WYKAZ WYBRANYCH ZAGADNIEŃ - Uniwersytet Mikołaja …kpcze/foliogramy_prawo_2008.pdf ·...

Ćwiczenia – prawa człowieka i ich ochrona - WPiA UMK – dr Michał Balcerzak

- 1 -

Ćwiczenia - prawa człowieka i ich ochrona2008/2009

WYKAZ WYBRANYCH ZAGADNIEŃ(foliogramy)

Oprac. dr Michał BalcerzakKatedra Praw Człowieka

Wydział Prawa i Administracji UMK


- 2 -

Elementy prawa międzynarodowego – wprowadzenie do prawa międzynarodowego praw człowieka

1) Pojęcie PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO oraz PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PRAW CZŁOWIEKA

zespół norm regulujących stosunki międzypaństwami, organizacjami międzynarodowymi

i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowychmającymi zdolność do działania w stos. m-dowych

(R. Bierzanek, J. Symonides)

zdecentralizowany charakter prawa m-dowego

brak nadrzędnego ośrodka normotwórczego

brak systemu sądów międzynarodowych

specyficzny system egzekwowania odpowiedzialności

za naruszenie norm prawa m-dowego

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRAW CZŁOWIEKA

SYSTEM NORMATYWNY SYSTEM INSTYTUCJONALNY SYSTEM OCHRONY

uniwersalny (powszechny) system ochron

dział prawa międzynarodowego

obejmuje normy dotyczące gwarancji praw i wolności

przysługujących określonym podmiotom uprawnionym

w obszarze jurysdykcji podmiotów zobowiązanych

sądy międzynarodowe niepowiązane hierarchicznie funkcja sądów m-dowych i organów quasi-

sądowych

uporządkowany zespół norm prawnych

klasyfikowany wg różnych kryteriów, np.

tematycznego lub regionalnego

zespół organów międzynarodowych

służących rozwijaniu systemów normatywnych, kontrolujących wykonania

zobowiązań, itd.* * *

Forum współpracy państww dziedzinie praw człowieka

Powiązanie systemu normatywnego z

systemem instytucjonalnymwraz z określonymi

procedurami ochrony

wg kryterium tematycznego lub

regionalnego

system europejski

Rada Europy OBWE Wspólnota(Unia) Europejska

- system amerykański

- system afrykański


- 3 -

2) PODMIOTOWOŚĆ PRAWNOMIĘDZYNARODOWA

3) SUWERENNOŚĆ – FORMALNE KRYTERIUM PODMIOTOWOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ

pojęcie prawne

NIEPODLEGŁOŚĆ

pojęcie polityczne

zasadasuwerenności

Ograniczenia suwerenności mogą wynikać jedynie z umowy m-dowej lub prawa zwyczajowego.

4) ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

w sensie materialnym czynniki, które sprawiają, że prawo m-dowe kształtuje się i ma moc obowiązującą

w sensie formalnym zewnętrzny wyraz procesu tworzenia prawa

W prawie krajowym to ustawodawca określa, kto jest podmiotem prawaW prawie m-dowym brak normy definiującej podmiotowość – stąd kategoria ta ma charakter doktrynalny

Podmioty pierwotne

PAŃSTWA

Utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych

Ius tractatuum

Członkostwo w organizacjach międzynarodowych

Wysuwanie i zaspokajanie roszczeńw stosunkach międzynarodowych

Podmioty wtórne:Organizacje

międzynarodowe

Kwestia podmiotowości prawnomiędzynarodowej jednostki

Składniki suwerenności (wg L. Ehrlicha)

„samowładność” - prawna niezależność od czynnikówzewnętrznych

„całowładność” - kompetencja normowania wszystkichstosunków wewnątrz państwa

Zasada nieinterwencji, tj. zakaz ingerencji w sprawy wewnętrzne innego państwa


- 4 -

art. 38 ust. 1 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (MTS) – wskazanie formalnych źródeł prawa międzynarodowego

1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach,

które będą mu przekazane, stosuje:

a) umowy międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie

uznane przez państwa spór wiodące;

b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako

prawo;

c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;

d) z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59, wyroki sądowe tudzież opinie najznakomitszych znawców prawa różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych.

Kwestia kompletności katalogu źródeł prawa międzynarodowego

akty jednostronne państwa

uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych

umowa m-dowa, zwyczaj m-dowy i zasady ogólne prawa stanowią źródła o jednakowej mocy

wiążącej, tj. są równorzędne (wyjątki zobowiązania z Karty Narodów Zjednoczonych

art. 103 KNZ:

W razie sprzeczności między zobowiązaniami członków Organizacji Narodów Zjednoczonych,

wynikającymi z niniejszej Karty, a ich zobowiązaniami, wynikającymi z jakiejkolwiek innej umowy

międzynarodowej, zobowiązania wynikające z niniejszej Karty mają pierwszeństwo.

normy ius cogens - Artykuł 53 Konwencji Wiedeńskiej o Prawie Traktatów z 1969 r.

norma imperatywna prawa międzynarodowego

norma przyjęta i uznana przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę postępowania prawa międzynarodowego o tym samym charakterze.

problemy z egzemplifikacją

w prawie międzynarodowym praw człowieka: zakaz tortur

pojęcie soft law --> Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

zakres uznania norm prawa międzynarodowego w porządku prawnym RP


- 5 -

Organizacje międzynarodowe – forum współpracy państw w dziedzinie praw człowieka

1) POJĘCIE „ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWEJ” – brak definicji normatywnej w prawie międzynarodowym

zinstytucjonalizowana forma realizacji wspólnych

celów przez uczestników stosunków międzynarodowych

forum współpracy międzynarodowej działające na zasadzie

dobrowolnego udziału we wspólnej realizacji celów lub interesów

-> stowarzyszenie państw wyposażone we wspólne organy

i ustanowione na podstawie umowy m-dowej (J. Brierly)

2) PODZIAŁY ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH

rządowe pozarządowe

(governmental organizations – GOs) (non-governmental organizations (NGOs)

uniwersalne zamknięte (grupowe)

wg domeny głównej działalności

polityczne niepolityczne

wg kompetencji organizacji

ponadpaństwowe organizacje międzypaństwowe organizacje koordynacyjneintegracyjne

3) KOMPETENCJE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWEJ

4) Członkostwo organizacji międzynarodowej

co do zasady – PAŃSTWA

wyjątkowo – terytoria niekiedy – organizacje m-dowe

Brak definicji także w prawie krajowym

Art. 90 (1) Konstytucji RP nie precyzuje

pojęcia organizacji międzynarodowych, mimo że dopuszcza

„przekazanie kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach”

dążą do maksymalnego upowszechnienia członkostwa (ONZ i org. wyspecjalizowane)

z założenia grupują ograniczoną liczbę państw wg kryterium geograficznego lub innego

organizacje m’dowe o charakterystycznym zakresie uprawnień w stosunku do państw członkowskich:- stanowienie prawa skierowanego zarówno do

państw, jak i bezpośrednio do jednostek;- autonomia sądowa (obowiązkowa jurysdykcja

organu sądowego utworzonego specjalnie dla danej organizacji);

- autonomia finansowa (własne źródła dochodów)

działającenpdst.umówm-dowych

działające npdst. określonego prawa krajowego

- organizacje bezpieczeństwa zbiorowego;

- organizacje pokojowego rozwiązywania sporów;

- sojusze

- techniczne (np. Powszechny Związek Pocztowy);

- finansowe (organizacje Grupy Banku Światowego)

Organizacje gospodarcze

międzypaństwowe organizacje regulacyjne-np. Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego


- 6 -

Rada Praw Człowieka ONZ

CZŁONKOWIE PIEROWOTNI uczestniczą w przygotowaniu i zawarciu statutu organizacji, tj. umowy międzynarodowej

o powołaniu organizacji. Członkostwo wtórne nabywa się w drodze przystąpienia do organizacji już istniejącej, po

spełnieniu warunków przewidzianych w statucie i za zgodą dotychczasowych członków.

