Związek Banków Polskich - ZBP: Strona główna · tylko do bankowości internetowej lecz obejmuje...
Transcript of Związek Banków Polskich - ZBP: Strona główna · tylko do bankowości internetowej lecz obejmuje...
1
Związek Banków Polskich
GOSPODARKA ELEKTRONICZNA W BANKACH
ELEKTRONICZNE USŁUGI FINANSOWE W POLSCE W PRZEDEDNIU AKCESJI DO UE
STAN OBECNY � WYZWAINA � KONKURENCJA � REKOMENDACJE
Dr Remigiusz W. Kaszubski Paweł Widawski
2
1.WSTĘP ....................................................................................................................3
2. Strategia Lizbońska/eEurope 2005 ........................................................................ 6
3. Usługi bankowości elektronicznej i inne elektroniczne usługi finansowe w
Polsce i w UE.............................................................................................................. 7
4. Trendy w bankowości elektronicznej ....................................................................12
5. Przyswajanie usług bankowości elektronicznej przez konsumentów
na świecie i w Polsce ........................................................................................... 20
5.1 Czynniki wpływające na przyswajanie/adopcję usług bankowości
elektronicznej przez konsumentów ������������������.�.. 24
5.2 Czynniki hamujące rozwój bankowości elektronicznej w Polsce ������. 27
6. Inne elektroniczne usługi finansowe oferowane przez banki.................................28
6.1 Elektroniczne Usługi Płatnicze ...........................................................................28
6.1.1 Elektroniczne karty płatnicze ...........................................................................28
6.1.2 Pieniądz elektroniczny .....................................................................................31
6.1.3 Mobilne płatności .............................................................................................34
6.2 Inne usługi finansowe .........................................................................................36
6.2.1 Elektroniczne udzielanie kredytów ................................................................. 36
6.2.2 Internetowe portale finansowe ..........................................................................36
6.2.3 Usługi brokerskie i pokrewne ............................................................................36
6.2.4 Kredyty hipoteczne ......................................................................................... 37
6.2.5 Ubezpieczenia ................................................................................................. 38
6.2.6 Agregatory finansowe ..................................................................................... 38
7. Elektroniczne usługi publiczne (e-Government) ������������ �. 39
8. Wyzwania dla bankowych dostawców elektronicznych usług finansowych
w Polsce po 1 maja 2004 ......................................................................................43
9. Podsumowanie ..................................................................................................... 45
10. Gospodarka Elektroniczna w bankach - rekomendacje .......................... ......... 46
3
1.Wstęp Raport ten ma na celu analizę obecnego poziomu wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) w bankowości w Polsce oraz w krajach
członkowskich UE. Szczególny nacisk położony jest na przedstawienie rozwoju
bankowości elektronicznej1 w przededniu wejścia Rzeczpospolitej do UE.
Opracowanie diagnozuje potencjalną konkurencję ze strony instytucji finansowych z
dotychczasowych krajów członkowskich UE dla polskiego sektora bankowego
wynikającą z faktu usunięcia istniejących dotąd barier w zakresie wolnego przepływu
usług i kapitału. Autorzy przedstawiają także nowe trendy i perspektywy rozwoju
bankowości elektronicznej oraz główne kryteria sukcesu w strategii banków opartej
na wykorzystaniu nowych technologii. Zaprezentowany zostanie także zespół
czynników decydujących o rozwoju gospodarki elektronicznej w bankach, a także
bariery które są hamulcem dla całej branży.
Gospodarka elektroniczna obejmuje zarówno handel elektroniczny (kupno i
sprzedaż w sieci), jak i restrukturyzację procesów biznesowych w celu jak najlepszego wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT).2 Internet, technologie mobilne i globalne systemy informatyczne spowodowały odwrót
od tradycyjnej bankowości w kierunku bankowości niezależnej od stref czasowych,
położenia geograficznego i kanałów dostępu. Sektor bankowy jest jednym z
najbardziej zaawansowanych w użytkowaniu i wdrażaniu nowych technologii,
zarówno w Polsce jak i na całym świecie. Działalność bankowa to biznes oparty na
informacji, który nie wytwarza fizycznych dóbr i od wielu lat korzysta z dobrodziejstw
szybkiego rozwoju telekomunikacji i informatyki. Z tych właśnie przyczyn sektor
bankowy jest najlepiej przygotowany do funkcjonowania w środowisku
elektronicznym i rozwijania elektronicznej gospodarki. Technologie informacyjne i
komunikacyjne (ICT) wpływają na każdy rodzaj działalności bankowej i są głównym 1 Bankowość elektroniczna w tym opracowaniu jest traktowana w sposób szeroki i nie ogranicza się tylko do bankowości internetowej lecz obejmuje także inne elektroniczne kanały dystrybucji produktów bankowych np. bankowość mobilna, bankowość telewizyjna etc. 2 �eEurope � realizacja idei Społeczeństwa Informacyjnego w Unii Europejskiej i w Polsce. �Monika Gutowska Studia Podyplomowe 2002/2003 �Menedżer w Unii Europejskiej� Warszawa, czerwiec 2003 r.
4
czynnikiem zmian tak szybko następujących w całym sektorze usług finansowych. W
dobie elektronicznych instrumentów płatniczych, bankowości internetowej i e-
commerce, zarządzanie finansami staje się coraz bardziej zarządzaniem informacją
o wiarygodności kredytowej, sile nabywczej i stanie posiadania osób i instytucji.3
Wykres nr.1 Stopień przygotowania do korzystania z nowych technologii w 15 sektorach gospodarki UE (na podstawie eEurope 2005 E-Business Index)
Źródło: e-Business W@tch (2003)
W poprzednich latach, nowe technologie służyły głównie zwiększaniu wewnętrznej
wydajności i rozbudowie nowych kanałów dystrybucji, obecnie inwestycje w
technologie zmierzają w kierunku zarządzaniem relacjami z konsumentami, poprawie
wewnętrznej integralności systemów i operacji wewnętrznych banku.
Jednym z dominujących efektów wdrażania nowych technologii w bankowości
detalicznej jest ilości i rozmieszczenia fizycznych oddziałów oraz innych fizycznych
kanałów dystrybucji (bankomaty) . Wbrew wcześniejszym przewidywaniom odziały
nie zostaną wyeliminowane, lecz zmieni się ich profil. Europejskie banki, z wyjątkiem
3 Gospodarka w sieci, Borys Stokalski WWW.infovide.pl
5
Skandynawii, zmniejszają sieć placówek wolniej niż przypuszczano. Oddziały będące
miejscem kontaktu konsumenta z pracownikiem banku nie tracą swego znaczenia i
zdaniem wielu specjalistów są niezastąpionym miejscem sprzedaży nowych
produktów bankowych i uświadamiania nowych potrzeb konsumentom. Zgodnie z
ekspertyzą Europejskiej Federacji Bankowej, oddziały będą szczególnie istotne w
zakresie świadczenia usług doradczych i taki powinien być ich docelowy kierunek
rozwoju.
Przewiduje się, iż dopiero szerokopasmowe transmisje video, które pozwolą na
wizualny kontakt w czasie rzeczywistym, staną się wyzwaniem dla oddziałów. Z
drugiej strony nie sposób przewidzieć tolerancje konsumentów na tego rodzaju
metodę komunikacji, która nigdy nie zastąpi fizycznego kontaktu z drugim
człowiekiem. Obecnie podstawowym trendem jest dywersyfikacja kanałów dostępu
w zależności od potrzeb konsumenta a radykalne zmniejszenie oddziałów może
nastąpić dopiero w dłuższej perspektywie i będzie uzależnione od rozwoju
bankowości internetowej, co w przypadku Polski uwarunkowane jest możliwością
masowego dostępu do Internetu.
Operacje bankowości elektronicznej stanowią obecnie ok. 5 do 10 % ilości
wszystkich transakcji bankowych zarówno w Europie jak i USA. To wciąż mniej niż
udział w rynku usług inwestycyjnych (20 � 25%) lecz znacznie więcej niż w
elektronicznym handlu detalicznym (2%).
Detaliczna bankowość elektroniczna jest jedną z najlepiej rozwiniętych usług
internetowych zarówno w Polsce, jak i w większości 10 nowych członków EU. Podaż
i popyt na tego rodzaju usługi uzależniona jest jednak od wielu czynników i dopiero
ich pełna analiza dostarcza pełen obraz potencjalnych możliwości i barier dla
dalszego rozwoju tej branży.
Sektor bankowy w Polsce podobnie jak w innych krajach przystępujących do UE
odgrywa znaczącą rolę w rozwoju sektora nowych technologii. Banki są także dużo
lepiej przygotowane do prowadzenia biznesu elektronicznego niż przedsiębiorstwa
innych sektorów gospodarki.
6
Należy podkreślić, że rozwój bankowości elektronicznej w krajach kandydujących
pozytywnie wpływa na inne sektory gospodarki, stymulując aktywność
przedsiębiorstw w zakresie budowy oprogramowania dla banków i tworzenia
rozwiązań gwarantujących bezpieczeństwo w sieci. Bankowość elektroniczna
zmienia sposób życia i funkcjonowania ludzi, a umiejętności i przyzwyczajenia
rozwinięte podczas korzystania z usług bankowości internetowej mogą zostać
wykorzystane podczas użytkowania innych usług dostarczanych przez internet,
takich jak handel elektroniczny lub usługi e-government. Z drugiej strony banki
powinny aktywniej włączyć się w rozwijanie elektronicznych usług publicznych ( e-
government) umożliwiając swoim klientom korzystanie z jak najszerszej gamy
produktów pozwalających na rozliczenia i komunikację między obywatelem i
organami państwa.
2. Strategia Lizbońska/eEurope 2005 Inicjatywa eEurope jest częścią Strategii Lizbońskiej, mającej na celu
przekształcenie gospodarki europejskiej do 2010 r w najbardziej konkurencyjną,
opartą na wiedzy, gospodarkę świata. Rozwój bankowości elektronicznej jest jednym
z priorytetów w zakresie budowy jednolitego rynku usług finansowych, a rola banków
w budowie gospodarki elektronicznej jest fundamentalna. Innym zasadniczym
elementem strategii lizbońskiej jest liberalizacja usług telekomunikacyjnych, co
powinno przyczynić się nie tylko do rozwoju tego sektora, ale także pozytywnie
wpłynąć na rozwój usług elektronicznych, takich jak bankowość internetowa i
bankowość mobilna. Podczas szczytu Rady Europejskiej w Barcelonie (w marcu
2002) podkreślono znaczenie przyjęcia przez państwa członkowskie nowego pakietu
telekomunikacyjnego dla rozwoju technologii konwergentnych. Rada Europejska
podkreśliła konieczność dalszego postępu w branży telekomunikacyjnej, który ma
opierać się m.in. na dążeniu do maksymalnej dostępności i użytkowania sieci
szerokopasmowych na obszarze UE do 2005 r.4
Zgodnie z celami strategii eEurope 2005, przyjętej w Sewilli w lipcu 2002, detaliczna
bankowość internetowa jest przykładem aplikacji opartej na otwartej infrastrukturze
4 �Strategia Lizbońska � droga do sukcesu zjednoczonej Europy� Urząd Integracji Europejskiej, maj 2002
7
telekomunikacyjnej prowadzącej do wytworzenia nowych rynków i pozwalającą na
redukcje kosztów. Program eEurope 2005 obejmuje już teraz państwa kandydujące
do UE, między innymi Polskę.
