GGrruuddzziieeƒƒ 22001111 ((3355))ISSN 2080 - 4121

NaNa Êwiàtecznym stole niemo˝e zabraknàç zarównos∏odkich i smakowitychciast, jak i smacznego pie-czywa,wypieczonego zgod-nie z tradycyjnymi receptu-rami.Âwiàtecznymi s∏odko-Êciami sà przede wszystkimpierniki,makowce i serniki.

Je˝eli chcemy, aby pod-czas ca∏ych Êwiàt ciasta ipieczywo smakowa∏y namtak samo, jakbyÊmy wypie-kli je w domu, to powinni-Êmy kupowaç te wyroby wsklepach rzemieÊlniczychzak∏adów piekarniczo cu-kierniczych. Mamy wów-czas gwarancj´, ˝e s∏odkiewyroby i chleb b´dà Êwie˝eoraz zdrowe,bo wypiekanei wytwarzane z naturalnychsurowców, wed∏ug daw-nych,sprawdzonych recep-tur.

W okresie przedÊwià-tecznym w sklepach firmo-wych Piekarni Cukierni„Pellowski“ w Gdaƒsku b´-dzie mo˝na zapatrzyç si´ wwypieki, jakimi sà ró˝negorodzaju pierniki, ciasta ma-kowe, serniki, torty i ciastatortowe z dekoracjamiÊwiàtecznymi czy keksy.Ozdobà sto∏ów Êwiàtecz-nym mogà byç barwne,marcepanowe figurki Mi-ko∏ajki i ba∏wanki oraz kar-tofelki, cukrowe Miko∏aje,szopki bo˝onarodzeniowe ibajkowe chatki z piernika,zmarcepanowymi figurkami.S∏odkimi ozdobami choin-kowymi b´dà piernikowe icukrowe: anio∏ki, gwiazdki,koniki, ba∏wanki, domki ichoinki.

** ** **

Zgodnie z pradawnymzwyczajem, na Êwiàtecz-nym stole musi znaleêç si´mak, bo podany w czasieWigilii przynosi domowidostatek i spokój na ca∏yrok. Spo˝ywajàcy go ludziestajà si´ bardziej urodziwi.Cieszà si ́te ̋oni zdrowiemi powodzeniem z ̋ yciu.Makzapewnia im równie˝ g∏´-boki, spokojny sen,bowiemziarenka makowe stanowiàpokarm wspólny zarównodla zamieszkujàcych Zie-mi´, jak i Niebo.W obycza-jowoÊci wschodnios∏owiaƒ-skiej, posiadanie jego na-sion gwarantowa∏o bogac-two. Stàd wywodzi si´ po-wiedzenie: „Pieni´dzy jak

maku“. Panny przyrzàdza-jàce mak na Bo˝e Narodze-nie mogà liczyç na rych∏ezamà˝pójÊcie.Mak jest tak-˝e symbolem p∏odnoÊci. ZKresów Wschodnich wy-wodzi si ́bardzo s∏odka ku-tia,której nazwa pochodzi zj´zyka ukraiƒskiego. Jejg∏ównymi sk∏adnikami sàugotowane ziarna pszenicyi maku, miód, orzechy, su-szone owoce,kandyzowaneskórki pomaraƒczy i baka-lie - rodzynki,migda∏y,dak-tyle czy figi.

Firma „Pellowski“przygoto-wuje naÊwi´-ta

makowce z bakaliami, rola-dy i torty makowe.Ale naj-popularniejsze sà staropol-skie dro˝d˝owe strucla ma-kowe z polewà lukrowà, znadzieniem sporzàdzonymze sparzonego i zmielonegomaku,mleka,mas∏a,miodu,cukru i jajek oraz z dodat-kiem rodzynek, kandyzo-wanej skórki pomaraƒczo-wej,posiekanych lasek wa-nilii i migda∏ów.

** ** **

Pierniki, wypiekane wPolsce od Êredniowiecza,symbolizujà bogactwo i po-wodzenie z ̋ yciu.Wynika toz tego, ˝e w minionych stu-leciach,dodawane do ciastapiernikowego przyprawykorzenne - pieprz, cyna-mon, imbir,kardamon,goê-dziki czy ga∏ka muszkato∏o-wa,by∏y bardzo kosztowne,bo sprowadzano je z dale-kich krain. Nazwa ciastawywodzi si´ od staropol-skiego s∏owa „pierny“, czylipieprzny.

W dawnych wiekach nawypiekanie lub kupowaniepierników mogli pozwoliçsobie tylko mo˝now∏adcy ibogaci mieszczanie.Najbar-dziej ceniono sobie sam za-czyn ciasta piernikowego,liczàcy od kilku do ponad 20lat. Wnosi∏y go w posagupanny z zamo˝nych domóww postaci zwini´tych rulo-nów, przesypanych màkà,˝eby si ́nie poklei∏y.Rulonyciasta wk∏adano do za-mkni´tych dzie˝ albo be-

czek,któ-re

przecho-wywano w piwnicach.Przed wypiekiem ciastokrojono na k´sy i krótkopodgrzewano w piecu. Gdyciasto sta∏o si´ plastyczne,wyciskano je w formach,nadajàcych im ró˝ne,ozdobne kszta∏ty - medalio-nów,serc czy figurek.

Tradycyjny piernik jesttwardym,ciemnobràzowymciastem. Wypieka si´ je zciasta wyrobionego z màkipszennej i ˝ytniej, mleka,jajek i miodu, mocno przy-prawionego wonnymi ko-rzeniami. Przed wypiecze-niem powinno byç onopoddane procesowi fer-mentacji, trwajàcemu wch∏odzie kilka tygodni.Dla-tego ciasto na Êwi´ta wyra-biano w domach ju ̋po An-drzejkach.