Rodzaje członkostwa: pełne stowarzyszone obserwatorzy

Ustanie członkostwa jednostronne wystąpienie

pozbawienie praw członkowskich

rozwiązanie organizacji

ustanie podmiotowości prawnomiędzynarodowej państwa

członkowskiego

5. System instytucjonalny Organizacji Narodów Zjednoczonych

statut organizacji => Karta Narodów Zjednoczonych (San Francisco, 26.06.1945 r.)

organy główne ONZ (art. 7 ust. 1 KNZ)

Zgromadzenie

Ogólne

Rada

Bezpieczeństwa

Rada

Gospodarczo-

Społeczna

Rada Powiernicza Międzynarodowy

Trybunał

Sprawiedliwości

Sekretariat

Komisje funkcjonalne

Komisjeregionalne

Agencje wyspecjalizowane

Wysoki Komisarz ONZ ds. Praw

Człowieka

Wysoki Komisarz ONZ ds.

Uchodźców


- 7 -

6. System instytucjonalny Rady Europy

statut Rady Europy => 5.05.1949 r.

ZgromadzenieParlamentarne

Komitet Ministrów Kongres Władz Lokalnych i

Regionalnych

Sekretariat

Komitet Zastępców Ministrów – monitoring wykonywania orzeczeń ETPC

Komitet Zarządzający Praw Człowieka (Steering Committee)

DH-PR(usprawnianie

procedur)

DH-DEV(rozwijanie praw

człowieka)

DH-MIN(mniejszości narodowe)

Grupy ad-hoc(np. dostęp do dokumentów urzędowych – DH-S-AC)

Komisje parlamentarne

Europejski Trybunał Praw

Człowieka

Kancelaria

Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom (CPT)

Europejska Komisja przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI)


- 8 -

Proceduralne aspekty prawa międzynarodowego praw człowieka

Mechanizmy dochodzenia roszczeń na drodze międzynarodowej

1) ODPOWIEDZIALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA PAŃSTWA

- prace Komisji Prawa Międzynarodowego - projekt z 2001 r.

Naruszenie zobowiązania rodzi odpowiedzialność – powstaje też nowe zobowiązanie – obowiązek naprawienia skutków naruszenia w możliwie największym stopniu

restitutio in integrum

odpowiedzialność państwa = naruszenie zobowiązania + możliwość przypisania

- czym jest szkoda? - szkoda nie jest warunkiem koniecznym odpowiedzialności

2) PROCEDURY DOCHODZENIA ROSZCZEŃ

międzynarodowe krajowe

uniwersalne regionalne

- organy państwa- inne podmioty ?

Krajowe środki prawne zapewniają ochronę prawną, tj.możliwość wysuwania roszczeń i domagania się przywrócenia stanu zgodnego z prawem oraz zadośćuczynienia

Realizują prawo do krajowego środka prawnego: art. W ust. 3 MPPOiP art. 14 EKPC art. 8 PDPC

W polskim porządku prawnym:- procesowe środki zaskarżenia- skarga do RPO- skarga konstytucyjna- ...........

KNZOdrębne traktaty międzynarodowe

- Procedury zmierzające do niezależnego rozstrzygnięcia o odpowiedzialności międzynarodowej;

- Procedury kontrolne, monitoring;

- Procedury „eksperckie”

Procedurypolityczne


- 9 -

3) PROCEDURY OPARTE NA KNZ – PROCEDURY POLITYCZNE

procedura1 235 – „publiczna”

nazwana tak od rezolucji ECOSOC nr 1235 z 6.06.1967 r., na mocy której ECOSOC upoważnił

Komisję Praw Człowieka do badania informacji o przypadkach masowych naruszeń praw

człowieka. Zasadniczą cechą procedury 1235 jest jej publiczny charakter. Komisja Praw

Człowieka ONZ omawiała przypadki łamania praw człowieka na swoich corocznych sesjach,

mogła także zastosować całą gamę środków politycznego nacisku na państwa oskarżane o

łamanie praw człowieka.

procedura 1503 – „poufna”

wdrażana na podstawie rezolucji ECOSOC nr 1503 z 27.05.1970 r., zreformowana na podstawie

rezolucji ECOSOC 2000/3 z 16.06.2000 r. (postępowanie z zawiadomieniami dotyczącymi praw

człowieka), zwaną także procedurą poufną.

Funkcje Komisji Praw Człowieka przejęła od 2006 r. Rada Praw Człowieka

- sprawozdawcy (rapporteurs) tematyczni i krajowi

4) PROCEDURY EKSPERCKIE – OPARTE NA TRAKTATACH M-DOWYCH INNYCH NIŻ KNZ

KATEGORIE GWARANCJI PROCEDURALNYCH:

Sprawozdania państw

Mechanizm skargi indywidualnej

Mechanizm skargi międzypaństwowej

Niezależne śledztwo


- 10 -

TRAKTATY „PODSTAWOWE” W UNIWERSALNYM SYSTEMIE OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA

MPPOIP (1966)

MPPGSIK (1966)

Zestawienie procedur traktatowych w uniwersalnym systemie ochrony praw człowieka

Mechanizm kontroli

Traktat

SP

RA

WO

ZD

AN

IA

ZA

WIA

DO

MIE

NIA

IND

YW

IDU

AL

NE

SK

AR

GI

MIĘ

DZ

YP

AŃ

ST

WO

WE

NIE

ZA

LE

ŻN

E

ŚL

ED

ZT

WO

1. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i

Politycznych

(ICCPR, MPPOiP)

● ● ● -

2. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych

Socjalnych

i Kulturalnych (MPPGSiK, ICESCR)

● - - -

3. Konwencja w sprawie Eliminacji Wszelkich

Form Dyskryminacji Rasowej (CERD) ● ● ● -

4. Konwencja w sprawie Eliminacji Wszelkich

Form Dyskryminacji Kobiet (CEDAW) ● ● - ●

5. Konwencja przeciwko Torturom oraz Innemu

Okrutnemu, Nieludzkiemu lub Poniżającemu

Traktowaniu i Karaniu (CAT)● ● ● ●

6.Konwencja o Prawach Dziecka (CRC)

● - - -

7.Międzynarodowa Konwencja

o Ochronie Praw Wszystkich Pracowników –

Migrantów

i Członków Ich Rodzin (CMW)

● ● ● -

KONWENCJE ONZ Z 2006 R:

KONWENCJA O PRAWACH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

KONWENCJA O OCHRONIE PRZED WYMUSZONYMI ZAGINIĘCIAMI

Traktaty antydyskryminacyjne:

eliminacja dyskryminacji rasowej: CERD (966)

eliminacja dyskryminacji kobiet: CEDAW (1979)

- tortury: CAT (1984)

- prawa dzieci: CRC (1989)-- prawa migrantów: CMW

(1990)


- 11 -

5. MECHANIZM SKARGI INDYWIDUALNEJ DO KOMITETU PRAW CZŁOWIEKA

- CHARAKTER PROCEDURY

- PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI SKARGI

Dochodzenie roszczeń na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

1) Podstawa normatywna

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności EKPC

traktat międzynarodowy przyjęty 4.11.1950 r.

w mocy od 3.11.1953 r.