Z punktu widzenia sektora bankowego interesującym elementem Strategii
Lizbońskiej jest kwestia roli i miejsca obszaru instytucji finansowych i rynku
kapitałowego w UE. Poważne wyzwanie dla polskiego sektora bankowego stanowi
konieczność podjęcia działań mających na celu utworzenie w 2005 roku
zintegrowanego europejskiego rynku usług finansowych. Szczegółowy
harmonogram działań w tym zakresie został zawarty w Financial Services Action
Plan (FSAP).
3. Usługi bankowości elektronicznej i inne elektroniczne usługi finansowe w Polsce i w UE Internetowe usługi oferowane przez banki ewoluują od prostych funkcji
marketingowych i informacyjnych po pełen zakres usług oferowanych w tradycyjnym
oddziale lub w bankowości telefonicznej. Obecnie technologia pozwala na
wykreowanie skomplikowanych aplikacji zaprojektowanych specjalnie pod kontem
użytkowania w internecie, przewyższających zakres usług oferowanych w
tradycyjnych oddziałach i dostępnych tylko droga elektroniczną. Są nimi na przykład:
! Spersonalizowane informacje finansowe
! Przesyłanie komunikatów i zleceń z wykorzystaniem wiadomości tekstowych
SMS
! Przesyłanie do klienta informacji pocztą elektroniczną
! Internetowe usługi maklerskie i produkty inwestycyjne � �supermarket
finansowy�
! Zarządzanie rachunkami bankowymi - agregatory finansowe
! Rozliczenia podatkowe przez internet
8
Tabela nr1. Klasyfikacja internetowych usług bankowych5
PRODUKTY POPRAWIAJĄCE
WYGODĘ
! BANKOWOŚĆ MOBILNA ! MOBILNE PŁATNOŚCI ! ALERTY SMS
USŁUGI NA RZECZ PODMIOTÓW TRZECICH
! PŁATNOŚCI INTERNETOWE ! PŁACENIE PODATKÓW ON-LINE ! PŁACANIE RACHUNKÓW
INNE PRODUKTY FINANSOWE
! UBEZPIECZNIE NA ŻYCIE ! UBEZPIECZENIE KOMUNIKACYJNE
PRODUKTY INWESTYCYJNE
! OTWIERZANIE I ZARZĄDZANIEM
RACHUNKAMI DEPOZYTOWYMI ! ZAKUP/SPRZEDAŻ JEDNOSTEK
UCZESTNICTWA FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH
! KUPNO/SPRZEDAŻ OBLIGACJI I INNYCH INSTRUMENTÓ
INWESTYCYJNYCH
PRODUKTY KREDYTOWE
! APLIKACJA O POŻYCZKE ! ALPIKACJA O KARTĘ KREDYTOWĄ
PROSTE PRODUKTY BANKOWE
! OTWIERANIE/ZAMYKANIE RACHUNKU I
ZARZĄDZANIE NIM ! PRZELEWY KRAJOWE I ZAGRANICZNE ! ZLECENIA STAŁE ! POLECENIE ZAPŁATY ! APLIKACJE KART DEBETOWYCH
Tabela przedstawia spektrum różnorodnych usług i produktów bankowych
oferowanych on-line.
5 Clara Centeno �Adoption of Internet Services in the Enlarged European Union, Lessons from the Internet banking case� JUNE 2003
9
Banki zarówno w Polsce jak i na świecie przyjęły różne strategie z zakresie
prowadzenie usług bankowości elektronicznej:
! Banki działające tylko w internecie � (Clicks Only), zwane także bankami
wirtualnymi. W takim modelu większość lub wszystkie usługi dostarczane są
wyłącznie przez internet. Początkowo taka formuła biznesowa budziła
największy entuzjazm i zainteresowanie. Taki model może mieć dwa warianty:
- niezależny bank stworzony przez podmioty nie powiązane z
istniejącymi instytucjami finansowymi
- bank internetowy jako podmiot zależny w stosunku do istniejącej
instytucji finansowej, wyodrębniony organizacyjnie i odizolowany od
podstawowej działalności banku. Taką strategie przyjęło kilka banków
kreując odrębną markę produktową na bazie wyodrębnionego oddziału
lub instytucji zależnej świadczącej usługi outsourcingowe dla banku np.
BRE Bank tworząc mBank oraz Bankgeselschaft Berlin � Inteligo. W
Polsce tego rodzaju inicjatywy odniosły największy sukces, co jest
zaprzeczeniem tendencji występujących w innych krajach.
Bankowość internetowa w Europie jest zdominowana przez wielkie banki detaliczne
oraz konglomeraty bankowo-ubezpieczeniowe, które starają się zwiększyć swoją
dominacje także w internecie. Jedynym wyjątkiem jest brytyjski bank wirtualny Egg,
który jako jedyny odniósł spektakularny sukces zdobywając ponad 3 miliony klientów.
W USA nie istnieją już praktycznie banki wirtualne (clicks only), w Europie, natomiast, relatywnie duży francuski bank wirtualny Zebank został przejęty przez Egg.
Pozostałe banki wirtualne starają się bliżej związać z bankami � matkami w celu
dostępu do ich oddziałów oraz większej bazy klientów. W Polsce wiodące instytucje
świadczące usługi na odległość przy pomocy elektronicznych instrumentów
płatniczych także zaczynają szukać większego oparcia w bankach macierzystych. Szczególnie widoczne jest to na przykładzie Inteligo którego klienci mogą
dokonywać dyspozycji w oddziałach PKO BP.
Pomimo znaczącego miejsca na rynku bankowych usług internetowej typu �Clicks
Only� konsumenci preferują instytucje finansowe posiadające fizyczne oddziały.
10
Dlatego też istnieje tendencja do budowania sieci placówek przez oddziały banków
działających dotychczas tylko w interencie. Placówki te jednak mają odmienny
charakter od tradycyjnych jednostek organizacyjnych, będąc raczej punktem
informacyjno � konsultacyjnym zaopatrzonym zawsze w bankomat. Banki
posiadające fizyczne oddziały budzą większe zaufanie konsumentów, ponadto są
ciągle dominującym kanałem sprzedaży produktów bankowych. W 2002 roku tylko
11,6 % banków w UE sprzedawało nowe produkty bankowe przez internet. Także w
Polsce niewiele banków sprzedaje swoje produkty on-line, choć sukcesywnie
zwiększana jest oferta, szczególnie w zakresie produktów inwestycyjnych i
ubezpieczeniowych.
Pomimo faktu, iż wprowadzanie do oferty nowego kanału dystrybucji jakim jest
internet jest często przedsięwzięciem kosztochłonnym a osiągnięcie masy krytycznej
czasochłonne, wydaje się w dzisiejszej rzeczywistości warunkiem koniecznym.
Konieczne jest równoległe utrzymywanie wielu kanałów dystrybucji produktów
bankowych.
! Bankowość elektroniczna jako jeden z kanałów dystrybucji produktów
bankowych, w szczególności obok tradycyjnych oddziałów (Click & mortar).
W opinii przeważającej liczby specjalistów bankowość internetowa może odnieść
sukces tylko wtedy, jeśli jest zintegrowana z istniejącą infrastrukturą bankowości
tradycyjnej, czyli fizycznymi oddziałami. W ramach tego podejścia internet jest
traktowany jako jeden z kanałów dystrybucji, uzupełniający sieć oddziałów,
bankowość telefoniczną oraz sieć bankomatów6. Dwa banki o największej ilości
klientów korzystających z usług przez internet na świecie (Wells Fargo � USA oraz
Nordea w Skandynawii) to właśnie instytucje typu Click & mortar. Znacząca część ich
zysków generowana jest z tytułu usług świadczonych na odległość. Nordea potroiła
liczbę operacji on-line w Finlandii, redukując zatrudnienie o 5000 pracowników i
zmniejszając o połowę liczbę oddziałów.
6 �Internet Banking Issues paper� Charles Goldfinger
11
Także w Polsce tego rodzaju banki mają największe szanse w dłuższym okresie
czasu. Obecnie wszystkie znaczące banki udostępniły swoim klientom usługi on-line
i będą dążyć do tego, aby ich klienci częściej korzystali z kanałów internetowych.
! Bank internetowy jako finansowy supermarket odchodzący od
tradycyjnego pionowego modelu kreacji i dystrybucji produktów bankowych
Alternatywnym rozwiązaniem, które na świecie adoptowane jest przede wszystkim
przez instytucje finansowe zajmujące się usługami brokerskimi i inwestycyjnymi, jest
rozszerzenie oferty na produkty bankowe poprzez zakup banku internetowego lub
dystrybucje produktów innych banków.
! Agregator rachunków bankowych Agregatory to instytucje zbierające informacje o rachunkach (kontach) klienta
dostępnych przez internet i umożliwiające mu wgląd do nich na pojedynczej
stronie internetowej. Umożliwia to klientom, posiadającym więcej niż jeden
rachunek dostępny przez internet, sprawdzenie stanu wszystkich tych rachunków w
jednym miejscu, po wprowadzeniu wyłącznie jednego hasła. Informacje zebrane
przez agregator mają zazwyczaj charakter finansowy (rachunki bankowe,
inwestycyjne, kart kredytowych, funduszy emerytalnych). Mogą one jednak
obejmować także informacje niefinansowe, takie jak np. stan rachunku punktów
lojalnościowych linii lotniczych. Dodatkowo, niektóre agregatory oferują obsługę
poczty elektronicznej oraz różnego rodzaju usługi informacyjne.7 Agregatorem
funkcjonującym w Polsce jest np. Multiport.pl należący do BRE Banku.
7 Małgorzata Szcześ,Sebastian Jakubiec �Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne� Narodowy Bank Polski, Materiały i Studia Zeszyt nr 139 Luty 2002
12
4. Trendy w bankowości elektronicznej
Można zidentyfikować następujące trendy w bankowości elektronicznej na świecie8:
INTEGRACJA STRATEGII INTERNETOWEJ I TRADYCYJNEJ9
Nastąpi większa integracja strategii internetowej z tradycyjnymi strategiami
bankowymi. Internet powoli staje się podstawową platformą działania usług
finansowych i rynków finansowych. W ciągu kilku lat nie będzie istniało rozróżnienie
na finanse elektroniczne i tradycyjne. Wszystkie aplikacje finansowe będą bazowały
na internecie i będą dostępne przez to medium.
Integracja strategii następuje w różny sposób. Niektóre banki traktują Internet tylko jak dodatkowy , uzupełniający kanał dystrybucji. W ramach tego podejścia przez
internet dystrybuowane są istniejące produkty i usługi, które są dostępne poprzez
pozostałe kanały. Inne podejście postrzega internet jako wsparcie w kreacji nowych produktów i usług, a podstawowym celem jest zintensyfikowanie relacji z klientem. Polega to z
jednej strony na uzyskaniu kompleksowych informacji na temat określonego klienta a
następnie zaoferowania mu odpowiedniego i zgodnego z jego profilem produktu.
Jeszcze inne podejście traktuje internet jako szeroką platformę nowej generacji usług i technologii finansowych. W przyszłości kanały dystrybucji będą się
przenikały (obecnie są niezależne) bazując na wspólnym standardzie technicznym i
multimedialnych aplikacjach. Już teraz głos i dane mogą być zintegrowane poprzez
technologię Voice over IP (VoIP) łącząc bankowość telefoniczną z internetową.