S∏aw´ zyska∏y piernikiwypiekane przez piernika-rzy z Torunia,a szczególnie- katarzynki, majàce form´6 po∏àczonych medalionów.Zrzeszeni we w∏asnych ce-chach i pilnie strzegli se-kretnych receptur.

DziÊ pierniki,wytwarza-ne przez fabryki cukierni-

cze i rzemieÊlnicze zak∏adycukiernicze,majà ró˝ne for-my i smaki,m.in.historycz-nych katarzynek czy serc znadzieniem, z marmoladylub bez,po wypieczeniu po-krywanych bia∏ym albobarwnym lukrem cukro-wym albo polewà czekola-dowà.Wytwarza si ́je tak˝ew postaci krajanki pierni-kowej i wi´kszych blokówprzek∏adanych warstwamimarmolad.

** ** **

Na Êwi´ta trzeba zaopa-trzyç si´ w pieczywo.Firma„Pellowski“ oferuje ró˝ne

gatunki chleba. Wartepolecenia sà szczegól-

nie chleby morski,kaszubski, gra-ham, ˝ytni trój-kàtny, litewski,razowy na mio-dzie czy wiejski.Wypieka si ́je z

ciast wyrabia-nych z natural-

nych sk∏adników,bez polepszaczy

piekarskich i konser-wantów chemicznych.Receptur ́foremkowego

chleba morskiego i techno-logi´ jego wypieku opraco-wano z myÊlà o ̋ eglarzach imarynarzach, ale tak˝e otych którzy nie majà mo˝li-woÊci nabycia pieczywa wdrodze. Ma on wyjàtkowy,dobry smak i kilkudniowàprzydatnoÊç do spo˝ycia.Chleb mo˝e zachowaçÊwie˝oÊç nawet przez mie-siàc,gdy na zamówienie bo-chenki opakowane b´dà wtorebkach termoodpornychi poddane pasteryzacji.Cia-sto wyrabia si´ wed∏ug sta-rych receptur z màki ̋ ytniejz dodatkiem màki pszennej(30 proc.),a tak˝e - z niedu-˝à iloÊcià p∏atków ziemnia-czanych,soli i dro˝d˝y.Tem-peratura wypieku wynosi230 st.C.

Chleb ̋ ytni trójkàtny, boo przekroju trójkàtnym,wy-pieka si´ z ciasta wyrobio-nego w 100 proc. z màki˝ytniej o Êrednim przemia-le,najbardziej nadajàcej si´do ukwaszania. Sk∏adnika-mi ciasta sà jedynie màka,zakwas, woda i sól. Procesfermentacji samego zakwa-su przebiega podobnie, jakniegdyÊ, w oparciu o kwaschlebowy, b´dàcy natural-

Wypieki na Âwi´ta Bo˝ego Narodzenia z firmy „Pellowski“

Ciasta i pieczywo na świątecznym stolenym Êrodkiem spulchniajà-cym ciasto. Pieczywo z cia-sta na zakwasie wp∏ywa ko-rzystnie na organizm cz∏o-wieka, bo zawiera kwasymlekowy i octowy, u∏atwia-jàce przyswajalnoÊç licz-nych mikroelementów iwp∏ywajàce korzystnie naprzewód pokarmowy.

Prozdrowotne w∏aÊciwo-Êci ma te˝ chleb Graham,zaliczany do ciemnego pie-czywa pe∏noziarnistego. Je-go nazwa pochodzi od na-zwiska Sylwestra Grahama,amerykaƒskiego pastora idietetyka, propagujàcegoju˝ w XIX wieku chleb zpszennej màki grubo mie-lonej, zawierajàcej wi´cej

witamin,sk∏adników mine-ralnych, bia∏ka i b∏onnika.Chleb Graham wypieka si´z ciasta fermentowanego.Niska kwasowoÊç pieczywaGraham powoduje, ˝e niepodra˝nia on b∏ony Êluzo-wej ˝o∏àdka i wp∏ywa naprawid∏owe trawienie.Dla-tego te˝ powinny spo˝ywaçje diabetycy i osoby zeschorzeniami uk∏adu po-karmowego. Wyroby pie-karnicze z màki Grahamaobni˝ajà zawartoÊç chole-sterolu we krwi,polepszajàprzemian´ materii i zapo-biegajà zapadaniu na no-wotwory jelita grubego.

OOpprraacc.. ((JJAASS))

Wesołych Świąt! Bez zmartwień,z barszczem, z grzybami, z karpiem,z gościem, co niesie szczęście!Czeka nań przecież miejsce.A w Święta niech się snuje kolęda.I gałązki świerkoweniech Wam pachną na zdrowieWesołych Świąt i zdrowegoszczęśliwego Nowego Roku 2012życzą

KKaattaarrzzyynnaa ii GGrrzzeeggoorrzz PPeelllloowwssccyy zz RRooddzziinnàà

Na Âwi´ta Bo˝egoNarodzenia Piekarnia

Cukiernia „Pellowski“ oferuje

a Pierniki miodowe, korzenne albo z bakaliami i krajankapiernikowa;piernikowe brukowce gdaƒskie,makowce z baka-liami oraz rolady i strucle z makiem,serniki,keksy, torty orze-chowe,makowe i marcepanowe;kartofelki i Êwiàteczne figur-ki marcepanowe;zwiebacki,b´dàce tradycyjnymi sucharkamigdaƒskimi.

a Zapraszamy do sklepów firmowych „Pellowski“ przyulicach: Podwale Staromiejskie 82, D∏uga 40 / 42, Rajska 5,Rajska 10, D∏ugie Ogrody 11, Nowe Ogrody 36, PodwaleGrodzkie (tunel do dworca PKP), ¸agiewniki 8 / 9, Plac Do-minikaƒski (Hala Targowa).

