Możliwości stworzenia w Polsce centralnej instytucji pieniądza elektronicznego, analiza rynku,

koszty, korzyści Dr Remigiusz W. Kaszubski Paweł Widawski

2

SPIS TREŚCI

1. Cel stworzenia centralnej instytucji pieniądza elektronicznego ............................ 3

2. Rynek elektronicznych instrumentów płatniczych w Polsce ................................. 3

3. Strategia rynkowa ................................................................................................. 9

4. Organizacja sytemu ............................................................................................ 10

5. Korzyści .............................................................................................................. 17

6. Koszty ................................................................................................................. 20

7. Analiza SWOT .................................................................................................... 23 Załącznik1 Zalety płatności przez interenet pieniądzem elektronicznym bazującym na karcie ...................................................................................................................... 26

3

1. Cel stworzenia centralnej instytucji pieniądza elektronicznego

Głównym celem stworzenia w Polsce centralnej instytucji pieniądza

elektronicznego jest chęć zagospodarowania dużego i szybko rozwijającego się

rynku mikropłatności dokonywanych zarówno w punktach usługowo-handlowych jak i

handlu elektronicznym. Celem pośrednim jest dążenie do zmniejszania masy

pieniądza gotówkowego na rynku, tak aby trafił do systemu bankowego w formie

pieniądza bezgotówkowego.

W dłuższej perspektywie centralna instytucja PE powinna stać się dostawcą całej

gamy instrumentów płatniczych zaprojektowanych do dokonywania transakcji o małej

wartości, zarówno w środowisku fizycznym, internetowym oraz mobilnym.

2. Rynek elektronicznych instrumentów płatniczych w Polsce

Potencjalny rynek instrumentów pieniądza elektronicznego w Polsce można

oszacować na podstawie analizy kilku kluczowych wskaźników:

• liczby i struktury wydanych kart płatniczych

• wolumenu transakcji zawartych przy użyciu kart płatniczych

• dostępności bankomatów postawionych do dyspozycji posiadaczy kart

• sieci punktów honorujących płatności kartami

• stopnia konkurencyjności rynku elektronicznych instrumentów płatniczych

• uwarunkowań kulturowych

Na koniec 2002 r. w proces wydawania kart zaangażowanych było 38

banków, które wydały do tego momentu ponad 16,9 mln kart. Kartami

zrealizowano w 2002 r. 465,9 mln transakcji o wartości 109 mld złotych. Powyższe

dane oznaczają wzrost w stosunku do 2001 r. odpowiednio o: 17,6% (w

odniesieniu do liczby kart), 17,9% (w odniesieniu do liczby transakcji kartami) i

23,6% (w odniesieniu do wartości transakcji kartami)1.

Uwzględniając podział kart ze względu na sposób realizowania nimi płatności, na

koniec 2002 r. struktura kart kształtowała się następująco: karty debetowe

stanowiły 89,1%, kart obciążeniowe 6,1%, a karty kredytowe 4,7% wszystkich

1 Dane:NBP

4

wydanych kart. Udział kart przedpłaconych w rynku stanowił jedynie 0,01%. W

posiadaniu użytkowników znalazło się 15 mln kart debetowych, ponad milion kart

obciążeniowych i 827 tys. kart kredytowych. Dominacja kart debetowych jest

aktualnie cechą charakterystyczną polskiego rynku. Cechą znamienną jest także

śladowa ilość instrumentów przedpłaconych, co świadczy o bardzo słabym rozwoju

tego segmentu rynku. Produktem, który to zmieni może być pieniądz elektroniczny

bazujący na karcie. Docelowo wszystkie karty debetowe powinny mieć

zainstalowaną aplikację pieniądza elektronicznego i to one powinny być podstawą

funkcjonowania systemu w dłuższej perspektywie. Ilość kart z aplikacją

elektronicznej portmonetki powinna być sumą wszystkich kart debetowych oraz kart

wydawanych przez dystrybutorów niebankowych w formie produktów niepołączonych

z rachunkiem bankowym.

źródło:NBP

Penetracja rynku kart płatniczych w Polsce jest na relatywnie niskim poziomie, co jest

pochodną także niskiego stopnia ubankowienia. Na 1000 mieszkańców przypadają

tylko 292 karty, dlatego należy równolegle rozwijać dystrybucję pieniądza

elektronicznego na innych nośnikach niż klasyczna karta płatnicza.

5

W 2002 r. kartami zrealizowano ogółem 465,9 mln transakcji. Na

wielkość tą składają się zarówno bezgotówkowe płatności w punktach handlowo-

usługowych, jak również operacje wypłaty gotówki za pośrednictwem

bankomatów i kas banków. W omawianym okresie posiadacze kart zrealizowali

347,8 mln transakcji w bankomatach i kasach banków, co stanowi ok. 74,7%

wszystkich transakcji kartami, oraz 118,1 mln transakcji w punktach handlowo-

usługowych (25,3% wszystkich transakcji). Sytuację tą obrazuje wykres .2

Wypłaty gotówki w bankomatach i kasach banków

Płatności w punktach usługowo-handlowych

Cechą wspólną rozwijających się rynków kart płatniczych jest dominacja

transakcji polegających na wypłacie gotówki z bankomatów . Wynika to między

innymi z pewnych barier psychologicznych. Konsumenci muszą przywyknąć do

nowego instrumentu płatniczego i na początku traktują go głównie jako instrument

ułatwiający im dostęp do gotówki z rachunku bankowego. Pieniądz elektroniczny

może odegrać bardzo ważna funkcję w rozwijaniu określonych przyzwyczajeń

płatniczych przez konsumentów. W wielu krajach systemy pieniądza elektronicznego

powiązane z komunikacją zbiorową lub systemami płatnego parkowania odegrały

rolę aktywatora podstawowych funkcji karty czyli dokonywania nią płatności i to nie

tylko przy pomocy aplikacji PE ale także aplikacji karty debetowej lub kredytowej.

