Wspólne planowaniedla Berlina i Brandenburgii

Wspólny Wydzia˝ PlanowaniaKrajowego krajów zwifizkowychBerlina i Brandenburgii

Zarzfid Senatu ds. Rozwoju Miasta

Ministerstwo Infrastruktury i Gospodarki Przestrzennej

Wspólne planowaniedla Berlina i Brandenburgii

2

Berlin i Brandenburgia

– to dwa kraje zwifizkowe Republiki FederalnejNiemiec. Berlin, miasto stanowificejednoczeœnie kraj zwifizkowy, jest po˝o¿onepoœrodku Brandenburgii. Oba kraje zwifizkowe˝ficzy wspólna historia, w cifigu której w ¿yciuspo˝ecznym i gospodarczym umiejêtniewykorzystywane by˝y atuty ca˝ego regionu.

Od chwili zjednoczenia Niemiec od¿ywajfipowifizania przerwane ze wzglêdówpolitycznych, stale nasilajfi siê stosunkigospodarcze i spo˝eczne oraz migracje i ruchywahad˝owe ludnoœci. Jako wspólny obszargospodarczy oba kraje zwifizkowe majfiszanse, by staæ siê prê¿nym regionem oznaczeniu miêdzynarodowym. Sprostaæ trzebaprzy tym dwóm wyzwaniom, które tylko zpozoru wydajfi siê sprzeczne.

Z jednej strony rozwój nie ma jeszcze – wbrewniektórym euforycznym prognozom z poczfitkulat 90. – charakteru samorzutnego i wymaga˝uprzedniego zrealizowania licznychprzedsiêwziêæ planistycznych iinfrastrukturalnych. Z drugiej strony czêstowystêpuje ustawiczna presja rozwojowa nacenne obszary krajobrazowe i zasobynaturalne, które wymagajfi ochrony w myœlzasady zrównowa¿onego rozwoju przestrzeni.W ca˝ym regionie zadania te wystêpujfi wró¿nym nasileniu w skali mniejszych iwiêkszych obszarów.

Wyzwaniom przestrzennym oba krajezwifizkowe mogfi stawiæ czo˝a jedyniewspólnymi si˝ami, bowiem inwestorzy, si˝arobocza, ludzie poszukujficy mieszkañ iwypoczynku nie zatrzymujfi siê przedgranicami administracyjnymi. Infrastrukturatransportowa i komunikacja zmuszajfi dotworzenia sieci. Równie¿ warunkiemoptymalnej i zgodnej z wymogami œrodowiskarealizacji funkcji zaopatrzenia i usuwaniaodpadów jest wykorzystanie potencja˝ów iwzajemnej zdolnoœci uzupe˝niania siêwielkiego miasta i jego otoczenia.

Ze wzglêdu na szczególne wymogi w zakresieuzgodnionego rozwoju przestrzennego Berlini Brandenburgia uzgodni˝y w 1995 roku sta˝eprowadzenie wspólnego planowania naszczeblu krajów zwifizkowych, chocia¿ Berlini Brandenburgia pozosta˝y na raziesamodzielnymi krajami zwifizkowymi.

Zgodne rozwifizywanie problemów i osifiganiekonsensusu we wszystkich wa¿nychkwestiach planowania krajowego sta˝o siê tymsamym trudniejsze, ale nabra˝o te¿ jeszczewiêkszej wagi.

Wspólne planowanie krajowe zaczê˝o zczasem spe˝niaæ rolê moderatora ikoordynatora w dziedzinie planowania rozwojui polityki zagospodarowania przestrzennegoobu krajów zwifizkowych. Dziêki temu mo¿liweby˝o zgodne rozwifizywanie nawet najbardziejkonfliktowych problemów.

