Wykład V, VI

I wojna światowa

Komunizm, faszyzm, nazizm

Wielki kryzys

II wojna światowa

Przyczyny wojen

1. Psychologiczne (instynkt agresji, rywalizacji między jednostkami i grupami).

2. Polityczne 3. Ekonomiczne (walka o bogactwa i czynniki

produkcji: ziemię, pracę, kapitał) (…wszystko inne to tylko…casus belli)

Czy wojny opłacają się bardziej niż pokój?

Poglądy i działalność Jana G. Blocha

(1836-1902)

• „Przyszła wojna pod względem technicznym, ekonomicznym i politycznym”

• Meritum i przesłanie dzieła jest proste: Wojna we współczesnym kształcie nie ma sensu, …nie będzie w niej zwycięzców i zwyciężonych. Wysiłek w nią włożony wyczerpie walczące kraje pod względem ekonomicznym oraz zdestabilizuje je politycznie i społecznie. „Wojna wywołana przez Niemcy równałaby się w istocie samobójstwu. Pozbawiłaby ona miliony ludzi codziennego kawałka chleba, o normalnym więc poborze podatków dla zaspokojenia potrzeb budżetowych mowy być by nie mogło. Tymczasem dla milionowej armii, jaką by wystawiły Niemcy, na konieczne wydatki, potrzeba by dziennie więcej niż 20 milionów marek”.

• Żywiołowo rozwijająca się gospodarka amerykańska, poszukująca zaborczo nowych nabywców, jeśli nie napotka zdecydowanego oporu w osłabionej wojną Europie, zdoła ją wyprzeć nawet z jej własnych rynków, wywołując szkody ekonomiczne nie do odrobienia.

I wojna światowa

• Ekonomiczne i polityczne przyczyny wojny (sprzeczności interesów na tle ekspansji ekonomicznej Niemiec)

• Poszukiwanie nowych rynków zbytu i surowców.• Zdobywanie nowych kolonii (Kamerun, Togo, Afryka

Południowo – Zachodnia, Tanganika).• Desant w Chinach• Desant w Maroku• Budowa „Kolei Bagdadzkiej”• Wyścig zbrojeń (szczególnie na morzu)• Koncepcje „Mitteleuropy i GRW”

I wojna światowa

ENTENTA PAŃSTWA

CENTRALNE44 mln żołnierzy 25 mln żołnierzy

OGÓŁEM 34 PAŃSTW

2/3 MIESZKAŃCÓW ŚWIATA

Państwa zaangażowane w I wojnę światową (kolor niebieski – Ententa; kolor czarny p. Centralne)

Front zachodni i wschodni I ws

Wojna totalna a „dawne wojny”

• Charakter wojny (potencjał ludzki i materialny)

• Środki techniczne wojny dające ogromne możliwości zniszczeń

• Zmiany strukturalne gospodarek (70% przemysłu zaangażowano w prod. zbrojeniową / degradacja i dekapitalizacja innych gałęzi )

• Zmiany instytucjonalne gospodarek w okresie wojny (interwencjonizm państwa / koncentracja kapitału i monopolizacja gosp.)

Wpływ wojny na gospodarkę światową

• Straty ludzkie (8 mln zabitych i 40 mln rannych) i materialne

• Degradacja i spadek produkcji rolnictwa europejskiego

• Spadek inwestycji zagranicznych• Zakłócenia w stosunkach handlowych• Perturbacje w zakresie

międzynarodowych rozliczeń (długi wojenne 12 mld USD i reparacje 132 mld marek)

• Załamanie budżetów, zjawiska inflacyjne

Efekty długookresowe I wojny światowej

• Zmiana układu sił w gospodarce światowej (SPADEK ZNACZENIA EUROPY)

• Modyfikacja międzynarodowego systemu walutowego

• Zmiana w krajach kolonialnych i zależnych

• Powstanie Rosji Radzieckiej

• Nowy ład w Europie (???)

Koszty i straty poniesione w okresie I wojny światowej (w mld

dolarów)

273

199

74

262

ogółem państwakoalicji

państwacentralne

Francja Polska

Układ pokojowy w Wersalu„Traktat Wersalski”

i nowy „porządek w Europie”

• Konsekwencje dla Niemiec

• Powstanie wielu nowych organizmów państwowych w środkowej i wschodniej Europie

13

Charakterystyka okresu

Wpływ I WS na gospodarkę:

1. Koniec wielkich monarchii i powstanie w Europie wielu państw narodowych, a także ZSRR, i III Rzeszy.

2. Spadek produkcji rolnej i przemysłowej.

3. Wielka inflacja w Europie.

4. Długi wojenne i reparacje jako hamulce rozwoju Europy.

5 Zakłócenia w międzynarodowym systemie monetarnym i handlu.

14

Wskaźniki produkcji przemysłowej świata oraz wybranych krajów kapitalistycznych w latach 1924-1929 (1913=100)

Państwo 1924 1925 1926 1927 1928 1929

Świat 115 123 125 130 136 145

USA 136 150 156 153 161 172

Wlk. Br. 91 89 69 99 93 101

Francja 109 108 126 110 127 139

Niemcy 70 83 80 100 102 103

Japonia 430 456 460 444 477 515

Włochy - 136 - - 152 155

Belgia - 107 - - 136 140

Szwecja - 109 - - 132 150

Czechosłow 107 111 108 125 134 140

Polska 57 58 56 70 79 82

15

Udział państw w produkcji przemysłowej świata (1929 r.)

