Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie

Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,

opracował mgr Tomasz Peciakowski

Zabawa z nagrodami dla moli książkowych!!!

Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie

1. Przekonanie – stan i treść

2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja

3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:

Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy) 2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa), zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje (radiowa „Trójka”) 3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO) 4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja, dysputa (debata przedwyborcza kandydatów) 5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej sytuacji społ. (w kościele, na bazarze) 6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs współczesnego globalizmu, feminizm) 7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,

powieść!)

tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+ interes = szukanie zwycięskiej argum.

lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji

analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w statystycznych korelacjach

krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne funkcje użycia języka /mowa nienawiści/

teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz tożsamości zbiorowej

teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna

(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboli-

czny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii

Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar

analiz dokumentów i sfery publicznej

Zdanie (ale w pewnym kontekście)

Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.

Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument, książka, film

W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy, analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

I) Materialne warunki funkcjonowania wiedzy

II) Schemat interpretacyjny

III) Klasyfikacja

IV) Struktura fenomenalna

V) Struktura narracyjna

1. autor

2. odbiorca

3. kontekst

4. uprzedzenia

5. konsekwencje

ad. 1

kto jest autorem powieści?

autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame

czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby? Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja między nimi?

ad.2

kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi

do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu

szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe

Trzy podstawowe sceny kontekstu:

- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i odbiór)

- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)

- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia

wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk

Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje

Czyli jawne i ukryte cele dyskursu

jakie cele sformułowane są wprost,

a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =

np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy

2. datum dyskursu

- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe

3. rama konceptualna – rama implikująca treść, interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach symbolicznych dyskursów

Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście, wydobywamy je z tekstu

Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?

np. lewica – prawica

konserwatyzm – liberalizm

dobro-zło

piękno-brzydota

mądrość-głupota

kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu

1. Gatunek

2. Format

3. Implikatury

4. Spójność

Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją jakiego gatunku jest tekst?

(literatura piękna, współczesna, powieść)

Ad. 2 format

Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi realizacjami oczekiwań gatunkowych

(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)

(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna konwencja?)

Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz oczywistych dla komunikujących się osób:

- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest politykiem, ale jest uczciwy).

- konwersacyjne (odnajdywanie treści

- komunikatu nie wyrażonego

- dosłownie - to informacja

- , którą można wywnioskować z

- wypowiedzi, ale która nie jest

- dokładnie zawarta w akcie mowy).

Ad. 4 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy (określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści (głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia, zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich obecne symboliczne odniesienia.

Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs za pomocą podstawowych zabiegów językowych.

Ad.1 Słownictwo

Ad.2 Styl

Ad.3 Retoryka

Ad.4 Metafora (przenośnia)

Ad.5 Metonimia

Ad.6 Ironia

Ad.7 Stereotypy językowe

Ad.8 Uprzejmość i etykieta

Ad.1 słownictwo Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych używanych do opisu, porządkowania i wartościo- wania rzeczywistości. Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż

badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)

Ad.2 styl Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,

którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)

Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków językowych.

Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone rezultaty, od jakich chce doprowadzić?

Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej? (przekonuje do wartości wywodu?)

Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?

Jakie rodzaje argumentacji?

Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz zastępowanej (ojciec głowa rodziny)

Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub kulturowy (Sejm Wiejska; zamach na WTC 11.09)

Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał wyrazić nadawca komunikatu.

(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)

Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup społ., osób, prowadzące do ich opisywania i interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony sposób.

(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane określonym interesem, dobrymi relacjami między nadawcą a odbiorcą.

Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja między nimi?