WYKŁAD 5 retoryczne postaci nazw podział logiczny ...mauser98k.w.inds.pl/wpia/wyklad z logiki...

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

1

WYKŁAD 5

retoryczne postaci nazwpodział logiczny, klasyfikacja

zdanie


2

W praktyce prawniczej, dziennikarskiej (i nie tylko) mamy do czynienia zkonstrukcjami nazw (i zdań), tworzonymi w celu realizacji pewnych zabiegówretorycznych. Niektóre konstrukcje są błędne z logicznego punktu widzenia lub tylkoniezręczne, choć ta ich wadliwość bywa zamierzona.


3

Oksymoron nazwowy - to nazwa złoŜona, której znaczenia (zakresy) części składowychwykluczają się. Innymi słowy, nie istnieje interpretacja ustalająca znaczenie (zakres) nazwyzłoŜonej.

nazwa złoŜona(oksymoron nazwowy)

argument(y) funktora(nazwa prostsza)

funktor(główny nazwotwórczy)

kwiat paproci kwiat paprociłabędzi śpiew śpiew łabędzispecjalista ogólny specjalista ogólnydemokratyczny uzurpator uzurpator demokratycznyplus ujemny plus ujemnywiększa połowa połowa większaprofesor bez magisterium profesor, magisterium bez


4

Pleonazm - to nazwa złoŜona, której suma treści jej części składowych zawiera powtórzenia lubcechy znaczeniowo nieistotne (itp. główny funktor nazwowy ma znaczenie pokrywające się lubnadrzędne wobec znaczenia swojego argumentu).

nazwa złoŜona(pleonazm nazwowy) argument funktora funktor

lekarz medycyny lekarz medycynyprofesor z maturą profesor, maturą zplus dodatni plus dodatnicofanie się wstecz cofanie się wsteczrozkrojenie na dwie połowy rozkrojenie, (dwie) połowy nazdanie zawsze prawdziwe prawdziwe zawsze (konieczny

komentarz)


5

Akronim - nazwa utworzona z pierwszych liter części nazwy złoŜonej.

nazwa pełna nazwa pisana nazwa mówionaKodeks postępowania karnego k.p.k., kpk, KPK kapekaTrybunał Konstytucyjny TK tekaZwiązek Białorusi i Rosji ZbiR zbirWyŜsza Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna WSHE wueshae


6

Abrewiacja - postać skrócona nazwy prostej lub części nazwy złoŜonej.

nazwa abrewiacjaprawo konstytucyjne konstamatematyka matmageografia gegradzienne wynagrodzenie dniówkarobocze kalosze gumakirobocze obuwie filcowe filcymęŜczyzna „preferujący ubranie sportowe” dreskibic-chuligan kibol


7

Zbitka nazewnicza - nazwa będąca jakąś postacią skróconą utworzoną, od pierwszych liter lubod fragmentów części nazwy złoŜonej.

nazwa zbitka nazewniczafunkcjonariusz StraŜy Ochrony Kolei sokistaczłonek partii chrześcijańsko-demokratycznej chadekrolnik zatrudniony w fabryce, na kolei, itp. chłoporobotnikgodzina pracy roboczogodzinaciasto z jabłkami jabłecznikzwierzę odŜywiające się wyłącznie roślinami roślinoŜerca


8

Nazwa hybrydalna - zbitka nazewnicza utworzona od słów pochodzących z róŜnych języków.

zbitka nazewniczaoberprokuratorhiperpoprawnyex-Ŝonasuper-zdrowypseudo-kibicluknąć


9

Słowo-wytrych - tworzony doraźnie nowotwór językowy.

słowo-wytrychwichajster (Wie heißt er?)tegowanie (tegować, wytegować)kopśnięcie (kopsnąć)rudolfienie (rudolfić)fanfolenie (fanfolić)fąfolenie (fąfolić)bazgrotanie (bazgrotać)


10

Funkcje wypowiedzi- opisowa - obiektywne stwierdzenie opisujące dany stan rzeczy. Przykład 1. TVN jest najbardziejobiektywną i wiarygodną stacją telewizyjną w Polsce !☺! . Przykład 2. „Moja siostra zachorowała” +odpowiedni akcent.

