Zastosowanie żyta w żywieniu trzody chlewnej i bydła

2 | Redakcja artykułów

Autorzy artykułów

Andrea Meyer Izba Rolnicza Dolnej Saksonii, Niemcy Dziedzina: Żywienie, Badania Doświadczalne – Zwierzęta

dr Wilfried von Gagern

dr inż. Tomasz SchwarzKatedra Hodowli Trzody Chlewnej i Małych Przeżuwaczy – Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

dr hab. Marek Pieszka, prof. nadzw. Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach Dział Żywienia Zwierząt i Paszoznastwa

dr inż. Magdalena Łopuszańska-RusekInstytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach Dział Żywienia Zwierząt i Paszoznastwa

dr inż. Marian KamyczekInstytut Zootechniki – Państwowy Instytut Badawczy Zakład Doświadczalny Pawłowice

Claus Hinrich HeuerManager Produktu Międzynarodowego ŻytaKWS LOCHOW GMBH, BERGEN, Niemcy

dr hab. inż. Jan Grajewski, prof. UKWUniwersytet Kazimierza WielkiegoInstytut Biologii Eksperymentalnej, Zakład Fizjologii i Toksykologii

Spis treści | 3

Spis treści

1 Składniki żyta ...........................................................................................................5 1.1 Zawartość składników odżywczych i wartość pokarmowa ............................5 1.2 Specyfi czne składniki żyta..........................................................................10 1.2.1 Polisacharydy nieskrobiowe (NSP) ..............................................................10 1.2.2 Sporysz ..................................................................................................... 12 1.2.3 Mykotoksyny .............................................................................................. 13 1.3 Zachowanie jakości ziarna a prawidłowe składowanie ................................. 18

2 Wykorzystanie żyta w żywieniu zwierząt użytkowych ..........................................21 2.1 Wykorzystanie żyta w żywieniu trzody chlewnej ..........................................22 2.1.1 Lochy ........................................................................................................22 2.1.2 Prosięta .....................................................................................................24 2.1.3 Tuczniki .....................................................................................................25 2.2 Wykorzystanie żyta w żywieniu bydła .........................................................26 2.2.1 Krowy mleczne ..........................................................................................26 2.2.2 Opasy .......................................................................................................28 2.3 Wyniki doświadczeń w żywieniu zwierząt prowadzonych

w różnych krajach Pasa Żyta ......................................................................30 2.3.1 Tuczniki .....................................................................................................30 2.3.2 Lochy ........................................................................................................36 2.3.3 Prosięta .....................................................................................................36 2.3.4 Krowy mleczne ..........................................................................................37 2.3.5 Buhaje opasowe ........................................................................................38

3 Zalecenia Niemieckiego Towarzystwa Rolniczego (DLG) dotyczącezastosowania żyta w żywieniu bydła i trzody chlewnej .........................................40

4 Przykłady z gospodarstw w zakresie doświadczeń praktycznych w skarmianiu żyta...................................................................................................41

5 Tabela wartości pokarmowej DLG dla bydła i trzody chlewnej (2005) ..................44

6 Bibliografi a .............................................................................................................45

4 | Przedmowa

Przedmowa

Żyto jest atrakcyjne!Ważną rzeczą w żywieniu zwierząt jest uzyskiwanie wysokich przyrostów masy ciała oraz wy-sokiej wydajności mlecznej. Równocześnie ważnym jest dobry stan zdrowotny zwierząt oraz dostępność taniej paszy. Ogólnoeuropejskie wyniki dotyczące skarmiania pasz dowodzą, że żyto doskonale spełnia te wymagania. Dobrym przykładem są indywidualne gospodar-stwa duńskie oraz niemieckie, gdzie żyto traktowane jest jako pełnowartościowy składnik pasz produkowanych we własnych mieszalniach. Żyto cieszy się coraz większą popularnoś-cią, gdyż zarówno świnie jak i bydło dobrze akceptują ten gatunek zboża.

Jednocześnie ważnym czynnikiem jest fakt, że żyto hybrydowe (mieszańcowe) uprawiane w warunkach gleb średnich i lekkich odznacza się najwyższym plonem ziarna wśród zbóż. Żyto świetnie wykorzystuje słabo dostępne składniki pokarmowe w glebie oraz odznacza się ogromną odpornością na stresy, co zapewnia bezpieczeństwo upraw oraz wydajną i tanią produkcję surowca zbożowego do produkcji pasz.

Celem niniejszej broszury jest przybliżenie Państwu niezbędnej wiedzy podstawowej doty-czącej żyta jako wartościowego składnika paszy. Opracowanie zawiera raporty z doświad-czeń własnych a także przykłady dawek pokarmowych ułożonych na potrzeby żywienia trzo-dy chlewnej i bydła. Nasz praktyczny poradnik stanowi też podsumowanie europejskich wyników doświadczeń naukowych w zakresie skarmiania żyta.

Projekt RYE BELT, zainicjowany przez KWS LOCHOW, prowadzi od 2008 r. działania na rzecz uprawy żyta w całej Europie. Projekt kładzie nacisk na hodowlę i sprzedaż żyta oraz wykorzystanie żyta jako paszy w żywieniu zwierząt. Więcej informacji znajdą Państwo na stronie www.ryebelt.com.

Kończąc, pragniemy podziękować Autorom i Badaczom prowadzącym doświadczenia za wsparcie udzielone nam przy tworzeniu niniejszej broszury.

Claus Hinrich HeuerManager Produktu Międzynarodowego ŻytoKWS LOCHOW GMBH

z poważaniem Thomas Blumtritt Dyrektor Sprzedaży w Niemczech, Polsce oraz w Europie WschodniejKWS LOCHOW GMBH

Składniki żyta | 5

Tabela 1: Wartość pokarmowa ziarna zbóż1) pochodzacego ze zbiorów w latach 2007 – 2009 (analizy NIRS, LUFA Nord-West, Niemcy)

1) w przeliczeniu do 88 % suchej masy 2) niższa liczba prób (analiza chemiczna „na mokro“) 3) wyliczona wg wzoru 4) białko ogólne dostępne w jelicie 5) bilans azotu w żwaczu

1 Składniki żyta

1.1 Zawartość składników odżywczych i wartość pokarmowa

Z porównania gatunków zbóż wynika, że żyto zawiera znacznie więcej skrobi niż jęczmień, ale jednak mniej niż pszenica i pszenżyto. Średnio, w latach 2007 do 2010, zawartość skro-bi w ziarnie żyta wynosiła 53,3 %, podczas gdy w jęczmieniu 50,8 % natomiast w pszenicy aż 59,1 %. Spośród wszystkich gatunków zbóż żyto zawiera najmniej białka. Na podstawie dotychczasowych wyników dotyczących plonów uzyskanych w 2011 roku stwierdzono, że zawartość surowego białka w ziarnie żyta sięgała 10,4 %, w pszenicy 12,2 %, pszenżycie 11,3 % i jęczmieniu 11,6 %. W ziarnie żyta średnia zawartość cukru wynosi ponad 5 % i jest dwukrotnie wyższa aniżeli w jęczmieniu i pszenicy. Wyniki analiz z ostatnich lat pokazują, że zawartości substancji odżywczych w ziarnach poszczególnych gatunkach zbóż zmieniają się z roku na rok (tabela 1). Czynnikami decydującymi o zawartości poszczególnych składników w ziarnie między innymi są: warunki atmosferyczne w trakcie okresu wegetacji, poziom sto-sowanego nawożenia, rodzaj gleby oraz cechy odmianowe uprawianego gatunku. Dlatego badania ziarna zbóż wykonywane pod kątem zawartości poszczególnych składników stano-wiących o ich wartości są działaniem bardzo pożądanym a jednocześnie szybkim i tanim w realizacji dzięki wykorzystaniu techniki spektroskopii w bliskiej podczerwieni (NIRS).

Żyto Jęczmień Pszenżyto PszenicaRok 2009 2008 2007 2009 2008 2007 2009 2008 2007 2009 2008 2007

Liczba prób 146 118 120 311 306 316 114 109 126 223 244 267

Sucha masa [%] 86,1 86,1 84,9 86,4 86,0 85,7 86,1 86,7 85,7 86,5 86,0 86,2

Białko surowe [%] 8,2 9,2 9,2 10,6 11,1 11,3 10,1 10,3 11,7 10,9 11,1 11,8

Tłuszcz surowy [%] 1,9 1,9 2,0 2,8 2,7 2,6 2,0 2,0 2,2 2,1 2,1 2,2

Włókno surowe [%] 2,2 2,4 2,3 5,0 5,3 4,5 2,7 2,5 2,6 2,4 2,4 2,4

Skrobia [%] 53,7 53,8 52,1 51,7 50,5 49,9 59,7 59,0 57,6 59,5 59,8 59,1

Cukier2) [%] 5,4 5,1 5,0 2,1 2,0 2,1 3,2 3,0 2,8 2,6 2,3 2,2

Energia metaboliczna EM (trzoda chlewna)3)

[MJ/kg]13,4 13,6 13,4 12,9 12,8 12,9 14,0 14,0 14,1 14,1 14,2 14,3

Energia netto laktacji ENL (krowy)

[MJ/kg]7,5 7,5 7,5 7,1 7,1 7,1 7,4 7,4 7,5 7,5 7,5 7,5

Energia metaboliczna (bydło)

[MJ/kg] 11,8 11,8 11,8 11,3 11,3 11,3 11,7 11,7 11,8 11,8 11,8 11,8

nXP4) [g/kg] 145 146 146 143 144 145 146 146 149 149 149 151

RNB5) [g/kg] -10,1 -8,8 -8,7 -5,9 -5,4 -5,0 -7,2 -7,0 -5,1 -6,4 -6,2 -5,2

Lizyna [%] 0,31 0,34 0,34 0,37 0,38 0,39 0,35 0,35 0,38 0,31 0,32 0,33

Metionina + cystyna [%] 0,32 0,36 0,36 0,41 0,42 0,43 0,41 0,41 0,46 0,43 0,43 0,46

Treonina [%] 0,27 0,30 0,30 0,36 0,37 0,37 0,31 0,32 0,36 0,32 0,32 0,34

Tryptofan [%] 0,09 0,10 0,10 0,13 0,14 0,14 0,11 0,11 0,12 0,14 0,14 0,15

6 | Składniki żyta

Oprócz skrobi i cukrów prostych frakcja węglowodanowa zawiera również polisacharydy nieskrobiowe, takie jak celuloza, pentozany, betaglukany i in. (patrz Rozdział 1.2.1). Dla trzody chlewnej są one trudno strawne z uwagi na brak odpowiednich enzymów własnych u tego gatunku zwierząt. Tabela nr 2 pokazuje, jak znaczne mogą być wahania zawartości poszcze-gólnych składników w obrębie jednego gatunku zboża w ziarnie zbieranym w trakcie jednego sezonu wegatacyjnego.

Tabela 2: Zawartość składników odżywczych w 1 kg ziarna zboż1) pochodzących ze zbiorów 2010 roku. Wartości średnie i zakres wartości minimalnych i maksymalnych (analizy NIRS, LUFA Nord-West, Niemcy)

1) w odniesieniu do 88 % masy suchej 2) niższa liczba prób (analiza chemiczna „na mokro“) 3) wyliczona według wzoru 4) białko ogólne dostępne w jelicie 5) bilans azotu w żwaczu

Żyton = 222

Jęczmieńn = 345

Pszenżyton = 181

Pszenican = 390

Sucha masa [%] 86,3(76,7-90,9)

87,0(75-91,7)

86,1(77,3-90,1)

85,8(80,7-94,3)

Białko surowe [%] 10,1(7,6-13,9)

10,9(8,0-15,8)

11,3(8,0-16,5)

12,1(7,8-16,7)

Tłuszcz surowy [%] 1,8(1,7-2,1)

2,8(2,5-3,2)

2,1(1,9-2,5)

2,1(1,5-2,7)

Włókno surowe [%] 2,2(1,3-3,5)

5,4(3,1-7,1)

2,6(1,5-3,3)

2,6(1,8-3,8)

Skrobia [%] 53,7(48,2-56,0)

51,0(45,7-54,4)

57,1(51,4-60,8)

57,9(48,4-63,1)

Cukier2) [%] 5,5(3,1-6,4)

2,5(1,7-5,2)

3,5(2,6-4,5)

2,4(1,9-4,1)

Energia metaboliczna EM (trzoda)3)

[MJ/kg] 13,7(13,4-14,1)

12,8(12,4-13,9)

14,0(13,6-14,3)

14,1(13,4-14,6)

Energia netto laktacji ENL (krowy)

[MJ/kg] 7,5(7,5-7,6)

7,1(7,0-7,2)

7,5(7,4-7,6)

7,5(7,5-7,6)

Energia metaboliczna EM (bydło)

[MJ/kg] 11,8(11,7-11,9)

11,3(11,2-11,4)

11,7(11,6-11,9)

11,8(11,7-12,0)

nXP4) [g/kg] 148(144-154)

144(136-156)

148(143-156)

151(143-161)

RNB5) [g/kg] -7,5(-10,9 do -2,4)

-5,5(-9,0 do 0,3)

-5,5(-10,1 do 1,4)

-4,9(-10,4 do 1)

Lizyna [%] 0,37(0,30-0,48)

0,38(0,30-0,50)

0,37(0,30-0,48)

0,33(0,27-0,40)

Metionina + cystyna [%] 0,39(0,3-0,53)

0,42(0,33-0,57)

0,45(0,34-0,61)

0,46(0,34-0,6)

Treonina [%] 0,33(0,26-0,45)

0,36(0,28-0,5)

0,35(0,26-0,49)

0,34(0,25-0,44)

Tryptofan [%] 0,11(0,09-0,14)

0,14(0,11-0,19)

0,12(0,09-0,16)

0,15(0,12-0,18)


Inaczej niż w przypadku ww. 4 gatunków zbóż, do ziarna kukurydzy odnosi się bardzo nie-wielka liczba badań. W tabeli 3 przedstawiono wyniki z lat 2008 – 2010.

