Zasady krytycznego myślenia (2)

Andrzej Kisielewicz

Wydział Matematyki i Informatyki

2017

Argumentacja

�

�

�

�Argumentacja –czynność uzasadniania jakiegoś twierdzenia, zwanego wnioskiemlub tezą uzasadnianą, przy użyciu innych twierdzeń zwanychprzesłankami lub argumentami.

I charakter tezyI prawdziwość vs wartościI emocje vs rozumI Pascal

I do umysłuI do serca

I przekonywanie vs uzasadnianieI retoryka, erystyka

Argumentacja logiczna

�� ��Argumentacja logiczna – wyłącznie do rozumu

I nie postulujemy usunięcia retorykiI chodzi o rozpoznanie mechanizmówI nie twierdzimy, że retoryka nieważnaI wnioski logicznie – też mogą dotyczyć wartościI wykład – też trochę o retoryce

Argumentacja logiczna

Tradycja – przesłanki, wniosek#

"

!

Argumentacja prosta (ang. argument) –zestaw racji uzasadniający jakąś tezę, fragment rozumowaniazłożony z twierdzenia (wniosku) oraz racji („argumentów”)wspierających to twierdzenie. Wniosek nazywany jest konkluzją,a racje – przesłankami (ang. conclusion, premises).

I To nie wyczerpuje jednak wszystkich form!I nie opisuje mechanizmów praktycznego logicznego

wnioskowania!I ⇒ zagadki logiczne, ⇒ druga część wykładu

————————————Uwaga terminologiczna: argumentacja prosta vs ang. argument – aset of reasons offered to support a claim

Wnioskowania dedukcyjne

PRZYKŁAD 1

P1 = Każdy wieloryb jest ssakiem.P2 = Każdy ssak jest kręgowcem.

W = Każdy wieloryb jest kręgowcem.

PRZYKŁAD 2

P1 = Albo Piotr albo Paweł zbił szybę sąsiada.P2 = Piotr nie wychodził dziś z domu.

W = Paweł zbił szybę sąsiada.��

�

Wnioskowania dedukcyjne —te, w których wniosek wynika z przesłanek w sposób niezawodny.

Wnioskowania dedukcyjne��

��

TwierdzenieKażde wnioskowanie dedukcyjne ma charakter formalny –dotyczy form zdań (nieważna treść).

SCHEMAT 1

P1 = Każde M jest NP2 = Każde N jest R

W = A zatem: każde M jest R

SCHEMAT 2

P1 = Albo p, albo qP2 = Nieprawda, że p

W = A zatem: q

I schematy te - jako temat w podręcznikach logikiI dalej będziemy zajmować się ”wnioskowaniami indukcyjnymi”

Wnioskowania indukcyjne

I Pojęcie „wnioskowanie indukcyjne” – szeroko lub wąskoI wszelkie rozumowania niededukcyjne, lub odnoszące się do

pewnego szczególnego typu wnioskowań niededukcyjnych.I przechodzenia do ogólnego twierdzenia na podstawie

szczególnych jego przypadków.

P(x1),P(x2),P(x3),P(x4) . . .

Dla każdego x, P(x).I indukcyjne – rozszerza wiedzę zawartą w przesłankach,

dedukcyjne – wniosek jest zawarty w przesłankach;I indukcyjne – wnioskowanie o całości z części, dedukcyjne –

odwrotnie.I inne rodzaje wnioskowań niededukcyjnych: abdukcyjne,

kondukcyjne, przez analogię,. . .I brakuje tu powszechnie akceptowanych ustaleń.

Wnioskowania indukcyjne

I w codziennym języku również termin ”wnioskowaniededukcyjneńie jest jednoznaczny (”dedukcje SherlockaHolmesa”, które bynajmniej nie mają atrybutu pewności).

I terminu „indukcja” — przestarzały: niejasność haseł wWikipedii i innych źródłach ogólnej informacji.

W tym wykładzie:

I wnioskowania dedukcyjne – wnioskowania pewne, niezawodne,I wnioskowania indukcyjne – wszelkie wnioskowania

niededukcyjne.

Diagramy

Przykład: Argument prosty

Jasne i logiczne myślenie jest ważną umiejętnością, więc wszyscystudenci powinni zaliczać kursy logicznego myślenia.[P: Jasne i logiczne myślenie jest ważną umiejętnością,] więc [W:wszyscy studenci powinni zaliczać kursy logicznego myślenia.]

P = Jasne i logiczne myślenie jest ważną umiejętnością,W = wszyscy studenci powinni zaliczać kursy logicznego myślenia.

