WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ … · generowany przez podmioty zgłaszające...

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA

W BIELSKU-BIAŁEJ

STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA

STREFY EURO

Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu

edukacji ekonomicznej

PRACA DYPLOMOWA

Czynniki wzrostu akcji kredytowej towarzyszące integracji walutowej

Autor: Promotor:

Angelika Kesler dr Adam Żabka

Bielsko-Biała, rok 2015

1

Wstęp ......................................................................................................................................... 2

Rozdział I. Rola kredytu w gospodarce, akcja kredytowa a cykle koniunkturalne, boomy

kredytowe i bańki spekulacyjne .............................................................................................. 3

1.1. Rola kredytu w gospodarce ............................................................................................. 3

1.2. Cykle koniunkturalne ...................................................................................................... 4

1.3. Rodzaje kredytów bankowych ......................................................................................... 6

1.4. Źródła finansowania akcji kredytowej ............................................................................ 7

1.5. Boomy kredytowe............................................................................................................ 7

1.6. Rodzaje kryzysów............................................................................................................ 9

Rozdział II. Wpływ czynników związanych z integracją walutową na wielkość akcji

kredytowej ............................................................................................................................... 11

2.1. Wzrost popytu i podaży kredytów dla klientów indywidualnych ................................. 11

2.2. Wzrost popytu i podaży kredytów dla przedsiębiorstw ................................................. 12

2.3. Czynniki wzrostu akcji kredytowej, towarzyszących integracji walutowej: ................. 12

2.4. Zjawiska towarzyszące. ................................................................................................. 18

Rozdział III. Akcja kredytowa w warunkach integracji ze strefą euro na przykładzie

Irlandii, Hiszpanii, Portugalii i Grecji. ................................................................................. 20

3.1. Geneza kryzysu i boomu kredytowego dla poszczególnych krajów ............................. 20

3.2. Analiza zbiorcza czynników stymulujących akcję kredytową w wybranych krajach ... 25

Podsumowanie ........................................................................................................................ 37

Spis literatury .......................................................................................................................... 39

Spis tabel .................................................................................................................................. 40

Spis rysunków ......................................................................................................................... 40

Spis wykresów ......................................................................................................................... 40

2

Wstęp

Integracja walutowa pociąga za sobą nowe możliwości i szanse, ale także ryzyka i zagrożenia.

Jednym z zagrożeń jest nadmierne rozpędzenie akcji kredytowej, mogące w konsekwencji

doprowadzić do niesymetrycznych boomów kredytowych, narastania baniek spekulacyjnych,

w konsekwencji przyczynić się do wywołania kryzysu. Kredyt jest nieodłącznym elementem

gospodarki, warto przyjrzeć się jak kształtuje się akcja kredytowa w poszczególnych fazach

cyklu koniunkturalnego, oraz jak może wpływać na pogłębianie się tych faz.

Dla zbadania jakie czynniki towarzyszące integracji walutowej wpływają na wielkość akcji

kredytowej trzeba przyjrzeć się doświadczeniom jakich dostarczyły Irlandia, Hiszpania,

Portugalia i Grecja. Analiza tych danych historycznych pozwoli na wyciagnięcie pewnych

wniosków, na skorzystanie z lekcji jaką daje nam historia, by pewnych błędów nie powtarzać,

choć oczywiście nawet najbardziej skrupulatna nauka historii nie daje gwarancji uniknięcia

błędów – dlatego że warunki mikro- i makro – ekonomiczne podlegają nieustannym

zmianom, więc trzeba uwzględniać wszystkie aktualne czynniki.

3

Rozdział I. Rola kredytu w gospodarce, akcja kredytowa a cykle

koniunkturalne, boomy kredytowe i bańki spekulacyjne

1.1. Rola kredytu w gospodarce

Podstawową rolą kredytu jest funkcja emisyjna, polega ona na tym, że kredyt jest źródłem

kreacji pieniądza bezgotówkowego. Działalność kredytowa banków wpływa na podaż

pieniądza w gospodarce. O ilości pieniądza w obiegu decyduje saldo spłaconych i

udzielonych kredytów w danej jednostce czasu. Udzielenie kredytu wprowadza do obiegu

nowy pieniądz, zaś jego spłata skutkuje wycofaniem pieniądza z cyrkulacji.

Bank pośredniczy w przekazywaniu pieniądza od podmiotów posiadających nadwyżki

finansowe do podmiotów zgłaszających zapotrzebowanie na finansowanie;

„Bez sprawnego systemu bankowego, w ramach którego banki będą skutecznie pozyskiwać

wolne środki od podmiotów dysponujących ich nadwyżką i zaspokajać popyt na środki

generowany przez podmioty zgłaszające ich deficyt, a chcące zaspokoić swój popyt na rynku

dóbr i usług, niemożliwy jest rozwój gospodarki rynkowej.”1

Rozwój sektora finansowego jest powszechnie postrzegany jako zjawisko pozytywne. Czy

mierzony poprzez wzrost wartości wypłacanych kredytów, obrotów na rynkach finansowych,

czy kapitalizacji giełd, pozwana na eliminację ograniczeń oraz kosztów w finansowaniu

inwestycji, dywersyfikację ryzyka oraz poprawę przepływu informacji. Skutkuje to wzrostem

produktywności, optymalizacją gospodarowania zasobami, lepszą dystrybucją dochodu, co

prowadzi do wzrostu gospodarczego. Nie wyobrażamy sobie funkcjonowania gospodarki

rynkowej bez systemu finansowego: „System finansowy jest niezbędnym elementem

współczesnej gospodarki rynkowej. Umożliwia on tworzenie pieniądza oraz świadczenie

usług, determinujących przepływ strumieni pieniężnych i współtworzenie siły nabywczej w

gospodarce przez niefinansowe podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa, gospodarstwa

domowe i budżet państwa).”2.

Analizując pozytywny wpływ rozwoju finansów na wzrost gospodarczy nie można jednak

zapominać o ryzykach, które są pochodną tych samych mechanizmów. Konsekwencją może

być boom kredytowy, niejednokrotnie prowadzący do kryzysu bankowego, kryzysu bilansu

płatniczego, a także kryzysu walutowego;

„Zwiększanie roli kredytu w gospodarce niesie za sobą nie tylko szanse rozwojowe, ale

również zagrożenia związane z nadmiernym przyrostem zadłużenia gospodarki. Wystąpienie

1 H. Zadora, Finanse i bankowość w gospodarce rynkowej, Gliwice: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej 2004,

str. 230 2 Finanse, Bankowość i Rynki Finansowe, E. Pietrzak, M. Markiewicz, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu

Gdańskiego 2011, str. 13

4

w strefie euro szoku idiosynkratycznego w postaci zbyt wysokiej akcji kredytowej w którymś

z krajów członkowskich jest o tyle niebezpieczne, że unia walutowa nie pozwala na jego

złagodzenie poprzez stosowanie niezależnej polityki pieniężnej czy konkurencyjnej

deprecjacji walutowej, co potęguje asymetryczne wahania produkcji krajowej i wymusza

dostosowania strukturalne w sferze realnej. W tej sytuacji konieczne jest identyfikowanie

boomów kredytowych , co potwierdza dotychczasowa praktyka MFW uznająca realną

dynamikę wolumenu kredytów dla sektora prywatnego za wiodący wskaźnik analizy stopnia

stabilności finansowej poszczególnych krajów, jak i przyczyn kryzysów finansowych.

Ekonomiści MFW dowodzą ponadto, że boomom kredytowym towarzyszą zarówno boomy

konsumpcyjne, jak i inwestycyjne w siedmiu n dziesięć przypadków, a pojawianie się

dodatkowo boomów produkcyjnych jest możliwe w co drugim przypadku.”3.

1.2. Cykle koniunkturalne

Cykl koniunkturalny to w gospodarce rynkowej cykliczne zmiany długookresowego tempa

wzrostu gospodarczego. Cykl koniunkturalny wpływa na wszystkie obszary działalności

gospodarczej, najczęstsze mierniki wykorzystywane do badania koniunktury gospodarczej to:

- dynamika PKB,

- wielkość eksportu i importu,

- produkcja, obroty i zyski przedsiębiorstw, nakłady inwestycyjne i zapasy,

- poziom zatrudnienia/bezrobocie,

- dochody i wydatki ludności (konsumpcja),

- inflacja, zmiany cen,

- stopy procentowe.

- wskaźniki rynku kapitałowego (indeksy giełdowe),

Modelowo rozróżniamy cztery fazy cyklu koniunkturalnego:

I. Faza recesji to okres spadającego PKB, spożycia i inwestycji, obniżającej się stopy

życiowej oraz wzrostu bezrobocia oraz inflacji, ograniczony zostaje dostęp do kredytów,

stopy procentowe na niskim poziomie.

II. Faza ekspansji/ ożywienia to szybki wzrost PKB, produkcji, inwestycji i popytu, wzrost

cen/inflacji oraz spadku bezrobocia. Na rynku nadal jeszcze dominują̨ niskie stopy

procentowe, które zaczynają̨ wpływać́ na wzrost inwestycji.

3 R. Woreta, R. Sankowski, P. Sepielak, Materiały i Opracowania Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego,

Źródła narastania akcji kredytowej w warunkach integracji walutowej, Przyczyny Boomów Kredytowych w

Irlandii, Hiszpanii i Portugalii, Warszawa, Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk: 2010,

https://www.knf.gov.pl/Images/KNF_Zrodla_narastania_akcji_kredytowej_tcm75-24075.pdf,

03.06.2015, str. 11

5

III. Faza rozkwitu to okres, w którym następuje szybki wzrost PKB, konsumpcji i inwestycji

oraz silny spadek bezrobocia. Zwiększa się popyt a w konsekwencji do narastania

nierównowaga gospodarcza- następuje wzrost inflacji i deficytu handlowego. Faza ta

charakteryzuje się̨ wzrostem stóp procentowych, łatwiejszym dostępem do finansowania oraz

wysokimi cenami aktywów,

IV. Faza spowolnienia charakteryzuje się̨ zahamowaniem inwestycji, spadkiem popytu oraz

spadkiem cen i stóp procentowych. Spadają płace, rośnie bezrobocie, dostęp do kredytów jest

ograniczany.

Klasyczny, czterofazowy cykl koniunkturalny trwa około 8-10 lat, choć jego długość zależy

od wielu czynników, w tym od struktury danej gospodarki.

Zachowanie mierników w poszczególnych fazach ilustruje poniższa tabela.

Tabela 1. Zachowanie poszczególnych mierników w fazach cyklu koniunkturalnego.

miernik/faza recesja ekspansja rozkwit spowolnienie

produkcja niska rośnie wysoka, stabilna spada

ceny stabilne, niskie rosną rosną spadają

zatrudnienie niskie, przestaje

maleć rośnie

wysokie, przestaje

wzrastać maleje

wynagrodzenia niskie, stabilne rosną rosną ulegają obniżeniu

dostępność kredytów niska, powoli

wzrasta

ulega

zwiększeniu wysoka

znacznie

ograniczana

oczekiwania złe, stopniowo się

poprawiają wzrastają

dobre, z czasem

ulegają

pogorszeniu

ulegają

gwałtownemu

pogorszeniu

stopy procentowe ulegają obniżeniu koniec spadków

pod wpływem

banku centralnego

ulegają

podwyższeniu

wysokie, przestają

rosnąć

Źródło: Opracowanie własne

Wg współczesnych teorii podaje się dwie grupy przyczyn występowania cykli

koniunkturalnych:

- przyczyny egzogeniczne (szoki zewnętrzne związane np. ze zmianami technologicznymi,

innowacjami)

- przyczyny endogeniczne (wahania wynikają z nieefektywnego funkcjonowania rynku, np.

zbyt niskiego popytu lub zbyt łatwego dostępu do kredytów).