Tabela 3: Wartość pokarmowa ziarna kukurydzy ze zbiorów 2008 do 2010 (89 prób, analizy NIRS, LUFA Nord-West, Niemcy)1)

1) w odniesieniu do 88 % masy suchej 2) wyliczona wg wzoru3) białko ogólne dostępne w jelicie4) bilans azotu w żwaczu

Sucha masa [%] 71,7

Białko surowe [%] 8,5

Tłuszcz surowy [%] 4,4

Włókno surowe [%] 2,2

Skrobia [%] 63,1

Energia metaboliczna EM (trzoda)2) [MJ/kg] 14,5

Energia netto laktacji ENL (krowy) [MJ/kg] 7,1

Energia metaboliczna EM (bydło) [MJ/kg] 11,4

nXP3) [g/kg] 140

RNB4) [g/kg] -8,7

Lizyna [%] 0,23

Metionina + cystyna [%] 0,35

Treonina [%] 0,30


O wartości pokarmowej zboża stanowi w pierwszej kolejności jego wartość energetyczna. W żywieniu trzody chlewnej należy pamiętać, że żyto zawiera od 0,6 do 0,7 MJ EM/kg mniej od pszenicy. Z porównania wyników analiz z ostatnich czterech zbiorów zbóż (tabele 1 i 2) wynika, że żyto o wartości energetycznej 13,5 MJ EM/kg plasuje się pośrodku pomiędzy jęczmieniem (12,9 MJ/kg) a pszenżytem (14,0 MJ/kg). Ponieważ mieszanki paszowe są dzi-siaj układane na podstawie zawartości aminokwasów, a nie białka surowego, dlatego znajo-mość zawartości aminokwasów w zbożach ma decydujące znaczenie przy ustalaniu dawki żywieniowej dla zwierząt. Jęczmień zawiera najwięcej, bo 0,38 % – lizyny, natomiast żyto (0,34 %) nieznacznie wyprzedza w tym względzie pszenicę (0,32 %). W zakresie pozostałych trzech aminokwasów metioniny + cystyny, treoniny i tryptofanu żyto ustępuje w zawartości pozostałym zbożom. Ostatecznie decydującym czynnikiem nie jest ogólna zawartośc amino-kwasów, lecz zawartość aminokwasów strawnych. Zaktualizowane zalecenia żywieniowe bazujące na aminokwasach strawnych do końca jelita cienkiego umożliwiają dokładniejsze dostosowanie mieszanek pokarmowych do zapotrzebowania zwierząt. Towarzystwo Fizjolo-gii Żywienia (Gesellschaft für Ernährungsphysiologie) określiło procentową strawność po-szczególnych aminokwasów w różnych paszach. Ponieważ nie dysponuje się aktualnie do-statecznie dużą bazą danych dla żyta, w tabeli 4 podano wartości udostępnione przez fi rmę Evonik w programie żywieniowym AminoDat 4.0.

Tabela 4: Strawność aminokwasów w poszczególnych zbożach [%] (wg GfE, 2006)

1) wg danych Evonik, 2010

Lizyna Metionina Treonina Tryptofan

Żyto1) 76 81 75 76

Jęczmień 73 82 76 76

Pszenżyto 84 88 81 77

Pszenica 88 88 90 88


Strawność głównych aminokwasów egzogennych w ziarnie żyta jest podobna jak dla jęcz-mienia, natomiast niższa w porównaniu do pszenicy i pszenżyta. Tylko w przypadku lizyny jej strawność jest niższa w ziarnie jęczmienia aniżeli w ziarnie żyta. Przyjmując za podstawę wartości średnie dla aminokwasu jakim jest lizyna, otrzymamy na-stępującą zawartość lizyny strawnej w 1 kg ziarna zbóż: żyto 0,26 %, jęczmień 0,28 %, pszenżyto 0,30 % i pszenica 0,28 %. Poprzez dodanie aminokwasów syntetycznych można prawidłowo zbilansować mieszanki zawierające w składzie żyto.

Rysunek nr 1 przedstawia jak kształtuje się procentowa zawartość lizyny w białku ogólnym w poszczególnych zbożach. W ziarnie żyta zawierającego średnio 9,18 % białka surowego udział lizyny jest najwyższy i wynosi 3,70 %. Tuż za żytem plasują się jęczmień z wynikiem 3,46 % i pszenżyto 3,32 % przy średniej zawartości białka odpowiednio 10,98 % oraz 10,85 %. Pszenica z 2,79 % udziałem lizyny w białku surowym i przy średniej zawartości białka surowego na poziomie 11,48 % wypada tu najsłabiej. Ponieważ żyto charakteryzuje się niską zawartością wielonienasyconych kwasów tłuszczo-wych (tzw. polienowych), przypisuje mu się pozytywny wpływ na cechy słoniny. W doświadczeniach wykonanych na tucznikach (Hagemann, L. i. in., 1991; Meyer, A. i. in., 2003) wyniki badania tusz nie potwierdziły zmian spowodowanych wyższym udziałem żyta w dawce żywieniowej.W skarmianiu zbóż i przy ustalaniu dawki żywieniowej dla bydła szczególnie istotna jest za-wartość łatwo rozpuszczalnych węglowodanów (skrobia i cukry). Poza tym ważnymi parame-trami są zawartość białka ogólnego dostępnego w jelicie (nXP) oraz bilans azotu w żwaczu (RNB). W wartościowaniu pasz dla przeżuwaczy żyto jest nie mniej energetyczne (7,5 MJ ENL/kg) niż pszenica, a o 0,4 MJ ENL/kg bardziej energetyczne od jęczmienia. Choć żyto zawiera mniej białka niż inne gatunki zbóż, może podobnie jak inne zboża przyczyniać się do intensywnego powstawania białka bakteryjnego w żwaczu. Żyto zawiera co prawda tylko 92 g białka surowe-go, ale zawartość białka ogólnego dostępnego w jelicie wynosi aż 146 g/kg. Z tej przyczyny powstaje ujemny bilans azotu w żwaczu (RNB) wynoszący (RNB) - 8,6 g na 1 kg.

4

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

Lizy

na w

białk

u su

row

ym [%

]

Żyto Jęczmień Pszenżyto Pszenica

3,703,46 3,32

2,79

Rysunek 1: Procentowa zawartość lizyny w białku zbóż


Ponieważ żyto powoduje niedobór azotu w żwaczu przy skarmiania żyta należy równocześ-nie stosować składniki skutkujące dodatnim bilansem RNB. Stąd też żyto – z uwagi na swo-ją ujemną wartość RNB – świetnie nadaje się do równoważenia dawek wysokobiałkowych, gdyż redukuje nadwyżki azotu w żwaczu. Jęczmień, pszenżyto i pszenica cechuje podobna wartość białka użytecznego nXP, jednak RNB, z uwagi na wyższą zawartość białka, nie osią-ga tak wysokich wartości ujemnych. Podobnie jak pozostałe gatunki zbóż (za wyjątkiem ku-kurydzy) żyto zawiera niewiele, bo tylko 15 % skrobi nierozkładalnej w żwaczu (tzw. skrobia oporna lub stabilna), która przedostaje się do jelita cienkiego, gdzie po strawieniu przez en-zymy własne, wchłaniana jest w postaci glukozy.

1.2 Specyfi czne składniki żyta

1.2.1 Polisacharydy nieskrobiowe

W ziarnie każdego ze zbóż większość substancji energetycznych ziarna tworzą różne frakcje węglowodanowe. Główny udział stanowi skrobia, która jest dobrze trawiona przez wszystkie zwierzęta użytkowe. Duży udział stanowią także polisacharydy pochodzenia nieskrobiowego (NSP), które tylko w ograniczonym stopniu są trawione przez trzodę chlewną i drób. Udział czystego cukru w ziarnie w zależności od gatunku stanowi jedynie 3 – 7 % suchej masy. Główną frakcje polisacharydów nieskrobiowych tworzą pentozany wśród których wyróżnić można arabinoksylany i ksyloglukany oraz betaglukany.

Zawartość pentozanów w ziarnie zbóż wykazuje znaczne wahania, co potwierdziły wyniki ba-dań ostatnich lat. Braun (2009) przeanalizował w Bad Lauchstädt m. in. kwestię wpływu odmia-ny (Hacada, Nikita lub Caroass) oraz rodzaju zagospodarowania (zintegrowany bądź ekologicz-ny) na zawartość polisacharydów nieskrobiowych (NSP) w ziarnie żyta. Średnie zawartości pentozanów analizowane w ciągu dwóch lub trzech lat nie różniły się od siebie w istotnie (od-miany: 98 g/kg s.m., 111 g/kg s.m. bądź 110 g/kg s.m.; system zintegrowany 106 mg/kg s.m. lub ekologiczny 107 g/kg s.m.). Badania przeprowadzone przez KWS LOCHOW (2011) dot. lat 2009 i 2010 wykazały, że średnia zawartość pentozanów dla czterech różnych odmian upra-wianych w sześciu różnych lokalizacjach w roku 2009 była istotnie wyższa (p < 0,01) niż warto-ści uzyskane w roku 2010. Nie stwierdzono istotnych różnic w zawartości pentozanów w ziarnie odmian hybrydowych lub populacyjnych.

Tabela 5: Zawartość pentozanów w ziarnie zbóż w g/kg suchej masyŹródło: Jeroch i. in. 1999 oraz dane dot. udziału skrobi i cukru za DLG 1997

Żyto Pszenica Pszenżyto Jęczmień Kukurydza

Pentozany 59-102 35-70 91-140 58-77 33-68

Skrobia 632 662 640 599 694

Cukier 68 33 40 18 19


Zgodnie z opracowaniem Simona u. Vahjena (2006) zwierzęta monogastryczne nie dyspo-nują enzymami służącymi do rozkładu polisacharydów nieskrobiowych. Rozkład polisacha-rydów nieskrobiowych w przewodzie pokarmowym może odbywać się tylko z udziałem drobnoustrojów lub poprzez dodatek specjalnych enzymów rozkładających związki NSP. W wyniku tego procesu rozkładu NSP powstają lotne kwasy tłuszczowe i kwas mlekowy. Ponieważ udział rozpuszczalnych ß – glukanów i pentozanów jako składników NSP w ziarnie żyta może być bardzo wysoki, dla piskląt i prosiąt określono wytyczne dotyczące skarmiania żyta. Według Niemieckiego Towarzystwa Rolniczego (DLG) pasza dla piskląt w ogóle nie powinna zawierać żyta, a jego udział w dawce pokarmowej dla prosiąt o masie ciała do 15 kg powinien wynosić maksymalnie 10 % a dla prosiąt o masie ciała powyżej 15 kg może wyno-sić maksymalnie 20 %.

Dodatek preparatów enzymatycznych zawierających ß-glukanazę i ksylanazę pozwala na częściowy rozkład polisacharydów nieskrobiowych, co wykazano w badaniach prowadzo-nych na prosiętach. Natomiast u piskląt Simon u. Vahjen 2006 nie wykazali odpowiednio sku-tecznego działania enzymów. Jak pokazują doświadczenia nad zastosowaniem żyta w żywie-niu trzody chlewnej o masie ciała powyżej 35 kg, zwiększony udział związków NSP zawartych w ziarnie żyta nie wpływa ujemnie na wydajność oraz zdrowie zwierząt.


1.2.2 Sporysz

Porażenie sporyszem jest zjawiskiem wykazującym znaczną zmienność, podobnie jak zmie-nia się też ilość zawartych w sporyszu alkaloidów, co jest zależne od konkretnej odmiany i warunków pogodowych w okresie kwitnienia żyta. By zapobiec zatruciom sporyszem w prawie paszowym ustalono maksymalny poziom zawartości sporyszu w 1 kg ziarna prze-znaczonym do przerobu na poziomie 1.000 mg bądź 0,1 % wagowych. Rycina 2 ilustruje stopień porażenia żyta sporyszem w oparciu o dane pochodzące z badań nad jakością produktów rolnych pochodzących ze zbiorów (BEE). Na podstawie wykonanych badań stwierdzono, że wartości średnie dotyczące sporyszu nie stanowią zagrożenia.

0,6

0,5

0,4

0,3

0,2

0,1

0,0

Ud

ział

sp

orys

zu [%

mas

y]

Żniwa

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

90- ty percentyl

75- ty percentyl

Mediana

Rycina 2: Mediana, 75. percentyl i 90. percentyl udziału sporyszu w zbiorach żyta w Niemczech od 1997 do 2010, Seling, S. et al. (2010)


1.2.3 Mykotoksyny

Oprócz alkaloidów sporyszowych w ziarnie żyta mogą być obecne także inne toksyny pochodzące od skażeń grzybami polowymi lub grzybami rozwijającymi się w wyniku procesu magazynowania. W praktyce rolniczej najczęściej spotyka się skażenia toksynami grzybów polowych, w szczególności gatunku Fusarium spp. Prawidłowe magazynowanie ziarna może w maksymalnym stopniu zapobiec wytworzaniu się toksyn grzybów polowych, a w szczegól-ności Aspergillus spp. Dotychczas przedmiotem szeroko zakrojonych badań nad toksynami fuzaryjnymi było głównie występowanie deoksynivalenolu (DON) i jego pochodnych a także zearalenonu (ZEA) oraz jego pochodnych w poszczególnych gatunkach zbóż. Ochratoksynę A (OTA), wytwarzaną przez Aspergillus spp. w zbożach magazynowanych, znaleziono jednak także w artykułach spożywczych i paszach.Skarmianie pasz skażonych toksynami zawsze przyczynia się z jednej strony do ryzyka spowo-dowania uszczerbku na zdrowiu zwierząt, z drugiej zaś strony doprowadza do obciążenia tok-synami bądź ich nadal trującymi produktami rozkładu artykułów spożywczych pochodzenia zwierzęcego. Bezpośrednich dowodów na przeniesienie DON do mięsa i mleka jak dotych-czas nie wykazano. Także w przypadku obecności zearalenonu (ZEA), zgodnie z wynikiem dotychczasowych badań, ryzyko przedostania się do artykułów spożywczych pochodzenia zwierzęcego jest stosunkowo niskie.Kompleksowe badania skażenia mykotoksynami poszczególnych gatunków zbóż uprawianych w Niemczech wskazują, że procentowe obciążenie żyta DON i ZEA w porównaniu z pszenicą jest znacznie mniejsze. Za twierdzeniem tym przemawiają wyniki wieloletnich doświadczeń prowadzonych w tradycyjnej krainie żyta jaką jest Brandenburgia.