2 NBP

6

Na koniec 2002 r. posiadacze kart mogli wypłacać gotówkę w 7145

bankomatach rozmieszczonych na terenie całego kraju, stanowią one podstawę

przyszłej infrastruktury do zasilania instrumentów pieniądza elektronicznego.

Żródło:NBP

7

Na koniec 2002 r. klienci mogli płacić kartami w ponad 112 tys. punktów

handlowo-usługowych, w których w okresie całego roku zrealizowano ponad 118,1

mln transakcji o wartości 17 mld złotych. Punkty handlowo-usługowe były

obsługiwane przez pięć centrów autoryzacyjno-rozliczeniowych. Liczba placówek

honorujących płatności kartami wzrasta w Polsce systematycznie od kilku lat.

Wszystkie obecnie działające terminale POS będą podstawą infrastruktury

akceptującej transakcje pieniądzem elektronicznym.

Rozwój systemu PE daje szanse na rozbudowę tej infrastruktury o punkty

usługowo-handlowe nie akceptujące dotąd płatności kartami z uwagi na zbyt duże

koszty. Ponieważ transakcje PE odbywają się off-line znacząco zmniejszają się

koszty obsługi takich operacji i dzięki temu na akceptantów nałożone są niższe

opłaty.

Pomimo tego, że rynek kart płatniczych w Polsce w porównaniu z rynkami

krajów Unii Europejskiej jest słabiej rozwinięty, należy podkreślić fakt, iż jest to rynek

najszybciej rozwijający się w Europie o niezwykle dużych możliwościach

wzrostowych. Z roku na rok w obiegu jest coraz więcej kart będących potencjalnymi

nośnikami aplikacji pieniądza elektronicznego. Także infrastruktura płatnicza jest

coraz lepiej rozwinięta.

8

Kluczowym faktem jest jednak brak na polskim rynku jakichkolwiek

instrumentów pozwalających na masowe dokonywanie mikropłatności. Potencjalny

rynek transakcji o niskich wartościach jest duży, składają się nań wszelkie płatności

codzienne, które są zwykle regulowane gotówką z uwagi na niemożliwość

realizowania ich za pomocą kart. W warunkach polskich chodzi głownie o transakcje

o wartości do +/- 10 PLN. W systemach europejskich średnia wartość transakcji

waha się od 1,5 EURO do 8 EURO.

Drugi segment rynku mikropłatności to handel elektroniczny, który cierpi na

brak instrumentów płatniczych do dokonywania tego rodzaju transakcji i zdaniem

wielu specjalistów powstrzymuje to rozwój handlu w sieci.

Pieniądz elektroniczny pozwala na dokonywanie transakcji o wartości poniżej

jednego grosza (milipłatności), na co nie pozwala tradycyjna gotówka ani karty

płatnicze. Zwykle w europejskich systemach pieniądza elektronicznego minimalna

wartość transakcji to 1 eurocent.

Np. BILETY KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ

PLIKI MUZYCZNE, BILETY NA KONCERTY, ARTYKUŁY W PRASIE INTERNETOWEJ, INNE TREŚCI ELEKTRONICZNE, APLIKACJE DO TELEFONÓW (LOGA), LOTERIE, ZDJĘCIA

PŁYTY, KASETY, KSIĄŻKI (O MAŁEJ WARTOŚCI)

WSZELKIE PRODUKTY O MAŁEJ WARTOŚĆ (MAKSYMALNA WARTOŚĆ DOBRA TO 150 EURO) W PUNKTACH USŁUGOWO-HANDLOWYCH,ŻYWNOŚĆ I NAPOJE W AUTOMATACH SAMOINKASUJĄCYCH, KWITY PARKINGOWE, ETC.

W MIEJSCU SPRZEDAŻY NA ODLEGŁOŚĆ

DO

BR

A M

ATE

RIA

LNE

DO

BR

A N

IEM

ATE

RIA

LNE

9

Powyższa tabela ilustruje segmenty rynku mikropłatności zarówno w środowisku fizycznym jak i wirtualnym.

Często podnosi się argument o możliwej konkurencji elektronicznej

portmonetki z kartami debetowymi, jednak specyfika polskiego rynku wskazuje, że

pieniądz elektroniczny nie powinien stanowić konkurencji dla kart debetowych.

Będzie raczej aktywatorem częstszego korzystania z nich w punktach handlowo-

usługowych, bowiem obecnie karta debetowa jest najczęściej używana do wypłaty

gotówki z bankomatu.

Analizując polski rynek instrumentów płatniczych pod kontem przyzwyczajeń

konsumentów i uwarunkowań o charakterze kulturowym, należy podkreśli fakt, iż

Polacy posiadają bardzo silne przyzwyczajenie do posiadania gotówki. To w pewnym

stopniu ogranicza szybszy rozwój rynku kart płatniczych. Pieniądz elektroniczny

bazujący na karcie, podobnie jak pieniądz gotówkowy, daje poczucie fizycznego

posiadania wartości zapisanej na tym nośniku. Dzięki temu konsument może łatwiej

zaakceptować pieniądz elektroniczny jako środek płatniczy, niż inne elektroniczne

instrumenty obecne już na rynku. Posiadanie instrumentu pieniądza elektronicznego

nie będzie także uzależnione od posiadania rachunku bankowego, bowiem jednym z

produktów będzie instrument na okaziciela nie połączony z rachunkiem bankowym.