6

Warto zauważyć, że akcja kredytowa nie tylko podlega działaniom poszczególnych faz cyklu

koniunkturalnego, ale także sama na poszczególne fazy wpływa, niejednokrotnie pogłębiając

występujące zjawiska. Wiele zależy od tego, jak prowadzona jest akcja kredytowa:

„Występowanie kryzysów bankowych i finansowych jest naturalną konsekwencją istnienia

cykli koniunkturalnych. Nie zawsze jednak załamanie w sferze realnej gospodarki prowadzi

do powstania kryzysu bankowego czy finansowego; na ogół kończy się tylko osłabieniem

wyników finansowych banków. To, jak zmiana koniunktury gospodarczej odbije się na

kondycji sektora bankowego zależy w dużej mierze od tego, jaki był apetyt banków na ryzyko

(głównie kredytowe) i jak banki zarządzały ryzykiem.”4.

1.3. Rodzaje kredytów bankowych

Warto zauważyć, że nie dysponujemy w pełni uporządkowanym nazewnictwem dla różnych

kredytów bankowych;

„Niekiedy ten sam typ kredytu ma w bankach różne nazwy. Jest to w pełni legalne i

zrozumiałe. Ani Nadzór Bankowy, Ani Ministerstwo Finansów nie pokusiły się dotychczas o

uporządkowanie nazewnictwa bankowego.”5,

a pod uwagę wziąć można różne kryteria, dlatego przedstawiam poniżej orientacyjną

prezentację rodzajów kredytów bankowych, wg opracowania własnego.

Jeżeli kredyty podzielimy wg kryterium czasowego, mamy do czynienia z kredytem:

- krótkoterminowym (<12mcy), - średnioterminowym (1-3 lat), - długoterminowym (>3 lat).

Biorąc pod uwagę podmiot finansowania, kredytobiorcami mogą być:

- osoby fizyczne, - przedsiębiorstwa prywatne, - instytucje państwowe, - inne podmioty.

Analizując pod kątem celu finansowania rozróżnimy kredyty:

- inwestycyjne, - pomostowe, - konsumpcyjne, - obrotowe, - mieszkaniowe.

Ze względu na zastosowanie bądź niezastosowanie zabezpieczenia możemy mówić o

kredytach:

- zabezpieczonych (poprzez hipotekę, weksel, zastaw, kaucję, poręczenie, gwarancje,

ubezpieczenie, cesję),

- niezabezpieczonych.

Pod kątem waluty, w której udzielono finansowania rozróżniamy kredyty:

- w walucie krajowej, - w walucie obcej.

Ze względu na zastosowanie bądź nie pewnych preferencji czy dotacji, kredyty klasyfikujemy

jako: - preferencyjne, - komercyjne.

4 M. Iwanicz-Drozdowska, W.L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość, zagadnienia podstawowe, Warszawa:

Poltext Sp. z o.o. 2010, str. 48 5 Z. Dobosiewicz, Bankowość, Warszawa, PWE, 2011, str 232

7

Warto zauważyć, że w praktyce gospodarczej wykształciło się wiele produktów nie

określanych jako kredytowe, a pełniących zbliżone funkcje, np. leasing czy faktoring.

Każdy z rodzajów kredytów ma swoje indywidualne znaczenie dla funkcjonowania

nie tylko poszczególnych podmiotów, ale ma także odmienny wpływ w skali makro na całą

gospodarkę.

1.4. Źródła finansowania akcji kredytowej

Banki działają głównie w oparciu o kapitały obce;

„Środki należące do banku, z pewnym uproszczeniem nazywane kapitałami obcymi, stanowią

około 90% wartości pasywów. Mają one więc dominujące znaczenie jako źródło zasilania

finansowego banków. ”6

Banki udzielają kredytów przede wszystkim ze środków powierzonych im przez deponentów;

„Środki pozyskane z rynku w postaci depozytów bankowych stanowią podstawę kreacji

kredytu banku.”7

1.5. Boomy kredytowe

Boom kredytowy to, mówiąc najprościej, długie utrzymywanie się wysokiego wzrostu liczby,

jak i wolumenu udzielanych kredytów. Nie da się precyzyjnie określić, w którym momencie

mamy do czynienia z procesem rozwoju finansowego, a w którym mamy już do czynienia z

boomem kredytowym.

Boomy kredytowe jako zjawisko negatywne- często leżą u podłoża baniek spekulacyjnych na

rynkach aktywów (tzw. „niestabilne boomy kredytowe”). Często naturalną dalszą

konsekwencją bańki spekulacyjnej- narastającej wartości danego typu aktywów – jest dalsze

napędzanie akcji kredytowej tzw. akcelerator finansowy; „Akcelerator finansowy obrazuje

sprzężenie zwrotne między zmianami stanu koniunktury i wielkością akcji kredytowej

banków.”8

Aktywami których ceny rosną w skutek boomu kredytowego najczęściej są nieruchomości, a

także np. akcje czy surowce mineralne. Taki wzrost rodzi powszechne oczekiwanie dalszych

wzrostów. Rosnąca wartość aktywów powoduje zwiększanie się wartości zabezpieczenia

istniejących kredytów i pozwala na dalsze podwyższanie zadłużenia.

Gdy rośnie aktywność kredytowa banków, zadłużają się osoby fizyczne oraz

przedsiębiorstwa, w których następuje wzrost dźwigni finansowej. Jednocześnie w skutek

6 Z. Dobosiewicz, Bankowość, Warszawa, PWE, 2011, str. 133

7 H. Zadora, Finanse i bankowość w gospodarce rynkowej, Gliwice: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej 2004,

str. 243 8 A. Sławieński, Rynki Finansowe, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2006, str. 199

8

poluzowania polityki kredytowej banku, który chce dalszej ekspansji, pogarsza się jakość

portfela kredytowego.

W skutek powszechnie panującego optymizmu oraz zwiększonych możliwości kredytowania

powstaje gwałtowny wzrost wydatków konsumpcyjnych oraz inwestycji.

Następstwem może być przegrzanie się gospodarki, wspomniany wzrost cen aktywów

powyżej realnej wartości, napływ krótkoterminowych kapitałów z zagranicy, oraz inne

konsekwencje;

„W czasie boomu kredytowego ma również miejsce gwałtowny wzrost wydatków

konsumpcyjnych oraz inwestycji (prowadzący do przegrzania się gospodarki w przypadku,

gdy przekracza tempo wzrostu PKB), wzrost cen aktywów (połączony często z bańkami

spekulacyjnymi, czy dalszą ekspansją kredytową ze względu na wyższą wartość

zabezpieczeń), gwałtowny napływ krótkoterminowych kapitałów z zagranicy, nadmierna

realna aprecjacja waluty oraz niezrównoważony rozwój sektora dóbr niewymienialnych

(nontradables). Często spotykanym zjawiskiem jest rosnąca realna stopa procentowa.”9

Kolejną fazą boomu jest tzw. efekt domina – część spośród kredytobiorców nie spłaca

zadłużenia, następuje przymusowa egzekucja wierzytelności oraz sprzedaż aktywów, co w

konsekwencji skutkuje spadkiem cen.

Nie wszystkie boomy kredytowe kończą się kryzysem;

‘Badania empiryczne wykazują, iż nadmierny wzrost stosunku kredytów do PKB podnosi

prawdopodobieństwo wybuchu kryzysu bankowego o 125-224%, a kryzysu walutowego o

86-62% w stosunku do okresu normalnej ekspansji kredytowej.”10

Bańki spekulacyjne:

Gdy silnie rosną ceny danego typu aktywów, a nie ma fundamentalnego uzasadnienia dla

takiego wzrostu (ceny aktywów nie odzwierciedlają realnej ich wartości) mówimy o bańkach

spekulacyjnych. Bańki mają charakter masowy, czyli duże grupy uczestników rynku

dokonują zakupów, kierując się kryterium wzrastającej ceny jako argumentu dla

prognozowanych przyszłych korzyści. Typowym finałem dla bańki jest jej pęknięcie, czyli

nagłe załamanie rynku, spadek cen i dalsze konsekwencje. Poniższy rysunek przedstawia

schemat typowej bańki:

9 M. Czaplicki, (2012), Boomy kredytowe w gospodarkach wschodzących, NBP, Zeszyt nr 284,

https://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/ms284.pdf, 03.06.2015, str. 11 10

Op. cit. str. 12

9

Rysunek 1. Fazy bańki spekulacyjnej


1.6. Rodzaje kryzysów

Kryzysy finansowe to epizody gwałtownych zmian na rynku finansowym, związane z

niedoborem płynności/ niewypłacalnością uczestników rynku oraz często interwencjami

państwa.

Obecnie wśród czynników sprzyjających powstawaniu kryzysów wymienia się m.in:

- nadmierną ekspansję kredytową związaną z obniżeniem stopy procentowej poniżej stopy

równowagi,

- deregulację rynków finansowych połączoną z ich globalizacją,

- liberalizację przepływów kapitałowych, zwiększenie strumieni międzynarodowych

przepływów kapitału obarczonych dużą niestabilnością,

- innowacyjność w zakresie tworzenia instrumentów finansowych i nienadążanie prawa za tą

innowacyjnością.

Podobny obraz wyłania się z raportu..:

„Wraz z rozprzestrzenianiem się kryzysu gospodarczo-finansowego w strefie euro doszło do

ujawnienia słabości sektora finansowego zagrażających jego stabilności. Redukcja ryzyka

kursowego, która miała miejsce wraz z utworzeniem strefy euro, ułatwiła przepływ wolnych

środków pieniężnych z gospodarek dysponujących nadwyżką oszczędności do państw, w

których popyt na kapitał przewyższał podaż. Procesowi temu sprzyjały: (1)spadek stóp

procentowych, który w wybranych krajach doprowadził do nadmiernego wzrostu akcji

Początkowa fascynacja danym aktywem

Inwestorzy wierząc w wysoką stopę zwrotu inwestują w dane aktywo

Napływ kapitału (często spekulacja) winduje ceny aktywa

Pierwsze oznaki niezadowolenia, część inwestorów wycofuje się powodując tąpnięcie cen aktywa

Masowa ucieczka kapitału - wyparowanie, pęknięcie bańki

10

kredytowej oraz (2)liberalizacja usług finansowych i (3)postęp techniczny (m.in.

informatyzacja). W szczególności, sekurytyzacja aktywów skutkowała pojawieniem się w

bilansach instytucji finansowych aktywów o niskiej jakości.”11

11

J. Bęza-Bojanowska, J. Osińska, A. Torój, K. Waćko, D. Witkowski, Monitor Stabilności strefy Euro,

kwiecień 2012, nr 1/2012, Ministerstwo Finansów, Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki, Biuro

Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską,

http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/MSSE_1_2012.pdf, 03.06.2015, str. 11

11

Rozdział II. Wpływ czynników związanych z integracją walutową na

wielkość akcji kredytowej

2.1. Wzrost popytu i podaży kredytów dla klientów indywidualnych

Ponieważ panujące nastroje są bardzo optymistyczne (niższa inflacja, oczekiwane

zwiększenie dochodów itd.), klienci indywidualni chętniej sięgają po kredyty bankowe.