Raporty końcowe 2000 – 2009, IGV Potsdam-Rehbrücke, Niemcy

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

Rok

wyk

onan

ia a

naliz

y

% próbek badanych żyta zawierających deoksynivalenolu (DON)

10 20 30 40 50 60 70 80 900 100

50-100 μg/kg

> 100-500 μg/kg

> 500-1.250 μg/kg

> 1.250 μg/kg

Rycina 3: Częstotliwość występowania deoksynivalenolu (DON) w próbkach żyta


Stężenia DON w ziarnie żyta w ciągu dziesięciu lat badań nie osiągnęły pułapu > 1250 μg/kg. Dla pszenicy natomiast, w latach 2001, 2002, 2005, 2007 i 2009, wcześniej wspomniany zakres stężeń pojawiał się znacznie częściej. Łączny udział prób skażonych obecnością de-oksynivalenolu (DON) był wyższy w przypadku pszenicy niż w przypadku żyta. Jedynie w 2002 r. odsetek prób żyta obciążonych ZEA w stężeniu > 100 μg/kg wyniósł około 1 %. W przypadku prób pszenicy w roku 2002 było to ok. 3 %, w roku 2005 ok. 2 % a w roku 2007 ok. 9 % prób. Łącznie próby pszenicy – także odnośnie ZEA – wykazywały znacznie większe skażenie mykotoksynami niż próby żyta. Obserwacje prowadzone w latach 2003 – 2008 w Bawarii (ryc. 4, tu: maksymalne wartości obciążenia DON) potwierdzają wyniki badań przeprowadzonych w Brandenburgii, Niemcy.

8.000

7.000

6.000

5.000

4.000

3.000

2.000

1.000

02004 2005 2006 2007 20082003

720

3.830

1.040

6.460

810

7.570 μg DON/kg żyta

μg DON/kg pszenicy

138

2.990

833

3.288

187

3.236

μg d

eoks

yniv

alen

olu

(DO

N)/

kg z

iarn

a

Rok zbioru

Rycina 4:Maksymalne zawartości deoksynivalenolu (DON) w przebadanych próbach żyta i pszenicy z Bawarii


Już w roku 2000 w Niemczech Ministerstwo ds. Żywienia, Rolnictwa i Ochrony Konsumen-tów (BMVEL) określiło wartości orientacyjne, mające służyć ograniczeniu zawartości toksyn DON i ZEA w dziennych dawkach pokarmowych różnych grup zwierząt użytkowych.

Wartości graniczne, których przekroczenie skutkuje zakazem skarmiania i przygotowywania pasz ustalono jak dotychczas tylko dla afl atoksyny. Wskaźniki obowiązujące w Unii Europej-skiej, przy których przekroczeniu istnieje możliwość „rozcieńczenia/zmniejszenia stężenia“ poprzez zmieszanie z paszą nie obciążoną toksynami, wydano dla DON, ZEA, OTA i FUM (fumonizyny) B1 oraz B2 w roku 2006.

Gatunek zwierzęcia użytkowego Kategoria zwierząt DONμg/kg paszy

ZEAμg/kg paszy

Trzoda chlewna Loszki hodowlaneTuczniki i lochy zarodowe

1.0001.000

50250

Kury Nioski i brojlery 5.000 -

BydłoCielęta

Krowy mleczne, młode bydło hodowl.Opasy

2.0005.0005.000

250500

-

Pasza DONμg/kg paszy

ZEAμg/kg paszy

OTAμg/kg paszy

FUMμg/kg paszy

Zboże i produkty zbożowe oprócz produktów ubocznych kukurydzy 8.000 2.000 250 60.000

Pasza pełnoporcjowa i uzupełniająca dla trzody chlewnej 900 - 50 5.000

Pasza pełnoporcjowa i uzupełniająca dla pro-siąt i loszek - 100 - -

Pasza pełnoporcjowa i uzupełniająca dla loch i tuczników - 250 - -

Tabela 6: Dopuszczalne zawartości orientacyjne dla DON i ZEA w dziennych dawkach pokarmowych wybranych grup zwierząt użytkowych (μg/kg paszy)

Tabela 7: Dopuszczalne normy zawartości dla określonych mykotoksyn zgodnie z załącznikiem do Zale-cenia Komisji 2006/576/WE (μg/kg paszy) – tylko wybrane grupy pasz


Mikotoksyny tworzone w ziarnie zbóż przez grzyby pleśniowe(Grajewski J., Twarużek M. 2011)

Zanieczyszczenie grzybami pleśniowymi i mikotoksynami ziarna zbóż w bardzo wysokim stopniu zależy od warunków środowiska, które umożliwiają wzrost pleśni i powstawanie mi-kotoksyn. Surowce i produkty rolne mogą ulec zanieczyszczeniu w każdym momencie, po-cząwszy od rozwoju rośliny na polu, poprzez zbiór, jak też w trakcie obróbki, przechowywania i transportu gotowego artykułu. Ponieważ na każdym z tych etapów skład fl ory grzybowej jest różny, to w wyniku zaniedbań surowce i produkty mogą zostać zanieczyszczone różnymi mikotoksynami. Aby powstały mikotoksyny musi dojść do skażenia surowca pleśniami, ale nie zawsze zapleśniały surowiec zawiera mikotoksyny. Fakt, że produkty rolne zawierają nie-wiele pleśni nie oznacza, że są wolne od mikotoksyn. Zanieczyszczenie pleśniami i mikotok-synami powodowane jest z jednej strony przez coraz szerzej stosowane uprawy zbóż w mo-nokulturach, z pominięciem tradycyjnego płodozmianu oraz oszczędnościowe systemy uprawy. Ten fakt doprowadza do nagromadzenia znacznego inokulum patogenów w upra-wach (szczególnie Fusarium), które mogą intensywnie rozwijać się na resztkach pożniwnych. Z drugiej strony jednostopniowy zbiór dużych mas ziarna może prowadzić do rozwoju two-rzących mikotoksyny grzybów pleśniowych w materiale, a szczególnie gdy wilgotność ziar-niaków nie zostanie utrzymana na poziomie ograniczającym ich rozwój (< 14 % zawartości wody).Grzyby polowe, między innymi z rodzaju Fusarium, należą do naturalnej mikrofl ory górnej warstwy gleby. Jednak szczególnie gatunki Fusarium: F. culmorum, F. graminearum, F. ave-naceum, F. poae powodują fuzariozy kłosa. Głównie pierwsze dwa gatunki poprzez fuzariozę negatywnie wpływają na plon i jakość ziarna, a także ich metabolity ujemnie oddziaływują na zdrowie ludzi i zwierząt. Oceniając w ostatnich latach mikologiczny i mikotoksykologiczny status ziarna owsa stwier-dzano, że w przechowywanych kilka lat ziarniakach dominują grzyby magazynowe z rodzaju Eurotium (Aspergillus gr. glaucus), natomiast świeży owies zasadniczo porażony był Clado-sporium. Proces czyszczenia ziarna redukował skutecznie zawartość pleśni (szczególnie drożdży), jednak ogólny poziom mikotoksyn pozostał stabilny. Warunki pogodowe w czasie wegetacji zbóż w ostatnim roku nie były korzystne. To spowo-dowało, że najczęściej ziarno pszenicy i jęczmienia miało gorszą jakość mikotoksykologiczną. Fuzarioza kłosów dokonała uszkodzenia ziarniaków i kumulację wtórnych metabolitów, szcze-gólnie trichotecen grupy A: toksyny T-2 i HT-2. Wymienione mikotoksyny są niebezpieczne

Tabela 8:Zawartość mikotoksyn w zbożach w 2011 roku

ZbożaStężenie mikotoksyn [μg/kg paszy]

DON NIV T2 HT2 ZEA OTA

Średnia 338 11,3 4,03 9,21 31,7 4,17

% pozytywnych 97 % 69 % 74 % 79 % 97 % 35 %

Maximum 8187 290 149 486 608 155

Jan Grajewski, Magdalena Twarużek (2011)


Tabela 9:Zawartość mikotoksyn w ziarnie żyta w 2011 roku

DON = deoksyniwalenol, NIV = niwalenol, T2 = toksyna T-2,HT2 = toksyna HT-2, ZEA = zearalenon, OTA = ochratoksyna A

ŻytoStężenie mikotoksyn [μg/kg paszy]

DON NIV T2 HT2 ZEA OTA

Średnia 33,9 3,49 1,31 2,75 7,32 8,90

% pozytywnych 100 % 75 % 100 % 100 % 100 % 50 %

Maximum 113 7,94 2,38 4,95 28,0 17,8

Jan Grajewski, Magdalena Twarużek (2011)

dla organizmów ludzkich i zwierzęcych, a głównie świnie są wrażliwe reagując końcowymi efektami immunologicznymi i hematologicznymi. Należy podkreślić, że w ostatnich 6 latach w Laboratorium Badawczym Mikotoksyn Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy przebadano kilkaset prób ziarna zbóż na zawartość grzybów pleśniowych i mikotoksyn. Ustalono, że w najniższym stopniu fuzariotoksynami skażone były próby ziarna żyta. Żyto stanowiło wyjątek, ponieważ dominującym rodzajem pleśni było Auerobasidum i Clado-sporium- grzyby środowiskowe. W ziarniakach pszenicy i jęczmienia dominowały pleśnie polowe i magazynowe: Penicillum, Mucor, Fusarium. Stosując najnowszą metodę HPLC MS/MS ustalono także, że w ziarniakach żyta obecność mikotoksyn polowych była niższa od pozo-stałych zbóż. Badania te odnoszą się zarówno do gospodarstw konwencjonalnych i ekolo-gicznych. Tylko w 2011 roku przebadano 152 prób ziarna zbóż. Otrzymane wyniki przedsta-wiono tabelach nr 8 i 9. W przypadku ziarna żyta prawie wszystkie próby zawierały badane

mikotoksyny, jednak ich średnia zawartość oraz maksymalny poziom były znacznie poniżej wartości jakie uzyskano dla 4 zbóż. Niepokojące są maksymalne wartości wykryte w zbo-żach. W ziarnie żyta wykrywamy czasami ochratoksynę A, co potwierdza o fakcie wilgotnego składowania surowca. Wilgotne ziarniaki żyta mają skłonność do szybkiego porastania i two-rzenia mikotoksyn magazynowych, szczególnie ochratoksyny A. Jednak podczas obróbki termicznej są bardziej odporne na uszkodzenia i zmiany biochemiczne i przez to powstaje mniej edno- i egzopeptydaz. Powyższe enzymy w krótkim terminie powodują zmiany struk-tury molekularnej makrocząsteczek ziarniaków (rozerwanie struktury białek i osłabienie kom-pleksu glutenowego), co sprzyja rozwojowi drożdżaków i pleśni. Reasumując, żyto jest odporniejsze na fuzariozę i przez to może być mniej ska żone mikotoksynami. Należy jednak unikać dłuższego składowania wilgotnego surowca. Przyjęte więc w ostatnich latach stanowisko, że ziarno żyta jest mało wartościowym surowcem pa-szowym może być w pełni nie do końca słuszne.


1.3 Zachowanie jakości ziarna a prawidłowe składowanie

Czyszczenie, prawidłowa konserwacja i składowanie świeżych zbóż są podstawą otrzymania wysokiej jakości paszy.

CzyszczenieW celu zminimalizowania skażeń higienicznych pleśniami, jajami owadów, bakteriami oraz innymi szkodnikami, konieczne jest wstępne czyszczenie ziarna. Podstawowe wyposażenie powinna stanowić wialnia usuwająca pył, owady, elementy słomy i. in. Kombinacja wialni i sit daje najlepsze efekty, gdyż usuwają one dodatkowo poślad, nasiona chwastów, części ro-ślin.

KonserwacjaOprócz konserwacji polegającej na suszeniu, schłodzeniu i magazynowaniu w szczelnych wa-runkach gazowych istnieje też metoda chemicznej konserwacji zbóż kwasami, atrakcyjna zwłaszcza dla gospodarstw zamierzających skarmiać własne zboże. Zazwyczaj stosuje się kwas propionowy w kombinacji z kwasem benzoesowym, sorbowym bądź mrówkowym. Kwas propionowy ma działanie antydrobnoustrojowe, zwalcza grzyby, drożdże i bakterie – nisz-czy je bądź – poprzez zagwarantowanie niskiego pH ziarna – powstrzymuje ich rozwój w trakcie składowania. Po dodaniu ok. 2 % kwasu propionowego do zmagazynowanego zboża zamierają wołki zbo-żowe. Dodatek 0,5 – 1 % kwasu propionowego zapobiega wyżeraniu zboża przez owady. Energia jaką dostarcza kwas propionowy może być też wykorzystywana w procesie trawie-nia.Kwas propionowy jest cieczą żrącą, zatem trzeba pamiętać o stosowaniu odzieży ochronnej. Z uwagi na działanie korodujące kwasu zaleca się malowanie miejsc składowania farbą kwasoodporną lub wyłożenie ich odpowiednią folią z tworzyw sztucznych.

Właściwa ilość użytego kwasu zależy od stopnia wilgotności danego zboża, śruty czy mąki zbożowej oraz od długości okresu magazynowania (patrz tabela 10).


Niniejsza procedura konserwacji zakłada użycie dozownika, pokrywającego ziarno zbóż kwasem za pomocą dysz w ślimaku przenośnika ziarna o długości co najmniej 3 m przy kącie nachylenia 30°.

Liczba dysz zależy od średnicy ślimaka. Przy składaniu zbóż do magazynu należy unikać tworzenia stożków zsypowych. Partie zbóż o różnej wilgotności nie mogą być składowane razem.