Sklepy sà otwarte od poniedzia∏ku do niedzieli,w godz. 6 - 19, oprócz Hali Tragowej, czynnej od poniedzia∏-ku do soboty.

W sobot´ 24 grudnia sklepy b´dà otwarte: ul. Rajska 10- w godz. 9 - 16, ul. Rajska 5 - w godz. 6 - 14, ul. PodwaleGrodzkie (tunel do dworca PKP) - w godz. 5 - 14, ul. NoweOgrody 36 - w godz. 5 - 14, ul. ¸agiewniki - w godz. 6 - 14, ul.D∏uga 40/42 - w godz. 7 - 14, ul. Elblàska / D∏ugie Ogrody 11 -w godz. 7 - 14

a PPrrzzyyjjmmuujjeemmyy zzaammóówwiieenniiaa nnaa ppiieecczzyywwoo ii wwyyrroobbyy ccuukkiieerr--nniicczzee wwee wwsszzyyssttkkiicchh nnaasszzyycchh sskklleeppaacchh.. MMoo˝̋nnaa jjee sskk∏∏aaddaaçç

ttaakk˝̋ee tteelleeffoonniicczznniiee -- tteell.. nnrr ((5588)) 330011 4455 2200

Âwiàteczna oferta cukierni-cza firmy „Pellowski“Fot. Jacek Sieƒski

J

2 GGrruuddzziieeƒƒ 22001111

Jan Daniel Falk urodzi∏ si´na gdaƒskiej Lastadii w ro-ku 1768.Jego ojciec nale˝a∏do wzi´tych, choç wcalenie zamo˝nych perukarzy.Syn nie przejà∏ jednak ponim warsztatu. Sta∏o si´tak dlatego byç mo˝e, i˝wychowaniem ch∏opcazajmowa∏ si´ jego dziadek(ze strony matki).Cz∏owiekten pochodzi∏ z Genewy,zna∏ doskonale francuski ibardzo wczeÊnie wpoi∏wnukowi bieg∏à znajomoÊçtego j´zyka oraz szczegól-ne zami∏owanie do sztuki inauki.

Jan Daniel z pasjà odda-wa∏ si´ lekturze dzie∏ mod-nych wówczas w Gdaƒskupisarzy. By∏ bardzo muzy-kalny.Nie wiadomo jak po-toczy∏aby si´ kariera Falka,gdyby nie mecenat pastoraz koÊcio∏a Êw. Piotra i Paw-∏a na Starym Przedmie-Êciu. Dzi´ki niemu to w∏a-Ênie, po ukoƒczeniu Gim-nazjum AkademickiegoJan Daniel móg∏ rozpoczàçstudia uniwersyteckie wHalle. Kiedy tam wyje˝-d˝a∏, rodzina ∏udzi∏a si´jeszcze,˝e za kilka lat przy-jedzie do Gdaƒska jakoduchowny.Na sta∏e nie po-wróci∏ tu niestety ju˝ nigdy.

Osiad∏ bowiem w Weima-rze, gdzie wnet nawiàza∏bliskà znajomoÊç z Go-ethem, Herderem i Wie-landem. Nad Mot∏aw´ do-cieraç zacz´∏y coraz to no-we dzie∏a literackie Falka.Encyklopedie s∏usznie na-zywajà go filantropem.Falk bowiem istotnie nieszcz´dzi∏ Êrodków i czasuosieroconej i zaniedbanejpodczas wojen napoleoƒ-skich m∏odzie˝y. Za∏o˝y∏Stowarzyszenie Pogrà˝o-nych w Potrzebie, którezdoby∏o rozg∏os jako Insty-tut Falka.WWssppoommnniieenniiaa ddzziieecciiƒƒssttwwaaii mm∏∏ooddooÊÊçç

Uprawia∏ poczàtkowog∏ównie poezj´ satyrycznài groteskowà, a liczàcy si´krytycy pisali, i˝ ˝adnemuz dotychczasowych satyry-ków nie uda∏o si´ dotàdwyhodowaç z ciernistychroÊlin tak szlachetnej wi-noroÊli. Najwa˝niejszymjednak dzie∏em tego auto-ra pozostaje g∏oÊna w swo-im czasie, choç niedokoƒ-czona opowieÊç zatytu∏o-wana „˚ycie, cudowne po-dró˝e i tu∏aczka Jana znadBa∏tyku“. Rzecz dzieje si´w Gdaƒsku oko∏o roku1786 i mamy okazj´ po-znaç w tej autobiograficz-nej historii m∏odziutkàdziewczyn´, którà kocha∏.Sà te˝ rozmaite zakàtki na-szego miasta oraz jegookolic. Wiele z opisanychtam budowli dawno ju˝ nieistnieje.

Zapewne nie raz wraca∏pami´cià do czasów dzie-ciƒstwa. Jego romantycznadusza z pewnoÊcià zapa-

mi´ta∏a wyjàtkowà atmos-fer´ Âwiàt Bo˝ego Naro-dzenia. Zwyczaj strojeniachoinek, który wczeÊniejsi´ tu przyjà∏, ani˝eli w in-nych cz´Êciach kraju,kolo-rowe pachnàce Êwieczki zzapachem wosku.Talerzepod drzewkiem pe∏nebarwnych smako∏yków.Niespodziewane odwie-dziny Êw. Miko∏aja.

Nastanie Êwiàt obwiesz-czali uliczni i wie˝owi tr´-bacze oraz puzoniÊci. Bitow b´bny, a jeÊli spad∏ Êniegi mróz da∏ o sobie znaç, wtaflach lodu na Mot∏awie,Kana∏u Raduni i w fosach,lampy uliczne dyskretnieodbija∏y swój z∏ocisty, cie-p∏y blask. Nastrój robi∏ si´bajeczny.

