Zagadnienia Etyka:

1. Etyka opisowa i normatywna. Moralność. Teoria moralności. – etyka, a czym moralność i badania nad moralnością.

Etyka jest dyscypliną filozoficzną. Powstała jako część filozofii i nadal nią pozostaje. Wiele jej

twierdzeń jest przedmiotem sporów i kontrowersji. Nie ma czegoś takiego jak jedynie słuszna i

prawdziwa etyka. Są natomiast różne szkoły i kierunki filozoficzne. Dlatego mówiąc o etyce

musimy sięgać do historii filozofii i przedstawić najważniejsze stanowiska w rozwoju myśli

etycznej. Zacznijmy jednak od kilku definicji – musimy wiedzieć, jak współcześnie rozumie się

pojęcia etyki i moralności.

Etyka jest teorią moralności.

Moralność (łac. moralis = obyczajowy)

to zjawisko społeczne, którego zadaniem jest regulowanie stosunków między

jednostką a jednostką oraz między jednostkami a grupami społecznymi,

to poglądy i przekonania znajdujące swój wyraz w postawach i zachowaniach wobec

innych,

to rodzaj systemu normatywnego bliskiego obyczajowi i prawu.

Podstawowe elementy moralności to:

oceny,

normy,

sankcje,

wzory osobowe,

ideały.

Etos (gr. ethos = obyczaj, zwyczaj) to styl, sposób życia, postawy danej grupy społecznej.

Etyka dzieli się na trzy działy:

etykę opisową,

etykę normatywną,

metaetykę.

Etyka opisowa:

bada faktycznie istniejącą moralność.

nie formułuje żadnych postulatów moralnych, nie preferuje żadnych wartości,

przedstawia to, co jest, a nie to, co być powinno,

wykorzystuje dorobek socjologii i psychologii.

Etyka normatywna:

konstruuje i uzasadnia systemy moralności,

systemy te określają normy postępowania, wartości i ich hierarchię,

wypowiada się nie tylko o tym, co jest, lecz także o tym, jak być powinno,

jej twierdzenia zależne są od przyjętego stanowiska filozoficznego – w praktyce: jest

po prostu częścią filozofii.

1. Etyka – dyscyplina naukowa, zajmująca się moralnością, teoria, usystematyzowana wiedza dotycząca moralności; inaczej podstawa danej grupy społecznej, wyróżnionej z uwagi na całokształt uznawanych i realizowanych norm moralnych; zespół norm i ocen moralnych charakteryzujących społeczeństwo lub system etyczny (Arystoteles).Etyka obejmuje ogół rozmyślań nad prawem moralnym nad moralnością.

etyka (gr. etos) – obyczaj

moralność (łac. mores) – obyczaj, zwyczaj

Dzisiaj ani etyki, ani moralności nie utożsamia się z obyczajem.

a) Etyka opisowa (etologia) –opis, sposób wyjaśnienia zjawisk moralności; celem jej dociekań jest udzielanie odpowiedzi na pytania: co to jest moralność, jaka jest jej historia, co i dlaczego ludzie w danych warunkach i epokach uważają za moralne i niemoralne, jakie są mechanizmy jej rozwoju

Historia moralności i systemów etycznych – analizie podlegają historyczne formy moralności, istniejące miedzy nimi różnice oraz historyczny rozwój systemów etycznych (poszczególnych epok lub poszczególnych twórców), ich konkretne postacie

Psychologia moralności – przedmiotem tych analiz są zagadnienia z zakresu psychologii oceniania i postępowania. Dotyczą one np. motywów rządzących pochwałami i naganami moralnymi ludzi, ich skłonności do surowszego lub łagodniejszego oceniania określonych czynów w określonych okolicznościach, specyficzne przeżycia i dyspozycje psychiczne, nieodłączne od sfery moralnej

Socjologia moralności – zajmuje się uwarunkowaniami społecznymi oraz zróżnicowaniem – jego podłożem – moralności, wzajemną zależnością moralności i innych regulacji społecznych (religii, prawa, obyczaju, poglądów politycznych)

Pedagogika moralności – rozpatruje sprawy wychowawczego oddziaływania na poglądy i podstawy moralne ludzi – mechanizmy, metody i instrumenty przekazu wartości i zasad moralności

Biologia moralności – wskazują na biologiczne podstawy moralności, jej określonych reguł oraz analizującą moralne regulacje dotyczące tych postaw (życie, zdrowie, relacje płci - kto jest bardziej moralny? kobieta czy mężczyzna? –, wieku, itp.); ma ona duże znaczenie współczesne

b) Etyka normatywna – formułowanie norm postępowania moralnego; jej celem jest udzielanie odpowiedzi na pytanie, co naprawdę jest moralne i niemoralne, co ludzie powinni uznawać za dobro, a co za zło, jak powinni postępować, co powinno być celem ich dążeń i aspiracji, jakich zasad przestrzegać, by żyć godnie i słusznie

Wątek aksjonomiczny (aksjologia moralna → gr. aksja – wartość; aksis – godny, cenny; logos – nauka, słowo) – dociekania dotyczące wartości moralnych, ich treści i hierarchii, w tym wartości naczelnej – dobra najwyższego; rozróżnia się określone systemy – doktryny – etyczne (teocentryczne, eudajmonistyczne, hedonistyczne, liberalne, itd.)

Wątek deontologiczny (gr. deon – obowiązek) – obejmuje namysł nad moralnymi powinnościami ludzi w ogóle, a w szczególności pełniących określone role społeczne (zawodowe), nad tym, co decyduje o moralnej wartości czynu; spokrewnione z tym są próby kodyfikacji tych powinności

Wątek perfekcjonistyczny, w którym określane są miary moralnej doskonałości, cnoty, które powinny cechować człowieka; przez „cnoty” rozumie się zazwyczaj wartości wyrażane w zachowaniach – dzielności, dyspozycje moralne, stałe właściwości stanowiące wyposażenie człowieka zasługującego na wysoką ocenę moralną i ułatwiające współżycie ludziaretologia – dziedzina refleksji na temat cnót

Wątek solidarnościowy (higieny współżycia) – dotyczy wartości i zasad niezbędnych we współżyciu jednostek i grup społecznych

Wątek felicytologiczny (łac. felis – szczęśliwy) – rozważania ogniskujące się wokół zagadnień szczęścia, jego istoty, czym jest, na czym polega, w czym się wyraża, jakie są słuszne drogi jego osiągania (jest to podstawowa refleksja etyczna występująca w literaturze pięknej)

Moralność – faktycznie funkcjonujące w społeczeństwie poglądy i przekonania moralne ogółu ludzi (grupy społecznej); poglądy te i przekonania znajdują swój odpowiednik w postawach ludzi, w ich postępowaniu i współżyciu; jest to zespół poglądów, ocen norm i wzorów osobowych; nie jest to nauka – moralność jest przedmiotem refleksji etycznej.