W roku 1996 roku utworzony zosta˝ wspólnywydzia˝ planowania krajowego, co jest w skaliRepubliki Federalnej Niemiec jedynfi w swoimrodzaju tak dalekosiê¿nfi formfiinstytucjonalizacji wspó˝pracy. Wydzia˝ ten jestzarówno czêœcifi berliñskiego Zarzfidu Senatuds. Rozwoju Miasta, jak i brandenburskiegoMinisterstwa Infrastructury i GospodarkiPrzestrzennej.

Dzia˝alnoœæ planistyczna prowadzona przezten wydzia˝ dotyczy ca˝ego obszaru obukrajów zwifizkowych. W roku 1998 wesz˝y w¿ycie pierwsze koncepcje obejmujfice obszarobu krajów, a mianowicie wspólny krajowyprogram rozwoju i wspólny krajowy planrozwoju dla tzw. bli¿szego obszaruwzajemnych powifizañ Berlin-Brandenburgia.W roku 2003 wszed˝ w ¿ycie krajowy planrozwoju portu lotniczego, a w roku 2004krajowy plan rozwoju dla ca˝ego obszaru. Wten sposób pomyœlnie zakoñczone zosta˝ywieloletnie i intensywne negocjacje. Wynik tychnegocjacji by˝ zawsze wywa¿ony i zapewnia˝równowa¿nfi reprezentacjê interesów obukrajów zwifizkowych.

Przedmowa

3

4

Wspólne podstawy

Kraje zwifizkowe Berlin i Brandenburgia sfiregionem ró¿nic i podobieñstw. Na uwagêzas˝uguje fakt, ¿e w majficej charakter wiejskiBrandenburgii w dalszym cifigu prawie jednatrzecia wszystkich zatrudnionych pracuje wdziedzinie produkcji. To znacznie wiêcej ni¿ wBerlinie, starej metropolii przemys˝owej, gdziebardziej zaawansowane sfi ju¿ zmianystrukturalne w kierunku spo˝eczeñstwaus˝ugowego.

Berlin jest od dawna najwa¿niejszymoœrodkiem regionu. Wskutek konfrontacjiWschód-Zachód dosz˝o tu nie tylko doniezwykle ostrego wzajemnegoodgraniczenia obu systemów, lecz tak¿e dodaleko idficego zerwania powifizañprzestrzennych. W czasach podzia˝u Niemiecprzesta˝y istnieæ wiêzi zrodzone w cifiguwielu stuleci.

Bezpoœrednio po upadku muru berliñskiegozaczê˝y na nowo od¿ywaæ i nabieraæ corazwiêkszego znaczenia zwifizki odizolowanejprzestrzennie zachodniej czêœci Berlina zewschodnifi czêœcifi miasta i z Brandenburgifi.Region jako ca˝oœæ posiada zró¿nicowanyuk˝ad najró¿niejszych segmentówgospodarki. Centralny charakterwielomilionowego miasta i atrakcyjneobszary krajobrazowe tworzfi w ca˝oœciszczególnfi jakoœæ i szansê nadrobieniazaleg˝oœci i rozwoju obu krajów.

Ca˝y obszar Berlina-Brandenburgii posiadaobecnie status regionu sto˝ecznego wzjednoczonych Niemczech i stanowinajwa¿niejszy biegun wzrostu wœród nowychkrajów zwifizkowych.

Zrastanie siê tego regionu nie jestabstrakcyjnfi fikcjfi politycznfi, lecz faktemwynikajficym z dzia˝alnoœci jegomieszkañców i u¿ytkowników. Planowaniekrajowe tworzy warunki przestrzenne dlatego procesu.