Zwiększa się konsumpcja, a także inwestycje mieszkaniowe. Zwiększają się także możliwości

uzyskania kredytów, co pozwala optymistycznym konsumentom na zwiększone zadłużanie

się.

Na zwiększenie zadłużenia gospodarstw domowych z tytułu kredytów mieszkaniowych

wpływają:

- niższe stopy procentowe (nie tylko większa zdolność kredytowa, ale także mniej

„odczuwalna” rata kredytowa),

- wzrost dochodów realny oraz oczekiwany

- poszerzenie zakresu dostawców kredytów mieszkaniowych,

- rosnące ceny nieruchomości.

W skutek wspomnianych optymistycznych nastrojów zmniejsza się także poziom

oszczędności oraz znacząco zwiększa poziom zadłużenia na cele konsumpcyjne – ludność

chce podnieść swoją stopę życia i sięga po kredyty.

Z drugiej strony banki zwiększają podaż kredytów dzięki temu, że:

- niższe stopy procentowe uwalniają dodatkowe środki finansowe, takie zwiększenie

płynności w bankach pozwala na zwiększenie akcji kredytowej,

- niższe stopy procentowe wpływają także na zwiększenie zdolności kredytowej klientów,

zaciąganie większych zobowiązań ułatwiają także rosnące płace,

- dzięki rosnącej cenie aktywów zabezpieczających kredyty, zmieniają się koszty kredytu,

znów uwalniając kapitał potrzebny do prowadzenia akcji kredytowej (mierzone przez banki

oczekiwane ryzyko kredytowe zmniejsza się)

- niższa rentowność obligacji skarbowych oraz niższa rentowność „bezpiecznych” kredytów

składnia zarządzających bankami do podejmowania większego ryzyka (za które premia jest

wyższa); zwiększania wskaźnika LTV, wydłużenie możliwego okresu kredytowania,

uelastycznienie form spłaty kredytów.. Wzrosło także znaczenie sekurytyzacji, jako narzędzia

transferu ryzyka (oczyszczanie bilansu banku).

12

2.2. Wzrost popytu i podaży kredytów dla przedsiębiorstw

Dobra koniunktura, zniesienie ograniczeń wymiany handlowej związanych z wahaniami

kursowymi oraz zwiększony popyt wewnętrzny skłaniają przedsiębiorstwa do zwiększania

obrotów, co wymaga wprowadzenia dodatkowych środków do obrotu, a także zachęca do

dokonywania inwestycji. Malejące stopy procentowe i wydłużone okresy kredytowania oraz

złagodzone procedury kredytowe oraz rozszerzenie gamy dostępnych produktów (np.

faktoring zagraniczny), sprzyjają zwiększaniu zobowiązań. Również liberalne traktowanie

przez banki niektórych produktów (np. faktoring nie jest klasyfikowany jako zadłużenie, a

jednocześnie „wygładza” bilans) pozwala na głębokie zadłużanie się.

Podobnie jak w przypadku klientów indywidualnych, banki chętnie zwiększają akcje

kredytową ponieważ wzrastają obroty przedsiębiorstw, potencjalne inwestycje dają dobre

rokowania, zwiększa się także podaż dostępnych do dyspozycji banku środków. Dzięki

rosnącej cenie aktywów będących zabezpieczeniem kredytów ryzyko banku zmniejsza się,

uwalniając dodatkowe środki. Również obniżenie rentowności obligacji skarbowych oraz

„bezpiecznych” kredytów składnia zarządzających bankami do podejmowania większego

ryzyka.

2.3. Czynniki wzrostu akcji kredytowej, towarzyszących integracji walutowej:

1.Niższe stopy procentowe.

Wiele krajów przed przystąpieniem do strefy euro ma znacznie wyższe stopy procentowe niż

te obowiązujące w strefie euro. Wysokość stopy procentowej w kontekście kredytowania

wpływa na:

- wysokość rat kredytów,

- zdolność kredytową,

- dostępność środków (ilość pieniądza),

- skłonność do zaciągania kredytów.

Dla przedsiębiorstw podejmujących decyzje o inwestycjach poziom stopy procentowej

wpływa na szacowaną rentowność inwestycji finansowanej kredytem, tym samym niższe

stopy procentowe zachęcają do podejmowania inwestycji (efekt dźwigni finansowej).

Również finansowanie działalności bieżącej poprzez kredyt staje się tańsze, pozwala

zwiększać skalę działalności przy zachowaniu dobrej zyskowności.

Klienci indywidualni chętniej podejmują decyzję o zaciągnięciu kredytu ze względu na jego

niższe koszty i większą dostępność a także bardziej optymistyczne nastroje. Chętnie

przeznaczają pożyczone środki na bieżącą konsumpcję, podniesienie poziomu stopy życiowej,

a także są bardziej skłonni do zaciągania kredytów hipotecznych, traktując je albo jako drogę

13

do usamodzielnienia się (własne M), albo jako narzędzie inwestycji. W odpowiedzi na niskie

oprocentowanie depozytów bankowych, oraz często w kontekście integracji rosnące ceny

nieruchomości, ulokowanie ewentualnych nadwyżek w nieruchomościach wydaje się być

bezpiecznym wyborem oraz szansą na potencjalne zyski. Taka inwestycja wydaje się być

także dobrą formą „oszczędzania” – brakujące na zakup środki uzupełniane są kredytem.

Niskie oprocentowanie depozytów zniechęca do lokowania środków w tradycyjny sposób.

Warto zauważyć, że stopy procentowe ulegają stopniowemu obniżaniu już przed

przystąpieniem do strefy euro - kraje na drodze do przystąpienia muszą spełnić kryteria

konwergencji. Dzięki ich spełnianiu stają się bardziej wiarygodne. Sprzyja to obniżaniu

realnych stóp procentowych w mniej zamożnych krajach.

2.Eliminacja wahań kursowych.

Jest ważnym argumentem przede wszystkim dla przedsiębiorców, ale wpływa na całą

gospodarkę.

Przedsiębiorstwa importowe i eksportowe często zabezpieczają ryzyko kursowe korzystając z

instrumentów dostarczanych przez banki. Eliminacja ryzyka kursowego jest dla banku utratą

dochodów generowanych przez ten obszar. Banki starają się rekompensować te utracone

dochody poprzez inne produkty – m.in. zwiększając akcję kredytową.

Z drugiej strony wielu przedsiębiorców nie zabezpiecza się przed ryzykiem wahań

kursowych, stosując niejako „hazard”. Dla banków takie przedsiębiorstwa są mniej

wiarygodne, tym samym zmniejsza się możliwość ich finansowania. Często niezabezpieczona

ekspozycja kredytowa realnie wpływa negatywnie na ostateczny wynik finansowy,

rzeczywiście obniżając ocenę standingu finansowego firmy.

Z perspektywy przedsiębiorcy eliminacja wahań kursowych zachęca do zwiększania wymiany

handlowej eliminując ryzyko, oraz znosząc koszty zabezpieczania kursu czy koszty

niezabezpieczonej ekspozycji kredytowej.

Eliminacja wahań kursowych oraz ożywienie gospodarcze i handlowe wpływają na

zwiększanie się obrotów przedsiębiorstw, tym samym skłaniając do zwiększania

finansowania zewnętrznego. Jednocześnie chęć pozyskania nowych partnerów zagranicznych

w przypadku przedsiębiorstw eksportowych skłania ich do wydłużania terminów płatności –

co wymaga zwiększenia zaangażowania kapitału, a więc zwykle sięgania po kredyt. Z kolei w

przypadku przedsiębiorstw importujących, które rozpoczynają współpracę z nowymi

partnerami, często w początkowej fazie współpracy kredyty kupieckie nie są oferowane, co

również wymaga wspomagania finansowania.

14

Eliminacja ryzyka kursowego daje lepsze perspektywy na stabilną współpracę z partnerami

zagranicznymi, jest bardziej „obliczalna”, w związku z tym zachęca przedsiębiorców do

dokonywania inwestycji celem zwiększenia swojej konkurencyjności, wydajności (np.

inwestycje w park technologiczny). To kolejna przyczyna zwiększania zadłużenia przez

sektor przedsiębiorstw.

Eliminacja wahań kursowych pozwala także na przyciągnięcie kapitału zagranicznego,

choćby pod kątem inwestycji.

3.Liberalizacja usług finansowych oraz łatwiejszy dostęp do międzynarodowego rynku

finansowego.

W drodze do strefy euro kraje dokonują liberalizacji i deregulacji w sektorze usług

finansowych, co przyciąga kapitał zagraniczny, poszerzając bazę dostawców kredytów.

Lepszy rating kraju również powoduje napływ kapitału zewnętrznego, pobudzając inwestycje.

Omawiając temat liberalizacji rynku usług finansowych warto odnieść się do czterech

filarów- czterech swobód rynku wewnętrznego, stanowiących fundamentalne reguły

organizacji i funkcjonowania Jednolitego Rynku Europejskiego, podstawę wspólnej polityki

ekonomicznej Unii Europejskiej. Cztery swobody obejmują:

1. wolność przepływu towarów – polega m.in. na: dostosowaniu lub wzajemnej akceptacji

norm i regulacji prawnych, zniesieniu kontroli granicznych oraz ujednoliceniu podatków,

2. wolność przepływu usług – obejmuje przede wszystkim liberalizację usług finansowych,

transportowych, telekomunikacyjnych, oraz ujednolicenie metod i standardów kontroli w

sektorze banków i ubezpieczeń,

3. swoboda przepływu kapitału – rozumiana jako brak ograniczeń w przepływie płatności i

transgraniczne transfery pieniędzy - oznacza wolność transferu wartości majątkowych do

innego państwa członkowskiego, umożliwiając realizację inwestycji i korzystanie z jej

efektów, poprzez m.in.: inwestycje bezpośrednie, zakup i sprzedaż nieruchomości,

papierów wartościowych, zaciąganie pożyczek, udzielanie kredytów, poręczeń i

gwarancji

4. wolność ruchu osobowego – prawo do pracy, życia, mieszkania i korzystania z

uprawnień socjalnych w miejscu pobytu na całym obszarze UE, bez względu na

przynależność narodową.

„Pewną przeszkodą w skutecznym konkurowaniu na danym rynku krajowym przez podmioty

zagraniczne może być natomiast intensywny nadzór krajowych organów nadzoru bankowego,

stosujący w swojej działalności normy prawa krajowego, niejednokrotnie odmienne od norm

prawa państwa pochodzenia danego przedsiębiorstwa. (…)

15

W związku z powyższym, rynek usług finansowych, w szczególności rynek usług bankowych

czy rynek kart płatniczych i kredytowych, wymaga liberalizacji na szeregu płaszczyznach.

Należy zauważyć, iż jest to rynek cechujący się dużymi różnicami między usługami

finansowymi dostępnymi na poszczególnych rynkach krajowych państw członkowskich, w

połączeniu z jednorodnością podmiotów na tych rynkach.

