1

Współczesne systemy administracji publicznej

mgr Paweł Dąbrowski

pdabrow@wspiz.edu.pl

2

Model angielski – kierunki wpływu

3

Model angielski (brytyjski) – kierunki wpływu

• Europa (Cypr, Gibraltar, Malta)

• Afryka (Nigeria, Kamerun, Kenia, Egipt, RPA)

• Ameryka Północna (USA, Kanada)

• Azja (Indie, Pakistan, Kuwejt, Hong Kong, Singapur)

• Australia, Nowa Zelandia

4

Model francuski – kierunki wpływu

5

Model francuski – kierunki wpływu

• Kraje Europejskie (m.in. Belgia, Hiszpania, Polska);

• Kraje kolonialne (np. Algieria);

• Kraje Ameryki Południowej (za pośrednictwem Hiszpanii).

6

Rosja/ZSRR – kierunki wpływu

• Poprzez ekspansję komunizmu (Europa Środkowa, Wschodnia, Azja)

Kształtowanie struktury

• Subsydiarność i decentralizacja;

• Prywatyzacja zadań i funkcji administracji publicznej;

• Relacja polityki i administracji;

• Podział terytorialny i status części składowych państwa;

• Europeizacja.

7

8

Czym jest NPM ?

• Stanowi ono próbę zastosowania zasad i modeli zarządzania znanych z działalności gospodarczej w administracji publicznej. Bazując na tym, wyodrębniono szereg zadań administracji publicznej, które winny być zrealizowane poprzez metody przeniesione z najlepszych praktyk sektora prywatnego.

9

New Public Management (nowe zarządzanie publiczne)

• NPM spotkał się ze szczególną akceptacją w takich krajach jak Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia i USA;

• Najbardziej znany jest przykład brytyjski – reformy Margaret Tchacher;

• W latach 80. XX w. NPM był czynnikiem zmiany administracji także w Australii i Nowej Zelandii;

• W latach 90. prądy NPM dotarły do USA.

10

Główne założenia NPM

• Administracja jest blisko związana z biznesem;• Administracja powinna być zorientowana na

osiąganie wyników. W tym celu, tam gdzie dostarcza produkty lub świadczy usługi powinna korzystać z mechanizmów wolnorynkowych;

• Jednostka jest postrzegana jako konsument;• „Uwolnienie kierownictwa”. Kierownicy

administracji muszą się cieszyć dużą swobodą w zarządzaniu, zwłaszcza od polityków.

• Administracja jest z założenia apolityczna;

11

Główne założenia NPM cd.

• Ograniczenie rozwiązań biurokratycznych, na rzecz tzw. adhokracji, cechującej się m.in.:1. Elastycznością i łatwością w przekształcaniu;

2. Ograniczeniem hierarchiczności;

3. W szerokim zakresie wykorzystuje technologie informatyczne.

12

Wpływ NPM na strukturę administracji

• Prywatyzacja lub outsourcing;

• Jednostki administracji mogą zostać przeorganizowane na wzór prywatnych spółek;

• Organy i jednostki administracji publicznej mogą konkurować ze sobą, a także z resztą podmiotów rynkowych;

• Tzw. dezagregacja – tworzenie mniejszych podmiotów.

13

Dewolucja

• Dewolucja – specyficzny model decentralizacji, gdzie peryferyjne kraje Zjednoczonego Królestwa (Szkocja, Walia, Irlandia Płn.) miałyby uzyskać autonomię, a status jego rdzenia – Anglii – pozostałby niezmieniony. 

• 1998 r. – uchwalenie Scotland Act– Powołanie szkockiego Parlamentu;– Parlament decyduje on w sprawach, których wyraźnie

nie zastrzeżono dla Westminsteru;– Zakres jego kompetencji może być kształtowany

przez Parlament angielski;– Parlament powołuje rząd, na czele z premierem

14

Dewolucja cd.

• Wskutek dewolucji następuje przeniesienie części zadań i kompetencji administracji centralnej na poziom regionalny;

• Dotyczy to zwłaszcza takich dziedzin jak gospodarka, edukacja, służba zdrowia, rolnictwo, ochrona środowiska.

