WojciechJarczewski,MagdalenaDej
Wojciech JarczewskiInstytutRozwojuMiast,ul.Cieszyńska2,30-015Kraków,e-mail:[email protected]
Magdalena DejUniwersytetJagielloński,InstytutGeografiiiGospodarkiPrzestrzennej,ul.Gronostajowa7, 30-387Kraków,e-mail:[email protected]
rewitalizacja 2.0. działania rewitalizacyjne… w regionalnych programach operacyjnych 2007–2013 – ocena w kontekście nowego
okresu programowania1
Streszczenie: Funduszeunijne,którewlatach2007–2013zasiliłypolskągospodarkę,wpewnejczęściwykorzystanezostałytakżenadziałaniarewitalizacyjne.Niemniejrangatychdziałańwpo-szczególnychwojewództwachniebyłajednakowa,oczymświadczym.in.umiejscowienierewi-talizacjiwRegionalnychProgramachOperacyjnych(RPO)orazwielkośćprzewidzianychnaniąśrodków.Istotna różnica zaobserwowana została w odniesieniudoprocedurynaboruprojektów.Procedurata,prześledzonanaprzykładziewojewództwdolnośląskiego,małopolskiegoipodkar-packiego,wznacznymstopniuzadecydowałaoostatecznymefekcierewitalizacjiwskaliregional-nej,różnicującrodzajbeneficjentów,atakżeliczbęiwielkośćdofinansowanychprojektów.Wnio-skipłynącezprzeprowadzonejanalizynabierająszczególnegoznaczeniawperspektywienowegookresuprogramowania2014–2020.
Słowa kluczowe: rewitalizacja,RegionalneProgramyOperacyjne(RPO),funduszeUE.
revitalization 2.0. revitalization projects in the regional operational programmes 2007–2013 – assessment in the context of the new programming
peRiod
Abstract: EUFundsreceivedbythePolisheconomyin2007–2013insomeparthavealsobeenusedforrevitalizationactivities.However,therankoftheseactivitieswasnotthesameinparticu-larregions,asevidencedby,amongothers,therankofrevitalizationintheRegionalOperationalProgrammesandtheamountoffundsearmarkedforregeneration.A significantdifferencewasob-servedinrelationtotheselectionprocessoftheprojects.ThisprocedureexaminedontheexamplesoftheLowerSilesia,LesserPolandandPodkarpackievoivodshipsdeterminedthefinalresultoftherevitalizationattheregionalscale,varyingthetypeofbeneficiaries,aswellasthenumberandsizeofco-financedprojects.Conclusionsthatfollowfromtheanalysisbecomeparticularlyimportantinviewofthenewprogrammingperiod2014–2020.
Keywords: revitalization,RegionalOperationalProgrammes(ROPs),EuropeanFunds.
1 ArtykułzostałprzygotowanynapodstawiewynikówbadańprzeprowadzonychwramachekspertyzyopracowanejprzezInstytutRozwojuMiastdlaMinisterstwaRozwojuRegionalnegow2013r.pt.Rewitalizacja obszarów zdegradowanych w miastach – propozycje zmian prawnych.
Studia Regionalne i LokalneNr 1(59)/2015
ISSN 1509–4995doi: 10.7366/1509499515905
REWITALIZACJA2.0.DZIAŁANIAREWITALIZACYJNE… 105
Strukturyprzestrzennemiast,rozumianejakorelacjamiędzyelementamimor-fologicznymi, funkcjonalnymi, demograficznymi i społecznymi, nie są trwałeiulegająstałymprzekształceniom(zob.Liszewski2012).Niektóremiastalubichczęścidynamiczniesięrozwijają,innestagnująlubpopadająwkryzys.Wielkieprzemiany strukturprzestrzennychmiast zachodzącewokresiePRL-u, apóź-niejtakżeporoku1990,spowodowały,żepojawiłysięmiastalubichdzielnice,którezróżnychpowodówstraciłyzdolnośćdosamopodtrzymywalnegorozwo-ju i zaczęły popadaćw pogłębiający się kryzys (zob. Ziobrowski, Jarczewski2010).Wzachodnioeuropejskich ipółnocnoamerykańskichmiastachwypraco-wano licznemechanizmymające na celu zatrzymanie i odwrócenie negatyw-nychtrendówdegradacjimiast.Zabiegomtym,mniejwięcejpodkonieclat80.XXw.,nadanonazwę„rewitalizacja”(urban regeneration;Gotham2001;Hall2007),choćkoncepcjazintegrowanejinterwencjidlawsparciarozwojufragmen-tówmiastbyłarozwijanajużodlat50.i60.(zob.Tallon2010).Podstawowymicechamiwyróżniającymirewitalizację,zgodniezklasycznymjużdzisiajujęciemP.RobertsaiJ.Sykesa(2000),są:• kompleksowośćinterwencjiwreakcjinawieloczynnikoweźródłaproblemówdegradacji;
• maksymalnabudowaróżnegorodzajupartnerstw;• rozwójopartynaistniejącychzasobach;• włączanielokalnejspołeczności;• ochronadziedzictwamaterialnego;• ochronaśrodowiskaprzyrodniczegozeszczególnymnaciskiemnaenergoosz-czędność.Wpolskichmiastach, po2000 r.,w corazwiększej skali zaczętowykorzy-
stywaćmechanizmyrewitalizacji.Wszczególnościopieranosięnadoświadcze-niachfrancuskich(zob.Skalski2009),atakżeniemieckich(zob.Bryx,Jadach- -Sepioło2009) ibrytyjskich(zob.Guzik2009).W2000r.przyjętoNarodową Strategię Rozwoju Regionalnego 2001–2006,wktórejpierwszyrazrewitalizacjazostała uwzględniona jako element planowania strategicznego.Wykorzystującśrodkiprzedakcesyjne,apowejściudoUE–takżepieniądzewramach16Zin- tegrowanych Programów Operacyjnych Rozwoju Regionalnego (ZPORR),umożliwionomiastomplanowanieirealizowanieprojektówrewitalizacyjnych.Ta pierwsza „fala” rewitalizacji, choć niepozbawiona licznych mankamen-
tów,okazałasięjednaksukcesem(zob.Siemiński,Topczewska2009;Jarczewski2009; Jadach-Sepioło 2010), co spowodowało, że w okresie programowania2007–2013wielokrotniezwiększonośrodkinatencel.Spośród16polskichre-gionówtylkojeden–województwopodlaskie–niewłączyłrewitalizacjidoswo-jegoRPO.Zasadniczymcelemniniejszegoopracowaniajestopisaniemechanizmówalo-
kacji funduszydedykowanychrewitalizacjiwRPOwokresie2007–2013.Celtenzdecydowanosięosiągnąć,analizująckilkaźródełdanych:• na pierwszym etapie przeanalizowano zapisy dotyczące rewitalizacji wewszystkich16RegionalnychProgramachOperacyjnych;
WOJCIECHJARCZEWSKI,MAGDALENADEJ106
• na drugim etapie analizie poddano dane udostępnione przez MinisterstwoRozwojuRegionalnegodotyczącefaktycznychalokacjiśrodkówzRPOnare-witalizację;
• natrzecimetapienapodstawieanalizwtrzechróżnychwojewództwach(mało-polskim,podkarpackimidolnośląskim)opisanezostałyproceduryprzygoto-wanialokalnychprogramówrewitalizacyjnych(LPR),atakżeprocesynaboruprojektów.Tak zaprojektowane badania pozwoliły na wskazanie rekomendacji, które
mogąbyćprzydatnewkolejnymokresieprogramowania,nalata2014–2020.