Obecnie ze względu na nieadekwatny stopień rozwoju infrastruktury
telekomunikacyjnej oraz sprzętowej nie ma możliwości masowego wprowadzenia
multimedialnych usług bankowych, jednak w perspektywie kilku lat należy
spodziewać się rewolucyjnych zmian w tym zakresie, nie wykluczając video-
konferencji klienta z pracownikiem banku w czasie rzeczywistym.
8 Clara Centeno �Adoption of Internet Services in the Enlarged European Union, Lessons from the Internet banking case� JUNE 2003 9 Recent developments in Internet Banking Standards, Charles Goldfinger
13
NACISK NA DOCHODOWOŚĆ Już teraz następuje coraz silniejsze nastawienie na dochodowość usług
elektronicznych, zwrot inwestycji (ROI), pozyskiwanie nowych klientów i
zmniejszanie kosztów. Globalny spadek koniunktury spowodował znaczące
zmniejszenie inwestycji banków w technologie bankowości elektronicznej, skupiając
się raczej na integracji istniejących, różnych kanałów dostępu pod kontem
ujednolicenia poziomu oferowanych usług i zgodności systemów informatycznych. W
Polsce w ostatnich latach nie nastąpiła znacząca redukcja inwestycji w elektroniczną
bankowość, co z jednej strony jest wynikiem nadrabiania pewnych zaległości w
stosunku do UE, z drugiej zaś jest wyrazem dużej świadomości sektora bankowego
oraz nadziei jakie są wiązane z tym kanałem dystrybucji produktów bankowych.
W Polsce pomimo słabiej rozwiniętego rynku usług finansowych niż w UE oraz
słabszej pozycji ekonomicznej sektora bankowego a także mniejszego popytu na
produkty bankowe, większość banków z racji wewnętrznej konkurencji
zainwestowało i kontynuuje swe inwestycje w technologie bankowości elektronicznej.
Ten trend powinien być utrzymany.
BANKOWOŚĆ MOBILNA Pomimo optymistycznych przewidywań ośrodków badawczych i wielu wysiłków
podejmowanych przez banki w celu oferowania usług bankowości elektronicznej z
wykorzystaniem telefonów komórkowych, mobilna bankowość nie odniosła na razie
sukcesu. Według Forrester Research w 2002 roku z Wielkiej Brytanii spośród 3
milionów użytkowników WAP tylko 100 tysięcy z nich korzystało z mobilnej
bankowości, także w Skandynawii, regionie o najwyższym stopniu penetracji rynku
telefonii komórkowej na świecie usługa ta nie cieszy się powodzeniem. W USA,
natomiast jest około 800 000 użytkowników bankowości bezprzewodowej (wliczając
w to użytkowników innych mobilnych urządzeń takich jak PDA i palmtopy). Małe
zainteresowanie ze strony konsumentów spowodowało rezygnację wielu banków
internetowych z dalszego wykorzystywania mobilnego kanału dystrybucji jakim jest
14
WAP i wymusiło powrót do bardziej tradycyjnych lecz niezwykle popularnych
wiadomości tekstowych SMS. Ta forma komunikacji pozwala nie tylko na przesyłanie
informacji o saldzie na koncie klienta ale jest także instrumentem dokonywania
przelewów oraz innych mniej skomplikowanych operacji.
Główną przyczyną ograniczonego rozwoju bankowości mobilnej jest nieodpowiedni
stopień rozwoju infrastruktury telefonii komórkowej, która nie została zaprojektowana
do przesyłania dużych pakietów danych i przez to jest relatywnie wolna. W dodatku
aparaty telefoniczne, pomimo coraz popularniejszych kolorowych wyświetlaczy, mają
zbyt mały ekran, co przy bardziej skomplikowanych operacjach zmniejsza ich
użyteczność i wygodę konsumentów.
Szybka zmiana tej sytuacji jest mało prawdopodobna, nowa generacja sieci
telekomunikacyjnych trzeciej generacji nie funkcjonuje (z małymi wyjątkami) w
żadnym kraju europejskim na szeroką skalę. Istnieje ciągle problem odpowiednich
telefonów, a reakcji konsumentów na telefonię trzeciej generacji nie da się do końca
przewidzieć. Na świecie jedynie w Japonii i Korei Płd. funkcjonuje z dużym
powodzeniem telefonia 3G, także bankowość mobilna jest usługą masową. Szacuje
się że Europa ma około 2 letnie opóźnienie w stosunku do tych państw i dlatego
usługi bankowości mobilnej w Europie Zachodniej zaczną funkcjonować masowo w
2006, w Polsce w około 18 miesięcy później.
W efekcie spodziewane jest krótkookresowe zmniejszenie inwestycji w tą technologię
z powodu braku szans na szybki zwrot inwestycji. Wspomniana technologia zacznie
odgrywać znaczącą rolę dopiero wraz z pełnym wprowadzeniem telefonii
komórkowej trzeciej generacji (UMTS).
Nie zmienia to faktu, że w dłuższej perspektywie bankowość mobilna jest najbardziej
obiecującym kanałem dostępu do usług bankowości elektronicznej w Europie i
prawdopodobnie okaże się wielkim sukcesem.
Banki powinny być także świadome przyszłej konkurencji w zakresie oferowania
usług finansowych przez operatorów telefonii komórkowej, już teraz wiele telekomów
oferuje usługi płatnicze, pierwsi operatorzy w UE wystąpili także o licencje bankowe
licencje instytucji pieniądza elektronicznego .
15
SMS BANKING
Jak wspomniano wyżej wiadomości tekstowe SMS są najczęściej używanym
kanałem dostępu do usług bankowych przez telefon komórkowy w Polsce. SMS
banking obejmuje usługę dostarczania komunikatów o stanie rachunku oraz innych
informacji. Dane mogą być dostarczane na dwa sposoby: na żądanie, po wysłaniu
SMS o ustalonej treści, w określonym terminie, lub po wystąpieniu określonego
zdarzenia. Bezpieczeństwo usługi realizowane jest poprzez mechanizmy operatora
sieci zapewniające poufność i autoryzację transmisji oraz ograniczenie przesyłania
informacji tylko z lub do numeru telefonu komórkowego zdefiniowanego w systemie.
SMS banking oferuje klientom usługi takie jak informacje o saldzie na koncie,
operacje archiwalne, informacje finansowe (np.kursy walut), administracyjne(zmiana
hasłą dostępu). Zaletami SMS bankingu są: natychmiastowy dostęp do informacji i
wysokie bezpieczeństwo połączenia. Pewnymi utrudnieniami w korzystaniu z tej
usługi są tylko parametry telefonu, w szczególności wielkość obszaru klawiatury i
ekranu. 10
Wydaje się iż z uwagi na szeroki dostęp do usług telefonii komórkowej GSM w
Polsce oraz braku szybkiej perspektywy rozpoczęcia funkcjonowania telefonii trzeciej
generacji banki w Polsce powinny rozwijać ten kanał komunikacji z klientem. TV BANKING Rozwój bankowości telewizyjnej uzależniony jest od posiadania przez konsumentów
interaktywnej telewizji cyfrowej. Według Forrester Research poziom penetracji rynku
telewizji cyfrowej w UE w 2007 roku sięgnie poziomu 44% w stosunku do 11% w
2002 roku. Wiodącym rynkiem w UE jest Wielka Brytania gdzie 7% z 11 milionów
użytkowników telewizji cyfrowej korzysta przez to medium z usług bankowych.
Jednak bariery technologiczne i małe zainteresowanie klientów powstrzymują rozwój
tego rodzaju usług, zdaniem specjalistów bankowość telewizyjna obecnie może być
jedynie uzupełniającym kanałem dostępu do produktów i usług bankowych.
Usługi bankowości telewizyjnej oferowane są w Polsce przez Invest-Bank. W ramach
kanału Invest-Konto przez TV klient może uzyskać informacje o saldzie oraz historii 10 Krzysztof Maderak, �Bank, którego nie widać� � Bank 10/2003
16
operacji przez satelitę lub modem, a w ramach usługi aktywnej może dodatkowo
realizować przelewy predefiniowane oraz polecenia przelewu. Dostęp do Invest-
Konta przez TV zapewnia każdy dekoder Telewizji Cyfrowej Polsat, wyposażony
standardowo w modem i podłączony do odbiornika telewizyjnego.11
Wydaje się, że bankowość telewizyjna, podobnie jak w innych krajach , nie odniosła
w Polsce sukcesu i dopóki telewizja cyfrowa nie będzie medium o charakterze
masowym banki powinny unikać inwestycji w rozwijanie tego kanału dostępu.
OUTSOURCING Można spodziewać się większej tendencji do outsourcingu usług związanych z
bankowości elektroniczną takich jak software development i usług operacyjnych
(operational services), a nawet całych systemów informatycznych banków.
PODPIS ELEKTRONICZNY I INFRASTRUKTURA KLUCZA PUBLICZNEGO
Istnieje wiele sprzecznych opinii na temat potrzeby stosowania podpisu
elektronicznego i infrastruktury klucza publicznego w celu zapewnienia
odpowiedniego stopnia bezpieczeństwa nowych usług bankowości elektronicznej.
Pomimo znaczącego zwiększenia poziomu bezpieczeństwa technologie te są dość
kosztowne i skomplikowane dla konsumentów. Pomimo tego w obliczu zwiększającej
się fali oszustw wdrażanie tych rozwiązań jest rekomendowane. Jednym z głównych
barier dla rozwoju bankowości internetowej jest właśnie obawa konsumentów o
bezpieczeństwo. Dlatego też wydaje się iż użytkownicy internetowych usług
bankowych są gotowi poświęcić wygodę dla większego poziomu pewności i zaufania.
W dłuższej perspektywie inwestycje w bezpieczeństwo powinny być uwzględnione
przez wszystkie banki.
Równolegle telefon komórkowy może odgrywać rolę katalizatora wdrażania podpisu
elektronicznego z uwagi na wysoki poziom penetracji rynku telefonów komórkowych,
11 Krzysztof Maderak, �Bank, którego nie widać� � Bank 10/2003
17
sprzyjającej charakterystyki technicznej (wykorzystanie karty SIM) oraz łatwość
obsługi.12
KONCEPCJA BANKU PARTNERSKIEGO
Gartner Group prognozuje, że wygrywającą strategia konkurencyjną w najbliższych
latach będzie tworzenie partnerskich relacji z klientami. Działanie banku
partnerskiego opiera się przede wszystkim na dokładnej znajomości charakterystyki i
zachowań klienta. Bank partnerski otacza swego rodzaju opiekę nad klientami
(rozumienie jego celów oraz preferowanych strategii ich osiągania). Znajomość
potrzeb klienta zarówno wyrażanych wprost, jak i niewerbalnych, ale wynikających z
analizy jego zachowania, pozwala na dopasowanie zarówno komunikacji, jak i
oferowanych produktów oraz sposobu obsługi. Wiedza o długofalowych celach
klienta oraz wykorzystanie danych behawioralnych umożliwia przejście od organizacji
nastawionej na interaktywność i reaktywność do organizacji proaktywnej, dla której
nadrzędną wartością jest wspieranie klienta.13
Bank partnerski jest koncepcją zastępującą ideę banku wirtualnego, gdzie strategia
marketingowa opiera się na masowości przekazu, a bezpośrednia komunikacja z
klientami ogranicza się do minimum.
eLEARNING W BANKACH
Istotnym elementem strategii informatycznej w przypadku banków partnerskich jest
wdrożenie e-Learning. Stanowią one fragment strategii kontaktu z klientem. Model
doradcy wymaga ciągłego szkolenia pracowników, a dostosowywanie produktów �
ciągłej edukacji klienta. Bank partnerski nie zastanawia się tylko, jakie produkty
zaoferować, ale daje więcej � patrzy, problemy finansowe klienta można rozwiązać
(emerytura, spłata długu, oszczędzanie na studia dla dzieci etc.). Prawdziwe
doradztwo wykracza poza obszar działalności jednej instytucji i obejmuje także
relacje finansowe klienta z innymi podmiotami. Prawdziwe doradztwo nakłada na
bank także obowiązek edukacji � zarówno klienta jak i pracowników.