Prócz konserwacji kwasem istnieją też inne me-tody konserwacji wilgotnych zbóż, jak np.:

Tabela 10: Zalecenia dot. dozowania kwasu propionowego (99,5 %) w litrach na 100 kg wilgotnego zboża

Źródło danych: BASF SE, Nutrition Ingredients, Europe – Poradnik Konserwacji Pasz

Źródło danych: BASF SE, Nutrition Ingredients, Europe – Poradnik Konserwacji Pasz

Całe ziarnaOkres konserwacji, miesiące

Śruta/mąka zbożowaOkres konserwacji, miesiące

Wilgotność 1 do 3 do 6 do 12 Wilgotność 1 do 3 do 12 do 16 % 0,35 0,45 0,50 0,55 do 16 % 0,40 0,50 0,70

16-18 % 0,40 0,50 0,55 0,65 16-18 % 0,50 0,60 0,85

18-20 % 0,45 0,55 0,65 0,75 18-20 % 0,60 0,70 1,00

20-22 % 0,50 0,65 0,75 0,85 20-22 % 0,70 0,80 1,15

22-24 % 0,55 0,70 0,85 0,95 22-24 % 0,80 0,90 1,25

24-26 % 0,60 0,80 0,95 1,05 24-26 % 1,00 1,10 1,35

26-28 % 0,70 0,90 1,05 1,15 26-28 % 1,15 1,25 1,50

28-30 % 0,80 1,00 1,15 1,30 28-30 % 1,30 1,40 1,65

30-32 % 0,90 1,10 1,25 1,45 30-32 % 1,45 1,55 1,80

32-34 % 1,00 1,20 1,35 1,60 32-34 % 1,60 1,70 1,95

34-36 % 1,10 1,30 1,50 1,75 34-36 % 1,75 1,95 2,10

36-38 % 1,25 1,45 1,65 1,90 36-38 % 1,90 2,10 2,25

38-40 % 1,40 1,60 1,80 2,05 38-40 % 2,10 2,25 2,30

konieczny dodatek kwasu przy transporcie z użyciem dmuchawy + 10 % przy składowaniu w temp. pow. 35°C + 10 % w przyp. zbóż obciążonych grzybem + 10 do + 20 %

Po złożeniu mąki do magazynu obróbka powierzchniowa z użyciem 1 litra kwasu propionowego na metr kwadratowy

Średnica ślimaka Liczba dysz

< 180 mm 2-3

180-200 mm 3-4

> 200 mm min. 4


Konserwacja wodorotlenkiem sodu: Efektem działania wodorotlenku sodu – prócz konserwacji – jest rozpuszczanie łupiny ziarna i pęcznienie skrobi. Dodanie związku zasadowego w ilości 3 – 4 % prowadzi do dostatecz-nego ich otwarcia i konserwacji zboża (DLG, 2011). Warunkiem jest tu intensywna domieszka zasady. Zboże poddane takiej obróbce powinno być magazynowane pod dachem bez okry-cia foliowego, by umożliwić odparowanie nadmiaru wodorotlenku sodu z ziarna. W przypad-ku składowania w warstwie o maksymalnej wysokości 0,3 m zboże może być magazynowa-ne nawet do 12 miesięcy. W kontakcie z zasadami koniecznie należy przestrzegać przepisów bezpieczeństwa pracy. Wodorotlenek sodu pełni w tym procesie rolę środka pomocniczego, wspomagającego ob-róbkę ziarna, a nie dodatku do pasz.

Konserwacja mocznikiem:Ta metoda konserwacji wilgotnego zboża opiera się na procesie przekształcenia mocznika w amoniak w wilgotnym środowisku. W trakcie procesu dochodzi do krótkotrwałego wzrostu temperatury oraz wzrostu pH z wartości 8 do 9. Dzięki temu zahamowany zostaje rozwój szkodliwych drobnoustrojów jak pleśnie czy drożdże. By zapewnić dostateczny efekt reakcji, w przypadku zbóż o wilgotności od < 18 % należy dodać 0,5 % wody. Wskutek działania wysokiej temperatury zboże przyjmie żółtawo-brązowy kolor. Domieszkę z mocznika wykonuje się przy użyciu mieszalnika pasz lub przenośnika ślimakowego wyposażonego w odpowiedni dozownik. Dozowanie odbywa się w ilości 2 – 2,5 kg/dt i nie zależy od wilgotności zboża. (Sanft leben, P.)Zboże należy magazynować w magazynie płytkim, gdyż wskutek podwyższonej temperatu-ry oraz działania mocznika, który odciąga wodę, może dojść do zbrylenia ziarna. Zboże na okres około czterech tygodni należy przykryć folią, by umożliwić równomierne rozłożenie amoniaku w stosie i zapobiec jego utlenianiu.Po około czterotygodniowym okresie magazynowania, zboże, przed skarmieniem, należy jeszcze poddać obróbce gniotownikiem.

Zboże poddawane konserwacji mocznikiem można jednak używać tylko w żywieniu prze-żuwaczy. Tym samym zboże nie nadaje się do obrotu.

Ustalając dawkę pokarmową w oparciu o zboża konserwowane mocznikiem należy uwzględ-nić wyższy bilansu azotu (RNB).

Wykorzystanie żyta w żywieniu zwierząt użytkowych | 21

2 Wykorzystanie żyta w żywieniu zwierząt użytkowych

Żyto jako składnik pasz stopniowo zyskuje na znaczeniu. Uprzedzenia wielu rolników odnoś-nie skarmiania tego zboża na przestrzeni ostatnich 20 lat zmniejszyły się dzięki postępowi naukowemu, a także za sprawą licznych doświadczeń naukowych, prowadzonych przez róż-ne jednostki badawcze, oraz doświadczeń wdrożeniowych przeprowadzonych w tuczu ko-mercyjnym. Aczkolwiek tu i ówdzie jeszcze dość sceptycznie podchodzi się do stosowania wyższych udziałów żyta w dawce pokarmowej. Obecnie żyto, mimo szczególnych właściwo-ści (polisacharydy nieskrobiowe i ewentualne obciążenie sporyszem) na dobre weszło do programu żywienia trzody chlewnej i bydła. Najkorzystniejszy w porównaniu z pozostałymi gatunkami zbóż wskaźnik poziomu kosztów tudzież wyraźnie wyższa produktywność szcze-gólnie odmian hybrydowych na glebach lekkich i średnich, może przyczynić się do długofa-lowej poprawy efektywności produkcji i przetwórstwa produktów zwierzęcych. W porównaniu z innymi gatunkami zbóż na wartość pokarmową żyta składa się wysoka energetyczność ziarna, nieco niższa zawartość białka, ale też bardzo wysoka zawartość lizy-ny i cukru. Jak we wszystkich komponentach paszowych również w przypadku żyta wystę-pują coroczne wahania zawartości składników pokarmowych, związane z lokalizacją uprawy, co można stwierdzić analizując wyniki podane w tabeli nr 11.

Sposób uprawy wpływa w szczególności na udział frakcji azotowej, jak dowodzą wyniki ba-dań E. Strobla, i in. (2001) w Saksonii-Anhalt, prowadzone także dla pszenicy i owsa. Straw-ność aminokwasów żyta w jelicie cienkim jest podobna do strawności jęczmienia, ale o ok. 10 % niższa od strawności pszenicy i pszenżyta.

Tabela 11: Zawartość energii i składników pokarmowych w ziarnie żyta (88 % sucha masa) – pochodzą-cego ze zbiorów w roku 2010

Białko surowe

[g]nXP[g]

Tłuszcz surowy

[g]

Włókno surowe

[g]

Skro-bia[g]

Trzodachlewna[MJ EM]

Bydło[MJ EM]

Krowy[MJENL]

RNB[g]

Lizyna[g]

Metio-nina[g]

Treo-nina[g]

Żyto1)101(76-139)

148(144-154)

18(17-21)

22(13-35)

537(482-560)

13,7(13,4-14,1)

11,8(11,7-11,9)

7,5(7,5-7,6)

-7,5(-10,9--2,4)

3,5 1,5 2,9

Żyto uprawy ekologiczne2)

76,2 -3) 20,1 27,2 559,5 13,4 11,7 7,6 -3) 3,0 1,3 2,6

1) Analizy LUFA Nord-West, Niemcy (zakres zmienności); aminokwasy: Dane KWS LOCHOW z 2010 r.; 2) Analizy LVLF Brandenburg, Niemcy (2001-2003); 3) - brak danych.

22 | Wykorzystanie żyta w żywieniu zwierząt użytkowych

Wykazana powyżej różnica w średniej zawartości makro – i mikroelementów w ziarnie zbóż na przestrzeni dwóch lat i ich zróżnicowanie w zależności od lokalizacji upraw stanowi mocny argument na rzecz postulowanej regularności prowadzenia badań. W efekcie pozwoli to na odpowiednie pokrycie zapotrzebowania pokarmowego zwierząt użytkowych z wykorzy-staniem danych właściwości paszy i paszy mineralnej.

2.1 Wykorzystanie żyta w żywieniu trzody chlewnej

Zalecenia DLG odnośnie stosowania żyta (patrz pkt. 3.0) wskazują na dopuszczalny 10 – 20 % udział żyta w mieszance treściwej dla prosiąt, 25 % dla loch i 50 % dla tuczników. W doświadczeniach naukowych (Hagemann, L. 1991, Meyer, A. 2003) wykazano, że w tu-czu można nawet zastąpić całą część zbożową żytem bez szkody dla zwierząt. Zaprezentowane poniżej przykłady mieszanek dla trzody chlewnej są wynikiem wielu do-świadczeń praktycznych.

2.1.1 Lochy

W hodowli i odchowie zwierząt, w przypadku żyta jak też i wszystkich pozostałych składni-ków pasz, należy zwracać uwagę na zachowanie standardów bezpieczeństwa i higieny. Dotyczy to z jednej strony zbioru zdrowego ziarna, jak też – z drugiej strony – jego prawidłowego składowania, nie prowadzącego do pogorszenia jakości przyszłego surowca paszowego.

Zbiory, rok Wapń [g]

Fosfor [g]

Miedź [mg]

Cynk [mg]

Mangan [mg]

2009(N = 39)

0,48(0,4-0,6)

3,56(2,3-4,0)

2,7(0,6-4,2)

29,9(15,4-37,9)

30,5(18,8-53,8)

2010(N = 36)

0,60(0,5-0,6)

3,87(3,4-4,4)

1,3(0,3-4,5)

39,2(31,1-49,6)

-29,0(20,6-44,3)

Tabela 12: Zawartość makro – i mikorelementów w ziarnie żyta pochodzącego ze zbiorów w roku 2009 i 2010 – KWS LOCHOW (w kg suchej masy)


Pokrycie zaopatrzebowania na składniki mineralne jest zapewnione przez odpowiedni doda-tek mieszanki mineralno-witaminowej. Szacuje się, że zależnie od różnicy cenowej względem pszenicy, dzięki zastosowaniu żyta jako składnika paszy możliwa jest oszczędność na kosz-tach paszy dla loch od 10 do 15 €/lochę w okresie prośności i laktacji.

Pasza Locha prośna Locha karmiąca

Żyto 30 30 30 15 25

Jęczmień 40 36 30 15 10

Pszenica - - - 40 37

Śruta sojowa 42 % 8 8 - 16 12

Śruta rzepakowa 6 - 14 - 10

Groch - 8 10 8 -

Wysłodki melasowane 10 12 10 - -

Koncentrat włók. 3 3 3 - -

Olej sojowy 1 1 1 2 2

Miesz. mineralna 2 2 2 4 4

zawartość składników w 1 kg mieszanki paszowej (88 % MS)

Energia metaboliczna [MJ] 12,1 12,2 11,8 13,5 13,2

EM MJ : Lizyna 1 : 0,60 1 : 0,60 1 : 0,64 1 : 0,79 1 : 0,78

Białko surowe [g] 145 140 146 176 174

Włókno surowe [g] 72 74 82 32 36

Lizyna [g] 7,3 7,4 7,6 10,7 10,2

Metionina + cystyna [g] 5,5 4,8 5,8 6,2 6,9

Tabela 13: Zalecenia dotyczące mieszanek dla loch prośnych i karmiących przy plenności 25 prosiąt/lochę/rok (udział % w mieszance)

von Gagern, 2012


2.1.2 Prosięta

Kompleksowe badania przeprowadzone w LVLF Ruhlsdorf i w LLFG Iden, Niemcy, (Weber, M., i in. 2004) także potwierdzają, że mieszanki paszowe dla prosiąt mogą zawierać od 10 do 15 % żyta, nie wpływając niekorzystnie na zdrowie i nie powodując strat na wydaj-ności zwierząt.

W ramach ww. doświadczeń przy zastosowaniu podobnych mieszanek z udziałem do 30 % żyta, w porównaniu z mieszankami nie zawierającymi żyta uzyskano największy przyrost dzienny. Żyto nie wpłynęło niekorzystnie na pobranie paszy. Różnice w zużyciu paszy na 1 kg przyrostu pomiędzy grupami żywieniowymi były nieistotne statystycznie.

Pasza Prosięta do 15 kg m.c. Prosięta powyżej 15 kg m.c.

Żyto 10 15 10 20

Pszenica 24 19 34 24

Pszenżyto 16,5 16,5 15 15

Jęczmień 18 18 12 12

Śruta sojowa 42 % 23 23 22 22

Miesz. min.-wit.1) 4,5 4,5 4 4

Olej sojowy 3 3 2 2

Zakwaszacz 1 1 1 1

zawartość składników w 1 kg mieszanki paszowej w 88 % suchej masy

Energia metaboliczna [MJ] 13,6 13,6 13,6 13,6

EM MJ : Lizyna2) 1 : 1,0 1 : 1,0 1 : 0,95 1 : 0,95

Białko surowe [g] 193 192 192 190

Metionina + cystyna [g] 7,4 7,5 7,4 7,3

Tabela 14: Zalecenia dotyczące mieszanek paszowych z udziałem żyta stosowanych w żywieniu prosiąt przy średnim przyroście dziennym 450 g/prosię w okresie odchowu (% udział żyta w mieszance)

von Gagern, 2012 1) dostosowano do zawartości aminokwasów i skł. min.-witaminowych pokrywających zapotrzebowanie; 2) Proporcja Energia: Lizyna odpowiada zaleceniom Niemieckiego Towarzystwa Rolniczego (z Informacji DLG 1/2008)


2.1.3 Tuczniki

Pozytywny efekt skarmiania żyta jako składnika mieszanek paszowych przeznaczonych dla tuczników pochodzących z różnych wariantów genetycznych, potwierdzono na przestrzeni ostatnich lat nie tylko w licznych doświadczeniach, ale też w szerokiej praktyce rolniczej.