Etyka i moralność są używane zamiennie. Możemy odróżnić pewien etos, życia, zachowania się, postępowania od namysłu nad tym etosem. Ludzie jakoś się zachowują i te zachowania możemy badać. Czasem jest to zamienne ze słowem moralność. I kiedy mówimy o moralności musimy uświadomić sobie jakiego znaczenia tego słowa używamy. Często przez moralność ludzie rozumieją pewien zbiór norm, przepisów obowiązujących. Od tego trzeba by odróżnić namysł nad tym postępowaniem – i ten namysł nazywamy etyką (nauka o moralności). Normy moralne to te funkcjonujące w życiu. Kiedy mówimy o etyce musimy mieć odniesienie podmiotowe i przedmiotowe. Człowiek powinien być wolny, świadomy, kierować się sumieniem, posiadać cnoty (strona podmiotowa), a od strony przedmiotowej – nie tylko to kim ja powinienem być, tylko, co powinienem robić.

Moralność a etyka

Pochodzeniem zasad moralnych i ich sensem zajmuje się etyka. Nie są to jednak tożsame pojęcia.Zasady moralne przyjmują najczęściej formę zdań rozkazujących lub zakazujących, rzadziej oznajmujących. Przykładem zasady moralnej jest np. zakaz "nie zabijaj". Większość ludzi ma zasady moralne głęboko zinternalizowane (wpojone w swój system indywidualny, podświadomość, duszę) w trakcie procesu wychowawczego i często w ogóle nie zastanawia się nad ich pochodzeniem (szczególnie, gdy są to nakazy religijne). Naruszenie tych zasad powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny, zwany poczuciem winy.Zasady etyczne w odróżnieniu od moralnych są ogólnymi, filozoficznymi twierdzeniami, wynikającymi z danego światopoglądu – przyjętego systemu pojęciowego (w niektórych wypadkach również religijnego). Na ich bazie można tworzyć konkretne nakazy i zakazy moralne. Często zdarza się tak, że różne zasady etyczne prowadzą do tych samych zasad moralnych.Na przykład z czterech zasad etycznych:

Życie ludzkie jest święte, gdyż jest ono darem Boga. (chrześcijaństwo, islam) Odbieranie życia ludzkiego jest zadawaniem największego cierpienia. (buddyzm)

Życie ludzkie jest podstawową wartością, gdyż wszyscy jesteśmy równoprawnymi członkami ludzkiej wspólnoty. (humanizm)

Życie ludzkie jest własnością jednostki oraz podstawą jej wolności, a odbieranie go jest pozbawianiem wolności w sposób ostateczny (liberalizm, indywidualizm, anarchizm).

można wyprowadzić nakaz moralny "nie zabijaj", chociaż podstawy światopoglądowe tych zasad są zupełnie różne.Nie wszystkie systemy etyczne prowadzą jednak zawsze do tego samego zbioru zasad moralnych, dlatego nie ma czegoś takiego jak "moralność uniwersalna", gdyż nie pokrywałaby się ona nigdy w całości z poszczególnymi moralnościami. Analizując jednak zbiory nakazów moralnych, obowiązujących w różnych kulturach i epokach, daje się wyróżnić pewien zbiór zasad, które obowiązują w olbrzymiej większości z nich, takich jak generalny zakaz dopuszczania się kłamstwa, zabójstwa czy kradzieży.Zdarzają się też pewne sprzeczności w samych podstawach światopoglądowych (biorące się głównie ze skrajności myślenia). Przykładem jest tu często podkreślany przez etyków konflikt pomiędzy zasadą wolności ("człowiek jest wolny") a zasadą równości ("wszyscy ludzie są równi"). Obydwie te zasady są głęboko zakorzenione w kulturze europejskiej, jednak w skrajnej interpretacji są one sprzeczne, gdyż absolutna wolność prowadzi do powstania nierówności społecznych, a narzucenie absolutnej równości do totalitaryzmu, czyli przeciwieństwa wolności. Stąd konieczność uporządkowania zasad i nadania im różnych wag. Takie uporządkowanie nazywane jest hierarchią wartości.

2. W etyce wyróżnia się kilka pojęć:

1. Etyka normatywna – właściwa etyka – są to systematycznie uprawione rozważania podejmujące problem właściwego rozważania – tego co

jest dobrym życiem, życiem dobrego człowieka.

2. Etyka opisowa – opisuje systemy moralne, a także opisuje systemy etyczne etyki normatywnej. (Np. według Sokratesa dobrem jest cnota

moralna) zwana inaczej etyka destryktywa

3. Etyka opisowa to:

• historia etyki – to koncepcje etyczne sformułowane przez filozofów

• socjologia moralności – to poszukiwanie związków między zmianami moralności a zmianami społecznym. Socjolodzy ukazują zróżnicowanie

moralności między np. grupami społecznymi. Powstała w XIX wieku – jest ciągle nauką żywą

• psychologia moralności – związki między postawami ludzi a normami moralnymi, bada motywy postępowania

• metaetyka – powstała w połowie XX wieku, jest najbardziej abstrakcyjną częścią etyki opisowej. Metaetyka jest teorią teorii etyki, w praktyce

bada język etyki – co oznacza np. dobro u kogoś. Moore twierdził, że dobro to jest dobro.

MORALNOŚĆ

Moralność – własność natury człowieka, umiejętność określania zjawisk, jako

dobre lub złe

Platon nurt zwany natywizmem – kwestie moralne są człowiekowi wrodzone,

człowiek rodzi się dobry lub zły

Nie ma ludzi niemoralnych

Moralność to kwestia indywidualnego nabytku

Moralność to światopogląd – suma twierdzeń dotyczących rzeczywistości, nie

wymagających żadnego uzasadnienia (dowodu)

Moralność to światopogląd subiektywny skierowany na dobro lub zło

Moralność jest rzeczą względną

Moralność wspólna to wynik tradycji historycznych, geograficznych itp. Np. „W

pustyni i w puszczy” H.Sienkiewicz (Kali ukraść krowę), firm „Nóż w wodzie”

R.Polański (odmienna ocena/odbiór bohaterów przez społeczeństwo polskie i

zachodnie)

Sceptycyzm – człowiek nie jest w stanie stwierdzić, co jest prawdą a co

fałszem. Musi też mieć kryterium prawdziwości.