STRUKTURA OGÓLNA:

ROZDZIAŁ I (art. 2-18): Prawa i wolności

ROZDZIAŁ II (art. 19-51): Europejski

Trybunał Praw Człowieka

ROZDZIAŁ III (art. 52-59): postanowienia

różne

PROTOKOŁY DODATKOWE DO EKPC

2) Europejski Trybunał Praw Człowieka

stały organ międzynarodowy utworzony na podstawie EKPC – „sąd traktatu” a nie

„sąd organizacji”, uchwala własny Regulamin (zasady proceduralne, organizacja Trybunału)

liczba sędziów = liczba państw-stron Konwencji

sędziowie zasiadają w Trybunale we własnym imieniu, powoływani na sześcioletnią

kadencję z możliwością reelekcji

STRUKTURA TRYBUNAŁU – WIELKA IZBA – IZBY - KOMITETY

ZADANIA (art. 32 Konwencji): rozstrzyganie wszystkich kwestii dotyczących

wykładni i stosowania Konwencji oraz Protokołów na podstawie procedur:

a) skargi indywidualnej

b) skargi międzypaństwowej

c) opinii doradczych (na wniosek Komitetu Ministrów RE)

podpisanie przez RP: 26.11.1991

(wraz z oficjalnym przystąpieniem do

Rady Europy)

ratyfikacja przez RP: 19.01.1993

deklaracja o uznaniu jurysdykcji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka: 30.04.1993 r.

Art. 47 Konwencji„opinie doradcze w kwestiach prawnych dotyczących wykładni Konwencji i jej Protokołów.”- nie mogą dotyczyć treści i zakresu praw i wolności, ani jakichkolwiek innych zagadnień, które Trybunał mogłyby rozpatrywać w wyniku postępowania podjętego na podstawie postanowień Konwencji.Opinia ETPCz 2008 r. ws. list kandydatów na sędziów ETPC

Art. 33 Konwencji

- niekoniecznie w obronie własnego obywatela, także w interesie ogólnym

- od 1999 r. tylko wyrok w sprawie Cypr v. Turcja (2001)

- w toku sprawa Gruzja v. Rosja


- 12 -

3) Kompetencja Trybunału w zakresie rozpoznawania skarg indywidualnych – art. 34 Konwencji

do 1.11.1998 (reforma systemu na podstawie Protokołu nr 11) – kompetencja warunkowa –

wymagająca dodatkowej deklaracji państwa-strony

po 1.11.1998 kompetencja bezwarunkowa

Zarys systemu przed reformą npdst. Protokołu nr 11

4) Locus standi przed ETPC i obowiązki Państw-Stron

Zgodnie z art. 34 Konwencji skarżącym może być:

a) jednostka (osoba fizyczna)

b) organizacja pozarządowa znaczenie przykłady

c) grupa jednostek

Uprawnieniu do składania skarg indywidualnych towarzyszy obowiązek Państw (art. 34 in fine):

„Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa.”

- interpretacja „nieprzeszkadzania”

- obowiązki wynikające z prawa do skutecznego środka prawnego

5) Zasady ogólne postępowania skargowego

- zasada jawności- urzędowy charakter języka angielskiego i francuskiego przy zachowaniu możliwości komunikowania

się z Trybunałem w języku narodowym- zasada sporności- zasada reprezentacji

Europejska Komisja Praw Człowieka –badanie dopuszczalności i raport co do meritumJurysdykcja ETPC – na wniosek EKPC lub skarżącego (w późniejszym okresie funkcjonowania systemu)Wkraczanie Komitetu Ministrów w sferę orzekania o naruszeniu Konwencji

ZASTĄPIENIE Europejskiej Komisji Praw Człowieka i sesyjnego Trybunału jednym organem, który przyjął nazwę Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Brak kompetencji Komitetu Ministrów w sferze orzekania o naruszeniu Konwencji wyłącznie funkcje nadzorcze nad wykonywaniem orzeczeń ETPC

Roszczenie związane z

naruszeniem KONWENCJI

lub PROTOKOŁÓW

Kompetencja Trybunału ratione personae – pojęcie „ofiary”


- 13 -

6) Przebieg postępowania skargowego

etapy Dopuszczalność formalna (formal admissibility)

Dopuszczalność materialna (material admissibility – compliance)

SKARGA Przesłanki dopuszczalności formalnej:- wyczerpanie środków krajowych- zachowanie terminu 6-miesięcznego

Przesłanki niedopuszczalności

- ne bis in idem- dwutorowość procedury międzynarodowej- niezgodność z postanowieniami Konwencji

ratione materiae- oczywista bezzasadność- nadużycie prawa do skargi

- kryterium „znaczącego uszczerbku”

Wstępne badanie przesłanek dopuszczalności w Kancelarii Trybunału –prowadzenie korespondencji ze skarżącym, gromadzenie dokumentacji

KOMITET (3-osob.) Jednomyślne uznanie skargi za niedopuszczalną

Koniec biegu skargi

IZBA (7-osob.)

W przypadku niejednomyślności

- wstępne uznanie dopuszczalności- możliwość połączenia rozpoznawania

dopuszczalności i co do meritum- ustalanie faktów

Przekazanie sprawy do Wielkiej Izby npdst art. 30 ZAKOMUNIKOWANIE SPRAWY RZĄDOWI:

stanowisko strony rządowej w sprawie skargipostępowanie pojednawcze

UGODAWYROK

WNIOSEK

STRONY NPDST ART. 43

NADZÓR KOMITETU MINISTRÓW NAD WYKONANIEM WYROKU LUB UGODY


- 14 -

ZMIANY W SYSTEMIE EUROPEJSKIEJ KONWENCJI PRAW CZŁOWIEKA

WPROWADZONE PRZEZ PROTOKÓŁ NR 14 (nie wszedł w życie)

I. Protokół nr 14 został otwarty do podpisu 13.05.2004 r., natomiast wejdzie w życie po upływie

trzech miesięcy od dnia ratyfikacji przez wszystkie Państwa-Strony Konwencji

kwestia rosyjska (podpisanie 4/05/2006 r., ratyfikacja ???)

deklaracja rządu RP przekazana Sekretarzowi Generalnemu RE przy podpisywaniu

Protokołu nr 14 w dn. 10/11/2004:

Rząd RP deklaruje, że będzie interpretował zmiany wprowadzone przez Protokół nr 14 do EKPC (...)

w zgodzie z postanowieniem art. 59 ust. 3 tej Konwencji oraz ogólną zasadą nieretroaktywności traktatów,

zawartą w art. 28 Konwencji Wiedeńskiej o Prawie Traktatów z 23 maja 1969 r.

Kadencja sędziów: 9 lat bez możliwości reelekcji.

Skład jednego sędziego – art. 27 KE

Sędzia zasiadający jednoosobowo może uznać za niedopuszczalną lub skreślić z listy spraw w Trybunale skargę wniesioną na podstawie artykułu 34, jeśli taka decyzja może zostać podjęta bez

dalszego rozpatrywania.