Wszystko to mog∏o si´przypomnieç Falkowi, gdykolejne Êwi´ta sp´dza∏ wdalekim Weimarze. Byçmo˝e sprawi∏ to smak p∏a-skiego piernikowego ciast-ka o charakterystycznymkszta∏cie.Si´gnà∏ po nie,byspróbowaç, czy przypomi-na∏o tamte z dzieciƒstwa.Niestety! Nikt na Êwiecienie potrafi∏ piec takich, jakjego matka. Mia∏y kszta∏tgarbatych wielb∏àdów iwieszano je na choince, taksamo, jak póêniej szklanebombki. Wielb∏àdy mia∏yprzypominaç gdaƒszcza-nom o postaciach TrzechKróli. To w∏aÊnie na ichgrzbietach przybyli do Be-tlejem m´drcy z BliskiegoWschodu.A trzeba pami´-taç o tym, ˝e dla bogoboj-nych gdaƒszczan wielb∏àdby∏ symbolem màdrej wy-trwa∏oÊci w dà˝eniu do ce-lu.UU êêrróóddee∏∏ nnaattcchhnniieenniiaa

Na wspomnienie dzie-ciƒstwa udekorowa∏ w∏a-sne drzewko Êwie˝o do-

starczonymi mu z weimar-skiej cukierni korzennymiwielb∏àdzikami. A potemsiad∏ przy biurku i klawia-turze.Korzystajàc z wys∏u-˝onego pióra, romantykrodem z gdaƒskiej Lasta-dii napisa∏ jednà z naj-s∏ynniejszych w Êwieciekol´d. Oto trudno przet∏u-maczalny jej tekst, którypodaj´ tu po raz pierwszywe w∏asnym polskimprzek∏adzie.

OO rraaddoossnnyy...... **

O radosny, o szcz´Êliwy -Bo˝ego Narodzenia czas,Âwiat prawie stracony,Chrystus narodzonyCieszmy si´, radujmy -chrzeÊcijanie !O radosny, o szcz´Êliwy -Bo˝ego Narodzenia czas,

Chrystus si´ objawi∏, po toby nas zbawi∏ Cieszmy si´, radujmy -chrzeÊcijanie !O radosny, o szcz´Êliwy -Bo˝ego Narodzenia czas,ziemianie, chwalà ci´ nie-bianie Cieszmy si´, radujmy -chrzeÊcijanie !

Sto lat po Êmierci twór-cy, inny gdaƒski pisarzWalter Domansky poÊwi´-ci∏ mu jeden ze szkicówbiograficznych. Domanskymieszka∏ i tworzy∏ w tejcz´Êci Wrzeszcza, któranosi∏a miano Strzy˝y Gór-nej. To on, piszàc o m∏o-dzieƒczych marzeniach iplanach przysz∏ego miesz-kaƒca ówczesnej stolicypoetów m. in. Goethego,wspomnia∏ o niespe∏nionej

ch´ci gdaƒszczanina. JanDaniel pragnà∏ bowiemdotrzeç do egzotycznejkrainy Wschodu - Batawii(Jakara). Falk nigdy niezdo∏a∏ tego marzenia zre-alizowaç.Nie powróci∏ tak-˝e do umi∏owanego grodunad Mot∏awà. Rodzinnemiasto Gdaƒsk nie zapo-mnia∏o mu wszak˝e jegozas∏ug. Nazwa∏o mianowi-cie imieniem romantykajednà z pi´kniej po∏o˝o-nych cz´Êci Wrzeszcza,nieopodal miejsca, w któ-rym pisa∏ o nim zacny Wal-ter Domansky.To dzisiej-sza ulica Topolowa z jejznanym liceum.

JJaarrzzyy SSaammpp

* - Tytu∏ utworu Falkaw oryginale brzmi „O du

froehliche...“

Wielb∏àdy na choince

Na początku była Lastadia

Jedna z mniej znanych Madonn o∏tarzowych z kaplicybocznej Koúcio∏aMariackiego w Gdaƒsku.

Fot. Christian Samp

Ulica Lastadia (stan obecny). Fot. Jerzy Samp

Neogotycka fasada dawnej szko∏y przy Lastadii (stan obecny). Fot. Jerzy Samp

3GGrruuddzziieeƒƒ 22001111

PPoprzedni spacer zakoƒ-czyliÊmy przy DworcuG∏ównym. Obróçmy si´ te-raz ty∏em do niego i spójrz-my na lewo, gdzie górujenad okolicà wie˝owiecCentrum Techniki Okr´to-wej,zwany „Zieleniakiem“.Poni˝ej niego dostrzegamygmach Dyrekcji Kolei, adaleko na prawo, w prze-Êwicie ruchliwej arterii ko-munikacyjnej jeden z na-szych najwa˝niejszych po-mników – s∏ynne Gdaƒ-skie Krzy˝e, upami´tniajà-ce ofiary krwawo st∏umio-nych zamieszek w roku1970. Jest to zarazem sym-bol poczàtku przemian,które doprowadzi∏y doupadku komunizmu – nietylko w Polsce. Ten tematzostawimy sobie na kiedyindziej, a teraz zajmiemysi´ samà arterià, noszàcàdziÊ nazw´ Wa∏ów Pia-stowskich.

Arteri´ przebito dopieropo ostatniej wojnie, jakozaczàtek planowanej „osidyspozycji morskiej“. Jestniedokoƒczona, zdo∏anozrealizowaç tylko „oÊ nastoczni´“ czyli dzisiejszeWa∏y Piastowskie. Nie po-t´piajmy jej jednak, bodzi´ki niej pomnik Pole-g∏ych Stoczniowców jest zdaleka widoczny.Wjazd nanià akcentuje po lewejstronie wspomniany wie-˝owiec, a po prawej gmach„SolidarnoÊci“, wzniesionyoko∏o 1948 roku jako Cen-trala Zbytu ProduktówPrzemys∏u W´glowego.

