1

Związek Banków Polskich

GOSPODARKA ELEKTRONICZNA W BANKACH

ELEKTRONICZNE USŁUGI FINANSOWE W POLSCE W PRZEDEDNIU AKCESJI DO UE

STAN OBECNY � WYZWAINA � KONKURENCJA � REKOMENDACJE

Dr Remigiusz W. Kaszubski Paweł Widawski

2

1.WSTĘP ....................................................................................................................3

2. Strategia Lizbońska/eEurope 2005 ........................................................................ 6

3. Usługi bankowości elektronicznej i inne elektroniczne usługi finansowe w

Polsce i w UE.............................................................................................................. 7

4. Trendy w bankowości elektronicznej ....................................................................12

5. Przyswajanie usług bankowości elektronicznej przez konsumentów

na świecie i w Polsce ........................................................................................... 20

5.1 Czynniki wpływające na przyswajanie/adopcję usług bankowości

elektronicznej przez konsumentów ������������������.�.. 24

5.2 Czynniki hamujące rozwój bankowości elektronicznej w Polsce ������. 27

6. Inne elektroniczne usługi finansowe oferowane przez banki.................................28

6.1 Elektroniczne Usługi Płatnicze ...........................................................................28

6.1.1 Elektroniczne karty płatnicze ...........................................................................28

6.1.2 Pieniądz elektroniczny .....................................................................................31

6.1.3 Mobilne płatności .............................................................................................34

6.2 Inne usługi finansowe .........................................................................................36

6.2.1 Elektroniczne udzielanie kredytów ................................................................. 36

6.2.2 Internetowe portale finansowe ..........................................................................36

6.2.3 Usługi brokerskie i pokrewne ............................................................................36

6.2.4 Kredyty hipoteczne ......................................................................................... 37

6.2.5 Ubezpieczenia ................................................................................................. 38

6.2.6 Agregatory finansowe ..................................................................................... 38

7. Elektroniczne usługi publiczne (e-Government) ������������ �. 39

8. Wyzwania dla bankowych dostawców elektronicznych usług finansowych

w Polsce po 1 maja 2004 ......................................................................................43

9. Podsumowanie ..................................................................................................... 45

10. Gospodarka Elektroniczna w bankach - rekomendacje .......................... ......... 46

3

1.Wstęp Raport ten ma na celu analizę obecnego poziomu wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) w bankowości w Polsce oraz w krajach

członkowskich UE. Szczególny nacisk położony jest na przedstawienie rozwoju

bankowości elektronicznej1 w przededniu wejścia Rzeczpospolitej do UE.

Opracowanie diagnozuje potencjalną konkurencję ze strony instytucji finansowych z

dotychczasowych krajów członkowskich UE dla polskiego sektora bankowego

wynikającą z faktu usunięcia istniejących dotąd barier w zakresie wolnego przepływu

usług i kapitału. Autorzy przedstawiają także nowe trendy i perspektywy rozwoju

bankowości elektronicznej oraz główne kryteria sukcesu w strategii banków opartej

na wykorzystaniu nowych technologii. Zaprezentowany zostanie także zespół

czynników decydujących o rozwoju gospodarki elektronicznej w bankach, a także

bariery które są hamulcem dla całej branży.

Gospodarka elektroniczna obejmuje zarówno handel elektroniczny (kupno i

sprzedaż w sieci), jak i restrukturyzację procesów biznesowych w celu jak najlepszego wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT).2 Internet, technologie mobilne i globalne systemy informatyczne spowodowały odwrót

od tradycyjnej bankowości w kierunku bankowości niezależnej od stref czasowych,

położenia geograficznego i kanałów dostępu. Sektor bankowy jest jednym z

najbardziej zaawansowanych w użytkowaniu i wdrażaniu nowych technologii,

zarówno w Polsce jak i na całym świecie. Działalność bankowa to biznes oparty na

informacji, który nie wytwarza fizycznych dóbr i od wielu lat korzysta z dobrodziejstw

szybkiego rozwoju telekomunikacji i informatyki. Z tych właśnie przyczyn sektor

bankowy jest najlepiej przygotowany do funkcjonowania w środowisku

elektronicznym i rozwijania elektronicznej gospodarki. Technologie informacyjne i

komunikacyjne (ICT) wpływają na każdy rodzaj działalności bankowej i są głównym 1 Bankowość elektroniczna w tym opracowaniu jest traktowana w sposób szeroki i nie ogranicza się tylko do bankowości internetowej lecz obejmuje także inne elektroniczne kanały dystrybucji produktów bankowych np. bankowość mobilna, bankowość telewizyjna etc. 2 �eEurope � realizacja idei Społeczeństwa Informacyjnego w Unii Europejskiej i w Polsce. �Monika Gutowska Studia Podyplomowe 2002/2003 �Menedżer w Unii Europejskiej� Warszawa, czerwiec 2003 r.

4

czynnikiem zmian tak szybko następujących w całym sektorze usług finansowych. W

dobie elektronicznych instrumentów płatniczych, bankowości internetowej i e-

commerce, zarządzanie finansami staje się coraz bardziej zarządzaniem informacją

o wiarygodności kredytowej, sile nabywczej i stanie posiadania osób i instytucji.3

Wykres nr.1 Stopień przygotowania do korzystania z nowych technologii w 15 sektorach gospodarki UE (na podstawie eEurope 2005 E-Business Index)

Źródło: e-Business W@tch (2003)

W poprzednich latach, nowe technologie służyły głównie zwiększaniu wewnętrznej

wydajności i rozbudowie nowych kanałów dystrybucji, obecnie inwestycje w

technologie zmierzają w kierunku zarządzaniem relacjami z konsumentami, poprawie

wewnętrznej integralności systemów i operacji wewnętrznych banku.

Jednym z dominujących efektów wdrażania nowych technologii w bankowości

detalicznej jest ilości i rozmieszczenia fizycznych oddziałów oraz innych fizycznych

kanałów dystrybucji (bankomaty) . Wbrew wcześniejszym przewidywaniom odziały

nie zostaną wyeliminowane, lecz zmieni się ich profil. Europejskie banki, z wyjątkiem

3 Gospodarka w sieci, Borys Stokalski WWW.infovide.pl

5

Skandynawii, zmniejszają sieć placówek wolniej niż przypuszczano. Oddziały będące

miejscem kontaktu konsumenta z pracownikiem banku nie tracą swego znaczenia i

zdaniem wielu specjalistów są niezastąpionym miejscem sprzedaży nowych

produktów bankowych i uświadamiania nowych potrzeb konsumentom. Zgodnie z

ekspertyzą Europejskiej Federacji Bankowej, oddziały będą szczególnie istotne w

zakresie świadczenia usług doradczych i taki powinien być ich docelowy kierunek

rozwoju.

Przewiduje się, iż dopiero szerokopasmowe transmisje video, które pozwolą na

wizualny kontakt w czasie rzeczywistym, staną się wyzwaniem dla oddziałów. Z

drugiej strony nie sposób przewidzieć tolerancje konsumentów na tego rodzaju

metodę komunikacji, która nigdy nie zastąpi fizycznego kontaktu z drugim

człowiekiem. Obecnie podstawowym trendem jest dywersyfikacja kanałów dostępu

w zależności od potrzeb konsumenta a radykalne zmniejszenie oddziałów może

nastąpić dopiero w dłuższej perspektywie i będzie uzależnione od rozwoju

bankowości internetowej, co w przypadku Polski uwarunkowane jest możliwością

masowego dostępu do Internetu.

Operacje bankowości elektronicznej stanowią obecnie ok. 5 do 10 % ilości

wszystkich transakcji bankowych zarówno w Europie jak i USA. To wciąż mniej niż

udział w rynku usług inwestycyjnych (20 � 25%) lecz znacznie więcej niż w

elektronicznym handlu detalicznym (2%).

Detaliczna bankowość elektroniczna jest jedną z najlepiej rozwiniętych usług

internetowych zarówno w Polsce, jak i w większości 10 nowych członków EU. Podaż

i popyt na tego rodzaju usługi uzależniona jest jednak od wielu czynników i dopiero

ich pełna analiza dostarcza pełen obraz potencjalnych możliwości i barier dla

dalszego rozwoju tej branży.

Sektor bankowy w Polsce podobnie jak w innych krajach przystępujących do UE

odgrywa znaczącą rolę w rozwoju sektora nowych technologii. Banki są także dużo

lepiej przygotowane do prowadzenia biznesu elektronicznego niż przedsiębiorstwa

innych sektorów gospodarki.

6

Należy podkreślić, że rozwój bankowości elektronicznej w krajach kandydujących

pozytywnie wpływa na inne sektory gospodarki, stymulując aktywność

przedsiębiorstw w zakresie budowy oprogramowania dla banków i tworzenia

rozwiązań gwarantujących bezpieczeństwo w sieci. Bankowość elektroniczna

zmienia sposób życia i funkcjonowania ludzi, a umiejętności i przyzwyczajenia

rozwinięte podczas korzystania z usług bankowości internetowej mogą zostać

wykorzystane podczas użytkowania innych usług dostarczanych przez internet,

takich jak handel elektroniczny lub usługi e-government. Z drugiej strony banki

powinny aktywniej włączyć się w rozwijanie elektronicznych usług publicznych ( e-

government) umożliwiając swoim klientom korzystanie z jak najszerszej gamy

produktów pozwalających na rozliczenia i komunikację między obywatelem i

organami państwa.

2. Strategia Lizbońska/eEurope 2005 Inicjatywa eEurope jest częścią Strategii Lizbońskiej, mającej na celu

przekształcenie gospodarki europejskiej do 2010 r w najbardziej konkurencyjną,

opartą na wiedzy, gospodarkę świata. Rozwój bankowości elektronicznej jest jednym

z priorytetów w zakresie budowy jednolitego rynku usług finansowych, a rola banków

w budowie gospodarki elektronicznej jest fundamentalna. Innym zasadniczym

elementem strategii lizbońskiej jest liberalizacja usług telekomunikacyjnych, co

powinno przyczynić się nie tylko do rozwoju tego sektora, ale także pozytywnie

wpłynąć na rozwój usług elektronicznych, takich jak bankowość internetowa i

bankowość mobilna. Podczas szczytu Rady Europejskiej w Barcelonie (w marcu

2002) podkreślono znaczenie przyjęcia przez państwa członkowskie nowego pakietu

telekomunikacyjnego dla rozwoju technologii konwergentnych. Rada Europejska

podkreśliła konieczność dalszego postępu w branży telekomunikacyjnej, który ma

opierać się m.in. na dążeniu do maksymalnej dostępności i użytkowania sieci

szerokopasmowych na obszarze UE do 2005 r.4

Zgodnie z celami strategii eEurope 2005, przyjętej w Sewilli w lipcu 2002, detaliczna

bankowość internetowa jest przykładem aplikacji opartej na otwartej infrastrukturze

4 �Strategia Lizbońska � droga do sukcesu zjednoczonej Europy� Urząd Integracji Europejskiej, maj 2002

7

telekomunikacyjnej prowadzącej do wytworzenia nowych rynków i pozwalającą na

redukcje kosztów. Program eEurope 2005 obejmuje już teraz państwa kandydujące

do UE, między innymi Polskę.

