Etyka - wykład 8

Cnoty i wady moralne

2

Cnota

Cnota(łac. virtus, gr. ἀρετή - arete)

= nabyta, wyćwiczona, trwała predyspozycja do czynienie dobra

= nabyta, wyćwiczona, trwała predyspozycja do przestrzegania zasad moralnych

Cnotami zajmuje się aretologia — dział tzw. filozofii praktycznej dotyczący sprawności moralnych i poznawczych.

3

Cnota

Cnota jest bardzo starym pojęciem. Zanim pojęcie to zostało wprowadzone przez Sokratesa w kontekst refleksji etycznej i uzyskało odpowiednią do tego kontekstu treść, "cnota" była rozumiana przez Greków ogólnikowo, jako tężyzna życiowa, dzielność, sprawność w spełnianiu zawodowych czynności.

Sokrates (469 –399 p.n.e.) uznał cnotę za najwyższe dobro, cenniejsze niż zdrowie, bogactwo czy sława, dobro, którym warto zajmować się z perspektywy filozofii.

Cnota wynikała z wiedzy, z cnoty natomiast szczęście.

Na ukształtowanie się europejskiego pojęcia cnoty wpływ miały zarówno intelektualizm etyczny Sokratesa jak i teoria czterech cnót Platona, do których nawiązywał Arystoteles

4

Cnota

Sokrates (469 –399 p.n.e.) utożsamiał cnotę z wiedzą i w efekcie mówił o cnocie mądrości.

Platon (ok. 427–347 p.n.e.)wyróżniał już cztery cnoty: mądrość, męstwo, umiarkowanie i sprawiedliwość.

Arystoteles (384–322 p.n.e.)uważał, że każde działanie ma swoją cnotę i wielość cnót podzielił na dwie grupy, na cnoty dianoetyczne (intelektualne) i cnoty etyczne.

5

Cnota

U Arystotelesamądrość okazała się najważniejszą z cnót dianoetycznych, zwyciężając z takimi jak: sztuka /= znajomość reguł i umiejętność posługiwania się nimi/ czy inteligencja.

Za najważniejszą z cnót etycznych, do których Arystoteles zalicza takie jak: męstwo, umiarkowanie, hojność, wielkoduszność, dowcip, uprzejmość, uzasadnioną dumę, łagodność, prawdomówność, umiar w uczuciach, słuszne oburzenie itp. Za podstawę rozsądnego działania i gwarancję wyboru właściwych środków uznał on – roztropność.

W koncepcji Arystotelesa cnota jest przeciwieństwem wad i pojawia się jako złoty środek między skrajnościami np. godność między wadami zarozumialstwa i służalczości, męstwo między wadami tchórzostwa i zuchwalstwa, hojność między wadami skąpstwa i rozrzutności.

6

Cnota

W szkole kynickiej, której założycielem był Antystenes z Aten (ok. 436–ok. 366 p.n.e.), początkowo uczeń Gorgiasza (ok. 475–ok. 375 p.n.e.), później zwolennik Sokratesa (469 –399 p.n.e.), przeciwnik Platona (ok. 427–347 p.n.e.) w kwestii systemu idei:

cnota jest środkiem osiągania szczęścia i polega na uniezależnieniu się od potrzeb, wyzbyciu się pragnień, mężnym znoszeniu niedostatku

Zdobywamy ją nie jak u Sokratesa dzięki aktywności intelektualnej, lecz w wyniku łączenia wiedzy z praktycznym działaniem.

Mędrzec kynicki rezygnując ze wszystkiego staje się wolny, znajduje się jakby ponad prawem stanowionym przez człowieka i ponad społeczeństwem, współistnieje z naturą podporządkowując się jej prawu.

Tak pojęta cnota prowadzi do dobrowolnego wyboru życia żebraczego, bez mieszkania, wyszukanego jedzenia, eleganckiego ubrania, bez rodziny, przyjaciół, bez niczego, co mogłoby zniewolić.

7

Cnota

Znaczący wkład w refleksję na temat pojęcia cnoty wnieśli stoicy.

Przekonani, że cnota jest warunkiem dostatecznym szczęścia uznali ją za jedyne prawdziwe dobro.

Z perspektywy kultu natury, który był specyficzny dla stoickiego poglądu na świat.

Życie cnotliwe, to życie zgodne z rozumną i boską naturą, czyli dostosowujące się do jej harmonii.

Byli przekonani, że jedno prawo rządzi całą naturą, nie wyłączając człowieka.