Styl budynku, zaprojekto-wanego przez WitoldaMinkiewicza okreÊla si´jako klasycyzujàcy moder-nizm. Fasadzie frontowejprzydaje monumentalno-Êci rzàd ciemnych kolumnparteru, do których nawià-zuje potrójna loggia natrzecim pi´trze. Podobnekolumnady stosowanowówczas z luboÊcià w in-nych oficjalnych budow-lach, np. w powsta∏ym wtym samym czasie hotelu„Monopol“ (dziÊ „Scandic“)czy w o rok póêniejszymgmachu Izby Skarbowej(dziÊ Urzàd Miejski) przyNowych Ogrodach. Monu-mentalizm cechowa∏ rów-nie˝ reprezentacyjne po-mieszczenia wewnàtrztych dzie∏,dok∏adnie odda-jàcych ducha epoki.Gorzejby∏o z jakoÊcià tego,czego zzewnàtrz nie widaç. Dum-ny monument ówczesnegoprzemys∏u w´glowego mado dziÊ dachy z papy czylinasmo∏owanej tektury!Mamy tu do czynienia zwr´cz podr´cznikowymprzyk∏adem socjalistycznejfasadowoÊci.

A jak tu by∏o dawniej?Zaczàç wypada od fortyfi-kacji Starego Miasta,wzniesionych póêniej ni˝wokó∏ Prawego Miasta, bodopiero w czasie wojny 13- letniej.Odcinek pó∏nocnyprzerywa∏y dwie bramy –Bo˝ego Cia∏a i Êw. Jakuba.Ta pierwsza sta∏a od 1461roku u wylotu ówczesnejul.Korzennej,mniej wi´cejna miejscu obecnego wie-lopi´trowego parkingu.Most zwodzony prowadzi∏przez fos´ do rozbudowa-nego póêniej przedbramia.Od pierwszych dekad XVIwieku wzmacniano muro-we fortyfikacje za pomocàziemnych wa∏ów i bastei,zwanych rondlami,a w po-∏owie stulecia zacz´to bu-dow´ bastionów. Jako

pierwszy usypano przeddawnà bramà bastion Bo-˝ego Cia∏a (1547 rok), dru-gi by∏ bastion Êw. El˝biety(1563 rok),kolejny – Êw. Ja-kuba – pojawi∏ si´ dopierow 1626 roku. Mi´dzy nim abastionem Bo˝ego Cia∏azbudowano w roku 1635nowà bram´ Êw. Jakuba.Podrugiej stronie fosy po-wsta∏o ma∏e trójkàtnedzie∏o obronne, tzw. rawe-lin, do którego prowadzi∏przez fos´ d∏ugi most zwo-dzony.Brama sta∏a w miej-scu naro˝nika dzisiejszegomagazynu Archiwum, nadawnym rawelinie wznosisi´ dziÊ „Zieleniak“. Nie-trudno dojÊç do wniosku,˝e wejÊcie g∏ówne do bu-dynku SolidarnoÊci jestdok∏adnie w po∏owie daw-nego mostu przez fos´.

W roku 1895 zacz´torozbiórk´ fortyfikacji (bra-m´ rozebrano ju˝ wcze-Êniej). Na ich miejscu, jakinformowa∏em w poprzed-nich spacerach, powsta∏anowa siatka ulic i placów,opracowana przez koloƒ-skiego urbanist´ JosefaStübbena.W miejscu dzi-siejszych Wa∏ów Piastow-skich urzàdzono trójkàtnyskwer, tzw. plac Hanze-atycki (1904:Hansaplatz),zwierzcho∏kiem u wylotu ul.¸agiewniki, ograniczonyjezdniami.Wschodnià gra-nicà by∏a linia zabudowypowsta∏ego w tym samymczasie tzw. Trójkàta Na-ukowego, z∏o˝onego z Bi-blioteki,Archiwum i prze-niesionej ze StaregoPrzedmieÊcia Szko∏y Real-nej Êw. Piotra, za∏o˝onejtam przed rokiem 1436(dzisiejsza „Jedynka“). Powojnie ta w∏aÊnie jezdniaotrzyma∏a nazw´ Wa∏ów

Piastowskich. JeÊli chcemyuÊwiadomiç sobie, jakprzebiega∏a, musimy sta-nàç przed bramà ogrodze-nia Archiwum i spojrzeçwzd∏u˝ jego Êcian w kie-runku Stoczni.Mi´dzy nima szko∏à sta∏a nale˝àca doniej hala gimnastyczna,równie˝ neogotycka. Od-budowana w skromniej-szym kszta∏cie zewn´trz-nym,dalej s∏u˝y m∏odzie˝y.Wytyczonà po 1946 roku„oÊ na stoczni´“ odsuni´tood Archiwum w stron´pó∏nocnej granicy dawne-go placu Hanzeatyckiego(jezdni, po której dziÊ si´jedzie w stron´ B∏´dnika),a na wygospodarowanymterenie stan´∏a owa Cen-

trala W´glowa, jak jà wskrócie nazywano. Budy-nek CTO po drugiej stro-nie zacz´to wznosiç w roku1966. Sposób budowaniaby∏ niezwyk∏y: najpierwwzniesiono dwa równole-g∏a trzony, mieszczàce dziÊszyby wind, a potem obu-dowywano je kondygna-cjami w kolejnoÊci od góryw dó∏. Metoda by∏a nowa-torska, brakowa∏o do-Êwiadczenia, wi´c budowatrwa∏a z przerwami a˝ doroku 1971.Rezultat jest za-dowalajàcy.Wie˝owiec,po-∏o˝ony na skraju historycz-nego ÂródmieÊcia, utrzy-many w spokojnych for-mach i kolorystyce, nie in-geruje zbytnio w pi´knà

panoram´ Gdaƒska, czegoo pozosta∏ych dwóch sta-romiejskich „drapaczachchmur“ niestety nie da si´powiedzieç. Pokazywaneostatnio wizje zmian jegowyglàdu, w wyniku plano-wanego (niezb´dnego) re-montu, sà niepokojàce.