Stan taki prowadzi do wzrostu cen i osłabienia konkurencji na rynkach usług finansowych

poszczególnych państw. Celem Unii Europejskiej jest zatem wprowadzenie tzw.

transgranicznej konkurencji w sektorze usług finansowych. (…) Liberalizacja rynku usług

finansowych polega zatem na przeciwdziałaniu praktykom utrudniania dostępu do rynku, a

także stymulowaniu tzw. konkurencji transgranicznej.”12

Podsumowując - dwie spośród czterech podstawowych swobód – wolność przepływu usług i

wolność przepływu kapitału mają bezpośredni wpływ na wielkość akcji kredytowej. Choć

wspólny rynek jest etapem integracji poprzedzającym unię walutową, to jednak mechanizmy

dostosowawcze nasilają się w drodze do przyjęcia wspólnej waluty oraz bezpośrednio po jej

przyjęciu.

„Ogólny wniosek z obserwacji procesu integracji rynków w wyniku pojawienia się jednolitej

waluty jest taki, że integracja rynków finansowych znacznie przyspieszyła w wyniku

wprowadzenia euro. Ponadto na uruchomienie procesów integracji wpłynęły same

przygotowania do utworzenia strefy euro, kiedy poszczególne kraje musiały spełnić kryteria

konwergencji nominalnej. (…) Wspólna waluta przyspieszyła również proces integracji (…)

w sektorze bankowym.”13

Większa konkurencja na rynku bankowym, łatwiejszy dostęp do kapitału, wydłużone okresy

kredytowania, złagodzone procedury kredytowe a także rozszerzenie gamy dostępnych

produktów sprzyjają zwiększaniu zobowiązań.

4.Optymistyczne oczekiwania i nastroje.

Istnieje kilka czynników kształtujących powszechne społeczne optymistyczne oczekiwania i

nastroje, które w konsekwencji przyczyniają się do zwiększania zobowiązań. Wśród

czynników tych warto wymienić:

- niższą inflację,

- realne i oczekiwane zwiększenie dochodów ludności,

12

E. Niemyska, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., Liberalizacja zmonopolizowanych

sektorów gospodarki., http://www.paiz.gov.pl/prawo/prawo_konkurencji/artykuly/liberalizacja#, 03.06.2015 13

Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, P.Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, Warszawa: Drukarnia NBP,

Wydawnictwo Wolters Kluwer Polsk Sp. z o.o. 2014, str.170

16

- otwierające się szeroko zwiększone możliwości pozyskania kredytu (przez czynniki

wspomniane wcześniej),

- zwiększony napływ kapitału, ekspansja inwestycji,

- niższy odczuwalny koszt kredytu, dzięki niższym stopom, wydłużeniu okresu kredytowania,

wzrostowi wartości zabezpieczeń, wzrostowi konkurencji na rynku bankowym oraz kreacji

nowych produktów bankowych,

- odczuwalną wyższa stopę życiową oraz oczekiwanie dalszej jej poprawy,

- lepsze możliwości współpracy z zagranicznymi partnerami handlowymi z punktu widzenia

przedsiębiorców,

- w skutek m.in. lepszych nastrojów społecznych wzrost popytu wewnętrznego, prowadzący

w dalszej konsekwencji do lepszych wyników przedsiębiorstw,

- poczucie „bogacenia się” dzięki wzrostowi wartości posiadanych aktywów,

- uleganie pokusie wytworzonej przez bańki spekulacyjne.

W uproszczeniu, w przypadku detalicznych klientów banku, czynniki wywołujące

powszechny optymizm przedstawia poniższa ilustracja:

Rysunek 2. Generatory optymizmu społecznego


Optymistycznemu trendowi zdają się także ulegać dostawcy kredytów, którzy widząc

potencjalne zyski dokonują liberalizacji zasad i warunków udzielania kredytów, objawiającej

się m.in. w wydłużaniu okresów kredytowania, zwiększaniu wskaźnika LTV, szacowaniu

wysokiej rentowności przedsięwzięć inwestycyjnych itd., a także dają się skusić

OP

TYM

IZM

REALNE I OCZEKIWANIE ZWIĘKSZANIE DOCHODÓW

PODWYŻSZENIE STOPY ŻYCIOWEJ REALNE I POŻĄDANE

DOSTĘPNOŚĆ I KOSZT KREDYTU

POCZUCIE „BOGACENIA SIĘ” (WZROST CEN AKTYWÓW)

POKUSY BANIEK SPEKULACYJNYCH

17

uwodzicielskiemu urokowi wzrastających cen aktywów stanowiących zabezpieczenie

kredytów.

5.Wzrost wynagrodzeń

Realny wzrost wynagrodzeń wpływa na zwiększenie się zdolności kredytowej, umożliwiając

zwiększanie zobowiązań. Wyższe wynagrodzenia umożliwiają zaciągnięcie większego

kredytu poprzez zwiększenie zdolności kredytowej, ale także poprzez niższą „odczuwalność”

raty przypadającej do spłaty na dany miesiąc. Gdy wzrastają wynagrodzenia zwiększa się

konsumpcja, rośnie pokusa podwyższania stopy życiowej kredytem, a w przypadku części

społeczeństwa pojawia się chęć „inwestowania” comiesięcznej nadwyżki np. z

przeznaczeniem na spłatę raty kredytu hipotecznego, zwłaszcza że w kontekście rosnących

cen nieruchomości wydaje się być to dobrym pomysłem na szybkie „dorobienie się”.

Wzrost wynagrodzeń umożliwia bankom oferowanie większych kwot kredytów.

Ekonomia behawioralna zajmuje się wyjaśnianiem zjawisk tego typu, jak pokusa

podwyższania stopy życiowej kredytem;

„(…) wraz ze wzrostem wartości dochodów netto wzrasta wartość udzielonych kredytów w

danym kraju. Inaczej mówiąc, im więcej konsumenci zarabiają, tym więcej zaciągają

kredytów. W wątpliwość można byłoby podać racjonalność tego zachowania, gdyż z

założenia kredyty są udzielane osobom, których nie stać na sfinansowanie bieżącej

konsumpcji. W związku z tym wydawać by się mogło, że wraz ze wzrastającymi dochodami

skłonność do zaciągania kredytów powinna być coraz mniejsza, jednak z analizowanych

danych widać wyraźnie, że poprawienie się sytuacji finansowej oddziałuje na rosnący popyt

na dobra trwałe, a w konsekwencji kredyty i pożyczki bankowe finansujące ich konsumpcję.

Na powyższym przykładzie zyskuje słuszność powiedzenie, że apetyt rośnie w miarę

jedzenia. Dzięki zadłużaniu się gospodarstwa domowe mogą przejść na wyżej położoną

ścieżkę konsumpcji, niż mogłoby to wynikać z aktualnego poziomu dochodów.” 14

Nie można nie docenić wagi czynnika, jakim jest wzrost dochodów:

„Zestawienie rozmiarów budownictwa mieszkaniowego, ilości transakcji i popytu

generowanego kredytem, pokazuje, że to ten ostatni był czynnikiem wywołującym tak

znaczną inflację na rynku mieszkaniowym. Było to możliwe dzięki wzrostowi dostępności

kredytu, na który złożyły się spadek stóp procentowych i niższe marże bankowe oraz przyrost

14

A. Olechnowicz, Zachowanie podmiotów decyzyjnych w czasie kryzysu na przykładzie skłonności do

zadłużania się gospodarstw domowych w latach 2003-2011, http://www.wneiz.pl/nauka_wneiz/sip/sip35-

2014/SiP-35-t2-463.pdf, 03.06.2015 . Uniwersytet Gdański, str. 170

18

dochodów gospodarstw domowych, przy czym czynnikiem oddziałującym mocniej był

przyrost dochodów.”15

6.Wzrost cen aktywów

Wzrastają też ceny aktywów, co przekłada się na zwiększenie wolumenów udzielanych

kredytów. Dodatkowo wciąż wzrastające ceny aktywów pozwalają na podwyższanie

istniejących już zobowiązań zabezpieczonych danym aktywem. Wielu klientów

indywidualnych zwiększa więc swój kredyt hipoteczny, zwłaszcza że pozyskane w ten sposób

środki zgodnie z polityką banku zwykle w dużej części mogą być przeznaczone na dowolny

cel, także konsumpcyjny. Często oprocentowanie tej dodatkowej kwoty pożyczki jest wyższe,

umożliwiając bankowi osiągnięcie dodatkowych zysków. Jednak jednocześnie

oprocentowanie to jest niższe od oprocentowania tradycyjnego kredytu konsumpcyjnego, a

okres kredytowania jest długi- tym samym rata jest mniej odczuwalna, choć w rzeczywistości

koszty takiego kredytu ze względu na długi okres są bardzo wysokie. Jednocześnie banki

dzięki większej wycenie wartości zabezpieczeń mają do dyspozycji szersze środki na

prowadzenie akcji kredytowej.

Narastające ceny danego aktywa np. nieruchomości uruchamiają mechanizmy zwiększonego

nimi zainteresowania, w skutek tego inwestycje w danym sektorze- w tym wypadku

budowlanym – zostają zwiększone, powodując dalsze napędzanie akcji kredytowej (pieniądze

pożyczają zarówno deweloperzy, jak i klienci indywidualni kupujący nieruchomość).

Często powstają omawiane wcześniej bańki spekulacyjne, czego naturalną dalszą

konsekwencją jest ciągłe narastanie wartości danego typu aktywa i dalsze napędzanie akcji

kredytowej - tzw. akcelerator finansowy.

2.4. Zjawiska towarzyszące.

W tym miejscu warto wymienić najbardziej powszechne zjawiska towarzyszące integracji

walutowej jako akceleratorowi akcji kredytowej:

1.Stopy procentowe maleją już przed przystąpieniem do strefy euro, ponieważ kraje mające

przystąpić do strefy euro muszą spełnić kryteria konwergencji. Dzięki ich spełnianiu stają się

bardziej wiarygodne. Sprzyja to obniżaniu realnych stóp procentowych w mniej zamożnych

krajach.

2.Narasta deficyt obrotów bieżących w mniej zamożnych krajach wstępujących do strefy

euro, ponieważ zwiększają się potrzeby inwestycyjne, a pojawiają się lepsze warunki

15

T. Jędrzejowicz, M. Kitala, A. Wronka, K. Konopczak, S. Kozak, J. Łaszek, H. Augustyniak, M. Widłak,

M. Mackiewicz, P. Krajewski, Raport Na Temat Pełnego Uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w Trzecim

Etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Projekty Badawcze Część III, NBP,

http://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/re13n.pdf. 03.06.2015, str. 157

19

pozyskiwania oszczędności zagranicznych (pomimo spadku stóp dla krajowych

oszczędności). Jednocześnie spada też poziom stopy oszczędności.

3.Zasoby wytwórcze przesuwają się do sektorów mniej wydajnych, np. budownictwa, zamiast

do sektorów podlegających wymianie handlowej. Dużą rolę stymulatora rozwoju

gospodarczego spełnia popyt krajowy.

4.Jeżeli silnemu spadkowi stóp procentowych oraz wzrostowi realnych cen nieruchomości

towarzyszy silny rozwój budownictwa, pomimo zwiększonej podaży pracy (np.

spowodowanej migracją), wciąż zapotrzebowanie za pracowników na rynku pracy nie jest

zaspakajane i prowadzi do wzrostu płac, a więc i kosztów pracy, wpływając tym samym

niekorzystnie na konkurencyjność.

20

Rozdział III. Akcja kredytowa w warunkach integracji ze strefą euro na

przykładzie Irlandii, Hiszpanii, Portugalii i Grecji.