3. Strategia rynkowa

System PE w Polsce powinien być skierowany do jak najszerszej grupy

konsumentów, jako alternatywa dla płatności gotówką w fizycznych punktach

handlowo-usługowych. W późniejszej fazie projektu także w transakcjach przez

internet poprzez odpowiedni czytnik kart. Podstawowym nośnikiem PE powinny być

karty płatnicze wydawane przez banki oraz karty niebankowe oferowane przez

partnerów zewnętrznych. Akceptantami systemu w pierwszej kolejności powinny być

punkty obecnie wyposażone w terminale POS, strategicznymi akceptantami mają być

punkty gdzie dotąd nie były akceptowane płatności kartami, są to małe sklepy i

punkty usługowe, także automaty samoinkasujące, ewentualnie telefony publiczne.

10

Celem jest zwiększenie transakcji kartami w środowisku, gdzie nie były dotąd

akceptowane.

Kluczową grupą docelową produktu powinni być młodzi ludzie. Są oni bardziej

otwarci na nowości technologiczne i łatwiej ukształtować w nich określone

przyzwyczajenia płatnicze. Poza tym dokonują zwykle transakcji o niższej wartości,

a osoby poniżej 18 roku życia nie posiadają zwykle własnego konta bankowego a

także kart płatniczych. 4. Organizacja systemu

Istnieje kilka możliwych rozwiązań w zakresie architektury scentralizowanego

systemu pieniądza elektronicznego. Główne różnice wyrażają się w zakresie funkcji

pełnionych przez instytucję centralną. W zależności od tego czy wykonuje funkcję

wydawcy PE czy tylko operatora systemu, a także czy zajmuje się zarządzaniem

środkami uzyskanymi w zamian za pieniądz elektroniczny. Istnieją trzy podstawowe

modele stosowane w systemach europejskich: Model 1 Wydawcą PE jest centralna instytucja pieniądza elektronicznego, także środki

uzyskane w zamian za PE należą do tej instytucji i są przez nią zarządzane.

Pozostali uczestnicy systemu, głównie banki, pełnią role dystrybutorów PE. Taki

model występuje we Francji.

Model 2 Środki należą do banków – wydawców PE, lecz są zarządzane przez instytucję

centralną w imieniu banków. Takie rozwiązanie przyjęto belgijskim systemie Proton.

11

Model 3 Wydawcami PE są banki, do nich także należą środki będące zobowiązaniem z tytułu

wydanego pieniądza elektronicznego i są przez nie zarządzane.

Wyjątkiem są środki uzyskane przez instytucję centralną w zamian za PE

dystrybuowany na produktach wykreowanych przez tą właśnie instytucję. W takim

przypadku środkami zarządza centralna instytucja.

Rozwiązanie rekomendowane to model pierwszy, bazujący na centralnej instytucji pieniądza elektronicznego, będącej zarówno wydawcą PE jak i podmiotem zarządzającym środkami uzyskanymi w zamian za elektroniczną wartość.

Wykreowanie scentralizowanego systemu PE ukształtuje cały rynek sytuując

IPE w centrum, tworząc z niej rdzeń otwartej platformy do której będą mogli wejść

nowi uczestnicy. Podstawą filozofii systemu jest kooperacja banków z innymi

instytucjami uczestniczącymi w projekcie tak aby stworzyć warunki maksymalnego

wykorzystania istniejącej infrastruktury i wyeliminowania konkurencji na poziomie

kilku konkurencyjnych systemów PE i przeniesienia jej na poziom dystrybutorów

oferujących na bazie PE własne, bardzo różne produkty.

12

CENTRALNA INSYTYTUCJA PE:

• KREOWANIE PE • SPRZEDAWANIE PE DYSTRYBUTOROM • ROZLICZANIE TRANSAKCJI • WYKREOWANIE WSPÓLNEJ MARKI POD KTORĄ

BĘDĄ SPRZEDAWANE PRODUKTY BAZUJĄCE NA PE I JEJ PROMOWANIE

BANK (DYSTRYBU-

TOR)

NIEZALEZNY DYSTRYBU-

TOR 1

NIEZALEZNY DYSTRYBU-

TOR 2

KOMUNIKACJA MIEJSKIA (DYSTRYBU-

TOR)

OPERATORZY TELEFONII

KOMÓRKOWEJ(DYSTRYBU-

TOR)

CZYTNIK KART STYKOWYCH –

AKCEPTANT

CZYTNIK KART BEZSTYKOWYCH -

AKCEPTANT

13

Schemat ten obrazuje rolę instytucji centralnej polegającej na emitowaniu pieniądza elektronicznego, odsprzedaży wartości dystrybutorom, rozliczaniu transakcji (wraz z izbą rozliczeniową) oraz kreacji i promocji marki pod którą będą sprzedawane produkty wytworzone na bazie pieniadza elektronicznego przez dystrybutorów. Centralne instytucja pieniadza elektronicznego będzie także operatorem systemu określającym standardy technologiczne i zasady bezpieczeństwa. Do rozważenia jest również koncepcja, w której dystrybutorami wtórnymi będą wyłącznie banki.

Centralna instytucja pieniądza elektronicznego będzie prowadziła działalność

polegającą na kreowaniu PE i jego odsprzedaży na rzecz dystrybutorów (głównie

banków). Z drugiej strony będzie pełnić funkcje rozliczeniowe z akceptantami.

Zadaniem IPE będzie również prowadzenie działań ukierunkowane na rozszerzenie

liczby punktów akceptujących dokonywanie zapłaty przy użyciu PE. Ważną częścią

działalności będzie wykreowanie produktu i silne jego promowanie.

Strategiczną aktywnością instytucji będzie inwestowanie środków uzyskanych

w zamian za wyemitowany pieniądz elektroniczny w określone przez prawo

instrumenty finansowe. Takie instrumenty mogą być kreowane przez banki i zakup

ich przez instytucję wpływałby na zyski generowane przez instytucje kredytowe. Nie

można wykluczyć możliwości inwestowania środków tylko w instrumenty wykreowane

przez uczestniczące w systemie banki.