- ekspresywna - danie wyrazu swoim przeŜyciom jakiegoś rodzaju. Przykład 1. „Spadaj na drzewo!”Przykład 2. „Moja siostra zachorowała” + odpowiedni akcent, ton i siła głosu.

- sugestywna (impresywna) - jest bodźcem do określonego działania odbiorcy komunikatu. Przykład 1.„Jedź wolniej!” Przykład 2. „Moja siostra zachorowała” + odpowiedni akcent, ton i siła głosusugerujące, Ŝe coś naleŜy uczynić.

- performatywna - dokonuje się stworzenia (zaistnienia) pewnego faktu o charakterze umownym.Funkcja ta jest spełniona tylko w określonym kontekście: osoby, miejsca, czasu. Przykład 1.Ustanowienie normy przez prawodawcę. Przykład 2. Sentencja wyroku. Przykład 3. „Moja siostrazachorowała” + odpowiedni akcent, ton i siła głosu sugerujące, Ŝe zaistniał stan rzeczy mający pewneskutki.

- prezentacyjna - wypowiedź swoją postacią zdradza (pośrednio informuje) o cechach osoby ją

formułującej. Przykład 1. uŜycie „nie umią” świadczy o braku wykształcenia. Przykład 2. uŜycie„angielka” na określenie bułki w Poznaniu świadczy o osobie starszej, a w Łodzi nie informuje owieku. Przykład 3. „[wyciszenie] moja [wyciszenie] siostra [wyciszenie] zachorowała [wyciszenie]” +odpowiedni akcent (ew. chrypka ☺ ) świadczy o menelstwie.


11

Kłamstwo, to komunikat (przekaz informacji) niezgodny ze stanem przekonań nadawcykomunikatu, nadany mimo faktu, iŜ odbiorca komunikatu oczekiwał od nadawcy przekazuzgodnego ze stanem przekonań nadawcy.

Dwa na ogół zaskakujące przykłady kłamstwa, podane przez Paula Ekmana:

Przykład 1 (nie-kłamstwa mimo, iŜ jest to wypowiedź niezgodna z przekonaniem nadawcy)

A - Powiedz, kochasz mnie? Bo sobie coś zrobię!B - Bardzo cię kocham.

[B nie kłamie, bo jego wypowiedź nie spełnia drugiego warunku definicji kłamstwa]

Przykład 2 (kłamstwo mimo, iŜ nikt niczego nie powiedział)

Jeśli rozmowa człowieka osadzonego w areszcie z jego adwokatem jest nagrywana, to ma tumiejsce kłamstwo (bez słów), gdyŜ postępowanie takie jest zakazane, a zatem osadzony orazjego adwokat mogą przypuszczać, Ŝe nie ma ono miejsca. Chcieliby o tym wiedzieć (chcielibyznać prawdę), ale nikt im tego nie powiedział.


12

Podział to rozdzielenie na części zbioru w sensie dystrybutywnym.

Przykład.Rozdzielenie danej grupy ludzi na podgrupy.Rozdzielenie dowodów rzeczowych na grupy określonego typu.

Partycja to rozdzielenie na części zbioru w sensie kolektywnym (mereologicznym).

Przykład.Rozdzielenie gruntu (obszaru ziemi) na części.WyróŜnienie części ciała w człowieku.