Na koniec ciekawostka:w latach ostatniej wojnywykopano pod skweremHanzeatyckim najwi´kszygdaƒski schron przeciw-lotniczy. Mo˝emy zajrzeçdo niego i dzisiaj: w jegocz´Êci mieÊci si´ wystawa„Drogi do WolnoÊci“, doktórej wchodzi si´ odskrzyd∏a gmachu Solidar-noÊci.

AAnnddrrzzeejj JJaannuusszzaajjttiiss

OpowieÊci Andrzeja Januszajtisa

Wokół Pellowskiego – dwudziestydziewiąty spacer historyczny

Wschodnia strona placu Hanzeatyckiego, od Szko∏y Êw. Piotra (po lewej) do magazynu Archiwum. Fot. ze zbiorów autora

Zieleniak i fragment gmachu SolidarnoÊci. Fot. Andrzej Januszajtis

Rejon Bramy Bo˝ego Cia∏a ok∏o 1600 roku.Ilustracja ze zbiorów autora

4 GGrruuddzziieeƒƒ 22001111

WWyyddaawwccaa:: Piekarnia – Cukiernia „Pellowski” Grzegorz Pellowski ul.Podwale Staromiejskie 82,80-844 Gdaƒsk RReeddaakkttoorr nnaacczzeellnnyy:: Jacek Sieƒski, tel.kom. 692 005 718RReeddaakkccjjaa tteecchhnniicczznnaa:: „Sztuka ̊ ycia” – 508 095 467 DDrruukk:: Drukarnia B3Project 80-216 Gdaƒsk –Wrzeszcz ul. Sobieskiego 14 NNaakk∏∏aadd:: 1500 egz. ISSN 2080-4121„„KKuurryyeerr GGddaaƒƒsskkii"" ww IInntteerrnneecciiee nnaa ppoorrttaalluu ttrróójjmmiiaassttoo..ppll ppoodd aaddrreesseemm:: wwwwww..ttrroojjmmiiaassttoo..ppll//kkuurryyeerr--ggddaannsskkii lub wpisujàc do wyszukiwarki „Google": kkuurryyeerr ggddaannsskkii

CCukrzyca sta∏a si´ chorobàcywilizacyjnà. Dolega onaponad 2 milionom Pola-ków.Tyle osób wie o swojejchorobie,ale prawie drugietyle tego nie wie.Tymcza-sem cukrzyca jest trzecià,po raku oraz chorobachuk∏adu krà˝enie i serca,przyczynà zgonów w na-szym kraju.

** ** **

Osoby dotkni´te cu-krzycà powinny wyelimi-nowaç z jad∏ospisu s∏odkieprzysmaki, a zdrowe -ograniczaç ich spo˝ycie.Konsumowane w nadmia-rze sprzyjajà one nadwa-dze, oty∏oÊci, próchnicy izwi´kszajà ryzyko wyst´-powania chorób cywiliza-cyjnych: cukrzycy, mia˝-d˝ycy i pochodnych scho-rzeƒ uk∏adu krà˝enia. Zdiety nie da si´ jednak wy-eliminowaç glukozy, czylicukrów prostych, któràzwierajà owoce i miód.Glukoza zapewnia prawi-d∏owe funkcjonowaniecentralnego uk∏adu ner-wowego i dostarczanie tle-nu do organizmu.

Komórki mózgu i czer-wone, uczestniczàce wtransporcie tlenu, wyko-rzystujà cukier jako êród∏oenergii potrzebnej doprzemian chemicznych.Ca∏odzienne po˝ywieniepowinno zatem zawieraçnie mniej ni˝ 150 - 180 gw´glowodanów (w zale˝-noÊci od zalecanego pozio-mu diety), w tym 15 - 20 gcukrów prostych. Cukrzy-c´ powoduje niedobór worganizmie insuliny, wy-twarzanej przez trzustk´,co prowadzi do niekorzyst-nego podwy˝szenia pozio-mu glukozy we krwi. Jej le-czenie polega na unormo-waniu st´˝enia glukozy wekrwi.

W przypadku cukrzycyinsulinozale˝nej (typu 1)jest to mo˝liwe dzi´ki po-dawaniu insuliny oraz pro-wadzeniu zdrowego stylu˝ycia.W leczeniu cukrzycyinsulinoniezale˝nej (typu2) najwa˝niejszà rol´ od-grywa zdrowa dieta i odpo-wiednie formy aktywnoÊcifizycznej. Cierpiàcy na cu-krzyc´ powinni przestrze-gaç diety niskow´glowoda-nowej,nie doprowadzaç donadwagi i oty∏oÊci; utrzy-

mywaç diet´, spo˝ywajàcprodukty o wartoÊci kalo-rycznej na poziomie 1400 -1800 kcal, w zale˝noÊci odindywidualnego zapotrze-bowania energetycznegoorganizmu.

W racjonalnie opraco-wanej diecie cukrzycowejpowinny znaleêç si´ ró˝-norodne produkty spo-˝ywcze, bowiem tylkourozmaicona pozwala do-starczyç organizmowiwszystkich niezb´dnychsk∏adników od˝ywczych wodpowiednich do potrzebiloÊciach.

