WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII DLA KLASY III LO...

1

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII DLA KLASY III LO

Biologia na czasie 3 – zakres rozszerzony

Dział progra-

mu

Lp. Temat Poziom wymagań

konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D)

Mechanizmy

dziedziczenia

1. Budowa i rola kwa-

sów nukleinowych

Uczeń:

charakteryzuje budowę

pojedynczego nukle-

otydu DNA i RNA

określa rolę DNA jako

nośnika informacji ge-

netycznej

wymienia rodzaje RNA

określa rolę podstawo-

wych rodzajów RNA


przestrzenną cząsteczki

DNA

wyjaśnia pojęcie po-

dwójna helisa

Uczeń:

charakteryzuje sposób

łączenia się nukleoty-

dów

w pojedynczym łańcu-

chu DNA

wyjaśnia, z czego wy-

nika komplementarność

zasad

uzupełnia schemat jed-

nego łańcucha polinu-

kleotydowego DNA

o łańcuch komplemen-

tarny


chemiczną i przestrzen-

ną RNA

określa lokalizację

RNA

w komórce prokario-

tycznej

Uczeń:

wyjaśnia, na czym

polega różna orienta-

cja łańcuchów po-

linukleotydowych

DNA

rozpoznaje poszcze-

gólne wiązania w

cząsteczce DNA

wyjaśnia, na czym

polega reguła Char-

gaffa

porównuje budowę

i funkcje DNA z bu-

dową

i funkcjami RNA

Uczeń:

wyjaśnia zasadę two-

rzenia nazw nukle-

otydów

planuje doświadcze-

nie, którego celem

jest wykazanie roli

DNA jako nośnika

informacji genetycz-

nej

rozróżnia DNA od

RNA za pomocą re-

guły Chargaffa

2

i eukariotycznej

2. Replikacja DNA wyjaśnia pojęcie repli-

kacja

wyjaśnia znaczenie

replikacji DNA

wymienia etapy repli-

kacji DNA

uzasadnia konieczność

zachodzenia replikacji

przed podziałem ko-

mórki

wyjaśnia pojęcia: wi-

dełki replikacyjne,

oczko replikacyjne

omawia przebieg repli-

kacji

wyjaśnia, na czym po-

lega semikonserwatyw-

ny charakter replikacji

DNA

określa rolę polimerazy

DNA podczas replikacji

porównuje przebieg

replikacji w komórkach

prokariotycznych

i eukariotycznych

charakteryzuje po-

szczególne etapy re-

plikacji

wyjaśnia, skąd po-

chodzi energia po-

trzebna do syntezy

nowego łańcucha

DNA

wykazuje różnice

w syntezie obu no-

wych łańcuchów

DNA

wyjaśnia rolę se-

kwencji telomero-

wych

określa rolę poszcze-

gólnych enzymów w

replikacji DNA

rozróżnia poszcze-

gólne modele repli-

kacji


nie mające na celu

wykazanie, że repli-

kacja DNA jest se-

mikonserwatywna

wykazuje naprawczą

rolę polimerazy

DNA

w replikacji

omawia mechanizmy

regulacji replikacji

DNA

3. Geny i genomy

wyjaśnia pojęcia: gen,

genom, pozagenowy

DNA, chromosom,

chromatyna, nukleosom

rozróżnia eksony i in-

trony

określa lokalizację

DNA


omawia budowę genu

rozróżnia geny ciągłe

i nieciągłe

wymienia rodzaje se-

kwencji wchodzących

w skład genomu

wyjaśnia pojęcia: se-

kwencje powtarzalne,

określa informacje

zawarte w genie

charakteryzuje genom

wirusa

porównuje strukturę

genomu prokario-

tycznego i eukario-

tycznego

porównuje hetero-

chromatynę

i euchromatynę

różnicuje genom

wirusowy ze wzglę-

du na wybrane kryte-

ria

omawia genom mi-

tochondrialny czło-

3

tycznej

i eukariotycznej

pseudogeny

omawia skład chemicz-

ny chromatyny

przedstawia budowę

chromosomu

wymienia i charakte-

ryzuje etapy upako-

wania DNA

w jądrze komórko-

wym

wieka

4. Związek między ge-

nem a cechą

wyjaśnia pojęcia: kod

genetyczny, ekspresja

genu, translacja, tran-

skrypcja

wymienia i charaktery-

zuje cechy kodu gene-

tycznego

ilustruje schematycznie

etapy odczytywania in-

formacji genetycznej

nazywa etapy translacji

omawia przebieg tran-

skrypcji i translacji

analizuje tabelę kodu

genetycznego

wyjaśnia zasadę szy-

frowania informacji ge-

netycznej organizmu

przez kolejne trójki nu-

kleotydów w DNA

i mRNA

określa rolę polimerazy

RNA w procesie tran-

skrypcji

określa rolę aminoacy-

lo-tRNA i rybosomów

w translacji

omawia przebieg

odwrotnej transkryp-

cji wirusowego RNA

zapisuje sekwencję

aminokwasów łańcu-

cha peptydowego na

podstawie sekwencji

nukleotydów mRNA

porównuje ekspresję

genów w komórkach

prokariotycznych

i eukariotycznych

określa rolę i sposoby

modyfikacji potran-

skrypcyjnej RNA

określa rolę i sposoby

modyfikacji potrans-

lacyjnej białek

wymienia przykłady

wirusów, u których

występuje odwrotna

transkrypcja

wyjaśnia, w jaki spo-

sób dochodzi do

tworzenia się poliry-

bosomów

wyjaśnia biologiczne

znaczenie polirybo-

somów

porównuje przebieg

ekspresji genów w

jądrze i organellach

komórki eukario-

tycznej

5. Regulacja ekspresji

genów

wyjaśnia pojęcie ope-

ron

wskazuje na schemacie

sekwencje regulatoro-


lega regulacja ekspresji

genów


tycznej na podstawie

rozróżnia regulację

negatywną od pozy-

tywnej w przypadku

działania operonu

laktozowego

wyjaśnia, na czym

polega regulacja do-

stępu do genu w ko-

mórce eukariotycz-

nej

4

we operonu oraz geny

struktury

wymienia poziomy

kontroli ekspresji ge-

nów w komórce euka-

riotycznej

modelu operonu lakto-

zowego

i tryptofanowego

wyjaśnia, jakie znacze-

nie

w regulacji ekspresji

genów operonu lakto-

zowego mają: gen ko-

dujący represor, opera-

tor i promotor

omawia regulację ini-

cjacji transkrypcji w

komórce eukariotycznej

porównuje sposób

regulacji ekspresji

genów struktury ope-

ronu laktozowego

i tryptofanowego

wyjaśnia, na czym

polega alternatywne

składanie RNA

porównuje regulację

ekspresji genów


tycznej

i eukariotycznej


sób powstają różne

formy białek pod-

czas ekspresji jedne-

go genu

omawia rolę nieko-

dującego RNA

w regulacji ekspresji

genów w komórce

eukariotycznej


sób regulacja ekspre-

sji genów u organi-

zmów wielokomór-

kowych powoduje

zróżnicowanie ko-

mórek na poszcze-

gólne typy

6. Dziedziczenie cech.

I prawo Mendla

wyjaśnia pojęcia: allel,

genotyp, fenotyp, ho-

mozygota, heterozygo-

ta, allel dominujący,

allel recesywny

zapisuje przebieg i wy-

niki doświadczeń Gre-

gora Mendla za pomo-

cą kwadratu Punnetta

podaje treść I prawa

omawia prace G. Men-

dla, na podstawie któ-

rych sformułował on

reguły dziedziczenia

wymienia przykłady

cech człowieka dziedzi-

czonych zgodnie z I

prawem Mendla

wykonuje przykładowe

krzyżówki jednogeno-

wyjaśnia pojęcie linia

czysta

wyjaśnia, jakie zna-

czenie w doświad-

czeniach

G. Mendla miało wy-

hodowanie przez nie-

go osobników grochu

zwyczajnego należą-

cych do linii czystych

określa sposób wy-

konania i znaczenie

krzyżówki testowej

jednogenowej

5

Mendla we analizuje wyniki

krzyżówek jednoge-

nowych na przykła-

dzie grochu zwyczaj-

nego

określa prawdopodo-

bieństwo wystąpienia

genotypów

i fenotypów u potom-

stwa

w wypadku dziedzi-

czenia jednej cechy

7. II prawo Mendla podaje treść II prawa

Mendla


krzyżówki dwugenowe

analizuje wyniki

krzyżówek dwuge-

nowych na przykła-

dzie grochu zwyczaj-

nego



genotypów


stwa

w wypadku dziedzi-

czenia dwóch cech

niesprzężonych

określa sposób wy-

konania i znaczenie

krzyżówki testowej

dwugenowej

ocenia znaczenie

badań

G. Mendla dla roz-

woju genetyki

8. Chromosomowa teo-

ria dziedziczenia

wyjaśnia pojęcia: locus

genowe, geny sprzężo-

ne, crossing-over

wyjaśnia zależność

między częstością za-

chodzenia crossing-

oblicza częstość cros-

sing-

-over między dwoma

wykazuje różnice

między genami nie-

sprzężonymi

6

wymienia główne zało-

żenia chromosomowej

teorii dziedziczenia


lega zjawisko sprzęże-

nia genów

over a odległością mię-

dzy dwoma genami

w chromosomie


lega mapowanie genów


krzyżówki dotyczące

dziedziczenia genów

sprzężonych

genami sprzężonymi



genotypów


stwa

w wypadku dziedzi-

czenia dwóch cech

sprzężonych

analizuje wyniki

krzyżówek dotyczą-

cych dziedziczenia

genów sprzężonych

oblicza odległość

między genami

i sprzężonymi

9. Determinacja płci.

Cechy sprzężone z

płcią

wyjaśnia pojęcia: ka-

riotyp, chromosomy

płci

wskazuje podobieństwa

i różnice między kario-

typem kobiety a kario-

typem mężczyzny

wyjaśnia sposób de-

terminacji płci

u człowieka

charakteryzuje kariotyp

człowieka

określa płeć różnych

wymienia nazwy oraz

objawy chorób uwarun-

kowanych mutacjami

genów sprzężonych z

płcią

wykonuje krzyżówki

dotyczące dziedziczenia

cech sprzężonych z

płcią



choroby sprzężonej z

płcią

wyjaśnia, jaką rolę

w determinacji płci

odgrywają gen SRY

i hormony wytwarza-

ne przez rozwijające

się jądra

omawia mechanizm

inaktywacji

chromosomu X

charakteryzuje dwa

podstawowe typy ge-

netycznej determina-

cji płci i podaje przy-


czenie ma proces in-

aktywacji jednego z

chromosomów X w

większości komórek

organizmu kobiety

omawia przykłady

środowiskowego

mechanizmu deter-

minowania płci


nie mające na celu

wykazanie związku

7

osób na podstawie ana-

lizy ich kariotypu

wymienia przykłady

cech sprzężonych z

płcią

wyjaśnia przyczyny

oraz podaje ogólne ob-

jawy hemofilii i dalto-

nizmu

rozróżnia cechy sprzę-

żone

z płcią i cechy związane

z płcią

kłady organizmów, u

których one występu-

ją

wyjaśnia powody, dla

których daltonizm

i hemofilia występują

niemal wyłącznie

u mężczyzn

dziedziczenia koloru

oczu muszki owo-

cowej

z dziedziczeniem

płci

10. Inne sposoby dziedzi-

czenia cech

wyjaśnia pojęcie allele

wielokrotne na przy-

kładzie dziedziczenia

grup krwi

u człowieka

wykonuje krzyżówki

dotyczące dziedzicze-

nia grup krwi i czynni-

ka Rh



określonego fenotypu u

potomstwa

w wypadku dziedzi-

czenia alleli wielokrot-

nych

wyjaśnia pojęcia: domi-

nacja niezupełna, ko-

dominacja, geny kumu-

latywne, geny plejotro-

powe

charakteryzuje relacje

między allelami jedne-

go genu oparte na do-

minacji niezupełnej i

kodominacji



genotypów


stwa

w wypadku kodomina-

cji

podaje przykład cechy

uwarunkowanej obec-

nością genów kumula-

wyjasnia pojęcia:

geny komplementar-

ne, geny dopełniające

się, geny epistatycz-

ne, geny hipostatycz-

ne

wyjaśnia, z jakiego

powodu geny deter-

minujące barwę

kwiatów groszku

pachnącego zostały

nazwane genami

komplementarnymi



genotypów


stwa

w wypadku dziedzi-

czenia genów dopeł-

wyjaśnia, co to zna-

czy, że choroba ge-

netyczna jest uwa-

runkowana przez gen

plejotropowy

określa prawdopo-

dobieństwo wystą-

pienia genotypów

i fenotypów u po-

tomstwa

w wypadku dziedzi-

czenia genów epista-

tycznych

8

tywnych niających się

wyjaśnia, na czym

polega działanie ge-

nów epistatycznych

i hipostatycznych

w wypadku dziedzi-

czenia barwy sierści

gryzoni

11. Zmienność organi-

zmów

wyjaśnia pojęcia:

zmienność genetyczna,

zmienność środowi-

skowa

wymienia rodzaje

zmienności i wskazuje

zależności między nimi

wymienia przykłady

potwierdzające wystę-

powanie zmienności

środowiskowej

wyjaśnia pojęcia:

zmienność ciągła,

zmienność nieciągła

wymienia przykłady

zmienności ciągłej

i nieciągłej

omawia przyczyny

zmienności genetycznej

określa znaczenie

zmienności genetycznej

i środowiskowej

porównuje zmienność

genetyczną ze zmienno-

ścią środowiskową


sób niezależna segre-

gacja chromosomów,

crossing-

-over oraz losowe łą-

czenie się gamet

wpływają na zmien-

ność osobniczą

wymienia cechy mu-

tacji, które stanowią

jedno

z głównych źródeł

zmienności genetycz-

nej

porównuje zmienność

genetyczną rekombi-

nacyjną

z mutacyjną

określa fenotypy za-

leżne od genotypu

wyjaśnia znaczenie

pojęcia transpozony

i określa znaczenie

transpozonów w

rozwoju zmienności

osobniczej

wyjaśnia znaczenie

pojęcia norma reak-

cji genotypu

wyjaśnia przyczyny

zmienności obser-

wowanej

w wypadku organi-

zmów

o identycznych ge-

notypach

9

oraz od wpływu śro-

dowiska

12. Zmiany w informacji

genetycznej

wyjaśnia pojęcia: mu-

tacja, mutacja genowa,

mutacja chromosomo-

wa strukturalna, muta-

cja chromosomowa

liczbowa, czynnik mu-

tagenny

wymienia przykłady

fizycznych, chemicz-

nych

i biologicznych czyn-

ników mutagennych

wymienia przykłady

mutacji genowych i

mutacji chromosomo-

wych

wymienia pozytywne

i negatywne skutki mu-

tacji

wyjaśnia pojęcia: muta-

cja somatyczna, muta-

cja generatywna, muta-

cje spontaniczne, muta-

cje indukowane

klasyfikuje mutacje

według różnych kryte-

riów

określa ryzyko przeka-

zania mutacji potom-

stwu

wskazuje przyczyny

mutacji spontanicznych

i mutacji indukowanych


ograniczenia w co-

dziennym życiu stoso-

wania substancji muta-

gennych

wyjaśnia pojęcia:

mutacje letalne, mu-

tacje subletalne, mu-

tacje neutralne, mu-

tacje korzystne, pro-

toonkogeny, onkoge-

ny, geny supresorowe

wyjaśnia charakter

zmian w obrębie

DNA typowych dla

różnych mutacji ge-

nowych

określa skutki mutacji

genowych dla kodo-

wanego przez dany

gen łańcucha polipep-

tydowego

omawia przyczyny

powstawania mutacji

chromosomowych

liczbowych

rozpoznaje na sche-

matach różne rodzaje

mutacji chromoso-

mowych

wskazuje na zależno-

przewiduje i ilustruje

zmiany kariotypu

dowolnego organi-

zmu powstałe w wy-

niku mutacji chro-

mosomowych licz-

bowych

wyjaśnia znaczenie

mutacji w przebiegu

ewolucji

wskazuje różnicę

między kariotypami

organizmu aneuplo-

idalnego

i poliploidalnego

wymienia przykłady

protoonkogenów i

genów supresoro-

wych oraz chorób

nowotworowych

związanych z ich

mutacjami

10

ści między występo-

waniem mutacji a

transformacją nowo-

tworową komórki

13. Choroby jednogenowe wymienia przykłady

chorób genetycznych

uwarunkowanych

obecnością w autoso-

mach zmutowanych al-

leli dominujących i re-

cesywnych

wyjaśnia pojęcie cho-

roby bloku metabolicz-

nego


legają choroby bloku

metabolicznego

wymienia przykłady

chorób bloku metabo-

licznego

wskazuje choroby blo-

ku metabolicznego,

których leczenie polega

na stosowaniu odpo-

wiedniej diety elimina-

cyjnej

klasyfikuje choroby

genetyczne w zależno-

ści od sposobu ich

dziedziczenia

wyjaśnia przyczyny

oraz podaje ogólne ob-

jawy mukowiscydozy,

fenyloketonurii, choro-

by Huntingtona, anemii

sierpowatej

rozpoznaje na rycinie

prawidłowe oraz sier-

powate erytrocyty krwi

wyjaśnia przyczyny

oraz podaje ogólne

objawy albinizmu,

alkaptonurii, choroby

Parkinsona, dystrofii

mięśniowej Duchen-

ne’a, krzywicy opor-

nej na witaminę D

wymienia przykłady

stosowanych obecnie

metod leczenia wy-

branych chorób gene-

tycznych oraz ocenia

ich skuteczność

wymienia przykłady

chorób człowieka

wynikających z mu-

tacji mitochondrial-

nego DNA

ustala typy dziedzi-

czenia na podstawie

analizy rodowodów

porównuje strukturę

i właściwości hemo-

globiny prawidłowej

oraz hemoglobiny

sierpowatej

charakteryzuje cho-

roby człowieka wy-

nikające

z mutacji mitochon-

drialnego DNA

uzasadnia znaczenie

analizy rodowodów

jako metody diagno-

zowania chorób ge-

netycznych

14. Choroby chromoso-

malne

wymienia przykłady


określa rodzaj zmian

kariotypu u chorych

omawia choroby

spowodowane muta-

analizuje fotografie

kariotypów człowie-

11

i wieloczynnikowe człowieka wynikają-

cych

z nieprawidłowej struk-

tury chromosomów

oraz ich objawy

wymienia przykłady


człowieka wynikają-

cych ze zmiany liczby

autosomów

i chromosomów płci

z zespołem Downa, ze-

społem Klinefeltera

i zespołem Turnera

wymienia objawy ze-

społu Downa, zespołu

Klinefeltera

i zespołu Turnera


między wiekiem rodzi-

ców a prawdopodobień-

stwem urodzenia się

dziecka

z zespołem Downa

cjami strukturalnymi

na przykładzie prze-

wlekłej białaczki

szpikowej

określa rodzaj zmian

kariotypu u chorych

z zespołem Edwardsa

i zespołem Patau

wymienia objawy

zespołu Edwardsa i

zespołu Patau

ka

omawia choroby

wieloczynnikowe

Biotechnologia

molekularna

1. Biotechnologia. Pod-

stawowe techniki in-

żynierii genetycznej

wyjaśnia pojęcia: bio-

technologia molekular-

na, inżynieria gene-

tyczna, elektroforeza

DNA, PCR, klonowanie

DNA, transformacja

genetyczna

wymienia przykłady

dziedzin życia, w któ-

rych można zastosować

biotechnologię moleku-

larną

wymienia enzymy sto-

sowane w biotechnolo-

gii molekularnej

wyjaśnia pojęcia: sonda

molekularna, wektor,

sekwencjonowanie

DNA, hybrydyzacja

DNA

wyjaśnia, czym się

zajmuje inżynieria ge-

netyczna

omawia wykorzystanie

enzymów restrykcyj-

nych, ligaz i polimeraz

DNA


lega: hybrydyzacja

DNA

porównuje biotechno-

logię klasyczną i mo-

lekularną

charakteryzuje enzy-

my stosowane

w biotechnologii mo-

lekularnej

omawia poszczególne

etapy: analizy re-

strykcyjnej DNA,

przebiegu PCR, klo-

nowania DNA

określa cel tworzenia

bibliotek genomo-

wych

sprawdza, jakie pro-

dukty powstaną na

skutek cięcia DNA

przez enzymy re-

strykcyjne

określa zalety i wady

łańcuchowej reakcji

polimerazy

omawia metody po-

średniego

i bezpośredniego

wprowadzenia DNA

do komórek roślin i

zwierząt

analizuje przebieg

12

wymienia techniki in-

żynierii genetycznej

wymienia podstawowe

etapy modyfikacji ge-

nomu

z wykorzystaniem son-

dy molekularnej, anali-

za restrykcyjna, elektro-

foreza DNA, PCR, se-

kwencjonowanie DNA,

klonowanie DNA,

transformacja gene-

tyczna

wymienia po jednym

przykładzie praktycz-

nego wykorzystania

technik inżynierii gene-

tycznej

wymienia sposoby

wprowadzenia obcego

genu do komórki

i bibliotek cDNA

charakteryzuje wek-

tory stosowane do

transformacji gene-

tycznej

klonowania DNA na

przykładzie genu

myszy

omawia etapy two-

rzenia bibliotek ge-

nomowych

i bibliotek cDNA

2. Organizmy zmodyfi-

kowane genetycznie

wyjaśnia pojęcia: or-

ganizm zmodyfikowany

genetycznie, organizm

transgeniczny, produkt

GMO

wskazuje podobieństwa

i różnice między orga-

nizmami zmodyfiko-

wanymi genetycznie

oraz transgenicznymi

wymienia metody

otrzymywania organi-

wymienia główne cele

otrzymywania roślin

i zwierząt zmodyfiko-

wanych genetycznie

podaje przykłady zmo-

dyfikowanych gene-

tycznie roślin i zwierząt

omawia perspektywy

praktycznego wykorzy-

stania organizmów

zmodyfikowanych ge-

netycznie w rolnictwie,

charakteryzuje meto-

dy otrzymywania

transgenicznych bak-

terii

omawia metody

otrzymywania roślin

transgenicznych

omawia etapy mody-

fikacji komórek za-

rodkowych na przy-

kładzie myszy do-

mowej

omawia wybrane

modyfikacje gene-

tyczne mikroorgani-

zmów, roślin i zwie-

rząt


sób kontroluje się

mikroorganizmy

zmodyfikowane ge-

netycznie uwolnione

do środowiska

charakteryzuje spo-

13

zmów zmodyfikowa-

nych genetycznie

wymienia przykłady

praktycznego wykorzy-

stania mikroorgani-

zmów, roślin

i zwierząt zmodyfiko-

wanych genetycznie

przemyśle, medycynie

i nauce

omawia sposób ozna-

kowania produktów

GMO

wskazuje na zagrożenia

ze strony GMO

wymienia przykłady

produktów GMO

podaje przykłady

badań stosowanych w

wypadku organi-

zmów zmodyfikowa-

nych genetycznie

soby zapobiegania

zagrożeniom ze stro-

ny GMO

analizuje argumenty

przemawiające za

genetyczną modyfi-

kacją organizmów

oraz przeciw niej

omawia regulacje

prawne dotyczące

GMO w Unii Euro-

pejskiej

3. Klonowanie – korzy-

ści

i zagrożenia

wyjaśnia pojęcia: klon,

klonowanie

wymienia przykłady

organizmów będących

naturalnymi klonami

określa cele klonowa-

nia mikroorganizmów,

komórek, roślin i zwie-

rząt

wyjaśnia, w jaki sposób

otrzymuje się klony

mikroorganizmów, ko-

mórek, roślin i zwierząt

wymienia sposoby wy-

korzystania klonów mi-

kroorganizmów, komó-

rek, roślin i zwierząt w

różnych dziedzinach

życia człowieka

wskazuje na obawy

etyczne dotyczące klo-

nowania zwierząt

uzasadnia swoje stano-

wisko w sprawie klo-

nowania człowieka

omawia rodzaje roz-

mnażania bezpłcio-

wego jako przykłady

naturalnego klono-

wania

omawia sposoby klo-

nowania roślin

i zwierząt

formułuje argumenty

przemawiające za

klonowaniem zwie-

rząt oraz przeciw

niemu

porównuje klonowa-

nie terapeutyczne

i reprodukcyjne

analizuje kolejne

etapy klonowania

zwierząt metodą

transplantacji jąder i

rozdzielania komó-

rek zarodka


nie, którego celem

będzie udowodnie-

nie, że jądro zróżni-

cowanej komórki

może pokierować

rozwojem organizmu

wymienia przykłady

osiągnięć w klono-

waniu zwierząt

14

4. Biotechnologia mole-

kularna w medycynie

wyjaśnia pojęcia: dia-

gnostyka molekularna,

biofarmaceutyki, tera-

pia genowa, komórki

macierzyste

wymienia korzyści

wynikające z poznania

genomu człowieka


zajmuje diagnostyka

molekularna

wymienia przykłady

technik inżynierii gene-

tycznej wykorzystywa-

nych

w diagnozowaniu cho-

rób genetycznych

wymienia argumenty

przemawiające za sto-

sowaniem szczepionek

wytwarzanych meto-

dami inżynierii gene-

tycznej

omawia wykorzystanie

diagnostyki molekular-

nej

w wykrywaniu chorób

genetycznych, zakaź-

nych, nowotworowych

oraz wieloczynniko-

wych

wymienia przykłady

leków otrzymanych me-

todami inżynierii gene-

tycznej


lega terapia genowa

omawia zastosowanie

komórek macierzystych

w leczeniu chorób

człowieka


zajmuje medycyna mo-

lekularna

omawia korzyści

i zagrożenia wynika-

jące

z zsekwencjonowania

genomu człowieka


sób otrzymuje się

nowoczesne szcze-

pionki

porównuje szcze-

pionki rekombinowa-

ne

i szczepionki DNA

charakteryzuje tech-

niki inżynierii gene-

tycznej wykorzysty-

wane

w diagnostyce mole-

kularnej

omawia sposoby wy-

twarzania biofarma-

ceutyków

wyjaśnia pojęcie

przeciwciała mono-

klonalne

podaje przykłady

wykorzystania prze-

ciwciał monoklonal-

omawia wykorzysta-

nie mikromacierzy

w diagnostyce mole-

kularnej nowotwo-

rów

określa znaczenie

wykorzystania ko-

mórek macierzys-

tych w leczeniu cho-

rób


nie mające na celu

udowodnienie, że

zróżnicowane ko-

mórki można prze-

kształcić

w komórki macie-

rzyste

15

nych

w medycynie


sób biotechnologia

może się przyczynić

do postępu

w transplantologii

omawia korzyści

i zagrożenia wynika-

jące

z terapii genowej

5. Inne zastosowania

biotechnologii mole-

kularnej

wyjaśnia pojęcie profil

genetyczny

wymienia przykłady

praktycznego zastoso-

wania badań DNA

w medycynie sądowej,

ewolucjonizmie

i systematyce

przedstawia sposób

zastosowania metod

genetycznych w medy-

cynie sądowej, ewolu-

cjonizmie

i systematyce

wyjaśnia sposób wyko-

rzystania analizy DNA

do określenia pokre-

wieństwa oraz ustalenia

lub wykluczenia ojco-

stwa

wyjaśnia pojęcie se-

kwencje mikrosateli-

tarne

uzasadnia znaczenie

analizy sekwencji

DNA

w badaniach ewolu-

cyjnych

i taksonomicznych

analizuje kolejne

etapy ustalania profi-

lu genetycznego

omawia wykorzysta-

nie mtDNA w bada-

niach ewolucyjnych

wyjaśnia pojęcie

filogenetyka moleku-

larna

analizuje drzewo

filogenetyczne

przedstawia sposoby

wykorzystania in-

formacji zawartych

w DNA

Ekologia 1. Czym się zajmuje

ekologia?