USA (43%)

Niemcy (11%)

Wielka Br.(9%)

Francja (7%)

Włochy (3%)

Japonia (3%)

Pozostałe (24%)

16

Inflacja w Europie Środkowej i Wschodniej 1919 - 1923

17

Inflacja w ostatnim roku

Najwyższy nominał

banknotu

Data stabilizacji

Niemcy 30 mld % 100 bilionów 1923

WM Gdańsk 800 mln % 10 miliardów 1923

Polska 36 000 % 10 milionów 1924 (luty)

Austria 7 200 % 5 milionów 1922

Węgry 2 000 % 1 milion 1924

18

Długi i reparacje wojenne

USA 12 mld USD

EUROPA

132 mld DM

(33 mld USD)

NIEMCY

Efekty społeczne i polityczne

• Radykalizacja nastrojów społecznych przechodzenie od demokracji do dyktatur

• Powstanie trzech zbrodniczych ustrojów:- Komunizmu (już w trakcie I WS)- Faszyzmu- Nazizmu

Cechy wspólne: autorytaryzm, totalitaryzm

FASZYZM NAZIZM KOMUNIZM

KRAJ Włochy Niemcy ZSRR (Rosja)

DOJŚCIE DO WŁADZY 1922 1933 1922

DO KIEDY TRWAŁ 1945 1945 1991

JAK DOSZEDŁ DO WŁ. legalnie legalnie rewolucja

KTO Benitto Mussolini Adolf Hitler W. Lenin, J. Stalin

PODSTAWA IDEOWAkult silnego

państwa Nitche, różnice rasK. Marks, walka

klas

OFIARY TERRORU kilka tys. kilkaset tys. 20 mln

RELIGIA dobre stosunki obojętne zwalczana

CZY ROZLICZONO SYS tak tak nie

21

Charakterystyka okresu (1914-1929)

• Wzrost populacji o 400 mln (do 2,2 mld) (mimo strat: I w.s. – 8 mln; wojna domowa w Rosji – 10 mln; w Hiszpanii – 0,6 mln; kolektywizacja – brak danych np. Ukraina (Hołodomor) – 5 - 10 mln; epidemia grypy – 40 mln).

• Rewolucja przemysłowo techniczna – upowszechnienie się nowych wynalazków; wzrost znaczenia przemysłu elektrotechnicznego, elektronicznego, samochodowego (śr. transportu), chemicznego; wzrost nakładów na badania techniczne – lider USA.

• Rozwój transportu – kolej, lotnictwo, samochód, żegluga

• Zmiana struktur gospodarczych (nierównomierne zmiany w świecie i Europie – lider Wlk. Brytania (rolnictwo 6%, przemysł 46%, usługi 48%)

• Kartelizacja i monopolizacja gospodarki

22

Wykład VIII

Wielki kryzys gospodarczy

The Great Depression 1929 - 1933/35…41? Świat, Europa, Polska

23

Spadek produkcji przemysłowej

Świat – 33%

Kraje europejskie – 27,5%

USA – 49%

Kanada – 45%

Niemcy – 47%

24

Objawy kryzysu:

• wzrost bezrobocia (do 40%)

• spadek cen artykułów rolnych (64%)

• spadek cen surowców (56%)

25

Wielki kryzys gospodarczy

Przyczyny kryzysu

ROZWARCIE NOŻYC CEN: KRYZYS FINANSOWY1925r.- 94:100 1925r. - 89:100 wzrost światowych zapasów towarówzmiana relacji cen towarów:

• „Czarny czwartek” 24 X 1929 r. „Czarny wtorek” – 29 X 1929 r.

26

Rozwarcie nożyc cen

poziom cen

art. przemysłowe

art. rolno-spożywcze

czas

27

Sfera finansów

• Akcje

• Funkcjonowanie GIEŁDY

• Rynki finansowe

• Oczekiwania graczy i koniunktura (popyt spekulacyjny)

• „Bańka mydlana”

28

Cena akcji odzwierciedla:

CENA AKCJI

• Ogólną koniunkturę na giełdzie

(hossę lub bessę) + ? -

• Kondycję i perspektywy ekonomiczne przedsiębiorstwa

Indeks cen papierów wartościowych

• ROK 1926 = 100

• 3 września 1929 r. osiągnął 381

• 13 listopada 1929 r. spadł do 198 … i spadał dalej….

• Panika w USA i Europie… wycofywanie lokat bankowych….

29

30

Kryzys finansowy

wzrost gospodarczy

sfera finansów kryzys sfera realna

czas

Przyczyny II WS

• Sprzeczności i napięcia gospodarcze i polityczne narosłe po I WS

• Agresywne dyktatury dążące do zmiany układu sił w Europie i na świecie

Straty II WS

Straty demograficzne

ZSRR – 20 mln

Niemcy – 9 mln

Polska – 6 mln

Straty materialne

ZSRR

Niemcy

Polska