Z punktu widzenia sektora bankowego interesującym elementem Strategii

Lizbońskiej jest kwestia roli i miejsca obszaru instytucji finansowych i rynku

kapitałowego w UE. Poważne wyzwanie dla polskiego sektora bankowego stanowi

konieczność podjęcia działań mających na celu utworzenie w 2005 roku

zintegrowanego europejskiego rynku usług finansowych. Szczegółowy

harmonogram działań w tym zakresie został zawarty w Financial Services Action

Plan (FSAP).

3. Usługi bankowości elektronicznej i inne elektroniczne usługi finansowe w Polsce i w UE Internetowe usługi oferowane przez banki ewoluują od prostych funkcji

marketingowych i informacyjnych po pełen zakres usług oferowanych w tradycyjnym

oddziale lub w bankowości telefonicznej. Obecnie technologia pozwala na

wykreowanie skomplikowanych aplikacji zaprojektowanych specjalnie pod kontem

użytkowania w internecie, przewyższających zakres usług oferowanych w

tradycyjnych oddziałach i dostępnych tylko droga elektroniczną. Są nimi na przykład:

! Spersonalizowane informacje finansowe

! Przesyłanie komunikatów i zleceń z wykorzystaniem wiadomości tekstowych

SMS

! Przesyłanie do klienta informacji pocztą elektroniczną

! Internetowe usługi maklerskie i produkty inwestycyjne � �supermarket

finansowy�

! Zarządzanie rachunkami bankowymi - agregatory finansowe

! Rozliczenia podatkowe przez internet

8

Tabela nr1. Klasyfikacja internetowych usług bankowych5

PRODUKTY POPRAWIAJĄCE

WYGODĘ

! BANKOWOŚĆ MOBILNA ! MOBILNE PŁATNOŚCI ! ALERTY SMS

USŁUGI NA RZECZ PODMIOTÓW TRZECICH

! PŁATNOŚCI INTERNETOWE ! PŁACENIE PODATKÓW ON-LINE ! PŁACANIE RACHUNKÓW

INNE PRODUKTY FINANSOWE

! UBEZPIECZNIE NA ŻYCIE ! UBEZPIECZENIE KOMUNIKACYJNE

PRODUKTY INWESTYCYJNE

! OTWIERZANIE I ZARZĄDZANIEM

RACHUNKAMI DEPOZYTOWYMI ! ZAKUP/SPRZEDAŻ JEDNOSTEK

UCZESTNICTWA FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH

! KUPNO/SPRZEDAŻ OBLIGACJI I INNYCH INSTRUMENTÓ

INWESTYCYJNYCH

PRODUKTY KREDYTOWE

! APLIKACJA O POŻYCZKE ! ALPIKACJA O KARTĘ KREDYTOWĄ

PROSTE PRODUKTY BANKOWE

! OTWIERANIE/ZAMYKANIE RACHUNKU I

ZARZĄDZANIE NIM ! PRZELEWY KRAJOWE I ZAGRANICZNE ! ZLECENIA STAŁE ! POLECENIE ZAPŁATY ! APLIKACJE KART DEBETOWYCH

Tabela przedstawia spektrum różnorodnych usług i produktów bankowych

oferowanych on-line.

5 Clara Centeno �Adoption of Internet Services in the Enlarged European Union, Lessons from the Internet banking case� JUNE 2003

9

Banki zarówno w Polsce jak i na świecie przyjęły różne strategie z zakresie

prowadzenie usług bankowości elektronicznej:

! Banki działające tylko w internecie � (Clicks Only), zwane także bankami

wirtualnymi. W takim modelu większość lub wszystkie usługi dostarczane są

wyłącznie przez internet. Początkowo taka formuła biznesowa budziła

największy entuzjazm i zainteresowanie. Taki model może mieć dwa warianty:

- niezależny bank stworzony przez podmioty nie powiązane z

istniejącymi instytucjami finansowymi

- bank internetowy jako podmiot zależny w stosunku do istniejącej

instytucji finansowej, wyodrębniony organizacyjnie i odizolowany od

podstawowej działalności banku. Taką strategie przyjęło kilka banków

kreując odrębną markę produktową na bazie wyodrębnionego oddziału

lub instytucji zależnej świadczącej usługi outsourcingowe dla banku np.

BRE Bank tworząc mBank oraz Bankgeselschaft Berlin � Inteligo. W

Polsce tego rodzaju inicjatywy odniosły największy sukces, co jest

zaprzeczeniem tendencji występujących w innych krajach.

Bankowość internetowa w Europie jest zdominowana przez wielkie banki detaliczne

oraz konglomeraty bankowo-ubezpieczeniowe, które starają się zwiększyć swoją

dominacje także w internecie. Jedynym wyjątkiem jest brytyjski bank wirtualny Egg,

który jako jedyny odniósł spektakularny sukces zdobywając ponad 3 miliony klientów.

W USA nie istnieją już praktycznie banki wirtualne (clicks only), w Europie, natomiast, relatywnie duży francuski bank wirtualny Zebank został przejęty przez Egg.

Pozostałe banki wirtualne starają się bliżej związać z bankami � matkami w celu

dostępu do ich oddziałów oraz większej bazy klientów. W Polsce wiodące instytucje

świadczące usługi na odległość przy pomocy elektronicznych instrumentów

płatniczych także zaczynają szukać większego oparcia w bankach macierzystych. Szczególnie widoczne jest to na przykładzie Inteligo którego klienci mogą

dokonywać dyspozycji w oddziałach PKO BP.

Pomimo znaczącego miejsca na rynku bankowych usług internetowej typu �Clicks

Only� konsumenci preferują instytucje finansowe posiadające fizyczne oddziały.

10

Dlatego też istnieje tendencja do budowania sieci placówek przez oddziały banków

działających dotychczas tylko w interencie. Placówki te jednak mają odmienny

charakter od tradycyjnych jednostek organizacyjnych, będąc raczej punktem

informacyjno � konsultacyjnym zaopatrzonym zawsze w bankomat. Banki

posiadające fizyczne oddziały budzą większe zaufanie konsumentów, ponadto są

ciągle dominującym kanałem sprzedaży produktów bankowych. W 2002 roku tylko

11,6 % banków w UE sprzedawało nowe produkty bankowe przez internet. Także w

Polsce niewiele banków sprzedaje swoje produkty on-line, choć sukcesywnie

zwiększana jest oferta, szczególnie w zakresie produktów inwestycyjnych i

ubezpieczeniowych.

Pomimo faktu, iż wprowadzanie do oferty nowego kanału dystrybucji jakim jest

internet jest często przedsięwzięciem kosztochłonnym a osiągnięcie masy krytycznej

czasochłonne, wydaje się w dzisiejszej rzeczywistości warunkiem koniecznym.

Konieczne jest równoległe utrzymywanie wielu kanałów dystrybucji produktów

bankowych.

! Bankowość elektroniczna jako jeden z kanałów dystrybucji produktów

bankowych, w szczególności obok tradycyjnych oddziałów (Click & mortar).

W opinii przeważającej liczby specjalistów bankowość internetowa może odnieść

sukces tylko wtedy, jeśli jest zintegrowana z istniejącą infrastrukturą bankowości

tradycyjnej, czyli fizycznymi oddziałami. W ramach tego podejścia internet jest

traktowany jako jeden z kanałów dystrybucji, uzupełniający sieć oddziałów,

bankowość telefoniczną oraz sieć bankomatów6. Dwa banki o największej ilości

klientów korzystających z usług przez internet na świecie (Wells Fargo � USA oraz

Nordea w Skandynawii) to właśnie instytucje typu Click & mortar. Znacząca część ich

zysków generowana jest z tytułu usług świadczonych na odległość. Nordea potroiła

liczbę operacji on-line w Finlandii, redukując zatrudnienie o 5000 pracowników i

zmniejszając o połowę liczbę oddziałów.

6 �Internet Banking Issues paper� Charles Goldfinger

11

Także w Polsce tego rodzaju banki mają największe szanse w dłuższym okresie

czasu. Obecnie wszystkie znaczące banki udostępniły swoim klientom usługi on-line

i będą dążyć do tego, aby ich klienci częściej korzystali z kanałów internetowych.

! Bank internetowy jako finansowy supermarket odchodzący od

tradycyjnego pionowego modelu kreacji i dystrybucji produktów bankowych

Alternatywnym rozwiązaniem, które na świecie adoptowane jest przede wszystkim

przez instytucje finansowe zajmujące się usługami brokerskimi i inwestycyjnymi, jest

rozszerzenie oferty na produkty bankowe poprzez zakup banku internetowego lub

dystrybucje produktów innych banków.

! Agregator rachunków bankowych Agregatory to instytucje zbierające informacje o rachunkach (kontach) klienta

dostępnych przez internet i umożliwiające mu wgląd do nich na pojedynczej

stronie internetowej. Umożliwia to klientom, posiadającym więcej niż jeden

rachunek dostępny przez internet, sprawdzenie stanu wszystkich tych rachunków w

jednym miejscu, po wprowadzeniu wyłącznie jednego hasła. Informacje zebrane

przez agregator mają zazwyczaj charakter finansowy (rachunki bankowe,

inwestycyjne, kart kredytowych, funduszy emerytalnych). Mogą one jednak

obejmować także informacje niefinansowe, takie jak np. stan rachunku punktów

lojalnościowych linii lotniczych. Dodatkowo, niektóre agregatory oferują obsługę

poczty elektronicznej oraz różnego rodzaju usługi informacyjne.7 Agregatorem

funkcjonującym w Polsce jest np. Multiport.pl należący do BRE Banku.

7 Małgorzata Szcześ,Sebastian Jakubiec �Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne� Narodowy Bank Polski, Materiały i Studia Zeszyt nr 139 Luty 2002

12

4. Trendy w bankowości elektronicznej

Można zidentyfikować następujące trendy w bankowości elektronicznej na świecie8:

INTEGRACJA STRATEGII INTERNETOWEJ I TRADYCYJNEJ9

Nastąpi większa integracja strategii internetowej z tradycyjnymi strategiami

bankowymi. Internet powoli staje się podstawową platformą działania usług

finansowych i rynków finansowych. W ciągu kilku lat nie będzie istniało rozróżnienie

na finanse elektroniczne i tradycyjne. Wszystkie aplikacje finansowe będą bazowały

na internecie i będą dostępne przez to medium.

Integracja strategii następuje w różny sposób. Niektóre banki traktują Internet tylko jak dodatkowy , uzupełniający kanał dystrybucji. W ramach tego podejścia przez

internet dystrybuowane są istniejące produkty i usługi, które są dostępne poprzez

pozostałe kanały. Inne podejście postrzega internet jako wsparcie w kreacji nowych produktów i usług, a podstawowym celem jest zintensyfikowanie relacji z klientem. Polega to z

jednej strony na uzyskaniu kompleksowych informacji na temat określonego klienta a

następnie zaoferowania mu odpowiedniego i zgodnego z jego profilem produktu.

Jeszcze inne podejście traktuje internet jako szeroką platformę nowej generacji usług i technologii finansowych. W przyszłości kanały dystrybucji będą się

przenikały (obecnie są niezależne) bazując na wspólnym standardzie technicznym i

multimedialnych aplikacjach. Już teraz głos i dane mogą być zintegrowane poprzez

technologię Voice over IP (VoIP) łącząc bankowość telefoniczną z internetową.