Dodatkowa przesłanka dopuszczalności skargi indywidualnej – kryterium „znaczącego uszczerbku” (significant disadvantage) - z zastrzeżeniami wyłączającymi:

KLAUZULA OGÓLNA jeśli poszanowanie praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej Protokołów wymaga rozpatrzenia meritum skargi,

KLAUZULA BRAKU „NALEŻYTEGO ROZPATRZENIA” SPRAWY W SYSTEMIE KRAJOWYM

nie może być odrzucona na tej podstawie żadna sprawa, która nie została należycie rozpatrzona przez sąd krajowy,


- 15 -

Art. 20 ust. 2 Protokołu nr 14

Nowe kryterium dopuszczalności wprowadzone przez artykuł 12 niniejszego Protokołu do artykułu 35

ustęp 3.b Konwencji nie będzie obowiązywało wobec skarg uznanych za dopuszczalne przed

wejściem w życie Protokołu. Przez dwa lata od wejścia w życie niniejszego Protokołu nowe

kryterium dopuszczalności może być stosowane tylko przez Izby i Wielką Izbę Trybunału.

możliwość interwencji Komisarza Praw Człowieka RE w postępowaniu przed ETPC (art.

36 ust. 3) – przedstawianie stanowiska i udział w rozprawach podobieństwa na tle instytucji

rzeczników generalnych przez ETS

możliwość przystąpienia Unii Europejskiej do EKPC – art. 59 ust. 2 EKPC

procedury wspomagające nadzór Komitetu Ministrów nad wykonywaniem wyroków ETPC:

- procedura interpretacyjna - art. 46 ust. 3

Jeśli Komitet Ministrów uzna, że czuwanie nad wykonaniem ostatecznego wyroku jest utrudnione przez

problem z wykładnią wyroku, może on przekazać to zagadnienie Trybunałowi w celu rozstrzygnięcia w

kwestii wykładni. Decyzja o przekazaniu podejmowana jest większością dwóch trzecich głosów

przedstawicieli uprawnionych do zasiadania w Komitecie.

- postępowanie w sprawie stwierdzenia naruszenia art. 46 ust. 1 (obowiązek wykonywania wyroków ETPC) – art. 46 ust. 4

Jeśli Komitet Ministrów uzna, że Wysoka Układająca się Strona odmawia przestrzegania ostatecznego

wyroku w sprawie, w której jest stroną może on, po doręczeniu tej Stronie formalnego zawiadomienia oraz

na podstawie decyzji podjętej większością dwóch trzecich głosów przedstawicieli uprawnionych do

zasiadania w Komitecie, przekazać Trybunałowi zapytanie, czy ta Strona nie wykonała swojego

zobowiązania na podstawie ustępu 1.


- 16 -


- 17 -


- 18 -


- 19 -


- 20 -

ZAKAZ TORTUR W EKPC i KONWENCJACH SPECJALNYCH

Art. 3 KE

Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemutraktowaniu albo karaniu.

- zobowiązanie o charakterze niederogowalnym

- prawo absolutne

- KE nie definiuje pojęcia „tortur” ani „nieludzkiego traktowania”

Definicja tortur – art. 1 Konwencji ONZ przeciwko torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu z 1984 r.

(Convention Against Torture -> CAT) - Komitet Przeciwko Torturom (ONZ)

W rozumieniu niniejszej Konwencji "tortury" oznaczająkażde działanie, poprzez które jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpienie, fizyczne bądź psychiczne,

- w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania,- w celu ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o

którego dokonanie jest ona podejrzana, - a także w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na nią lub trzecią osobę- albo w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji,

gdy taki ból lub cierpienie powodowane są przez funkcjonariusza państwowego

lub inną osobę występującą w charakterze urzędowym lub z ich poleceniaalbo za wyraźną lub milczącą zgodą.

Określenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo.

Konwencja o Zapobieganiu Torturom (...) CPT Convention on the Prevention of Torture z 1987 r.

- tworzy Komitet ds. Zapobiegania Torturom,- wyposaża Komitet w kompetencje do przeprowadzania wizytacji w

miejscach detencji (areszty, zakłady karne, szpitale psychiatryczne, etc.)


- 21 -

Data ratyfikacji przez Polskę 07/09/1994

http://www.coe.org.pl wybrane konwencje i inne dokumenty ...

ZAKAZ TORTUR W ORZECZNICTWIE ETPC

- art. 3 Konwencji zawiera jedną z podstawowych wartości demokratycznego społeczeństwa. W sposób absolutny zakazuje tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania lub karania, niezależnie od okoliczności i zachowania ofiary (Labita p. Włochom, 2000 r.);

- koncepcja „minimalnego progu dolegliwości”; Ocena minimalnego stopnia dolegliwości jest względna; musi być oceniona przy uwzględnieniu okoliczności każdej sprawy;

- wyrok Irlandia p. Zjednoczonemu Królestwu (1978) – ocena technik śledczych służb bezpieczeństwa w Irlandii Północnej;

- kryteria oceny: charakter i kontekst traktowania, jego intensywność, metody, czas trwania, skutki fizyczne i psychiczne wywołane u pokrzywdzonego, płeć, wiek i stan zdrowia ofiary;

- tortury: umyślnie nieludzkie traktowanie, powodujące poważne cierpienie fizyczne i/lub psychiczne;

- nieludzkie traktowanie/karanie – powodowanie intensywnego cierpienia fizycznego i/lub psychicznego;

- poniżające traktowanie – sposób traktowania, który ma wzbudzić u ofiary uczucie strachu, niepokoju, poczucie niższości;

- cierpienie i poniżenie musi wykraczać poza nieunikniony element cierpienia i poniżenia związany z daną formą zgodnego z prawem traktowania lub karania (np. naturalny stres psychiczny związany z pozbawieniem wolności, dyskomfort, etc.);

- podwyższenie standardu: Selmouni p. Francji (1999)

- kary cielesne w szkołach: Tyrer p. Zjednoczonemu Królestwu (1978)

- aktualny problem występujący w skargach przeciwko RP: przeludnienie zakładów karnych (postępowania przed ETPC w toku)


- 22 -

Iwańczuk p. Polsce (wyrok z 2001 r.)

W dniu 19 września 1993 r. o godz. 2130 skarżący zwrócił się do władz aresztu o wydanie zezwolenia na wzięcie przez niego udziału w wyborach do Parlamentu RP, jako że w areszcie we Wrocławiu stworzono ku temu warunki. Strażnik więzienny przyprowadził go do pokoju strażników. Grupa czterech strażników oznajmiła skarżącemu, że aby uzyskać zezwolenie na wzięcie udziału w głosowaniu musi się rozebrać i poddać szczegółowym oględzinom ciała. Skarżący zdjął ubranie, pozostając w bieliźnie, na co strażnicy więzienni rzekomo zareagowali śmiechem, zaczęli wymieniać poniżające uwagi o jego ciele i lżyli go słownie. Skarżącemu nakazano rozebrać się do naga. Odmówił i ponownie poprosił o zgodę na głosowanie bez przeprowadzania oględzin ciała. Po odmowie skarżący został odprowadzony do celi, bez uzyskania zgody na wzięcie udziału w głosowaniu.

(...)

W dniu 23 września 1993 r. skarżący złożył do Sądu Najwyższego protest, w którym zarzucił, iż poprzez pozbawienie go możliwości oddania głosu naruszone zostało jego prawo do głosowania. (...) Wskazał, że w pomieszczeniu, w którym odbywało się głosowanie było ok. dziesięciu dodatkowych strażników. Jego zdaniem, nieuzasadnione było więc twierdzenie, że mógłby stanowić jakiekolwiek zagrożenie, zwłaszcza, iż stwierdzono, że nie mógł mieć przy sobie żadnej broni.

(...)