Moralność wspólna to rodzaj umowy społecznej

ETYKA

Etyka to nauka o moralności

Przedmiotem etyki będą wszystkie świadome i dobrowolne działania

człowieka, za które jest on odpowiedzialny

Etyka, jako nauka będzie poszukiwała ogólnych norm moralności

Celem etyki jest również wskazanie na istniejące kryteria wyboru dobra i zła

Etyka normatywna różni się od opisowej. Normatywna kształtuje proponując pewne normy wzorców osobowych ( nie jest nauką ponieważ nie bada)

Etyka opisowa, zajmuje się analizą, opisem i wyjaśnianiem zjawisk natury moralnej w różnych epokach, społeczeństwach, grupach zawodowych i społecznych w dziejach filozofii, literatury.

Egzystencjonaliści uważają, że życie człowieka składa się z wyborów, za każdy wybór trzeba zapłacić.

Działy etyki normatywnej Felicytologia – jest to teoria szczęścia ( jak osiągnąć szczęście).Dentologia – jest to teoria obowiązku moralnego.

Aksjologia – teoria wartości morlanej Arytologia – teoria cnót.

Moralność – to rzeczywista moralność jakiegoś człowieka, jego kryteria lub moralność społeczna (to nie jest teoria).

Historia moralności zajmuje się nauka o moralności, jeżeli zajmuje się badaniem faktów dotyczących – to też moralność.

2. Sokrates w kontekście wolności moralnej. Dajmojnion – sumienie. Sumienie i poznanie dobra w myśli etycznej Platona, Sokratesa i chrześcijaństwa.

Sokrates:

Sokrates rozróżnił ocenę techniczną od moralnej. Uważał, że można ocenić człowieka ze względu na

funkcję jaką pełni: np. dobry kowal i będzie to ocena techniczna, natomiast można powiedzieć:

"dobry człowiek" i będzie to ocena moralna.

Oceny te jednak pozostają w analogii do siebie. Aby wydać i jedną i drugą ocenę o konkretnym

człowieku, należy znać: przy ocenie technicznej - cel sztuki kowalstwa i środki do jego zrealizowania

(konkretne umiejętności, doświadczenie), natomiast przy ocenie moralnej również należy znać cel,

ale nie sztuki ale cel życia dobrego człowieka i środki, za pomocą których ten cel realizuje.

Sokrates naucza, że celem życia dobrego człowieka powinno być szczęście, a drogą, która prowadzi

do jego zdobycia, są cnoty mądrości, sprawiedliwości, męstwa. Nie mają one charakteru

ostatecznego, traktowane są instrumentalnie, gdyż ich celem jest doprowadzenie nas do życia

szczęśliwego.

Cnota jest dla Sokratesa wiedzą. Ten, kto wie, co jest złe, nigdy nie będzie źle postępował. Ludzie

postępują źle, ponieważ o tym nie wiedzą.

Podobnie jak Sofiści uznawał za niezbędne oświecać ludzi o istocie cnoty, budzić w nich wątpliwości czy ich zwyczajne mniemania o pewnych sprawach dobrych i pożytecznych są uzasadnione. Chciał od wątpienia doprowadzić do wiedzy. Sokrates uważał, że efekty wychowania zależą od metody, sposobu nauczania.3 formy:

1. Heurystyczna- Unikał On form dydaktycznych, nauczania bezpośredniego, nie wykładał, ale prowadził rozmowę (dialog), w której wciągał towarzysza do wymiany myśli, do wspólnego badania sprawy, przez zręczne przejścia kierując nim ku prawdzie, którą sam znał. Wierzył ze duch ludzki, odpowiednio prowadzony sam dojdzie do odkrycia prawd, drzemiących w głębi świadomości.

2. Ironia Sokratyczna- Sokrates lubił udawać niewiedzącego, pragnącego się pouczyć. W ten sposób wydobywał od rozmówców przyznanie się do fałszywych poglądów. Wtedy dziwił się im, chwilami udawał że je podziela, zadawał podchwytliwe pytania w celu zwątpienia rozmówcy w to co mówi i w co wierzy.

3. Indukcyjna- rozmowa prowadzona od ogółu do szczegółu.

Najważniejsze w metodzie Sokratesa jest zrozumienie, że udzielanie gotowej wiedzy uczniowi to dar, z którym nie będzie wiedział co ma zrobić. Tylko ta wiedza go wzbogaci, którą sobie wytworzy przez własną pracę myślową, a więc nie zasób wiedzy ale metoda jej poznania, nie posiadanie wiadomości ale ich zdobywanie decyduje przy kształceniu ludzkiego umysłu.

Daimonion – z gr. daimōn (Bóg; bóstwo; demon) - w filozofii starożytnej – głos bóstwa, sumienie, ostrzegawczy głos wewnętrzny. Jego działanie sprowadzało się tylko i wyłącznie do odradzania czynienia złych rzeczy i podejmowania błędnych decyzji, nigdy natomiast nie doradzał ani nie sugerował niczego.

Sokrates(ur. w 469 p.n.e.). – intelektualizm etyczny – człowiek mądry jest z konieczności człowiekiem dobrym; on nie pisał tylko rozmawiał; metody rozmów Sofistów – elenktyczna (zbijanie argumentów rozmówcy, absurd myśli), Sokratesa: majenktyczna (zmuszanie do myślenia, „wyciąganie z głowy rozmówcy jego mądrości). Zginął bo: psuł młodzież i nie szanował bogów państwowych → miał proces o herezję DAJMONION – sumienie, duch opiekuńczy – „kazał” mu chodzić po mieście i rozmawiać

„Wiem, że nic nie wiem”

ETYKA SUMIENIA

Sumienie traktuje sie jako cos uprzednio danego(wyrocznia) do czego sie odwolujemy, wahania etyczne gdy sumienie nie jest precyzyjne/jednoznaczne, dzieki sumieniu unika sie wielu problemowStosunek etyki do roszczenia powszechnej wartosci sadow moralnych (sumienie wyrocznia, autorytetem) problematyczne bo indywidualne sumienie nie przekona innych, zgoda tak daleko siega jak etyka minimum, sady moralne zawsze apeluja do czyjegos rozumu, empatii

Sumienie Sokratesa

- to mieszkający w człowieku duch, bóstwo - Daimonion. Ten duch ostrzegł go przed tym, czego ma

nie robić. Jego głos powstrzymuje przed robieniem zła. Sumienie można też rozumieć jako czujność

etyczną, która gwarantuje, że w porę spostrzeżemy zło. Jest to godna pochwały postawa.

Przeciwieństwem takiego sumienia, takiej czujności etycznej jest pycha i zadufanie.Platon wdawał się w

dysputy z sofistami, których reperkusje są obecne w "Etyce

nikomachejskiej" Arystotelesa, gdzie czytamy: "Nie we wszystkich

bowiem wywodach należy szukać tego samego stopnia ścisłości, podobnie jak nie

we wszystkich tworach ręki ludzkiej. Tak też co do pojęć piękna moralnego i

sprawiedliwości, którymi zajmuje się nauka o państwie, panuje tak daleko idąca

rozbieżność i niestałość zdań, że pojawił się nawet pogląd, iż istnienie swe

zawdzięczają one tylko umowie, a nie przyrodzie rzeczy" (2).