Instytucja co do zasady może być przedsięwzięciem typu non-profit

ukierunkowanym na możliwość osiągania jak największych zysków przez instytucje

uczestniczące, czyli dystrybutorów (bankowych i niebankowych) oraz centra

autoryzacyjno-rozliczeniowe dostarczające infrastrukturę akceptującą transakcje.

Instytucja pieniądza elektronicznego musi mieć jednak środki umożliwiające dalszy

jej rozwój.

14

Centralna struktura systemu pozwoli na dystrybucję i akceptację PE bez względu na

rodzaj podmiotu wchodzącego w skład systemu (banki, inne podmioty). Ważne by

podmioty te posiadały systemy informatyczne przystosowane do wdrożenia aplikacji

pozwalającej na zmagazynowanie zakupionego PE (w przypadku podmiotów

dystrybuujących) albo urządzenia pozwalające na odpisywanie PE z kart posiadaczy

oraz na komunikowanie się z instytucją pieniądza elektronicznego.

Tak więc, PE będzie kreowany przez instytucję pieniądza elektronicznego, a

następnie odsprzedawany bankom i ewentualnie innym podmiotom dystrybuującym

(np. sieci stacji paliwowych). Podmioty te następnie będą odsprzedawałyby PE na

rzecz posiadaczy, kreując jednocześnie ofertę instrumentów pieniądza

elektronicznego – nośników, które mogłyby mieć charakter jedno lub wielo funkcyjny.

Uczestnicy systemu bazując na pieniądzu elektronicznym dla którego

funkcjonowałaby jedna infrastruktura konkurowaliby produktami związanymi z PE.

Rozdystrybuowany PE gromadzony będzie przez akceptantów (punkty

handlowo- usługowe, parkometry, kasowniki komunikacji miejskiej itp.). Następnie

będzie przesyłany do instytucji pieniądza elektronicznego, która będzie dokonywać

odpowiedniego uznania rachunków akceptantów (wykupienie PE). Przesyłanie PE

mogłoby następować w formie zbiorczej (np. zebranie PE zgromadzonego w

autobusach komunikacji miejskiej, zagregowanie go w jednym terminalu i przesłanie

do instytucji pieniądza elektronicznego), bądź raz na pewien okres przez

pojedynczego akceptanta (np. raz dziennie za pośrednictwem łączy

telekomunikacyjnych przez terminal POS zainstalowany np. w kiosku z prasą).

Kwestia rozliczania wzajemnych należności pomiędzy podmiotami

uczestniczącymi w systemie PE występowałaby w następujących przypadkach:

rozliczeń należności wynikających z transakcji dokonywanych pomiędzy instytucją

pieniądza elektronicznego i instytucjami dystrybuującymi pieniądz elektroniczny oraz

pomiędzy instytucją pieniądza elektronicznego, a akceptantami. Do

przeprowadzania powyższych rozliczeń należałoby włączyć instytucję pieniądza

elektronicznego do systemu rozliczeniowego prowadzonego przez KIR S.A.

W skład systemu pieniądza elektronicznego powinny wchodzić następujące

elementy:

15

a. instytucja pieniądza elektronicznego- spółka akcyjna, powołana przez

podmioty- założycieli systemu. Przedsięwzięcie byłoby tym bardziej opłacalne

im więcej byłoby akcjonariuszy tworzących jednocześnie system obrotu PE.

IPE zajmowałaby się emisją PE, odsprzedażą PE na rzecz uczestników

systemu, skupem i rozliczaniem PE od akceptantów, pozyskiwaniem nowych

punktów akceptanckich jak również inwestowaniem pieniędzy pozyskanych z

tytułu wyemitowanego PE. b. izba rozliczeniowa za pośrednictwem której możliwe byłoby dokonywanie

wskazanych powyżej rozliczeń pomiędzy uczestnikami systemu- KIR S.A. c. podmioty dystrybuujące pieniądz elektroniczny- banki oraz inne podmioty

prowadzące w ramach swojej działalności np. programy lojalnościowe; wydaje

się iż w sytuacji tworzenia systemu pieniądza elektronicznego koniecznym

byłoby pozyskanie do projektu banków o dobrze rozwiniętej sieci oddziałów i

bankomatów oraz banki zrzeszające banki spółdzielcze, jak również innych

podmiotów np. Orlen S.A., prowadzący program lojalnościowy VITAY, w

ramach którego wydawane są karty mikroprocesorowe przygotowane do

zapisywania na nich PE. Do systemu powinien zostać włączony system

Warszawskiej Karty Miejskiej.

d. akceptanci- podmioty u których możliwe byłoby dokonywanie transakcji przy

wykorzystaniu PE- zarówno punkty w których znajdują się w chwili obecnej

terminale POS z zainstalowanymi czytnikami kart mikroprocesorowych, jak

również wszelkie podmioty, w działalności których można byłoby zastosować

PE- np. pojazdy komunikacji miejskiej oraz komunikacja publicznej – PKP,

PKS (opłaty za przejazdy), korporacje taksówkarskie, kioski z prasą, małe

sklepy spożywcze, itp.; kryterium dla tych podmiotów powinna być wartość

jednostkowej transakcji dokonywanej w tego rodzaju punkcie - wydaje się, iż

potencjalnymi akceptantami mogłyby być wszelkie punkty, w których wartość

dokonywanych transakcji jest na tyle niska, iż przeprowadzanie transakcji przy

wykorzystaniu innych elektronicznych instrumentów płatniczych, np. kart

płatniczych jest nieopłacalne ze względu na koszty z tym związane, co nie

wyklucza innych akceptantów z obrotu, ponieważ wartość PE na nośniku

może wynosić równowartość 150 euro.