Z jednej strony skarmianie żyta bardzo często wiąże się z korzystnym efektem obniżenia kosz-tów 1 t paszy, z drugiej strony żyto zapewnia wyższe bezpieczeństwo higieniczne, tzn. rzadko jest obciążone mykotoksynami. Częstość występowania sporyszu udało się znacznie zreduko-wać dzięki wprowadzeniu na rynek przez fi rmę KWS LOCHOW odmian żyta hybrydowego z systemem POLLENPLUS®, zatem w przypadku tuczu trzody chlewnej ryzyko to można niemal pominąć. Badania naukowe, prowadzone przez Hanowerską Izbę Rolniczą, Meyer, A. i. in. (2003), dowiodły, że wysoki udział żyta w mieszance nie prowadzi do zmniejszenia pobrania paszy, ani też nie wpływa negatywnie na parametry wydajności zwierząt. Stosowanie odpowiednich zabiegów technicznych lub też dodanie 0,5 – 1,0 % oleju do mie-szanki paszowej zapobiega powstawaniu piany przy skarmianiu żyta na mokro. Zastosowanie enzymów przy skarmianiu większej ilości żyta w dawkach dla tuczników nie wpłynęło istotnie na uzyskane wyniki produkcyjne, co wykazano w opracowaniu Hagemanna, L. (1996), LVLF Ruhlsdorf Niemcy.

PaszeTucz wstępny Faza środkowa Tucz końcowy

28 – 60 kg m.c. 60 – 90 kg m.c. 90 – 120 kg m.c.

Żyto 21 36 50

Pszenica 15 - 10

Jęczmień - - 15

CCM (65 % s.m.) 40 40 -

Śruta sojowa 20 12 -

Śruta rzepakowa - 8 10

Groch - - 12

Miesz. min.-wit. 3 3 2

Olej sojowy 1 1 1

zawartość energii i składników pokarmowych w 1 kg mieszanki (88 % suchej masy)

Energia metaboliczna [MJ] 13,4 13 13

EM MJ : Lizyna 1 : 0,85 1 : 0,78 1 : 0,56

Białko surowe [g] 185 170 142

Włókno surowe [g] 32 40 41

Lizyna [g] 11,3 10,1 7,2

Metionina + cystyna [g] 6,5 6,5 5,6

Tabela 15:Zalecenia dotyczące mieszanek dla tuczników z udziałem żyta w warunkach średniego dzien-nego przyrostu masy ciała 850 g (udział % w mieszance)

von Gagern, 2012


Także wyniki doświadczeń, które przeprowadzili Alert, H.-J. (2005) oraz Meyer, A. i. in. (2006) nad stosowaniem enzymów paszowych w tuczu z użyciem wysokich dawek żyta nie różniły się istotnie od wyników tuczu bez żyta. Zazwyczaj niższa cena żyta pozwala na oszczędno-ści wynikające z różnicy między kosztem takiej paszy, a pasz komponowanych w oparciu o pszenicę.

2.2 Wykorzystanie żyta w żywieniu bydła

W regionach tradycyjnej uprawy żyta w Niemczech żyto jest stałym składnikiem pasz treści-wych w systemie żywienia bydła, a w szczególności krów mlecznych. Niższa zawartość skrobi i białka w życie w porównaniu z pszenicą i pszenżytem, stanowią o jego przydatności do sporządzania dawek pokarmowych charakteryzujących się wyższą zawartością skrobi na bazie kiszonki z kukurydzy jak też dawek bogatych w białko a przygotowywanych na bazie traw bądź roślin motylkowych. Należy pamiętać o odpowiednim zbilansowaniu składników zadawanej dawki pokarmowej. Wyższa zawartość cukru w ziarnie żyta wpływa na szybsze namnażanie drobnoustrojów w żwaczu. W mieszankach bilansowanych przy stosowaniu wyższego udziału żyta, na końcowy koszt paszy wpływa pasza białkowa, niezbędna do uzupełnienia zawartości tego składnika w dawce pokarmowej.

2.2.1 Krowy mleczne

Nowoczesne żywienie krów mlecznych przy zastosowaniu dawki pełnoporcjowej mieszanej TMR (total mixed ration) umożliwia dokonywanie bezpośrednich domieszek żyta (najlepiej w formie ziarna gniecionego) do dziennych dawek pokarmowych dla krów mlecznych. Włą-czając żyto jako paszę produkcyjną, należy pamiętać o dostarczeniu odpowiednich ilości białka oraz makroelementów i zadbać o dotrzymanie następujących parametrów węglowo-danowych w całej dawce pokarmowej:• cukier maks. 75 g/kg s.m.• cukier + skrobia łatwo rozkładalna w żwaczu maks. 250 g/kg s.m.• skrobia oporna 10 – 60 g/kg s.m.

Grupa kontrolna(50 % udział żyta bez

enzymów)

Grupa doświadczalna (50 % udział żyta + dodatek enzymów)

Przyrost dzienny w [g] 781 786

Zużycie paszy/kg przyrostu masy ciała [kg] 2,57 2,63

Mięsność [%] 56,8 55,4

Tabela 16: Wartość tuczna i rzeźna tuczników żywionych mieszanką z 50 % udziałem żyta w zależności od udziału enzymów


W przypadku przeżuwaczy przy porównaniu z pszenicą, wartość energetyczna żyta oraz białko użyteczne, mające wpływ na wartość pokarmową tego zboża, różnią się bardzo nieznacznie (ENL +0,1 MJ/kg, nXP -2 g/kg), w związku z czym zastąpienie jed-nego zboża drugim w tej samej proporcji odbywa się bez straty dla wydajności. Z uwagi na różnice cenowe pomiędzy tymi zbożami już samo zastosowanie żyta jako składnika paszy w ww. systemie żywienia krów mlecznych może dać oszczędności na rocznych kosztach pa-szy rzędu 12 – 30 €/krowę, przy zachowaniu takiej samej wydajności rocznej. Jak pokazują doświadczenia praktyczne, w szczycie laktacji z powodzeniem można skarmiać nawet do 6 kg żyta/krowę/dzień przy zachowaniu wydajności rocznej powyżej 10.000 kg mleka bez ujemne-go wpływu dla zdrowie zwierząt. Badania Mahlkowa, K. (2005) i Preißingera, W. (2003) potwierdzają, że żyto może stanowić od 30 do nawet 60 % paszy treściwej dla krów mlecznych, nie powodując żadnych negatywnych skutków dla zwierząt.

Pasza

Sucha masa

EnergiaENL nXP Krowy

zasuszoneKrowy mleczne trymestr laktacji

g/kg paszy MJ/kg s.m.

g/kg s.m. I II I II III

Kiszonka z traw 350 6,4 139 15 15 18 20 23

Kiszonka z kukurydzy 340 6,6 133 3 8 18 21 16

Siano 860 5,1 113 2 1 1 1 -

Słoma paszowa 860 3,8 37 2 1 - - -

Żyto 880 8,5 168 - 1,61) 4 4 3

Śruta rzepakowa 890 7,2 239 - - 1 1,5 1,6

Śruta sojowa 890 8,6 317 - 11) 1 1,2 -

Miesz. min.-wit. 960 - - 0,15 0,16 0,28 0,28 0,2

Sucha masa [kg] - - - 10 12 19 21 18

Włókno strukturalne [kg] - - - 2,7 2,4 2,5 2,8 2,4

nXP [g] - - - 1.090 1.712 2.839 3.243 2.575

ENL [MJ] - - - 54 78 128 145 118

nXP/kg [s.m.] 109 142 149 154 143

ENL MJ/kg [s.m.] - - - 5,4 6,5 6,7 6,9 6,6

Tabela 17: Przykładowe dawki pokarmowe (TMR) dla krów mlecznych (700 kg m.c.) o rocznej wydajności mlecznej 8000 – 8500 kg (4 % tłuszczu, 3,4 % białka) zawierające żyto jako dominujący skład-nik paszy treściwej (kg paszy/dzień)

1) ww. składniki podawano w ilości 0,5 kg 3 tygodnie przed wycieleniem, a dopiero w ostatnim tygodniu po urodzeniu w pełnym zakresie.


2.2.2 Opasy

O efektywności opasu decyduje koszt zużytej paszy na 1 kg przyrostu masy ciała. Żyto poda-wane w dawkach pokarmowych może pełnić rolę taniego koncentratu dla opasów. Ponieważ większość dawek dla opasów bazuje na kiszonce z kukurydzy jako paszy podstawowej, także tu cena komponentu białkowego stanowić będzie kryterium graniczne dla ceny żyta. Uwzględ-niająca aspekt fi zjologiczny kombinacja zaopatrzenia w białko z mocznikiem jako źródło azotu dla bakterii w żwaczu zawsze będzie korzystna. W badaniach Preißingera, W. (2005) ustalono, że bezpieczny udział żyta w opasie bydła wyno-si 1 – 1,5 kg/zwierzę/dzień w zależności od masy ciała.Zastosowanie żyta nie wpłynęło ujemnie na wykorzystanie potencjału pobierania paszy przez opasy, również u zwierząt w wyższym przedziale wagowym. Już w 1990 r. Schneider i. in. dowiedli w przeprowadzonym doświadczeniu, iż podając opasom nawet powyżej 5 kg żyta dziennie w porównaniu z kukurydzą, jęczmieniem i pszenicą, stosowanymi jako koncentrat zbożowy, uzyskano ten sam efekt w zakresie pobrania paszy i przyrostu masy ciała. Kontynuując doświadczenia z 2004 r. Drews, U. i J Trilk (2006) zbadali wpływ mieszanki paszy treściwej, pochodzącej z gospodarstw własnych, o dużym udziale żyta (40 % lub 45 %) w kom-binacji z poekstrakcyjną śrutą sojową i śruta łubinową na wydajność opasową buhajków rasy niemieckiej czarno-białej w Groß Kreutz. Równocześnie przetestowano łubin jako jedyne źród-ło białka w dawce pokarmowej. Wynik badań dotyczące wydajności opasowej i rzeźnej nie wykazały żadnych istotnych różnic pomiędzy grupami żywieniowymi. Zużycie paszy treściwej na 1 kg przyrostu masy ciała wynoszące 2,51 kg w grupie żywionej z udziałem żyta nie różnił się od wyniku uzyskanego w grupie, gdzie skarmiano pszenicę i jęczmień (2,47 kg). Koszty pasz w grupie z udziałem żyta w okresie doświadczenia były o około 26 €/zwierzę niższe od kosztów zanotowanych w grupie żywionej pszenicą i jęczmieniem (redukcja kosztów o oko-ło 8 %). Również to doświadczenie potwierdziło, że żyto jako jedyny komponent paszy treściwej w opasie buhajów nie powoduje zmniejszenia wydajności zwierząt.


Dostępne pasze można zestawiać ze sobą w najróżniejszy sposób, tak by pokryć dzienne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe celem uzyskania zamierzonego efektu w postaci przyrostu masy ciała i zmniejszenia nakładów paszowych. W aktualnych warunkach rynko-wych dzienna dawka paszy zawierająca żyto jako składnik zbożowy w kombinacji z poek-strakcyjną śruta rzepakową jako składnikiem białkowym okazuje się być dawką najkorzyst-niejszą pod względem ponoszonych kosztów. Przy kombinacji pszenicy z poekstrakcyjną śrutą sojową koszty dziennej dawki pokarmowej mogą być wyższe o około 0,05 – 0,10 €.

Wnioski • Żywienie prosiąt: Stosowanie do 20 % żyta w mieszance paszowej jest możliwe – nie doty-

czy bardzo młodych prosiąt.• Żywienie loch: Wysoka wydajność zarówno loch prośnych jak i karmiących przy zastosowa-

niu 30 % żyta w paszy pozostaje zachowana, a lochy są zdrowe.• Tuczniki: W poszczególnych fazach tuczu żyto można skarmiać bez ograniczeń, nawet jako

jedyny składnik zbożowy dawki bez wpływu na stan zdrowotny i wydajność zwierząt oraz jakość słoniny.

• Bydło mleczne: w paszy treściwej u krów wysoki udział żyta do maks. 6 kg/zwierzę/ dzień prowadzi do stabilizacji wydajności mlecznej przy zachowaniu dobrego zdrowia zwierząt.

• Opasy: udział żyta w wysokości 30 – 60 % w paszy treściwej może przyczynić się do zwięk-szonego pobrania paszy i uzyskiwania wysokich przyrostów dziennych.

PaszaSucha masa XP EM Masa ciała 300 kg Mas ciała 525 kg

w 1 kg [g/kg s.m.]

[MJ/kg s.m.] War. 1 War. 2 War. 3 War. 4 War. 1 War. 2 War. 3 War. 4

Kiszonka z kukurydzy 340 81 10,7 10 10 10 10 17 17 17 20

Słoma paszowa 860 37 6,0 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

Żyto 880 113 14,1 1,2 2,2 2,4 - 1,3 2,2 1,6 1,5

Pszenica 880 138 13,4 1,2 - - 2,4 1,0 - - 0

Śruta sojowa 890 552 13,0 0,3 - 0,3 0,7 0,2 0,3 0,9 -

Śruta rzepakowa 890 399 12,0 0,6 1,2 0,7 - 0,6 0,6 0 0,9

Miesz. min-wit. 900 - - 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

Sucha masa [kg] - - - 7,0 7,1 7,1 6,9 9,0 9,0 8,5 9,5

Włókno sur. [% s.m.] - - - 15,4 15,8 15,4 15,3 16,0 16 16,5 17,5

XP [g] - - - 905 940 906 903 1.046 1.045 1.075 1.043

EM [MJ] - - - 79 81 81 77 102 103 95 105

g XP/kg [s.m.] - - - 130 132 127 132 116 116 126 110

MJ ME/kg [s.m.] - - - 11,4 11,3 11,5 11,2 11,3 11,4 11,1 11,1

Tabela 18: Wybrane dawki pokarmowe paszy dla buhajów opasowych rasy czarno-białej (masa ciała 300 – 525 kg) w warunkach średnich przyrostów dziennych masy ciała 1200 g/zwie-rzę z żytem i/lub pszenicą jako głównym składnikiem mieszanki treściwej w połączeniu z poek-strakcyjną śrutą rzepakową i/lub sojową (kg paszy/dzień)

1) pasza mineralna jest dostosowywana do dziennego zapotrzebowania opasów.