Według Platona na karę

banicji z "jego" państwa będą skazani wszyscy, którzy nie umieli

rządzić. Zasłużyli na nią m.in. Homer i tragicy. Twórcy "Iliady"

zadał w "Republice" pytanie: "Drogi Homerze, jakie państwo

dzięki tobie miało lepszy rząd? I jacy ludzie stawali się doskonalszymi?".

Pytaniem tym Platon odcinał od kultury i tradycji greckiej uwikłanie człowieka

w sprawy boskie i ludzkie. Obiecywał w zamian utopię, odbierając jej

mieszkańcom wolność, piękno i prawdę. Traktował ich jak dzieci, przed którymi

władca nie musi się tłumaczyć, a jeżeli zechce to uczynić, wolno mu się

posłużyć "królewskim kłamstwem" (3).

Zdecydowanie odmienną

Sumienie - łac. conscientia = niem. gewissen = współwiedza = gr. synejdezis, refleksja towarzysząca; aplikacja posiadanej wiedzy do konkretnej sytuacjiPrasumienie - synderesisSłowo sumienie ma pochodzenie biblijne.

1. Heidegger: koncepcja sumienia o charakterze ontologicznym.2. Stary Testament:

- język aramejski - sumienie = mądrość, serce, rozsądek - septuaginta (greka) - sumienie = synejdesisW Starym Testamencie Serce = życie intelektualno-wolitywne (nie uczuciowe). Człowiekowi nie wolno działać wbrew swemu sumieniu.

Jest ostateczną normą ludzkiego postępowania w konkretnej sytuacji, ale muszą być spełnione warunki formalne (wewnętrzne):

- by nigdy nie działać z sumieniem wątpliwym - zdobyć stan sumienia pewnego- sumienie jest dla mnie ostateczną normą postępowania, choćby było błędne, o ile błąd nie

jest zawiniony. Sumienie jest sądem poznawczym, a poznanie nigdy nie jest nieomylne - błąd, dlatego jest usprawiedliwiony

- nigdy nie wolno mi ustąpić z własnych przekonań w imię spokoju, lub tzw. miłości bliźniego ze względu na wrażliwość sumienia i materię przeżycia.

Dlaczego niektóre czyny są usprawiedliwione, mimo, że zostały uczynione z błędnym sumieniem?Bo sumienie jest sądem poznawczym, a ludzkie poznanie jest omylne.Wrażliwość sumienia ≠ materia przeżywania

Rodzaje sumienia:- prasumienie (synderesis) - dobro należy czynić, zła unikać- habitualne (możliwe) - u Tomasza- aktualne - sąd który wydajemy jest sądem rozumu praktycznego

Rodzaje sumienia ze względu na czas:- przeduczynkowe - pouczynkowe

Rodzaje sumienia ze względu na działanie / odbieranie zasad:- norma normans – norma normująca- normata - norma normowana

Rodzaje sumienia ze względu na odniesienie do przekonania:- pewne - niepewne

Rodzaje sumienia ze względu na odniesienie do prawdy:- prawdziwe - fałszywe

Rodzaje sumienia ze względu na dyspozycyjność / trwałość:- trafne - stała zdolność do właściwej oceny postępowania - szerokie - stała zdolność do usprawiedliwiania tego, czego usprawiedliwić się nie da- skrupulatne - stała zdolność do doszukiwania się winy tam, gdzie jej nie ma

Sumienie prawdziwe i sumienie błędne – może być aktem jednorazowym.

Sumienie trafne, szerokie, skrupulanckie to stała zdolność.Błędne sumienie:

- o. Bartoś: nie ma błędnego sumienia. Jest to podejście naiwne (Moń).- Koncepcja tomistyczna: błędne sumienie istnieje.

3.Platon – obiektywne istnienie świata wartości. Arystoteles zasada umiaru/ złotego środka.

Platon i Arystoteles byli twórcami klasycznych systemów filozoficznych.

PLATON (427-347 p.n.e.)

Był uczniem Sokratesa. Etyka Platona jest mocno wsparta na jego nauce o ideach oraz na koncepcji człowieka i duszy.

Naczelne w hierarchii idei jest dobro – etyka idealistyczna.

Koncepcję człowieka przejął Platon od pitagorejczyków – człowiek to nie ciało i dusza, ale dusza chwilowo uwięziona w ciele. Jej celem jest uwolnienie z więzów ciała. Między kolejnymi wcieleniami dusza przebywa w świecie idei, a po wcieleniu zapomina o tym, gdzie przebywała.

Koncepcja duszy wcielonej – dusza ma trzy warstwy: dwie niższe są związane z ciałem (dusza zmysłowa nadzoruje funkcje wegetatywne; dusza impulsywna – nadzoruje popędy i uczucia), najwyższą jest dusza rozumna. Niższe funkcje są uruchamiane po wcieleniu, giną razem z ciałem.

Etyka Platona jest nauką o tzw. miłości oraz o cnotach. Miłość to tęsknota duszy za dobrem i działaniem. Dążność do dobra bierze się stąd, że dusza przed wcieleniem widziała ideę dobra. Celem ostatecznym jest więc dobro idealne, lecz nie ma doń innej drogi, jak za pośrednictwem dóbr realnych. Zło nie polega więc na korzystaniu z dóbr realnych, ale na tym, że którąś z nich czyni się celem życia – celem powinno być dobro idealne.

Teoria cnót Platona, związana z koncepcją duszy, zakłada, że każda część duszy ma odpowiadającą jej cnotę – klasyczny układ cnót:

sprawność – cnota części zmysłowej,

odwaga – cnota części impulsywnej,

mądrość – cnota części rozumnej,

sprawiedliwość – utrzymuje wszystkie części w harmonii.

Koniecznym uzupełnieniem etyki jest według Platona teoria państwa. Platon zarysował wzorzec państwa idealnego nawiązując do nauki o duszy. Państwo powinno być jak dusza – hierarchiczne i stanowe, złożone z trzech warstw:

rzemieślnicy (sprawni) – warstwa najniższa,

strażnicy (odważni),

władcy (mądrzy).

ARYSTOTELES (384-322 p.n.e.)

Odrzucił zarówno Platona naukę o miłości jako dążności do dobra idealnego, jak i teorię cnót. Etyka nie może być według niego idealistyczna, nie może ludziom wskazywać celów nieosiągalnych. Powinna być realistyczna – w punkcie wyjścia powinny być obserwacje ludzkich celów działań.