Drugą grupą akceptantów byliby akceptanci internetowi. W ich wchodziłyby

sklepy internetowe sprzedające dobra materialne oraz różnego rodzaju

16

dostawcy treści elektronicznych np. serwisy informacyjne, portale, internetowe

wydania gazet, etc. W tym segmencie rynku PE może liczyć na szczególny

sukces, warunkiem jest dostarczenie użytkownikom odpowiednich czytników

kart. e. posiadacze- osoby fizyczne dla których wydawane byłyby nośniki PE w

postaci kart mikroprocesorowych. W dalszym etapie rozwoju systemu można

zaoferować konsumentom alternatywne instrumenty dokonywania płatności

pieniądzem elektronicznym. Takim instrumentem jest telefon komórkowy,

jednak z uwagi na brak powszechnego standardu i wygodnej technologii

obecnie wykorzystanie tego instrumentu jako nośnika PE może być zbyt

ryzykowne. Można również przyjąć, iż PE mógłby być przekazywany

posiadaczom i magazynowany na twardych dyskach ich komputerów, jednak

wydaje się, iż w pierwszym etapie projektowania systemu PE w Polsce

należałoby skupić się na stworzeniu systemu PE wykorzystującego karty

mikroprocesorowe Nie można także wykluczyć, że dostęp do PE

następowałby poprzez łączenie się z serwerem centralnym na którym

magazynowany byłby PE i dystrybuowany byłby w sieci. f. agenci rozliczeniowi, którzy już w tej chwili posiadają infrastrukturę

umożliwiającą realizowanie obiegu pieniądza elektronicznego (terminale POS

wyposażone w czytniki kart mikroprocesorowych)

Wykreowanie systemu pieniądza elektronicznego oprócz wypracowania koncepcji

jego funkcjonowania, wymaga podjęcia bardzo wielu uzgodnień dotyczących:

• charakterystyki systemu

- zasięg terytorialny

- etapy rozwoju

- planowana ilość wydanych kart

- planowana ilość aktywowanych kart

- rodzaje dostępnych kart

- ilość i rodzaje terminali

- ładujących (bankomaty, terminale miejskie)

- akceptujących (POS, telefon, automaty etc)

- możliwość płatności na odległość (internet)

17

- zastosowanie technologii płatności bezstykowych

- zgodność z EMV

- zgodność z CEPS

- dodatkowe usługi (transport miejski, elektroniczna identyfikacja etc.)

- zapewnienie anonimowości kupującego

- możliwość przesyłania wartości między użytkownikami

- monitorowanie wszystkich transakcji przez system

• uczestniczących w nim podmiotów

- administrator systemu

- wydawca pieniądza elektronicznego

- operator transakcji zasilania karty

- akceptanci

- operator techniczny transakcji akceptowania płatności

- dystrybutorzy

- agenci rozliczeniowi

- izba rozliczeniowa

• oferowanych produktów

- rodzaje kart (jednorazowe, wielokrotnie zasilane)

• zakresu usług oferowanych konsumentom

• usług świadczonych przez akceptanta

• użytych technologii (charakterystyki technicznej),

• bezpieczeństwa i zarządzania ryzykiem,

• strategii biznesowej (strategii marketingowej, polityki cenowej)

Wybór odpowiednich rozwiązań technologicznych jest kluczowy dla sukcesu

przedsięwzięcia. Każde rozwiązanie techniczne ma większy lub mniejszy wpływ na

efekty ekonomiczne systemu, dlatego doświadczenia systemów w innych krajach

Europy powinny być podstawą odpowiednich decyzji i implementacji określonych

technologii. Polski system powinien stanowić optymalną kombinację dostępnych opcji

zarówno o charakterze technicznym jak i biznesowym.

18

5. Korzyści

a. stworzenie ogólnokrajowego, unikalnego systemu dokonywana

mikropłatności, przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury technicznej i

technologicznej (zarówno w odniesieniu do podmiotów dystrybuujących,

akceptantów, jak również wykorzystanie KIR S.A.)

b. stworzenie systemu pieniądza elektronicznego spowodowałoby

zagospodarowanie „niszy mikropłatności”- w zakresie której nie są

wykorzystywane innego rodzaju elektroniczne instrumenty płatnicze (np.

karty płatnicze): wydaje się, iż stworzenie systemu pieniądza

elektronicznego nie spowodowałoby jednocześnie konkurencji dla innych

bezgotówkowych form płatności, z uwagi, iż PE „wchodziłby” na miejsce

gotówki używanej do regulowania płatności niskokwotowych - obszaru

rynku w zakresie którego niewykorzystywane są w chwili obecnej inne

elektroniczne instrumenty płatnicze (np. karty płatnicze), paradoksalnie

stworzenie systemu PE mogłoby spowodować wzrost transakcji

przeprowadzanych przy wykorzystaniu kart płatniczych z uwagi na

możliwość przeprowadzania procedury doładowania nośników PE przy

wykorzystaniu kart płatniczych (np. w bankomatach)

c. wydaje się, iż stworzenie systemu PE spowodowałoby rozwój sieci

mikropłatności w punktach handlowo - usługowych w których dotychczas

nie były instalowane terminale elektroniczne w związku z wysokimi

kosztami transakcji (np. kioski z prasą, korporacje taksówkarskie), należy

wskazać, iż koszty korzystania z systemu powinny być znacznie niższe niż

wykorzystania kart płatniczych - ze względu na brak konieczności

przeprowadzania autoryzacji transakcji, oraz możliwość przesyłania PE do

instytucji pieniądza elektronicznego w okresach dłuższych niż raz dziennie;

d. akcjonariusze instytucji pieniądza elektronicznego odnosiliby korzyści

finansowe z działalności tego podmiotu w postaci dywidendy

e. pozostałe podmioty uzyskałyby dostęp do taniego, bezpiecznego i

nowoczesnego instrumentu dokonywania płatności

f. banki uczestnicy systemu mogłyby zwiększyć płynność finansową poprzez

pozyskanie od klientów środków z tytułu sprzedaży PE, jak również

19

obniżenie poziomu rezerw obowiązkowych (na podstawie brzmienia 59 ust.