2.3 Wyniki doświadczeń w żywieniu zwierząt prowadzonych w różnych krajach Pasa Żyta

2.3.1 Tuczniki

W doświadczeniu z tucznikami, przeprowadzonym przez dawną Izbę Rolniczą w Hanowerze (Meyer i in., 2006), przyjęto 70 % udział żyta w paszy. Z uwagi na fakt, że żyto zawiera poli-sacharydy nieskrobiowe (w szczególności pentozany) zbadano jakiego rodzaju efekty można osiągnąć poprzez zastosowanie enzymu rozkładającego polisacharydy nieskrobiowe w daw-ce pokarmowej zawierającej żyto jako jedyny składnik zbożowy. W Ośrodku Badawczym w Rohrsen, zajmującym się badaniem wydajności zwierząt, w kojcach indywidualnych utrzy-mywano każdorazowo 26 zwierząt (Pietrain x duńska locha mieszańcowa). W okresie tuczu wstępnego (do 50 kg m.c.) zwierzęta otrzymywały mieszankę zawierającą 71 % żyta, a na-stępnie w okresie tuczu końcowego stosowano mieszankę z udziałem 69 % żyta. Mieszanka w grupie doświadczalnej różniła się od kontrolnej jedynie dodatkiem 50 g/tonę enzymu Ro-vabio Excel AP (mieszanina beta-glukanazy i beta-ksylanazy). Loszki otrzymywały paszę w systemie do woli, podczas gdy wieprzki do masy ciała 80 kg karmione były również do woli, a następnie wg ustalonych dawek pokarmowych. W odchowie prosiąt stosowano wy-łącznie paszę bez żyta, zatem zwierzęta otrzymały paszę z żytem po raz pierwszy dopiero z początkiem tuczu.

Użytkowość tuczna, przy dziennych przyrostach masy ciała wynoszących powyżej 940 g i zużyciu 2,43 kg paszy na 1 kg przyrostu, była nadzwyczaj wysoka. Zwierzęta z grupy do-świadczalnej osiągnęły w tuczu wstępnym przyrosty na poziomie 934 g, czyli o 41 g więcej od przyrostów w grupie kontrolnej. Z uwagi na większe dzienne pobranie paszy, jej zużycie na 1 kg przyrostu masy ciała w obu grupach był podobne. W tuczu końcowym, od 50 kg, przyrosty dzienne osiągały wartość 939 g w grupie kontrolnej i 976 g w grupie doświadczalnej. Zużycie paszy na 1 kg przyrostu masy ciała wynosiło odpowiednio 2,71 kg w grupie kontrolnej i 2,67 kg w grupie doświadczalnej. W całym okresie tuczu przyrosty dzienne w grupie kontrolnej wyno-siły 925 g natomiast 962 g w grupie doświadczalnej a zużycie paszy na kg przyrostu wynosiło odpowiednio 2,45 kg i 2,41 kg. Nie wykazano statystycznej istotności różnic pomiędzy średni-mi wartościami wyników uzyskanych w doświadczeniu.

Grupa kontrolna (bez enzymu) Grupa doświadczalna (z enzymem)

Tucz wstępny Tucz końcowy Tucz wstępny Tucz końcowy

Białko surowe [%] 19,1 17,0 19,1 17,7

Lizyna [%] 1,37 1,01 1,18 1,05

Energia metabol. [MJ/kg] 13,6 13,1 13,8 13,1

Fosfor [%] 0,59 0,44 0,54 0,44

Tabela 19: Składniki mieszanek paszowych


Oceny tusz dokonano za pomocą aparatu AutoFOM. Zarówno w tym zakresie jak i w zakresie cech mięsa nie stwierdzono istotnych różnic. Eksperyment pokazuje, że nadzwyczaj dobry wynik można też osiągnąć przy bardzo wysokim udziale żyta w paszy. W doświadczeniu przeprowadzonym przez Izbę Rolniczą w Hanowerze (Meyer, A., 2003), gdzie w tuczu udział żyta w paszy sięgał 64 % uzyskano również podobne wyniki.

Grupa kontrolna Grupa doświadczalna

Liczba zwierząt 26 25

Masa ciała początkowa [kg] 25,5 25,7

Masa ciała końcowa [kg] 115,2 115,3

I okres tuczu do m.c. 50 kg

Średnie dzienne przyrosty masy ciała [g] 893 934

Pobranie paszy / dzień [kg] 1,57 1,65

Zużycie paszy / kg przyrostu masy ciała [kg] 1,77 1,78

II okres tuczu powyżej 50 kg m.c.




Cały okres tuczu




Masa tuszy [kg] 90,3 90,2

Mięsność tusz [%] 52,7 53,5

Punkty indeksu 89,0 90,5

Tabela 20:Wydajność tuczna, ocena tusz i cech mięsa


Wykorzystanie żyta hybrydowego w żywieniu trzody chlewnej. (Schwarz. T. 2011)Od wielu lat żyto uważane jest za surowiec paszowy niższej klasy. I chociaż wiele wyników badań z lat sześćdziesiątych, siedemdziesiątych i osiemdziesiątych wydaje się tą opinię po-twierdzać, to jednak wciąż niemała liczba specjalistów w zakresie żywienia zwierząt chętnie sięga po ziarno żyta w celu obniżenia kosztów produkcji, lub poprawy jakości tusz. Istnienie takich kontrowersji wskazuje na fakt, że wyniki badań żywieniowych z udziałem żyta nie są do końca jednoznaczne. Faktem jednak jest, że niejednoznaczność ta związana jest w głów-nej mierze z brakiem, lub przynajmniej poważnym niedoborem rzetelnych danych z okresu nie dłuższego niż ostatnich 10 lat, kiedy to postęp genetyczny w hodowli żyta poczynił ogromny krok naprzód. Jak już wykazano we wcześniejszych rozdziałach niniejszego opra-cowania, zawartość substancji antyodżywczych w ziarnie żyta nie jest obecnie tak wysoka jak kiedyś, a w niektórych przypadkach jest niższa od znacznie popularniejszego ziarna pszenicy czy pszenżyta. Biorąc pod uwagę powyższe informacje zasadnym wydało się przeprowadzenie badań produkcyjnych których zadaniem było określenie przydatności ziarna żyta jako jednego z głównych składników mieszanki pełnoporcjowej w tuczu świń dwoma najpopularniejszymi obecnie metodami – na sucho do woli i na mokro w sposób normowany. W dwóch odrębnych doświadczeniach przeprowadzono tucz kontrolny świń z porównaniem efektywności klasycznej mieszanki z głównym udziałem jęczmienia i mieszanki w której część jęczmienia zastąpiono żytem. W żywieniu na sucho zastosowano tucz trójfazowy z zawartoś-cią żyta w mieszance na poziomie: 1. starter – 10 %; grower – 25 % fi niszer – 50 %, zaś w żywieniu na mokro tucz dwufazowy w układzie grower i fi niszer jak w tuczu systemem na sucho. W obu doświadczeniach mieszanki kontrolne (jęczmień) i doświadczalne (żyto) miały tą samą zawartość składników odżywczych na poziomie: 1. starter (13,1 MJ EM, 175 g b.o.); 2. grower (13,25 MJ EM, 172 g b.o.); 3. fi niszer (12,85 MJ EM, 139 g b.o.), zatem jedy-nym czynnikiem różnicującym był dodatek ziarna żyta do mieszanek doświadczalnych.


Parametr Grupa kontrolna (jęczmień) Grupa doświadczalna (żyto)

Przyrost dzienny [g] 747 783

Dobowe pobranie paszy [kg] 2,15 2,35

Zużycie paszy (kg/1 kg przyrostu m.c.) [kg] 2,66 2,77

Wydajność rzeźna [%] 74,14 76,06

Grubość słoniny [mm] 15,7 16,8

Grubość polędwicy [mm] 58,3 60,5

Mięsność [%] 56,05 55,95

Tabela 21: Podsumowanie wskaźników produkcyjnych świń żywionych z dodatkiem żyta lub bez mie-szankami pełnoporcjowymi suchymi

Uzyskane wyniki badań potwierdziły zasadność ich podjęcia, wskazując na pozytywny efekt zastosowania dodatku żyta do mieszanki dla pobrania paszy i przyrostów masy ciała (tab. 21 i 22). W żywieniu na sucho odnotowano nieco wyższe zużycie paszy z dodatkiem żyta na 1 kg przyrostu masy ciała świń, jednak efekt ten został zniwelowany w żywieniu na mokro dzięki wstępnej fermentacji drożdżowej mieszanek przez 12 godzin przed podaniem (tab. 21 i 22). Wskaźniki użytkowości rzeźnej okazały się bardzo zbliżone pomiędzy grupa-mi w obydwu doświadczeniach, jednak rozrzut cech w grupie żywionej żytem był zdecy-dowanie mniejszy, co przełożyło się na podwyższenie średniej ceny tuszy w skupie komer-cyjnym z klasyfi kacją poubojową mięsności w żywieniu na sucho i wyrównaniu ceny w obu grupach pomimo niższej mięsności świń z grupy karmionej żytem w żywieniu na mokro (tab. 23 i 24).


Ekonomiczne wskaźniki produkcji wskazują na pełną przydatność żyta w tuczu świń, su-gerując nawet pewną jego przewagę w stosunku do traktowanego jako standard paszo-wy jęczmienia (tab. 23 i 24).

Parametry ekonomiczne Grupa kontrolna (jęczmień) Grupa doświadczalna (żyto)

Średnia cena 1 kg tuszy [PLN] 5,07 5,19

Średnia cena całej tuszy [PLN] 406,13 428,77

Wartość sprzedaży [PLN] 29.952,77 32.154,96

Koszt zakupu prosiąt [PLN] 16.455,71 16.844,29

Całkowity koszt żywienia [PLN] 11.566,67 12.587,68

Koszty bezpośrednie razem [PLN] 28.022,38 2.9431,97

Nadwyżka bezpośrednia [PLN] 1.930,39 2.722,99

Parametr Grupa kontrolna (jęczmień) Grupa doświadczalna (żyto)

Przyrost dzienny [g] 752 784

Dobowe pobranie paszy [kg] 1,94 1,91

Zużycie paszy (kg/1 kg przyrostu) [kg] 3,00 2,83

Wydajność rzeźna [%] 82,73 81,48

Grubość słoniny [mm] 15,6 16,3

Grubość polędwicy [mm] 60,1 58,4

Mięsność [%] 56,46 55,52

Tabela 23: Kalkulacja uproszczonej nadwyżki bezpośredniej dla porównania ekonomicznej efektywności tuczu świń mieszankami klasycznymi i mieszankami z dodatkiem żyta w systemie żywienia na sucho

Tabela 22: Podsumowanie wskaźników produkcyjnych świń żywionych z dodatkiem żyta lub bez mie-szankami pełnoporcjowymi mokrymi


Analiza danych uzyskanych z przeprowadzonych doświadczeń wskazuje na fakt, że ste-reotyp żyta jako mało przydatnego surowca paszowego powodującego obniżenie wskaź-ników produkcyjnych świń jest krzywdzący i wymaga weryfi kacji. Równie istotny wydaje się fakt, że opisane powyżej wyniki stanowią potwierdzenie danych i opinii prezentowa-nych przez niektórych specjalistów z zakresu żywienia zwierząt, szczególnie niemieckich. Biorąc pod uwagę uzyskane wyniki, promocja uprawy żyta jako zboża wyjątkowo odpor-nego i dobrze plonującego a przy tym dającego znakomite efekty w produkcji zwierzęcej wydaje się w pełni uzasadniona.

Parametry ekonomiczne Grupa kontrolna (jęczmień) Grupa doświadczalna (żyto)

Średnia cena 1 kg tuszy [PLN] 5,97 5,97

Średnia cena całej tuszy [PLN] 554,45 563,84

Wartość sprzedaży [PLN] 22.732,32 23.266,29

Koszt zakupu prosiąt [PLN] 7.629,40 7.710,80

Całkowity koszt żywienia [PLN] 10.469,31 10.555,49

Koszty bezpośrednie razem [PLN] 18.255,71 18.266,29

Nadwyżka bezpośrednia [PLN] 4.633,61 5.000,00

Tabela 24: Kalkulacja uproszczonej nadwyżki bezpośredniej dla porównania ekonomicznej efektywności tuczu świń mieszankami klasycznymi i mieszankami z dodatkiem żyta w systemie żywienia na mokro


2.3.2 Lochy

Ilość doświadczeń przeprowadzonych w Niemczech na lochach żywionych paszą z udzia-łem żyta jest stosunkowo niewielka. Centrum Badawcze Schaumann w Hülsen bergu, Niem-cy (1983) stosowało mieszankę zawierającą skrajnie wysoki udział żyta w żywieniu loch. Za materiał porównawczy przyjęto zwierzęta żywione mieszanką z udziałem pszenicy.

2.3.3 Prosięta

Na przestrzeni ostatnich lat Krajowe Ośrodki Rolnicze w Brandenburgii, Saksonii i Saksonii-Anhalt przeprowadziły szereg badań z udziałem prosiąt. W roku 2004 w LLFL Iden, Niemcy oraz w LVFL Ruhlsdorf, Niemcy zastosowano równolegle paszę dla prosiąt I z udziałem 0, 10 i 15 % żyta oraz paszę kolejną dla prosiąt II (od 22 dnia chowu) zawierającą 0, 20 i 30 % żyta (Weber, M. i in., 2004). W wieku 28 dni w dniu rozpoczęcia eksperymentu prosięta uzyskiwa-ły średnią masę ciała od 8,8 do 9,5 kg. Pod koniec 42-dniowego odchowu nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic w parametrach wydajności. Także w ramach doświadczenia saksońskiego Ośrodka Krajowego w Köllitsch, Niemcy (Alert, H-J., 2005) zastosowanie paszy z udziałem 15 % żyta, podawanej prosiętom w prze-dziale wagowym od 12 do 25 kg, nie wpłynęło istotnie na stan zdrowotny i parametry wydaj-ności zwierząt.

W okresie laktacji pobranie pa-szy przez lochy w grupach ży-wieniowych wynosiło zaledwie 5 kg/dzień. Mimo to prosięta, przy odsadzeniu uzyskiwały średnio 6,5 kg masy ciała po okresie ssania wynoszącym około 3,5 tyg. Wyniki jakie uzyskano w ni-niejszym doswiadczeniu wska-zują na jedynie nieznaczne róż-nice między badanymi grupami żywieniowymi.