Ponieważ natura jest rozumna, więc życie zgodne z nią jest też zgodne z rozumem i wolne od namiętności.

8

Cnota

Pojęcie cnoty występuje też wfilozofii chrześcijańskiej.

W etyce Augustyna (354 – 430)

Cnota jest umiejętnością dobrego i moralnie rzetelnego życia, umiejętnością ugruntowaną nawykiem.

Podstawą tej cnoty jest miłość Boga.

9

Cnota

Tomasz z Akwinu (1225 - 1274) określa

cnotę jako nawyk, ale uważa, że ten nawyk nie jest tylko wynikiem działania, lecz że jest człowiekowi wrodzony lub dany przez Boga.

W efekcie cnoty dzieli na dwa rodzaje: cnoty naturalne i cnoty nadprzyrodzone.

Do pierwszych zalicza roztropność, sprawiedliwość, wstrzemięźliwość i męstwo.

W wyniku analizy drugich odróżnia cnoty teologiczne, czyli boskie (wiara, nadzieja i miłość), nadprzyrodzone odpowiedniki naturalnych cnót umysłowych i obyczajowych, oraz dary Ducha Świętego.

10

Cnota

Przeciwieństwem cnoty jest wada, czyli nabyta przez działania moralnie złe skłonność woli do spełniania aktów moralnie złych.

11

Cnota

4 cnoty kardynalne (łac. Cardo – zawias): Roztropność- usprawnienie samego rozumu,

aby był zdolny takie dobro odczytać Umiarkowanie – umiejętność i panowanie nad

uczuciami przyjemnymi i przykrymi, Męstwo – panowanie nad uczuciami strachu i

bólu, Sprawiedliwość – ma tak wychować wolę, aby

miała ona na względzie nie tylko nasze osobiste dobro ale także dobro innych ludzi, sprawiedliwość jest więc stale wolą oddawania tego co komuś się należy.

12

Cnota

W ujęciu personalistycznym wszystkie te cnoty rozumieć należy jako postacie miłości (forma virtutum) odniesione do poszczególnych dziedzin ludzkiego działania.

Rozróżnienia poszczególnych cnót kardynalnych nie należy jednak rozumieć w sensie podziału logicznego (nie występuje tu cecha rozłączności);

w rzeczywistości każda z cnót kardynalnych zawiera w sobie elementy pozostałych cnót.

13

Cnota

W ujęciu personalistycznym wszystkie te cnoty rozumieć należy jako postacie miłości (forma virtutum) odniesione do poszczególnych dziedzin ludzkiego działania.

Rozróżnienia poszczególnych cnót kardynalnych nie należy jednak rozumieć w sensie podziału logicznego (nie występuje tu cecha rozłączności);

w rzeczywistości każda z cnót kardynalnych zawiera w sobie elementy pozostałych cnót.

14

Cnota

Cztery cnoty kardynalne są ze sobą wzajemnie powiązane, choć nie są sobie równe.

Najważniejszą jest roztropność, potem sprawiedliwość, następnie męstwo, a na koniec umiarkowanie

15

Cnota

Roztropność – auriga virtutum (woźnica cnót)Św. Augustyn definiował roztropność jako

umiejętność poznania tego, co dobre i do czego mamy dążyć, jak również tego, co złe i czego mamy unikać.

Natomiast etymologicznie łacińskie słowo prudentia wywodzono z dwu słów: porro i videns (Izydor z Sewilli), co oznaczało umiejętność widzenia dalej, czyli przewidywania

16

Cnota

Czynności spełniane przez rozum:

Poznanie dla samego poznania (theoria) Poznanie pojetyczne (przyporządkowaniu

poznaniu określonego wytworu) Poznanie moralne (poznanie dobra dla

konkretnego człowieka)Celem roztropności jest dobro ludzkie (dotyka

więc poznania moralnego). To umiejętność poznania środków, które

prowadzić mają do obranego celu

17

Cnota

Poznanie roztropnościowe jest poznaniem złożonym. Fazy roztropności: namysł (próbujemy tu zobaczyć, jakie środki mamy do dyspozycji, o jakie musimy się postarać) rozmysł (staramy się znaleźć środek najodpowiedniejszy) roztropność wąsko pojęta (utożsamić ją można z wyborem, czyli z decyzją: ten oto środek wybieram).