1 środki przyjęte od posiadaczy z tytułu pieniądza elektronicznego nie są

traktowane jako wkład pieniężny płatny na żądanie), pozyskanie środków z

tytułu wydawania PE byłoby również możliwe od osób nie będących

klientami banków, które zgłaszałyby się do banków ad hoc w celu

doładowania instrumentów pieniądza elektronicznego

g. stworzenie systemu PE nie spowodowałoby naruszenia zasady

konkurencji produktowej, ponieważ każdy z uczestników systemu mógłby

wykreować na bazie pieniądza elektronicznego własny produkt

h. możliwość stworzenia przez banki na podstawie odpowiednich umów z

instytucją pieniądza elektronicznego oraz innymi podmiotami (np. gminami)

instrumentów finansowych, które zapewniałyby możliwość inwestowania

przez instytucję pieniądza elektronicznego,

i. możliwość pozyskania przez banki środków pieniężnych i zaoferowania

klientom określonych produktów (np. obsługi obligacji komunalnych,

nabywanych przez instytucję pieniądza elektronicznego, albo wystawianie

na rzecz instytucji PE przez bank certyfikatów depozytowych)

j. stworzenie instytucji pieniądza elektronicznego w proponowanej formie

zapewniłoby również wyłączność funkcjonowania tej instytucji na rynku

polskim oraz mogłoby spowodować, iż powstające w późniejszym terminie

w regionie systemy pieniądza elektronicznego tworzone byłyby na

podstawie założeń i aplikacji funkcjonujących w polskim systemie,

natomiast rozliczenia dokonywane byłyby również za pośrednictwem

polskiego systemu - jest to szczególnie uzasadnione z punktu widzenia

wejścia Polski do strefy Euro

k. dla posiadaczy korzyścią jest uzyskanie bezpiecznego instrumentu

płatniczego o szerokim zastosowaniu, który w przyszłości może

wyeliminować wiele dotychczas funkcjonujących narzędzi dokonywania

zapłaty (np. karty telefoniczne, parkingowe, bilety komunikacji miejskiej)

instytucja pieniądza elektronicznego będzie mogła generować dochody

poprzez pobieranie opłat za wydawany PE, za skupowanie PE od

akceptantów, jak również będzie mogła inwestować środki pozyskane z

tytułu wydanego PE na zasadach które określone zostaną w

rozporządzeniu Ministra Finansów (delegację ustawową do podjęcia tego

20

rodzaju działań zawiera art. 48 pkt 2 ustawy o elektronicznych

instrumentach płatniczych), instytucja pieniądza elektronicznego będzie

również mogła pozyskiwać dochody z tytułu udziału w innych podmiotach

(przy założeniu, iż podmioty te będą wykonywać funkcje operacyjne lub

pomocnicze związane z pieniądzem elektronicznym wydawanym przez

instytucję pieniądza elektronicznego - na podstawie brzmienia art. 45 ust. 2

ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych).

Przy założeniu, że centralna IPE będzie funkcjonować na zasadach non-profit

największe zyski przypadną dystrybutorom (głównie bankom) oraz podmiotom

dostarczającym infrastrukturę potrzebną do akceptacji płatności instrumentami

pieniądza elektronicznego. Istniejąca infrastruktura jest wystarczającą podstawą do

rozpoczęcia przedsięwzięcia jednak należy ją bardzo szybko rozwijać z naciskiem

na sieć punktów akceptujących PE w miejscach gdzie dotąd nie akceptowano

płatności elektronicznych. Wydaje się także konieczne zbudowanie sieci

uniwersalnych terminali miejskich (takie jakie funkcjonują w ramach systemu

Warszawskiej Karty Miejskiej) potrzebnych do zasilania instrumentów PE,

uzupełniając sieci bankomatów, będących podstawą infrastruktury zasilającej karty.

6. Koszty

Koszty budowy platformy pieniądza elektronicznego jak i przyszłe zyski

powinny być podzielone na wszystkich uczestników.

Wbrew pozorom koszty jakie będą musiały ponieść banki nie będą wysokie. Będą

one głownie związane z wymianą kart na posiadające mikroprocesor, jednak

zważywszy na konieczność migracji na standard EMV od 2005 roku koszt ten będzie

konieczny do poniesienia bez względu na to czy banki zdecydują się na oferowanie

klientom elektronicznej portmonetki. Oczywiście istnieje wiele rodzajów

mikroprocesora w zależności od jego funkcji i dostępnej pojemności. Możliwość

dołączenia dodatkowych aplikacji, jak np. elektronicznej portmonetki, wymagać

będzie bardziej zaawansowanego technicznie mikroprocesora.

21

Możliwość zmniejszenia początkowych inwestycji w nowe przedsięwzięcie

może wynikać ze współpracy z sektorem telekomunikacyjnym lub przedsiębiorstwami

transportu publicznego. Szczególnie sektor transportu miejskiego wydaje się

niezwykle pożądany w takiej inwestycji. Jest on niejako aktywatorem instrumentów

pieniądza elektronicznego, gdyż użytkownicy środków transportu miejskiego są

zmuszeni do korzystania z tych instrumentów dość często. Konsumenci w ten

sposób nabywają przyzwyczajenia częstego używania karty co przekłada się na

częstsze dokonywanie płatności nie tylko pieniądzem elektronicznym ale również

instrumentami karty płatniczej. Innym aktywatorem całego systemu jest udział w nim

systemów miejskiego parkowania. W Holandii, Belgii i Francji płatności za

parkowania w wielu miastach możliwe są tylko za pomocą pieniądza elektronicznego.