Rewitalizacja w Regionalnych Programach Operacyjnych województw
Przed przystąpieniem dowłaściwej analizy konieczne jest określeniemiej-sca rewitalizacji w Regionalnych Programach Rewitalizacyjnych. To zaś niejestmożliwebezuprzedniego sprecyzowania,któredziałaniamożnauznaćzarewitalizacyjne.Wartobowiemzauważyć,żepojęcietostosowanejestobecniepowszechnie,aprzeztonadużywaneirozumianeczęstonieprawidłowo,napo-dobnejzasadziejakpojęcie„ekologia/ekologiczny”(zob.Czarnecki2009).Wartykuleprzyjętozasadę,żezewszystkichdziałańipoddziałańwramachosi
priorytetowych programów rewitalizacyjnych poszczególnychwojewództw zarewitalizacyjnebędąuznawanete,wodniesieniudoktórychnaetapieaplikowa-niaodofinansowanieprojektukoniecznabyłazgodnośćzLokalnymProgramemRewitalizacji(LPR)lubichlokalizacjanaobszarzeobjętymtakimdokumentem.AnalizazapisówRPOdlawszystkichregionówprowadzidownioskuobardzo
szerokimsposobieujmowaniarewitalizacjiwtychdokumentach.Jednocześniejejrozumienienawiązywałownichdodefinicjiwypracowanejwramachprojek-tubadawczegozamawianegopt.Rewitalizacja miast polskich jako sposób za-chowania dziedzictwa materialnego i duchowego oraz czynnik zrównoważonego rozwoju: „Rewitalizacja jest to skoordynowany proces, prowadzonywspólnieprzezwładzęsamorządową,społecznośćlokalnąi innychuczestników,będącyelementempolitykirozwojuimającynaceluprzeciwdziałaniedegradacjiprze-strzeni zurbanizowanej, zjawiskomkryzysowym,pobudzanie rozwoju i zmianjakościowych, poprzezwzrost aktywności społecznej i gospodarczej, poprawęśrodowiskazamieszkaniaorazochronędziedzictwanarodowego,przyzachowa-niuzasadzrównoważonegorozwoju”(Jarczewski2009,s.22).Możliwe jestuchwyceniepewnychelementówwspólnychdla15 regionów,
wktórychrewitalizacjazostałazaplanowana.Popierwsze,jestonapostrzeganajakoprocesmającyprowadzićdoszerokichzmiannaobszarzeprzewidzianymdorewitalizacjiinieograniczaćsięwyłączniedodziałańurbanistyczno-architek-tonicznych.Podrugie,przekształceniabędąceefektemrewitalizacjimająmiećcharakterzmianjakościowych,nietylkoilościowych.Potrzeciezaś,postulujesię postrzeganie działań rewitalizacyjnych jako impulsu do pobudzania samo-podtrzymującegosięrozwojuterenów,naktórychmająbyćprowadzone.
REWITALIZACJA2.0.DZIAŁANIAREWITALIZACYJNE… 107
DziałaniarewitalizacyjnewkontekściecelówpriorytetowychRPO
AnalizazapisówRegionalnychProgramówOperacyjnychdla15województwumożliwiawyróżnienieczterechtypówregionówwzależnościodtego,wjakisposóbdziałaniarewitalizacyjnewpisująsięwcelepriorytetowe.Wczęściwo-jewództwrewitalizacjastanowigłównycelcałejosipriorytetowejRPO.Jesttonajczęstszy przypadek zaobserwowany w województwach: dolnośląskim, ku-jawsko-pomorskim,łódzkim,opolskim,świętokrzyskim,warmińsko-mazurskimiwielkopolskim(tabela1).Wkolejnejgrupieregionówdziałaniarewitalizacyjnesąjednymzelementówmającychnaceluwzmocnieniepozycjimiast–dotyczytowojewództw lubelskiego,mazowieckiego ipomorskiego.W jeszcze innychtraktujesięjejakoelementwzmacnianiaspójnościwewnątrzregionalnej(mało-polskie,podkarpackie),przyczymnaPodkarpaciurewitalizacjastanowijedynyelementrealizacjitegocelu,cosprawia,żemożebyćonozaliczonedopierwszejgrupywojewództw.Sąwreszcieregiony,wktórychrewitalizacjamasięprzyczyniaćdoosiągnięcia
innychkluczowychcelówzapisanychwRPO–poprawywzakresieinfrastruk-turyspołecznej(lubuskie)lubzrównoważonegorozwojowiośrodkówmiejskich(śląskie).Wwojewództwiepodlaskimnieprzewidzianonatomiastrewitalizacjiwżadnejzosipriorytetowych.Co istotne,miejsce rewitalizacjiwstrukturzeRPOnie idziewparzez fak-
tycznymjejznaczeniemwyrażanymchoćbywielkościąnakładówfinansowychnatencel.Itak,wielkośćśrodkównaprojektyrewitalizacyjnebyłanajwiększawwojewództwieśląskim(rycina1),wktórymrewitalizacjaniestanowiłagłów-negocelupriorytetu(tabela1),podczasgdynp.wwojewództwieopolskimpa-nowałazgołaodmiennasytuacja.