Obecnie ze względu na nieadekwatny stopień rozwoju infrastruktury

telekomunikacyjnej oraz sprzętowej nie ma możliwości masowego wprowadzenia

multimedialnych usług bankowych, jednak w perspektywie kilku lat należy

spodziewać się rewolucyjnych zmian w tym zakresie, nie wykluczając video-

konferencji klienta z pracownikiem banku w czasie rzeczywistym.

8 Clara Centeno �Adoption of Internet Services in the Enlarged European Union, Lessons from the Internet banking case� JUNE 2003 9 Recent developments in Internet Banking Standards, Charles Goldfinger

13

NACISK NA DOCHODOWOŚĆ Już teraz następuje coraz silniejsze nastawienie na dochodowość usług

elektronicznych, zwrot inwestycji (ROI), pozyskiwanie nowych klientów i

zmniejszanie kosztów. Globalny spadek koniunktury spowodował znaczące

zmniejszenie inwestycji banków w technologie bankowości elektronicznej, skupiając

się raczej na integracji istniejących, różnych kanałów dostępu pod kontem

ujednolicenia poziomu oferowanych usług i zgodności systemów informatycznych. W

Polsce w ostatnich latach nie nastąpiła znacząca redukcja inwestycji w elektroniczną

bankowość, co z jednej strony jest wynikiem nadrabiania pewnych zaległości w

stosunku do UE, z drugiej zaś jest wyrazem dużej świadomości sektora bankowego

oraz nadziei jakie są wiązane z tym kanałem dystrybucji produktów bankowych.

W Polsce pomimo słabiej rozwiniętego rynku usług finansowych niż w UE oraz

słabszej pozycji ekonomicznej sektora bankowego a także mniejszego popytu na

produkty bankowe, większość banków z racji wewnętrznej konkurencji

zainwestowało i kontynuuje swe inwestycje w technologie bankowości elektronicznej.

Ten trend powinien być utrzymany.

BANKOWOŚĆ MOBILNA Pomimo optymistycznych przewidywań ośrodków badawczych i wielu wysiłków

podejmowanych przez banki w celu oferowania usług bankowości elektronicznej z

wykorzystaniem telefonów komórkowych, mobilna bankowość nie odniosła na razie

sukcesu. Według Forrester Research w 2002 roku z Wielkiej Brytanii spośród 3

milionów użytkowników WAP tylko 100 tysięcy z nich korzystało z mobilnej

bankowości, także w Skandynawii, regionie o najwyższym stopniu penetracji rynku

telefonii komórkowej na świecie usługa ta nie cieszy się powodzeniem. W USA,

natomiast jest około 800 000 użytkowników bankowości bezprzewodowej (wliczając

w to użytkowników innych mobilnych urządzeń takich jak PDA i palmtopy). Małe

zainteresowanie ze strony konsumentów spowodowało rezygnację wielu banków

internetowych z dalszego wykorzystywania mobilnego kanału dystrybucji jakim jest

14

WAP i wymusiło powrót do bardziej tradycyjnych lecz niezwykle popularnych

wiadomości tekstowych SMS. Ta forma komunikacji pozwala nie tylko na przesyłanie

informacji o saldzie na koncie klienta ale jest także instrumentem dokonywania

przelewów oraz innych mniej skomplikowanych operacji.

Główną przyczyną ograniczonego rozwoju bankowości mobilnej jest nieodpowiedni

stopień rozwoju infrastruktury telefonii komórkowej, która nie została zaprojektowana

do przesyłania dużych pakietów danych i przez to jest relatywnie wolna. W dodatku

aparaty telefoniczne, pomimo coraz popularniejszych kolorowych wyświetlaczy, mają

zbyt mały ekran, co przy bardziej skomplikowanych operacjach zmniejsza ich

użyteczność i wygodę konsumentów.

Szybka zmiana tej sytuacji jest mało prawdopodobna, nowa generacja sieci

telekomunikacyjnych trzeciej generacji nie funkcjonuje (z małymi wyjątkami) w

żadnym kraju europejskim na szeroką skalę. Istnieje ciągle problem odpowiednich

telefonów, a reakcji konsumentów na telefonię trzeciej generacji nie da się do końca

przewidzieć. Na świecie jedynie w Japonii i Korei Płd. funkcjonuje z dużym

powodzeniem telefonia 3G, także bankowość mobilna jest usługą masową. Szacuje

się że Europa ma około 2 letnie opóźnienie w stosunku do tych państw i dlatego

usługi bankowości mobilnej w Europie Zachodniej zaczną funkcjonować masowo w

2006, w Polsce w około 18 miesięcy później.

W efekcie spodziewane jest krótkookresowe zmniejszenie inwestycji w tą technologię

z powodu braku szans na szybki zwrot inwestycji. Wspomniana technologia zacznie

odgrywać znaczącą rolę dopiero wraz z pełnym wprowadzeniem telefonii

komórkowej trzeciej generacji (UMTS).

Nie zmienia to faktu, że w dłuższej perspektywie bankowość mobilna jest najbardziej

obiecującym kanałem dostępu do usług bankowości elektronicznej w Europie i

prawdopodobnie okaże się wielkim sukcesem.

Banki powinny być także świadome przyszłej konkurencji w zakresie oferowania

usług finansowych przez operatorów telefonii komórkowej, już teraz wiele telekomów

oferuje usługi płatnicze, pierwsi operatorzy w UE wystąpili także o licencje bankowe

licencje instytucji pieniądza elektronicznego .

15

SMS BANKING

Jak wspomniano wyżej wiadomości tekstowe SMS są najczęściej używanym

kanałem dostępu do usług bankowych przez telefon komórkowy w Polsce. SMS

banking obejmuje usługę dostarczania komunikatów o stanie rachunku oraz innych

informacji. Dane mogą być dostarczane na dwa sposoby: na żądanie, po wysłaniu

SMS o ustalonej treści, w określonym terminie, lub po wystąpieniu określonego

zdarzenia. Bezpieczeństwo usługi realizowane jest poprzez mechanizmy operatora

sieci zapewniające poufność i autoryzację transmisji oraz ograniczenie przesyłania

informacji tylko z lub do numeru telefonu komórkowego zdefiniowanego w systemie.

SMS banking oferuje klientom usługi takie jak informacje o saldzie na koncie,

operacje archiwalne, informacje finansowe (np.kursy walut), administracyjne(zmiana

hasłą dostępu). Zaletami SMS bankingu są: natychmiastowy dostęp do informacji i

wysokie bezpieczeństwo połączenia. Pewnymi utrudnieniami w korzystaniu z tej

usługi są tylko parametry telefonu, w szczególności wielkość obszaru klawiatury i

ekranu. 10

Wydaje się iż z uwagi na szeroki dostęp do usług telefonii komórkowej GSM w

Polsce oraz braku szybkiej perspektywy rozpoczęcia funkcjonowania telefonii trzeciej

generacji banki w Polsce powinny rozwijać ten kanał komunikacji z klientem. TV BANKING Rozwój bankowości telewizyjnej uzależniony jest od posiadania przez konsumentów

interaktywnej telewizji cyfrowej. Według Forrester Research poziom penetracji rynku

telewizji cyfrowej w UE w 2007 roku sięgnie poziomu 44% w stosunku do 11% w

2002 roku. Wiodącym rynkiem w UE jest Wielka Brytania gdzie 7% z 11 milionów

użytkowników telewizji cyfrowej korzysta przez to medium z usług bankowych.

Jednak bariery technologiczne i małe zainteresowanie klientów powstrzymują rozwój

tego rodzaju usług, zdaniem specjalistów bankowość telewizyjna obecnie może być

jedynie uzupełniającym kanałem dostępu do produktów i usług bankowych.

Usługi bankowości telewizyjnej oferowane są w Polsce przez Invest-Bank. W ramach

kanału Invest-Konto przez TV klient może uzyskać informacje o saldzie oraz historii 10 Krzysztof Maderak, �Bank, którego nie widać� � Bank 10/2003

16

operacji przez satelitę lub modem, a w ramach usługi aktywnej może dodatkowo

realizować przelewy predefiniowane oraz polecenia przelewu. Dostęp do Invest-

Konta przez TV zapewnia każdy dekoder Telewizji Cyfrowej Polsat, wyposażony

standardowo w modem i podłączony do odbiornika telewizyjnego.11

Wydaje się, że bankowość telewizyjna, podobnie jak w innych krajach , nie odniosła

w Polsce sukcesu i dopóki telewizja cyfrowa nie będzie medium o charakterze

masowym banki powinny unikać inwestycji w rozwijanie tego kanału dostępu.

OUTSOURCING Można spodziewać się większej tendencji do outsourcingu usług związanych z

bankowości elektroniczną takich jak software development i usług operacyjnych

(operational services), a nawet całych systemów informatycznych banków.

PODPIS ELEKTRONICZNY I INFRASTRUKTURA KLUCZA PUBLICZNEGO

Istnieje wiele sprzecznych opinii na temat potrzeby stosowania podpisu

elektronicznego i infrastruktury klucza publicznego w celu zapewnienia

odpowiedniego stopnia bezpieczeństwa nowych usług bankowości elektronicznej.

Pomimo znaczącego zwiększenia poziomu bezpieczeństwa technologie te są dość

kosztowne i skomplikowane dla konsumentów. Pomimo tego w obliczu zwiększającej

się fali oszustw wdrażanie tych rozwiązań jest rekomendowane. Jednym z głównych

barier dla rozwoju bankowości internetowej jest właśnie obawa konsumentów o

bezpieczeństwo. Dlatego też wydaje się iż użytkownicy internetowych usług

bankowych są gotowi poświęcić wygodę dla większego poziomu pewności i zaufania.

W dłuższej perspektywie inwestycje w bezpieczeństwo powinny być uwzględnione

przez wszystkie banki.

Równolegle telefon komórkowy może odgrywać rolę katalizatora wdrażania podpisu

elektronicznego z uwagi na wysoki poziom penetracji rynku telefonów komórkowych,

11 Krzysztof Maderak, �Bank, którego nie widać� � Bank 10/2003

17

sprzyjającej charakterystyki technicznej (wykorzystanie karty SIM) oraz łatwość

obsługi.12

KONCEPCJA BANKU PARTNERSKIEGO

Gartner Group prognozuje, że wygrywającą strategia konkurencyjną w najbliższych

latach będzie tworzenie partnerskich relacji z klientami. Działanie banku

partnerskiego opiera się przede wszystkim na dokładnej znajomości charakterystyki i

zachowań klienta. Bank partnerski otacza swego rodzaju opiekę nad klientami

(rozumienie jego celów oraz preferowanych strategii ich osiągania). Znajomość

potrzeb klienta zarówno wyrażanych wprost, jak i niewerbalnych, ale wynikających z

analizy jego zachowania, pozwala na dopasowanie zarówno komunikacji, jak i

oferowanych produktów oraz sposobu obsługi. Wiedza o długofalowych celach

klienta oraz wykorzystanie danych behawioralnych umożliwia przejście od organizacji

nastawionej na interaktywność i reaktywność do organizacji proaktywnej, dla której

nadrzędną wartością jest wspieranie klienta.13

Bank partnerski jest koncepcją zastępującą ideę banku wirtualnego, gdzie strategia

marketingowa opiera się na masowości przekazu, a bezpośrednia komunikacja z

klientami ogranicza się do minimum.

eLEARNING W BANKACH

Istotnym elementem strategii informatycznej w przypadku banków partnerskich jest

wdrożenie e-Learning. Stanowią one fragment strategii kontaktu z klientem. Model

doradcy wymaga ciągłego szkolenia pracowników, a dostosowywanie produktów �

ciągłej edukacji klienta. Bank partnerski nie zastanawia się tylko, jakie produkty

zaoferować, ale daje więcej � patrzy, problemy finansowe klienta można rozwiązać

(emerytura, spłata długu, oszczędzanie na studia dla dzieci etc.). Prawdziwe

doradztwo wykracza poza obszar działalności jednej instytucji i obejmuje także

relacje finansowe klienta z innymi podmiotami. Prawdziwe doradztwo nakłada na

bank także obowiązek edukacji � zarówno klienta jak i pracowników.