Zaopatrzenie parkomatów w odpowiednie czytniki i oprogramowanie także będzie się

wiązać z pewnymi nakładami.

Końcowy koszt ekonomiczny systemu pieniądza elektronicznego zależy od 3

faktorów:

1. kosztów technologii

2. kosztów sieci telekomunikacyjnej

3. liczby dokonywanych transakcji

1. Koszt podstawowych technologii i komponentów wykorzystywanych w systemie

nie jest wysoki i stopniowo się mniejsza. Do kosztów technologii należy zaliczyć:

• Zakup licencji na wybraną technologię

•

• lub opracowanie własnej

• Wyposażenie konsumentów w odpowiednie karty posiadające mikroprocesor i

określoną specyfikacje techniczną wynikającą z zastosowanej technologii. Jest to

koszt, który będą musiały pokryć banki (i ewentualnie inni dystrybutorzy PE).

Wydatek ten będzie musiał zostać podjęty bez względu na to czy zostanie

wdrożony system pieniądza elektronicznego czy nie, z uwagi na konieczność

migracji na standard EMV od 2005 roku. Tak więc koszt wymiany kart będzie

mieścił się w kosztach migracji na EMV, a zainstalowanie na karcie aplikacji

22

elektronicznej portmonetki będzie szansą na odzyskanie środków

zainwestowanych w nowe karty.

• Z kosztami będzie się wiązać niewątpliwie dostosowanie oprogramowania w

bankomatach do nowych funkcji związanych z PE

2. Koszt sieci zależy od wyboru sposobów dokonywania transakcji. Jeśli transakcje

będą odbywały się off-line w terminalach POS koszty będą zdecydowanie niższe niż

w przypadku konieczności autoryzowania każdej transakcji poprzez sieć

telekomunikacyjną.

3. Trzecim warunkiem ogólnej dochodowości systemu jest potrzeba osiągnięcia

wysokiego poziomu liczby transakcji przypadających na kartę. Jest to warunek

najtrudniejszy do spełnienia. Patrząc z punktu widzenia systemu bankowego, jest

konieczne, aby tak szybko jak to możliwe osiągnąć efekt skali: niskie koszty

prowadzą do wysokiej liczby transakcji a wysoka ilość transakcji prowadzi do jeszcze

niższych kosztów.

Kluczowym elementem sukcesu systemu PE jest sektor handlowy. To czy

właściciele sklepów będą chcieli płacić za nową usługę (możliwość przyjmowania

płatności pieniądzem elektronicznym) ma zasadnicze znaczenie dla możliwości

osiągnięcia dochodowości przedsięwzięcia i jego szans na sukces rynkowy.

W tym zakresie wchodzą w grę dwa rozwiązania:

• Ujednolicona opłata za każdą transakcję

• Procent od wartości transakcji

Obie opcje maja swoje zalety i wady. Stała opłata za każą transakcję ma tą

zaletę, iż koresponduje z rzeczywistymi kosztami funkcjonowania systemu. Jednak to

rozwiązanie może zniechęcić do używania pieniądza elektronicznego przy

transakcjach o bardzo małej wartości. W rezultacie nowy instrument płatniczy stałby

się atrakcyjny jedynie dla konsumenta i efekt skali niezbędny do osiągnięcia

odpowiedniego poziomu dochodowości będzie trudniejszy do osiągnięcia.

Wydaje się, iż opłata prowizyjna jest lepszym rozwiązaniem. Opłata taka musi być

jednak niższa niż w przypadku płatności kartą debetową, tak by zmotywować

akceptanta do zainstalowania w jego punkcie uslugowo-handlowym odpowiedniego

terminala.

23

7. Analiza SWOT

Jako podsumowanie przedstawiona zostanie krótka analiza SWOT prezentująca

mocne i słabe strony planowanego przedsięwzięcia. Mocne strony

• możliwość wykorzystania istniejącej infrastruktury płatniczej (bankomaty,

POSy)

• nieuchronna migracja na standard EMV zapewni konieczność wymiany kart na

mikrorocesorowe pozwalające na zainstalowanie na nich aplikacji

elektronicznej portmonetki

• centralna, międzybankowa instytucja pozwoli na uniknięcie konkurencji kilku

systemów co pozwoli na szybsze osiągnięcie masy krytycznej

• brak konkurencyjnych instrumentów płatniczych zaprojektowanych do

dokonywania mikropłatności zarówno w środowisku sklepowym jak i

wirtualnym

• niższe koszty dla akceptantów

• podjęcie decyzji o zastosowaniu wspólnej struktury wydawcy PE pozwoli

bankom ograniczyć koszty rozliczania i nadzorowania przeprowadzanych

transakcji oraz koszty przeprowadzania ekspertyz dotyczących

bezpieczeństwa systemów

• pomimo wspólnego wydawcy PE nadal zostanie zachowana możliwość

konkurencji produktowej między dystrybutorami (głównie bankami) przez

stosowanie zróżnicowanych opłat i prowizji Słabe strony

24

• konieczność inwestycji w rozbudowę infrastruktury akceptującej pieniądz

elektroniczny (nowe POS i punkty zasilania kart)