Wprowadzenie

Wyzwania dla regionu sto˝ecznego

Berlin-Brandenburgia

Republiki Federalnej Niemiec Berlin Brandenburgia Ca˝oœæ obszaruBerlina- Brandenburgii

357.000 Powierzchnia (km2) 892 29.476 30.368Udzia˝ w ca˝oœci obszaru (%) 2,9 97,1 100

Cw tym:12,3% tereny osadnicze i komunikacyjne (%) 65,7 7,7 9,583,0% tereny rolnicze i leœne (%) 24,6 84,9 83,1

2,3% powierzchnie wodne (%) 6,6 3,4 3,52,4% inne (%) 3,1 4 3,9

82.537.000 Ludnoœær 3.388.477 2.574.521 5.962.998Udzia˝ w ca˝oœci obszaru (%) 57,5 42,5 100

231 LudnoϾ na km2 3800 87 196

Stopniowe rozszerzanie wspó˝pracy miêdzy krajami zwifizkowymi Berlinem i Brandenburgifiosifignê˝o nowfi jakoœæ w chwili wejœcia w ¿ycie wspólnego krajowego programu rozwoju iwspólnego krajowego planu rozwoju dla bli¿szego obszaru wzajemnych powifizañ. Napodstawie wielu uzgodnieñ co do okreœlonych zagadnieñ i po przeprowadzeniuodpowiedzialnej dyskusji politycznej powstañy w ten sposób po raz pierwszy koncepcjedotyczfice obu krajów zwifizkowych, które dla ca˝ego obszaru i w szczegó˝owy sposóbwyznaczajfi samorzfidom i publicznym podmiotom planistycznym kierunki planowaniaprzestrzennego. Krajowy plan rozwoju portu lotniczego z roku 2003 tworzy podstawyplanistyczne rozbudowy portu lotniczego Schönefeld, natomiast krajowy plan rozwoju ca˝egoobszaru z roku 2004 konkretyzuje ustalenia krajowego programu rozwoju dla zewnêtrznegoobszaru rozwojowego.Publikacja niniejsza przedstawia tematycznie zawartoœæ tych obszernych i z˝o¿onych instru-mentów planowania krajowego.

5

Uwarunkowania polityki rozwojowej

Dla Berlina i Brandenburgii procesjednoczenia Niemiec oznacza ca˝kowicienowe zadania. Muszfi one bowiem:• stawiæ czo˝a wyzwaniom wynikajficym z globalizacji gospodarki, rozszerzenia UniiEuropejskiej i zarysowujficych siê zmiandemograficznych,• zorganizowaæ swoje strukturyprzestrzenne odpowiednio do wymogówgospodarki rynkowej,• ukszta˝towaæ nowe relacje i œcis˝fiwspó˝pracê zjednoczonego Berlina z nowo utworzonym krajem zwifizkowymBrandenburgifi.

Z miêdzynarodowego punktu widzenia krajezwifizkowe Berlin i Brandenburgia sfi ju¿dzisiaj – niezale¿nie od ich samodzielnoœcipolitycznej – wspólnym regionem. Po˝o¿eniegeograficzne w pobli¿u nowych rynków wEuropie Ârodkowej i Wschodniej jest w skalimiêdzynarodowej znacznym atutem, alewynikajfi z niego równie¿ widoczneobcifi¿enia.

Nowa ocena warunków lokalizacji i relacjiprzestrzennych prowadzi w obrêbie ca˝egoobszaru Berlina-Brandenburgii do powstanianowych preferencji. Uwzglêdniajfic strukturyprzestrzenne ukszta˝towane wczeœniej przezpodzia˝ polityczny i gospodarkê planowfi,

Zadania

Konkretnie oznacza to, ¿e nale¿y:• stwarzaæ uzgodnione mo¿liwoœcizaspakajania nowych potrzeb ludnoœci iprzedsiêbiorstw w zakresie lokalizacjimieszkañ i dzia˝alnoœci gospodarczej,• zachowaæ i rozwijaæ miasta i gminy jakoatrakcyjne miejsca lokalizacjimieszkalnictwa, handlu i przemys˝u,• poddawaæ sanacji istniejfice zasobybudowlane,• reaktywowaæ nie wykorzystywane ipoprzemys˝owe tereny osadnicze,• rozwijaæ infrastrukturê transportowfi (drogikolejowe, wodne, lfidowe i powietrzne)