18

Cnota

Składniki roztropności:Pamięć (memoria)Umiejętność czytania rzeczywistości (intellectus)Otwartość na rady innych (docilitas)Domyślność (sollertia)Zdrowy osąd (ratio)Umiejętność przewidywania (providentia)Oględność (circumspetio)Zapobiegliwość (cautio)

19

Cnota

Umiarkowanie wprowadza ład w sposób realizacji potrzeb związanych zwł. z dwoma podstawowymi popędami człowieka: popędem samozachowawczym i seksualnym.

Dzięki cnocie umiarkowania popędy te realizowane są zgodnie z rozumną naturą osoby ludzkiej jako podmiotu rozumnie wolnego.

20

Cnota

Męstwo jest cnotą usprawniająca wolę człowieka do przezwyciężania trudności na drodze do realizacji dobra powinnego; uzdalnia ono człowieka do panowania nad uczuciami (leku, strachu), np. w obliczu groźby pozbawienia człowieka ważnych dla niego dóbr lub obietnicy ich uzyskania za cenę działania moralnie niegodziwego.

21

Cnota

Dwie formy męstwa: atak wytrzymanie oporu

22

Cnota

Sprawiedliwość jest cnotą usprawniającą jej podmiot do oddania każdemu tego, co mu się należy (suum cuique reddere) w obszarze tzw. dóbr dla osoby, ze względu na powinność afirmacji dobra, którym jest sama osoba, czyli w imię miłości osoby.

23

Cnota

Sprawiedliwość dzieli się na: sprawiedliwość współdzielcza (wiąże każdego człowieka z tytułu

przynależenia do pewnej społeczności, której coś się należy ze strony każdego z nas; bez niej społeczność musiała upaść)

Sprawiedliwość wymienną (sprawiedliwość w wymianie świadczeń pomiędzy jednostkami)

rozdzielczą (sprawiedliwość odnosząca się do działań legalnej władzy w stosunku do obywateli);

legalna (sprawiedliwość w relacji obywatela do legalnej władzy).

Podstawową miarą sprawiedliwości jest to, co należne osobie z racji tego, że jest osobą (dlatego chociaż przestępcy jako przestępcy należna jest kara, to przestępcy jako osobie należna jest afirmacja).

.

24

Wady moralne

Wada moralna – stała skłonność do czynów moralnie złych.

25

Wady moralne

Jako ujemna cecha moralna wada stanowi osłabienie woli w dążeniu do dobra, ale nie pozbawia człowieka wolności działania. Powstaje ona przez dłuższe popełnianie jakiegoś grzechu i niszczy dotychczasową łatwość spełniania czynów dobrych (cnotę). Człowiek działając pod naciskiem jakiejś wady ma coraz mniej oporów i trudności i nie doświadcza niepokojów sumienia. Może nawet odczuwać specyficzną wewnętrzną przy jemność, nawet w przypadku czynów odrażających. Wady szczególnie mocno zakorzenione zwane są nałogami.

26

Wady moralne

Wśród innych wyróżnia się grupę wad szczególnie szkodliwych zwanych wadami głównymi (vitia capitalia).

Używana czasami nazwa "grzechy główne" nie jest słuszna, bo nie chodzi tu o pojedyncze uczynki, nawet ciężkie, ale o sprawności, trwałe usprawnienia do spełniania czynów moralnie złych. Noszą miano wad głównych, bo ich zatruwający wpływ na psychikę jest wyjątkowo silny.

27

Wady moralne

Tradycyjnie wymienia się ich siedem:- pycha - nieumiarkowana żądza wywyższania siebie, z której bezpo średnio rodzi się próżność (żądza zewnętrznego uznania, szukania po chwał itp.);- chciwość - nieumiarkowane pożądanie dóbr materialnych, łatwo rodzące skąpstwo; jej wpływ jest tak destrukcyjny, że św. Paweł pisze, że "korzeniem wszelkiego zła jest chciwość pieniędzy" (1 Tm 6, 10);- nieczystość - nieuporządkowana żądza przyjemności płciowej;- zawiść - utrwalony stan smutku z powodu czyjegoś dobra; łatwo prowadzi do nienawiści, gniewu, oszczerstw, obmów itp.;- nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu - choć wyraża się w grzechach na ogół lekkich (nieopanowania siebie), prowadzi do licznych innych wad i wykroczeń, jak lekkomyślność, niesprawiedliwość, nieczystość itp.;- gniew - nieopanowana żądza zemsty prowadząca do wybuchów złości, obelg, kłótni, bluźnierstw itp.;- lenistwo, zniechęcenie - stałe zniechęcenie do dóbr duchowych, do stałej pracy nad sobą.