Wspólna Polityka Rolnai Polityka Rozwoju Obszarów

Wiejskich

Wykład 5Regionalne zróżnicowanie rolnictwa

w krajach Unii Europejskiej

Dominika Milczarek

2

Zróżnicowanie w UE

Znaczne zróżnicowanie międzyregionalne rolnictwa zarówno we wszystkich regionach UE jak i w regionach poszczególnych państw;

Szczególnie wyraźne dla wskaźników społeczno-ekonomicznych oraz w zakresie efektywności rolnictwa i strukturze produkcji rolnej.

Źródło danych regionalnych: Poczta, Kołodziejczyk, Baer w Zróżnicowanie regionalne gospodarki żywnościowej w Polsce w procesie integracji z Unią Europejską (2002), dane za 1997 r.

3

Zróżnicowanie społeczno-ekonomiczne

PKB per capita W latach1986-1996 nie uległa zmianie

pozycja 5 regionów osiągających najwyższy poziom PKB na osobę Hamburg – 192,5% średniej UE, Brussels

Gewest, Luksemburg, Ile-de-France, Bremen; Najniższe wartości PKB na osobę w

Hiszpanii i południowej części Włoch Mezzogiorno – 59,2%-89,6% średniej UE;

Najbardziej jednorodną zbiorowość tworzą regiony holenderskie i szwedzkie.

4

Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach

51 spośród 53 wszystkich regionów w krajach kandydujących nie osiągnęło w 2000 r. 75% średniego poziomu PKB na mieszkańca UE (ok. 15,5 tys. euro). Oprócz Pragi i Bratysławy

Nowe kraje – 39 regionów. Stopa bezrobocia w 2000 r. wyniosła

średnio 12,5% (w UE 8,4) i wahała się od 6,6% na Węgrzech do 19,1% na Słowacji.

5

PKB w krajach kandydujących w 2000 r.

60

155

95

131

76 72

100

71

183

126

5073

28402930

52

38

62

24

020406080

100120140160180200

Buł

garia

Cze

chy

Esto

nia

Węg

ry

Litw

a

Łotw

a

Pols

ka

Rum

unia

Słow

enia

Słow

acja

KK-10=100 UE-15=100

6

Regiony objęte Celem 1 i Celem 2Źródło: EC: www.europa.eu.int/comm/regional_policy/funds/prord/guide/euro2000-2006_en.htm

7

Zróżnicowanie społeczno-ekonomiczne

Stopa bezrobocia Regionem-państwem o najniższej stopie

bezrobocia jest Luksemburg (2,5%); Regiony o najwyższej stopie bezrobocia znajdują

się w Hiszpanii (Andalucia – 32%), Włoszech (Calabria – 24,9%), ale i Niemcy (Sachsen-Anchalt – 20,6% w 1997 r.);

Największe różnice regionalne występują w Hiszpanii (Navarra – 10%) i Włoszech (południowy region Campania a północne Trentino-Alto Adige – różnica 22 punktów procentowych).

8

Zatrudnienie w rolnictwie

6,9

2,73,7

7,7

4,6

19,8

8,3

3,5

10,9

2,4 2,9

13,5

3,11,9

6,5

0

5

10

15

20

25

w %

UE-15

9

Zróżnicowanie w sektorze rolnym

Udział zatrudnionych w rolnictwie Najwyższy odsetek zatrudnionych (20-

43%) charakteryzuje rolnictwo większości regionów greckich;

Najniższy wskaźnik mają regiony brytyjskie, niemieckie i belgijskie (poniżej 3%);

Duże zróżnicowanie dla regionów Grecji (od 1% do 43,4%) i Hiszpanii (od 0,3% do 22,2%).

10

Udział rolnictwa w WDB

0,9 1,1

2,2

0,7

1,9

8

3 3 3,2

0,6 0,8

2,3

0,41

2,7

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

w %

UE-15

11

Zróżnicowanie w sektorze rolnym

Udział rolnictwa w tworzeniu wartości dodanej brutto Wysoki udział w większości regionów

greckich (np. Peloponnisos – 19,8%), najniższy (poniżej 1%) głównie w regionach niemieckich;

Największe zróżnicowanie regionalne w ramach państwa – w Hiszpanii i w Niemczech.

12

Produktywność pracy

109

165

236

96

145

56

77

158

82

143 146

24

94

138

86

0

50

100

150

200

250

EU15=100

= wartość dodana brutto / zatrudniony

13

Zróżnicowanie w sektorze rolnym

Wydajność pracy Najwyższa wydajność pracy - regiony

północno-zachodniej części UE (Danii, Belgii, Holandii, Niemiec, Francji, Luksemburga i Wielkiej Brytanii), najniższa – regiony części południowej (Hiszpanii, Portugalii i Grecji);

Największe zróżnicowanie wewnątrz państw pomiędzy regionami występuje w regionach hiszpańskich i włoskich, a najmniejsze – belgijskich.