Mieszanka paszowa 62 % żyta 62 % udział pszenicy

Żyto [%] 62 -

Pszenica [%] - 62

Jęczmień [%] - 15

Owies [%] 15 -

Śruta sojowa [%] 20 20

Mieszanka mineralno--witaminowa uzupełniająca [%]

3 3

Cechy:

Liczba prosiąt urodzonych żywo 11,0 11,2

Masa ciała w dniu urodz. [kg] 1,26 1,32

Liczba prosiąt odsadzonych 9,1 8,9

Masa prosięcia odsadz. [kg] 6,4 6,5

Okres międzymiotu 165 160

Liczba miotów/lochę/rok 2,2 2,3

Prosiąt odsadz./lochę/rok 20,0 20,5

Tabela 25: Wyniki doświadczenia w żywieniu loch żytem i pszenicą (średnia z pięciu miotów)


2.3.4 Krowy mleczne

Dwa eksperymenty żywieniowe Bawarskiego Krajowego Ośrodka Rolniczego (Bayerische Landesanstalt für Landwirtschaft) (Preißinger, W. i in., 2003, Preißinger, W., 2004) dowodzą, iż podawanie krowom mlecznym pasz z udziałem 30 i 60 % żyta w mieszance treściwej nie wpływa ujemnie na ich wydajność.W badaniach prowadzonych przez Izbę Rolniczą w Szlezwiku – Holsztynie sprawdzono możli-wość całkowitego zastąpienia pszenicy żytem (Mahlkow, K., 2005). Każda z grup licząca 36 krów w okresie wczesnej i wysokiej laktacji otrzymywała paszę treściwą z udziałem 44 % psze-nicy bądź żyta. Pełnoporcjowa dawka pokarmowa z przewagą traw zawierała 7,1 MJ ENL i 161 g białka nXP na kg suchej masy (grupa otrzymująca pszenicę) lub 159 g białka nXP (gru-pa otrzymująca żyto). Wyniki doświadczenia przedstawiono w tabeli nr 26.

W Instytucie Zootechniki PIB Zakład Doświadczalny w Pawłowicach (Polska) przeprowadzono badania nad zastosowaniem w warunkach praktycznych żyta hybrydowego (mieszańcowego) w żywieniu krów mlecznych w odniesieniu do wydajności mlecznej oraz składu mleka (KWS LOCHOW POLSKA 2010/2011). W tym celu przeprowadzono dwa doświadczenia z udziałem 25 % i 40 % żyta w paszy treściwej. Krowy pierwiastki rasy polskiej holsztyńsko – fryzyjskiej podzielono na dwie grupy. Pasza w grupie doświadczalnej różniła się tylko udziałem żyta.

Żyto Pszenica

Wydajność mleka ECM [kg/dzień] 36,3 36,1

Zawartość tłuszczu [%] 4,23 3,97

Zawartość białka [%] 3,39 3,36

Zawartość mocznika [mg/l] 209 240

Liczba komórek somatycznych [w tys/ml]

174 137

Tabela 26: Wyniki doświadczenia LWK Szlezwik Holsztyn

W wydajności mlecznej nie stwier-dzono istotnych różnic pomiędzy ba-danymi grupami zwierząt. Zastoso-wanie około 4 kg żyta/krowę/dzień nie miało wpływu na masę ciała i kondycję fi zyczną krów.


W tabeli 27 przedstawiono średnie wyniki pochodzące z udoju kontrolnego na początku i na końcu trwania doświadczenia. Jak można zaobserwować 25 % lub 40 % udział żyta w mie-szance treściwej nie wpłynął na wydajność mleczną, zawartość tłuszczu czy białka w mleku.

Analiza profi lu kwasów tłuszczowych wykazała, że wskutek domieszki żyta poziom C18:0 (kwas stearynowy) obniżył się a poziom C18:1 n-9 (kwas olejowy) w grupie doświadczalnej 2 (40 % żyta) znacznie wzrósł. Kwas olejowy należy do grupy prostych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Domieszka żyta wpłynęła pozytywnie na profi l kwasów tłuszczowych.

2.3.5 Buhaje opasowe

W ramach doświadczenia dotyczącego opasu buhajów rasy czarno-białej Krajowy Urząd Ochrony Konsumenta, Rolnictwa i Reorganizacji Przestrzennej (Landesamt für Verbrauchers-chutz, Landwirtschaft und Flurneuordnung) w Brandenburgii zastosował żyto jako jedyny składnik paszy treściwej (Drews, U. i. in., 2004). Buhaje opasowe podzielono na trzy grupy żywieniowe, po 12 sztuk w każdej. Skarmiano kiszonkę z kukurydzy do woli oraz 3 kg paszy treściwej/dzień aż do osiągnięcia masy ciała około 620 kg. Mieszanka w grupie z udziałem żyta składała się w 45 % (do masy ciała 350 kg) a następnie udział żyta wynosił 50,4 %, podczas gdy zwierzęta obu pozostałych grup otrzymywały jęczmień, pszenżyto i pszenicę. W jednej z obu tych grup zastosowano dodatkowo paszę strukturalną (słomę). W doświad-czeniu dzienne przyrosty masy ciała osiągały średnio wartość 1290 g/dzień. Pomiędzy grupą kontrolną a grupą żywioną mieszanką z udziałem żyta nie stwierdzono istotnych różnic w wy-dajności opasowej i jakości oceny tusz, podczas gdy u zwierząt karmionych dodatkowo słomą, wskutek słabszej intensywności żywienia obserwowano znacznie wyższą mięsność. Wniosek z powyższego doświadczenia przeprowadzonego w roku 2004 brzmiał, że w opa-sie buhajków z powodzeniem można stosować do 1,4 kg żyta/dzień.W ramach doświadczenia wykonanego przez Instytut Zootechniki PIB w Zakładzie Doświadczalnym w Pawłowicach (Polska) zbadano wpływ stosowania żyta na wydajność opasową oraz jakość mięsa (KWS LOCHOW POLSKA 2010 – 2011). Doświadczenie prze-prowadzono na 30 buhajkach rasy polskiej holsztyńsko–fryzyjskiej podzielonych na trzy gru-

Doświadczenie 1 Doświadczenie 2

Grupa kontrolna Grupa 25 % żyta Grupa kontrolna Grupa

40 % żyta

Liczba zwierząt [szt.] III

3332

3333

2828

2828

Wydajność mleczna [kg]

III

32,031,1

31,731,2

32,235,7

31,634,8

Tłuszcz [%] III

3,463,19

3,553,25

3,362,71

3,032,59

Białko [%] III

3,303,46

3,283,44

3,063,15

3,083,11

Tabela 27: Wyniki doświadczenia z udziałem 25 % i 40 % żyta

I – początek eksperymentu (80-ty dzień laktacji w doświadczeniu 1 i 50-ty dzień laktacji w doświadczeniu 2)II – Koniec eksperymentu (100 dni po rozpoczęciu doświadczenia)


Wyniki doświadczenia pokazują, że wskutek zastosowania żyta jako składnika paszy, wzrósł poziom kwasu tłuszczowego C18:3 n-3 (kwas alfa-linolenowy) w mięsie. Kwas alfa-linolenowy należy do grupy pożądanych w diecie kwasów tłuszczowych omega 3. Dodat-kowo wzrósł także poziom witaminy E w tkance mięsnej.

Na podstawie uzyskanych wyników badań stwierdzono, że dla opasów optymalny udział żyta w paszy treściwej wynosi 20 %.

py żywieniowe. Na początku doświadczenia masa ciała buhajków wynosiła przeciętnie oko-ło 200 kg a na koniec doświadczenia około 600 kg. Dawka pokarmowa składała się z kiszonki z kukurydzy, kiszonki z lucerny oraz paszy treściwej zawierającej 0 %, 20 % i 40 % udział żyta. Średnie dzienne przyrosty masy ciała wynosiły odpowiednio 1354 g, 1345 g i 1282 g (tabela 28).

Literami oznaczono statystycznie istotne różnice (p < 0,05).

Grupa paszowa – udział w paszy treściwej

0 % udział żyta 20 % udział żyta 40 % udział żyta

Liczba zwierząt [szt.] 9 10 9

Masa ciała końcowa [kg] 605,2 615,2a 588,4a

Przyrost dzienny [g] 1.354 1.345 1.282

C18:0 [%] 13,62a 11,83ab 13,13b

C18:3 n-3 [%] 0,32a 0,46a 0,42

Witamina E [μg/g] 2,65ab 3,02a 3,08b

Tabela 28: Wyniki doświadczenia z różnym udziałem żyta w mieszance treściwej

40 | Zalecenia DLG

3 Zalecenia Niemieckiego Towarzystwa Rolniczego (DLG) dotyczące zastosowania żyta w żywieniu bydła i trzody chlewnej

Niemieckie Towarzystwo Rolnicze (DLG) opublikowało w 2006 roku nowe zalecenia dotyczą-ce skarmiania żyta u bydła i trzody chlewnej (tabela 29 i 30).

Tabela 29: Zalecenia dotyczące skarmiania żyta w przypadku trzody chlewnej

Tabela 30: Zalecenia dotyczące skarmiania żyta w przypadku bydła

1) W przypadku powstawania piany w skarmianiu „na mokro“ należy zmniejszyć udział żyta w paszy. Problem można również ograniczyć poprzez dodanie olejów roślinnych. W razie dodatkowego udziału pszenżyta w paszy treściwej ewentualny udział żyta ze względu na wysoką zawartość polisacharydów nieskrobiowych należy zmniejszyć o jedną trzecią udziału pszenżyta (np. przy 30 % pszenżyta maksymalnie zalecany udział żyta powinien wynieść 40 % w tuczu końcowym).

1) Z uwagi na brak wyników odpowiednich doświadczeń, obecnie nie ma pewności dla wartości wyższych.

Grupa wiekowa max do .... % żyta w dawce pokarmowej

Tuczniki1)

28-40 kg wagi żywej (przedtucz) 30

40-60 kg wagi żywej (tucz wstępny) 40

60-90 kg wagi żywej (tucz średni) 50

od 90 kg wagi żywej (tucz końcowy) 50

Maciory 25

Prosięta

do 15 kg wagi żywej 10

od 15 kg wagi żywej 20

Grupa wiekowa do ... % żyta

Cielęta 0 w paszy dla starterów

5-8 w paszy dla cieląt1)

Młodzież 40 w paszy treściwej

Opasy 20 w paszy treściwej (maks. 1,0 kg żyta/dziennie)

Krowy mleczne 40 w paszy treściwej (maks. 4,0 kg żyta/dziennie)

Przykłady z gospodarstw | 41

4 Przykłady z gospodarstw w zakresie doświadczeń praktycznych w skarmianiu żyta

Od lat skarmianie żyta w hodowli trzody chlewnej i bydła staje się praktyką dla coraz większej liczby rolników. Z uwagi na stosunkowo niewielkie koszty produkcji na hektar oraz wysoką energetyczność żyta, zboże to stało się bardzo atrakcyjnym komponentem dla gospodarstw samodzielnie sporządzających pasze. W związku z tym przeprowadziliśmy sondę wśród rolników z Niemiec, Danii i Polski nt.: „Zastosowa-nia żyta w żywieniu zwierząt“. Ich wypowiedzi przedstawiliśmy poniżej w formie krótkich haseł.

Cord Meyer, Stapel, Dolna Saksonia, Niemcy

Liczba stanowisk do tuczu trzody chlewnej: 1.500 Udział żyta w paszy:26 % w tuczu wstępnym46 % w tuczu końcowymOkres stosowania żyta:Pan Meyer stosuje żyto jako składnik paszy dla trzody chlewnej już od 30 lat.Wydajność tuczna i ocena tuszy: Przyrosty dzienne: średnio ok. 737 g Pobranie paszy: 2,1 kg dziennieZużycie paszy: 2,8 kg na 1 kg przyrostuMięsność: 57,6 %Problemy z żytem w żywieniu zwierząt:Brak problemów ze zwierzętami. Przy żywieniu na mokro dopiero po dodaniu powyżej 45 % żyta mieszanka zaczyna się pienić i automat paszowy się zatyka.

Benedikt Biermann, Gut Karow, Karow, Niemcy

Liczba zwierząt:240 krów plus młodzież Żyto w paszy dla cieląt:Najpóźniej od 4 tygodnia życia, cielęta oprócz siana i kiszonki, otrzymują też do woli paszę treściwą, sporządzaną we własnym gospodarstwie z udziałem 29 % żyta. W okresie odchowu trwającego od 8 do 10 miesięcy cielęta hodowlane otrzymują łacznie około 300 kg paszy treściwej. W razie konieczności udział żyta ulega zwiększeniu do ponad 50 %, co jednak pozostaje bez wpływu na parametry wydajności zwierząt.

42 | Przykłady z gospodarstw

I/S Cathrineholm, Fuglebjerg, Dania

Liczba świń w tuczu rocznie: 13.500 szt.Udział żyta w paszy dla trzody chlewnej: 13 % żyta (karmienie na mokro)Okres stosowania żyta: Od dwóch miesięcyWydajność tuczna i ocena tuszy: Danych jeszcze brak.Problemy ze skarmianiem żyta: Jak dotychczas brak.

I/S Fuglsang, Aars, Sjøstrup, Dania

Liczba krów: 600 krów mlecznych rasy JerseyIlość żyta na krowę dziennie: 2 – 3 kg żyta (sodagrain)Wydajność mleczna roczna: 9.300 kg ECMLiczba komórek somatycznych: 180 – 200 tys./ml mlekaOkres stosowania: Żyto stosuje od dwóch lat. Ale w tym okresie, od czasu do czasu, także pszenicę. Problemy ze skarmianiem żyta: Brak problemów w okresie stosowania żyta jako składnika paszy. Brak różnic między żytem a pszenicą.

Łukasz Popowicz, Brodnica, Polska

Liczba świń w tuczu rocznie:Około 800 szt.Udział żyta w paszy dla trzody chlewnej: Tucz wstępny i końcowy 10 % żytaWydajność tuczna i ocena tusz: Przyrost dzienny: 930 g, mięsność: 58,2 %Problemy ze skarmianiem żyta:Brak niepokojących symptomów u zwierząt spowodowanych dodatkiem żyta w paszy.