Nakładynarewitalizację–wielkośćistruktura
OilesamoumiejscowienierewitalizacjiwstrukturzeRPOniewskazujenarze-czywisteznaczenie,jakieprzypisujesięjejwpolitycewładzregionalnych,otylewielkośćśrodkówfinansowychprzeznaczanychnatedziałaniajestdobrymtegomiernikiem.WdalszejczęściopracowaniaprzeanalizowanodaneMinisterstwaRozwojuRegionalnegona tematwielkości funduszyunijnychprzeznaczonychnakategorięinterwencjinr61(Zintegrowane projekty dla odnowienia obszarów miejskich/wiejskich), jakrównieżliczbyiwartościprojektówwramachtejkate-gorii,wedługwojewództw.Poniższeanalizyodnosząsięwzwiązkuztymtylkodokategoriinr61,choćautorzymająświadomość,żeczęśćdziałańzwiązanychzrewitalizacjąbyłafinansowanatakżewramachinnychkategoriiinterwencji.Globalnawielkośćalokacjifinansowejnaprojektyrewitalizacyjneprzekroczy-
łanieznacznie1mldeuroibyłoto5,8%całkowitychśrodkówRPOwszystkichwojewództw.Łącznawartośćwszystkich sfinansowanych projektówwPolscewyniosła1,79mldeuro.Największąichwartośćsumarycznąodnotowanowwo-jewództwieśląskim(rycina1).
WOJCIECHJARCZEWSKI,MAGDALENADEJ108
RE
GIO
ND
ZIA
ŁAN
IA
DO
LNO
ŚLĄ
SK
IE9.
1. O
dnow
a zd
egra
dow
anyc
h ob
szar
ów m
iejs
kich
w m
iast
ach
pow
yżej
10
tys.
mie
szka
ńców
9.2.
Wsp
arci
e dl
a pr
zeds
ięw
zięć
w z
akre
sie
mie
szka
lnic
twa
w m
iast
ach
poni
żej 1
0 ty
s. m
iesz
kańc
ów
PR
IOR
YTE
T
I. C
EL
GŁÓ
WN
Y P
RIO
RY
TETU
: REW
ITA
LIZA
CJA
9. O
dnow
a zd
egra
dow
anyc
h ob
szar
ów m
iejs
kich
na te
reni
e D
olne
go Ś
ląsk
a
KU
JAW
SK
O-
-PO
MO
RS
KIE
7. W
spie
rani
e pr
zem
ian
w m
iast
ach
i obs
zara
ch
wym
agaj
ącyc
h od
now
y
7.1.
Rew
italiz
acja
zde
grad
owan
ych
dzie
lnic
mia
st7.
2. A
dapt
acja
do
now
ych
funk
cji s
połe
czno
-gos
poda
rczy
ch te
renó
w p
oprz
emys
łow
ych
i pow
ojsk
owyc
h
ŁÓD
ZKIE
6. O
dnow
a ob
szar
ów
mie
jski
ch6.
1. R
ewita
lizac
ja o
bsza
rów
pro
blem
owyc
h6.
2. R
enow
acja
sub
stan
cji m
iesz
kani
owej
OP
OLS
KIE
6. A
ktyw
izac
ja o
bsza
rów
m
iejs
kich
i zd
egra
dow
anyc
h6.
1. R
ewita
lizac
ja o
bsza
rów
mie
jski
ch6.
2. Z
agos
poda
row
anie
tere
nów
zde
grad
owan
ych
ŚW
IĘTO
-K
RZY
SK
IE6.
Wzm
ocni
enie
ośr
odkó
w
mie
jski
ch i
rew
italiz
acja
m
ałyc
h m
iast
6.1.
Wzm
ocni
enie
regi
onal
nych
i su
b-re
gion
alny
ch o
środ
ków
wzr
ostu
6.2.
Rew
italiz
acja
mał
ych
mia
st
WA
RM
IŃS
KO
--M
AZU
RS
KIE
4. R
ozw
ój, r
estr
uktu
ryza
cja
i rew
italiz
acja
mia
st
4.1.
Hum
aniz
acja
blo
kow
isk
4.2.
Rew
italiz
acja
mia
st4.
3. R
estru
ktur
yzac
ja te
renó
w p
owoj
skow
ych
i pop
rzem
ysło
wyc
h
WIE
LKO
PO
LSK
IE4.
Rew
italiz
acja
obs
zaró
w
prob
lem
owyc
h4.
1. R
ewita
lizac
ja o
bsza
rów
mie
jski
ch
4.2.
Rew
italiz
acja
zde
grad
owan
ych
obsz
arów
pop
rzem
ysło
wyc
h i p
owoj
skow
ych
RE
GIO
ND
ZIA
ŁAN
IA
MA
ŁOP
OLS
KIE
6.1.
Roz
wój
mia
st
PR
IOR
YTE
T
II. C
EL
GŁÓ
WN
Y P
RIO
RY
TETU
: SPÓ
JNO
ŚĆ W
EWN
ĄTR
ZREG
ION
ALN
A
6. S
pójn
ość
wew
nątr
zreg
iona
lna
PO
DK
AR
PAC
KIE
7. S
pójn
ość
wew
nątr
zreg
iona
lna
7.1.
Rew
italiz
acja
mia
st7.
2. R
ewita
lizac
ja o
bsza
rów
zde
grad
owan
ych
7.3.
Akt
ywiz
acja
obs
zaró
w z
mar
gina
lizow
anyc
h go
spod
arcz
o
Tab.
1. D
ział
ania
rew
italiz
acyj
ne w
stru
ktur
ze R
PO
woj
ewód
ztw
REWITALIZACJA2.0.DZIAŁANIAREWITALIZACYJNE… 109
III. C
EL
GŁÓ
WN
Y P
RIO
RY
TETU
: WZM
OC
NIE
NIE
RO
LI M
IAST
W R
EGIO
NIE
LUB
ELS
KIE
3. A
trak
cyjn
ość
obsz
arów
m
iejs
kich
i te
reny
in
wes
tycy
jne
3.2
. Rew
italiz
acja
zde
grad
owan
ych
tere
nów
mie
jski
ch
MA
ZOW
IEC
KIE
5. W
zmac
nian
ie ro
li m
iast
w ro
zwoj
u re
gion
u5.
2. R
ewita
lizac
ja m
iast
PO
MO
RS
KIE
3. F
unkc
je m
iejs
kie
i met
ropo
lital
ne3.
2. W
zros
t atra
kcyj
nośc
i prz
estrz
eni m
iejs
kiej
3.3.
Infra
stru
ktur
a ro
zwoj
u m
iast
– w
spar
cie
poza
dota
cyjn
e
LUB
US
KIE
4. R
ozw
ój i
mod
erni
zacj
a in
fras
truk
tury
spo
łecz
nej
4.3.
Rew
italiz
acja
zde
grad
owan
ych
obsz
arów
mie
jski
ch i
wie
jski
ch
ŚLĄ
SK
IE6.
Zró
wno
waż
ony
rozw
ój m
iast
6.2.
Rew
italiz
acja
obs
zaró
w z
degr
adow
anyc
h
RE
GIO
ND
ZIA
ŁAN
IAP
RIO
RY
TET
IV. I
NN
E C
ELE
RE
GIO
ND
ZIA
ŁAN
IAP
RIO
RY
TET
ZAC
HO
DN
IO-
PO
MO
RS
KIE
5. T
urys
tyka
, kul
tura
i rew
italiz
acja
5.5.