W dniu 27 października 1993 r. Sąd Najwyższy oddalił protest wyborczy. (...) Sąd Najwyższy stwierdził na podstawie notatki, że strażnicy więzienni ustalili, że skarżący mógł mieć schowaną brzytwę i mógłby grozić nią członkom komisji wyborczej. Sąd stwierdził, że strażnicy więzienni działali zgodnie z Regulaminem wykonywania tymczasowego aresztowania z 1989 r., który przewiduje, że „w razie potrzeby tymczasowo aresztowani podlegają kontroli” i zgodnie z niepublikowanym zarządzeniem w sprawie ochrony i obrony zakładów karnych i aresztów śledczych dotyczącym, inter alia, oględzin ciała zatrzymanych. (...) Sąd Najwyższy stwierdził, że w wyniku wydarzenia, na które wniesiono skargę, nie doszło do naruszenia prawa skarżącego do głosowania.

TRYBUNAŁ:

- Oceniając zaskarżone traktowanie trzeba także wziąć pod uwagę zamiar osób, które się go dopuściły, czy działały w zamiarze upokorzenia lub poniżenia. W tym kontekście zauważono, że skarżący był obrażany i wyszydzany przez czterech strażników więziennych.

- Takie zachowanie miało skarżącego upokorzyć i poniżyć. To, zdaniem Trybunału, pokazało brak poszanowania dla godności skarżącego. Przyjmując, że na takie traktowanie pozwolono sobie w stosunku do osoby, która, jak przedstawiono wcześniej, chciała skorzystać ze swojego prawa do głosowania w ramach możliwości stworzonych specjalnie w tym celu dla osób tymczasowo aresztowanych w areszcie we Wrocławiu. Nie znajdując przekonującego usprawiedliwienia dla takiego działania Trybunał jest zdania, że w omawianym wypadku postępowanie, które upokorzyło i poniżyło skarżącego jest równoznaczne z traktowaniem poniżającym, sprzecznym z art. 3.


- 23 -

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego

Pojęcie „wolności” i „bezpieczeństwa osobistego”

PDPC – art. 3 – Każda osoba ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistegoArt. 9 – Nikt nie może podlegać arbitralnemu zatrzymaniu, aresztowaniu lub wygnaniu.

Standard KE:

Art. 5 KE -> Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie

może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie

ustalonym przez prawo (...)

Czym jest pozbawienie wolności? Zastosowanie środków pozostających w dyspozycji władzy publicznej, w wyniku których osoba bez lub wbrew własnej woli zostaje zamknięta w określonym i przestrzennie ograniczonym miejscu na pewien czas. (P. Hofmański)

Treść prawa zawartego w art. 5 KE

Poszerzenie standardu prawa dowolności i bezp. osobistego:

- art. 1 Protokołu nr 4 -> zakaz pozbawienia wolności z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych;

- art. 3 Protokołu nr 7 -> prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie

* art. 5 KE nie dotyczy zwykłych ograniczeń swobody poruszania się -> por. art. 2 Protokołu nr 4:

Artykuł 2 - Prawo do swobodnego poruszania się

1) Każdy, kto przebywa legalnie na terytorium Państwa, ma prawo do swobodnego poruszania się i do swobodnego wyboru miejsca zamieszkania na tym terytorium.

2) Każdy może swobodnie opuścić jakikolwiek kraj, włączając w to swój własny.

3) Korzystanie z tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na bezpieczeństwo państwowe i publiczne, utrzymanie porządku publicznego, zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia lub moralności, lub ochronę praw i wolności innych osób.

4 Prawa wymienione w ustępie 1 mogą zostać poddane, w określonych rejonach, ustawowym ograniczeniom uzasadnionym interesem publicznym w społeczeństwie demokratycznym.

wolność od arbitralnego (=dowolnego) stosowania środków detencyjnych (zatrzymania, aresztowania, kary pozbawienia wolności, ...)


- 24 -

art. 5 wymaga, aby pozbawienie wolności było „zgodne z prawem” i „w trybie ustalonym przez prawo” oznacza to nie tylko stosowanie środków detencyjnych na podstawie i według przepisów prawa, ale także zgodność z nadrzędnym celem tego standardu ochroną jednostki przed arbitralnością/samowolą organów władzy publicznej

Katalog dopuszczalnych podstaw stosowania środków detencyjnych

- podstawy stosowania środków detencyjnych w art. 5 KE określono w sposób enumeratywny;

- dwie kategorie ekscepcji od prawa do wolności:

o w kontekście prawa karnego klasyczne formy pozbawienia wolności,

detencja w charakterze środka społecznej ochrony i kontroli (np. celem

zabezpieczenia wykonania decyzji sądu, kontroli nieletnich, etc.)

o w kontekście prawa administracyjnego np. detencja porządkowa w zw.

z wydaleniem z kraju.

Art. 5 ust. 1 a) - zgodne z prawem pozbawienie wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd

Art. 5 ust. 1 b) – zgodne z prawem zatrzymanie lub aresztowanie w przypadku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku;

Art. 5 ust. 1 c) - zgodne z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub jeśli jest to konieczne w celu zapobieżenia popełnienia takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu;

Art. 5 ust. 1 d) - pozbawienie nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodne z prawem pozbawienie nieletniego wolności w celu postawienia go przed właściwym organem;

Art. 5 ust. 1 e) zgodne z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi;

Art. 5 ust. 1 f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.


- 25 -

GWARANCJE PROCEDURALNE W KONTEKŚCIE POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Art. 5 ust. 2 prawo do niezwłocznej informacji o przyczynach zatrzymania i stawianych zarzutach, w języku zrozumiałym dla zatrzymanego

Art. 5 ust. 3 prawo do niezwłocznego postawienia przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej

prawo do sądzenia w rozsądnym terminie albo zwolnienia na czas postępowania

Art. 5 ust. 4 prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia legalności pozbawienia wolności (gwarancja habeas corpus)

Art. 5 ust. 5 prawo do odszkodowania za zatrzymanie lub aresztowanie niezgodne z treścią art. 5 KE

Najważniejsze problemy w kontekście art. 5 KE w sprawach polskich

(npdst. Sprawozdania Pełnomocnika MSZ ds. postępowań przed ETPCz)

A) Przewlekłość tymczasowego aresztu (art. 5 ust. 3 Konwencji)

- od września 2004 r. skargi dotyczące przewlekłości tymczasowego aresztu stanowiły ok. 45% wszystkich komunikowanych skarg przeciwko Polsce,

- w latach 2001-2005 r. Trybunał zakomunikował stronie rządowej 32 takie skargi (od 1994 r. w sumie 42) oraz wydał łącznie 15 wyroków stwierdzających naruszenie art. 5 § 3 z uwagi na przewlekłość tymczasowego aresztu. Od 1994 r. zapadło w sumie 19 wyroków stwierdzających takie naruszenie.

- w kilku wyrokach Trybunał ograniczył się do stwierdzenia naruszenia przez Polskę art. 5 ust. 3, nie zasądzając jednak żadnego zadośćuczynienia finansowego na rzecz skarżącego z uwagi na okoliczności sprawy (z reguły dotyczyło to skarżących skazanych za zabójstwo).

- jednym z głównych problemów jest również fakt niedostatecznego uzasadniania przez sądy przedłużenia stosowania tymczasowego aresztu - orzecznictwo Trybunału wymaga, by każdorazowe przedłużenie tymczasowego aresztu było poprzedzone staranną analizą akt sprawy i potrzeby dalszego utrzymywania tymczasowego aresztu.