13

Podziałem logicznym pojęcia A jest zbiór pojęć podrzędnych względem pojęcia A,wzajemnie rozłącznych i takich, Ŝe suma ich zakresów jest identyczna z zakresem dzielonegopojęcia A. [Ajdukiewicz]

Podział logiczny zbioru A jest to rodzina wzajemnie rozłącznych podzbiorów zbioru A taka,Ŝe suma (uogólniona) tych podzbiorów jest równa zbiorowi A. [rozumienie matematyczne]

Podział logiczny zakresu nazwy niepustej A jest to rodzina wzajemnie rozłącznych zbiorówbędących zakresami nazw podrzędnych względem nazwy A, i takich, Ŝe ich suma (uogólniona)jest równa zakresowi nazwy A. [rozumienie tradycyjne]

Zatem, podział zakresu nazwy niepustej A jest logiczny, jeśli jest:1. adekwatny (wyczerpujący, zupełny), czyli kaŜdy desygnat dzielonej nazwy A jest desygnatem,którejś z nazw podrzędnych tworzących podział.2. rozłączny, czyli nie istnieje obiekt będący desygnatem dwóch nazw podrzędnych wobec A,naleŜących do podziału.

Członami podziału nazywamy podzbiory (ew. pojęcia) tworzące podział.


14

Przykład (zgodny z definicją Ajdukiewicza)Podziałem logicznym pojęcia „liczba naturalna” jest zbiór pojęć: {„liczba naturalna mniejsza od10”, „10”, „liczba naturalna większa od 10”}.

Podziałem nie-logicznym ze względu na brak spełnienia warunku adekwatności pojęcia „liczbanaturalna” jest zbiór pojęć {„liczba naturalna mniejsza od 10”, „10”, „liczba naturalna większaod 11”}.

Podziałem nie-logicznym ze względu na brak spełnienia warunku rozłączności pojęć „liczbanaturalna” jest zbiór pojęć {„liczba naturalna mniejsza od 10”, „liczba naturalna większa od 8”}.

Przykład (tradycyjny, takŜe matematyczny)Podziałem logicznym zbioru liczb naturalnych jest rodzina zbiorów:{ n∈N: n < 10}, {10}, { n∈N: n > 10}.

Podziałem nie-logicznym ze względu na brak spełnienia warunku adekwatności zbioru liczbnaturalnych jest rodzina zbiorów: {n∈N: n < 10}, {10}, { n∈N: n > 11}.

Podziałem nie-logicznym ze względu na brak spełnienia warunku rozłączności zbioru liczbnaturalnych jest rodzina zbiorów: {n∈N: n < 10}, {n∈N: n > 8}.

człony podziału

itd.


15

Zasada podziału to kryterium według którego dokonuje się podziału.

Przykład.Podział studentów UŁ ze względu na kierunek, na którym studiują (nierozłączny).Podział studentów UŁ ze względu na to, czy kierunek na którym studiują jest humanistyczny,czy przyrodniczy.

Podział dychotomiczny (dwudzielny) to taki, którego zasada podziału jest wyznaczonaprzez jakieś jedno kryterium K: jego spełnienie wyznacza jedną klasę podziału, zaśniespełnienie, drugą klasę podziału.

Wniosek:Podział dychotomiczny jest podziałem logicznym, gdyŜ jego

- adekwatność wynika z prawa wyłączonego środka p ∨ ¬p,zaś

- rozłączność z zasady niesprzeczności ¬(p ∧ ¬p).

[proszę nie uŜywać nazwy „zasada sprzeczności”]


16

Przykład 1.Podział studentów UŁ ze względu na to, czy studiują na kierunku prawo, czy nie (dość kiepskipodział, bo poza prawem są studenci bardzo wielu, bardzo róŜnych kierunków).

Zatem, lepszy były podział na studentów prawa, administracji, polityki społecznej, matematyki,informatyki, fizyki, chemii, filologii polskiej, filologii angielskiej, itd. (tu naleŜałoby wymienićwszystkie kierunki na UŁ).

Determinanda (podstawa podziału), to cecha ogólna (mająca odmiany lub mogąca przyjmowaćróŜne wartości) ze względu na którą dokonujemy podziału (w powyŜszym przykładzie jest niąkierunek studiów).Determinantami są przypadki podpadające pod determinandę (jej odmiany lub wartości jakiemoŜe przyjmować) (w powyŜszym przykładzie są nimi konkretne kierunki studiów: prawo,administracja, polityka społeczna, matematyka, itd.).