Rew
italiz
acja
6. R
ozw
ój fu
nkcj
im
etro
polit
alny
ch6.
6. R
ewita
lizac
ja n
a ob
szar
ze m
etro
polit
alny
m
Uw
aga:
w R
PO
woj
ewód
ztw
a po
dlas
kieg
o w
ogó
le n
ie p
rzew
idzi
ano
dzia
łań
rew
italiz
acyj
nych
.Źr
ódło
: opr
acow
anie
wła
sne
na p
odst
awie
RP
O w
ojew
ództ
w n
a la
ta 2
007–
2013
.
WOJCIECHJARCZEWSKI,MAGDALENADEJ110
050
100150200250300350400450
mln
eur
o
Fundusze UE
Województwo
Fundusze z pozostałych źródeł
Ryc. 1. Alokacja funduszy UE oraz środków z pozostałych źródeł na projekty rewitalizacyjne (kategoria interwencji nr 61) według województw
Uwaga: obliczeń wielkości alokacji dokonano, przyjmując średni kurs 1 euro na poziomie 4,2 zł.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z 28 lutego 2013 r., MRR.
Zwracająuwagębardzodużeróżniceregionalnewwielkościśrodkówprze-znaczanychnarewitalizację.Opróczwojewództwaśląskiego,wktórymwynio-słyone226,3mlneuro,nakładytebyływysokietakżewwojewództwiełódzkim,choćichwartośćbyłajużdwukrotnieniższa(99,7mlneuro).Jeszczemniejszebyłyonewwojewództwach:małopolskim,pomorskimidolnośląskim,wkaż-dymprzypadkuprzekraczającjednak70mlneuro.Wyraźnieniższenakładyod-notowanowlubuskim(20mlneuro)iopolskim(18mlneuro).Wwojewództwiepodlaskimniewykorzystanonatakiedziałaniażadnychśrodków.Całkowita, bezwzględnawielkość alokacji na działania rewitalizacyjnewe-
długregionówdajeinnyobrazaniżeliudziałtychśrodkówwcałkowitejwielko-ścialokacjiwRPO.Takżeiwtymujęciunajlepiejwypadawojewództwośląskie(13%)anajgorzej,pomijającPodlasie,mazowieckie(1,6%)(rycina2).Wielkośćalokacjiper capita(rycina3)dajejeszczeniecoinnyobraz.Najlepiej
wypada tuwojewództwo świętokrzyskie,wktórym średnionamieszkańcanadziałaniarewitalizacyjnewydatkowano53,3euro,awdalszejkolejnościśląskie(48,9 euro) oraz warmińsko-mazurskie (41,8 euro). Zarazem jednak w woje-wództwachlubelskim,lubuskim,opolskim,wielkopolskimimazowieckimkwo-tytebyływyraźniemniejsze,wżadnymprzypadkunieprzekraczając20euronamieszkańca.
REWITALIZACJA2.0.DZIAŁANIAREWITALIZACYJNE… 111
9,5%
6,0%
3,7%
13,0%
6,6%
8,9%
4,5%
3,6%
1,6%4,1%4,0%
6,7%
5,7%
8,2%
4,2%
Udział alokacji na działaniarewitalizacyjne (kat. interwencji nr 61)w całkowitej alokacji RPO
0 50 100 km
Powyżej 6,7%
4,5–6,7%
Poniżej 4,5%
Brak działań związanych z rewitalizacją
9,5% – udział alokacji na działania rewitalizacyjne w całkowitej alokacji RPO
Ryc. 2. Wielkość nakładów na rewitalizację (kategoria interwencji nr 61) w całkowitej alokacji RPO
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z 28 lutego 2013 r., MRR.
WOJCIECHJARCZEWSKI,MAGDALENADEJ112
39,3
25,7
17,8
48,9
26,8
53,3
25,3
19,7
5,815,719,4
31,7
41,8
33,7
21,0
Alokacja finansowa na działania rewitalizacyjne (kat. interwencji nr 61)w euro na 1 mieszkańca
0 50 100 km
Powyżej 39,3
19,8–39,3
Poniżej 19,8
Brak działań związanych z rewitalizacją
25,3 – wartość projektów rewitalizacyjnych na 1 mieszkańca
Ryc. 3. Nakłady finansowe na rewitalizację (kategoria interwencji nr 61) per capita według województw
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z 28 lutego 2013 r., MRR.
Tak jakw przypadku innych projektówfinansowanych zRPOna całkowi-tąwielkośćalokacjiskładająsiępieniądze,któremogąpochodzićztrzechźró-deł:UniiEuropejskiej(wtymEuropejskiegoFunduszuRozwojuRegionalnego,Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności), publicznychfunduszykrajowych(budżetpaństwaibudżetjednosteksamorząduterytorialne-go),atakżepieniędzyprywatnychinwestorów.Wwiększościregionówzdecy-dowanączęśćwkładustanowiłyfunduszeUE,przyczymnajwiększyichudział–81%–odnotowanowmazowieckim,anapoziomieconajmniej60%–wpod-karpackim,śląskim,wielkopolskim,zachodniopomorskimilubelskim(rycina4).Dużywkładfunduszypochodzącychzbudżetówgminwprzypadkuprojektów
realizowanychwwojewództwachpomorskimilubuskimsprawia,żeudziałfundu-szyUEjesttamrelatywniemałyinieprzekracza50%.Zkoleiwwielkopolskimizachodniopomorskimzwracauwagęznaczącyudziałśrodkówzbudżetupaństwa,włódzkimiwarmińsko-mazurskimzaś–pieniędzyinwestorówprywatnych.
REWITALIZACJA2.0.DZIAŁANIAREWITALIZACYJNE… 113
Alokacja finansowa na działania rewitalizacyjne (kat. interwencji nr 61)w euro na 1 mieszkańca
0 50 100 km
Powyżej 39,3
19,8–39,3Poniżej 19,8
Brak działań związanych z rewitalizacją
66%2%
31%
1%
43%
37%
20%
45%45%
7%
3%
54%45%
1%
53%46%
1%
>1%
56%43%
1%
>1%
57%30%
12%
>1%
60%40%
>1%
64%
18%1%
17% 81%
14%2%
3%
78%
21%>1%
>1%
60%39%
1%
63%
15%7%
15%
44%56%
>1%
58%37%5%
>1%
Struktura finansowa projektów rewitalizacyjnych:
Środki UE Budżetpaństwa
Pozostały wkład publiczny
Wkład prywatny
Całkowita wartośćprojektów w mln euro
31,2
388,8
Ryc. 4. Struktura nakładów na rewitalizację według źródeł finansowania w ujęciu regionalnym
Uwaga: obliczeń wielkości alokacji dokonano, przyjmując średni kurs 1 euro na poziomie 4,2 zł.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z 28 lutego 2013 r., MRR.