Wydobycie wêgla brunatnego na £u¿ycachUniwersytet Humboldta w Berlinie Zagêszczanie obszarów osiedli

Uwarunkowania wymienione na pierwszymmiejscu odnoszfi siê do wszystkich regionóww Niemczech. Drugi warunek dotyczy tylkonowych krajów zwifizkowych. Natomiastproces zrastania siê czêœci kraju, które majfiza sobfi etap rozwoju w warunkach dwóchró¿nych systemów politycznych igospodarczych, niesie z sobfi szczególneproblemy, które sfi nieporównywalne w skalihistorycznej i których rozwifizywanie jeszczesiê nie zakoñczy˝o.

Procesy globalizacji gospodarki irozszerzenie Unii Europejskiej prowadzfi dozasadniczej zmiany warunków konkurencjimiêdzynarodowej. Konkurujfi z sobfi ju¿ niepojedyncze miasta, lecz w coraz wiêkszymstopniu regiony.

obecna polityka zagospodarowaniaprzestrzennego winna jednoczeœniewykorzystaæ tkwifice w niej szansekszta˝towania przysz˝oœci w interesie obukrajów. Transformacja rynkowa dokona˝a siêbardzo szybko. Przemieszczenia ludnoœci iprzedsiêbiorstw, nowe obszary dzia˝anianajró¿niejszych u¿ytkowników – od wielkichinwestorów do osób szukajficychwypoczynku – zmieniajfi strukturêprzestrzennfi w tempie, jakiego nie znajfiinne regiony metropolitalne.

odpowiednio do nowych wymogów, takichjak zwiêkszanie siê migracji lubpowstawanie nowych powifizañmiêdzynarodowych,• stworzyæ i utrzymaæ sprawnfiinfrastrukturê technicznfi i spo˝ecznfi,a jednoczeœnie:• ograniczyæ do niezbêdnego minimumzu¿ycie powierzchni,• unikaæ ingerencji w œwiat flory i faunybfidê zmniejszaæ i kompensowaæ jej skutki,• rozwijaæ krajobraz jako obszargospodarczy, spo˝eczny i przyrodniczy.

To niepe˝ne wyliczenie zadañ sugeruje tylko,jakie konflikty w zakresie celów musirozwifizywaæ planowanie krajowe. Nie sfione w˝aœciwie niczym nadzwyczajnym.Specyfika sytuacji regionu Berlina-Brandenburgii wynika jednak z rozmiarówdysproporcji przestrzennych i szybkoœcizmian w tej dziedzinie po roku 1990.

6

Berlin i Brandenburgia, dwa kraje zwifizkowe

Przeœwiadczenie o koniecznoœciprowadzenia wspólnej politykizagospodarowania przestrzennego iwspólnego krajowego planowania rozwojupojawi˝o siê w œrodowisku politycznymBerlina i Brandenburgii ju¿ na poczfitkuprocesu zjednoczenia Niemiec.Bezpoœrednio po upadku muru berliñskiegow dniu 9 listopada 1989 roku powsta˝prowizoryczny komitet regionalny. Komitet tenzleci˝ tzw. poczdamskiej grupie planistycznejopracowanie koncepcji w zakresie planowaniaprzestrzennego, których wstêpnfi wersjêprzedstawiono ju¿ w maju 1990 roku.Rozpoczêta w ten sposób wspó˝praca by˝akontynuowana i stopniowo rozszerzana poutworzeniu kraju zwifizkowego Brandenburgia.

W celu przygotowania ewentualnej fuzjikrajów zwifizkowych Berlina i Brandenburgiina poczfitku 1992 roku utworzono wspólnfikomisjê rzfidowfi obu krajów. Komisja taprzed˝o¿y˝a podstawowe za˝o¿eniawspólnego krajowego programu rozwoju.Równoczeœnie powsta˝a nieformalnaregionalna koncepcja strukturalna dla Berlina-Brandenburgii, której przedmiotem by˝ rozwójosadnictwa i ochrona terenów otwartych wregionie berliñskim.