Cele ludzkie są różnorodne, każdy ma swoją hierarchię, lecz wspólnym dla wszystkich powinna być eudajmonia – szczęście, jest to stan optymalny, osiągalny przez jednostkę przy jej naturalnych zdolnościach i w konkretnych okolicznościach życia. Dla każdej jednostki eudajmonia jest różna, jest ona szczęściodajna.

W teorii cnót Arystoteles zakładał, że cnót jest tyle, ile czynności właściwych dla człowieka – czyli nieskończenie wiele (np. odwaga, sprawiedliwość, umiarkowanie, etc.). Jest jednak jedna wspólna własność wszystkich cnót – każda cnota jest wypośrodkowaniem między skrajnościami (np. skąpstwo – sprawiedliwość – rozrzutność, tchórzostwo – odwaga – zuchwałość, brak poczucia humoru – dowcip – kpiarstwo).

ARYSTOTELES- złoty środek dla niego oznacza szczęście i dobro. Dobro prowadzi do szczęścia i jest przejawem życia rozumnego. jednak we wszystkim, co się robi, należy zachować umiar. I właśnie to jest najogólniej przedstawiona zasada „złotego środka”. Arystoteles twierdził, że aby móc osiągnąć szczęście, nie wolno popadać w skrajności. Najlepszym wyjściem jest właśnie znalezienie pewnego kompromisu między nimi Złoty środek to zwycięstwo nad naszymi słabościami, w którym popadamyzuchwałość---odwaga, męstwo---tchórzostwopochlebstwa---przyjaźń---wrogość

skąpstwo---oszczędność---rozrzutność, lenistwo---pracowitość---pracoholizm

Cnota u Arystotelesa to „uosobienie zachowujące środek”.

ARYSTOTELES

Cnoty intelektualne = wiedza czyni cnotę

Cnoty woli = cnoty woli mają być przyzwyczajeniem człowieka to takiego a nie innego

działania

Zasada złotego środka

Definiuje cnotę jako środek między skrajnościami , idzie drogą umiaru

prowadzącego do harmonii i organizacji cnoty np.

zuchwalstwo - ODWAGA – tchórzostwo

Arystoteles sugeruje, że to co w danym przypadku jest środkiem między

skrajnościami zależy od decyzji odpowiednio usprawnionego w cnocie człowieka.

Zależnie od sytuacji ten złoty środek nie musi być środkiem czysto

geometrycznym

To co w danej sytuacji jest złotym środkiem zależy od danej osoby, sytuacji,

okoliczności

Skąd dany człowiek ma wiedzieć, że to jest złoty środek? – wynika to z

doświadczenia człowieka czyli ćwiczeń w postaci wykonywania kolejnych wyborów

Etyka Arystotelesa ma charakter teoretyczny i praktyczny (sprawne działanie)

Nabywanie sprawności wiąże się zawsze z jakimś wysiłkiem

Arystoteles mówi, że pragnienia człowieka nie znają żadnej granicy, są

nieposkromione

Musimy więc nie tylko umieć wskazać złoty środek, ale i umieć z niego rozsądnie

korzystać

Stąd droga do cnoty jest drogą pewnego wysiłku, pracy nad sobą, a więc

WIEDZA + WYSIŁEK (koncepcja Arystotelesa łączy etykę z pedagogiką)

Człowiek ma następujące skłonności:

skłonność do zachowania bytu

skłonność do poznawania prawdziwego bytu

skłonność do dobra

skłonność do więzi seksualnej i rodzicielskiej

skłonność do życia we wspólnocie

Istota teorii cnót

POSTĘPUJ SPRAWNIE I ODPOWIEDZIALNIE ALE TAK, JAK CHCIAŁBYŚ ABY

POSTĘPOWANO WZGLĘDEM CIEBIE

Człowiek jako istota społeczna

Odpowiednio usprawniony człowiek jest zdolny do życia społecznego

Arystoteles uznaje człowieka jako istotę społeczną

W jakich warunkach społecznych człowiek może być dobry? - Arystoteles

utożsamia dobro indywidualne z dobrem społecznym

Według Arystotelesa są 3 formy uwspólnotowienia:

rodzina

gmina wiejska

państwo

Rodzina złożona jest (hierarchicznie) z : mężczyzny, kobiety i niewolnika/ów

i nie jest formą samowystarczalną

Gmina wiejska – ta forma daje już samowystarczalność pod względem bytowym

Państwo

to najwyższa forma uwspólnotowienia ponieważ:

zapewnia samowystarczalność pod względem bytowym

to, co jest istotniejsze: daje możliwość rozwoju duchowego

Państwo jest w pełni naturalną formą uspołecznienia, potrzebną człowiekowi aby

mógł się rozwijać

Państwo istnieje dla człowieka i tylko w państwie człowiek może rozwinąć

umiejętności bycia człowiekiem

Teoria Arystotelesa jest elitarna, bo nie każdy może osiągnąć pełną cnotę , nie

każdy może żyć zgodnie z cnotą (etyka cnót jest elitarna)

Pułap usprawnienia moralnego u każdego człowieka będzie inny

Dojrzałość moralna nie jest dana w taki sam sposób każdemu

Członkowie elity są autorytetami moralnymi i to oni wskazują właściwy kierunek

społeczeństwu (autorytety moralne)

Z perspektywy państwa istotne jest to, aby władzę pełniły osoby, które są w stanie

określić co jest dobrem wspólnym, dobrem dla państwa

Nie każdy jest obywatelem - obywatelem jest ten, kto pełni czynny udział w

funkcjach państwa

Obywatelem nie będzie: kobieta, niewolnik, kupiec, rzemieślnik, rolnik

Państwo idealne to dla Arystotelesa rządy elity moralnej (wizja pluralistyczna)

Trójstronna dyskusja nad państwem:

1. Arystoteles i Platon

2. Sofiści

3. Cynicy

Sokrates

Platon Antystenes Arystyp z Cyreny

Arystoteles cynicy szkoła cyranejska

Antystynes / cynicy – cnota to życie zgodne z naturą (w wymiarze biologicznym) czyli zgodne

z naturą jest to, co najprostsze

Arystyp / szkoła cyrenajska – cnota to przyjemność-im większa tym lepiej (była to szkoła

hedonistyczna)

Koncepcja państwa Platona – formuła państwa jest dopełnieniem konkretnego postępowania

człowieka. Platon jest przeciwnikiem demokracji. Stworzył wizję państwa idealnego (twór

czysto teoretyczny)

3. Etyczna myśl chrześcijańska. Etyczna myśl od starożytności do nowożytności. Szczególny nacisk na reformacje i liberalną kulturę.

4. Wzorzec osobowy mędrca u epikurejczyków i stoików.

EPIKUR (341-271 p.n.e.)