12 Centeno, 2002a 13 Wojciech Ozimek, �Jaki powinien być bank partnerski?� Gazeta Bankowa
18
Oczekuje się, że następujące technologie będą implementowane w krótkim lub średnim okresie: ! Systemy zarządzania relacjami z konsumentami (Customer Relationship
Management - CRM);
! systemy przetwarzania bezpośredniego - Straight Through Processing (STP)
! bezpieczeństwo systemów
! centralizacja danych
! technologie bankowości mobilnej, bazujące na technologii GSM, gdzie
głównym kanałem dostępu są wiadomości tekstowe SMS oraz w mniejszym
stopniu WAP
! Systemy agregacji rachunków, które pozwalają klientom na wgląd I
zarządzanie rachunkami bankowymi z jednej strony internetowej.
19
Wykres nr 2. Kanały dystrybucji w bankowości elektronicznej Na obecnym etapie rozwoju bankowości elektronicznej można wydzielić kanały
dostępu o większym i mniejszym potencjale wzrostu.
DUŻY POTENCJAŁ WZROSTU
NISKI POTENCJAŁ WZROSTU
Ilość użytkowników szerokopasmowego internetu w Polsce jest ciągle ograniczona a
dynamika wzrostu nie jest odpowiednio wysoka, jest to największa bariera rozwoju
internetowych kanałów dystrybucji produktów bankowych. Nie należy spodziewać się
także zmniejszenia liczby oddziałów, a raczej zmiany ich profilu na nowoczesne
punkty konsultacyjne, zaopatrzone w urządzenia pozwalające na elektroniczne
dokonywanie dyspozycji (ATM). Równolegle będzie rosła ilość transakcji
dokonywanych drogą elektroniczna: przez internet oraz telefon komórkowy. W
najbliższych latach większy nacisk powinien być położony na usługi świadczone
przez telefon komórkowy (takie jak możliwość sprawdzenia salda przez SMS oraz
mobilne płatności). Banki w krajach korzystających z �podpisu elektronicznego�
BANKOWOŚĆ
ELEKTRONICZNA
BANKOWOŚĆ INTERNETOWA
BANKOWOŚĆ MOBILNA
BANKOWOŚĆ TELEFONICZNA
BANKOWOŚĆ TELEWIZYJNA
HOME BANKING
20
stopniowo rozpoczynają także świadczenie drogą elektroniczną usług typu
government services, jak na przykład wypełnianie i przesyłanie deklaracji
podatkowych.
Bankowość telefoniczna pozostanie jedynie dodatkowym kanałem dystrybucji.
Przyszłość bankowości telewizyjnej jest dość problematyczna, pozytywne impulsy w
tej kwestii mogą pojawić się w momencie wprowadzenia masowej telewizji cyfrowej.
5. Przyswajanie usług bankowości elektronicznej przez konsumentów na świecie i w Polsce Poziom penetracji rynku bankowości elektronicznej na świecie jest bardzo
zróżnicowany i nie koniecznie zależy od stopnia rozwoju gospodarczego danego
kraju. W niektórych krajach wysoko rozwiniętych bankowość elektroniczna dopiero
raczkuje, z drugiej strony niektóre wschodzących rynki, takie jak Estonia są liderami
na skalę europejską . Wykres nr 3 Penetracja rynku bankowości internetowej ( % konsumentów ),
Źródło: Celent 2002
21
Wykres prezentuje różnice w penetracji rynku bankowości internetowej.
Aby w pełni przedstawić stopień rozwoju i penetracji rynku bankowości elektronicznej
należy rozpatrywać tą kwestię z kilku perspektyw biorąc pod uwagę takie parametry
jak:
! całkowitą liczbę użytkowników usług bankowości internetowej
! poziom penetracji jako % wszystkich klientów banków
! poziom penetracji jako % całej populacji
! poziom penetracji jako % użytkowników internetu Wykres nr 4 Penetracja rynku bankowości elektronicznej w Europie (% całej populacji) Źródłó: Datamonitor, Sep 2002; Population: Eurostat (1.1.2002), World Bank (2001)
22
Wykres nr 5 Penetracja rynku bankowości elektronicznej na Świecie (% całej populacji)
Powyższe wykresy ilustrują różnicę w poziomie penetracji rynku bankowości
elektronicznej w UE. Wykres nr 6 szacowana penetracja rynku bankowości elektronicznej w nowych państwach członkowskich (% wszystkich klientów banków) Źródło: ECB 2002b, 2001 data for CY, MT, RO, SK, SL; Albassera, Sep 2002 for CZ, HU; PL Bank Association, 2002 for PL; Hansabank, 2002 for LV, LT; UNCTAD, 2002 for EE; Population 2000: Eurostat.
23
Wykres nr 7. Penetracja rynku bankowości elektronicznej w nowych państwach członkowskich (% całęj populacji) Źródło: ECB 2002b, 2001 data for CY, MT, RO, SK, SL; Albassera, Sep 2002 for CZ, HU; PL Bank Association, 2002 for PL; Hansabank, 2002 for LV, LT; UNCTAD, 2002 for EE; Population 2000: Eurostat
24
Wykres nr 8. Użytkownicy internetu i bankowości internetowej na świecie
Chociaż w Polsce ludzie korzystają z usług bankowych relatywnie rzadziej niż w
większości krajów UE, można przyjąć, że internauci albo już mają rachunki bankowe
albo w krótkim czasie mogą je otworzyć. Prowadzi to także do konkluzji, iż mimo
stosunkowo małej liczby internautów i ich krótkiego stażu można uznać, iż polska
bankowość internetowa na tle krajów zachodnich nie ma się czego wstydzić. Chociaż
w liczbach bezwzględnych ustępujemy krajom Unii Europejskiej, to jednak
procentowo wskaźnik ten wygląda o wiele lepiej, a co najważniejsze istnieją
przesłanki do stwierdzenia, że znacznie się poprawi.
5.1 Czynniki wpływające na przyswajanie/adopcję usług bankowości elektronicznej przez konsumentów
Duże rozbieżności w poziomie penetracji rynku bankowości elektronicznej w Europie
wynikają z wielu czynników i są uwarunkowane różnymi zależnościami. Według
25
analityków z wielu ośrodków badawczych czynniki te można podzielić na trzy
grupy14.
! Dostęp do technologii i stopień rozwoju infrastruktury
- ilość komputerów osobistych i dostęp do internetu
- umiejętności posługiwania się komputerem i korzystania z internetu
- stosunek do nowych technologii
- czynniki dotyczące bezpieczeństwa i prywatności
! Czynniki dotyczące sektora bankowego
- zaufanie do instytucji bankowych
- kultura bankowa
- kultura bankowości elektronicznej
! Inne czynniki socjo-ekonomiczne
Dostęp do technologii i stopień rozwoju infrastruktury
Podstawowym i bezwzględnym warunkiem korzystania z bankowości internetowej jest posiadanie lub dostęp (w pracy, w szkole) do komputera osobistego i internetu.
Pośrednim czynnikiem są koszty korzystania z usług telekomunikacyjnych, w
szczególności z połączeń telefonicznych i szerokopasmowego dostępu do sieci.
Analizy statystyczne dotyczące podaży i popytu na internetowe usługi finansowe
wskazują, że poziom nasycenia rynku dostępu do internetu jest istotnym czynnikiem
wpływający na gotowość konsumentów do korzystania z bankowości on-line. Kiedy
kraj osiąga poziom 30% nasycenia rynku usługami internetowymi wzrost
zainteresowania bankowością internetową radykalnie wzrasta.
W Polsce jak i w większości 9 innych państw przystępujących do UE dostęp do
internetu jest największą barierą rozwoju bankowości elektronicznej.
14 Clara Centeno �Adoption of Internet Services in the Enlarged European Union, Lessons from the Internet banking case� JUNE 2003
26
W Polsce problem stanowi głównie niezliberalizowany rynek telekomunikacyjny, który
w pewnym momencie może okazać się barierą nie do przeskoczenia dla polskich
banków. Szybka zmiana tej sytuacji leży więc w interesie instytucji finansowych.
Zważywszy na występujące w Polsce zapóźnienia jeśli chodzi o nasycenie
bankowości internetowej można się spodziewać, że dynamika wzrostu liczby kont
internetowych będzie się utrzymywała na wysokim poziomie jeszcze przez długi
czas, tym bardziej że już teraz Pekao SA, drugi co do liczby ROR bank w Polsce
sukcesywnie odrabia zaległości i coraz większa liczba jego klientów ma możliwość
obsługi kont przez Internet. W dłuższej perspektywie podstawowym kryterium będzie
tani dostęp do Internetu - im więcej Polaków zacznie z niego korzystać, tym bardziej
popularny stanie się ten segment rynku bankowego.15
Kolejnym ważnym czynnikiem jest zaufanie i bezpieczeństwo konsumentów.
Przeprowadzone w innych krajach badania dowodzą, iż typowy klient banku on-line,
zanim zdecyduje się na jego usługi, korzysta z Internetu przez co najmniej rok.
Strach związany z bezpieczeństwem bankowości internetowej maleje wraz z
doświadczeniem internautów. Konto obsługiwane przez Internet ma prawie połowa
osób, korzystających z sieci przez co najmniej pięć lat. Wśród osób z niespełna
dwuletnim kontaktem z siecią odsetek ten wynosi zaledwie 19 proc16.
Czynniki dotyczące sektora bankowości Istotnym warunkiem jest zaufanie do instytucji finansowych jako takich oraz poziom
kultury bankowej w danym kraju. Pojęcie to dotyczy tego z jakich usług bankowych i
w jaki sposób korzystają konsumenci. W państwach gdzie przelewy bankowe są
bardzo popularne także usługi bankowości internetowej automatycznie są częściej
wykorzystywane. Istnieje bardzo silna korelacja między kulturą bankową, a rozwojem
bankowości elektronicznej.
15 Michał Macierzyński www.prnews.pl 16 Forrester Research
27
Odmianą kultury bankowej jest kultura bankowości elektronicznej, przez co należy
rozumieć zakres elektronicznych usług oferowanych przez banki, stopień
wykorzystania ich przez konsumentów, ich przyzwyczajenia oraz poziom
świadomości technologicznej. Z całą pewnością zaufanie do banków jak i kultura bankowa w Polsce jest dużo
niższa niż w krajach UE. Mniejsza część społeczeństwa posiada rachunek bankowy
jednak współczynnik użytkowników bankowości internetowej do ogólnej liczby
posiadaczy rachunków prezentuje się bardzo dobrze na tle innych krajów regionu
ustępując tylko Estonii i Węgrom.