3.1. Geneza kryzysu i boomu kredytowego dla poszczególnych krajów

Irlandia

Krótka geneza kryzysu

Kryzys w Irlandii wiąże się w znacznej mierze z pęknięciem bańki spekulacyjnej na rynku

nieruchomości. W drodze do przystąpienia do strefy euro gospodarka kraju znajdowała się na

ścieżce szybkiego wzrostu (za sprawą zainicjowanych reform strukturalnych, niskiego

podatku od dochodu przedsiębiorstw, trójstronnego porozumienia płacowego, efektywnego

wykorzystania funduszy unijnych). Po wejściu do strefy euro niskie stopy procentowe

poskutkowały dynamicznym wzrostem wolumenu kredytów udzielanych przez banki

irlandzkie przede wszystkim na cele związane z budownictwem mieszkaniowym, a

regulatorzy nie podjęli wystarczających działań zapobiegawczych. Zwiększyła się także

konkurencja na rynku bankowym. Sektor bankowy w Irlandii był silnie powiązany także z

bankami amerykańskimi i brytyjskimi. Silnemu wzrostowi popytu krajowego towarzyszył

wzrost inflacji i wynagrodzeń, obniżając konkurencyjność międzynarodową kraju. Udział

sektora budowlanego w gospodarce był nadmierny, co hamowało wzrost produktywności.

Nadwyżka w rachunku bieżącym bilansu płatniczego zamieniła się po roku 2000 w deficyt.

Kryzys gospodarczy spowodował spadek konsumpcji prywatnej, wzrost bezrobocia, w

konsekwencji spadek popytu na mieszkania i trudności z regulacją posiadanych przed

gospodarstwa domowe zobowiązań finansowych. Banki dokonały odpisu strat z tego tytułu, a

to niebezpiecznie zachwiało sektorem bankowym. Państwo zdecydowało się do interwencji w

postaci finansowania banków ze środków publicznych.

Boom kredytowy w Irlandii

Na stymulowanie akcji kredytowej miało wpływ kilka czynników, które wystąpiły na skutek

bezpośredni i pośredni przyjęcia euro oraz w wyniku powiązanej z tym integracji rynków

finansowych:

- obniżki stóp procentowych jako efekt dążenia do wypełnienia kryteriów konwergencji,

- wzrost popytu krajowego,

- zwiększenie ilości środków nieobciążonych ryzykiem kursu walutowego – przeznaczone

zostały na finansowanie akcji kredytowej,

- zwiększona konkurencja banków zagranicznych, zwłaszcza brytyjskich,

- wzrastające ceny mieszkań;

„(…), w latach 1992–2006 ceny nowych mieszkań w Irlandii wzrosły trzykrotnie

21

w ujęciu realnym i prawie trzyipółkrotnie w ujęciu nominalnym. W tym samym czasie liczba

mieszkań oddanych do użytku wzrosła o 150%. Większość wzrostu realnych cen mieszkań

wynikała z wyjątkowo silnej presji popytowej na rynku mieszkaniowym ze strony relatywnie

młodego i dynamicznie rozwijającego się społeczeństwa, silnego wzrostu realnych dochodów

do dyspozycji, niskich i w pierwszej połowie dekady ujemnych realnych stóp procentowych,

korzystnych rozwiązań podatkowych i zakupu nieruchomości w celach inwestycyjnych.

Szacunki przeszacowania cen realnych nowych mieszkań w szczytowym okresie ich

wzrostu (w 2006 roku) wahają się między 20% a 40%.”16

- wzrost dochodów,

- rozluźnienie regulacji i standardów kredytowych, m.in. wzrost wskaźnika LTV, niskie

wymogi kapitałowe, tworzenie mniejszych odpisów na rezerwy na kredyty zagrożone.

Efektem był boom kredytowy:

„Główne instytucje finansowe zanotowały w latach 2003–2006 co najmniej 25% wzrost

udzielanych kredytów. Można również wskazać przykłady banków, których ekspozycja

względem nieruchomości komercyjnych (jako odsetek ogółu udzielonych kredytów)

przekraczała 70%. Ponadto, wskaźnik LTV dla nowych kredytów systematycznie wzrastał i w

2007 roku już 60% kredytów mieszkaniowych charakteryzowało się jego wartością powyżej

90%, a dla 25% z nich wskaźnik ten wynosił 100%. Dla odmiany, wskaźnik kredytów do

depozytów dla systemu bankowego w Irlandii osiągnął poziom około 220% w 2008 roku (dla

porównania, wskaźnik ten wynosił około 170% w 2004 roku).”17

Hiszpania


Hiszpania od połowy lat 90 do roku 2007 przeżywała rozkwit, jednak wzrost gospodarczy

opierał się przede wszystkim na nadmiernej ekspansji sektora budowlanego. Następowała

liberalizacja prawa (np. regulującego wykorzystanie ziemi budowlanej). Wydajność nie

wzrastała, kraj tracił konkurencyjność. Boom na rynku nieruchomości oraz dostęp do tanich

kredytów powodował przyrost miejsc pracy – a tym samym napływ imigrantów, wzrost cen

nieruchomości i popytu na nie, zwiększenie liczby kredytów hipotecznych oraz zadłużenia

ludności. Podaje się że w latach 1999-2007 nawet 2/3 domów budowanych w Europie

powstawało w Hiszpanii. Kredyty hipoteczne były łatwo dostępne i przyznawane „szczodrą

16

R. Woreta, R. Sankowski, P. Sepielak, Materiały i Opracowania Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego,




03.06.2015, str 45-46 17

Op. cit. str. 46

22

ręką”, przy bardzo rozluźnionej polityce kredytowej. Pęknięcie bąbla było tylko kwestią

czasu, akceleratorem było rozprzestrzenianie się w 2007 roku kryzysu który zaczął się w

Stanach Zjednoczonych. Kryzys który przyszedł dał się mniej we znaki bankom

komercyjnym (które zachowały znaczne rezerwy), zaś bardziej regionalnym bankom

oszczędnościowym, która finansowały lokalne projekty budowlane. Ostatecznie jednak

pęknięcie bańki na rynku nieruchomości i występujący kryzys doprowadził do spadku

wiarygodności także dużych banków komercyjnych oraz samego rządu. Następował spadek

ratingu i ucieczka kapitału. Rząd Hiszpanii zwrócił się w 2012 roku o pomoc do UE.

Warto zauważyć, że Hiszpania należała do nielicznych krajów, które bez większych

problemów spełniały kryteria konwergencji.

Wartym odnotowania jest także fakt, że w okresie prosperity, za skutek wzmożonego

zapotrzebowania na import wzrastał deficyt handlowy.

Boom kredytowy w Hiszpanii



finansowych:

- obniżenie stóp procentowych (o niemal 4 punkty procentowe),

- silny wzrost popytu wewnętrznego

- wzrost cen nieruchomości,

- nadmierny rozwój sektora budownictwa i nieruchomości,

- napływ kapitału zagranicznego, skierowany na rynek nieruchomości,

- obniżanie przez banki standardów oceny ryzyka, udzielanie wyższych kredytów.

Co ciekawe, w Hiszpanii nie można mówić o nadużywaniu przez banki narzędzia jakim jest

sekurytyzacja;

„Innym instrumentem, który pośrednio przyczynił się do ograniczenia negatywnych skutków

zawirowań na hiszpańskim rynku finansowym wywołanych ostatnim kryzysem finansowym,

był specyficzny mechanizm sekurytyzacji. Znacząco różnił się od mechanizmów stosowanych

w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Wynikało to zarówno z odmiennych –

zdecydowanie bardziej konserwatywnych – rozwiązań prawnych, jak i z uwarunkowań

praktycznych, które ograniczały atrakcyjność transferu aktywów poza bilans banku według

popularnego na świecie modelu originate-to-sell. Sekurytyzacja jest narzędziem zarządzania

ryzykiem, który poprzez transfer aktywów do innych podmiotów zmniejsza ekspozycję

kredytową banku i w efekcie umożliwia dalszą ekspansję kredytową bez zwiększenia jego

bazy kapitałowej. Tymczasem w Hiszpanii wykorzystywano ją raczej jako instrument

finansowania. Prawne ramy dla sekurytyzacji w Hiszpanii od początku cechowało podejście

23

ostrożne, co miało związek z doświadczeniami kryzysu bankowego na przełomie lat 70. i 80.

Jedyny dostępny od 1981 roku instrument sekurytyzacyjny – covered bonds – nie pozwalał na

transfer aktywów poza bilans. Dopiero w 1992 r. zezwolono na tworzenie Mortgage

Securitisation Funds z możliwością emitowania Mortgage Backed Securities (MBS), których

część mogła być wykazywana poza bilansem. W 1998 r. zezwolono Asset Securitisation

Funds emitować również papiery wartościowe oparte na innych aktywach niż kredyty

hipoteczne. W kolejnych latach obserwowano rosnącą skłonność do stosowania instrumentów

sekurytyzacyjnych typu off-balance sheet, ale tylko do 2004 r., kiedy to przyjęto nowe zasady

rachunkowości (idące w kierunku spodziewanych MSSF), według których nadzór finansowy

stosował ujęcie skonsolidowane wobec instrumentów sekurytyzacyjnych, co skutecznie

zniechęcało do sekurytyzacji typu off-balance sheet. Konsekwencją zarysowanego stanu

prawnego był znikomy udział sekurytyzacji tego typu w łącznej puli sekurytyzacji w

Hiszpanii.”18

Portugalia


Wzrost wolumenu kredytów mieszkaniowych i konsumpcyjnych dokonał się za sprawą

spadku stóp procentowych oraz liberalizacją sektora usług finansowych, poprzedzających

wejście do strefy euro. Początkowo wysyłało to wzrost gospodarczy i spadek bezrobocia,

jednak ograniczone zdolności produkcyjne gospodarki w zestawieniu z rosnącym popytem

wewnętrznym doprowadziły do wzrostu cen i płac, ale nie nastąpił wzrost produktywności,

wpłynęło to na spadek konkurencyjności dóbr produkowanych w Portugalii. Potrzeby

gospodarki portugalskiej były zaspakajane w rosnący sposób przez import, co poskutkowało

wysokim deficytem na rachunku obrotów bieżących i rosnącym poziomem zadłużenia

zagranicznego. Ze względu na sztywność płac poprawa konkurencyjności była trudna, a

wysoki poziom deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych ograniczył

możliwości reakcji przez zastosowanie instrumentów polityki fiskalnej.

Boom kredytowy w Portugalii



finansowych:

- spadek stóp procentowych,

- optymistyczne nastroje związane z przystąpieniem do strefy euro,

- eliminacja ryzyka kursu walutowego,

18

Op. Cit. str. 52

24

- liberalizacja i deregulacja w sektorze finansowym,

- ekspansja popytu krajowego, boom konsumpcyjny,

- boom inwestycyjny,

- wzrost wynagrodzeń.