12 Centeno, 2002a 13 Wojciech Ozimek, �Jaki powinien być bank partnerski?� Gazeta Bankowa

18

Oczekuje się, że następujące technologie będą implementowane w krótkim lub średnim okresie: ! Systemy zarządzania relacjami z konsumentami (Customer Relationship

Management - CRM);

! systemy przetwarzania bezpośredniego - Straight Through Processing (STP)

! bezpieczeństwo systemów

! centralizacja danych

! technologie bankowości mobilnej, bazujące na technologii GSM, gdzie

głównym kanałem dostępu są wiadomości tekstowe SMS oraz w mniejszym

stopniu WAP

! Systemy agregacji rachunków, które pozwalają klientom na wgląd I

zarządzanie rachunkami bankowymi z jednej strony internetowej.

19

Wykres nr 2. Kanały dystrybucji w bankowości elektronicznej Na obecnym etapie rozwoju bankowości elektronicznej można wydzielić kanały

dostępu o większym i mniejszym potencjale wzrostu.

DUŻY POTENCJAŁ WZROSTU

NISKI POTENCJAŁ WZROSTU

Ilość użytkowników szerokopasmowego internetu w Polsce jest ciągle ograniczona a

dynamika wzrostu nie jest odpowiednio wysoka, jest to największa bariera rozwoju

internetowych kanałów dystrybucji produktów bankowych. Nie należy spodziewać się

także zmniejszenia liczby oddziałów, a raczej zmiany ich profilu na nowoczesne

punkty konsultacyjne, zaopatrzone w urządzenia pozwalające na elektroniczne

dokonywanie dyspozycji (ATM). Równolegle będzie rosła ilość transakcji

dokonywanych drogą elektroniczna: przez internet oraz telefon komórkowy. W

najbliższych latach większy nacisk powinien być położony na usługi świadczone

przez telefon komórkowy (takie jak możliwość sprawdzenia salda przez SMS oraz

mobilne płatności). Banki w krajach korzystających z �podpisu elektronicznego�

BANKOWOŚĆ

ELEKTRONICZNA

BANKOWOŚĆ INTERNETOWA

BANKOWOŚĆ MOBILNA

BANKOWOŚĆ TELEFONICZNA

BANKOWOŚĆ TELEWIZYJNA

HOME BANKING

20

stopniowo rozpoczynają także świadczenie drogą elektroniczną usług typu

government services, jak na przykład wypełnianie i przesyłanie deklaracji

podatkowych.

Bankowość telefoniczna pozostanie jedynie dodatkowym kanałem dystrybucji.

Przyszłość bankowości telewizyjnej jest dość problematyczna, pozytywne impulsy w

tej kwestii mogą pojawić się w momencie wprowadzenia masowej telewizji cyfrowej.

5. Przyswajanie usług bankowości elektronicznej przez konsumentów na świecie i w Polsce Poziom penetracji rynku bankowości elektronicznej na świecie jest bardzo

zróżnicowany i nie koniecznie zależy od stopnia rozwoju gospodarczego danego

kraju. W niektórych krajach wysoko rozwiniętych bankowość elektroniczna dopiero

raczkuje, z drugiej strony niektóre wschodzących rynki, takie jak Estonia są liderami

na skalę europejską . Wykres nr 3 Penetracja rynku bankowości internetowej ( % konsumentów ),

Źródło: Celent 2002

21

Wykres prezentuje różnice w penetracji rynku bankowości internetowej.

Aby w pełni przedstawić stopień rozwoju i penetracji rynku bankowości elektronicznej

należy rozpatrywać tą kwestię z kilku perspektyw biorąc pod uwagę takie parametry

jak:

! całkowitą liczbę użytkowników usług bankowości internetowej

! poziom penetracji jako % wszystkich klientów banków

! poziom penetracji jako % całej populacji

! poziom penetracji jako % użytkowników internetu Wykres nr 4 Penetracja rynku bankowości elektronicznej w Europie (% całej populacji) Źródłó: Datamonitor, Sep 2002; Population: Eurostat (1.1.2002), World Bank (2001)

22

Wykres nr 5 Penetracja rynku bankowości elektronicznej na Świecie (% całej populacji)

Powyższe wykresy ilustrują różnicę w poziomie penetracji rynku bankowości

elektronicznej w UE. Wykres nr 6 szacowana penetracja rynku bankowości elektronicznej w nowych państwach członkowskich (% wszystkich klientów banków) Źródło: ECB 2002b, 2001 data for CY, MT, RO, SK, SL; Albassera, Sep 2002 for CZ, HU; PL Bank Association, 2002 for PL; Hansabank, 2002 for LV, LT; UNCTAD, 2002 for EE; Population 2000: Eurostat.

23

Wykres nr 7. Penetracja rynku bankowości elektronicznej w nowych państwach członkowskich (% całęj populacji) Źródło: ECB 2002b, 2001 data for CY, MT, RO, SK, SL; Albassera, Sep 2002 for CZ, HU; PL Bank Association, 2002 for PL; Hansabank, 2002 for LV, LT; UNCTAD, 2002 for EE; Population 2000: Eurostat

24

Wykres nr 8. Użytkownicy internetu i bankowości internetowej na świecie

Chociaż w Polsce ludzie korzystają z usług bankowych relatywnie rzadziej niż w

większości krajów UE, można przyjąć, że internauci albo już mają rachunki bankowe

albo w krótkim czasie mogą je otworzyć. Prowadzi to także do konkluzji, iż mimo

stosunkowo małej liczby internautów i ich krótkiego stażu można uznać, iż polska

bankowość internetowa na tle krajów zachodnich nie ma się czego wstydzić. Chociaż

w liczbach bezwzględnych ustępujemy krajom Unii Europejskiej, to jednak

procentowo wskaźnik ten wygląda o wiele lepiej, a co najważniejsze istnieją

przesłanki do stwierdzenia, że znacznie się poprawi.

5.1 Czynniki wpływające na przyswajanie/adopcję usług bankowości elektronicznej przez konsumentów

Duże rozbieżności w poziomie penetracji rynku bankowości elektronicznej w Europie

wynikają z wielu czynników i są uwarunkowane różnymi zależnościami. Według

25

analityków z wielu ośrodków badawczych czynniki te można podzielić na trzy

grupy14.

! Dostęp do technologii i stopień rozwoju infrastruktury

- ilość komputerów osobistych i dostęp do internetu

- umiejętności posługiwania się komputerem i korzystania z internetu

- stosunek do nowych technologii

- czynniki dotyczące bezpieczeństwa i prywatności

! Czynniki dotyczące sektora bankowego

- zaufanie do instytucji bankowych

- kultura bankowa

- kultura bankowości elektronicznej

! Inne czynniki socjo-ekonomiczne

Dostęp do technologii i stopień rozwoju infrastruktury

Podstawowym i bezwzględnym warunkiem korzystania z bankowości internetowej jest posiadanie lub dostęp (w pracy, w szkole) do komputera osobistego i internetu.

Pośrednim czynnikiem są koszty korzystania z usług telekomunikacyjnych, w

szczególności z połączeń telefonicznych i szerokopasmowego dostępu do sieci.

Analizy statystyczne dotyczące podaży i popytu na internetowe usługi finansowe

wskazują, że poziom nasycenia rynku dostępu do internetu jest istotnym czynnikiem

wpływający na gotowość konsumentów do korzystania z bankowości on-line. Kiedy

kraj osiąga poziom 30% nasycenia rynku usługami internetowymi wzrost

zainteresowania bankowością internetową radykalnie wzrasta.

W Polsce jak i w większości 9 innych państw przystępujących do UE dostęp do

internetu jest największą barierą rozwoju bankowości elektronicznej.

14 Clara Centeno �Adoption of Internet Services in the Enlarged European Union, Lessons from the Internet banking case� JUNE 2003

26

W Polsce problem stanowi głównie niezliberalizowany rynek telekomunikacyjny, który

w pewnym momencie może okazać się barierą nie do przeskoczenia dla polskich

banków. Szybka zmiana tej sytuacji leży więc w interesie instytucji finansowych.

Zważywszy na występujące w Polsce zapóźnienia jeśli chodzi o nasycenie

bankowości internetowej można się spodziewać, że dynamika wzrostu liczby kont

internetowych będzie się utrzymywała na wysokim poziomie jeszcze przez długi

czas, tym bardziej że już teraz Pekao SA, drugi co do liczby ROR bank w Polsce

sukcesywnie odrabia zaległości i coraz większa liczba jego klientów ma możliwość

obsługi kont przez Internet. W dłuższej perspektywie podstawowym kryterium będzie

tani dostęp do Internetu - im więcej Polaków zacznie z niego korzystać, tym bardziej

popularny stanie się ten segment rynku bankowego.15

Kolejnym ważnym czynnikiem jest zaufanie i bezpieczeństwo konsumentów.

Przeprowadzone w innych krajach badania dowodzą, iż typowy klient banku on-line,

zanim zdecyduje się na jego usługi, korzysta z Internetu przez co najmniej rok.

Strach związany z bezpieczeństwem bankowości internetowej maleje wraz z

doświadczeniem internautów. Konto obsługiwane przez Internet ma prawie połowa

osób, korzystających z sieci przez co najmniej pięć lat. Wśród osób z niespełna

dwuletnim kontaktem z siecią odsetek ten wynosi zaledwie 19 proc16.

Czynniki dotyczące sektora bankowości Istotnym warunkiem jest zaufanie do instytucji finansowych jako takich oraz poziom

kultury bankowej w danym kraju. Pojęcie to dotyczy tego z jakich usług bankowych i

w jaki sposób korzystają konsumenci. W państwach gdzie przelewy bankowe są

bardzo popularne także usługi bankowości internetowej automatycznie są częściej

wykorzystywane. Istnieje bardzo silna korelacja między kulturą bankową, a rozwojem

bankowości elektronicznej.

15 Michał Macierzyński www.prnews.pl 16 Forrester Research

27

Odmianą kultury bankowej jest kultura bankowości elektronicznej, przez co należy

rozumieć zakres elektronicznych usług oferowanych przez banki, stopień

wykorzystania ich przez konsumentów, ich przyzwyczajenia oraz poziom

świadomości technologicznej. Z całą pewnością zaufanie do banków jak i kultura bankowa w Polsce jest dużo

niższa niż w krajach UE. Mniejsza część społeczeństwa posiada rachunek bankowy

jednak współczynnik użytkowników bankowości internetowej do ogólnej liczby

posiadaczy rachunków prezentuje się bardzo dobrze na tle innych krajów regionu

ustępując tylko Estonii i Węgrom.