5.2 Czynniki hamujące rozwój bankowości elektronicznej w Polsce
Rozwój bankowości elektronicznej jest w Polsce ograniczany nie tylko przez wyżej
wymienione uwarunkowania technologiczne i kulturowe ale także przez następujące
czynniki17:
• Regulacje prawno-administracyjne
• Wewnętrzne procedury działania banków
• Wymagania oraz działania wierzycieli � odbiorców należności Przykładami ograniczeń możliwości rozwoju bankowości elektronicznej ze strony
prawno-administracyjnej są Rozporządzenia Ministerstwa Finansów:
z 5 grudnia 2000 r. �w sprawie sposobu pobierania, zapłaty i zwrotu opłaty
skarbowej oraz sposobu wprowadzenia rejestrów tej opłaty�i, które zupełnie nie
uwzględnia możliwości wnoszenia opłat skarbowych w drodze elektronicznej,
pozostając w sprzeczności z tendencją zapoczątkowaną np. w Art. 63. Kodeksu Postępowania Administracyjnegoii i rozwijaną przez ustawę o podpisie
elektronicznym a zmierzającą do wprowadzania w administracji i gospodarce
dokumentu elektronicznego w kontaktach z administracją.
17 Wg. Raportu Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji � Ograniczenia rozwoju bankowości elektronicznej zagadnienia praktyczne�
28
z 15 września 2001 r. �w sprawie określenia wzoru formularza wpłaty gotówkowej
oraz polecenia przelewu na rachunek organu podatkowego�iii, które wprowadzając
nowy wzór formularza wpłaty/przelewu pomija zupełnie fakt, że niemal wszystkie
firmy duże i wiele średnich i małych regulują należności podatkowe w formie
przelewu elektronicznego. Również wielu odbiorców należności wymusza na swoich płatnikach działania, które
im utrudniają, albo wręcz uniemożliwiają skorzystanie z bankowości elektronicznej do
dokonania przelewu. Takimi przykładowymi ograniczeniami są:
• wymuszanie potwierdzania dokonania przelewu w formie papierowej zamiast
sprawdzenia, czy płatność rzeczywiście wpłynęła na konto (nieuczciwi
kontrahenci i tak łatwo potrafią podrobić i przesłać faksem np. papierowy
odcinek rzekomo dokonanego przelewu) � i to często w sytuacji, gdy odbiorca
płatności korzysta z systemu bankowości elektronicznej i ma możliwość
bieżącej kontroli dowolnego przelewu;
• wymuszanie stosowania papierowych formularzy przelewu dostarczanych
przez sprzedawców � bo mają na nim ułatwiające (im) działanie kody
paskowe, co prowadzi do obciążania płatnika podwyższonymi opłatami za
przelew, który nie jest wtedy na formularzu standardowym.
6. Inne elektroniczne usługi finansowe oferowane przez banki 6.1 Elektroniczne Usługi Płatnicze
Do niedawna elektroniczny instrument płatniczy był kojarzony niemal jednoznacznie
z kartą płatniczą. W istocie, jest to najpopularniejszy instrument dokonywania
płatności bezgotówkowych, który stanowił przez długi czas jedyną formę transakcji
elektronicznych. Dynamiczny rozwój gospodarki elektronicznej wyzwolił potrzebę
nowych instrumentów płatniczych, pozwalających na transakcje w internecie i w
środowisku mobilnym.
29
6.1.1 Elektroniczne karty płatnicze Karty z mikroprocesorem uważa się za przyszłość usług bankowych i finansowych.
Ich podstawową zaletą jest, w porównaniu z kartami z paskiem magnetycznym,
wyższy poziom bezpieczeństwa prowadzonych transakcji (w znaczący sposób
przyczyniają się do zmniejszenia skali nadużyć i fałszerstw) i wielofunkcyjność -
umożliwiają one użytkownikom większy dostęp nie tylko do nowych usług
bankowych, ale również do usług niefinansowych. Nie bez znaczenia jest też
potencjał mikroprocesora, który nie tylko samodzielnie przetwarza informacje, ale
jest również w stanie pomieścić przeszło kilka tysięcy razy więcej informacji niż
zwykły pasek magnetyczny.18 Banki w Polsce w różnym tempie przygotowują się do
migracji na standard EMV, niektóre banki (Kredyt Bank) wydają już karty hybrydowe
(mikroprocesor + pasek magnetyczny). Problemem jest stosunkowo niewielka liczba
terminali do obsługi kart chipowych.
Karty płatnicze zarówno w Polsce jak i UE są najpopularniejszym instrumentem
dokonywania płatności przez internet. Brakuje natomiast instrumentów
pozwalających na dokonywanie płatności o niskiej wartości, tzw. mikropłatności. Wykres nr 9. Stosunek ilości kart do rachunków bankowych w krajach kandydujących oraz w UE. Źródło: ECB, 2002b
18 Małgorzata Szcześ,Sebastian Jakubiec �Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne� Narodowy Bank Polski, Materiały i Studia Zeszyt nr 139 Luty 2002
30
Możliwości wykorzystania kart "chipowych" są ogromne i nie ograniczają się od
dokonywania kupna towarów i usług oraz realizacji płatności przez Internet bowiem
możliwe jest zastosowanie ich w służbie zdrowia czy transporcie. Karty są także
jednym z najważniejszych narzędzi potrzebnych do realizacji szeregu usług typu
eGovernment. W tym celu potrzebne jest stworzenie europejskiej infrastruktury dla
szerszego wykorzystywania kart elektronicznych w różnych aplikacjach, opracowanie
wspólnej specyfikacji technicznej. Dlatego też popularyzacja rozwiązań kartowych
jest jednym z priorytetów programu eEurope.
6.1.2 Pieniądz elektroniczny Pieniądz elektroniczny na kartach mikroprocesorowych
Obecnie istnieje w Unii Europejskiej 25 różnych systemów pieniądza elektronicznego
opartych na kartach mikroprocesorowych, głównie wydawanych przez instytucje
finansowe. Elektroniczne portmonetki na kartach mikroprocesorowych są najbardziej
popularne w Belgii i Luksemburgu, nie istnieją jednak tego rodzaju systemy o
zasięgu paneuropejskim.
W Polsce nie istnieje żaden system oparty na kartach mikroprocesorowych.
Prowadzone są natomiast prace nad stworzeniem takiego systemu opierającego się
na centralnej instytucji pieniądza elektronicznego.
Pieniądz sieciowy Rozwój internetu i zapotrzebowanie na nowe instrumenty płatnicze przystosowane
do stosowania w środowisku internetowym wytworzyła grupę nowych produktów
płatniczych specjalnie zaprojektowanych do e-commerce, które w niektórych
państwach są klasyfikowane jako pieniądz elektroniczny. Nowe przedsięwzięcia,
takie jak aukcje internetowe, stworzyły popyt na instrumenty pozwalające na
dokonywanie bezpiecznych płatności tylko w sieci, także między użytkownikami
(person to person). Użytkownik otwiera subkonto na które przelewa środki a
następnie dokonuje płatności. Sposób działania tych systemów jest podobny do
płatności kartą lub przelewem. Systemy te można podzielić na 2 główne grupy.
31
Systemy pozwalające na płatności tylko akceptantowi będącym przedsiębiorcą i
systemy pozwalające na przesyłanie wartości między użytkownikami (person to
person). Druga grupa to systemy oferowane zarówno przez banki jak i podmioty
niebankowe, oferujące możliwość dokonywania płatności w sklepach internetowych
jak również pozwalające przesyłać wartość pieniężna między użytkownikami.
Wspólną innowacją dla tych inicjatyw jest możliwość dokonywania płatności przez e-
mail lub sms a także użycie strony internetowej operatora takiego systemu w celu
komunikacji między min a użytkownikiem. Modelową instytucją tego rodzaju jest
PayPal. Jest to internetowy system płatności pozwalający na transfer wartości
(także międzynarodowy) między użytkownikami (person -to-person) jak i między
użytkownikami a przedsiębiorcami (person-to-merchant) wykorzystując w tym celu
indywidualny adres poczty elektronicznej (e-mail). Indywidualne konto może być
zasilone przez przelew bankowy, lub przez dokonanie wpłaty kartą kredytową,
debetową lub w inny sposób. Bezpośrednio po załadowaniu konta wartość pieniężna
automatycznie zamieniana jest na pieniądz elektroniczny. Operacja ta to zabieg
prawno-księgowy bowiem wartość przechowywana jest przez cały czas na rachunku
bankowym. W ten sam sposób pieniądz elektroniczny może być w każdej chwili
wymieniony na pieniądz bezgotówkowy poprzez przelew bankowy. Tylko wypłaty i
wpłaty na konto dokonywane są przez zewnętrzne systemy np. bankowe systemy
rozrachunkowe. Użytkownik przesyła wartość pieniężną do innego użytkownika lub
przedsiębiorcy (np. sklepu internetowego) poprzez podanie jego adresu e-mail i
wartości pieniężnej jaką chce przesłać na jego konto. Następnie wartość jest
przesyłana na subkonto otrzymującego przekaz. W tym samym czasie adresat jest
informowany przez e-mail, że na jego subkonto wpłynęła wartość pieniężna. Link w
korespondencji elektronicznej przenosi otrzymującego na stronę PayPal, gdzie może
on dokonać innych płatności. W Europie nieliczne banki stworzyły podobne systemy
W Holandii ING oferuje produkt o nazwie Way2Pay19, Rabobank natomiast od
niedawna promuje własny system Minitix20. Na podobnych zasadach działa polski system PayU. Polskie prawo nie uznaje,
jednak systemów opartych na serwerze centralnym jako systemów pieniądza
elektronicznego. Produkt ten będzie uznany jako elektroniczny instrument płatniczy
inny niż instrument pieniądza elektronicznego. 19 www.Way2Pay.nl 20 www.Minitix.nl
32
Kolejną grupą produktów o cechach pieniądza elektronicznego są różnego
rodzaju jednorazowe karty przedpłacone21, jak na przykład podarunkowe karty
�zdrapki�. W systemach tych indywidualne subkonto użytkownika jest tworzone
poprzez zakup karty przedpłaconej reprezentującej określoną wartość pieniężną.
Karty takie można nabyć w kioskach i sklepach. �Przedpłacone subkonto� istnieje na
serwerze centralnym ( wartość nie jest zapisana na karcie mikroprocesorowej ani w
komputerze osobistym). Systemy te pozwalają na płatności anonimowe tak jak w
telefonach komórkowych typu prepaid, i nie jest wymagana dodatkowa rejestracja i
lub podawanie jakichkolwiek innych informacji. Systemy takie są wciąż mało
popularne z uwagi na niewielki zakres akceptacji tego rodzaju instrumentu
płatniczego przez przedsiębiorców. System taki jest oferowany w Wielkiej Brytanii przez firmę PrePay Technologies Ltd, która działa w Wielkiej Brytanii jako instytucja
pieniądza elektronicznego (druga licencja w Europie po Moneybookers.com).