W referendum przeprowadzonym w maju1996 roku wyborcy nie wyrazili zgody nafuzjê obu krajów zwifizkowych, do którejzmierza˝y rzfidy krajowe, dlatego te¿ Berlin iBrandenburgia pozosta˝y na razie dwomasamodzielnymi krajami zwifizkowymi.Ponowne referendum w sprawie fuzji obukrajów zwifizkowych jest przewidziane na rok2006. W Berlinie zamieszkuje obecnie 3,4mln mieszkañców, natomiast Brandenburgialiczy 2,6 mln mieszkañców.

W skali europejskiej Berlin i Brandenburgiaju¿ dzisiaj tworzfi wspólny region i wspólnyobszar gospodarczy i spo˝eczny. Wspólneplanowanie rozwoju przestrzennego jestkonieczne i celowe równie¿ w warunkachdalszego istnienia dwóch krajówzwifizkowych, poniewa¿ dziêki temu mo¿nawczeœnie dostrzec i ewentualnie za˝agodziæmo¿liwe konflikty, a tak¿e nie dopuœciæ dowzajemnie rujnujficej konkurencji. W ramachszeroko zakrojonej wspó˝pracy oba krajezwifizkowe starajfi siê eksponowaæ wspólneinteresy w mo¿liwie wielu dziedzinach politykioraz reprezentowaæ je na zewnfitrz.

Sfisiedzi i partnerzy

Konkretne opracowywanie planówobejmujficych kilka obszarów to zadanieobfitujfice niekiedy w konflikty, poniewa¿ niezawsze ˝atwo jest dostrzec obopólnfi korzyœæ.Stronami sfi tu przecie¿ nie tylko gminy, lecztak¿e dwa samodzielne kraje zwifizkowe,które muszfi siê rozwijaæ i które dfi¿fi dorealizacji w˝asnych interesów politycznych.

Konsensus osifigniêty na abstrakcyjnejp˝aszczyênie skoordynowanego, trwa˝ego istabilnego rozwoju przestrzennego obukrajów musi znaleêæ prze˝o¿enie nakonkretne decyzje. Przedsiêwziêcia, które wkrótkiej perspektywie sfi korzystne lubniekorzystne dla jednego partnera, mogfiprzy uwzglêdnieniu d˝u¿szego horyzontuczasowego i odpowiedzialnoœci zaprzysz˝oœæ wymagaæ równie¿ bolesnychkompromisów, bowiem nie dla ka¿degoproblemu mo¿na znaleêæ rozwifizaniesatysfakcjonujfice obu partnerów.

Konieczny warunek to zaufanie i wzajemnezrozumienie, które ˝ficzy tymczasem Berlin iBrandenburgiê. Woli osifigniêcia kompromisunie mo¿na przy tym opacznie rozumieæ jakokonsensusu za wszelkfi cenê. Kompromiswifi¿e siê zawsze i przede wszystkim zposzukiwaniem wspólnych celów, w którychmo¿na zawrzeæ w˝asne ¿ywotne interesy.

Zrównowa¿ony rozwój przestrzenny naobszarze Berlina i Brandenburgii to twórczei odpowiedzialne zadanie polityczne.Wspólne planowanie krajowe stworzy˝o kutemu wa¿ne podstawy, a osifigniêcie celumo¿e siê w przysz˝oœci powieœæ tylko wwarunkach œcis˝ego wspó˝dzia˝ania obukrajów zwifizkowych.

Wspólne uzgodnienia miêdzy krajamizwifizkowymi

W celu zapewnienia trwa˝ej równowagiinteresów miêdzy Berlinem a Brandenburgifiobowifizuje zasada osifigania porozumieniawe wszystkich znaczficych kwestiachplanowania krajowego. Je¿eli w okreœlonychprzypadkach nie od razu udaje siê dojœæ doporozumienia w ramach wspólnego wydzia˝uplanowania krajowego, wówczas próbêosifigniêcia porozumienia podejmujfinajpierw obaj sekretarze stanu, a nastêpnieobaj cz˝onkowie rzfidów w˝aœciwi do sprawgospodarki przestrzennej.