Dieta ta winna sk∏adaçsi´ z 5 - 6 posi∏ków (pierw-sze i drugie Êniadanie,lunch, obiad, podwieczo-rek, kolacja). Równie˝ bar-dzo istotny jest sposóbprzygotowania, bowiemniektóre technologie kuli-narne nie mogà byç wyko-rzystywane przez diabety-ków, np. sma˝enie, zwi´k-szajàce iloÊç t∏uszczów iw´glowodanów, a tak˝e -wartoÊç kalorycznà po˝y-wienia.

Zatem wskazane jestgotowanie i przygotowy-wanie posi∏ków na parze,bo taki sposób ich przyrzà-dzania nie powoduje utra-ty wartoÊci od˝ywczych.Do sosów nie nale˝y doda-waç màki i zasma˝ek,dozup zaÊ - Êmietany. Z wa-rzyw najlepiej przygoto-wywaç surówki i sa∏atkibez majonezu i Êmietany.Wi´kszoÊç warzyw spo˝y-wanych systematyczniekilka razy w ciàgu dnia, anawet jako dodatek dowszystkich posi∏ków, mawp∏yw na utrzymanie pra-wid∏owego poziomu cukruwe krwi. Pozwala te˝ za-chowaç odpowiednià mas´cia∏a,spowodowaç szybko isprawnie zachodzàceprzemiany metaboliczneoraz dobre trawienie.

Prawdziwà skarbnicàwartoÊci od˝ywczych sàugotowane broku∏y, któ-rych pó∏ szklanki zawierazaledwie 27 kcal, ale 3 gb∏onnika i bogactwo prze-ciwzapalnych antyutlenia-czy - witamin: A i C orazuteiny,zeaksantyny i sulfo-rafanu.

IloÊç sulforafanu zale˝-na jest od technologii przy-gotowania broku∏ów.Goto-wanie w wodzie pozbawiaje nawet o 75 proc. tegozwiàzku, lecz przygotowy-wanie ich na parze iloÊç tànawet zwi´ksza. Dla uroz-maicenia diety broku∏ymo˝na spo˝ywaç zamien-nie z innymi podobnymipod wzgl´dem wartoÊciod˝ywczych warzywami zrodziny krzy˝owych:kapu-stà, brukselkà czy kalafio-rem. Równie˝ cytrusy, mi-

mo niskiej kalorycznoÊci,dostarczajà wielu warto-Êciowych sk∏adników od-˝ywczych, witaminy C, po-tasu, folianów, b∏onnikarozpuszczalnego w wodziew postaci pektyn, którychnajwi´cej jest w b∏onkachi bia∏ych cz´Êciach owo-ców.

** ** **

Na st´˝enie glukozy wekrwi ma wp∏yw zarównoiloÊç spo˝ytych w´glowo-danów, jak i ich rodzaj. Pospo˝yciu niektórych pro-duktów dochodzi do gwa∏-townego wzrostu poziomucukru we krwi, nazywamyje produktami o wysokimindeksie glikemicznym(IG).Wskaênik ten okreÊlapoziom glukozy we krwipo 2 godz. od spo˝ycia 50 gproduktu.Wysoki wskaê-nik IG majà: p∏atki kuku-rydziane, miód, s∏odycze,chipsy, bia∏e pieczywo, ar-buzy, banany, buraki, mar-chew gotowana,ziemniaki.Natomiast do produktówpowodujàcych powolnywzrost st´˝enia glukozywe krwi (o niskim IG) na-le˝à: napoje mleczne o ni-skiej zawartoÊci t∏uszczu,warzywa, ma∏o s∏odkieowoce, orzechy, ziarna s∏o-necznika, pestki dyni,stràczkowe, pe∏noziarnistepieczywo.

Nie sposób zapami´taçwartoÊci IG wszystkichproduktów spo˝ywczych,ale warto wiedzieç o kilkuprawid∏owoÊciach, któreprzydadzà si´ w kompono-waniu w∏aÊciwej diety.˚ywnoÊç spo˝ywana nasurowo ma znacznie ni˝-szy indeks glikemiczny ni˝produkty przetworzone -gotowane, duszone czysma˝one. Nale˝y katego-rycznie zrezygnowaç z bia-∏ego i s∏odkiego pieczywa,na rzecz pe∏noziarnistego,które zawiera bardzo du˝ob∏onnika, witamin i pier-wiastków Êladowych, ma-jàcego zdolnoÊç obni˝aniapoziomu glukozy we krwi.B∏onnik sam w sobie opóê-nia ponadto przemian´w´glowodanów, sprawiarównie˝,˝e glukoza ∏atwiejprzedostaje si´ do komó-rek.

Nie bez znaczenia po-zostaje równie˝ czas spo-˝ywania potrawy. Im szyb-ciej jemy, tym szybciej glu-koza wch∏aniana jest dokrwi. Orientacyjny poziomIG przybli˝a specjalniestworzona trzywarstwowapiramida ˝ywienia, którawskazuje, jakie produktynale˝y spo˝ywaç. Podzie-lono je na grupy: z niskimIG (55 lub mniej), ÊrednimIG (56 - 69) i wysokim IG(70 i wi´cej). Podstawà ze-

stawienia sà owoce, wa-rzywa, nasiona roÊlinstràczkowych, chude mi´-so i ryby, a tak˝e produktymleczne o niskiej zawarto-Êci t∏uszczu.

Kolejnym jej pi´trem sànisko przetworzone pro-dukty zbo˝owe - makaro-ny, kasze, p∏atki z pe∏negoziarna i pieczywo razowe,pe∏noziarniste, orkiszowe.Ostatnim poziomem jestpieczywo bia∏e,ziemniaki is∏odycze, który dietetycyproponujà ca∏kowicie wy-eliminowaç z jad∏ospisu.** *Antidotum na wieleschorzeƒ jest ruch. Fizjo-lodzy, lekarze i trenerzyzalecajà wszystkim jaknajwi´cej ruchu, bo jegobrak stanowi powód wi´k-szoÊci chorób cywilizacyj-nych, w tym równie˝ cu-krzycy.