wyjaśnia pojęcia: eko-

logia, ochrona środo-

określa, czym się zaj-

muje ekologia, ochrona

wyjaśnia różnicę

między zasobami a

wyjaśnia pojęcie

gatunek kosmopoli-

16

wiska, ochrona przyro-

dy, siedlisko, nisza eko-

logiczna

określa zakres badań

ekologicznych

klasyfikuje czynniki

środowiska na biotycz-

ne

i abiotyczne

wyjaśnia pojęcia: zaso-

by środowiska, warunki

środowiska, podaje od-

powiednie przykłady

wyjaśnia pojęcia: nisza

ekologiczna, gatunki

wskaźnikowe

wymienia przykłady

praktycznego zastoso-

wania gatunków

wskaźnikowych

środowiska i ochrona

przyrody

określa niszę ekolo-

giczną wybranych ga-

tunków organizmów

wyjaśnia relacje między

siedliskiem a niszą eko-

logiczną organizmu

omawia prawo mini-

mum

i prawo tolerancji eko-

logicznej


lega zasada współdzia-

łania czynników śro-

dowiska

wyjaśnia, dlaczego po-

rosty wykorzystuje się

do oceny stanu czysto-

ści powietrza

warunkami środowi-

ska

podaje przykłady

ilustrujące prawo mi-

nimum, prawo tole-

rancji ekologicznej,

zasadę współdziała-

nia czynników

wymienia podobień-

stwa

i różnice między

prawem minimum a

prawem tolerancji

ekologicznej

uzasadnia związek

między zakresem to-

lerancji organizmów

a ich rozmieszcze-

niem na Ziemi

charakteryzuje zasady

wyodrębniania form

ekologicznych

wyjaśnia pojęcia:

eurybionty, steno-

bionty

interpretuje wykres

ilustrujący zakres to-

lerancji różnych ga-

tyczny

wykazuje, że pojęcie

niszy ekologicznej

dotyczy zarówno

osobnika, jak

i gatunku

omawia zakres tole-

rancji ekologicznej

organizmów wobec

konkretnego czynni-

ka środowiska

wskazuje różnice

między gatunkami

kosmopolitycznymi

a wskaźnikowymi

charakteryzuje for-

my ekologiczne ro-

ślin wyodrębnione ze

względu na wyma-

gania odnośnie wody


nie mające na celu

zbadanie zakresu to-

lerancji wybranego

gatunku rośliny na

działanie określone-

go czynnika środo-

wiska

17

tunków wobec wy-

branego czynnika

środowiska

2. Ekologia populacji wyjaśnia pojęcie popu-

lacja lokalna gatunku

wymienia dwa podsta-

wowe typy oddziały-

wania między osobni-

kami w populacji

wymienia cechy cha-

rakteryzujące populację

omawia znaczenie li-

czebności i zagęszcze-

nia jako parametrów

opisujących populację

wymienia czynniki

wpływające na liczeb-

ność populacji

wyjaśnia pojęcia: roz-

rodczość, śmiertelność,

migracja, struktura

wiekowa populacji,

struktura płciowa popu-

lacji, zasięg przestrzen-

ny, rozmieszczenie,

emigracja, imigracja

charakteryzuje podsta-

wowe typy rozmiesz-

czenia populacji i poda-

je przykłady gatunków,

które tworzą taką struk-

turę

przedstawia trzy pod-

stawowe typy krzywej

przeżywania, podaje

przykłady gatunków,

dla których są one cha-

rakterystyczne

charakteryzuje nieza-

leżne od zagęszczenia

czynniki ograniczające

liczebność populacji

wyjaśnia pojęcia:

opór środowiska,

tempo wzrostu popu-

lacji

charakteryzuje od-

działywania między

członkami populacji

omawia regułę Alle-

ego

i podaje przykłady jej

działania

wymienia czynniki

wpływające na prze-

bieg krzywej przeży-

wania różnych orga-

nizmów

analizuje piramidę

obrazującą strukturę

wiekową i strukturę

płciową populacji

określa możliwości

rozwoju danej popu-

lacji

przedstawia w sposób

graficzny wzrost wy-

wskazuje różnice

między rozrodczo-

ścią fizjologiczną

i ekologiczną oraz

śmiertelnością fizjo-

logiczną

i ekologiczną

porównuje na do-

wolnie wybranych

przykładach strategie

rozrodu typu

r oraz typu K

charakteryzuje czyn-

niki wpływające na

liczebność populacji

porównuje podsta-

wowe modele wzro-

stu populacji

i podaje przykłady

gatunków, które re-

prezentują każdy z

nich

omawia formy roz-

mieszczenia skupi-

skowego populacji

18

kładniczy i wzrost lo-

gistyczny populacji

wymienia zalety i

wady życia w grupie

omawia trzy podsta-

wowe okresy w ży-

ciu każdego osobni-

ka

3. Oddziaływania anta-

gonistyczne między

organizmami

klasyfikuje oddziały-

wania międzygatunko-

we na antagoniczne

i nieantagonistyczne

wymienia przykłady

oddziaływań anatago-

nistycznych

wymienia skutki kon-

kurencji wewnątrzga-

tunkowej

wymienia przykłady

oddziaływań między-

gatunkowych ograni-

czających liczebność

populacji

wymienia główne

przyczyny i skutki

konkurencji międzyga-

tunkowej

charakteryzuje oddzia-

ływania międzygatun-

kowe

w relacjach: ofiara –

drapieżnik, roślina – ro-

ślinożerca, żywiciel –

pasożyt

charakteryzuje mecha-

nizmy adaptacyjne:

ofiar

i drapieżników, roślin

i roślinożerców, paso-

żytów

i żywicieli

klasyfikuje pasożyty

według wskazanych

kryteriów

wyjaśnia, na czym

polega zasada konku-

rencyjnego wypiera-

nia

omawia skutki kon-

kurencji blisko spo-

krewnionych gatun-

ków na podstawie

eksperymentu prze-

prowadzonego przez

Gieorgija Gausego

wymienia konse-

kwencje zawężenia

nisz ekologicznych

konkurujących ga-

tunków

wyjaśnia zasadę

ujemnego sprzężenia

zwrotnego przez ana-

lizę cyklicznych

zmian liczebności

populacji zjadającego

i populacji zjadanego

porównuje drapież-


nie mające na celu

wykazanie istnienia

konkurencyjnego

wypierania

charakteryzuje skut-

ki konkurencji we-

wnątrzgatunkowej

określa skutki dzia-

łania substancji alle-

lopatycznych


czenie dla funkcjo-

nowania biocenozy

mają pasożyty, dra-

pieżniki i roślinożer-

cy

przewiduje skutki

masowych pojawów

organizmów

w środowisku

wyjaśnia znaczenie

wektorów

w rozprzestrzenianiu

19

nictwo, roślinożer-

ność

i pasożytnictwo

się pasożytów

4. Oddziaływania niean-

tagonistyczne między

organizmami

wymienia nieantagoni-

styczne interakcje mię-

dzygatunkowe

wyjaśnia pojęcia: mu-

tualizm, komensalizm

charakteryzuje mecha-

nizmy adaptacyjne or-

ganizmów pozostają-

cych w związku mutu-

alistycznym

wymienia przykłady

zachowań mutuali-

stycznych

i komensalistycznych

porównuje mutualizm

obligatoryjny

i fakultatywny

omawia przykłady

mutualizmu

i komensalizmu

5. Struktura ekosystemu wyjaśnia pojęcia: eko-

system, biocenoza, bio-

top, struktura troficzna

ekosystemu, struktura

przestrzenna ekosyste-

mu, sukcesja ekolo-

giczna

wymienia biotyczne

i abiotyczne elementy

ekosystemu

wyjaśnia, jaką rolę

w biocenozie odgrywa-

ją producenci, konsu-

menci

i destruenci

klasyfikuje rodzaje eko-

systemów

klasyfikuje elementy

ekosystemu na biotycz-

ne

i abiotyczne

charakteryzuje strukturę

przestrzenną i troficzną

ekosystemu


lega sukcesja


lega eutrofizacja jezior

określa kryteria po-

działu ekosystemów

charakteryzuje rodza-

je ekosystemów

wyjaśnia, na czym

polega rola biocenozy

w kształtowaniu bio-

topu

wyjaśnia, od czego

zależy struktura prze-

strzenna ekosystemu

charakteryzuje proce-

sy glebotwórcze

omawia przebieg

sukcesji pierwotnej i

wtórnej

określa kryteria po-

działu sukcesji eko-

logicznej

omawia rolę organi-

zmów w procesach

glebotwórczych

charakteryzuje po-

ziomy glebowe

omawia wpływ bio-

cenozy na mikrokli-

mat

omawia etapy eutro-

fizacji jezior

20

6. Przepływ energii i

krążenie materii w

ekosystemie

wyjaśnia pojęcia: łań-

cuch troficzny, poziom

troficzny, sieć troficzna

wskazuje zależności

między poziomami tro-

ficznymi

wymienia czynniki,

które mogą ograniczać

produktywność ekosys-

temów

konstruuje łańcuchy

troficzne i sieci troficz-

ne

nazywa poziomy tro-

ficzne

w łańcuchu troficznym

i sieci troficznej

wyjaśnia zjawisko krą-

żenia materii i przepły-

wu energii

w ekosystemie

porównuje produkcję

pierwotną różnych eko-

systemów

wyjaśnia, czym jest

równowaga w ekosys-

temie

wyróżnia i porównuje

dwa typy łańcuchów

troficznych

wyjaśnia pojęcia:

produkcja pierwotna

(brutto, netto), pro-

dukcja wtórna (brut-

to, netto)

wyjaśnia, dlaczego

ekosystem autotro-

ficzny jest samowy-

starczalny

omawia przyczyny

zaburzenia równowa-

gi

w ekosystemach

analizuje produkcję

pierwotną i wtórną

wybranego ekosys-

temu

rysuje i porównuje

trzy typy piramid

troficznych: pirami-

dę energii, piramidę

liczebności, piramidę

biomasy

wyjaśnia, dlaczego

lasy równikowe i ra-

fy koralowe są eko-

systemami

o najwyższej pro-

duktywności

7. Obieg węgla i azotu

w przyrodzie

wyjaśnia pojęcie cykle

biogeochemiczne


legają obieg węgla i

obieg azotu

w przyrodzie

wymienia źródła węgla

w przyrodzie

wyjaśnia, jaki wpływ na

obieg pierwiastków

chemicznych w przyro-

dzie ma działalność go-

spodarcza człowieka

omawia schematy

obiegu węgla i obiegu

azotu

w przyrodzie

wyjaśnia, na czym

polega nitryfikacja,

amonifikacja oraz

denitryfikacja

określa rolę organi-

zmów w obiegu

pierwiastków

omawia przebieg

reakcji nitryfikacji

8. Różnorodność biolo-

giczna

wyjaśnia pojęcia: biom,

różnorodność biolo-

giczna

omawia kryteria, na

podstawie których wy-

różniono biomy

omawia różnice

w rozmieszczeniu ga-

tunków na Ziemi

dowodzi trudności

w określaniu różno-

rodności gatunkowej

21

omawia poziomy róż-

norodności biologicz-

nej

wymienia główne bio-

my lądowe i podaje na-

zwy stref klimatycz-

nych, w których się one

znajdują

wymienia główne bio-

my wodne

charakteryzuje biomy

lądowe oraz obszary

gór wysokich,

uwzględniając takie

czynniki, jak warunki

klimatyczne, warunki

glebowe, przeważającą

roślinność i towarzy-

szące jej zwierzęta

charakteryzuje warstwy

lasu występujące w

biomach leśnych

omawia strefowość

biomów wodnych na

przykładzie jeziora i

oceanu

charakteryzuje biomy

wodne, uwzględniając

takie czynniki, jak wa-

runki tlenowe, świetlne,

głębokość, przeważają-

cą roślinność oraz to-

warzyszące jej zwierzę-

ta

wyjaśnia pojęcie

ogniska różnorodno-

ści biologicznej

określa warunki życia

w porównywalnych

strefach jeziora i mo-

rza lub oceanu

na Ziemi

ocenia stopień po-

znania różnorodno-

ści gatunkowej Zie-

mi

porównuje różno-

rodność gatunkową

poszczególnych

biomów

9. Czynniki kształtujące


giczną

wymienia czynniki

geograficzne wpływa-

jące na bioróżnorod-

ność

klasyfikuje czynniki

kształtujące różnorod-

ność biologiczną

omawia wpływ czynni-

wymienia przykłady

gatunków, których in-

trodukcja w niektó-

rych regionach Polski

wskazuje konse-

kwencje zmniejsze-

nia różnorodności

biologicznej

22

omawia przykłady ne-

gatywnego wpływu

człowieka na bioróżno-

rodność

wymienia powody

ochrony przyrody

wymienia przykłady

działań podejmowa-

nych w celu ochrony

gatunków

i ekosystemów

ków geograficznych

i antropogenicznych na


giczną


lega czynna i bierna

ochrona przyrody

podaje przykłady dzia-

łań

z zakresu ochrony

czynnej

i biernej


stosowania ochrony

czynnej dla zachowania

wybranych gatunków i

ekosystemów


lega introdukcja i rein-

trodukcja gatunku

spowodowała zmniej-

szenie różnorodności

gatunkowej

określa wpływ zlo-

dowaceń

i ukształtowania po-

wierzchni na różno-

rodność biologiczną

wyjaśnia pojęcia:

relikt, ostoja, endemit

uzasadnia koniecz-

ność ochrony daw-

nych odmian roślin i

ras zwierząt

wymienia przykłady

gatunków, których

populacje zostały od-

tworzone

określa wpływ ga-

tunków inwazyjnych

na gatunki rodzime

określa znaczenie

korytarzy ekologicz-

nych

10. Elementy ochrony

środowiska

klasyfikuje zasoby

przyrody

wymienia skutki eks-

ploatacji zasobów nie-

odnawialnych

wyjaśnia pojęcia: efekt

cieplarniany, kwaśne

opady, smog, dziura

wymienia skutki eks-

ploatacji zasobów od-

nawialnych

wymienia przyczyny

globalnego ocieplenia

klimatu, powstawania

kwaśnych opadów,

smogu

wyjaśnia pojęcie re-

kultywacja

omawia skutki eks-

ploatacji zasobów

odnawialnych


sób dochodzi do po-

wstania efektu cie-

przedstawia założe-

nia koncepcji rozwo-

ju zrównoważonego

odróżnia rodzaje

smogu


między dziurą ozo-

nową

23

ozonowa, alternatywne

źródła energii, recy-

kling

podaje przykłady ra-

cjonalnego gospodaro-

wania zasobami przy-

rody

i dziury ozonowej


niewłaściwa eksploata-

cja zasobów przyrody

wpływa na środowisko

omawia skutki kwa-

śnych opadów dla śro-

dowiska

i zdrowia człowieka

wymienia skutki po-

wstawania dziury ozo-

nowej

wymienia sposoby uty-

lizacji odpadów

plarnianego

uzasadnia koniecz-

ność racjonalnego

gospodarowania za-

sobami przyrody

omawia proces po-

wstawania kwaśnych

opadów

ocenia wpływ róż-

nych metod utylizacji

odpadów na środowi-

sko

a powstawaniem

nowotworów

uzasadnia koniecz-

ność gospodarowa-

nia odpadami

Ewolucja or-

ganizmów

1. Rozwój myśli ewolu-

cyjnej

wyjaśnia pojęcia: ewo-

lucja biologiczna, ewo-

lucjonizm, dobór natu-

ralny, dobór sztuczny

omawia główne zało-

żenia teorii doboru na-

turalnego

K. Darwina

przedstawia główne

założenia teorii

J. B. Lamarcka

i kreacjonistów

wyjaśnia, dlaczego teo-

ria

J. B. Lamarcka odegra-

ła ważną rolę w rozwo-

ju myśli ewolucyjnej

wyjaśnia relacje między

teorią doboru natural-

nego

K. Darwina a synte-

tyczną teorią ewolucji

porównuje dobór

naturalny i dobór

sztuczny

omawia główne zało-

żenia syntetycznej

teorii ewolucji

charakteryzuje teorie

dotyczące życia na

Ziemi głoszone do

XIX w.

omawia założenia

teorii G. Cuviera

ocenia wpływ po-

dróży

K. Darwina na roz-

wój jego teorii ewo-

lucji

24

wyjaśnia pojęcie walka

o byt

2. Dowody ewolucji wymienia bezpośrednie

i pośrednie dowody

ewolucji oraz podaje

ich przykłady

wyjaśnia pojęcia: ska-

mieniałości przewod-

nie, anatomia porów-

nawcza

wymienia cechy ana-

tomiczne organizmów

potwierdzające jedność

ich planu budowy

wyjaśnia, jakie warunki

środowiska sprzyjały

przetrwaniu skamienia-

łości do czasów współ-

czesnych

wyjaśnia przyczyny

podobieństw i różnic

w budowie narządów

homologicznych

wyjaśnia powody, dla

których pewne grupy

organizmów nazywa się

żywymi skamieniało-

ściami

wymienia przykład me-

tody pozwalającej na

ocenę względnego wie-

ku skał osadowych

wyjaśnia różnicę mię-

dzy atawizmem a na-

rządem szczątkowym

wymienia przykłady

atawizmów i narządów

szczątkowych


zajmuje paleontologia

wymienia przykłady

zwierząt zaliczanych

do form przejścio-

wych

oraz podaje cechy

tych zwierząt

podaje przykład me-

tody pozwalającej na

ocenę bezwzględnego

wieku skał osado-

wych

wyjaśnia pojęcia:

dywergencja, konwe-

rgencja

wymienia przykłady

dywergencji

i konwergencji

wymienia przykłady

dowodów ewolucji

z zakresu embriolo-

gii, biogeografii oraz

biochemii

wymienia techniki

badawcze z zakresu

biochemii i biologii

molekularnej, umoż-

wyjaśnia pojęcie

formy przejściowe

wyjaśnia, na czym

opierają się radioizo-

topowe

i biostratygraficzne

metody datowania

analizuje budowę

przednich kończyn

przedstawicieli róż-

nych gatunków ssa-

ków

i wskazuje cechy

świadczące o ich

wspólnym pocho-

dzeniu

wykazuje związki

między budową koń-

czyn przedstawicieli

różnych gatunków

ssaków

a środowiskiem ich

życia

wyjaśnia znaczenie

składu i kolejności

aminokwasów cyto-

25

liwiające skonstru-

owanie drzewa filo-

genetycznego organi-

zmów

chromu

c u wybranych ga-

tunków w ustalaniu

stopnia pokrewień-

stwa między nimi

3. Dobór naturalny –

główny mechanizm

ewolucji

wyjaśnia pojęcia: dy-

morfizm płciowy, dobór

płciowy, dobór krew-

niaczy, dobór stabilizu-

jący, dobór kierunko-

wy, dobór rozrywający

wymienia przykłady

dymorfizmu płciowego

charakteryzuje sposób

i przewiduje efekty

działania doboru stabi-

lizującego, kierunko-

wego oraz rozrywają-

cego


lega zmienność we-

wnątrzgatunkowa

wyjaśnia, który z rodza-

jów zmienności organi-

zmów ma znaczenie

ewolucyjne

omawia rolę mutacji

w kształtowaniu zmien-

ności genetycznej popu-

lacji

wyjaśnia pojęcie prefe-

rencje w krzyżowaniu

wymienia przykłady

występowania prefe-

rencji

w krzyżowaniu w przy-

rodzie

podaje przykłady

utrzymywania się

w populacji człowieka

alleli warunkujących

choroby genetyczne

wymienia przykłady

działania różnych

form doboru natural-

nego

w przyrodzie

wyjaśnia znaczenie

zachowań altru-

istycznych w przyro-

dzie

omawia występowa-

nie genu anemii sier-

powatej

w populacjach ludzi

żyjących na obsza-

rach dotkniętych ma-

larią

omawia dymorfizm

płciowy jako wynik

istnienia preferencji

w krzyżowaniu

wyjaśnia, dlaczego

mimo działania do-

boru naturalnego w

populacji człowieka

utrzymują się allele

warunkujące choro-

by genetyczne

26

4. Ewolucja na poziomie

populacji

wyjaśnia pojęcia: gene-

tyka populacyjna, pula

genowa populacji

wyjaśnia, dlaczego

populacja jest podsta-

wową jednostką ewo-

lucji

wymienia czynniki

ewolucji


lega zjawisko dryfu ge-

netycznego

i wymienia skutki jego

działania w przyrodzie

wymienia warunki, któ-

re spełnia populacja bę-

dąca

w stanie równowagi

genetycznej

omawia regułę Har-

dy’ego–Weinberga

oblicza częstość wy-

stępowania genoty-

pów

i fenotypów w popu-

lacji

wyjaśnia rolę dryfu

genetycznego

w kształtowaniu puli

genetycznej popula-

cji na przykładach

efektu założyciela

oraz efektu wąskiego

gardła

sprawdza, czy popu-

lacja znajduje się w

stanie równowagi

genetycznej

5. Powstawanie gatun-

ków – specjacja

przedstawia biolo-

giczną koncepcję ga-

tunku

wyjaśnia pojęcia: me-

chanizmy izolacji roz-

rodczej, specjacja

omawia znaczenie me-

chanizmów izolacji roz-

rodczej w przyrodzie

klasyfikuje mechani-

zmy izolacji rozrodczej

wymienia rodzaje spe-

cjacji

wyjaśnia, dlaczego

biologicznej koncep-

cji gatunku nie można

stosować wobec ga-

tunków rozmnażają-

cych się bezpłciowo

charakteryzuje rodza-

je specjacji, biorąc

pod uwagę typ pier-

wotnej bariery izola-

cyjnej

charakteryzuje pre-

zygotyczne

i postzygotyczne

mechanizmy izolacji

rozrodczej oraz po-

daje przykłady ich

działania

w przyrodzie

omawia powstawa-

nie gatunków na

drodze poliploidyza-

cji

6. Prawidłowości ewolu-

cji. Koewolucja

wyjaśnia pojęcie pra-

widłowości ewolucji

wymienia prawidłowo-

ści ewolucji

wyjaśnia pojęcia: mi-

kroewolucja, makro-

ewolucja, kierunkowość

ewolucji, nieodwracal-

wymienia czynniki,

które wpływają na

tempo ewolucji

charakteryzuje spo-

wymienia przykłady

przemian w skali

mikro-

i makroewolucji

27

ność ewolucji, koewo-

lucja

wymienia prawdopo-

dobne przyczyny nie-

odwracalności ewolucji

soby określania tem-

pa ewolucji

wymienia przykłady

koewolucji

omawia skutki dobo-

ru naturalnego w po-

staci powstawania

różnych strategii ży-

ciowych organizmów

wyjaśnia wpływ do-

boru naturalnego na

kierunek ewolucji

omawia zjawisko

radiacji adaptacyjnej

7. Historia życia na

Ziemi

wymienia etapy rozwo-

ju życia na Ziemi

wymienia warunki śro-

dowiska, które umoż-

liwiły samorzutną syn-

tezę pierwszych związ-

ków organicznych

charakteryzuje środo-

wisko oraz tryb życia

pierwszych organi-

zmów jednokomórko-

wych

wymienia główne zało-

żenia teorii endosym-

biozy

charakteryzuje zmiany

prowadzące do po-

wstania organizmów

wielokomórkowych

charakteryzuje warunki

klimatyczne

i fizykochemiczne pa-

nujące na Ziemi ok. 4

mld lat temu

wyjaśnia pojęcie ma-

krocząsteczka

charakteryzuje warunki

sprzyjające powstawa-

niu pierwszych makro-

cząsteczek na Ziemi

wyjaśnia, jak się zmie-

niał sposób odżywiania

pierwszych organi-

zmów jednokomórko-

wych


legają sposoby odży-

wiania chemoautotro-

wyjaśnia, na czym

polega teoria samo-

rzutnej syntezy

związków organicz-

nych

przedstawia przebieg

i wyniki doświadcze-

nia Stanleya Millera

i Harolda Ureya

wyjaśnia pojęcia:

bulion pierwotny, piz-

za pierwotna w na-

wiązaniu do etapów

ewolucji chemicznej

wyjaśnia rolę kwa-

sów nukleinowych

w powstaniu życia na

Ziemi

wymienia argumenty

ocenia znaczenie

doświadczenia S.

Millera

i H. Ureya w postę-

pie badań nad po-

wstaniem życia na

Ziemi

wyjaśnia, dlaczego

odkrycie rybozymów

miało duże znacze-

nie

w rozwoju teorii

powstania życia na

Ziemi


sób pierwsze fotoau-

totrofy zmieniły wa-

runki na Ziemi

wyjaśnia, jakie ko-

28

nazywa ery i okresy,

w których pojawiły się

pierwsze rośliny lądo-

we

nazywa grupy zwierząt,

które jako pierwsze po-

jawiły się w środowi-

sku lądowym

fów

i fotoautotrofów


wędrówka kontynentów

wpłynęła na rozmiesz-

czenie organizmów na

Ziemi

wyjaśnia, jakie dane

można uzyskać dzięki

analizie tabeli stratygra-

ficznej

przemawiające za

słusznością teorii en-

dosymbiozy

wskazuje bezpośred-

nią przyczynę stop-

niowych

i nieodwracalnych

zmian warunków pa-

nujących na Ziemi

rzyści adaptacyjne

miało wykształcenie

się form wieloko-

mórkowych

wymienia okresy,

w których nastąpiły

masowe wymierania

organizmów

określa prawdopo-

dobne przyczyny

wielkich wymierań

organizmów

w historii Ziemi

8. Antropogeneza wyjaśnia pojęcia: an-

tropogeneza, antropo-

logia

określa stanowisko

systematyczne czło-

wieka

wymienia kilka cech

wspólnych naczelnych

wymienia główne ce-

chy budowy ciała cha-

rakterystyczne dla

człowieka

określa chronologię

występowania przed-

stawicieli rodzaju Ho-

wymienia korzyści wy-

nikające z pionizacji

ciała, redukcji owłosie-

nia oraz zwiększania

masy i objętości mózgu

omawia warunki, w

których doszło do po-

wstania pierwszych

człowiekowatych

omawia zmiany, które

zaszły podczas ewolucji

rodzaju Homo

uzasadnia przynależ-

ność człowieka do

królestwa zwierząt,

typu strunowców,

podtypu kręgowców,

gromady ssaków,

rzędu naczelnych

wymienia rodzaje

człekokształtnych

wymienia zmiany

w budowie szkieletu

wynikające z pioni-

zacji ciała oraz stop-

niowego zwiększania

masy

analizuje cechy z

zakresu anatomii,

immunologii, gene-

tyki i zachowania

świadczące o powią-

zaniu człowieka z

innymi człeko-

kształtnymi

wymienia drobne

cechy morfologiczne

właściwe tylko

człowiekowi

omawia drogi roz-

przestrzeniania się

rodzaju Homo z

29

mo. i objętości mózgowia

charakteryzuje budo-

wę oraz tryb życia

bezpośrednich przod-

ków człowieka

Afryki na pozostałe

kontynenty

omawia negatywne

skutki pionizacji cia-

ła

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII DLA KLASY III LO...

Documents

Transcript of WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII DLA KLASY III LO...