Co ciekawe, w przypadku Portugalii wzrost popytu krajowego oraz wzrost wolumenu

kredytów dla sektora prywatnego nie doprowadził do wzrostu cen nieruchomości, ze względu

na ograniczenia w podaży. Portugalia stosuje jedne z najbardziej restrykcyjnych w UE

przepisów dotyczących zagospodarowania przestrzennego, które wprowadzono już w 1993

roku, celem ochrony portugalskiego wybrzeża przed nadmiernym zagęszczeniem zabudowy i

utratą walorów naturalnych. Jednocześnie banki nie podwyższały nadmiarowo wskaźnika

LTV, a kredyty hipoteczne udzielane były głównie w celu zakupu pierwszego mieszkania;

„Dla odmiany, do czynników ograniczających ryzyka związane ze wzrostem kredytu dla

gospodarstw domowych zaliczano następujące okoliczności: (I) kredyty hipoteczne były

niemal wyłącznie udzielane w celu nabycia pierwszego mieszkania, (II) w odróżnieniu od

późniejszych boomów kredytowych w Irlandii i Hiszpanii, nadmiernemu wzrostowi akcji

kredytowej w Portugalii nie towarzyszył drastyczny wzrost cen na rynku nieruchomości, (III)

na poziomie całego sektora wskaźnik LTV wynosiły efektywnie około 70%, podobnie jak w

innych krajach UE.”19

Grecja


Kryzys w Grecji był konsekwencją nieodpowiedniej polityki fiskalnej oraz braku działań

mających prowadzić do poprawy konkurencyjności gospodarki. Nawet w okresie wysokiego

wzrostu gospodarczego, gdy przychody budżetowe były relatywnie wysokie głównie za

sprawą wpływów podatkowych, narastał wzrost zadłużenia sektora publicznego. Spadek stóp

procentowych, który poprzedził przyjęcie euro, spowodował wzrost poziomu zadłużenia, a

środki pochodzące z kredytów były wydawane w sposób nieefektywny, np. na podwyżki płac

w sektorze publicznym, na działania socjalne: „Grecja żyła w ostatnich latach ponad stan,

korzystając z pożyczek zagranicznych. Pieniądze te wykorzystane zostały m.in. na duże

podwyżki płac w sferze budżetowej – niektóre płace wzrosły w ciągu ostatnich 5 lat o 100

proc.”20

. Nastąpiło obniżenie konkurencyjności gospodarki kraju. Jednocześnie inwestorzy

wprowadzani byli w błąd, ponieważ do wiadomości publicznej podawane były zaniżone

19

Op. Cit. str. 58 20

A. Dragan, Kancelaria Senatu, Dział Analiz i Opracowań Tematycznych, (2010), Sytuacja Gospodarcza w

Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Islandii, Estonii, na Litwie i Łotwie oraz w Polsce - skutki kryzysu,

http://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/121/plik/012.pdf, 03.06.2015, str. 1

25

wartości statystyk dotyczących deficytu i długu sektora instytucji rządowych. Trzeba jednak

zauważyć, że Gracja miała strukturalne problemy gospodarcze jeszcze przed wprowadzeniem

euro (preferencyjne traktowanie przedsiębiorstw państwowych, brak elastyczności rynku

pracy, struktura systemu ubezpieczeń społecznych, brak przejrzystości przepisów).

Boom kredytowy w Grecji



finansowych:

- spadek stóp procentowych,

- optymistyczne nastroje społeczne,

- wzrost konsumpcji,

- wzrost wynagrodzeń.

3.2. Analiza zbiorcza czynników stymulujących akcję kredytową w wybranych krajach

1.Niższe stopy procentowe

Bodaj najważniejszą częścią tworzenia unii walutowej był powstały w 1989 roku tzw. Raport

Delorsa. Przewidziano w nim trzy etapy na drodze do unii monetarnej w Europie;

- etap pierwszy obejmował lata 1990-1993, kraje miały wypracować wstępną konwergencję

polityki ekonomicznej i pieniężnej,

- etap drugi przypadający na lata 1994-1998 jako cel stawiał osiągnięcie przez kraje

członkowskie konwergencji gospodarczej opartej na kryteriach z Maastricht,

- ostatni etap to lata 1999-2001, zaczął funkcjonować ESBBC, usztywniono kursy, zaczęto

wprowadzać euro do obiegu bezgotówkowego, by finalnie jako jedyna waluta zostało

wprowadzone w 2002 roku;

„Do normalnego obiegu gotówkowego (euro) jako jedyna waluta zostało wprowadzone

między styczniem a lipcem 2002r. Uczestnikami unii walutowej (strefy euro) było

początkowo 11 państw, które spełniły kryteria konwergencji (Austria, Belgia, Finlandia,

Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, i Włochy). Wielka

Brytania i Dania nie zdecydowały się na przystąpienie, a Szwecja i Grecja nie spełniły

kryteriów konwergencji. Grecja stała się członkiem UGW w 2001r., po spełnieniu kryteriów

konwergencji.”21

21

Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, Warszawa: Drukarnia NBP,

Wydawnictwo Wolters Kluwer Polsk Sp. z o.o. 2014, str. 33

26

Tabela 2. Nominalne krótkoterminowe stopy procentowe w latach 1990-2014 w wybranych krajach UE.

kraj/rok strefa euro Niemcy Irlandia Grecja Hiszpania Portugalia

1990

8,43 11,37 19,86 15,16 16,91

1991

9,18 10,44 22,73 13,23 17,67

1992

9,46 12,37 23,54 13,34 16,18

1993

7,24 9,27 23,47 11,69 13,25

1994

5,32 5,87 24,56 8,01 11,10

1995

4,48 6,28 16,35 9,35 9,79

1996

3,27 5,42 13,79 7,52 7,36

1997

3,30 6,05 12,81 5,38 5,72

1998

3,52 5,47 13,98 4,25 4,32

1999 3,19 2,96 2,96 10,09 2,96 2,96

2000 4,50 4,39 4,39 7,72 4,39 4,39

2001 4,30 4,26 4,26 4,26 4,26 4,26

2002 3,36

2003 2,37

2004 2,14

2005 2,21

2006 3,09

2007 4,29

2008 4,64

2009 1,27

2010 0,82

2011 1,39

2012 0,57

2013 0,22

2014 0,21

Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat

27

Wykres 1. Nominalne krótkoterminowe stopy procentowe w wybranych krajach w latach 1990-2014.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie AMECO

Wyższa stopa procentowa jest wyrazem wyższej premii za ryzyko w krajach o mniejszej

wiarygodności i stabilności makroekonomicznej, oraz oczekiwań inflacyjnych. Jak widać na

powyższym wykresie, na początku lat ’90 stopy procentowe były relatywnie wysokie i

zróżnicowane w poszczególnych krajach, będąc odbiciem wyższych stóp inflacji bądź

wyższej premii za ryzyko. W kolejnych latach kraje dążyły do spełnienia kryteriów

konwergencji. Obserwujemy stopniowy spadek stóp procentowych. Warto zauważyć, że

zgodnie z powiedzeniem „duży może więcej”, czy efektem synergii, prawdopodobnie cały

obszar walutowy cieszy się większą wiarygodnością niż poszczególne państwa przed

utworzeniem strefy euro;

„W latach 2000-2001 w strefie euro nastąpił wzrost stopy inflacji, która w niemal wszystkich

krajach była wyższa niż w 1995r. Mimo to stopy procentowe zareagowały tylko nieznacznym

wzrostem. Może to świadczyć o zdecydowanie większej wiarygodności całego obszaru

walutowego w porównaniu z wiarygodnością poszczególnych państw przed utworzeniem

strefy euro.

Wysoką wiarygodność państwa strefy euro zawdzięczają w dużej mierze wiarygodności

polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego, który – jak się często wskazuje –

niejako odziedziczył wiarygodność Deutsche Bundesbanku, czyli niemieckiego banku

centralnego (…).”22

2.Eliminacja wahań kursowych

22

Op. Cit. str. 201

0

5

10

15

20

251

99

0

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

Nominalne krótkoterminowe stopy procentowe w wybranych krajach

strefa euro

Niemcy

Irlandia

Grecja

Hiszpania

Portugalia

28

Eliminacja ryzyka kursowego to możliwość stabilnych warunków wymiany handlowej,

pozwala także na przyciągnięcie kapitału zagranicznego pod kątem inwestycji;

„Występowanie odrębnych walut powodowało zróżnicowanie ryzyka walutowego, które

stanowi istotny składnik ryzyka kraju. (…) W literaturze często zwraca się jednak uwagę na

występowanie home bias (skrzywienie krajowe), które powoduje, że inwestorzy są bardziej

skłonni trzymać aktywa emitowane przez przedsiębiorstwa z ich kraju. Brytyjczycy mają

więcej akcji brytyjskich, podczas gdy Amerykanie – amerykańskich. (…) Eliminacja ryzyka

kursowego sprawiła, że inwestorzy zaczęli przywiązywać większą wagę do analizy

sektorowej niż do analizy ryzyka kraju.”23

.

Co ciekawe- zjawisko home-bias zostało niejako zastąpione innym zjawiskiem, dla którego

stworzono określenie euro-bias: „Wprowadzenie wspólnej waluty w 1999 r. przyczyniło się

do redukcji skali home-bias, obok którego pojawił się nowy efekt euro-bias, czyli lokowanie

przez inwestorów ze strefy euro nieproporcjonalnie dużej części swoich inwestycji w

aktywa z tego regionu.”24

Trzeba jednocześnie zauważyć intensywny wzrost wymiany handlowej;

„Większość badań jednoznacznie potwierdza, że euro doprowadziło do intensyfikacji

wymiany handlowej zarówno wewnątrz unii walutowej, jak i między strefą euro a innymi

krajami. Jeżeli przeanalizujemy udziały handlu w PKB w 2006r, możemy wyciągnąć

wniosek, że we wszystkich dwunastu krajach tworzących obszar walutowy (oprócz Grecji)

były one wyższe niż w roku wprowadzenia euro do obiegu oraz zdecydowanie wyższe niż w

latach wcześniejszych (…).”25

Żeby docenić wagę eliminacji ryzyka kursu walutowego, warto przyjrzeć się wahaniom

kursów przed utworzeniem strefy euro. W poniższym opracowaniu kursy walut omawianych

krajów odniesiono do kursu marki niemieckiej, oraz kursów innego znaczącego partnera

handlowego z późniejszej strefy euro.