P

W

Diagramy

Przesłanki związane (ang. linked) lub (niezależnymi, ang.convergent).

Przykład: Przesłanki równoległe (niezależne)

Zbrodnia została popełniona przez kogoś z domowników. Bochociaż okno w salonie jest otwarte, to nie ma pod nim żadnychśladów, mimo że ziemia jest miękka po deszczu. Po drugie, zamekw kasecie jest nieuszkodzony; otworzono ją kluczem, który byłschowany za zegarem. Ponadto pies cały czas był spokojny i nieszczekał.

[W: Zbrodnia została popełniona przez kogoś z domowników]. Bo[P1: chociaż okno w salonie jest otwarte, to nie ma pod nimżadnych śladów, mimo że ziemia jest miękka po deszczu.] Podrugie, [P2: zamek w kasecie jest nieuszkodzony. Otworzono jąkluczem, który był schowany za zegarem]. Ponadto [P3: pies całyczas był spokojny i nie szczekał.]

W = Zbrodnia została popełniona przez kogoś z domowników.P1 = chociaż okno w salonie jest otwarte, to nie ma pod nimżadnych śladów, mimo że ziemia jest miękka po deszczu.P2 = zamek w kasecie jest nieuszkodzony. Otworzono ją kluczem,który był schowany za zegarem.P3 = pies cały czas był spokojny i nie szczekał.

P1 P2 P3

W

Przykład

P1 = chociaż okno w salonie jest otwarte, to nie ma pod nimżadnych śladów, mimo że ziemia jest miękka po deszczu.P2 = zamek w kasecie jest nieuszkodzony. Otworzono ją kluczem,który był schowany za zegarem.P3 = pies cały czas był spokojny i nie szczekał.

P1 P2 P3

W

Diagramy

Przykład: Przesłanki związane

Takiego morderstwa mógł dokonać tylko ktoś bardzo silny. Georgejest słaby, więc George odpada.

[P1: Takiego morderstwa mógł dokonać tylko ktoś bardzo silny].[P2: George jest słaby], więc [W: to nie George popełnił zbrodnię].

P1 = Takiego morderstwa mógł dokonać tylko ktoś bardzo silny.P2 = George jest słaby.W = To nie George popełnił zbrodnię.

P1 P2

W

Rozpoznawanie argumentacji

I nawet w tekście pisanym nie zawsze łatwo jest zidentyfikowaćargumentację

I indykatory wnioskowania więc, zatem, ponieważ, wynika,dowodzi, itp.PRZYKŁAD. Ponieważ nie chciała się z nim umówić, poszedłdo domu. Nie chciała się z nim umówić, więc poszedł dodomu.

I własne zrozumienie tekstuI twierdzenie vs zdanie gramatyczne��

��

TWIERDZENIEZnaczenie zdań języka naturalnego wyznaczone jest w dużymstopniu przez cały kontekst wypowiedzi.

Metoda analizy argumentacji – pierwsze kroki

I Wyodrębnienie w tekście twierdzeń.I Zapisanie twierdzeń w formie skróconej.I Ustalenie relacji wniosek - przesłankiI Sporządzenie diagramu.

Niejawne przesłanki i wnioski

Nie wiesz, kim był Bertrand Russell, a zatem nie interesujesz sięfilozofią XX w.

Nie wiesz, kim był Bertrand Russell

Nie interesujesz się filozofią XX w

Niejawne przesłanki i wnioski

Nie wiesz, kim był Bertrand Russell, a zatem nie interesujesz sięfilozofią XX w.

przesłanka niejawna

Nie wiesz, kim byłBertrand Russell

Każdy kto interesuje sięfilozofią XX wieku wie,kim był Bertrand Russell.

Nie interesujesz się filozofią XX w

Niejawne przesłanki i wnioski

Każdy piernik jest brązowy, więc każdy wiatrak jest brązowy.

Każdy piernik jest brązowy

każdy wiatrak jest brązowy

Niejawne przesłanki i wnioski

Każdy piernik jest brązowy, więc każdy wiatrak jest brązowy.

przesłanka niejawna

Każdy piernik jest brązowy.Jeśli każdy piernik jest brązowy,to każdy wiatrak jest brązowy.

Każdy wiatrak jest brązowy.

I Ostrzeżenie: przesłanki niejawne muszą być istotne, niepowinny mieć charakteru formalnego

* Rekonstrukcja deduktywistyczna��

��

Założenie:Każda dobra argumentacja da się zrekonstruować jako formalnewnioskowanie dedukcyjne.