Głównym jej produktem jest karta przedpłacona SplashPlastic. W Polsce
systemem najbardziej przypominającym SplashPlastic jest e-Kupon - elektroniczna
wersja Kuponów Podarunkowych Sodexho Pass Polska. e-Kupony można otrzymać
w zamian za kupony podarunkowe. Sodexho Pass Polska zakłada indywidualny
rachunek, opatrzony indentyfikatorem i hasłem, dla każdego klienta, który prześle na
adres firmy podpisane kupony. Na rachunku zostaje zdeponowana ilość e-Kuponów
odpowiadająca wartości nominalnej przesłanych Kuponów Podarunkowych. e-Kupon
można wymienić na produkt lub usługę oferowaną przez wybrane sklepy internetowy.
W Polsce wszystkie systemy dokonywania płatności oparte na rozwiązaniach
serwerowych nie będą klasyfikowane jako systemy pieniądza elektronicznego i
będą uznane za elektroniczne instrumenty płatnicze inne niż instrument pieniądza
elektronicznego.
System Mikropłatności Jest to system elektronicznych operacji finansowych uruchomiony w dniu 4 lipca
2001r. przez firmę eCard SA, który służy do pobierania małych płatności za usługi
realizowane w handlu elektronicznym Spółka eCard S.A. została utworzona w dniu
21 perpaid
33
20 marca 2000 r. Jej akcjonariuszami są: Computerland S.A. (42,8%), Pierwszy
Polski Fundusz Rozwoju . BRE Sp. Z o.o. (28,6%) oraz Bank Zachodni WBK S.A.
(28,6%). Spółka trudni się dokonywaniem autoryzacji i obsługi finansowej
transakcji internetowych, które są realizowane przy udziale kart płatniczych.
System Mikropłatności w sposób istotny przyczynia się do zmniejszenia kosztów
operacji bankowych. Wynika to z faktu, iż zarobione przez sprzedawcę pieniądze
gromadzone są na wirtualnym rachunku. Ich rozliczenie następuje w cyklu
miesięcznym. Powoduje to korzyści zarówno dla klienta - płaci niewielkie kwoty, a
także dla sprzedawcy - przelew ma charakter zbiorczy. Jedynym minusem
powyższych transakcji jest to, iż z System Mikropłatności jest dostępny jedynie dla
klientów instytucjonalnych, którzy podpisali umowę z firmą zajmującą się autoryzacją
prowadzonych transakcji. Zasada ta zatem wyklucza możliwość korzystania z oferty
serwisów zagranicznych.
System obejmuje płatności od 1 grosza do 100 PLN za pliki elektroniczne, takie
jak oprogramowania, grafika, czy pliki muzyczne. System zapewnia bezpieczne
zakupy ww. produktów, tym samym oferując ich właścicielom możliwość pobierania
opłat za udostępnianie wybranych serwisów. Korzystanie z systemu jest bardzo
proste i nie wymaga żadnych szczególnych formalności. Założenie mikrokonta jest
prostą czynnością. Konto może być zasilane różnymi kanałami . przekazem
pocztowym, przekazem bankowym, bądź przy pomocy karty bankowej.
6.1.3 Mobilne płatności Mobilne płatności są definiowane jako płatności dokonywane za pomocą mobilnych
urządzeń22, takich jak telefon komórkowy, laptop czy palmtop. Urządzenia te muszą
umożliwiać łączność z siecią telekomunikacyjną w celu zainicjowania i potwierdzenia
płatności. Tego rodzaju siecią może być zarówno sieć telefonii komórkowej jak i
interenet. Szeroki dostęp do usług płatniczych przez telefon komórkowy i inne mobilne
urządzenia uwarunkowany jest rozwinięciem rynku zaawansowanych usług
22 Malte Krueger, �The Future of M-Payments � Business Options and Policy Issued�
34
oferowanych przez te urządzenia. W dłuższej perspektywie mobilne płatności mogą
stać się istotnym segmentem rynku płatności detalicznych pozwalają bowiem na
płatności w każdym środowisku i bez konieczności fizycznej obecności stron.
Pomimo wielkich nadziei i oczekiwań rynkowych mobilne płatności nie odniosły na
razie sukcesu. Istniejące systemy funkcjonują tylko w nielicznych krajach UE lub
oferują ograniczoną funkcjonalność. Nie wytworzono na razie wspólnego standardu a
tym samym rozwiązań paneuropejskich. Także w Polsce, z wyjątkiem usług
PREMIUM SMS, nie istnieją systemy mobilnych płatności.
Należy pamiętać, że rozwój mobilnych usług finansowych jest istotną częścią
Strategii Lizbońskiej i inicjatywy eEurope. Rada Europejska w Barcelonie z przyjęła
informacje o nowym pakiecie regulacji telekomunikacyjnych, �telecoms package�,
odnoszącym się do podlegających procesowi konwergencji technologii:
telekomunikacyjnej, mediów i informatyki. Kraje piętnastki zostały zobowiązane do
pełnej implementacji pakietu do maja 2003 roku. Za przedmiot specjalnego
zainteresowania uznano wpływ, jaki powinny mieć dla obywateli i biznesu
nowoczesne technologie komunikowania i usługi społeczeństwa informacyjnego.
Zwrócono uwagę na fakt światowej dominacji Europy w dziedzinie telefonii
komórkowej. Technologia ta powinna mieć kluczowe znaczenie dla rozwoju
interaktywnych usług społeczeństwa informacyjnego. Komisja Europejska oraz kraje
członkowskie UE zostały wezwane do intensywnych działań na rzecz stworzenia i
udostępnienia otwartych platform komunikacyjnych dla potrzeb świadczenia usług
społeczeństwa informacyjnego.
Zgodnie z decyzję polityczną podjętą w Barcelonie, na szczycie w Sewilli 21 � 22
czerwca 2002 r. Komisja Europejska przedstawiła komunikat �eEurope 2005: An
information society for All�. Plan działania przyjęty w Sewilli zawiera dwa cele, które
w sposób szczególny dotyczą mobilnych płatności i innych mobilnych usług
finansowych:
1. Wspieranie przez Komisję i państwa członkowskie sektora prywatnego w
zakresie budowy interoperacyjności w rozwiązaniach dotyczących transakcji,
bezpieczeństwa, podpisu elektronicznego oraz elektronicznych płatności.
35
2. Redukcja barier w rozwoju szerokopasmowych sieci telekomunikacyjnych
(włączając w to infrastrukturę telefonii komórkowej trzeciej generacji).
Banki w Europie, z wyjątkiem lokalnych inicjatyw23, dotychczas nie zagospodarowały
rynku mobilnych płatności i istnieje duże prawdopodobieństwo opanowania tego
obiecującego segmentu rynku przez operatorów telefonii komórkowej bez udziału
instytucji finansowych. W 2002 roku najwięksi operatorzy telefonii komórkowej w
Europie Orange, Telefonica Moviles, T-Mobile i Vodafone utworzyły organizację
Mobile Payments Services Association (MPSA) w celu stworzenia jednolitego
standardu i spełniania postulatu interoperacyjności w płatnościach przez telefon
komórkowy. W czerwcu w 2003 roku zmieniono nazwę na Simpay i zdefiniowano
cele. Simpay dąży do rozwinięcia na wielką skalę mobilnego handlu (m-commerce)
poprzez budowę otwartego i w pełni interoperacyjnego systemu mobilnych płatności,
oraz dostarczanie usług rozliczania i autoryzacji transakcji tak by umożliwić
konsumentom dokonywanie mobilnych transakcji wykorzystując konto prowadzone
przez operatora telefonii komórkowej. Simpay rozpocznie komercyjną działalność na
kilku rynkach równolegle na początku 2005 roku obsługując płatności do 10 Euro.
Simpay przewiduje osiągnąć w 2007 r. łączną wartość obsługiwanych przez siebie
transakcji na poziomie 1 miliard Euro(!).
Simpay to największa inicjatywa tego rodzaju na świecie a uczestnictwo w niej
globalnych operatorów telekomunikacyjnych z pewnością świadczy o olbrzymim
potencjale i wielkich szansach na powodzenie tego przedsięwzięcia. Można
oczekiwać, że system będzie funkcjonował we wszystkich krajach, w których
działają operatorzy uczestniczący w przedsięwzięciu (ich grupa ciągle się
powiększa). We wszystkich sieciach telefonii komórkowej w Polsce swoje udziały
mają uczestniczące w Simpay międzynarodowe telekomy, więc z pewnością także w
naszym kraju użytkownicy telefonów komórkowych będą mogli korzystać z systemu.
23 www.tootz.nl, www.mobipay.es
36
6.2 Inne usługi finansowe 6.2.1 Elektroniczne udzielanie kredytów to sfera szybkiego rozwoju, szczególnie
w segmencie podmiotów gospodarczych. W obecnym momencie, możliwe jest już
częściowe przetwarzanie wniosków kredytowych on-line. Przedsiębiorstwa,
zwłaszcza średnie i małe, mogą już stosować internet do zaciągania kredytów
handlowych oraz pozyskiwania innych źródeł finansowania.
Gospodarstwa domowe nie posiadają stałych linii kredytowych w bankach (poza
możliwością korzystania z kart kredytowych). W internecie mogą jedynie uzyskać
informacje i złożyć wniosek o udzielenie kredytu.24
6.2.2 Internetowe portale finansowe są już stałym elementem sektora
pośrednictwa finansowego w Polsce, ich zadaniem jest kojarzenie potencjalnych
kredytobiorców z kredytodawcami oraz sprzedaż innych produktów finansowych.
Liderem jest expander.pl25 , który prowadzi działalność także przez sieć oddziałów
fizycznych.
6.2.3 Usługi brokerskie i pokrewne Usługi brokerskie to sektor, który uległ najgłębszej transformacji dzięki
rozpowszechnieniu internetu. Dotyczy to szczególnie Korei, USA oraz niektórych
państw europejskich. Usługi te są ograniczone w chwili obecnej do handlu
narodowymi papierami wartościowymi. W zakresie obrotu transgranicznego, który
wiąże się z pewnymi barierami technicznymi i prawnymi, rynki nie skorzystały
jeszcze z możliwości otwartej sieci26. W ciągu ostatnich lat, na skutek
upowszechnienia internetu jako kluczowego kanału handlowego, amerykański rynek
brokerski odnotował dynamiczny wzrost. 24 Małgorzata Szcześ,Sebastian Jakubiec �Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne� Narodowy Bank Polski, Materiały i Studia Zeszyt nr 139 Luty 2002 25 www.expander.pl 26 Małgorzata Szcześ,Sebastian Jakubiec �Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne� Narodowy Bank Polski, Materiały i Studia Zeszyt nr 139 Luty 2002
37
Z pewnym opóźnieniem, usługi brokerskie on-line popularyzują się także w innych
krajach.
6.2.4 Kredyty hipoteczne Dystrybucja kredytów hipotecznych on-line nie zyskała na razie przewagi nad
dystrybucją tradycyjną. Według badania Forrester Research, zaledwie 2%
wszystkich nowych kredytów hipotecznych w USA w 1999 r. zostało
zapoczątkowanych w internecie. Zgodnie z innymi szacunkami, całkowity rynek
kredytów hipotecznych on-line wynosi około 19 mld USD.