Przykłady z gospodarstw | 43

Marek Stelmaszyk, Pszczew, Polska

Pogłowie:500 loch plus tucz trzody chlewnej w cyklu zamkniętym Udział żyta w paszy dla trzody chlewnej:W zależności od etapu tuczu od 20 % do 60 % żyta.Wydajność tuczna i ocena tuszy: Przyrosty dzienne: średnio 860 – 880 g Zużycie paszy: 2,75 kg na 1 kg przyrostu Mięsność: 59 – 61 %Problemy ze skarmianiem żyta:Brak niekorzystnych skutków w tuczu po zastosowaniu żyta jako składnika pasz.

Krzysztof Komorowski, Lubosz, Polska

Liczba tuczników rocznie:Około 2.500 szt. Udział żyta w paszy: Do 40 % żytaWydajność tuczna i ocena tuszy: Przyrosty dzienne: 850 – 870 g Mięsność: ok. 56 %Zużycie paszy: 2,90 kg na 1 kg przyrostuProblemy ze skarmianiem żyta:Brak niepokojących symptomów u zwierząt powodowanych dodatkiem żyta w paszy.

Józef Szczepaniak, Rostarzewo, Polska

Pogłowie:65 loch (PIC) plus tuczniki w cyklu zamkniętym Udział żyta w paszy: Do 40 % żytaWydajność tuczna i ocena tuszy:Mięsność: ok. 59,3 %Zużycie paszy: 2,80 kg na 1 kg przyrostuProblemy ze skarmianiem żyta:Brak niepokojących symptomów u zwierząt spowodowanych dodatkiem żyta w paszy.Nie obserwuję różnicy w stosowaniu żyta hybrydowego i pszenżyta w tuczu trzody chlewnej.

44 | Tabela wartości pokarmowej DLG

5 Tabela wartości pokarmowej DLG dla trzody chlewnej i bydła (2005)

Tabela wartości pokarmowej pasz dla bydła

Tabela wartości pokarmowej pasz dla trzody chlewnej

Suc

ha

mas

a

EN

L

EM

Białk

o uż

ytec

zne

(nX

P)

RN

B

Białk

o su

row

e

Włó

kno

suro

we

Wapń

Fosf

or

[g] [MJ] [MJ] [g] [g] [g] [g] [g] [g]1000 g masy suchej zawiera

Kiszonka traw 350 5,92 9,97 134 5 166 246 6,0 4,0Kiszonka z kukurydzy 350 6,45 10,71 131 -8 80 200 3,1 2,3Kisz. z wysł. prasow. 220 7,40 11,86 159 -8 109 209 10,9 0,9

1000 g substancji oryginalnej (masa świeża) zawieraKisz. z młóta brow. 260 1,73 2,92 48 3 65 50 0,9 1,6Siano 860 4,76 8,09 109 -1 106 237 7,5 2,6Jęczmień 880 7,11 11,30 144 -5 109 50 0,6 3,4Owies, ziarna 880 6,13 10,10 123 -3 106 102 1,1 3,2Kukurydza 880 7,38 11,70 144 -8 93 23 0,4 2,8Wysłodki melasowe 910 6,93 11,00 149 -5 115 143 10,0 0,7Ekstrakt śruty rzep. 890 6,51 10,67 195 26 355 117 6,0 11,7Żyto, ziarno 880 7,47 11,71 147 -8 99 24 0,5 3,1Ekstrakt śruty soj. 880 7,59 12,10 271 28 449 59 3,0 6,4Pszenżyto 880 7,32 11,55 150 -4 128 25 0,4 3,8Pszenica 880 7,49 11,77 151 -4 121 26 0,4 3,3

1000 g masy świeżej

Suc

ha

mas

a

EM

Białk

o su

row

e

Lizy

na

Met

ioni

na

i cys

tyna

Włó

kno

suro

we

Skr

obia

Wapń

Fosf

or

Fosf

or

stra

wny

[g] [MJ] [g] [g] [g] [g] [g] [g] [g] [g]CCM 600 8,95 63 1,7 2,4 31 380 - 1,9 0,9Groch 880 13,77 221 15,5 5,3 59 421 0,9 4,1 1,8Jęczmień 880 12,65 109 4,0 4,2 50 527 0,6 3,4 1,5Owies 880 11,20 106 4,4 4,9 102 398 1,1 3,2 0,8Kukurydza 880 14,08 93 2,7 4,0 23 611 0,4 2,8 0,4Wysłodki melasowe 910 9,45 115 5,7 3,5 143 0 10,0 0,7 < 0,1Serwatka 60 0,82 9 0,7 0,3 0 0 0,7 0,5 0,1Olej sojowy 999 37,32 0 0 0 0 0 0 0 < 0,1Ekstrakt śruty rzep. 890 9,96 355 19,8 16,0 117 0 6,6 11,7 3,5Żyto 880 13,51 99 3,8 4,0 24 556 0,5 3,1 1,5Śruta sojowa (HP) 890 14,43 488 30,3 14,2 35 61 2,8 7,1 2,4Śruta sojowa 880 13,02 449 27,8 13,0 59 61 3,0 6,4 2,2Pszenżyto 880 13,66 128 4,2 5,0 25 563 0,4 3,8 1,9Pszenica 880 13,79 121 3,4 4,8 26 583 0,4 3,3 2,1Otręby pszenne 880 8,30 141 5,8 5,1 118 131 1,3 11,8 3,5

DLG, 2005

DLG, 2005

Bibliografi a | 45

6 Bibliografi a

Alert H.-J. (2005), Zastosowanie żyta w żywieniu trzody chlewnej, forum badań stosowanych w żywieniu bydła i trzo-dy chlewnej, VLK, Niemieckie Towarzystwo Rolnicze (DLG), 6-7.04.2005.

Alert H.-J., Fröhlich B. (2006), Zastosowanie żyta w tuczu trzody chlewnej, seria opracowań Saksońskiego Krajowego Ośrodka ds. Rolnictwa, z. 5/2006.

BASF SE, Nutrition ingredients [poradnik konserwacji pasz].

Braun S. (2009), Składniki i parametry jakościowe żyta ozimego istotne pod względem psychologii żywienia w zależ-ności od ekologicznych i zintegrowanych systemów zagospodarowania. Praca dyplomowa przygotowana na Uniwer-sytecie MLU Halle, Wydział Nauk Przyrodniczych.

DLG [Niemieckie Towarzystwo Rolnicze] (2005), Mały poradnik kalkulacji dawek paszy dla przeżuwaczy i trzody chlewnej, Wydawnictwo DLG, Frankfurt nad Menem.

DLG [Niemieckie Towarzystwo Rolnicze] (2011), Praktyczny podręcznik konserwacji pasz i substratów, Wydawnictwo DLG, Frankfurt nad Menem.

Drews U. [et al.] (2004), www.roggenforum.de

Drews U., Trilk J. (2006), Raport z doświadczeń dot. zastosowania pasz treściwych własnej produkcji do celów reduk-cji kosztów opasu buhajków, LVLF, Groß Kreutz.

Evonik Industries (2010), AMINODat 4.0

GfE (2006), Zalecenia odnośnie zaopatrzenia energetycznego oraz zaopatrzenia w substancje odżywcze trzody chlewnej, Komisja ds. Norm Zapotrzebowania Towarzystwa Psychologii Żywienia, Wydawnictwo DLG, Frankfurt nad Menem.

Grajewski J., Twaruzek M. (2011), dane niepublikowane.

Hagemann L. (1991), Zastosowanie zróżnicowanej ilości nieprzetworzonego żyta jako składnika racji żywieniowej trzody chlewnej. Roczny raport doświadczalno-naukowego ośrodka produkcji trzody chlewnej Ruhlsdorf/Groß Kreutz e.V., t. 2, 1991, s. 32-38.

Hagemann L. (1996), Badanie skuteczności dodania enzymu rozbijającego polisacharydy nieskrobiowe do racji zbo-żowych z 50% udziałem żyta w tuczu wstępnym i końcowym trzody chlewnej. Roczny raport doświadczalno-nauko-wego ośrodka hodowli i chowu zwierząt Ruhlsdorf/ Groß Kreutz e.V., t. 7, 1996, s. 131-138.

Jeroch H., Drochner W., Simon O. (1999), Żywienie gospodarskich zwierząt użytkowych, Wydawnictwo Ulmer Verlag, Stuttgart.

KWS LOCHOW (2011), dane niepublikowane 2011.

KWS LOCHOW POLSKA (2010/2011), dane niepublikowane.

Mahlkow K. (2005), Żyto jest tanie. Zwiększyć udział w dawce?, „Top Agrar” 2005/10.

46 | Bibliografi a

Meyer A. (2003), Jakie skutki dla wydajności i jakości tłuszczu w tuczu trzody chlewnej ma mieszanka paszowa z udziałem żyta jako jedynego składnika zbożowego? Forum badań stosowanych w żywieniu bydła i trzody chlewnej, VLK, DLG, Fulda, 2-3.04.2003.

Meyer A., Schön A., Baulain U. (2006), Zastosowanie enzymu rozbijającego polisacharydy nieskrobiowe w tuczu zwierząt. Forum badań stosowanych w żywieniu bydła i trzody chlewnej, VLK, DLG, Fulda, 5-6.04.2006.

[Praca zespołowa] (2010), Mykotoksyny - występowanie i strategie zwalczania mykotoksyn w Brandenburgii, Land Brandenburgia, Ministerstwo Infrastruktury i Rolnictwa.

Preißinger W. (2004), Cztery kg żyta na krowę dziennie. Broszura Forum Żyta „Świetne wyniki dot. wydajności w do-świadczeniach w żywieniu z udziałem żyta”, wyniki doświadczeń w żywieniu trzody chlewnej i bydła.

Preißinger W. [et al.] (2005), Maksymalny udział żyta w intensywnym opasie buhajów. Forum badań stosowanych w żywieniu bydła i trzody chlewnej, Fulda 2005, VLK, Bonn, s. 65-69.

Preißinger W., Obermeier A., Spann B. (2003), Zastosowanie żyta we wzbogacanych dawkach pokarmowych krów mlecznych. Forum badań stosowanych w żywieniu bydła i trzody chlewnej, Fulda 2003, VLK, Bonn, s. 30-33.

Sanftleben P., Dreschel H., Konserwacja paszy mokrej - możliwości i zastosowanie, Krajowy Ośrodek Badań Rolni-ctwa i Rybołówstwa M-V, Instytut Produkcji Zwierzęcej.

Schaumann Forschungszentrum Hülsenberg (1983), Wyniki w zakresie skarmiania żyta, „Sukces w Oborze” z. 5.

Schneider M., Baldeweg P., Flachowsky G. (1990), Badania nad zastosowaniem kukurydzy, żyta, jęczmienia lub psze-nicy w charakterze koncentratu w opasie bydła, „Tierzucht” 44(4), s. 178-179.

Schwarz T. [et al.] (2011), Wykorzystanie żyta hybrydowego w żywieniu trzody chlewnej. Konferencja pt. „Poprawa opłacalności produkcji tuczników”, Instytut Produkcji Zwierzęcej, Państwowy Instytut Badawczy, Zakład Doświadczal-ny w Pawłowicach, 8 listopada 2011.

Seling S., Unbehend G., Lindhauer M.G. (2010), Jakość niemieckiego plonu żyta 2010, „Mühle + Mischfutter” z. 21.

Simon O., Vahjen W. (2006), Substancje antyżywieniowe na przykładzie polisacharydów nieskrobiowych. 5 Sympo-zjum BOKU poświęcone żywieniu zwierząt.

Strobel E. [et al.] (2001), Składniki pszenicy, żyta i owsa a uprawa w rolnictwie konwencjonalnym i ekologicznym, „Die Bodenkultur” 52(4), s. 221-231.

Weber M. [et al.] (2004), Ile żyta do paszy zwierząt młodych?. 8 Konferencja dot. żywienia trzody chlewnej i drobiu, MLU Halle Wittenberg, Wittenberg 24.11.04.

http://www.lfl .bayern.de/schwerpunkte/mykotoxine/033633/index.php Raport końcowy dot. projektu badawczego „Monitoring fuzarioz kłosa z zastosowaniem metod biologii molekularnej do celów stwierdzenia skażenia fuzariozą pod względem ilościowym i jakościowym - Podprojekt A - Monitoring pożniwny”.

Wysoką mrozoodporność

mamy w standardzie

Żyto hybrydowe

www.kws-lochow.pl

BRASETTO

PALAZZO

GONELLO

VISELLO

GUTTINO

KWS PROGAS

Tęga odmiana, tęgi plon Nr 1 na rynku*

Fest odporność na wyleganie Stabilna liczba opadania

Lider w plonie Mistrz w produkcji metanu

* według badań Kleffmann Group Polska, amis® seed 2011

Albo żyto hybrydowe z systemem

POLLENPLUS® - albo żadne inne!

KWS LOCHOW POLSKA Sp. z o.o. Kondratowice ul. Słowiańska 557-150 Prusytel.: 71 39 27 300www.kws-lochow.pl

Polska południowo-zachodnia

Region 1 Marcin Hoffmann - przedstawiciel handlowytel. 601 189 739

Region 2 Jarosław Wierzyk - doradca agrotechnicznytel. 663 360 560

Polska północno-zachodnia

Region 5 Roman Żekieć - przedstawiciel handlowytel. 605 280 190

Region 4 Krzysztof Zamczyk - doradca agrotechnicznytel. 601 690 608

Region 3 Rafał Prętkowski - doradca agrotechnicznytel. 697 640 940

Polska północno-wschodnia

Region 6 Łukasz Preuss - przedstawiciel handlowytel. 605 570 430

Region 7 Łukasz Wnuk - doradca agrotechnicznytel. 693 950 940

Polska południowo-wschodnia

Region 8 tel. 603 654 901

Kierownik MarketinguProduct Manager Żyto Hybrydowe Bartosz Rudzki - tel. 71 39 27 306

Doradca ds. Żywienia Zwierząt Tomasz Pieńczewski tel. 601 372 912

Dystrybutor

Szukasz materiału siewnego? Potrzebujesz wsparcia w uprawie? Zadzwoń!

Zastosowanie żyta w żywieniu trzody chlewnej i bydła · 2 | Redakcja artykułów Autorzy artyku...

Documents

Transcript of Zastosowanie żyta w żywieniu trzody chlewnej i bydła · 2 | Redakcja artykułów Autorzy artyku...