Nietylkowielkośćnakładówfinansowych,lecztakżeliczbaprojektówiichśredniawartośćróżnicująregionywzakresiewielkościnakładównarewitalizację(tabela2).NajwięcejprojektówudałosięzrealizowaćnaDolnymŚląsku–218,zczego23weWrocławiu.Niebyłytojednakprojektyduże–średniawartośćkażdegoznichwyniosłaok.670tys.euro,podczasgdynp.wwojewództwachłódzkimczywielkopolskimbyłotoponaddziesięciokrotniewięcej(odpowiednio6,6oraz11,5mlneuro).Zwracauwagęprzypadekwojewództwawielkopolskie-go,gdziezrealizowanozaledwiekilka,jednakbardzodużych,kosztownychpro-jektów.Zupełnie innąspecyfikęmawojewództwopomorskieodznaczającesięnajwiększąpowszechnościądziałań rewitalizacyjnych–przeprowadzono jeażw85miejscowościach.
WOJCIECHJARCZEWSKI,MAGDALENADEJ114Ta
b. 2
. Zes
taw
ieni
e w
arto
ści i
licz
by p
roje
któw
rew
italiz
acyj
nych
(kat
egor
ia in
terw
encj
i nr 6
1) w
pos
zcze
góln
ych
woj
ewód
ztw
ach
Woj
ewód
ztw
oC
ałko
wita
war
tość
pr
ojek
tów
(w m
ln e
uro)
Licz
ba p
roje
któw
Śre
dnia
war
tość
pr
ojek
tu(w
mln
eur
o)
Licz
ba m
iejs
cow
ości
, w
któ
rych
re
aliz
owan
e by
ły
proj
ekty
Licz
ba p
roje
któw
w m
ieśc
ie
woj
ewód
zkim
Dol
nośl
ąski
e14
6,95
218
0,67
3723
Kuj
awsk
o-po
mor
skie
121,
4991
1,34
3115
(B)/1
8 (T
)
Lube
lski
e64
,02
292,
2117
9
Lubu
skie
38,9
818
2,17
122
(GW
)/3 (Z
G)
Łódz
kie
216,
0333
6,55
218
Mał
opol
skie
107,
1855
1,95
502
Maz
owie
ckie
78,9
325
3,16
185
Opo
lski
e31
,20
291,
0817
7
Pod
karp
acki
e70
,21
830,
8548
2
Pom
orsk
ie17
5,66
163
1,08
857
Ślą
skie
388,
7669
5,63
503
Św
ięto
krzy
skie
93,8
461
1,54
562
War
miń
sko-
maz
ursk
ie10
3,98
102
1,02
3328
Wie
lkop
olsk
ie91
,71
811
,46
81
Zach
odni
opom
orsk
ie60
,56
321,
8918
4
Ogó
łem
1789
,49
1016
1,76
501
139
Obj
aśni
enia
skr
ótów
: B –
Byd
gosz
cz, T
– T
oruń
, GW
– G
orzó
w W
ielk
opol
ski,
ZG –
Zie
lona
Gór
a.
Źród
ło: o
prac
owan
ie w
łasn
e na
pod
staw
ie d
anyc
h z
28 lu
tego
201
3 r.,
MR
R.
REWITALIZACJA2.0.DZIAŁANIAREWITALIZACYJNE… 115
Rewitalizacja w Regionalnych Programach Operacyjnych województw małopolskiego, podkarpackiego i dolnośląskiego
RóżnepodejściaizałożeniapoczynionewUszczegółowieniachRPOposzcze-gólnychregionówposkutkowałybrakiemjednegospójnegopodejściadofinan-sowaniarewitalizacjinaszczebluregionalnymwPolsce,atymsamym–bardzoróżnychefektówpodejmowanychdziałańrewitalizacyjnych.Wniniejszymarty-kulezdecydowanosięnaanalizęprzykładutrzechwojewództw:dolnośląskiego,podkarpackiego imałopolskiego.Zewstępnej analizywynikało, że te trzy re-gionyreprezentujątrzygłównetypypodejściadoprogramowaniarewitalizacjiwRPO.NaPodkarpaciuprzyjętobardzoliberalnezasady,pozwalająceskładaćaplikacjeośrodkiwszystkimpodmiotomkwalifikowanym,wMałopolsceprzy-jętoskrajnierestrykcyjnezasadyumożliwiającerealniepozyskaniejednegolubdwóch projektów rewitalizacyjnych przez jednomiasto, a na Dolnym Śląskuzastosowanoinnowacyjnepodejściepolegającenacałkowitejniemalrezygnacjizkonkursowegotrybudzieleniaśrodków na rewitalizację na rzecz negocjowa-nia listy projektów przeznaczonych do dofinansowania.Przed przystąpieniemdowłaściwej analizy trzechwymienionych regionów
napodstawiewywiadówzurzędnikamiuczestniczącymiwprocedurzenaboruprojektów, przeanalizowano liczne dokumenty, w tym: Regionalne ProgramyOperacyjnewrazzUszczegółowieniami,atakżedokumentacjęzwiązanązopra-cowywaniemzarównoLokalnychProgramówRewitalizacji (m.in. regulaminyorazwytyczne),jakiprojektów(m.in.dokumentacjęzwiązanąznaborempro-jektówiwynikinaborów).
PrzygotowanieiocenaLokalnychProgramówRewitalizacji
IstnienieLokalnychProgramówRewitalizacjidlaokreślonegoobszarumiastawprzypadkukażdegoztrzechanalizowanychwojewództwstanowiłowarunekkoniecznyubieganiasięopieniądzenarewitalizację.Regionytewyraźnieróżni-łysięnatomiastmiędzysobąpodwzględemprocedurakceptacjiLPR-ówprzezposzczególneUrzędyMarszałkowskie.NaDolnymŚląskuprzygotowanazostałaspecjalnainstrukcjadoopracowywa-
niatychdokumentów.Napierwszymetapie,powypracowaniuwstępnegokształ-tu takiego dokumentu, był on dyskutowany między przedstawicielami władzsamorządowych poszczególnychmiast aUrzędemMarszałkowskim.Dyskusjitejpodlegałazwłaszcza listaprojektówrekomendowanychprzezwładzemiastdorewitalizacji.ToUrządMarszałkowskiwostatecznościakceptowałkońcowykształtLokalnychProgramówRewitalizacji.Inne podejściew tym temacie zaprezentowaływładzewojewództwamało-
polskiego.WtymregioniezastosowanobowiemprecyzyjnewytycznewpostaciinstrukcjidoprzygotowaniaLokalnychProgramówRewitalizacji,którejednakwpraktycetraktowanojakopewneogólneramy,odktórychmożliwebyłyod-stępstwa.Niemniejmiastaubiegającesięodofinansowywanieprojektówrewita-lizacyjnychstarałysięściśleichprzestrzegać.WMałopolsceLPR-yobjętebyły
WOJCIECHJARCZEWSKI,MAGDALENADEJ116
procedurąocenymerytorycznej,którawchodziławskładewaluacjiposzczegól-nychprojektów.NaPodkarpaciuLokalneProgramyRewitalizacjiopracowywanebyływedług
określonychwytycznych i stanowiły jeden z elementówdokumentacji projek-towejdlakażdegoskładanegoprojektu.Wzwiązkuztymichuchwaleniebyłowymaganewpierwszejkolejności.