Opracował wersję hedonizmu umiarkowaną. Za punkt wyjścia przyjął, że najważniejsze są zagadnienia ludzkie, a w tym etyka (podobnie Sokrates). Etyka powinna nauczyć życia szczęśliwego.

Na drodze do szczęścia stoją cztery przeszkody, lęki, obawy przed: Bogiem, śmiercią, nieosiągalnością szczęścia, cierpieniem.

Filozofia nastawiona na szczęście powinna te cztery przeszkody odsunąć. Boga i śmierć odsuwa fizyka – Epikur był zwolennikiem atomizmu, cokolwiek istnieje jest zbudowane z materialnych atomów, Bogowie – o ile istnieją – też są zbudowani z atomów; dopóki żyjemy, nie ma śmierci, a gdy jest śmierć to nas już nie ma, a zatem nie ma się czego bać. Nieosiągalność szczęścia i cierpienie odsuwa etyka – istnieje bowiem wolna wola (tu odstępstwo od Demokryta), szczęście jest osiągalne dla każdego na drodze rozumnego korzystania z przyjemności.

Epikur wyróżnił dwa rodzaje przyjemności:

zewnętrzne – cielesne, zmysłowe, krótkotrwałe, domagają się zaspokojenia potrzeb;

wewnętrzna – jest nią dana każdemu wewnętrzna radość życia, samo życie jest źródłem radości, jest to najwyższa przyjemność.

Jak zatem zachować radość życia? Należy rozumnie i umiarkowanie korzystać z przyjemności. Rozumnie korzystać to znaczy w sposób moralnie podniosły – przyjemność nie może być osiągana kosztem innych. Moralizm jest warunkiem koniecznym do hedonizmu. Dobierać przyjemności i potrzeby na miarę możliwości ich zaspokajania, potrzeby niezaspokojone bowiem same są źródłem przykrości. Ten ma więcej przyjemności, kto ma mniej potrzeb – należy cieszyć się z tego, co się ma.

To nie cierpienia nas przerażają, ale świadomość, że może nam coś dolegać, lęk przed cierpieniem. Gdy jednak do cierpienia już dojdzie, trzeba oddać się przyjemnościom, zagłuszyć nimi ból.

Umiarkowany hedonizm to epikureizm.

STOICY

Według stoików cnota jest dobrem wewnętrznym. Polega ona na rozumnym (nie emocjonalnym) nastawieniu do tego, co się zdarza. Nastawienie rozumne wymaga przede wszystkim rozpoznania i uznania konieczności przyrody (np. śmierć, prawa rządzące kosmosem). Uznawszy te konieczności zyskujemy wolność do (koncepcja wolności do jako zrozumienia i uznania konieczności) skutecznego działania w świecie, dostosowujemy się do natury, stąd definicja: „cnota polega na życiu zgodnym z naturą, to znaczy życiu rozumnym”.

Tak pojęta cnota jest dobrem niestopniowalnym, jedynym (ma wartość absolutną, ale inne rzeczy również mają wartość, tyle że względną – inaczej u cyników) i samowystarczalnym. Tylko cnota może być celem życia, inne rzeczy mogą być godne wyboru (nie mogą być celem, ale gdy życie je podsuwa to można je wybrać, np. posiadanie rodziny, wiedza, zdrowie) lub godne odrzucenia. Inne zalety to skutki cnoty – są to sposoby, w jakie cnota się przejawia zależnie od okoliczności (np. gdy trzeba korzystać z dóbr należy okazać umiarkowanie).

Według stoików źródłem zła, czyli życia wbrew cnocie, są afekty – gwałtowne, bezrozumne poruszenia duszy, pod wpływem emocji. Istnieją cztery podstawowe afekty:

- zawiść,

- pożądliwość,

- smutek,

- obawa.

Stoicy mówili, że celem powinna być apatia – rozum powinien wyprzedzać emocje („stoicki spokój” – pozostać nieporuszonym).

Stoicy rozumieli etykę społeczną – byli przekonani, że cele jednostkowe zawsze są realizowane w jakiejś społeczności. W etyce społecznej rozróżniali czyny moralnie dobre („zacne”) od legalnych. Zaproponowali również pewien wzorzec życia w społeczności – według tego wzorca w centrum jest jednostka otoczona coraz szerszymi kręgami społecznymi (począwszy od rodziny, przyjaciele, Polacy, Europejczycy, …, Ludzkość). Ludzkość jest ostatnim kręgiem wspólnym wszystkim. Stoicy łączyli ten model z zasadami życia w społeczności, a naczelna z nich brzmi: „obowiązki wobec coraz to szerszych grup społecznych powinny być niemniej ważne niż obowiązki wobec siebie” – dobro wspólne jest niemniej ważne niż własne, nieuchronny jest więc egocentryzm (ale nie oznacza to egoizmu).

5. Utylitaryzm, Liberalizm. Myśl liberalna i socjalistyczna wobec, równości, sprawiedliwości społecznej.

UTYLITARYZM:

6. Utylitaryzm pojawił się w Europie w XVIII wieku. Etykę utylitaryści określali jako "sztukę

kierowania czynnościami ludzkimi tak, aby wytwarzały możliwie najwięcej szczęścia."

skierowane na pozorne dobra

ucieczka przed pozornym złem

Jedynym słusznym celem działania moralnego jest więc szczęście, rozumiane jako

doznawanie przyjemności czyli dobro. Jednak należy podkreślić, że utylitaryści mieli na

myśli dobro ogółu społeczeństwa. Tutaj pojawił się pierwszy podział obozu utylitarystów na:

racjonalistów, którzy uważali, że ludzkie działanie powinno być nastawione na dążenie do

dobra ogółu, oraz na naturalistów, którzy wyrażali przekonanie, że ludzie sami z siebie dążą

do dobra ogólnego.

7. Jednomyślnie był utylitaryzm nastawiony do charakteru przyjemności. Miała ona charakter

pozytywny - w życiu należy zabiegać o przyjemności, starać się je maksymalizować. W

swoich działaniach należy się kierować wymiernymi korzyściami ich podejmowania. Aby

czyn mógł być oceniony pozytywnie, musi posiadać dobry skutek.

8. - Bentham - wyznaje zasadę utylitarystyczną, że użyteczność decyduje o wartości moralnej

czynu. Nie posiadają tej mocy żadne prawa - ani naturalne, ani stanowione. Ponadto

Bentham hołduje zasadzie hedonizmu, że dobrem jest przyjemność, a złem cierpienie.

Pozostałe rzeczy poza przyjemnością i cierpieniem mają obojętną wartość moralną. Etyka ta

została oparta na obserwacji, że wszyscy ludzie pragną przyjemności. Miała więc podłoże

psychologiczne.