5.2 Czynniki hamujące rozwój bankowości elektronicznej w Polsce

Rozwój bankowości elektronicznej jest w Polsce ograniczany nie tylko przez wyżej

wymienione uwarunkowania technologiczne i kulturowe ale także przez następujące

czynniki17:

• Regulacje prawno-administracyjne

• Wewnętrzne procedury działania banków

• Wymagania oraz działania wierzycieli � odbiorców należności Przykładami ograniczeń możliwości rozwoju bankowości elektronicznej ze strony

prawno-administracyjnej są Rozporządzenia Ministerstwa Finansów:

z 5 grudnia 2000 r. �w sprawie sposobu pobierania, zapłaty i zwrotu opłaty

skarbowej oraz sposobu wprowadzenia rejestrów tej opłaty�i, które zupełnie nie

uwzględnia możliwości wnoszenia opłat skarbowych w drodze elektronicznej,

pozostając w sprzeczności z tendencją zapoczątkowaną np. w Art. 63. Kodeksu Postępowania Administracyjnegoii i rozwijaną przez ustawę o podpisie

elektronicznym a zmierzającą do wprowadzania w administracji i gospodarce

dokumentu elektronicznego w kontaktach z administracją.

17 Wg. Raportu Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji � Ograniczenia rozwoju bankowości elektronicznej zagadnienia praktyczne�

28

z 15 września 2001 r. �w sprawie określenia wzoru formularza wpłaty gotówkowej

oraz polecenia przelewu na rachunek organu podatkowego�iii, które wprowadzając

nowy wzór formularza wpłaty/przelewu pomija zupełnie fakt, że niemal wszystkie

firmy duże i wiele średnich i małych regulują należności podatkowe w formie

przelewu elektronicznego. Również wielu odbiorców należności wymusza na swoich płatnikach działania, które

im utrudniają, albo wręcz uniemożliwiają skorzystanie z bankowości elektronicznej do

dokonania przelewu. Takimi przykładowymi ograniczeniami są:

• wymuszanie potwierdzania dokonania przelewu w formie papierowej zamiast

sprawdzenia, czy płatność rzeczywiście wpłynęła na konto (nieuczciwi

kontrahenci i tak łatwo potrafią podrobić i przesłać faksem np. papierowy

odcinek rzekomo dokonanego przelewu) � i to często w sytuacji, gdy odbiorca

płatności korzysta z systemu bankowości elektronicznej i ma możliwość

bieżącej kontroli dowolnego przelewu;

• wymuszanie stosowania papierowych formularzy przelewu dostarczanych

przez sprzedawców � bo mają na nim ułatwiające (im) działanie kody

paskowe, co prowadzi do obciążania płatnika podwyższonymi opłatami za

przelew, który nie jest wtedy na formularzu standardowym.

6. Inne elektroniczne usługi finansowe oferowane przez banki 6.1 Elektroniczne Usługi Płatnicze

Do niedawna elektroniczny instrument płatniczy był kojarzony niemal jednoznacznie

z kartą płatniczą. W istocie, jest to najpopularniejszy instrument dokonywania

płatności bezgotówkowych, który stanowił przez długi czas jedyną formę transakcji

elektronicznych. Dynamiczny rozwój gospodarki elektronicznej wyzwolił potrzebę

nowych instrumentów płatniczych, pozwalających na transakcje w internecie i w

środowisku mobilnym.

29

6.1.1 Elektroniczne karty płatnicze Karty z mikroprocesorem uważa się za przyszłość usług bankowych i finansowych.

Ich podstawową zaletą jest, w porównaniu z kartami z paskiem magnetycznym,

wyższy poziom bezpieczeństwa prowadzonych transakcji (w znaczący sposób

przyczyniają się do zmniejszenia skali nadużyć i fałszerstw) i wielofunkcyjność -

umożliwiają one użytkownikom większy dostęp nie tylko do nowych usług

bankowych, ale również do usług niefinansowych. Nie bez znaczenia jest też

potencjał mikroprocesora, który nie tylko samodzielnie przetwarza informacje, ale

jest również w stanie pomieścić przeszło kilka tysięcy razy więcej informacji niż

zwykły pasek magnetyczny.18 Banki w Polsce w różnym tempie przygotowują się do

migracji na standard EMV, niektóre banki (Kredyt Bank) wydają już karty hybrydowe

(mikroprocesor + pasek magnetyczny). Problemem jest stosunkowo niewielka liczba

terminali do obsługi kart chipowych.

Karty płatnicze zarówno w Polsce jak i UE są najpopularniejszym instrumentem

dokonywania płatności przez internet. Brakuje natomiast instrumentów

pozwalających na dokonywanie płatności o niskiej wartości, tzw. mikropłatności. Wykres nr 9. Stosunek ilości kart do rachunków bankowych w krajach kandydujących oraz w UE. Źródło: ECB, 2002b

18 Małgorzata Szcześ,Sebastian Jakubiec �Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne� Narodowy Bank Polski, Materiały i Studia Zeszyt nr 139 Luty 2002

30

Możliwości wykorzystania kart "chipowych" są ogromne i nie ograniczają się od

dokonywania kupna towarów i usług oraz realizacji płatności przez Internet bowiem

możliwe jest zastosowanie ich w służbie zdrowia czy transporcie. Karty są także

jednym z najważniejszych narzędzi potrzebnych do realizacji szeregu usług typu

eGovernment. W tym celu potrzebne jest stworzenie europejskiej infrastruktury dla

szerszego wykorzystywania kart elektronicznych w różnych aplikacjach, opracowanie

wspólnej specyfikacji technicznej. Dlatego też popularyzacja rozwiązań kartowych

jest jednym z priorytetów programu eEurope.

6.1.2 Pieniądz elektroniczny Pieniądz elektroniczny na kartach mikroprocesorowych

Obecnie istnieje w Unii Europejskiej 25 różnych systemów pieniądza elektronicznego

opartych na kartach mikroprocesorowych, głównie wydawanych przez instytucje

finansowe. Elektroniczne portmonetki na kartach mikroprocesorowych są najbardziej

popularne w Belgii i Luksemburgu, nie istnieją jednak tego rodzaju systemy o

zasięgu paneuropejskim.

W Polsce nie istnieje żaden system oparty na kartach mikroprocesorowych.

Prowadzone są natomiast prace nad stworzeniem takiego systemu opierającego się

na centralnej instytucji pieniądza elektronicznego.

Pieniądz sieciowy Rozwój internetu i zapotrzebowanie na nowe instrumenty płatnicze przystosowane

do stosowania w środowisku internetowym wytworzyła grupę nowych produktów

płatniczych specjalnie zaprojektowanych do e-commerce, które w niektórych

państwach są klasyfikowane jako pieniądz elektroniczny. Nowe przedsięwzięcia,

takie jak aukcje internetowe, stworzyły popyt na instrumenty pozwalające na

dokonywanie bezpiecznych płatności tylko w sieci, także między użytkownikami

(person to person). Użytkownik otwiera subkonto na które przelewa środki a

następnie dokonuje płatności. Sposób działania tych systemów jest podobny do

płatności kartą lub przelewem. Systemy te można podzielić na 2 główne grupy.

31

Systemy pozwalające na płatności tylko akceptantowi będącym przedsiębiorcą i

systemy pozwalające na przesyłanie wartości między użytkownikami (person to

person). Druga grupa to systemy oferowane zarówno przez banki jak i podmioty

niebankowe, oferujące możliwość dokonywania płatności w sklepach internetowych

jak również pozwalające przesyłać wartość pieniężna między użytkownikami.

Wspólną innowacją dla tych inicjatyw jest możliwość dokonywania płatności przez e-

mail lub sms a także użycie strony internetowej operatora takiego systemu w celu

komunikacji między min a użytkownikiem. Modelową instytucją tego rodzaju jest

PayPal. Jest to internetowy system płatności pozwalający na transfer wartości

(także międzynarodowy) między użytkownikami (person -to-person) jak i między

użytkownikami a przedsiębiorcami (person-to-merchant) wykorzystując w tym celu

indywidualny adres poczty elektronicznej (e-mail). Indywidualne konto może być

zasilone przez przelew bankowy, lub przez dokonanie wpłaty kartą kredytową,

debetową lub w inny sposób. Bezpośrednio po załadowaniu konta wartość pieniężna

automatycznie zamieniana jest na pieniądz elektroniczny. Operacja ta to zabieg

prawno-księgowy bowiem wartość przechowywana jest przez cały czas na rachunku

bankowym. W ten sam sposób pieniądz elektroniczny może być w każdej chwili

wymieniony na pieniądz bezgotówkowy poprzez przelew bankowy. Tylko wypłaty i

wpłaty na konto dokonywane są przez zewnętrzne systemy np. bankowe systemy

rozrachunkowe. Użytkownik przesyła wartość pieniężną do innego użytkownika lub

przedsiębiorcy (np. sklepu internetowego) poprzez podanie jego adresu e-mail i

wartości pieniężnej jaką chce przesłać na jego konto. Następnie wartość jest

przesyłana na subkonto otrzymującego przekaz. W tym samym czasie adresat jest

informowany przez e-mail, że na jego subkonto wpłynęła wartość pieniężna. Link w

korespondencji elektronicznej przenosi otrzymującego na stronę PayPal, gdzie może

on dokonać innych płatności. W Europie nieliczne banki stworzyły podobne systemy

W Holandii ING oferuje produkt o nazwie Way2Pay19, Rabobank natomiast od

niedawna promuje własny system Minitix20. Na podobnych zasadach działa polski system PayU. Polskie prawo nie uznaje,

jednak systemów opartych na serwerze centralnym jako systemów pieniądza

elektronicznego. Produkt ten będzie uznany jako elektroniczny instrument płatniczy

inny niż instrument pieniądza elektronicznego. 19 www.Way2Pay.nl 20 www.Minitix.nl

32

Kolejną grupą produktów o cechach pieniądza elektronicznego są różnego

rodzaju jednorazowe karty przedpłacone21, jak na przykład podarunkowe karty

�zdrapki�. W systemach tych indywidualne subkonto użytkownika jest tworzone

poprzez zakup karty przedpłaconej reprezentującej określoną wartość pieniężną.

Karty takie można nabyć w kioskach i sklepach. �Przedpłacone subkonto� istnieje na

serwerze centralnym ( wartość nie jest zapisana na karcie mikroprocesorowej ani w

komputerze osobistym). Systemy te pozwalają na płatności anonimowe tak jak w

telefonach komórkowych typu prepaid, i nie jest wymagana dodatkowa rejestracja i

lub podawanie jakichkolwiek innych informacji. Systemy takie są wciąż mało

popularne z uwagi na niewielki zakres akceptacji tego rodzaju instrumentu

płatniczego przez przedsiębiorców. System taki jest oferowany w Wielkiej Brytanii przez firmę PrePay Technologies Ltd, która działa w Wielkiej Brytanii jako instytucja

pieniądza elektronicznego (druga licencja w Europie po Moneybookers.com).