PRZYKŁAD: W. Marciszewski, Metody analizy tekstu naukowego(PWN, Warszawa 1977).

„Rozsądek jest to rzecz ze wszystkich na świecie najlepiejrozdzielona, każdy bowiem sądzi, że jest w nią tak dobrzezaopatrzony, iż nawet ci, których we wszystkim innym najtrudniejjest zadowolić, nie zwykli pragnąć go więcej, niźli go posiadają. Niejest prawdopodobne, aby się wszyscy mylili co do tego; raczejświadczy to, iż zdolność dobrego sądzenia i rozróżniania prawdy odfałszu, co nazywamy właśnie rozsądkiem lub rozumem, jest znatury równa u wszystkich ludzi.”

R. Descartes, Rozprawa o metodzie

* Rekonstrukcja deduktywistyczna

„Rozsądek jest to rzecz ze wszystkich na świecie najlepiejrozdzielona, każdy bowiem sądzi, że jest w nią tak dobrzezaopatrzony, iż nawet ci, których we wszystkim innym najtrudniejjest zadowolić, nie zwykli pragnąć go więcej, niźli go posiadają. Niejest prawdopodobne, aby się wszyscy mylili co do tego; raczejświadczy to, iż zdolność dobrego sądzenia i rozróżniania prawdy odfałszu, co nazywamy właśnie rozsądkiem lub rozumem, jest znatury równa u wszystkich ludzi.”

R. Descartes, Rozprawa o metodzie

Przesłanki entymematyczne:

(E1) „Jeśli każdy sądzi, że jest w rozsądek dobrze zaopatrzony, tokażdy jest w rozsądek dobrze zaopatrzony”, oraz

(E2) „Jeśli każdy jest w rozsądek dobrze zaopatrzony, to rozsądekjest to rzecz ze wszystkich na świecie najlepiej rozdzielona”

Elementy oceny argumentacji

Metoda ARS

I Acceptability,I Relevance,I Sufficiency.

AkceptowalnośćI audience,I belief systems → retoryka,I logiczna argumentacja → general audienceI hipotetyczne wnioskowanie

Metoda ARS

Wiarygodność źródełI dzisiaj vs dawniejI wszystko dziś jest kwestionowane, nawet faktyI internetI solidna wiedza, wiedza naukowa, rozeznanieI post-prawda, talking points

RelewancjaBrak związku:

I nieświadomieI świadomie (red herring, odwracanie uwagi)

Sufficiency – konkluzywność

I Brak powszechnie akceptowanej metodyI wnioskowania dedukcyjne (ang. deductively valid),�

�

�

�ZadanieWyszukać w rzeczywistych tekstach (pisanych lub w Internecie)przykłady wnioskowań dedukcyjnych. Jak często pojawiają się wpraktyce argumenty tego typu?

Wnioskowania niededukcyjne (wniosek jedynieuprawdopodobniony)

I rachunek prawdopodobieństwa (wnioskowania statystyczne,Bayesian reasoning) – zastosowania matematyki

I w pozostałych: suffciency, enough support – w zasadzieniesprecyzowane.

Konkluzywność – Wnioskowania niededukcyjne

Nie ma żadnych konkretnych zasad dla ustalenia, czy danetwierdzenie o niededukcyjnym charakterze zostało wystarczającouzasadnione!

I ilość przesłanek? Nie.I zasada 50% – jesteśmy bardziej skłonni zaakceptować wniosek

niż go odrzucić.I ciężar dowodu (ang. burden of proof – ale to raczej domena

retoryki a nie – ustalenia prawdy.I „dobre rady”:

I jak „mocno” sformułowany jest wniosekI lepiej przedstawiać zagadnienie w wyważony sposób,

rozważając możliwe kontrargumenty – lepsze wrażenie (ale ilogika)

I błąd pochopnego wnioskowania lub uogólnienia; (ang. hastyconclusion, hasty generalization, jumping to conclusions).

Test na inne możliwości

I Analiza możliwości (druga część wykładu)I “Testing by possible counterexamples”I Czy istnieje rozsądna możliwość? (że przesłanki są prawdziwe,

a wniosek fałszywy? - jako końcowy element metody ARS imetoda oceny konkluzywności

I ARS+imI krytyka: zależy od indywidualnej wyobraźni, wiedzy i trafności

sądówI kontra:

I ARS teżI im – zgodne z praktycznymi metodami logicznego

rozumowania (w matematyce)I ARS nic nie traci na dodaniu tego elementu

Problem braku bezstronności

I pełny obiektywizm – w zasadzie nieosiągalnyI szczególny punkt widzenia, własna perspektywa poznawczaI ang. biasI ale całe spectrum: perspektywa poznawcza, szczególny punkt

widzenia, pozytywne zaangażowanie, nastawienie, uprzedzenie,tendencyjność, stronniczość, zaślepienie.