- w prawie polskim brak jest odrębnego środka prawnego na przewlekłość tymczasowego aresztu – kwestii tej nie dotyczy w szczególności ustawa o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Nie obejmuje ona również przewlekłości w fazie postępowania przygotowawczego


- 26 -

2) „Areszt prokuratorski”

W wyrokach Klamecki nr 2 (2003), Dacewicz (2002), Sałapa (2002), Niedbała (2000) Trybunał stwierdził naruszenie przez Polskę art. 5 ust. 3 Konwencji w zakresie prawa do postawienia przed sędzią, z uwagi na fakt, że do dnia 4 sierpnia 1996 r. decyzje w sprawie zastosowania tymczasowego aresztowania podejmowane były przez prokuratora (art. 210 ust. 1 i 2 KPK), a nie – jak wymaga Konwencja – przez sąd. Trybunał stwierdził m.in., że:

- prokurator nie spełnia podstawowych gwarancji art. 5 ust. 3, ponieważ władze prokuratorskie należą do organów władzy wykonawczej państwa, wykonują funkcje dochodzeniowe i śledcze w postępowaniach karnych oraz są stroną takich postępowań

- możliwość złożenia zażalenia na postanowienie prokuratora o zastosowaniu tymczasowego aresztowania do sądu właściwego do rozpatrzenia jego sprawy uznany został przez Trybunał za niewystarczający w rozumieniu art. 5 ust. 3 Konwencji.

Stan prawny obowiązujący od 4 sierpnia 1996 r. jest zgodny z wymogami art. 5 ust. 3.

3) Brak możliwości uczestniczenia przez tymczasowo aresztowanego lub jego obrońcy w posiedzeniach w sprawie tymczasowego aresztu (art. 5 ust. 4)

Klamecki nr 2 (2003), Niedbała (2000), Włoch (2000), Kawka (2001)Sałapa (2002)Trzaska (2000)

- brak równości (kontradyktoryjności) stron postępowania karnego w odniesieniu do wniosków o uchylenie tymczasowego aresztowania lub zażaleń na postanowienia o odmowie uchylenia.

- Trybunał: jedną z podstawowych cech takiej procedury powinna być „równość broni” pomiędzy prokuratorem i osobą aresztowaną.

- Stan naruszenia został usunięty poprzez wprowadzenie do nowego kodeksu postępowania karnego z 1997 r. (art. 249 § 5) postanowienia przewidującego, że obrońca oskarżonego musi być powiadomiony i może wziąć udział w posiedzeniu w przedmiocie zastosowania, przedłużenia tymczasowego aresztowania lub rozpatrzenia zażalenia na postanowienie o zastosowaniu lub przedłużeniu tego środka.

4) Przewlekłe rozpatrywanie wniosków ws. uchylenia tymczasowego aresztu (art. 5 ust. 4)

Iłowiecki (2001)- kilkumiesięczne rozpatrywanie przez sądy wniosków skarżącego o uchylenie

aresztu- Trybunał: art. 5 ust. 4 gwarantuje osobom zatrzymanym lub aresztowanym

prawo do zakwestionowania zgodności z prawem pozbawienia ich wolności, a jednocześnie ustanawia nich prawo zainicjowania procedury zmierzającej do uzyskania „bezzwłocznego” rozstrzygnięcia sądowego w kwestii legalności tymczasowego aresztowania i zarządzenia jego przerwania, jeżeli stwierdzono jego bezprawność.

5) Ograniczenie wolności w związku z deportacją (art. 5 ust. 1)

Shamsa (2003)


- 27 -

PRAWO DO RZETELNEGO PROCESU

right to a fair trial prawo do ?rzetelnegosłusznegouczciwegosprawiedliwego

procesupostępowania

Zakres przedmiotowy:

1) prawa i obowiązki o charakterze cywilnym => „płaszczyzna cywilnoprawna”

- nie ogranicza się do praw/zobowiązań na gruncie prawa cywilnego/prywatnego

- nie ma znaczenia klasyfikacja sporu w prawie krajowym, ani kognicja określonego rodzaju sądownictwa krajowego

- kryterium: bezpośredni wpływ na prawa/obowiązki skarżącego- brak jednolitej definicji pojęcia „praw i obowiązków o charakterze

cywilnym”

- przykłady ekscepcji wyraźnych – potwierdzonych w orzecznictwie: sprawy pracownicze urzędników publicznych, gdy dotyczą stanowisk związanych ze sprawowaniem władzy publicznej (Pellegrin p. Francji, 1999), sprawy deportacyjne, wznowienie postępowania cywilnego, sprawy z zakresu prawa wyborczego.

- W zakres pojęcia wchodzą m.in. spory z dziedziny zabezpieczeń społecznych (Feldbrugge p. Holandii, 1986), postępowania cywilne, np. spadkowe, rodzinne, etc.

2) rozstrzyganie o zasadności oskarżenia w sprawie karnej => „płaszczyzna karnoprawna”

- autonomiczny charakter pojęcia „oskarżenie” i „sprawa karna”

- „oskarżenie” – „oficjalne potwierdzenie zarzutu popełnienia przestępstwa” – działania równoznaczne z postawieniem zarzutów

- „sprawa karna” – 1) klasyfikacja sprawy w prawie krajowym; 2) charakter czynu; 3) charakter i stopień dotkliwości kary;

- fazy postępowania karnego a zakres gwarancji z art. 6 KE


- 28 -

Pojęcie „sądu”

- wymóg niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego na mocy ustawy.

- kryteria: sposób powoływania sędziów, gwarancje przed naciskami zewnętrznymi, zewnętrzne znamiona niezawisłościSfera orzekania a sfera administracyjna działania sądownictwa.

- prawo do rzetelnego procesu a PRAWO DO SĄDU -> Golder p. Zjednoczonemu Królestwu (1975)

Kryterium „rozsądnego czasu postępowania”

- Konstytucja RP – kryterium rozpatrzenia sprawy „bez nieuzasadnionej zwłoki”

- zakres temporalny – początek i koniec postępowania wchodzącego w zakres art. 6 KE

- kryteria oceny w kontekście rozsądnego czasu postępowania:1) stopień skomplikowania sprawy;2) zachowanie się organów prowadzących postępowanie;3) zachowanie się skarżącego4) znaczenie/sedno sprawy dla skarżącego.

Słuszna i publiczna rozprawa sądowa

- zasada równości broni procesowych – zasada kontradyktoryjności

- „publiczne” rozpatrzenie sprawy – jawność zewnętrzna – w stosunku do „świata zewnętrznego” – mediów, osób trzecich

- przesłanki wyłączenia jawności rozprawy sądowej

art. 6 ust. 2 – 3 -> karnoprocesowy standard minimalny


- 29 -

Prawo do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie a kwestia zaskarżania przewlekłości postępowania w prawie

polskim sprawach przeciwko Pce od 1993 r.

brak środków prawnych służących efektywnemu zaskarżeniu

przewlekłości;

Wyrok Kudła przeciwko Polsce (2000 r.) – stwierdzenie naruszenia art.

6 ust. 1 w zw. z art. 13 Konwencji à art. 13: Prawo do skutecznego środka

prawnego

Wykonanie wyroku ws. Kudła – środek o charakterze ogólnym:

wprowadzenie do ustawodawstwa środka służącego zaskarżeniu

przewlekłości

pierwsze przymiarki legislacyjne 2001-2002, ostatecznie nowy projekt:

2003-2004

ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony

do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej

zwłoki (wejście w życie: 17/09/2004)

USTAWA

z dnia 17 czerwca 2004 r.

o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki

(Dz. U. z dnia 16 sierpnia 2004 r.)

Art. 1. 1. Ustawa reguluje zasady i tryb wnoszenia oraz rozpoznawania skargi strony, której prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone na skutek działania lub bezczynności sądu.2. Przepisy ustawy stosuje się odpowiednio, gdy na skutek działania lub bezczynności sądu albo komornika sądowego doszło do naruszenia prawa strony do przeprowadzenia i zakończenia bez


- 30 -

nieuzasadnionej zwłoki sprawy egzekucyjnej lub innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego.