9. Etyka hedonistyczna Benthama miała charakter ilościowy - o wartości rzeczy i działań

decyduje ilość dostarczanej przez nich przyjemności lub rozkoszy, a rodzaj tej przyjemności

jest obojętny. Jedynie przyjemność ma moc motywowania człowieka do podjęcia

konkretnego działania i jest też kryterium jego moralnej oceny.

10. Bentham wyliczył następujące wymiary przyjemności:

11.

12. ◊ intensywność - mocniejsze doznanie przyjemności ma większą wartość niż słabsze

13. ◊ trwanie - im dłużej trwająca przyjemność, tym większa jej wartość

14. ◊ pewność - pewność zaistnienia przyjemności w wyniku podjętego działania

15. ◊ bliskość - im szybciej nastąpi, tym lepiej.

16. ◊ płodność - jedna przyjemność rodzi kolejne przyjemności

17. ◊ czystość - przyjemność jest najlepsza, kiedy nie prowadzi do przykrości

18. ◊ zakres - przyjemność doznawana przez większą liczbę ludzi

19.

20. Bentham swoją zasadę etyczną nazwał "zasadą największego szczęścia", szczęścia, pod

którym rozumiał nic innego, jak tylko przyjemność. Dlatego jego stanowisko bez żadnych

dylematów można nazwać hedonistycznym. Nie ma on jednak charakteru egoistycznego, bo

jak pisze filozof:

21. "Przez zasadę użyteczności rozumiem zasadę, która uznaje lub potępia postępki wedle

tego, czy zdają się zwiększać czy też zmniejszać szczęście osób zainteresowanych." Dlatego

od rozróżnienia od hedonizmu egoistycznego, poglądy Benthama nazwano

utylitarystycznymi.

22. - Mill - jest kontynuatorem myśli etycznej Benthama, dodaje jednak swoje specyficzne

zabarwienia utylitaryzmu. Mill podkreśla edukacyjną rolę państwa, w prowadzeniu jednostki

do realizowania zasad etyki utylitarystycznej. Państwo ma wykształcić jednostkę, która w

swoich czynach będzie kierować się zasadami użyteczności, a nie jedynie własnymi,

egoistycznymi interesami. Sieć relacji społecznych powinna zostać wykorzystana do

kształcenia w ludziach skłonności do braterstwa i współpracy między nimi.

23. Mill dokonuje także hierarchizacji przyjemności. Uważa, że różnią się one od siebie jakością.

Mamy więc dwa poziomy przyjemności:

24.

25. ◊ duchowe

26. ◊ zmysłowe

27. Wartości liberalne, a konfucjanizm wobec wyzwań współczesnej gospodarki i polityki.28. Nauka społeczna Kościoła.

SPOŁECZNA NAUKA KOŚCIOŁA

ogół poglądów na temat moralnych i religijnych wymiarów życia społecznego, gospodarczego, politycznego i kulturalnego, odwołujących się do religijnej (gł. katolickiej i szerzej: chrześcijańskiej) koncepcji człowieka i

społeczeństwa; wyraża się poprzez nauczanie społ. Kościoła kat. (dokumenty kościelne) oraz katolicką (chrześcijańską) naukę społeczną, zawartą w refleksji teoretycznej, która - ze względu na odwołania typu

teologicznego i doktrynalnego - uchodzi za składnik teologii, a jej tezy są wykorzystywane w nauczaniu społ. Kościoła. Człowiek jest tu ujmowany jako "osoba ludzka" wyposażona od chwili poczęcia w szczególną

"godność"; wychodząc od dogmatyki i antropologii filozoficznej, kat. nauka społ. za ostateczną płaszczyznę odniesienia dla interpretacji wszelkich faktów społ. uznaje Objawienie, a także poznanie naturalne i oświecone łaską wiary; wg niej podstawowymi regulatorami życia społ. są: służba osobom ludzkim (personalizm), dobro

wspólne, solidarność, niesienie pomocy; zasady te uzyskują społ. wymiar w praktyce życiowej, stając się zarazem zasadami postępowania jednostek w społeczności oraz społeczności wobec jednostek; obok tych reguł obowiązują

także inne uniwersalne wartości: prawda, sprawiedliwość, miłość bliźniego, wolność. Wbrew krytyce, a także oczekiwaniom środowisk kat., ani nauczanie społ. Kościoła, ani kat. nauka społ. nie stanowią zwartych systemów

polit. czy, tym bardziej, ideologicznych; mimo że negatywnie ocenia się tu zarówno skrajny indywidualizm, jak też skrajny kolektywizm (grożący naruszeniem integralności osoby ludzkiej), s.n.K. nie może być uważana za formę

"alternatywną" wobec jakichkolwiek programów polit. czy społecznych. Kościół powierza konkretyzację głoszonych przez siebie zasad katolikom świeckim (ruchom społ., partiom, politykom), nie chcąc, by traktowano go jako odrębną siłę w życiu politycznym współcz. świata; mimo tej deklaracji bywa on właśnie tak postrzegany, zwł. ze względu na swoistą sprzeczność pomiędzy funkcjami Kościoła jako wspólnoty wiernych a funkcjami jego

hierarchii (sprzeczność ta jest znacznie łagodniejsza w kościołach protestanckich, a jeszcze innego wymiaru nabiera w prawosławiu). Wprawdzie początków s.n.K. można szukać w Biblii, nauczaniu apostolskim (zwł. u św. Pawła) oraz pismach Ojców Kościoła, to jej rzeczywisty rozwój nastąpił dopiero w zderzeniu z nowymi zjawiskami życia

politycznego i społ. w XIX w., gł. z kwestią robotniczą w rodzącym się kapitalizmie (sprzeczność między kapitałem a pracą); w końcu XX w. kat. nauka społ. ma do rozstrzygnięcia znacznie więcej problemów: kryzys

małżeństwa i rodziny, kwestie samorządności, sprawiedliwości systemów politycznych i gospodarczych (sprawa bezrobocia, znaczenie związków zawodowych, własności prywatnej i sprawiedliwości społ., prawa pracowników do zarządzania przedsiębiorstwem, kwestia alienacji pracy, reforma tradycyjnego rolnictwa), pokoju światowego i

nierówności między krajami bogatymi i biednymi (długi międzynar., inflacja, wyzysk ekonomiczny), praw człowieka i zadań państwa wobec obywateli, rozmaite aspekty wyzwolenia człowieka (w tym kwestie rewolucji

społ., obyczajowej, kulturalnej), problemy demograficzne i ekologiczne (w tym kwestia granic wzrostu i przeludnienie światowe), pauperyzacja intelektualna różnych regionów świata; nowe wyzwania dla społ. nauki kat. stanowi rozwój niektórych dziedzin wiedzy: inżynierii genetycznej, postęp nauk medycznych, informatyki i technik komputerowych. Osobne zagadnienia to narastający konsumpcjonizm, postawy bierności i amoralizmu, połączone

z procesami sekularyzacji zarówno krajów bogatych, jak też - pozostających pod ich wpływem kulturalnym i ekonomicznym - krajów biednych, zakres wpływów rozmaitych ruchów społ. (feminizm) lub quasi-religii i sekt;

upadek komunizmu po 1989 postawił kat. naukę społ. wobec problemów zmian w świadomości polit. i obywatelskiej w krajach postkomunistycznych, metod budowy gospodarki rynkowej i struktur demokratycznych państwa, zmian skali wartości społ. akceptowanych lub odrzucanych itd. Generalnie Kościół i kat. nauka społ.