Programowaniepartnerstwikoordynacjaprojektów
Dlarealizacjidziałańrewitalizacyjnychogromnieistotneznaczeniemaszero-korozumianapartycypacjaspołeczna,któraobjawiasięm.in.poprzezangażo-waniepartnerówzewnętrznychorazwykorzystywaniepieniędzyzdodatkowychźródeł(zob.Janas,Jarczewski2010).Takżeipodtymwzględemzarysowująsięwyraźneróżnicemiędzytrzemaanalizowanymiregionami(tabela3).NaDolnymŚląskuwładzemiejskie, dysponując określoną ilością środków
finansowych,mogły rekomendowaćdowolną liczbęprojektów, przy czymniemiałoznaczenia,czysątoprojekty„miejskie”,czyproponowaneprzezpartne-rów zewnętrznych.O finansowaniemogły ubiegać się jedynie projekty, którewpisanezostałydoLokalnychProgramówRewitalizacji.Liczbaprojektówreali-zowanychwposzczególnychmiastachznaczącosięróżniła,np.weWrocławiudofinansowano43projektyrewitalizacyjne,podczasgdywWałbrzychubyłoicho14więcej.Podwzględemwłączaniapartnerówzewnętrznychnajbardziejniekorzystnie
prezentująsięprzepisywojewództwamałopolskiego.Wynikatoprzedewszyst-kimz faktu, żedlakażdegoośrodkamiejskiegoustalonezostałoograniczeniewpostacimaksymalniedwóchaplikacjiprojektowychdlajednegoprogramure-witalizacji.Jednocześniewładzemiejskiepodejmowałystarania,byprojektyteskładane były przez urządmiasta.W rezultacie tylkow nielicznychmiastachprojektyrealizowałypodmiotyzewnętrzne,ajeślijużtaksiędziało,tobyłytoprzedsięwzięcia znacznie mniejsze od inicjatyw „miejskich”.Wyjątkowa podtymwzględemsytuacjamiałamiejscewWolbromiu.Ponadtopowszechnąprak-tykązestronywładzmiejskichbyłozniechęcaniepotencjalnychinwestorówdostaraniasięopieniądzenadziałaniarewitalizacyjne,dążącdowyeliminowaniakonkurencjijużnaetapieopracowywaniaLokalnychProgramówRewitalizacji.Jeszczeinnasytuacjaistniaławwojewództwiepodkarpackim,wktórymdo-
szłodonajszerszegokonkurowaniazesobąprojektów.WtymbowiemregionieodofinansowaniemógłsięstaraćkażdyprojektwpisanydoLPR-uprzezupraw-nionypodmiot.Wrezultaciemiałamiejscesytuacjakonkurowaniazesobąpro-jektówzróżnychmiast.Skutkiemtakichzapisówbyłoprzeznaczanieśrodkówdlanajlepiejocenionychprojektów,niezaśdlakonkretnychmiast.Realizowaneprzedsięwzięciarewitalizacyjnewżadensposóbniebyły powiązanezwielko-ściąkonkretnychmiastczyichrangąwhierarchiiosadniczejaniteżzeskaląichdegradacji.WrezultaciewtakichmiastachjakRzeszówczyMieleczrealizowa-nopodwaprojekty,podczasgdywPrzemyśluażtrzynaście.Trzebajednakza-uważyć,żewtymostatnimośrodkuprzedsięwzięciateniepozostawałyzesobą
REWITALIZACJA2.0.DZIAŁANIAREWITALIZACYJNE… 117
wżadnymzwiązku,władzemiejskieniemiałyzaśmożliwościwpływanianaichkształtczykoordynacjiposzczególnychdziałańzesobą.
Procedury naboru projektów
Odrębnejuwagiwymagasamaproceduranaboruprojektów.Byłaonaróżnawkażdymzanalizowanychregionów,przyczymwMałopolsceinaPodkarpaciuograniczyłasiętylkodojednegonaboru,gdyżwrazznimdostępneśrodkizo-staływyczerpane.Zkolei naDolnymŚląskuodbyły sięw sumie trzynaboryprojektów,przyczymdwapierwszezagospodarowywałyfunduszeprzyznanenadziałaniarewitalizacyjne,trzecizaśmiałnaceluwykorzystaniepieniędzy,któreniezostałyzagospodarowanewramachdwóchwcześniejszychnaborów(łącznieok.10%całkowitejwartościfunduszyprzeznaczonychnarewitalizację).Miałoncharakterotwarty,cooznacza,żeodofinansowaniemogłyubiegaćsięwszystkieprojektyfigurującewposzczególnychLokalnychProgramachRewitalizacji.Przyjętewposzczególnychregionachodmienneprocedurynaborówprzeło-
żyłysięnaichwyniki.Itak,wwojewództwiemałopolskimzrealizowanowsu-mie47projektów(tabela3),którychwartośćbyłajednak,wzestawieniuzpo-równywanymi regionami, największa. Na Podkarpaciu mimo większej liczbyzrealizowanychprojektów(59)ichwartośćbyłao35%mniejszaniżwsąsied-nimwojewództwie.Zkoleiwwojewództwiedolnośląskimśrodkina rewitali-zacjęwydatkowanow ramach 300 projektów, a ich sumarycznawartość byłaook.35mlneurowyższaniżwMałopolsce.Istotnymelementemróżnicującymanalizowaneregionyjestzwiązekwielko-
ści środkówprzeznaczanychna rewitalizację z liczbąmieszkańcówczy rangą
Tab. 3. Wytyczne regulujące liczbę projektów składanych przez poszczególne miasta
Region WytyczneMaksymalne dofinansowanie całkowitej wartości projektu (w %)
Podkarpackie Brak ograniczenia liczby projektów dla poszczególnych miast. Osobne środki dla spółdzielni oraz wspólnot mieszkaniowych.Projekty komunalne konkurowały z projek-tami składanymi przez inne podmioty.Realnie jeden urząd miasta mógł się starać o środki na jeden projekt.