Art. 2. 1. Strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania).2. Dla stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, należy w szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty lub czynności podjętych przez sąd lub komornika sądowego w celu przeprowadzenia i zakończenia sprawy egzekucyjnej albo innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego, uwzględniając charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania.

Art. 3. Uprawnionym do wniesienia skargi jest:1) w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe - strona;

2) w postępowaniu w sprawach o wykroczenia - strona; 3) w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary - strona lub wnioskodawca; 4) w postępowaniu karnym - strona oraz pokrzywdzony, nawet jeśli nie jest stroną; 5) w postępowaniu cywilnym - strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania; 6) w postępowaniu sądowo-administracyjnym - skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony; 7) w postępowaniu egzekucyjnym oraz w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego - strona oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu.

Art. 4. 1. Sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie.2. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym - właściwy do jej rozpoznania jest Sąd Najwyższy.3. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym lub Naczelnym Sądem Administracyjnym - właściwy do jej rozpoznania jest Naczelny Sąd Administracyjny.4. Sądem właściwym do rozpoznania skargi dotyczącej przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego jest sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności, a gdy egzekucja lub inne postępowanie dotyczące wykonania orzeczenia sądowego prowadzone jest w dwu lub więcej okręgach - sąd, w okręgu którego dokonano pierwszej czynności.

Art. 5. 1. Skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania, wnosi się w toku postępowania w sprawie.2. Skargę składa się do sądu, przed którym toczy się postępowanie.3. Skargę dotyczącą przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego wnosi się do sądu, o którym mowa w art. 4 ust. 4.

Art. 6. 1. Skarga powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego.


- 31 -

2. Skarga powinna ponadto zawierać: 1) żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy; 2) przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie.3. Skarga może zawierać żądanie wydania sądowi rozpoznającemu sprawę zalecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej, o której mowa w art. 12 ust. 4.

Art. 7. Sąd, do którego wniesiono skargę, przedstawia ją niezwłocznie sądowi właściwemu wraz z aktami sprawy, w której toczy się postępowanie.

Art. 8. 1. Sąd rozpoznaje skargę w składzie trzech sędziów.2. W sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania toczącego się na skutek skargi sąd stosuje odpowiednio przepisy o postępowaniu zażaleniowym obowiązujące w postępowaniu, którego skarga dotyczy.

Art. 9. 1. Skargę niespełniającą wymagań przewidzianych w art. 6 ust. 2 sąd właściwy do jej rozpoznania odrzuca bez wzywania do uzupełnienia braków.2. Sąd odrzuca skargę wniesioną przez nieuprawnionego albo niedopuszczalną na podstawie art. 14.

Art. 10. 1. Sąd właściwy do rozpoznania skargi zawiadamia o toczącym się postępowaniu Skarb Państwa - prezesa tego sądu, którego działanie lub bezczynność według twierdzeń skarżącego spowodowało przewlekłość postępowania, doręczając mu odpis skargi.2. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania prowadzonego przez komornika sądowego, sąd zawiadamia komornika oraz Skarb Państwa - prezesa tego sądu rejonowego, przy którym działa komornik, doręczając im odpis skargi.3. Skarbowi Państwa oraz komornikowi, w razie zgłoszenia udziału w sprawie, przysługują prawa strony w zakresie rozpoznania skargi.

Art. 11. Sąd wydaje orzeczenie w terminie dwóch miesięcy, licząc od daty złożenia skargi.

Art. 12. 1. Skargę niezasadną sąd oddala.2. Uwzględniając skargę, sąd stwierdza, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania.3. Na żądanie skarżącego sąd może zalecić podjęcie przez sąd rozpoznający sprawę co do istoty, odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie. Zalecenia nie mogą wkraczać w zakres oceny faktycznej i prawnej sprawy.4. Uwzględniając skargę, sąd może, na żądanie skarżącego, przyznać od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika - od komornika, odpowiednią sumę pieniężną w wysokości nieprzekraczającej 10.000 złotych. W wypadku przyznania odpowiedniej sumy pieniężnej od Skarbu Państwa, wypłaty dokonuje sąd prowadzący postępowanie, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania, ze środków własnych tego sądu.

Art. 13. 1. Odpis orzeczenia uwzględniającego skargę sąd doręcza prezesowi właściwego sądu.2. Odpis orzeczenia uwzględniającego skargę dotyczącą przewlekłości postępowania prowadzonego przez komornika sąd doręcza Ministrowi Sprawiedliwości.

Art. 14. Skarżący może wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie po upływie 12 miesięcy, a w sprawie egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego po upływie 6 miesięcy, od daty wydania przez sąd orzeczenia, o którym mowa w art. 12.


- 32 -

Art. 15. 1. Strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika.2. Postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, co do stwierdzenia przewlekłości postępowania.

Art. 16. Strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania zgodnie z art. 5 ust. 1, może dochodzić - na podstawie art. 417 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.1)) - naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy.

Art. 17. 1. Skarga podlega stałej opłacie w wysokości 100 złotych.2. Jeśli skargę wniosło kilka osób, każda z nich uiszcza opłatę oddzielnie; jeżeli została uiszczona jedna opłata bez odpowiedniego wskazania, uznaje się, że wniosła ją osoba wymieniona jako pierwsza w skardze.3. Uwzględniając skargę, sąd z urzędu zwraca uiszczoną od niej opłatę.

Art. 18. 1. W okresie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy osoby, które przed tym dniem złożyły skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zwanego dalej "Trybunałem"), zarzucając naruszenie prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, o którym mowa w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z 1995 r. Nr 36, poz. 175, 176 i 177, z 1998 r. Nr 147, poz. 962 oraz z 2003 r. Nr 42, poz. 364), mogą wnieść skargę o stwierdzenie przewlekłości postępowania na podstawie przepisów niniejszej ustawy, jeżeli skarga do Trybunału została wniesiona w toku postępowania, którego ona dotyczy, i o ile Trybunał nie wydał postanowienia w przedmiocie dopuszczalności skargi.2. Skarga wniesiona w trybie ust. 1 powinna wskazywać datę wniesienia skargi do Trybunału.3. Właściwy sąd niezwłocznie zawiadamia ministra właściwego do spraw zagranicznych o skargach wniesionych w trybie, o którym mowa w ust. 1.

Art. 19. Ustawa wchodzi w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia.

Najważniejsze cechy środka zaskarżenia przewlekłości w trybie ustawy z 2004 r.bardzo szeroki zakres podmiotowy i przedmiotowy (z wyłączeniem postępowania

przygotowawczego);

Cel środka: przyspieszenie postępowania „w zwłoce”, stąd możliwość wniesienia

środka tylko w toku postępowania;

Sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed

którym toczy się postępowanie. Sąd wydaje orzeczenie w terminie dwóch miesięcy,

licząc od daty złożenia skargi.


- 33 -

Uwzględniając skargę, sąd stwierdza, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy,

nastąpiła przewlekłość postępowania. Na żądanie skarżącego sąd może zalecić

podjęcie przez sąd rozpoznający sprawę co do istoty, odpowiednich czynności w

wyznaczonym terminie. Zalecenia nie mogą wkraczać w zakres oceny faktycznej i

prawnej sprawy.