opowiadają się za "kulturą życia", a przeciwko "kulturze śmierci", potępiając przerywanie ciąży, eutanazję, nieetyczne eksperymenty medyczne (np. klonowanie organizmów). W kwestiach dotyczących bezpośrednio

ustrojów polit. i systemów gospodarczych kat. nauka społ. jest przeciwna głoszonej przez marksizm, neomarksizm, a także Nową Lewicę teorii zakładającej, iż postęp społ. dokonuje się poprzez konflikty klasowe (od początku

potępiała więc rozwój rewolucyjny), przyjmując stanowisko raczej reformistyczne i solidarystyczne; łagodzenie napięć społ. możliwe jest dzięki gruntownej przebudowie moralnej człowieka. Stanowisko to od początku budziło kontrowersje zarówno ze strony krytyków ateistycznych, jak też wywoływało spory wśród kat. uczonych. Jedną z pierwszych encyklik, które podejmowały zagadnienia społ. w aspekcie doktrynalnym była Vix pervenit Benedykta XIV (1745), potępiająca lichwę; najważniejsze encykliki dotyczące narastających w kapitalizmie problemów społ.

powstają w 2. poł. XIX w.: Quanta cura i sławny Syllabus Piusa IX (1863); Immortale Dei (1885), Libertas (1888), Sapientiae Christianae (1890), a przede wszystkim Rerum novarum (1891) Leona XIII. Do tej encykliki, w kolejne rocznice jej publikacji, będą odwoływali się następni papieże: Pius XI w Quadragesimo anno (1931), Jan XXIII w

Mater et Magistra (1961), Paweł VI w liście apostolskim Octogesima adveniens (1971) oraz Jan Paweł II w Laborem exercens (1981) oraz w Centessimus annus (1991); te dwie ostatnie encykliki odnoszą się bezpośrednio

do sytuacji świata pracy: w kontekście wydarzeń w Polsce 1980 oraz wobec upadku komunizmu 1989. Istotną rolę w XX w. spełniły encykliki odnoszące się do zagrożeń, wywołanych przez totalitaryzmy: encyklika Piusa XI Mit brennender Sorge (1937) ostrzegająca przed faszyzmem i Divini Redemptoris (1937), wskazująca zło tkwiące w

totalitaryzmie komunistycznym. Ważnymi dokumentami Magisterium Kościoła stawały się także encykliki,

starające się poddać analizie i ocenie etycznej globalne tendencje w rozwoju świata: Pacem in terris Jana XXIII (1963), Populorum progressio Pawła VI (1967) oraz Sollicitudo rei socialis (1987), Veritatis splendor (1993) i Evangelium vitae (1995) Jana Pawła II. Początki kat. myśli społ. w Polsce związane są z ogłoszeniem encykliki

Rerum novarum i recepcją zawartych w niej myśli (ks. P. Wawrzyniak, E. Jaroszyński); pierwsze katedry socjologii chrześcijańskiej powstają w latach 20. na uniw. w Wilnie i Krakowie (m.in. K. Zimmerman, S. Zegarliński, J.

Piwowarczyk, J. Matulewicz, A. Wójcicki); najważniejszą rolę w rozwoju kat. nauk społ. spełnia, poczynając od lat międzywojennych KUL (I. Radziszewski, A. Szymański, L. Górski, I. Czuma, S. Wyszyński, K. Wojtyła, Cz.

Strzeszewski, J. Majka, W. Piwowarski, J. Krucina, J. Kondziela, H. Waśkiewicz); prowadzone są tu badania w zakresie socjologii, politologii, pedagogiki (w tym również metodologii nauczania i oddziaływania medialnego);

powstają prace z obszaru filozofii społ., etyki polityki i życia gospodarczego, filozofii prawa i religii, antropologii. Inne ważne ośr. dydaktyczne i badawcze to ob. Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Akad. Teologii Kat.

w Warszawie, Papieska Akad. Teologiczna w Krakowie.

29. Prawo natury, etyczna myśl Kanta, Marksizm, egzystencjalizm, psychoanaliza.

Immanuel Kantprzedstawiciel oświecenia; Etyka – odpowiada na pytanie „jak żyć?”

Aby była etyka to człowiek musi być istotą

1. rozumną2. racjonalną3. wolnąKant chciał by ludzie wymyślali własne zasady moralne, a nie żeby były one narzucane z zewnątrz, aby decydowali sami o sobie dobrowolnie, bez przymusu

Imperatywy:

1. etyczny – odrzuca nakaz przymusu – „Jeśli… to”2. kategoryczny – obowiązuje wszystkie istoty rozumne, wyklucza wszelkie uczucia,

szczęście, zadowolenie, egoizm„Postępuj tak, aby maksyma twojego postępowania mogła stać się prawem powszechnym”

„Postępuj tak, abyś człowieczeństwa tak w twojej osobie, jak w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy jako środka”

Badał intencje a nie skutki czynu moralnego.

Deontologizm – intencja ≠ utylitaryści – skutek

(jak najwięcej ilości szczęścia dla jak największej liczby osób)

(skutki nie są ważne)

Karol Marksikona kulturowa; Marks rozpoznał dzieje.

Dzieje dzielą się na formacje społeczno – ekonomiczne:

1. wspólnota pierwotna2. niewolnictwo3. feudalizm4. kapitalizm5. socjalizm

6. komunizmPoddał wszystko paradygmatowi ekonomicznemu

„Baza” – ogół stosunków ekonomiczno – społecznych

„Nadbudowa” – świadomość społeczna – nauka, moralność, prawo, religia, obyczaje

Istnieje konflikt klas (antagonizm klas):

1. posiadająca (np. właściciele niewolników)2. uciskana (niewolnicy)Alienacja – pojawia się wtedy, gdy praca staje się samodzielną potęgą wobec człowieka.

Rewolucja proletariacka – proletariat to szczególna klasa, która zrobi rewolucję w imieniu wszystkich (bez walki między klasami) Miała doprowadzić do zniesienia konfliktów klasowych.

„Byt określa świadomość społeczną”

„Filozofowie dotąd interpretowali świat, a chodzi o to by to zmienić”