15

System polityczny – główne cechy

• Reprezentacyjna rola monarchy;

• Szczególna rola parlamentu – „zachwiany” trójpodział władzy;

• System parlamentarno - gabinetowy;

• Bardzo silna pozycja premiera;

16

Monarcha

• „Król panuje, ale nie rządzi” - od XVIII w. monarchowie wycofują się z aktywnego życia politycznego, oddając pełnię władzy premierowi;

• Monarcha mianuje premiera. Na mocy konwenansu jest nim przewodniczący zwycięskiej frakcji parlamentarnej.

17

Administracja centralna

• Bardzo silna pozycja premiera;• Rozdział rządu i gabinetu;

– Rząd składa się z wielu, nawet powyżej 100 osób, którzy stoją na czele poszczególnych urzędów;

– Gabinet jest pojęciem węższym – w skład gabinetu wchodzą ci członkowie rządu, którzy są politycznie najważniejsi. Tradycyjnie w skład gabinetu wchodzą ministrowie stojący na czele najważniejszych resortów (np. minister finansów, spraw zagranicznych).

18

Minister gabinetowy

• Kierownictwo ministerstwa.– W większości wypadków minister jest nazywany

sekretarzem stanu;

– Tradycyjny model angielski zakładał współwystępowanie dwóch zastępców ministra: jednego politycznego i jednego od zadań administracyjnych;

– W największych resortach z biegiem czasu dopuszczono większą liczbę zastępców

19

Agencje wykonawcze

• Istnieją od 1988 r. • Świadczą różnego typu usługi publiczne;• Są podporządkowane właściwym

ministrom;• Największa zatrudnia około 66 tys. osób

(odpowiednik polskiego ZUS), najmniejsza kilkanaście osób.

• Obecnie istnieje ponad 100 agencji wykonawczych;

20

Rząd (poza gabinetem)

• Obejmuje szereg urzędów (w naszym rozumieniu urzędów centralnych);

• Zaliczają się do nich takie urzędy, w których wpływ polityczny jest niewskazany lub niekonieczny;

• Np. Agencja Standardów Żywności, Urząd ds. Statystyki Narodowej.

• Na ich czele stoi „senior civil servant” (starszy urzędnik służby cywilnej), w randze ministra.

21

Quangos

• Quangos (quasi niezależne organizacje pozarządowe). Generalnie, są to organizacje pozarządowe, wykonujące zadania o charakterze administracyjnym i wydające publiczne pieniądze, działające na styku sektora prywatnego i publicznego. Są w dużym stopniu wyjęte spod kontroli instytucji demokratycznych.

• Dzieli się je na: wykonawcze (działające w sferze kultury i nauki – Komitet ds. Grantów Uniwersyteckich) doradcze – przygotowujące ekspertyzy na zlecenie rządu (Komisja Doradcza ds. Leków) i orzecznicze (Policyjny Trybunał Arbitrażowy).

• Inna nazwa – non departamental public body

22

Quangos – za i przeciw (P. Bartczak „Instytucje pozaministerialne

w Wielkiej Brytanii” /www.usc.gov.pl/)

23

Podział terytorialny kraju

• Hrabstwa

• Dystrykty

• Parafie (tylko w niektórych dystryktach)

24

Anglia – specyfika samorządu terytorialnego

• W Anglii tradycyjnie przyjęto zasadę niecentralizacji - uprawnienia administracyjne przyznawane są samorządowi terytorialnemu bez powoływania reprezentanta rządu;

• Współcześnie rola terenowych agend administracji rządowej wzrasta;

• Opiera się na zasadzie enumeratywnego wyliczenia kompetencji.

25

Ustrój samorządu

• Każda jednostka terytorialna (z wyjątkiem niektórych parafii) ma własną radę, pochodzącą z wyborów;

• Sesja Rady musi się odbyć minimum raz w roku;• Cechą charakterystyczną jest niewyodrębnienie

organów wykonawczych;• Faktycznie duża rola aparatu wykonawczego.

26

Osłabienie samorządu terytorialnego

• Jeszcze na początku XX w. administracja centralna zajmowała się głównie polityką zagraniczną, a sprawami ludności administrował samorząd;

• Współcześnie - wzrost znaczenia agend terenowych organów centralnych;

• Zależność finansowa od władzy centralnej;

27

Kontrola administracji

• Administracja jest poddana kontroli sądów powszechnych;

• Nie stworzono odrębnego sądownictwa administracyjnego;

• Stworzono osobną funkcję Komisarza Parlamentarnego do Spraw Administracji.