85
Małopolskie Jeden urząd miasta mógł się starać maksymalnie o dwa projekty, ale z miasta dofinansowanie mogły otrzymać także najwyżej dwa projekty, więc urzędy starały się nie dopuszczać do konkursu innych podmiotów.
70
Dolnośląskie W ramach środków zapisanych dla miasta, na podstawie LPR-u, była możliwość skła-dania dowolnie dużej liczby aplikacji.
70
Źródło: opracowanie własne.
WOJCIECHJARCZEWSKI,MAGDALENADEJ118
miast.Wwojewództwachmałopolskimipodkarpackimzwiązektenwłaściwiesięniezaznaczał(rycina5),czegodobitnymprzykłademsąDobczyce.ZkoleinaDolnymŚląsku(rycina6)wartośćprojektównawiązywaładowielkościpo-szczególnychośrodków.
Wartość projektuw mln euro
Liczba ludności
do 20 tys.20–100 tys.powyżej 100 tys.
Drogi krajowe
Ryc. 5. Sumaryczna wielkość dofinansowania projektów rewitalizacyjnych w miastach województwa małopolskiego (Działanie 6.1.A MRPO) i podkarpackiego (Oś Priorytetowa VII PRPO)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników naborów.
Tab. 3. Dofinansowanie projektów rewitalizacyjnych w województwach dolnośląskim, małopolskim i podkarpackim
Kryteria porównania województwWojewództwo
dolnośląskie małopolskie podkarpackie
Całkowita wartość projektów (mln euro)
145,25 110,97 71,51
Liczba projektów 298 47 59
Liczba miast, w których realizowa-ne projekty rewitalizacyjne
66 37 30
Liczba projektów w mieście woje-wódzkim
43 2 2
Wartość projektów w mieście woje-wódzkim (mln euro)
15,53 9,37 7,29
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników naborów.
REWITALIZACJA2.0.DZIAŁANIAREWITALIZACYJNE… 119
Wartość projektuw mln euro Liczba ludności
do 20 tys.
20–100 tys.
powyżej 100 tys.
Drogi krajowe0 12,5 25 50 75 100km
1051
0,5
Ryc. 6. Sumaryczna wielkość dofinansowania projektów rewitalizacyjnych w miastach województwa dolnośląskiego (Działania 9.1 i 9.2 DRPO)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników naborów.
Pracownicy urzędówmarszałkowskich, z którymi przeprowadzano wywia-dynaetapieewaluacjifinansowaniarewitalizacjiwposzczególnychregionach,zgłosilim.in.następująceuwagi:
Podkarpacie: „projekty to luźne punkciki namapie”. Zrealizowano szeregprojektówistotnychdlalokalnychspołeczności,alenieskładałysięonenazinte-growaneprogramyrewitalizacji.
Małopolska:„nieudałosięosiągnąćzintegrowanejrewitalizacji”.Wytycznewłaściwiezablokowaływspółpracęzpodmiotaminiezależnymiodwładzlokal-nych.Sameprojekty„miejskie”niedawałypotencjałunarealizację„komplek-sowych”rozwiązań.
Dolny Śląsk: „w częścimiast projekty sumują się, dając kompleksową in-terwencję”.Mimopewnychograniczeńwydatkowanieśrodkówuznanozawła-ściwe.Niektóremiastazdołałydoprowadzićdorealizacjinawetkilkudziesięciuróżnych,choćzintegrowanychprojektów.
WOJCIECHJARCZEWSKI,MAGDALENADEJ120
Podsumowanie
Zprzeprowadzonejanalizywynika,żedostępne,ograniczonefunduszenare-witalizacjębyłyprzeznaczanenabardzoróżnetypyinterwencji,coskutkowałozjednejstronydużympopytemnateśrodki,azdrugiej–bardzozróżnicowany-miiczęstosłabozintegrowanymizesobąprojektami.AnalizazapisówzawartychwUszczegółowieniach16RegionalnychProgramówOperacyjnychorazdanychudostępnionychprzezMinisterstwoRozwojuRegionalnegopokazuje,żewokre-sieprogramowania2007–2013regionyodznaczałysiędużymzróżnicowaniemwpodejściudodziałańrewitalizacyjnych.Wniektórychregionachrewitalizacjastanowiłajedenzkluczowych,priorytetowychcelówRPO.Wwiększościwoje-wództwbyłajednakpostrzeganajakojednoznarzędzirealizacjicelówpolitykirozwoju,m.in.kształtowaniaspójnościwewnątrzregionalnejbądźwzmacnianiaroli miast. Zróżnicowane podejście do działań rewitalizacyjnych przejawiałosiętakżewzróżnicowanejalokacjifinansowejnatedziałania.Wzależnościodregionuipotrzebznaczącoróżniłysięzarównobezwzględnawartośćśrodkówprzeznaczonychnarewitalizację,jakiichwartościper capita.Należy zaznaczyć, że z przeprowadzonej analizywynika, iż kluczową rolę
w strukturze finansowania rewitalizacji odgrywały środki pomocowe UE.Znaczeniezarównokrajowegowkładupublicznego,jakiśrodkówprywatnychbyłoograniczone.Porównanieprocedur i efektównaborównaDolnymŚląsku,wMałopolsce
inaPodkarpaciuumożliwiłozidentyfikowanieiopisanieskutkówwprowadzeniadoRPOposzczególnychregulacjiiprocedur:• WMałopolsceograniczeniedodwóchliczbyprojektów,któremogłybyćskła-danewramachjednegoLPR-u(wpraktyce–zjednegomiasta),spowodowało,żewładzelokalnemaksymalizowaływartośćprojektóworazstarałysięznie-chęcaćinnychpartnerówdoskładaniawniosków.
• Wwojewództwiepodkarpackimdopuszczeniedoskładaniawnaborzewszyst-kichprojektówzapisanychwLPR-achspowodowało,żeniktniebyłwstaniekoordynować procesu oceny i później realizacji poszczególnych projektów.Nieudałosięwygenerowaćsynergiiiwartościdodanej,mimożewwielumia-stachrealizowanopokilka,anawetkilkanaścieprojektówwramachśrodkównarewitalizację.