Inną istotną obserwacją ilościową jest to, że rynek kredytów hipotecznych on-line
jest najbardziej zaawansowany w USA. W Europie tradycyjna struktura
narodowych rynków kredytów hipotecznych składa się z niewielkiej liczby dużych
kredytodawców, którzy utrzymują duże sieci detaliczne. Coraz częściej, podmioty te
postrzegają internet lub outsourcing niektórych czynności jako sposób na
zmniejszanie kosztów na poziomie detalicznym.
Obecny rynek kredytów hipotecznych on-line jest ograniczony do zamówień oraz
informacji cenowej. Coraz więcej firm oferuje także przetwarzanie wniosków o
kredyt, choć na razie nie można przeprowadzić całego procesu on-line. W
większości krajów proces udzielania kredytów hipotecznych polega wciąż na
tradycyjnej formie papierowej, lokalnych inspekcjach oraz podpisach odręcznych. W
Polsce wraz z dynamicznym rozwojem bankowości hipotecznej, niektóre banki
zaczynają oferować w tym zakresie pierwsze usługi on-line.
6.2.5 Ubezpieczenia
Sprzedaż polis ubezpieczeniowych przez internet charakteryzuje niska
aktywność, krajem najbardziej zaawansowanym w tej dziedzinie są Stany
Zjednoczone. Według najnowszych danych sondażowych przeprowadzanych wśród
38
Amerykanów korzystających z internetu, tylko 5% zadeklarowało, że dokonało
zakupu polisy on-line27.
W Polsce banki oferują proste produkty ubezpieczeniowe, takie jak ubezpieczenia
podróżne, ubezpieczenie mieszkania, domu jednorodzinnego, domu w budowie i
wypadkowe.
6.2.6 Agregatory finansowe
Pod koniec 2001r. z inicjatywy BRE Banku S.A rozpoczął pierwszy agregator
finansowy o nazwie Multiport. Jest to produkt bankowy, który docelowo umożliwi
profesjonalne zestawienie i zarządzanie finansami osobistymi w zakresie
bankowości, ubezpieczeń oraz funduszy powierniczych.
Obecnie agregacja umożliwia zintegrowanie wielu rodzajów usług i produktów
finansowych, takich jak rachunek bieżący, oszczędnościowy, rozliczenie kredytu
konsumpcyjnego czy hipotecznego, rachunku karty kredytowej, biura maklerskiego,
polisy ubezpieczeniowej etc., za pośrednictwem jednego, zaawansowanego
technologicznie, portalu internetowego. Jest to w chwili obecnej najbardziej
rozpowszechniona i użyteczna funkcja, dzięki której wyeliminowana zostaje
konieczność zapamiętywania dziesiątek haseł i każdorazowego logowania się na
wszystkich stronach serwisów bankowych i ubezpieczeniowych z osobna.
Zamieszczone w serwisie dodatkowe udogodnienia pozwalają użytkownikowi na
monitorowanie, zestawianie oraz czytelne przedstawienie posiadanych aktywów,
pasywów, wpływów i wydatków przy wykorzystaniu różnego typu tabel czy wykresów.
Podejmowanie trafnych decyzji może być wspomagane przez stosowanie szerokiego
zakresu kalkulatorów, a także przez wskazówki i porady specjalistów, odnoszące się
bezpośrednio do indywidualnych problemów użytkowników.
Zarządzanie osobistymi finansami ułatwia także możliwość wcześniejszego
zdefiniowania alarmów, powiadamiających o wystąpieniu pewnych sytuacji, np.
limitów na kontach , terminów spłat kredytów, dat przelewów itp. Dzięki temu
wyeliminowana zostaje konieczność zapamiętywania i śledzenia wszystkich, nawet
27 Małgorzata Szcześ,Sebastian Jakubiec �Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne� Narodowy Bank Polski, Materiały i Studia Zeszyt nr 139 Luty 2002
39
mało istotnych wydarzeń.
Oprócz zastosowań typowo finansowych agregator oferuje także dostęp do innych
usług. Zagregować można konta poczty e-mail, systemy lojalnościowe oraz wiele
innych. Dzięki swoim właściwościom, po jednokrotnym zalogowaniu do systemu,
agregator otwiera dostęp do wybranych przez użytkownika stron, zabezpieczonych
hasłem i loginem danej osoby, takich jak: strony firmowe, serwisy płatne, archiwa
gazet. Serwisy agregacyjne zapewniają swoim użytkownikom najwyższy poziom
bezpieczeństwa i prywatności poprzez stosowanie technologii SSL, szyfrowanie
danych, Firewalls, system wykrywania intruzów, ciągły monitoring sieci, czy zestawy
identyfikatorów i haseł, znanych wyłącznie osobie korzystającej z usług integratora28.
Jak przewiduje Datamonitor, aż 49 procent ze 121 milionów klientów (w Stanach
Zjednoczonych i Europie Zachodniej) korzystających z e-banków będzie w 2005 roku
korzystało z usługi agregacji kont. Co ciekawe, tego rodzaju usługa wcale nie jest
ściśle związana z bankiem. Około 30 procent instytucji oferujących agregację kont to
firmy internetowe, takie jak Yahoo! Finance, America Online, Yodlee.com,
OnMoney.com czy serwis finansowy MoneyCentral w portalu MSN.com.
8. Elektroniczne usługi ubliczne e-Government
Rozwiązania eGovernment umożliwiają dostarczanie obywatelom i
przedsiębiorstwom efektywnych kosztowo i łatwo osiągalnych usług
administracyjnych oraz usprawniają wymianę informacji i operacje o charakterze
transakcji między różnymi urzędami oraz między urzędami i innymi instytucjami.29
Niezbędnym elementem elektronicznych usług publicznych są banki, bez których nie
jest możliwa realizacja takich usług e-government jak elektroniczne rozliczanie
podatków, wypłata zasiłków dla bezrobotnych lub stypendiów dla studentów.
Rozwój elektronicznych usług publicznych jest jednym z fundamentów Strategii
Lizbońskiej w ramach programu eEurope. Opublikowany przed szczytem UE w
Sewilli (czerwiec 2002) kolejny plan operacyjny inicjatywy eEurope, pod nazwą
28 www.multiport.pl 29 Polski Portal Rozwoju www.pldg.pl
40
eEurope 2005: An Information Society for All - Action Plan określa działania
które mają pozwolić do końca 2005r. na osiągnięcie następujących celów:
! rozwinięcie usług elektronicznych (w tym e-government,), ! stworzenie dynamicznego środowiska dla gospodarki elektronicznej,
! powszechny dostęp do szerokopasmowego Internetu (ang. broadband),
! zbudowanie systemu bezpieczeństwa dla infrastruktury informacyjnej.
W roku 2002, przygotowano nową wersję strategii dla budowania społeczeństwa
informacyjnego w Polsce, którą opublikowano pod nazwą ePolska-2006.
Jednym z głównych celów określonych w tym dokumencie jest rozwój
elektronicznych usług w administracji publicznej.
W grudniu 2002r. opublikowana zostaje przez Komitet Badań Naukowych wstępna
koncepcja projektu Wrota Polski. Opisywany w nim centralny system informatyczny
ma realizować e-usługi administracyjne dla obywateli oraz podmiotów
gospodarczych, bez względu na ich siedzibę, czy miejsce zamieszkania w Polsce.
10 marca 2003r., Komitet Badań Naukowych, opublikował kolejny dokument
strategiczny w zakresie społeczeństwa informacyjnego � Strategię Informatyzacji
Rzeczpospolitej Polskiej - ePolska . W dokumencie tym wskazano na trzy
podstawowe obszary, wokół których skupiać się będą realizowane w najbliższych
latach projekty związane z informatyzacją kraju - powszechność dostępu do treści i
usług udostępnianych elektronicznie, tworzenie wartościowej oferty treści i usług oraz
zdolność ich wykorzystania.
W obszarach tych wymieniono 12 projektów priorytetowych, w tym cztery o
największym znaczeniu w ciągu najbliższych 3-5 lat:
! powszechny Internet szerokopasmowy dla szkół,
! Wrota Polski (administracja publiczna dla społeczeństwa informacyjnego),
! polskie treści w Internecie,
! powszechna edukacja informatyczna.
41
Wrota Polski Przygotowana została koncepcja projektu, zakładająca przeniesienie na platformę
elektroniczną 26 podstawowych usług publicznych. W pierwszej kolejności będą to:
Sześć usług dla obywateli: składanie deklaracji, informacji i innych
dokumentów w celu rozliczenia podatków wynikających z ustaw
podatkowych dotyczących między innymi podatku dochodowego od
rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych, podatku od
czynności cywilnoprawnych, przeszukiwanie ofert pracy i pomoc w jej
znalezieniu, uzyskanie praw do wypłat zasiłków z ZUS-u, uzyskanie dowodu
osobistego, prawa jazdy i paszportu, dostęp do katalogów bibliotek publicznych i ich przeszukiwanie, zapisanie się na wizytę u lekarza
Pięć usług dla firm: rejestracja oraz rozliczenie dotyczące obowiązku
ubezpieczenia społecznego pracowników, zgłoszenia celne, składanie
deklaracji, informacji i innych dokumentów w celu rozliczenia podatków
wynikających z ustaw podatkowych dotyczących między innymi podatku
dochodowego od osób prawnych, VAT-u i akcyzy oraz zgłoszeń celnych, przekazanie danych statystycznych, udział w zamówieniach publicznych
Zakłada się, że stworzenie odpowiedniej platformy komunikacji elektronicznej
obywatel-urząd i firma-urząd, łącznie z reorganizacją niektórych procesów w
urzędach oraz zmianami wspierającymi je systemami informatycznymi, pozwoli na
zwiększenie efektywności o 40 procent, w przypadku spraw załatwianych
elektronicznie. Miarą efektywności będzie czas oczekiwania na załatwienie sprawy
oraz inne wskaźniki czasowe i kosztowe.
Plan Wrót Polski obejmuje działania organizacyjne, ale także prawne i regulacyjne.
Między innymi planuje się wdrożenie standardów komunikacji elektronicznej (w
zakresie formatów plików stosowanych do komunikacji, słowników, metadanych i
protokołów), niewymagających inwestycji w sprzęt i oprogramowanie. Dzięki temu
realizacja planu przygotuje grunt pod zwiększenie wykorzystania Internetu w
42
świadczeniu innych usług, przede wszystkim handlu elektronicznego oraz nauczania
i usług medycznych na odległość.30
W Unii Europejskiej ustalono 23 usługi publiczne, które powinny być dostępne
on-line a grupa 20 podstawowych usług publicznych jest corocznie monitorowana.
Komisja Europejska (KE) wyróżnia:
� 12 podstawowych usług publicznych dedykowanych pojedynczemu
obywatelowi,
� 8 podstawowych usług publicznych dedykowanych biznesowi.
Tab nr 2. Rodzaje podstawowych usług publicznych dostępnych on�line.