14

Przyjęcie nowych krajów

spowodowało wzrost:• Populacji o 28,2% - z 372,7 do 477,9

milionów. • Obszaru o 35,5% - z 3,1 do 4,2 milionów

km2;

• Obszaru ziemi rolniczej o 44,5% - z 135,3 do 195,5 milionów hektarów;

• Zatrudnienia w rolnictwie o 137,3% - z 7,5 do 17,8 miliona osób. (Wilkin 2003)

15

Zróżnicowanie nowych krajów

1. Poziom rozwoju ekonomicznego (PKB per capita);2. Wyniki ekonomiczne podczas okresu transformacji;3. Wyniki zmian systemowych w gospodarce;4. Znaczenie rolnictwa w gospodarce;5. Struktura agrarna przed rozpoczęciem reform i

obecnie; 6. Stopień „nastawienia pro-rynkowego” wśród

rolników;7. Konkurencyjność rolnictwa w porównaniu z UE;8. Znaczenie rolnictwa na terenach wiejskich i w

społeczeństwie.

16

Zróżnicowanie nowych krajów

Przeciętny udział rolnictwa w PKB w krajach Europy środkowo-wschodniej (10 krajów) wynosi 6% waha się od 14,5% w Bułgarii i 12,6% w

Rumunii do 3,2% w Słowenii i 3,3% w Polsce; W wyniku transformacji systemowej oraz

prowadzonych polityk rolnych, produkcja rolnicza spadła do 30-40% poziomu z końca lat 80-tych w krajach nadbałtyckich, do 70% na Węgrzech i 90% w Polsce (Wilkin 2003).

17

Przyczyny spadku produkcji rolniczej:

Upadek tradycyjnych powiązań z rynkami RWPG; Zmniejszenie dochodów ludności i subsydiów; Dominacja monopolistycznych przedsiębiorstw sektora

przetwórczego i dystrybucji; Negatywne relacje cen czynników produkcji i

produktów końcowych; Proces prywatyzacji i restrukturyzacji; Kapitał społeczny; Zerwanie dotychczasowych powiązań pomiędzy

gospodarstwami a sektorem czynników produkcji i skupu produktów;

Problemy z finansowaniem i kredytowaniem działalności rolniczej (Źródło: Trzeciak-Duval 1999)

18

Polityka wspierania rolnictwa

Faza 1Wysokie wsparcie we wszystkich krajach,

oprócz Węgier i PolskiFaza 2Spadek wsparcia w wyniku spadku wsparcia z

budżetu państwa, obniżonej protekcji handlowej i wprowadzenia restrykcyjnej polityki makroekonomicznej

Faza 3 Od lat 1994-95 wzrost wsparcia

19

Wskaźnik wsparcia producentów rolnych (PSE)

OECD: Producer Support Estimate (PSE) Procentowy wskaźnik określający wielkość transferu środków pieniężnych od konsumentów i podatników do producentów rolnych (poprzez dotacje, ochronę rynku, obniżone podatki)

20

Wskaźnik wsparcia producentów rolnych (%PSE)

-505

1015202530354045

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

UEUSABrazylia

Źródło: Kwieciński 2005

21

Wskaźnik wsparcia producentów rolnych (%PSE)1986-1990

1993 1996 1999 2001

Czechy 57 28 13 24 17Estonia 75 -32 7 7 13Węgry 32 20 9 23 12Łotwa 80 -40 3 22 16Litwa 77 -37 5 16 11Polska -4 15 23 19 10Słowacja 50 26 11 25 11Rumunia 45 16 12 20 24UE-15 43 44 35 39 35OECD-24 38 38 30 35 31

Źródło: OECD

22

Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach

Udział rolnictwa w wartości dodanej brutto Najwyższy (na poziomie NUTS-2)

charakteryzował Litwę (10,4%) i regiony węgierskie (7,8%); a najniższe – Słowenię (4,1%), Łotwę (4,3%) i regiony słowackie;

Duże zróżnicowanie regionalne w Polsce (od 1,3% w woj. śląskim do 11,2% w woj. podlaskim) i w Czechach (od 0,1% w regionie praskim do 9,1% w regionie Jihozapad).

23

Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach

Udział zatrudnionych w rolnictwie ogółem Najwyższa wartość w Polsce (woj.

lubelskie 46,2%) a najniższe w Czechach (region praski – 0,3%);

Wysoki odsetek zatrudnionych charakteryzuje rolnictwo litewskie (21%).

24

Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach

Względna wydajność pracy w rolnictwie Najwyższa wydajność w rolnictwie

węgierskim i czeskim; Jednocześnie regiony węgierskie

charakteryzowały się największymi dysproporcjami (od 37,2% do 185,1%);

Najniższą wydajnością charakteryzowało się województwo małopolskie (9,7%);

W Polsce najwyższy wskaźnik osiągnięty został w woj. zachodniopomorskim (40,4%).

25

Priorytety związane z WPR Wpływ wyników transformacji sektora rolnego; Wszystkie kraje Europy środkowo-wschodniej

mają wystarczający potencjał i są zainteresowane zwiększaniem produkcji rolnej;

Kraje z przewagą dużych komercyjnych gospodarstw i wysokim stopniem koncentracji ziemi - kontynuacja tradycyjnego wsparcia;

Kraje o dużym udziale ludności wiejskiej oraz przewadze małych gospodarstw - wyważona polityka rolna i polityka rozwoju obszarów wiejskich.

26

Pytania do dyskusji:

Jakie zmiany we WPR byłyby pożądane biorąc pod uwagę specyficzne uwarunkowania krajów kandydujących?

Jak bardzo i na jakich polach różnią interesy i oczekiwania obecnych krajów UE i krajów kandydujących dotyczące przyszłej WPR?

Jakie są główne doświadczenia z akcesji i okresów przedakcesyjnych, które powinny być wykorzystane w tworzeniu polityki rolnej dla powiększonej UE?