Głównym jej produktem jest karta przedpłacona SplashPlastic. W Polsce

systemem najbardziej przypominającym SplashPlastic jest e-Kupon - elektroniczna

wersja Kuponów Podarunkowych Sodexho Pass Polska. e-Kupony można otrzymać

w zamian za kupony podarunkowe. Sodexho Pass Polska zakłada indywidualny

rachunek, opatrzony indentyfikatorem i hasłem, dla każdego klienta, który prześle na

adres firmy podpisane kupony. Na rachunku zostaje zdeponowana ilość e-Kuponów

odpowiadająca wartości nominalnej przesłanych Kuponów Podarunkowych. e-Kupon

można wymienić na produkt lub usługę oferowaną przez wybrane sklepy internetowy.

W Polsce wszystkie systemy dokonywania płatności oparte na rozwiązaniach

serwerowych nie będą klasyfikowane jako systemy pieniądza elektronicznego i

będą uznane za elektroniczne instrumenty płatnicze inne niż instrument pieniądza

elektronicznego.

System Mikropłatności Jest to system elektronicznych operacji finansowych uruchomiony w dniu 4 lipca

2001r. przez firmę eCard SA, który służy do pobierania małych płatności za usługi

realizowane w handlu elektronicznym Spółka eCard S.A. została utworzona w dniu

21 perpaid

33

20 marca 2000 r. Jej akcjonariuszami są: Computerland S.A. (42,8%), Pierwszy

Polski Fundusz Rozwoju . BRE Sp. Z o.o. (28,6%) oraz Bank Zachodni WBK S.A.

(28,6%). Spółka trudni się dokonywaniem autoryzacji i obsługi finansowej

transakcji internetowych, które są realizowane przy udziale kart płatniczych.

System Mikropłatności w sposób istotny przyczynia się do zmniejszenia kosztów

operacji bankowych. Wynika to z faktu, iż zarobione przez sprzedawcę pieniądze

gromadzone są na wirtualnym rachunku. Ich rozliczenie następuje w cyklu

miesięcznym. Powoduje to korzyści zarówno dla klienta - płaci niewielkie kwoty, a

także dla sprzedawcy - przelew ma charakter zbiorczy. Jedynym minusem

powyższych transakcji jest to, iż z System Mikropłatności jest dostępny jedynie dla

klientów instytucjonalnych, którzy podpisali umowę z firmą zajmującą się autoryzacją

prowadzonych transakcji. Zasada ta zatem wyklucza możliwość korzystania z oferty

serwisów zagranicznych.

System obejmuje płatności od 1 grosza do 100 PLN za pliki elektroniczne, takie

jak oprogramowania, grafika, czy pliki muzyczne. System zapewnia bezpieczne

zakupy ww. produktów, tym samym oferując ich właścicielom możliwość pobierania

opłat za udostępnianie wybranych serwisów. Korzystanie z systemu jest bardzo

proste i nie wymaga żadnych szczególnych formalności. Założenie mikrokonta jest

prostą czynnością. Konto może być zasilane różnymi kanałami . przekazem

pocztowym, przekazem bankowym, bądź przy pomocy karty bankowej.

6.1.3 Mobilne płatności Mobilne płatności są definiowane jako płatności dokonywane za pomocą mobilnych

urządzeń22, takich jak telefon komórkowy, laptop czy palmtop. Urządzenia te muszą

umożliwiać łączność z siecią telekomunikacyjną w celu zainicjowania i potwierdzenia

płatności. Tego rodzaju siecią może być zarówno sieć telefonii komórkowej jak i

interenet. Szeroki dostęp do usług płatniczych przez telefon komórkowy i inne mobilne

urządzenia uwarunkowany jest rozwinięciem rynku zaawansowanych usług

22 Malte Krueger, �The Future of M-Payments � Business Options and Policy Issued�

34

oferowanych przez te urządzenia. W dłuższej perspektywie mobilne płatności mogą

stać się istotnym segmentem rynku płatności detalicznych pozwalają bowiem na

płatności w każdym środowisku i bez konieczności fizycznej obecności stron.

Pomimo wielkich nadziei i oczekiwań rynkowych mobilne płatności nie odniosły na

razie sukcesu. Istniejące systemy funkcjonują tylko w nielicznych krajach UE lub

oferują ograniczoną funkcjonalność. Nie wytworzono na razie wspólnego standardu a

tym samym rozwiązań paneuropejskich. Także w Polsce, z wyjątkiem usług

PREMIUM SMS, nie istnieją systemy mobilnych płatności.

Należy pamiętać, że rozwój mobilnych usług finansowych jest istotną częścią

Strategii Lizbońskiej i inicjatywy eEurope. Rada Europejska w Barcelonie z przyjęła

informacje o nowym pakiecie regulacji telekomunikacyjnych, �telecoms package�,

odnoszącym się do podlegających procesowi konwergencji technologii:

telekomunikacyjnej, mediów i informatyki. Kraje piętnastki zostały zobowiązane do

pełnej implementacji pakietu do maja 2003 roku. Za przedmiot specjalnego

zainteresowania uznano wpływ, jaki powinny mieć dla obywateli i biznesu

nowoczesne technologie komunikowania i usługi społeczeństwa informacyjnego.

Zwrócono uwagę na fakt światowej dominacji Europy w dziedzinie telefonii

komórkowej. Technologia ta powinna mieć kluczowe znaczenie dla rozwoju

interaktywnych usług społeczeństwa informacyjnego. Komisja Europejska oraz kraje

członkowskie UE zostały wezwane do intensywnych działań na rzecz stworzenia i

udostępnienia otwartych platform komunikacyjnych dla potrzeb świadczenia usług

społeczeństwa informacyjnego.

Zgodnie z decyzję polityczną podjętą w Barcelonie, na szczycie w Sewilli 21 � 22

czerwca 2002 r. Komisja Europejska przedstawiła komunikat �eEurope 2005: An

information society for All�. Plan działania przyjęty w Sewilli zawiera dwa cele, które

w sposób szczególny dotyczą mobilnych płatności i innych mobilnych usług

finansowych:

1. Wspieranie przez Komisję i państwa członkowskie sektora prywatnego w

zakresie budowy interoperacyjności w rozwiązaniach dotyczących transakcji,

bezpieczeństwa, podpisu elektronicznego oraz elektronicznych płatności.

35

2. Redukcja barier w rozwoju szerokopasmowych sieci telekomunikacyjnych

(włączając w to infrastrukturę telefonii komórkowej trzeciej generacji).

Banki w Europie, z wyjątkiem lokalnych inicjatyw23, dotychczas nie zagospodarowały

rynku mobilnych płatności i istnieje duże prawdopodobieństwo opanowania tego

obiecującego segmentu rynku przez operatorów telefonii komórkowej bez udziału

instytucji finansowych. W 2002 roku najwięksi operatorzy telefonii komórkowej w

Europie Orange, Telefonica Moviles, T-Mobile i Vodafone utworzyły organizację

Mobile Payments Services Association (MPSA) w celu stworzenia jednolitego

standardu i spełniania postulatu interoperacyjności w płatnościach przez telefon

komórkowy. W czerwcu w 2003 roku zmieniono nazwę na Simpay i zdefiniowano

cele. Simpay dąży do rozwinięcia na wielką skalę mobilnego handlu (m-commerce)

poprzez budowę otwartego i w pełni interoperacyjnego systemu mobilnych płatności,

oraz dostarczanie usług rozliczania i autoryzacji transakcji tak by umożliwić

konsumentom dokonywanie mobilnych transakcji wykorzystując konto prowadzone

przez operatora telefonii komórkowej. Simpay rozpocznie komercyjną działalność na

kilku rynkach równolegle na początku 2005 roku obsługując płatności do 10 Euro.

Simpay przewiduje osiągnąć w 2007 r. łączną wartość obsługiwanych przez siebie

transakcji na poziomie 1 miliard Euro(!).

Simpay to największa inicjatywa tego rodzaju na świecie a uczestnictwo w niej

globalnych operatorów telekomunikacyjnych z pewnością świadczy o olbrzymim

potencjale i wielkich szansach na powodzenie tego przedsięwzięcia. Można

oczekiwać, że system będzie funkcjonował we wszystkich krajach, w których

działają operatorzy uczestniczący w przedsięwzięciu (ich grupa ciągle się

powiększa). We wszystkich sieciach telefonii komórkowej w Polsce swoje udziały

mają uczestniczące w Simpay międzynarodowe telekomy, więc z pewnością także w

naszym kraju użytkownicy telefonów komórkowych będą mogli korzystać z systemu.

23 www.tootz.nl, www.mobipay.es

36

6.2 Inne usługi finansowe 6.2.1 Elektroniczne udzielanie kredytów to sfera szybkiego rozwoju, szczególnie

w segmencie podmiotów gospodarczych. W obecnym momencie, możliwe jest już

częściowe przetwarzanie wniosków kredytowych on-line. Przedsiębiorstwa,

zwłaszcza średnie i małe, mogą już stosować internet do zaciągania kredytów

handlowych oraz pozyskiwania innych źródeł finansowania.

Gospodarstwa domowe nie posiadają stałych linii kredytowych w bankach (poza

możliwością korzystania z kart kredytowych). W internecie mogą jedynie uzyskać

informacje i złożyć wniosek o udzielenie kredytu.24

6.2.2 Internetowe portale finansowe są już stałym elementem sektora

pośrednictwa finansowego w Polsce, ich zadaniem jest kojarzenie potencjalnych

kredytobiorców z kredytodawcami oraz sprzedaż innych produktów finansowych.

Liderem jest expander.pl25 , który prowadzi działalność także przez sieć oddziałów

fizycznych.

6.2.3 Usługi brokerskie i pokrewne Usługi brokerskie to sektor, który uległ najgłębszej transformacji dzięki

rozpowszechnieniu internetu. Dotyczy to szczególnie Korei, USA oraz niektórych

państw europejskich. Usługi te są ograniczone w chwili obecnej do handlu

narodowymi papierami wartościowymi. W zakresie obrotu transgranicznego, który

wiąże się z pewnymi barierami technicznymi i prawnymi, rynki nie skorzystały

jeszcze z możliwości otwartej sieci26. W ciągu ostatnich lat, na skutek

upowszechnienia internetu jako kluczowego kanału handlowego, amerykański rynek

brokerski odnotował dynamiczny wzrost. 24 Małgorzata Szcześ,Sebastian Jakubiec �Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne� Narodowy Bank Polski, Materiały i Studia Zeszyt nr 139 Luty 2002 25 www.expander.pl 26 Małgorzata Szcześ,Sebastian Jakubiec �Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne� Narodowy Bank Polski, Materiały i Studia Zeszyt nr 139 Luty 2002

37

Z pewnym opóźnieniem, usługi brokerskie on-line popularyzują się także w innych

krajach.

6.2.4 Kredyty hipoteczne Dystrybucja kredytów hipotecznych on-line nie zyskała na razie przewagi nad

dystrybucją tradycyjną. Według badania Forrester Research, zaledwie 2%

wszystkich nowych kredytów hipotecznych w USA w 1999 r. zostało

zapoczątkowanych w internecie. Zgodnie z innymi szacunkami, całkowity rynek

kredytów hipotecznych on-line wynosi około 19 mld USD.