• inwestycje w system komputerowy i oprogramowanie

• bariery psychologiczne polskiego społeczeństwa przed innowacjami

• słabo rozwinięte systemy płatnego parkowania i systemy biletowe komunikacji

miejskiej

• w przypadku transakcji przez internet konieczność posiadania przez

konsumenta czytnika kart

Szanse

• możliwość stworzenia unikatowej instytucji obsługującej cały sektor

mikropłatności w Polsce

• zmniejszenie masy pieniądza gotówkowego na rynku, który trafi do sektora

bankowego

• rozwinięcie i opanowanie nowego rynku mikropłatności w internecie

• możliwość generowania nowych produktów i nowych zysków dla sektora

bankowego

• poprzez pieniądz elektroniczny aktywowane są tradycyjne elektroniczne

instrumenty płatnicze co powoduje częstsze ich używanie

• możliwość zaoferowania elektronicznego instrumentu płatniczego osobom nie

posiadającym rachunku bankowego

• rozwój sieci płatności elektronicznych w punktach handlowo - usługowych w

których dotychczas nie były instalowane terminale elektroniczne w związku z

wysokimi kosztami transakcji

• banki uczestnicy systemu mogłyby zwiększyć płynność finansową poprzez

pozyskanie od klientów środków z tytułu sprzedaży PE, jak również obniżenie

poziomu rezerw obowiązkowych

25

Zagrożenia

• system może przez długi czas nie osiągnąć masy krytycznej i nie przynosić

zysków

• pieniądz elektroniczny może nie zostać zaakceptowany przez konsumentów

• mali akceptanci nie będą chętni do instalowania w swoich punktach usługowo-

handlowych terminali akceptujących PE

• możliwa konkurencja ze strony systemów dokonywania płatności przez telefon

komórkowy

26

Załącznik Zalety płatności przez interenet pieniądzem elektronicznym bazującym na karcie:

• Płatności o niskiej wartości: elektroniczna portmonetka pozwala na

dokonywanie transakcji o niskiej wartości, mikropłatności oraz milipłatności

(poniżej jednego grosza) przez interenet. Przedsiębiorcy prowadzący swoją

działalność przez internet coraz częściej zaczynają pobierać opłaty za dostęp

do swoich stron. Pojawia się postępująca tendencja szczególnie w przypadku

dostawców serwisów informacyjnych, gier, dóbr cyfrowych oraz plików

muzycznych do pobierania opłat za te produkty. Szczególnie w odniesieniu do

plików muzycznych w ostatnim czasie doszło do kilku znaczących zmian.

Wielki sukces rynkowy pierwszego serwisu płatnych plików muzycznych

iTunes uzmysłowił iż także w Polsce rynek płatnej muzyki z internetu będzie

się rozwijał, problemem są płatności za tego rodzaju produkty. Tradycyjne

instrumenty płatnicze są zbyt drogie do transakcji o małej wartości, poza tym

polski rynek jest słabo nasycony kartami, co jest dodatkową barierą dla

rozwoju e-commerce. Alternatywą jest elektroniczna portmonetka, która przy

pomocy odpowiedniego czytnika wydaje się być idealnym instrumentem do

płatności w sieci.

• Bezpieczeństwo: w przeciwieństwie do kart płatniczych, płatności pieniądzem

elektronicznym przez internet oferują wysoki poziom bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo to opiera się na użyciu karty czipowej i procesie wzajemnego

ustalenia autentyczności: terminal akceptanta sprawdza autentyczność karty,

a karta sprawdza autentyczność terminala. Transakcja płatności jest

dokonywana poprzez wymianę informacji między mikroprocesorem na karcie

a mikroprocesorem w terminalu. Użycie kryptografii podczas tego procesu

oferuje wysoki poziom bezpieczeństwa. Płatności pieniądzem elektronicznym

27

przez internet będą z pewnością preferowane przez osoby niechętnie

podające numer swojej karty obawiając się ryzyka oszustwa.

• Anonimowość: W procesie rozliczania transakcji jedynym elementem

ustalenia autentyczności jest numer karty. Tylko wydawca instrumentu

pieniądza elektronicznego może stwierdzić, po wyszukaniu w bazie danych,

do kogo dana elektroniczna portmonetka należy i jest to czynione tylko w

bardzo wyjątkowych okolicznościach. Identyfikacja jest niemożliwa jeżeli

elektroniczna portmonetka nie jest zainstalowana na karcie połączonej z

rachunkiem bankowym użytkownika (instrument pieniądza elektronicznego na

okaziciela). W przypadku elektronicznej portmonetki umieszczonej na karcie

połączonej z rachunkiem bankowym można ustalić do kogo należy ta karta,

lecz nie jest możliwe udowodnienie kto dokonał transakcji z uwagi na brak

konieczności podawania kodu PIN.

Istnieje bardzo wiele sytuacji gdy użytkownik nie chce, aby ktoś inny wiedział

jaki produkty kupuje. Bardzo często się zdarza, że użytkownik rezygnuje z

transakcji on-line tylko dlatego, że chce pozostać anonimowy. W przypadku

płatności elektroniczną portmonetką tego rodzaju przeszkody znikają i

zachowana jest anonimowość na poziomie zbliżonym do gotówki.

• Transakcje elektroniczną portmonetką przez internet są łatwe i wygodne. Aby

zapłacić wystarczy wsunąć kartę do czytnika i nacisnąć klawisz akceptujący

transakcję. Nie ma potrzeby wpisywania numeru karty albo numeru PIN.

• Elektroniczna portmonetka umożliwia dokonywanie transakcji przez internet

osobom, które nie posiadają karty płatniczej. Taką grupą konsumentów są na

przykład dzieci, ale też osoby które mają obawy przed posługiwaniem się

kartami lub mają zbyt niskie dochody by posiadać kartę umożliwiającą takie

transakcje.

• W przeciwieństwie do kart, płatności pieniądzem elektronicznym nie niosą

ryzyka dla akceptanta, że nie otrzyma środków w zamian za produkt, który

sprzedał. Nie istnieje także procedura podobna do operacji „chargeback”.

28