Interaktywna administracja publiczna staje się coraz bardziej istotnym czynnikiem
rozwoju i konkurencyjności gospodarek w aspekcie regionalnym i globalnym. Z jednej
30 Strategię Informatyzacji Rzeczposopitej Polskiej � ePolska str. 39
43
strony - poprzez minimalizowanie czasu niezbędnego do wydawania decyzji i obsługi
obywateli (także przedsiębiorców) podnosi jakość życia mieszkańców terytorium
zarządzanego przez administrację oraz zwiększa konkurencyjność małych i średnich
przedsiębiorstw (SMEs), z drugiej zaś - poprzez oparcie zarządzania terytorium na
wrażliwych metodach analizy, syntezie danych pochodzących z procesów
monitoringu zjawisk społecznych i gospodarczych oraz przez szybkie podejmowanie
decyzji - ogranicza koszty administrowania, uwalniając środki finansowe na
inwestycje.31
Zaangażowanie banków w rozwiązania typu e-Government i ich wspieranie pozwoli
na przechwycenie przez te instytucje przepływów finansowych między administracją
państwową a obywatelami i przedsiębiorcami, które obecnie w dużej części odbywają
się formie gotówkowej. Rozwój elektronicznych usług publicznych wymusi na
obywatelach korzystanie z usług bankowych co zwiększy poziom ubankowienia w
Polsce. Dużym obszarem do zagospodarowania są mikropłatności dla administracji
publicznej poprzez umożliwienie dokonywania opłat skarbowych na przykład przy
pomocy pieniądza elektronicznego bazującego na karcie z mikroprocesorem.
7. Wyzwania dla bankowych dostawców elektronicznych usług finansowych w Polsce po 1 maja 2004 W chwili wejścia Polski do UE można spodziewać się zwiększonej konkurencji ze
strony banków europejskich, które jeszcze nie prowadzą swojej działalności w
Polsce. Bowiem na podstawie licencji udzielonej w innym kraju członkowskim będą
mogły prowadzić działalność w Polsce. Ich działalność może ograniczać się do
zaoferowania jedynie usług internetowych, czyli budowanie sieci oddziałów nie
będzie konieczne, a inwestycje z tym związane z uruchomieniem platformy
bankowości internetowej relatywnie małe. Z drugiej strony większość banków
europejskich, które chciały rozpocząć w naszym kraju działalność już to zrobiła i
raczej należy spodziewać się rozwijania przez nie kolejnych, elektronicznych kanałów
dystrybucji.
31 Polski Portal Rozwoju
44
Inny scenariusz przewiduje otwieranie wirtualnych filii przez banki z innych państw
członkowskich, uzupełniając ten kanał dystrybucji nielicznymi placówkami dla
najbogatszych klientów.
Transgraniczne oferowanie usług finansowych w UE wydaje się największym
zagrożeniem konkurencyjnym dla polskiego sektora bankowego.
Wydaje się także, że polski sektor bankowy czeka kolejna fala konsolidacji,
wynikająca z fuzji na poziomie globalnym i europejskim. To z pewnością zmieni
strukturę rynku bankowości elektronicznej w Polsce.
8. Podsumowanie Możliwości banków wynikające z gospodarki elektronicznej ! Redukcja kosztów operacji. Jednym z największych dobrodziejstw bankowości elektronicznej jest redukcja
kosztów jednostkowej transakcji, jest to efektem zastąpienia kosztownej i
czasochłonnej pracy pracownika banku odpowiednim systemem komputerowym ! Szerszy i łatwiejszy dostęp do docelowej grupy klientów ! Udoskonalenie obsługi klienta Technologia oferuje bardzo wydajne i efektywne systemy (takie jak CRM) oraz
techniki zarządzanie relacjami z konsumentem. ! Możliwość zdywersyfikowania aktywności na nowe obszary działalności ! Dostępność bardziej wydajnych narzędzi kontroli operacji wewnętrznych
Zagrożenia wynikające z rozwoju gospodarki elektronicznej ! Większa konkurencja ze strony zarówno finansowych jak i
niefinansowych instytucji.
45
Gospodarka elektroniczna poszerza kategorie potencjalnych niebankowych
konkurentów w dostarczaniu usług finansowych. Duże zagrożenie istnieje ze
strony podmiotów gospodarczych posiadających dużą bazę konsumentów, takich
jak linie lotnicze, sieci hipermarketów, przedsiębiorstwa pocztowe, operatorzy
telekomunikacyjni. W rezultacie banki tracą monopol na dostarczanie usług
finansowych.
! Zwiększenie inwestycji wymuszane jest tworzeniem i utrzymywaniem nowych systemów informatycznych i elektronicznych kanałów dystrybucji.
! Transagraniczne oferowanie usług finansowych powoduje możliwość działąlności na polskim rynku banków z UE bez ich fizycznej obecności i przy minimalnych inwestycjach.
Czynniki aktywujące rozwój gospodarki elektronicznej banków ! Rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej oraz technologii
komunikacyjnej i informacyjnej Bariery ! brak dodatkowych dochodów z internetu ! bezpieczeństwo i ochrona prywatności ! niski poziom edukacji społeczeństwa i nawyki klientów
przyzwyczajonych do tradycyjnej obsługi i papierowej formy potwierdzania transakcji
! zmonopolizowany rynek telekomunikacyjny
! relatywnie wysokie koszty sprzętu komputerowego
! wysokie koszty połączeń z internetem
46
9. Gospodarka elektroniczna w bankach � rekomendacje BANKOWOŚĆ
1. Inwestycje w technologie powinny być kontynuowane i ściśle powiązane ze
strategią banku.
2. Strategia banku w zakresie bankowości internetowej powinna być połączona
z tradycyjną strategią tworząc jednolitą wizję rozwoju banku.
3. W dalszym ciągu powinny być rozwijane nowe, elektroniczne kanały dostępu
do produktów bankowych.
4. Niezbędne jest zwiększenie nacisku na tworzenie partnerskich relacji z
klientami.
5. Niezbędne jest wdrażanie rozwiązań e-Learning - stanowiących fragment
strategii kontaktu z klientem.
6. Oddziały powinny zmienić swój profil stając się punktami doradczo
konsultacyjnymi nastawionymi na promowanie nowych produktów. Oddziały
powinny przede wszystkim współtworzyć mapę świadczonych usług w
powiązaniu z innymi kanałami obsługi. Nawet przy znaczących inwestycjach,
jakie wiele banków ponosi na rozwój zdalnych kanałów obsługi, należy
przyznać oddziałom odpowiednie miejsce w modelu obsługi klientów i
zmienić sposób postrzegania placówek (nie tylko utrzymanie, ale i
pozyskiwanie oraz rozwój bazy klientów i portfela produktów)
7. Banki powinny położyć większy nacisk na rozwijanie innowacyjnych usług
płatniczych, w tym systemu pieniądza elektronicznego bazującego na karcie
(do mikropłatności w fizycznych punktach usługowo-handlowych) oraz
pieniądza sieciowego (płatności w sieci
8. Migracja na standard EMV powinna być zdynamizowana. Jest to inwestycja
z której w dłuższej perspektywie nie uda się uniknąć, a jej wprowadzenie
podniesie bezpieczeństwo oraz zaufanie konsumentów do płatności
elektronicznych. Radykalnie zmniejszy się ilość oszustw i nadużyć. Karty z
mikroprocesorem pozwalają także na oferowanie dodatkowych produktów,
np. elektroniczna portmonetka, systemy lojalnościowe.
9. Banki powinny poszerzyć swoją ofertę produktów płatniczych na produkty dla
konsumentów nie posiadających rachunku bankowego.
47
10. Banki powinny zaangażować się w edukację społeczeństwa w zakresie
korzystania z elektronicznych usług finansowych. Celowe wydaje się
wykreowanie ogólnopolskiego programu edukacji konsumentów.
11. Banki w krótkim okresie powinny być ostrożne z inwestycjami w bankowość
mobilną ograniczając się do rozwijania kanału SMS, inwestycje w m-banking
będą uzasadnione w dłuższej perspektywie. ). W kontekście płatności przez
telefon komórkowy należy zaznaczyć, że jedynie wspólna inicjatywa, w której
brałyby udział największe banki mogłaby odnieść sukces.
12. Banki nie powinny rozwijać bankowości telewizyjnej dopóki telewizja cyfrowa
nie stanie się powszechnie obowiązującym standardem.
13. Priorytetem powinna być poprawa bezpieczeństwa systemów
informatycznych.
14. Nieuniknione wydaje się coraz częstsze korzystanie przez banki z usług
outsourcingowych w dziedzinie IT.
15. W bankach oferujących produkty bancassurance i powiązanych kapitałowo z
firmami ubezpieczeniowymi powinna następować integracja systemów
ubezpieczeniowych z bankowymi.
16. Systemy sprawozdawcze należy dostosować do unijnych standardów,
natomiast bankomaty (a co za tym idzie i systemy obsługujące bankomaty)
będą wymagały wymiany, która umożliwi obsługę kart mikroprocesorowych
oraz zwiększy bezpieczeństwo transakcji.
17. Banki powinny zaangażować się w wykorzystywanie podpisu elektronicznego
i infrastruktury klucza publicznego w celu zapewnienia większego
bezpieczeństwa operacji.
18. Banki powinny upowszechnić systemy agregacji rachunków, które pozwalają
klientom na wgląd i zarządzanie rachunkami bankowymi z jednej strony
internetowej.
INFRASTRUKTURA
19. Niezbędne jest dążenie do liberalizacji rynku telekomunikacyjnego, czego
efektem będzie większa dostępność do internetu i znaczące zmniejszenie
opłat. Będzie to miało bezpośrednie przełożenie na szybszy rozwój
48
bankowości internetowej oraz mobilnej. Także wejście nowego operatora
telefonii mobilnej może przyspieszyć ten proces.
20. Państwo powinno wspierać rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej w
szczególności sieci optycznych, infrastruktury telefonii komórkowej a także
sieci punktów dostępowych WI-FI. Najefektywniejszym instrumentem jest
deregulacja i liberalizacja rynku telekomunikacyjnego. Także wykorzystanie
środków unijnych w projektach infrastruktury telekomunikacyjnej wydaje się
możliwe. ADMINISTRACJA
21. Organy administracji państwowej powinny wystrzegać się wprowadzania
przepisów utrudniających stosowanie i rozwój form płatności elektronicznych
oraz bankowości elektronicznej. Z obowiązujących przepisów trzeba
eliminować sformułowania mówiące o konieczności potwierdzania dokonania
płatności w formie papierowej, nowelizując je pod kątem wprowadzania
nowoczesnych form płatności. Dotyczy to w szczególności regulowania
należności podatkowych i dokumentowania płatności a także
dokumentowania wypełnienia innych zobowiązań o charakterze materialnym
lub finansowym. Należy też dążyć do spójnego wprowadzenia
elektronicznego składania deklaracji podatkowych i elektronicznego
regulowania należności. Trzeba unikać niczym nieuzasadnionego naruszania
spójności systemów elektronicznych, np. zobowiązywania podmiotów
gospodarczych i obywateli, korzystających z oficjalnie wprowadzonych
systemów informatycznych, do tworzenia dodatkowych dokumentów
papierowych.
22. Rozwiązania typu e-Government powinny być aktywnie wspierane przez
sektor bankowy, co w dłuższej perspektywie przyniesie bankom wymierne
korzyści, jednym z nich będzie podniesienie stopienia ubankowienia całego
społeczeństwa i popularyzacja bankowości elektronicznej.
23. Rząd powinien zdynamizować wdrażanie Strategii Lizbońskiej i w pełni
wykorzystać unijne fundusze przeznaczone na ten cel. Budowa infostrad jest
równie ważna jak budowa autostrad.
49