23

Op. Cit. str. 169 24

K. Gajewski, K. Olszewski, M. Pawłowska, W. Rogowski, G. Tchorek, J. Zięba, Integracja finansowa w

Europie po wprowadzeniu euro. Przegląd literatury, Warszawa: NBP 2012, Zeszyt nr 277,

https://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/ms277.pdf, 03.06.2015, str. 12 25

Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, Warszawa: Drukarnia NBP,

Wydawnictwo Wolters Kluwer Polsk Sp. z o.o. 2014, str. 205

29

Tabela 3. Wahania kursów wybranych walut w latach 1990-2002.

rok/kurs

walutowy

DEM/IEP

(funt

irlandzki)

BEF/IEP

DEM/ES

P (peseta

hiszpańsk

a)

FRF/ESP

DEM/PT

E (eskudo

portugals

kie)

ESP/PTE

DEM/GR

D (grecka

drachma)

ITL/GRD

1990 0,37 0,02 63,11 18,72 88,26 1,40 97,85 0,13

1991 0,37 0,02 62,68 18,42 87,18 1,39 109,74 0,15

1992 0,38 0,02 65,66 19,36 86,55 1,32 122,44 0,16

1993 0,41 0,02 77,03 22,47 97,29 1,26 138,88 0,15

1994 0,41 0,02 82,62 24,15 102,39 1,24 150,08 0,15

1995 0,44 0,02 87,07 24,99 104,75 1,20 163,63 0,14

1996 0,42 0,02 84,21 24,76 102,56 1,22 162,22 0,16

1997 0,38 0,02 84,50 25,09 101,14 1,20 157,95 0,16

1998 0,40 0,02 84,96 25,33 102,52 1,21 167,69 0,17

1999 0,40 0,02 85,07 25,37 102,50 1,20 166,58 0,17

2000 0,40 0,02 85,07 25,37 102,50 1,20 172,12 0,17

2001 0,40 0,02 85,07 25,37 102,50 1,20 174,22 0,18

2002 0,40 0,02 85,07 25,37 102,50 1,20 174,22 0,18

Wyjaśnienie skrótów: DEM - marka niemiecka, BEF - frank belgijski, FRF - frank francuski, ESP - peseta

hiszpańska, ITL - lir włoski

Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://fxtop.com/en/historical-exchange-rates

Irlandia: eksportuje maszyny, artykuły elektroniczne, sprzęt transportowy oraz produkty

rolno-spożywcze (mięso, masło), importuje produkty chemiczne, żywność oraz ropę naftową i

jej pochodne. Wymiana handlowa głównie z krajami UE, m.in. Wielka Brytania, Belgia, oraz

USA. Z racji stosunkowo dużej wymiany handlowej z Belgią, poniższy wykres prezentuje

również kurs pary walut BEF/EP.

Wykres 2. Wybrane kursy walutowe – Funt irlandzki


0,3600

0,3700

0,3800

0,3900

0,4000

0,4100

0,4200

0,4300

0,4400

0,018

0,0185

0,019

0,0195

0,02

0,0205

0,021

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

BEF/IEP

DEM/IEP

30

Hiszpania: eksportuje wyroby chemiczne i inne wyroby przemysłowe, a także maszyny,

urządzenia i sprzęt transportowy, jak również towary rolno-spożywcze, m.in. wino, oliwę,

cytrusy, ryby i owoce morza. Importuje maszyny, wyroby przemysłowe oraz paliwa.

Wymiany handlowej dokonuje głównie z krajami UE, tj. Francja, Niemcy, Włochy, Wielka

Brytania. Z racji stosunkowo dużej wymiany handlowej z Francją, poniższy wykres

prezentuje również kurs pary walut FRF/ESP.

Wykres 3. Wybrane kursy walutowe – Peseta hiszpańska


Portugalia: eksportuje przede wszystkim środki transportu, maszyny, odzież i obuwie,

papier, drewno, korek, a także art. spożywcze: oliwę i wino. Importowana jest m.in.: ropa

naftowa. Największymi partnerami handlowymi są kraje UE, głównie: Hiszpania, Niemcy,

Francja, Wielka Brytania, Włochy. Z racji stosunkowo dużej wymiany handlowej z

Hiszpanią, poniższy wykres prezentuje również kurs pary walut ESP/PTE.

Wykres 4. Wybrane kursy walutowe – Eskudo portugalskie


18

19

20

21

22

23

24

25

26

62

67

72

77

82

87

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

DEM

/ESP

DEM/ESP

FRF/ESP

85,0000

90,0000

95,0000

100,0000

105,0000

1,19

1,24

1,29

1,34

1,39

1990199119921993199419951996199719981999200020012002

ESP

/PTE

ESP/PTE

DEM/PTE

31

Grecja: eksportuje produkty spożywcze: oliwa, oliwki, wina, owoce, a także tytoń, odzież i

wyroby włókiennicze. Importuje przede wszystkim maszyny, urządzenia i środki transportu,

żywność, ropę naftową, tworzywa sztuczne, produkty medyczne. Liczne zabytki

architektoniczne oraz walory krajobrazowe, a także dobrze rozwinięta infrastruktura

turystyczna sprawiły, że jedną z głównych gałęzi gospodarki jest turystyka. Najważniejszymi

partnerami handlowymi są kraje UE: Niemcy, Włochy, Francja, Wielka Brytania i Holandia.

Z racji stosunkowo dużej wymiany handlowej z Włochami, poniższy wykres prezentuje

również kurs pary walut ITL/GRD.

Wykres 5. Wybrane kursy walutowe – Drachma grecka


Jak wykazują powyższe opracowania, wymiana handlowa i inwestycje były obarczone dużym

ryzykiem wahań kursowych przed utworzeniem strefy euro.

3.Liberalizacja usług finansowych, łatwiejszy dostęp do międzynarodowego rynku

finansowego.

Liberalizacja finansowa to w zasadzie pierwszy etap tworzenia unii gospodarczej i walutowej,

to element procesu budowania swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału i ludzi w

ramach jednolitego rynku UE. Celem unii jest przeciwdziałanie wszelkim utrudnieniom w

dostępie do rynku usług finansowych oraz stymulowanie transgranicznej konkurencji,

Jedno z zadań ESBC wiąże się z funkcjonowaniem systemów płatniczo-rozliczeniowych,

stworzono system TARGET, następnie TARGET 2, a także SEPA.

EBC i krajowe banki centralne tworzą wspólnie regulacje i mechanizmy nadrzędne.

Liberalizacja rynku usług finansowych postępowała nie tylko na skutek integracji walutowej,

ale także dzięki procesom globalizacji oraz dynamicznemu rozwojowi technologii

informatycznych.

0,12

0,13

0,14

0,15

0,16

0,17

0,18

95,00

115,00

135,00

155,00

175,00

1990199119921993199419951996199719981999200020012002

DEM

/GR

D

DEM/GRD

ITL/GRD

32

4.Optymistyczne oczekiwania i nastroje.

Trudno jest poddać analizie oczekiwania i nastroje społeczne, zwłaszcza historyczne. Jednak

można pokusić się o stwierdzenie, że optymizm wyrażać może się w konsumpcji, dlatego

warto przyjrzeć się danym mówiącym o tym, jak kształtowały się wydatki konsumpcyjne

gospodarstw domowych. Dane przedstawia poniższy wykres (w przeliczeniu na ECU/EUR).

Wykres 6. Wydatki na spożycie gospodarstw domowych w wybranych krajach w latach 1995-2014

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Eurostat

Jak widać na powyższym wykresie naturalnie wydatki na cele konsumpcyjne wykazują trend

rosnący w okresie przed kryzysem, jednak warto zwrócić szczególną uwagę na okres 1999-

2003, w którym widać, że podczas gdy w krajach przystępujących do strefy euro konsumpcja

nieustannie rosła, w przykładowych krajach nieprzystępujących, czyli Polsce i Wielkiej

Brytanii wyraźnie widoczne jest wyhamowanie trendu wzrostowego odpowiednio w latach

2000 w Wielkiej Brytanii oraz 2001 w Polsce, a następnie w roku 2002 znaczący spadek

konsumpcji w obu krajach. Lata te precyzyjniej prezentuje wykres z mniejszym zakresem dat:

250

450

650

850

1050

1250

1450

0

50

100

150

200

250

300

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14 W

lk.B

ryt.

, His

zp

Irlandia

Grecja

Polska

Portugalia

Hiszpania

Wielka Brytania

33

Wykres 7. Wydatki na spożycie gospodarstw domowych w wybranych krajach w latach 1998-2003.


5.Wzrost wynagrodzeń.

Wzrost wynagrodzeń przekłada na zwiększanie się zdolności kredytowej ludności, wpływa

także na zmniejszenie „odczuwalności” raty kredytowej. Wraz ze wzrostem wynagrodzeń

pojawia się wzrost konsumpcji, oraz pokusa dalszego podwyższania stopy życiowej

(ekonomia behawioralna), często kredytem. Klienci chętniej sięgają również po kredyt

hipoteczny- ponieważ zakup nieruchomości, nawet finansowanej kredytem, zwłaszcza w

warunkach rosnących cen nieruchomości, traktują często jako swego rodzaju inwestycję.

Nastroje społeczne są optymistyczne, ludność oczekuje i spodziewa się dalszego wzrostu

poziomu wynagrodzeń- często więc decyduje się na większe obciążenia kredytowe, niż

byłaby skłonna podjąć spodziewając się utrzymania aktualnego poziomu płacy.

Wzrost wynagrodzeń nominalnych, wyrażonych w walutach narodowych prezentuje poniższy

wykres. Ilustracja wyraźnie przedstawia wzrost wynagrodzeń w analizowanych krajach.

250

450

650

850

1050

1250

1450

43

63

83

103

123

143

1998 1999 2000 2001 2002 2003

Wlk

.Bry

t., H

iszp

Irlandia

Grecja

Polska

Portugalia

Hiszpania

Wielka Brytania

34

Wykres 8. Poziom średnich wynagrodzeń brutto w wybranych krajach w latach 1995-2013.


6.Wzrost cen aktywów.

W analizowanych przypadkach wzrost cen aktywów dotyczy wzrostu cen na rynku

nieruchomości. Wzrost cen aktywów wpływa na wielkość akcji kredytowej na kilka

sposobów. Większa wartość nieruchomości oznacza większe wolumeny udzielanych

kredytów. Jednocześnie gdy wzrastają ceny nieruchomości pojawiają się inwestorzy i

spekulanci, szukający sposobu na łatwy zysk, a także przedsiębiorstwa domowe uznają zakup

nieruchomości, także finansowany kredytem, za dobry ruch- w ten sposób wzrasta ilość

udzielanych kredytów. Powoduje to dalsze wzrosty cen i dalsze napędzanie akcji kredytowej.

Dodatkowo- klienci indywidualni często gdy wzrasta wartość nieruchomości zabezpieczonej

kredytem, „dobierają” dodatkowy kredyt pod zastaw tejże nieruchomości do maksymalnej

dozwolonej wysokości wskaźnika LTV, pozyskane środki przeznaczając na cele

konsumpcyjne.

Z perspektywy banku – wzrost cen nieruchomości przekłada się za lepszą wycenę wartości

zabezpieczeń i uwalnia dodatkowe kapitały, które można przeznaczyć na dalsze rozwijanie

akcji kredytowej.

Wzrost cen nieruchomości warto przeanalizować na przykładzie Hiszpanii i Irlandii.

Hiszpania

Niektóre źródła podają, że w latach 1999-2007 nawet 2/3 domów budowanych w Europie

powstawało w Hiszpanii. Kredyty hipoteczne były łatwo dostępne i przyznawane „szczodrą

100

150

200

250

300

350

400

450

500

20

30

40

50

60

70

80

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

Irla

nd

ia, G

recj

a, P

ort

uga

lia

Irlandia

Grecja

Portugalia

Hiszpania

35

ręką”, przy bardzo rozluźnionej polityce kredytowej. Na stymulowanie akcji kredytowej

wpłynęło:

• obniżenie stóp procentowych,

• silny wzrost popytu wewnętrznego na rynku nieruchomości, jednocześnie napływ

kapitału zagranicznego skierowanego na zakup nieruchomości

• nadmierny rozwój sektora budownictwa i nieruchomości,

• poluzowanie przez banki polityki kredytowej, obniżanie standardów oceny ryzyka

kredytowego.

Na poniższym wykresie widać bardzo wyraźnie omawiany wzrost cen nieruchomości.

Wykres 9. Indeks cen domów w Hiszpanii w latach 1997-2015.