Przykład 2.Podział ludzi ze względu na wykształcenie: wyŜsze, średnie, podstawowe, brak wykształcenia.


17

Warunki pozalogiczne podziału:

Warunek pragmatyczny podziału jest spełniony wówczas, gdy podział umoŜliwia osiągnięciecelu w jakim został przeprowadzony.

Warunek naturalności (ze względu na pewien punkt widzenia) podziału jest spełniony wówczas,gdy obiekty naleŜące do tych samych członów podziału są pod jakimś istotnym względem dosiebie bardziej podobne, niŜ obiekty naleŜące do róŜnych członów podziału. Podział, który niejest naturalny nazywamy podziałem sztucznym.

Naturalność podziału to kategoria względna, zaleŜna od punktu widzenia.

Przykład (Ziembiński)Podziałem naturalnym moŜe być taki, w którym akta spraw cywilnych procesowych zostałypodzielone na sprawy eksmisyjne, alimentacyjne, odszkodowawcze itd.Podział sztuczny, to taki, w którym akta spraw są podzielone ze względu na parzystość lubnieparzystość liczby pod którą figurują w repertorium. (cel = równe rozdzielenie pracy międzydwóch sędziów).


18

Klasyfikacja (wielostopniowy podział logiczny) to podział logiczny, którego przynajmniejjeden z członów został poddany podziałowi logicznemu.

Przykład.studenci

Wydziału Prawa i Administracji

studenci kierunku prawo studenci kierunku administracji studenci kierunku polityki społecznej

studenci 1. rokustudenci 2. roku


studenci 5. roku



studenci 5. roku



studenci 5. roku


19

Szczególnym przypadkiem klasyfikacji jest podział skrzyŜowany, czyli piętrowy podziałdychotomiczny mający tę własność, Ŝe kaŜdy kolejny podział dychotomiczny jest zastosowanydo kaŜdego członu ostatnio przeprowadzonego podziału dychotomicznego.

Wniosek.Kolejność przeprowadzenia podziałów w klasyfikacji nie ma znaczenia - wynik końcowy(ostateczne człony klasyfikacji) jest ten sam.

zbiór dzielony

A nie-A

A,B A,nie-B nie-A,B nie-A,nie-B

A,B,C A,B,nie-C A,nie-B,C A,nie-B,nie-C nie-A,B,C nie-A,B,nie-C nie-A,nie-B,C nie-A,nie-B,nie-C


20

Gdy nie moŜna przeprowadzić podziału przydatna bywa typologia.

Typologia to grupowanie przedmiotów ze względu na ich podobieństwo do określonychegzemplarzy wzorcowych zwanych typami. Typologia nie musi spełniać, ani warunkuadekwatności, ani rozłączności, lecz warunki:- niepustości całości dzielonejoraz- rozłączności egzemplarzy wzorcowych (typów) według których dokonuje się typologii.

Przykład.Zaliczenie określonych budowli do danych stylów w architekturze (raczej nie spełnia warunkuadekwatności podziału).


21

Zdanie

DEF. Zdanie w sensie logicznym to wyraŜenie posiadające wartość logiczną.[zła definicja]

Zdanie jest obiektem i jako takie nie podpada pod kryterium prawdy i fałszu. Wartościlogicznej nie posiada, ani napis, ani dźwięk, lecz sąd wydany, czyli przekonanie (ew.wypowiedzenie).Jednak w celu uproszczenia rozwaŜań, często stosuje się powyŜszą definicję.


22

Uwaga 1.Wartość logiczna ma charakter obiektywny, czyli niezaleŜny od poglądów człowieka.Jeśli osoba A wierzy w prawdziwość sądu S, zaś osoba B wierzy w fałszywość tegosamego sądu S, to nie znaczy, Ŝe sąd S jest raz prawdziwy a raz fałszywy!