I konflikt interesów → stronniczość ang. vested interest, conflictof intrests

I chociaż pewne uleganie własnej perspektywie poznawczejzrozumiałe, to warto zdawać sobie sprawę: dobór słów,sformułowania przesądzające kwestię, niedostrzeganie, że dlainnych sprawa może być sporna, itd.

I zjawisko wymaga pewnej tolerancji i zrozumieniaI pytanie: w którym momencie stronniczość staje się

nieakceptowalna – zbytnie uleganie własnej perspektywiepoznawczej – jawna stronniczość (ang. illegitimate bias).

Wykrywanie nieakceptowalnej stronniczości

I pomijanie niewygodnych faktów, wybiórczość w prezentacjifaktów (slanting by omission)

I zniekształcanie faktów, przesada, podkolorowywanie,nierzetelne referowanie (slanting by distortion)

I atakowanie chochoła (straw argument).I odwracanie uwagi (red herring)

I „A u was biją murzynów”

��

��

PrzykładKornel Morawiecki w dyskusji nad TK: „Nad prawem jest dobronarodu” referowane jako „Nad prawem jest wola narodu”

Zasada życzliwej interpretacji — principle of charity�

�

�

�1. przyjęcie założenia, że tezy i argumenty są racjonalne, oraz

2. stosowanie wobec każdego twierdzenia zawartego w tekścienajlepszej możliwej interpretacji.

I Problem: nieścisłość zdań języka naturalnego, różneinterpretacje

I w dyskusji, w sporze: tendencja do nieżyczliwej interpretacjiI nieświadomie stosujemy „zniekształconą interpretację” i

„atakowanie chochoła”I życzliwa interpretacja – podejście ekonomiczne, wspólne

dojście do prawdy (dialog poznawczy)I idzie w parze z założeniem sapienti sat – „mądrej głowie, dość

po słowie” (nasze wypowiedzi adresujemy do ludzirozumnych),

Zasada życzliwej interpretacji — principle of charity

Ludzie nie są tacy głupi, jak nam się wydaje. Są głupsi.

I dość rozpowszechniona postawa,I to wcale nie świadczy o mądrości i roztropności,I ogranicza możliwości skorzystania z cudzej mądrości.

Ludzie nie są tacy głupi, jak nam się wydaje. Są mądrzejsi.

I granica stosowania życzliwej interpretacjiI przykład ze światłami na skrzyżowaniu

Metoda oceny argumentacji

1. wstępna ocena stronniczości

2. wyróżnienie i klasyfikacja fragmentów tekstu (zdaniaorganizujące, dygresje i wątki poboczne, opisy faktów icudzych stanowisk, sformułowania głównych tez)

3. dygresje i wątki uboczne (czerwone śledzie?)

4. referowanie faktów i stanowisk – wybiórczość, nierzetelność?Dalej: stosując zasadę życzliwej interpretacji:

5. główna teza? - o co autorowi chodzi? co usiłuje udowodnić?(what point is he trying to make?).

6. identyfikacja niejawnych przesłanek i niejawnych wniosków

7. wyróżnienie i nazwanie logicznych elementów tekstu

8. sporządzenie diagramu argumentacji

9. ocena argumentacji metodą ARS+im

10. odnotowanie nieuwzględnionych możliwości (do dalszejdyskusji).

Argumentacje dotyczące wartości

Wartości moralne i utylitarne (dobro–zło, lepsze–gorsze),powinności, podejmowanie decyzji, wydawanie wyroków — tu teżjest miejsce na logiczną argumentacjęPrzkładowo:

I To rozwiązanie jest będzie lepsze dla firmy (dla kraju),I TVX jest bardziej obiektywna niż TVY,I Z nauki ewangelicznej wynika, że aborcja jest złem,

I hierarchia wartości i przekonań (belief system)I rozsądny cel dyskusji – ujawnienie jakie różnice w hierarchii

wartości powodują różnicę poglądów w danej kwestiiI metoda argumentacji za i przeciw – szczególnie przy tezach,

gdy różnica lepsze-gorsze jest niewielkaI „żywe dyskusje” – zwykle strony pozostają przy swoich

racjach, „przerzucanie się argumentami”, niewielki walorpoznawczy?

I narracje, talking points