Źródło: http://www.tradingeconomics.com/spain/housing-index

Irlandia

Skala wzrostu cen w Irlandii była bardzo wysoka: „(…) w latach 1992–2006 ceny nowych

mieszkań w Irlandii wzrosły trzykrotnie w ujęciu realnym i prawie trzyipółkrotnie w ujęciu

nominalnym. W tym samym czasie liczba mieszkań oddanych do użytku wzrosła o 150%.

(…)Szacunki przeszacowania cen realnych nowych mieszkań w szczytowym okresie ich

wzrostu (w 2006 roku) wahają się między 20% a 40%.”26

Przyczyny:

• niskie stopy procentowe

• zwiększenie konkurencyjności na rynku bankowym, m.in. poprzez wejście na rynek

banków zagranicznych

26

R. Woreta, R. Sankowski, P. Sepielak, Materiały i Opracowania Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego,




03.06.2015, str. 45-46

36

• dynamiczny wzrost wynagrodzeń

• duża skłonność do zakupu nieruchomości przez młodą część społeczeństwa a także

zakup nieruchomości w celach inwestycyjnych

• korzystne rozwiązania podatkowe dla kupujących nieruchomości.

Poniższy wykres przedstawia wzrost cen nieruchomości w Irlandii, dla porównania

zestawionej z Hiszpanią oraz Portugalią.

W Portugalii presja popytowa równoważona była poprzez ograniczenia ze strony podażowej

(ochrona wybrzeża itd.).

Wykres 10. Indeks cen domów w latach 1997-2015 w Irlandii, Hiszpanii i Portugalii.

Źródło: http://www.economist.com/blogs/dailychart/2011/11/global-house-prices

Ireland

Spain

Portugal

37

Podsumowanie

Bazując na przykładzie analizowanych przypadków, wśród czynników wzrostu akcji

kredytowej w ramach integracji walutowej należy wymienić:

1. Niższe stopy procentowe: stopa procentowa (wyraz premii za ryzyko, oczekiwań

inflacyjnych) wpływa na wysokość rat kredytów, zdolność kredytową, ilość pieniądza,

skłonność do zaciągania kredytu, skłonność do podnoszenia stopy życiowej kredytem,

rentowność inwestycji finansowanej kredytem itd. – w naturalny sposób przekłada się na

zwiększenie akcji kredytowej.

2. Eliminacja wahań kursowych: oznacza stabilniejsze warunki wymiany handlowej,

zachęca przedsiębiorców do zwiększania obrotów (zapotrzebowanie na kapitał obrotowy,

jako wyraz zwiększonej wymiany handlowej, krótszych terminów płatności dla nowych

kontrahentów- finansowane kredytem), lepsze perspektywy oraz większa konkurencja

dają impuls do inwestycji (kredyty inwestycyjne), wyeliminowanie ryzyka kursowego

wpływa na ocenę standingu finansowego przedsiębiorstwa przez bank, eliminacja ryzyka

kursowego przekłada się także na zanikanie zjawiska home bias- przyciągnięcie kapitału

zagranicznego.

3. Liberalizacja usług finansowych oraz łatwiejszy dostęp do międzynarodowego

rynku finansowego: nastąpiła m. in. poprzez wdrażanie 4 swobód (przepływu towarów,

usług, kapitału i ludzi w ramach jednolitego rynku UE), a w szczególności: swobody

przepływu usług (liberalizacja sektora, homogenizacja standardów kontroli w sektorze

banków i ubezpieczeń), oraz swobody przepływu kapitału (zniesienie ograniczeń w

przepływie płatności i transgraniczne transfery pieniędzy), a także poprzez wprowadzenie

wspólnej waluty oraz systemów płatniczo- rozliczeniowych. Doprowadziło to do

zwiększenia konkurencji, uwolnienia dodatkowego kapitału, możliwości kreacji nowych

produktów oraz złagodzenia polityk kredytowych, zwiększenia się dostępności kredytów

– a w dalszej konsekwencji do wzrostu akcji kredytowej.

4. Optymistyczne oczekiwania i nastroje: ulegają im przedsiębiorcy, managerowie

zarządzający w bankach oraz konsumenci indywidualni. To indywidualni klienci banków

w znaczącym stopniu pozwalają się ponieść na fali optymizmu, który wyzwalany jest

poprzez m. in.: realne i oczekiwane zwiększanie dochodów, realne i pożądane

podwyższenie stopy życiowej, większą dostępność i niższy koszt kredytu, poczucie

38

„bogacenia się” dzięki wzrostowi cen aktywów, pokusy baniek spekulacyjnych.

Optymizm przekłada się na zwiększanie się zobowiązań kredytowych.

5. Wzrost wynagrodzeń: prowadzi do wzrost zdolności kredytowej, możliwości uzyskania

większych kwot kredytów, zmniejsza „odczuwalność” raty, zgodnie z teorią ekonomii

behawioralnej prowadzi do wzrostu konsumpcji oraz pokusy podwyższania stopy

życiowej kredytem, a także wpływa na większa skłonność do sięgania po kredyty

hipoteczne.

6. Wzrost cen aktywów: przekłada się na wolumeny i ilość udzielanych kredytów,

pozwala na refinansowanie kredytu, :dobieranie” środków na dowolny cel do

maksymalnej wysokości wskaźnika LTV przy zaktualizowanej wartości nieruchomości,

jednocześnie oznacza dla banku większe środki na prowadzenie akcji kredytowej –

poprzez wzrost wartości posiadanych zabezpieczeń, prowadzi do dalszego napędzania

akcji kredytowej, oraz może przyczynić się do powstawania baniek spekulacyjnych.

Integracja walutowa niesie ze sobą szanse i zagrożenia. Jednym z zagrożeń jest nadmierny

rozwój akcji kredytowej, mogący prowadzić do bardzo niekorzystnych, omawianych i

obserwowanych zjawisk. Trzeba jednak podkreślić, że te same czynniki mogą mieć

pozytywny wpływ na gospodarkę i przy zastosowaniu odpowiednich regulacji i

mechanizmów czarny scenariusz nie zostanie wypełniony. Znając analizowane ryzyka można

je minimalizować. Wprowadzając kraj do strefy euro warto uwzględnić omawiane

doświadczenia historyczne, choć oczywiście nie mogą one być jedynymi wytycznymi,

zwłaszcza w obliczu dokonujących się nieustannie z zmian w środowisku mikro- i makro-

ekonomicznym.

39

Spis literatury

[1.] A. Dragan, Kancelaria Senatu, Dział Analiz i Opracowań Tematycznych, (2010),

Sytuacja Gospodarcza w Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Islandii, Estonii, na Litwie i

Łotwie oraz w Polsce - skutki kryzysu,

http://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/121/plik/012.pdf, 03.06.2015.

[2.] A. Olechnowicz, Zachowanie podmiotów decyzyjnych w czasie kryzysu na przykładzie

skłonności do zadłużania się gospodarstw domowych w latach 2003-2011,

http://www.wneiz.pl/nauka_wneiz/sip/sip35-2014/SiP-35-t2-463.pdf, 03.06.2015 .

Uniwersytet Gdański.

[3.] A. Sławieński, Rynki Finansowe, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

2006

[4.] E. Niemyska, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A.,

Liberalizacja zmonopolizowanych sektorów gospodarki.,

http://www.paiz.gov.pl/prawo/prawo_konkurencji/artykuly/liberalizacja#, 03.06.2015

[5.] Finanse, Bankowość i Rynki Finansowe, E. Pietrzak, M. Markiewicz, Gdańsk:

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2011

[6.] H. Zadora, Finanse i bankowość w gospodarce rynkowej, Gliwice: Wydawnictwo

Politechniki Śląskiej 2004

[7.] J. Bęza-Bojanowska, J. Osińska, A. Torój, K. Waćko, D. Witkowski, Monitor

Stabilności strefy Euro, kwiecień 2012, nr 1/2012, Ministerstwo Finansów,

Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki, Biuro Pełnomocnika Rządu ds.

Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską,

http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/MSSE_1_2012.pdf, 03.06.2015

[8.] K. Gajewski, K. Olszewski, M. Pawłowska, W. Rogowski, G. Tchorek, J. Zięba,

Integracja finansowa w Europie po wprowadzeniu euro. Przegląd literatury,

Warszawa: NBP 2012, Zeszyt nr 277,

https://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/ms277.pdf, 03.06.2015

[9.] M. Czaplicki, (2012), Boomy kredytowe w gospodarkach wschodzących, NBP, Zeszyt

nr 284, https://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/ms284.pdf, 03.06.2015.

[10.] Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski,

Warszawa: Drukarnia NBP, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polsk Sp. z o.o. 2014

[11.] M. Iwanicz-Drozdowska, W.L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość, zagadnienia

podstawowe, Warszawa: Poltext Sp. z o.o. 2010

[12.] R. Woreta, R. Sankowski, P. Sepielak, Materiały i Opracowania Urzędu Komisji

Nadzoru Finansowego, Źródła narastania akcji kredytowej w warunkach integracji

walutowej, Przyczyny Boomów Kredytowych w Irlandii, Hiszpanii i Portugalii,

Warszawa, Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk: 2010,

[13.] https://www.knf.gov.pl/Images/KNF_Zrodla_narastania_akcji_kredytowej_tcm75-

24075.pdf,

[14.] 03.06.2015

[15.] 13. T. Jędrzejowicz, M. Kitala, A. Wronka, K. Konopczak, S. Kozak, J.

Łaszek, H. Augustyniak, M. Widłak, M. Mackiewicz, P. Krajewski, Raport Na Temat

Pełnego Uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w Trzecim Etapie Unii Gospodarczej

i Walutowej, Projekty Badawcze Część III, NBP,

http://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/re13n.pdf. 03.06.2015

[16.] Z. Dobosiewicz, Bankowość, Warszawa, PWE, 2011

40

Spis tabel

Tabela 1. Zachowanie poszczególnych mierników w fazach cyklu koniunkturalnego. ............ 5

Tabela 2. Nominalne krótkoterminowe stopy procentowe w latach 1990-2014

w wybranych krajach UE. ........................................................................................................ 26

Tabela 3. Wahania kursów wybranych walut w latach 1990-2002. ......................................... 29

Spis rysunków

Rysunek 1. Fazy bańki spekulacyjnej ........................................................................................ 9

Rysunek 2. Generatory optymizmu społecznego ..................................................................... 16

Spis wykresów

Wykres 1. Nominalne krótkoterminowe stopy procentowe

w wybranych krajach w latach 1990-2014. .............................................................................. 27

Wykres 2. Wybrane kursy walutowe – Funt irlandzki ............................................................. 29

Wykres 3. Wybrane kursy walutowe – Peseta hiszpańska ....................................................... 30

Wykres 4. Wybrane kursy walutowe – Eskudo portugalskie ................................................... 30

Wykres 5. Wybrane kursy walutowe – Drachma grecka ......................................................... 31

Wykres 6. Wydatki na spożycie gospodarstw domowych

w wybranych krajach w latach 1995-2014 ............................................................................... 32

Wykres 7. Wydatki na spożycie gospodarstw domowych


Wykres 8. Poziom średnich wynagrodzeń brutto


Wykres 9. Indeks cen domów w Hiszpanii w latach 1997-2015. ............................................. 35

Wykres 10. Indeks cen domów w latach 1997-2015 w Irlandii, Hiszpanii i Portugalii. .......... 36

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ … · generowany przez podmioty zgłaszające...

Documents

Transcript of WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ … · generowany przez podmioty zgłaszające...