Inną istotną obserwacją ilościową jest to, że rynek kredytów hipotecznych on-line

jest najbardziej zaawansowany w USA. W Europie tradycyjna struktura

narodowych rynków kredytów hipotecznych składa się z niewielkiej liczby dużych

kredytodawców, którzy utrzymują duże sieci detaliczne. Coraz częściej, podmioty te

postrzegają internet lub outsourcing niektórych czynności jako sposób na

zmniejszanie kosztów na poziomie detalicznym.

Obecny rynek kredytów hipotecznych on-line jest ograniczony do zamówień oraz

informacji cenowej. Coraz więcej firm oferuje także przetwarzanie wniosków o

kredyt, choć na razie nie można przeprowadzić całego procesu on-line. W

większości krajów proces udzielania kredytów hipotecznych polega wciąż na

tradycyjnej formie papierowej, lokalnych inspekcjach oraz podpisach odręcznych. W

Polsce wraz z dynamicznym rozwojem bankowości hipotecznej, niektóre banki

zaczynają oferować w tym zakresie pierwsze usługi on-line.

6.2.5 Ubezpieczenia

Sprzedaż polis ubezpieczeniowych przez internet charakteryzuje niska

aktywność, krajem najbardziej zaawansowanym w tej dziedzinie są Stany

Zjednoczone. Według najnowszych danych sondażowych przeprowadzanych wśród

38

Amerykanów korzystających z internetu, tylko 5% zadeklarowało, że dokonało

zakupu polisy on-line27.

W Polsce banki oferują proste produkty ubezpieczeniowe, takie jak ubezpieczenia

podróżne, ubezpieczenie mieszkania, domu jednorodzinnego, domu w budowie i

wypadkowe.

6.2.6 Agregatory finansowe

Pod koniec 2001r. z inicjatywy BRE Banku S.A rozpoczął pierwszy agregator

finansowy o nazwie Multiport. Jest to produkt bankowy, który docelowo umożliwi

profesjonalne zestawienie i zarządzanie finansami osobistymi w zakresie

bankowości, ubezpieczeń oraz funduszy powierniczych.

Obecnie agregacja umożliwia zintegrowanie wielu rodzajów usług i produktów

finansowych, takich jak rachunek bieżący, oszczędnościowy, rozliczenie kredytu

konsumpcyjnego czy hipotecznego, rachunku karty kredytowej, biura maklerskiego,

polisy ubezpieczeniowej etc., za pośrednictwem jednego, zaawansowanego

technologicznie, portalu internetowego. Jest to w chwili obecnej najbardziej

rozpowszechniona i użyteczna funkcja, dzięki której wyeliminowana zostaje

konieczność zapamiętywania dziesiątek haseł i każdorazowego logowania się na

wszystkich stronach serwisów bankowych i ubezpieczeniowych z osobna.

Zamieszczone w serwisie dodatkowe udogodnienia pozwalają użytkownikowi na

monitorowanie, zestawianie oraz czytelne przedstawienie posiadanych aktywów,

pasywów, wpływów i wydatków przy wykorzystaniu różnego typu tabel czy wykresów.

Podejmowanie trafnych decyzji może być wspomagane przez stosowanie szerokiego

zakresu kalkulatorów, a także przez wskazówki i porady specjalistów, odnoszące się

bezpośrednio do indywidualnych problemów użytkowników.

Zarządzanie osobistymi finansami ułatwia także możliwość wcześniejszego

zdefiniowania alarmów, powiadamiających o wystąpieniu pewnych sytuacji, np.

limitów na kontach , terminów spłat kredytów, dat przelewów itp. Dzięki temu

wyeliminowana zostaje konieczność zapamiętywania i śledzenia wszystkich, nawet

27 Małgorzata Szcześ,Sebastian Jakubiec �Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne� Narodowy Bank Polski, Materiały i Studia Zeszyt nr 139 Luty 2002

39

mało istotnych wydarzeń.

Oprócz zastosowań typowo finansowych agregator oferuje także dostęp do innych

usług. Zagregować można konta poczty e-mail, systemy lojalnościowe oraz wiele

innych. Dzięki swoim właściwościom, po jednokrotnym zalogowaniu do systemu,

agregator otwiera dostęp do wybranych przez użytkownika stron, zabezpieczonych

hasłem i loginem danej osoby, takich jak: strony firmowe, serwisy płatne, archiwa

gazet. Serwisy agregacyjne zapewniają swoim użytkownikom najwyższy poziom

bezpieczeństwa i prywatności poprzez stosowanie technologii SSL, szyfrowanie

danych, Firewalls, system wykrywania intruzów, ciągły monitoring sieci, czy zestawy

identyfikatorów i haseł, znanych wyłącznie osobie korzystającej z usług integratora28.

Jak przewiduje Datamonitor, aż 49 procent ze 121 milionów klientów (w Stanach

Zjednoczonych i Europie Zachodniej) korzystających z e-banków będzie w 2005 roku

korzystało z usługi agregacji kont. Co ciekawe, tego rodzaju usługa wcale nie jest

ściśle związana z bankiem. Około 30 procent instytucji oferujących agregację kont to

firmy internetowe, takie jak Yahoo! Finance, America Online, Yodlee.com,

OnMoney.com czy serwis finansowy MoneyCentral w portalu MSN.com.

8. Elektroniczne usługi ubliczne e-Government

Rozwiązania eGovernment umożliwiają dostarczanie obywatelom i

przedsiębiorstwom efektywnych kosztowo i łatwo osiągalnych usług

administracyjnych oraz usprawniają wymianę informacji i operacje o charakterze

transakcji między różnymi urzędami oraz między urzędami i innymi instytucjami.29

Niezbędnym elementem elektronicznych usług publicznych są banki, bez których nie

jest możliwa realizacja takich usług e-government jak elektroniczne rozliczanie

podatków, wypłata zasiłków dla bezrobotnych lub stypendiów dla studentów.

Rozwój elektronicznych usług publicznych jest jednym z fundamentów Strategii

Lizbońskiej w ramach programu eEurope. Opublikowany przed szczytem UE w

Sewilli (czerwiec 2002) kolejny plan operacyjny inicjatywy eEurope, pod nazwą

28 www.multiport.pl 29 Polski Portal Rozwoju www.pldg.pl

40

eEurope 2005: An Information Society for All - Action Plan określa działania

które mają pozwolić do końca 2005r. na osiągnięcie następujących celów:

! rozwinięcie usług elektronicznych (w tym e-government,), ! stworzenie dynamicznego środowiska dla gospodarki elektronicznej,

! powszechny dostęp do szerokopasmowego Internetu (ang. broadband),

! zbudowanie systemu bezpieczeństwa dla infrastruktury informacyjnej.

W roku 2002, przygotowano nową wersję strategii dla budowania społeczeństwa

informacyjnego w Polsce, którą opublikowano pod nazwą ePolska-2006.

Jednym z głównych celów określonych w tym dokumencie jest rozwój

elektronicznych usług w administracji publicznej.

W grudniu 2002r. opublikowana zostaje przez Komitet Badań Naukowych wstępna

koncepcja projektu Wrota Polski. Opisywany w nim centralny system informatyczny

ma realizować e-usługi administracyjne dla obywateli oraz podmiotów

gospodarczych, bez względu na ich siedzibę, czy miejsce zamieszkania w Polsce.

10 marca 2003r., Komitet Badań Naukowych, opublikował kolejny dokument

strategiczny w zakresie społeczeństwa informacyjnego � Strategię Informatyzacji

Rzeczpospolitej Polskiej - ePolska . W dokumencie tym wskazano na trzy

podstawowe obszary, wokół których skupiać się będą realizowane w najbliższych

latach projekty związane z informatyzacją kraju - powszechność dostępu do treści i

usług udostępnianych elektronicznie, tworzenie wartościowej oferty treści i usług oraz

zdolność ich wykorzystania.

W obszarach tych wymieniono 12 projektów priorytetowych, w tym cztery o

największym znaczeniu w ciągu najbliższych 3-5 lat:

! powszechny Internet szerokopasmowy dla szkół,

! Wrota Polski (administracja publiczna dla społeczeństwa informacyjnego),

! polskie treści w Internecie,

! powszechna edukacja informatyczna.

41

Wrota Polski Przygotowana została koncepcja projektu, zakładająca przeniesienie na platformę

elektroniczną 26 podstawowych usług publicznych. W pierwszej kolejności będą to:

Sześć usług dla obywateli: składanie deklaracji, informacji i innych

dokumentów w celu rozliczenia podatków wynikających z ustaw

podatkowych dotyczących między innymi podatku dochodowego od

rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych, podatku od

czynności cywilnoprawnych, przeszukiwanie ofert pracy i pomoc w jej

znalezieniu, uzyskanie praw do wypłat zasiłków z ZUS-u, uzyskanie dowodu

osobistego, prawa jazdy i paszportu, dostęp do katalogów bibliotek publicznych i ich przeszukiwanie, zapisanie się na wizytę u lekarza

Pięć usług dla firm: rejestracja oraz rozliczenie dotyczące obowiązku

ubezpieczenia społecznego pracowników, zgłoszenia celne, składanie

deklaracji, informacji i innych dokumentów w celu rozliczenia podatków

wynikających z ustaw podatkowych dotyczących między innymi podatku

dochodowego od osób prawnych, VAT-u i akcyzy oraz zgłoszeń celnych, przekazanie danych statystycznych, udział w zamówieniach publicznych

Zakłada się, że stworzenie odpowiedniej platformy komunikacji elektronicznej

obywatel-urząd i firma-urząd, łącznie z reorganizacją niektórych procesów w

urzędach oraz zmianami wspierającymi je systemami informatycznymi, pozwoli na

zwiększenie efektywności o 40 procent, w przypadku spraw załatwianych

elektronicznie. Miarą efektywności będzie czas oczekiwania na załatwienie sprawy

oraz inne wskaźniki czasowe i kosztowe.

Plan Wrót Polski obejmuje działania organizacyjne, ale także prawne i regulacyjne.

Między innymi planuje się wdrożenie standardów komunikacji elektronicznej (w

zakresie formatów plików stosowanych do komunikacji, słowników, metadanych i

protokołów), niewymagających inwestycji w sprzęt i oprogramowanie. Dzięki temu

realizacja planu przygotuje grunt pod zwiększenie wykorzystania Internetu w

42

świadczeniu innych usług, przede wszystkim handlu elektronicznego oraz nauczania

i usług medycznych na odległość.30

W Unii Europejskiej ustalono 23 usługi publiczne, które powinny być dostępne

on-line a grupa 20 podstawowych usług publicznych jest corocznie monitorowana.

Komisja Europejska (KE) wyróżnia:

� 12 podstawowych usług publicznych dedykowanych pojedynczemu

obywatelowi,

� 8 podstawowych usług publicznych dedykowanych biznesowi.

Tab nr 2. Rodzaje podstawowych usług publicznych dostępnych on�line.