Sytuacja ta świadczy o tym, Ŝe prawdziwe są dwa następujące sądy:„osoba A wierzy w prawdziwość sądu S” oraz„osoba A wierzy w fałszywość sądu S”.

Uwaga 2.Podobnie jest z nieznajomością wartości logicznej sądu. Sąd ma wartość logicznąnawet wtedy, gdy nikt z ludzi jej nie zna.„Bóg istnieje”„Bóg nie istnieje”KaŜdy z tych sądów ma jakąś wartość logiczną (przy określonym znaczeniu słowa„Bóg”) chociaŜ nikt z Ŝyjących ludzi nie zna Ŝadnej z tych wartości.

[patrz spór realistów z antyrealistami dotyczący epistemiczności/nieepistemiczności pojęciaprawdy - paradoks Fitcha, znany jako paradoks poznawalności: „wiemy, Ŝe q jest sądemprawdziwym, którego prawdziwość jest jednak dla nas nieznana”]


23

Uwaga przykra.W dalszym ciągu, dostosowując się do licznych podręczników, będziemy mówili oprawdziwości/fałszywości zdań, przemilczając kwestię sądu.

Pamiętajmy jednak (takŜe na egzaminie!), Ŝe to sąd ma wartość logiczną, a nie zdanie.


24

Zdanie złoŜone to zdanie, którego częścią właściwą jest inne zdanie (równowaŜnie: tozdanie, które zawiera funktor zdaniotwórczy od argumentu/ów zdaniowych).

Zdanie proste, to zdanie, które nie jest złoŜone. (dychotomiczne definiowanie)

Przykład.zdanie proste:„18-go listopada 2008 roku studenci prawa mają wykład z logiki”

zdanie złoŜone:„Prawdą jest, Ŝe 18-go listopada 2008 roku studenci prawa mają wykład z logiki”(jest to tzw. asercja - patrz wykład wcześniejszy)

funktor zdaniotwórczy od argumentu zdaniowego


25

Zdanie analityczne, to zdanie którego wartość logiczna wynika, albo ze znaczeniauŜytych w nim słów, albo ze struktury zdania (kształtu). [inaczej niŜ u Ziembińskiego]

Zdanie syntetyczne, to zdanie niebędące zdaniem analitycznym.

Przykłady.zdania analityczne:

„Woda wrze w stu stopniach Celsjusza”„Jeśli Jan jest wyŜszy od Pawła, to Paweł jest niŜszy od Jana”„jeśli a = b, to b = a”„jeśli a = b, to b ≠ a”„Kwadrat ma trzy boki”„Krasnoludki istnieją lub [krasnoludki] nie istnieją”„Jeśli krasnoludki istnieją, [krasnoludki] to istnieją”

zdania syntetyczne:„10-go listopada padał w Łodzi deszcz”„Trawa ma kolor zielony”„Jeśli deszcz pada, to ulice są mokre”


26

Szczególnym przypadkiem zdania analitycznego jest zdanie wewnętrzniekontradyktoryczne, czyli takie które jest fałszywe, albo na mocy znaczenia uŜytych wnim słów, albo na mocy jego struktury.

Przykłady.„Słońce świeci i nieprawda, Ŝe [słońce] świeci”„a ≠ a”„jeśli a = b, to b ≠ a”„Kwadrat ma trzy boki”„Jeśli Jan jest wyŜszy od Pawła, to Paweł jest wyŜszy od Jana”


27

Podział na zdania analityczne i syntetyczne był w historii myśli ludzkiej pojmowany bardzorównie.

Platon:analityczne - wiedza pewna (konieczna) o ideach,syntetyczne - wiedza przygodna o faktach zmysłowych.

Arystoteles:analityczne - orzekanie na podstawie znajomości istoty,syntetyczne - orzekanie nie mające takiej podstawy.