AktywnoÊç fizyczna jestszczególnie zalecana cho-rym na cukrzyc´. Powinnabyç na jednak odpowied-nio dawkowana i mieçokreÊlonà intensywnoÊç,aby çwiczenia nie dopro-wadzi∏y do nag∏ego niedo-cukrzenia, czyli hipoglike-mii. Po kontrolowanymwysi∏ku poziom glukozyzarówno u osób zdrowych,jak i diabetyków zdecydo-wanie si´ obni˝a.

Obni˝anie to nie po-winno odbywaç si´ zbytgwa∏townie. Ka˝da formaaktywnoÊci fizycznej wy-kazuje same zalety, bowzmacnia serce, uspraw-nia krà˝enie krwi, wyrów-nuje ciÊnienie, obni˝a po-ziom cukru i z∏ego chole-sterolu (LDL), a podwy˝-sza - dobrego (HDL).Sprawia ona,˝e cukier jestlepiej wykorzystywanyprzez komórki, a insulinadzia∏a skuteczniej. Zatemregularne treningi oumiarkowanej intensyw-noÊci wzmacniajà mi´Ênie,usprawniajà uk∏ad odde-chowy, odchudzajà,zmniejszajà zawartoÊçtkanki t∏uszczowej w orga-nizmie i ... poprawiajà na-strój. Jednak˝e, ˝eby tre-ning by∏ w stu procentachbezpieczny i korzystny dlazdrowia, chory na cukrzy-c´ typu 2 winni skonsulto-waç si´ z lekarzem prowa-dzàcym, by uzyskaç skie-rowanie na prób´ wysi∏ko-wà, pozwalajàcà oceniçpoziom cukru przed, pooraz w trakcie çwiczeƒ.Nale˝y te˝ zbadaç uk∏adsercowo – naczyniowy, abysprawdziç stan t´tnic i wy-kluczyç ewentualne ryzy-ko powik∏aƒ naczynio-wych oraz ogólnà wydol-noÊç fizycznà, dno oka iuk∏ad neurologiczny.

MMaarriiaa FFaallll -- ̧̧ aawwrryynniiuukk

Cukrzyk na diecie

Słodka epidemia XXI wieku (cz. II)

NNiezwyk∏y wyrób cukierni-czy wykona∏a PiekarniaCukiernia „Pellowski“Grzegorz Pellowski wGdaƒsku. Jest to cukierni-cze dzie∏o sztuki w postacitortu przedstawiajàcegokompleks NarodowegoCentrum ˚eglarstwa Aka-demii Wychowania Fizycz-nego i Sportu w GdaƒskuGórkach Zachodnich. Fir-ma „Pellowski“ ufundowa-∏a ten smakowity, s∏odkiprezent z okazji 5 - leciadzia∏alnoÊci tego nowocze-snego oÊrodka sportówwodnych i uroczystego za-mkni´cia w nim tegorocz-nego sezonu ˝eglarskiego,które odby∏o si´ 5 listopa-da.

Warto przypomnieç, ˝etort nie by∏a pierwszym,jaki wykonali cukiernicy zfirmy Gerzegorza Pellow-skiego z okazji jubileuszugdaƒskiego centrum. Wmaju odby∏y si´ RegatyMediów o Puchar 5 - leciaNC˚ AWFiS. Zakoƒczenietej imprezy i wr´czeniepucharów uÊwietni∏a kon-sumpcja wielkiego tortu 5 -lecia, z marcepanowym,barwnym logo NC˚ i wa-˝àcego 5 kg.

- Drugi tort jubileuszo-wy wykonano w stylu an-gielskim - mówi ¸ukaszPellowski z firmy „Pellow-ski“. - Podobnie jak pierw-szy, ∏àczy∏ dwa smaki - tira-misu i czarnolas. Ca∏oÊç

pokryta by∏a masà cukro-wà. Napis: „NarodoweCentrum ˚eglarstwa AW-FiS“, wykonano z czekola-dy. S∏odka makieta kom-pleksu centrum wa˝y∏a 8kilogramów.Nasi cukierni-cy zrobili jà r´cznie napodstawie jego zdj´ç.

NC˚ AWFiS jest oÊrod-kiem naukowo - badaw-czym i dydaktycznym,kszta∏càcym kadry na-uczycielskie i trenerskieoraz specjalistów zajmujà-cych si´ turystykà i rekre-acjà wodnà.S∏u˝y te˝ szko-leniu ˝eglarskiemu dzieci im∏odzie˝y oraz organizo-waniu regat i konferencjinaukowych.

W kompleksie centrum,z hangarem do przecho-wywania i remontowani∏odzi, znajdujà si´ m. in.warsztaty szkutniczy, me-chaniczny i ˝aglomi-strzowski, wie˝a obserwa-cyjna z gabinetem nawiga-cyjno - meteorologicznym,sale wyk∏adowe i konfe-rencyjne, pokoje biuroweoraz dla kadry dydaktycz-nej i trenerów, hotel z re-stauracjà, salka gimna-styczna z si∏ownià, gabinetodnowy biologicznej i sau-na. Centrum dysponujeprzystanià z nabrze˝ami ipomostami p∏ywajàcymioraz flotyllà jachtów, ∏odzi˝aglowych i motorowych.

((JJAASS))

Dzie∏o cukiernicze z firmy „Pellowski“

Drugi tort pięciolecia

Jubileuszowy tort zacz´∏a kroiç Monika Tarnowska, konsulhonorowy Francji w Gdaƒsku. Fot. Jacek Sieƒski

Jubileuszowy tort w postaci kompleksu Narodowego Cen-trum ˚eglarstwa Akademii Wychowania Fizycznego i Spor-tu w Gdaƒsku ufundowany przez firm´ „Pellowski“.