Interaktywna administracja publiczna staje się coraz bardziej istotnym czynnikiem

rozwoju i konkurencyjności gospodarek w aspekcie regionalnym i globalnym. Z jednej

30 Strategię Informatyzacji Rzeczposopitej Polskiej � ePolska str. 39

43

strony - poprzez minimalizowanie czasu niezbędnego do wydawania decyzji i obsługi

obywateli (także przedsiębiorców) podnosi jakość życia mieszkańców terytorium

zarządzanego przez administrację oraz zwiększa konkurencyjność małych i średnich

przedsiębiorstw (SMEs), z drugiej zaś - poprzez oparcie zarządzania terytorium na

wrażliwych metodach analizy, syntezie danych pochodzących z procesów

monitoringu zjawisk społecznych i gospodarczych oraz przez szybkie podejmowanie

decyzji - ogranicza koszty administrowania, uwalniając środki finansowe na

inwestycje.31

Zaangażowanie banków w rozwiązania typu e-Government i ich wspieranie pozwoli

na przechwycenie przez te instytucje przepływów finansowych między administracją

państwową a obywatelami i przedsiębiorcami, które obecnie w dużej części odbywają

się formie gotówkowej. Rozwój elektronicznych usług publicznych wymusi na

obywatelach korzystanie z usług bankowych co zwiększy poziom ubankowienia w

Polsce. Dużym obszarem do zagospodarowania są mikropłatności dla administracji

publicznej poprzez umożliwienie dokonywania opłat skarbowych na przykład przy

pomocy pieniądza elektronicznego bazującego na karcie z mikroprocesorem.

7. Wyzwania dla bankowych dostawców elektronicznych usług finansowych w Polsce po 1 maja 2004 W chwili wejścia Polski do UE można spodziewać się zwiększonej konkurencji ze

strony banków europejskich, które jeszcze nie prowadzą swojej działalności w

Polsce. Bowiem na podstawie licencji udzielonej w innym kraju członkowskim będą

mogły prowadzić działalność w Polsce. Ich działalność może ograniczać się do

zaoferowania jedynie usług internetowych, czyli budowanie sieci oddziałów nie

będzie konieczne, a inwestycje z tym związane z uruchomieniem platformy

bankowości internetowej relatywnie małe. Z drugiej strony większość banków

europejskich, które chciały rozpocząć w naszym kraju działalność już to zrobiła i

raczej należy spodziewać się rozwijania przez nie kolejnych, elektronicznych kanałów

dystrybucji.

31 Polski Portal Rozwoju

44

Inny scenariusz przewiduje otwieranie wirtualnych filii przez banki z innych państw

członkowskich, uzupełniając ten kanał dystrybucji nielicznymi placówkami dla

najbogatszych klientów.

Transgraniczne oferowanie usług finansowych w UE wydaje się największym

zagrożeniem konkurencyjnym dla polskiego sektora bankowego.

Wydaje się także, że polski sektor bankowy czeka kolejna fala konsolidacji,

wynikająca z fuzji na poziomie globalnym i europejskim. To z pewnością zmieni

strukturę rynku bankowości elektronicznej w Polsce.

8. Podsumowanie Możliwości banków wynikające z gospodarki elektronicznej ! Redukcja kosztów operacji. Jednym z największych dobrodziejstw bankowości elektronicznej jest redukcja

kosztów jednostkowej transakcji, jest to efektem zastąpienia kosztownej i

czasochłonnej pracy pracownika banku odpowiednim systemem komputerowym ! Szerszy i łatwiejszy dostęp do docelowej grupy klientów ! Udoskonalenie obsługi klienta Technologia oferuje bardzo wydajne i efektywne systemy (takie jak CRM) oraz

techniki zarządzanie relacjami z konsumentem. ! Możliwość zdywersyfikowania aktywności na nowe obszary działalności ! Dostępność bardziej wydajnych narzędzi kontroli operacji wewnętrznych

Zagrożenia wynikające z rozwoju gospodarki elektronicznej ! Większa konkurencja ze strony zarówno finansowych jak i

niefinansowych instytucji.

45

Gospodarka elektroniczna poszerza kategorie potencjalnych niebankowych

konkurentów w dostarczaniu usług finansowych. Duże zagrożenie istnieje ze

strony podmiotów gospodarczych posiadających dużą bazę konsumentów, takich

jak linie lotnicze, sieci hipermarketów, przedsiębiorstwa pocztowe, operatorzy

telekomunikacyjni. W rezultacie banki tracą monopol na dostarczanie usług

finansowych.

! Zwiększenie inwestycji wymuszane jest tworzeniem i utrzymywaniem nowych systemów informatycznych i elektronicznych kanałów dystrybucji.

! Transagraniczne oferowanie usług finansowych powoduje możliwość działąlności na polskim rynku banków z UE bez ich fizycznej obecności i przy minimalnych inwestycjach.

Czynniki aktywujące rozwój gospodarki elektronicznej banków ! Rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej oraz technologii

komunikacyjnej i informacyjnej Bariery ! brak dodatkowych dochodów z internetu ! bezpieczeństwo i ochrona prywatności ! niski poziom edukacji społeczeństwa i nawyki klientów

przyzwyczajonych do tradycyjnej obsługi i papierowej formy potwierdzania transakcji

! zmonopolizowany rynek telekomunikacyjny

! relatywnie wysokie koszty sprzętu komputerowego

! wysokie koszty połączeń z internetem

46

9. Gospodarka elektroniczna w bankach � rekomendacje BANKOWOŚĆ

1. Inwestycje w technologie powinny być kontynuowane i ściśle powiązane ze

strategią banku.

2. Strategia banku w zakresie bankowości internetowej powinna być połączona

z tradycyjną strategią tworząc jednolitą wizję rozwoju banku.

3. W dalszym ciągu powinny być rozwijane nowe, elektroniczne kanały dostępu

do produktów bankowych.

4. Niezbędne jest zwiększenie nacisku na tworzenie partnerskich relacji z

klientami.

5. Niezbędne jest wdrażanie rozwiązań e-Learning - stanowiących fragment

strategii kontaktu z klientem.

6. Oddziały powinny zmienić swój profil stając się punktami doradczo

konsultacyjnymi nastawionymi na promowanie nowych produktów. Oddziały

powinny przede wszystkim współtworzyć mapę świadczonych usług w

powiązaniu z innymi kanałami obsługi. Nawet przy znaczących inwestycjach,

jakie wiele banków ponosi na rozwój zdalnych kanałów obsługi, należy

przyznać oddziałom odpowiednie miejsce w modelu obsługi klientów i

zmienić sposób postrzegania placówek (nie tylko utrzymanie, ale i

pozyskiwanie oraz rozwój bazy klientów i portfela produktów)

7. Banki powinny położyć większy nacisk na rozwijanie innowacyjnych usług

płatniczych, w tym systemu pieniądza elektronicznego bazującego na karcie

(do mikropłatności w fizycznych punktach usługowo-handlowych) oraz

pieniądza sieciowego (płatności w sieci

8. Migracja na standard EMV powinna być zdynamizowana. Jest to inwestycja

z której w dłuższej perspektywie nie uda się uniknąć, a jej wprowadzenie

podniesie bezpieczeństwo oraz zaufanie konsumentów do płatności

elektronicznych. Radykalnie zmniejszy się ilość oszustw i nadużyć. Karty z

mikroprocesorem pozwalają także na oferowanie dodatkowych produktów,

np. elektroniczna portmonetka, systemy lojalnościowe.

9. Banki powinny poszerzyć swoją ofertę produktów płatniczych na produkty dla

konsumentów nie posiadających rachunku bankowego.

47

10. Banki powinny zaangażować się w edukację społeczeństwa w zakresie

korzystania z elektronicznych usług finansowych. Celowe wydaje się

wykreowanie ogólnopolskiego programu edukacji konsumentów.

11. Banki w krótkim okresie powinny być ostrożne z inwestycjami w bankowość

mobilną ograniczając się do rozwijania kanału SMS, inwestycje w m-banking

będą uzasadnione w dłuższej perspektywie. ). W kontekście płatności przez

telefon komórkowy należy zaznaczyć, że jedynie wspólna inicjatywa, w której

brałyby udział największe banki mogłaby odnieść sukces.

12. Banki nie powinny rozwijać bankowości telewizyjnej dopóki telewizja cyfrowa

nie stanie się powszechnie obowiązującym standardem.

13. Priorytetem powinna być poprawa bezpieczeństwa systemów

informatycznych.

14. Nieuniknione wydaje się coraz częstsze korzystanie przez banki z usług

outsourcingowych w dziedzinie IT.

15. W bankach oferujących produkty bancassurance i powiązanych kapitałowo z

firmami ubezpieczeniowymi powinna następować integracja systemów

ubezpieczeniowych z bankowymi.

16. Systemy sprawozdawcze należy dostosować do unijnych standardów,

natomiast bankomaty (a co za tym idzie i systemy obsługujące bankomaty)

będą wymagały wymiany, która umożliwi obsługę kart mikroprocesorowych

oraz zwiększy bezpieczeństwo transakcji.

17. Banki powinny zaangażować się w wykorzystywanie podpisu elektronicznego

i infrastruktury klucza publicznego w celu zapewnienia większego

bezpieczeństwa operacji.

18. Banki powinny upowszechnić systemy agregacji rachunków, które pozwalają

klientom na wgląd i zarządzanie rachunkami bankowymi z jednej strony

internetowej.

INFRASTRUKTURA

19. Niezbędne jest dążenie do liberalizacji rynku telekomunikacyjnego, czego

efektem będzie większa dostępność do internetu i znaczące zmniejszenie

opłat. Będzie to miało bezpośrednie przełożenie na szybszy rozwój

48

bankowości internetowej oraz mobilnej. Także wejście nowego operatora

telefonii mobilnej może przyspieszyć ten proces.

20. Państwo powinno wspierać rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej w

szczególności sieci optycznych, infrastruktury telefonii komórkowej a także

sieci punktów dostępowych WI-FI. Najefektywniejszym instrumentem jest

deregulacja i liberalizacja rynku telekomunikacyjnego. Także wykorzystanie

środków unijnych w projektach infrastruktury telekomunikacyjnej wydaje się

możliwe. ADMINISTRACJA

21. Organy administracji państwowej powinny wystrzegać się wprowadzania

przepisów utrudniających stosowanie i rozwój form płatności elektronicznych

oraz bankowości elektronicznej. Z obowiązujących przepisów trzeba

eliminować sformułowania mówiące o konieczności potwierdzania dokonania

płatności w formie papierowej, nowelizując je pod kątem wprowadzania

nowoczesnych form płatności. Dotyczy to w szczególności regulowania

należności podatkowych i dokumentowania płatności a także

dokumentowania wypełnienia innych zobowiązań o charakterze materialnym

lub finansowym. Należy też dążyć do spójnego wprowadzenia

elektronicznego składania deklaracji podatkowych i elektronicznego

regulowania należności. Trzeba unikać niczym nieuzasadnionego naruszania

spójności systemów elektronicznych, np. zobowiązywania podmiotów

gospodarczych i obywateli, korzystających z oficjalnie wprowadzonych

systemów informatycznych, do tworzenia dodatkowych dokumentów

papierowych.

22. Rozwiązania typu e-Government powinny być aktywnie wspierane przez

sektor bankowy, co w dłuższej perspektywie przyniesie bankom wymierne

korzyści, jednym z nich będzie podniesienie stopienia ubankowienia całego

społeczeństwa i popularyzacja bankowości elektronicznej.

23. Rząd powinien zdynamizować wdrażanie Strategii Lizbońskiej i w pełni

wykorzystać unijne fundusze przeznaczone na ten cel. Budowa infostrad jest

równie ważna jak budowa autostrad.

49