Hume:analityczne - prawdy o ideach wytworzonych przez umysł,syntetyczne - prawdy o faktach.

Leibniz:analityczne - prawdy waŜne we wszystkich moŜliwych światach,syntetyczne - prawdy waŜne tylko w niektórych światach.

Kant:analityczne - sądy, których orzecznik zawiera się w podmiocie,syntetyczne - sądy nie spełniające tego warunku.

Poincare:analityczne - zdania przyjęte na podstawie konwencji i zdania z nich wynikające,syntetyczne - zdania przyjęte doświadczalnie.


28

Klasyczny rachunek zdań

RozwaŜania ograniczymy do zdań prostych oraz złoŜonych, w których występująwyłącznie spójniki ekstensjonalne.

Problem na ćwiczenia: rozpoznawanie struktury zdania, czyli zapis symbolicznyzdania złoŜonego.

Przykład 1.Z1: Jeśli deszcz pada, to naleŜy załoŜyć płaszcz i [naleŜy] zabrać parasol lub nie[naleŜy] wychodzić z domu.

Symbole zdań prostych występujących w Z1:p - deszcz padaq - naleŜy załoŜyć płaszczs - naleŜy zabrać parasolt - naleŜy wychodzić z domu

Z1 = p → ((q ∧ s) ∨ ¬t


29

Przykład 2.Z2: Jeśli świat nie jest wieczny, to nie ma on końca o ile ma początek.

Symbole zdań prostych występujących w Z2:p - świat jest wiecznyq - świat ma koniecs - świat ma początek

Z2 = ¬p → (s → ¬q)

Przykład 3.Z3: Prawdą jest przynajmniej jedno z dwóch stanowisk, albo świat nie jest wiecznybędąc stworzonym, albo jest wieczny nie będąc stworzonym.

Symbole zdań prostych występujących w Z3:p - świat jest wiecznyq - świat jest stworzony

Z3 = (¬p ∧ q) ⊥ (p ∧ ¬q)


30

Przykład 4.Z4: W przypadku, gdy świat nie jest wieczny, nie ma początku lub końca.

Symbole zdań prostych występujących w Z4:p - świat jest wiecznyq - świat ma począteks - świat ma koniec

Z4 = ¬p → (¬q ∨ ¬s)

Przykład 5.Z5: Dusza nie umiera wraz z ciałem, o ile z faktu, Ŝe nie jest odwieczna wynika, Ŝeumiera wraz z ciałem lub Ŝe nie jest wieczna.

Symbole zdań prostych występujących w Z5:p - dusza umiera wraz z ciałemq - dusza jest odwiecznas - dusza jest wieczna

Z5 = (¬q → (p ∨ ¬s)) → ¬p


31

Przykład 6.Z6: Jeśli dusza nie umiera wraz z ciałem lub nie jest odwieczna, to jeŜeli nie jestwieczna, to zarazem umiera wraz z ciałem i nie jest odwieczna.

Symbole zdań prostych występujących w Z6:p - dusza umiera wraz z ciałemq - dusza jest odwiecznas - dusza jest wieczna

Z6 = (¬p ∨ ¬q) → (¬s → (p ∧ ¬q))

[Zdania w powyŜszych przykładach nie wyraŜają Ŝadnego przemyślanego stanowiska, a podane są jedyniedla przećwiczenia zapisu symbolicznego zdań sformułowanych w języku naturalnym]


32

Tautologią jest schemat zdaniowy, który przy kaŜdym podstawieniu staje się zdaniemprawdziwym.

Prawdą logiczną jest zdanie, którego schematem jest tautologia.

WYKŁAD 5 retoryczne postaci nazw podział logiczny ...mauser98k.w.inds.pl/wpia/wyklad z logiki...

Documents

Transcript of WYKŁAD 5 retoryczne postaci nazw podział logiczny ...mauser98k.w.inds.pl/wpia/wyklad z logiki...