Fakultatywna możliwość przyznania zadośćuczynienia na wniosek skarżącego w

kwocie do 10 tys. PLN (co nie wyklucza ew. późniejszych roszczeń npdst. art. 417 kc) –

kompensacyjna funkcja środka zaskarżenia przewlekłości.WOLNOŚĆ EKSPRESJI -WOLNOŚĆ WYRAŻANIA OPNII

Treść prawa:1. wolność poglądów

2. wolność otrzymywania informacji i idei

3. wolność przekazywania informacji i idei

4. wolność poszukiwania informacji i idei

Zakres podmiotowy osoby fizyczne, osoby prawne, choćby prowadziły działalność gospodarczą

Szeroka interpretacja pojęcia „wypowiedź”

aspekt proceduralny: wypowiedzi ustne, pisemne – np. prasowe, radiowe, telewizyjne, za pośrednictwem internetu

aspekt materialny: wypowiedzi polityczne, artystyczne, społeczne, kulturalne, handlowe – reklama)

Rozszerzona klauzula limitacyjna w art. 10 ust. 2 KE;

-- obowiązki i odpowiedzialność związana z korzystaniem z wolności ekspresji --

cele legitymizujące ingerencję w wolność ekspresji:

.......- ochrona dobrego imienia innych osób- zapobieżenie ujawnieniu informacji niejawnych/poufnych

Art. 10 KE


- 34 -

- zagwarantowanie powagi i bezstronności sądownictwa

Massmedia a wolność ekspresji

ETPC: wolne środki masowego przekazu są nieodłącznym elementem społeczeństwa demokratycznego, dostarczając wiedzy i możliwości osądu idei i postaw rządzących. Stąd media mają prawo do krytycznej oceny rzeczywistości społecznej

Zakres dopuszczalnej krytyki prasowej osób publicznych- pojęcie „osoby publicznej”- ETPC (Oberschlick v. Austrii, 1997 r.): Polityk świadomie i nieuchronnie

poddaje każde swoje słowo i czyn kontroli sprawowanej zarówno przez dziennikarzy, jak i całą opinię publiczną. Dlatego musi cechować się większym stopniem tolerancji, zwłaszcza gdy ten sam polityk jest autorem wypowiedzi mogących wywołać krytykę. Polityce są oczywiście uprawnieni do ochrony reputacji, nawet gdy nie działają jako osoby prywatne, ale wymogi tej ochrony musza być ustalane w świetle potrzeby otwartej dyskusji na tematy polityczne/publiczne.

KAZUSY

/.../


- 35 -

PRAWO DO POSZANOWANIA MIENIA

Art. 1 Protokołu nr 1 – Ochrona własności

Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego.

Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa Państwa do wydawania takich ustaw, jakie uzna za konieczne dla uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zapewnienia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych

I norma – zasada niezakłóconego korzystania z własności (norma ogólna)

II norma – określenie warunków legitymizowanego pozbawienia mienia przez władzę publiczną

III norma – uznanie uprawnienia władzy publicznej do kontroli korzystania z własności w interesie publicznym

pojęcie „mienia” – znaczenie autonomiczne, niezależne od klasyfikacji krajowych

przesłanki legitymizujace ingerencję w prawo do własności:

- test zgodności z ustawą --- jakość prawa

- test zgodności z podstawowymi zasadami prawa

międzynarodowego

- test zgodności z interesem publicznym

case-law ETPC:

Broniowski przeciwko Polsce (2004)

Hutten-Czapska przeciwko Polsce (2006)

----------------------------------------------Zwierzyński przeciwko Polsce (2001)


- 36 -

ZAGADNIENIA

I. Porządek krajowy a porządek międzynarodowy w dziedzinie ochrony praw człowieka, źródła prawa międzynarodowego praw człowieka; traktat międzynarodowy – pojęcie, interpretacja; soft-law. Suwerenność państwa a ochrona praw człowieka. Znaczenie orzecznictwa krajowego i międzynarodowego. Sądownictwo międzynarodowe.

II. Instytucjonalne prawo międzynarodowe praw człowieka – teoria organizacji międzynarodowych, przykłady, organy i funkcje organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną praw człowieka w systemie uniwersalnym i europejskim. Wysoki Komisarz Praw Człowieka ONZ.

III. Krajowe i międzynarodowe drogi prawne w dochodzeniu roszczeń z tytułu naruszeń praw człowieka:a. traktatowe procedury i mechanizmy ochrony w traktatach uniwersalnych (funkcje komitetów

traktatowych), Europejski Trybunał Praw Człowieka (historia, funkcje, skład, procedury /zwł. kryteria dopuszczalności skarg indywidualnych/, reprezentacja RP przed Trybunałem, locus standi, kompetencja ratione temporis, ratione loci, ratione personae), organy quasi-sądowe w systemie Rady Europy;

b. pozatraktatowe – polityczne mechanizmy ochrony praw człowieka systemu ONZ.

IV. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności jako traktat międzynarodowy – historia, charakterystyka prawna, interpretacja użytych pojęć, relacja Konwencji do protokołów dodatkowych (materialnych i proceduralnych), podmioty uprawnione, obowiązywanie Konwencji w RP (aspekt temporalny), główne problemy poruszane w wyrokach ETPC przeciwko Polsce.

V. Prawo do życia w systemie Konwencji Europejskiej – treść, charakter prawny, założenia, wyjątki, problem kary śmierci, najważniejsze orzecznictwo.

VI. Zakaz tortur oraz innego nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania w systemie Konwencji Europejskiej – treść, charakter prawny, interpretacja, najważniejsze orzecznictwo.

VII. Prawo do wolności i bezpieczeństwa w systemie Konwencji Europejskiej – treść, istota, założenia, gwarancja habeas corpus, najważniejsze orzecznictwo

VIII. Prawo do rzetelnego procesu – płaszczyzny zastosowania, prawo do sądu, gwarancje procesowe, minimalny standard karnoprocesowy, pojęcie „sądu”, najważniejsze orzecznictwo.

IX. Wymóg rozsądnego czasu postępowania jako element prawa do rzetelnego procesu na tle ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (z 17.06.2004 r., Dz.U. z 2004 r. Nr 179, poz. 1843) oraz reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza publicznego (art. 417 i 4171 k.c.).

X. Prawo do skutecznego środka odwoławczego w systemie Konwencji Europejskiej – treść, wnioski na tle porównania ze standardem prawa do rzetelnego procesu.

XI. Prawo do poszanowania życia prywatnego, rodzinnego, mieszkania i korespondencji w systemie Konwencji Europejskiej – treść, charakter prawny, klauzula limitacyjna, najważniejsze orzecznictwo.

XII. Prawo do wolności ekspresji w systemie Konwencji Europejskiej– treść (elementy), charakter prawny, klauzula limitacyjna, najważniejsze orzecznictwo.

XIII. Prawo do małżeństwa i zawarcia rodziny w systemie Konwencji Europejskiej – treść, charakter prawny.

XIV. Prawo do poszanowania mienia w systemie Konwencji Europejskiej – treść, podmiot uprawniony, charakter prawny, ograniczenia, charakterystyka tzw. roszczeń zabużańskich (wyrok Broniowski przeciwko Polsce).

XV. Prawo do wolnych wyborów w systemie Konwencji Europejskiej – treść, charakter prawny, interpretacja, najważniejsze orzecznictwo

WYKAZ WYBRANYCH ZAGADNIEŃ - Uniwersytet Mikołaja …kpcze/foliogramy_prawo_2008.pdf ·...

Documents

Transcript of WYKAZ WYBRANYCH ZAGADNIEŃ - Uniwersytet Mikołaja …kpcze/foliogramy_prawo_2008.pdf ·...