• WMałopolsceinaPodkarpaciubrakpowiązaniawielkościśrodkówprzezna-czonychnarewitalizacjęzwielkością,rangąlubstopniemdegradacjiposzcze-gólnychmiastdoprowadziłdonierównomiernegorozmieszczeniawnichlicz-byiwartościśrodkówdedykowanychrewitalizacji.Nowa perspektywa finansowa UE stwarza nieco inne ramy organizacyjne
dla działań rewitalizacyjnych. W okresie programowania 2014–2020 wydat-kowanie środków unijnychw znaczniewiększym stopniu niż dotychczas od-bywać się będzie bowiem poprzez zintegrowane interwencje ukierunkowaneterytorialnie (Programowanie perspektywy finansowej na lata 2014–2012…).JakdeklarujeMarceliNiezgoda,podsekretarz stanuwMinisterstwieRozwojuRegionalnego, nowy instrument finansowania inwestycji miejskich w postaci
REWITALIZACJA2.0.DZIAŁANIAREWITALIZACYJNE… 121
tzw.ZintegrowanychInwestycjiTerytorialnychwykorzystanyzostanietakżenarewitalizacjębudynkówiprzestrzenimiejskiej(„FunduszeUE2014–2020…”).Oznaczatom.in.,żedecyzjedotyczącefinansowaniaokreślonychdziałań,ina-czejniżobecnie,zapadaćbędąnaszczebluniższymniżregionalny.ZintegrowaneInwestycjeTerytorialnewpierwszejkolejnościobejmąmiastawojewódzkieiichobszary funkcjonalne, jednak jak zaznaczaM.Niezgoda: „Znaszych rozmówzmarszałkamiwojewództwwynika,żeplanowanesąteżinwestycjeterytorialnewokółmiast subregionalnych, identyfikowanychwedługkoncepcji przestrzen-negozagospodarowaniakraju,wielkości50–100tys.mieszkańców”(„FunduszeUE2014–2020…”).Przeprowadzonaanalizawskazuje,żeszczególnieatrakcyjnymmodelempo-
działuśrodkównarewitalizacjęzRPOjestsystemzastosowanywwojewódz-twiedolnośląskim.Rezygnacjaztrybukonkursowegonarzecznegocjacjilistyprojektówmiędzymiastemaurzędemmarszałkowskimmożepozwalaćnaopty-malizacjęwykorzystaniaśrodkówizwiększeniaudziałupartnerówspołecznych.Atrakcyjnawydajesięteżkoncepcjaprzyznaniamiastomstałejalokacjifinanso-wejzRPOnarewitalizację(np.wedługliczbymieszkańców),którazachęcadorealizacjidużejliczbyprojektówidajeszansenazwiększenieudziałupartnerówspołecznychibiznesu.Wartotakżezastanowićsięnadzmniejszeniemwielkościdofinansowaniaz70%,awniektórychprzypadkachnawet85%–do30–40%.MimozmieniającychsięramorganizacyjnychwykorzystywaniaśrodkówUE
przedstawionewartykulewnioskistanowiąpodstawędolepszegoprojektowaniapolitykimiejskiejnaszczeblulokalnymwokresieprogramowania2014–2020.
Literatura
BarcaF.,2009,An Agenda for a Reformed Cohesion Policy. A Place-based Approach to Meeting European Union Challenges and Expectations,Brussels:DGRegio.
BryxA., Jadach-SepiołoA. (red.), 2009,Rewitalizacja miast w Niemczech, Kraków:InstytutRozwojuMiast.
CzarneckiB.,2009,Recenzjaksiążki:SiemińskiW.,TopczewskaT.,2009,Rewitalizacja miast w Polsce przy wsparciu funduszami UE w latach 2004–2008,Warszawa:Difin,http://igpim.pl/publikacje/str09_1-4/Recenzja.pdf[dostęp:30.07.2013].
„FunduszeUE2014–2020:więcejna inwestycjemiejskie”,Dziennik Gazeta Prawna, 29.07.2013, http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/721810,fundusze-uenanse-samo-rzad-inwestycje.html[dostęp:30.07.2013].
GothamK.F.(red.),2001,Critical Perspectives on Urban Redevelopment,Greenwich:JAIPress.
GuzikR.(red.),2009,Rewitalizacja miast w Wielkiej Brytanii,Kraków:InstytutRozwojuMiast.
HallT.,2007,Urban Geography,London–NewYork:RoutledgeTaylor&FrancisGroup.Jadach-SepiołoA.,2010,„RewitalizacjamiastwdokumentachstrategicznychwPolsce.
Odniesienie do projektu Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010–2020:Regiony,miasta,obszarywiejskie”,w:K.Skalski(red.),O budowie metod rewitaliza-cji w Polsce – aspekty wybrane,Kraków:InstytutSprawPublicznychUJ.
WOJCIECHJARCZEWSKI,MAGDALENADEJ122
Janas K., JarczewskiW., 2010, „Model procesu rewitalizacji – poziom lokalny”, w:K.Janas,W.Jarczewski,W.Wańkowicz(red.),Model rewitalizacji miast,Kraków:InstytutRozwojuMiast.
Jarczewski W., 2009, „Skala degradacji miast w Polsce”, w: W. Jarczewski (red.),Przestrzenne aspekty rewitalizacji. Śródmieścia, blokowiska, tereny poprzemysłowe, pokolejowe i powojskowe,Kraków:InstytutRozwojuMiast.
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010–2020: Regiony, miasta, obszary wiejskie, 2009,Warszawa:MinisterstwoRozwojuRegionalnego(projektz9września2009r.).
Liszewski S., 2012, „Formy i struktury przestrzennewielkich skupiskmiejskich”,w:S. Liszewski (red.),Geografia urbanistyczna,Warszawa:Wydawnictwo NaukowePWN.
Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001–2006,2000,Warszawa:MinisterstwoRozwojuRegionalnego.
Programowanie perspektywy finansowej na lata 2014–2020 – uwarunkowania strategicz-ne,DepartamentKoordynacjiPolitykiStrukturalnejMRR,http://www.mrr.gov.pl/fun-dusze/Fundusze_Europejskie_2014_2020/Programowanie_2014_2020/Documents/uwarunkowania_strategiczne.pdf[dostęp:30.07.2013].
RobertsP.,SykesJ.,2000,Urban Regeneration: A Handbook,London:Sage.SiemińskiW.,TopczewskaT.,2009,Rewitalizacja miast w Polsce przy wsparciu fundu-
szami UE w latach 2004–2008,Warszawa:Difin.SkalskiK.,2009,Rewitalizacja we Francji – zarządzanie przekształceniami obszarów
kryzysowych w miastach,Kraków:InstytutRozwojuMiast.Strategia Rozwoju Kraju 2007–2015, 2006,Warszawa:MinisterstwoRozwojuRegio-
nalnego.TallonA.,2010,Urban Regeneration in the UK,London–NewYork:RoutledgeTaylor
&FrancisGroup.Ziobrowski Z., JarczewskiW. (red.), 2010,Rewitalizacja miast polskich – diagnoza,
Kraków:InstytutRozwojuMiast.
Top Related