W rzeczywistoœci wspólne uzgodnieniakoñczy˝y siê w wiêkszoœci przypadkówosifigniêciem porozumienia ju¿ na szczebluwspólnego wydzia˝u planowania krajowego.Od chwili utworzenia wydzia˝ osifignfi˝porozumienie w ponad 90% wszystkichspraw. Jedynie w niewielu kwestiach ocharakterze zasadniczym konieczne by˝opodjêcie decyzji przez kierownictwapolityczne. W ten sposób do tej pory zgodnierozwifizywane by˝y w drodze negocjacjirównie¿ najbardziej konfliktowe problemy.

Wspólna konferencja do spraw planowaniakrajowego, która obraduje podprzewodnictwem szefów rzfidów obu krajówzwifizkowych, do tej pory ani razu nie musia˝asiê zajmowaæ regulowaniem kwestiikonfliktowych, mog˝a siê natomiast wkonstruktywny sposób zajmowaæpropozycjami wypracowanymi przezwspólny wydzia˝ planowania krajowego ipodejmowaæ na tej podstawie decyzje ocharakterze kierunkowym.

Osifiganie porozumienia miêdzy krajami zwifizkowymi

P o r o z u m i e n i e

wspólna konferencja ds. planowania krajowego

minister i senator

sekretarze stanu

wspólny wydzia˝ planowania krajowego krajów zwifizkowych

Berlin i Brandenburgia

kierownik wydzia˝u i sta˝y zastêpca kierownika wydzia˝u

rozbie¿noœæ

rozbie¿noœ

æ

rozbie¿noœ

æ

7

Zagospodarowanie przestrzenne w Niemczech

Zagospodarowanie przestrzenne to wNiemczech dziedzina zwifizana ze znacznymimo¿liwoœciami oddzia˝ywania politycznego iz wielkfi odpowiedzialnoœcifi politycznfi,poniewa¿ jej skutki dla ˝adu przestrzennegosiêgajfi daleko w przysz˝oœæ. Ma ona zawszecharakter miêdzyresortowy, ponadlokalny i

Republiki Federalnej Niemiec jest torozwifizanie wyjfitkowe. W tym celu oba krajezwifizkowe zawar˝y w 1995 roku umowê,która formalnie reguluje ich wspó˝pracê wdziedzinie planowania krajowego.

Wspó˝praca nieformalna natomiast mamiejsce równie¿ miêdzy pozosta˝ymimiastami bêdficymi jednoczeœnie krajamizwifizkowymi, a wiêc Hamburgiem i Bremfi,

Planowanie regionalne

Planowanie regionalne jest tak samo jakplanowanie krajowe zadaniem o charakterzeponadsektorowym, ponadlokalnym ica˝oœciowym. Obejmuje ono jednak tylkoczêœæ obszaru kraju zwifizkowego, amianowicie region, dla któregokonkretyzowane sfi przestrzennie imerytorycznie za˝o¿enia planów krajowych.Planowanie regionalne jest bardzo ró¿niezorganizowane w poszczególnych krajachzwifizkowych. Mo¿e byæ ono zadaniem rzfidukrajowego lub podlegajficych mu organów,powiatów albo zwifizków samorzfidowych.

Planowanie regionalne w Brandenburgii jestpowinnoœcifi piêciu regionalnych wspólnotplanistycznych majficych strukturêsamorzfidowfi. Cz˝onkami wspólnot sfipowiaty i miasta wydzielone. Regiony tegraniczfi z Berlinem jak kawa˝ki tortu.Wspó˝praca Berlina i Brandenburgii wdziedzinie planowania regionalnego odbywasiê w ramach regionalnej konferencjiplanistycznej. Konferencja ta rozpatrujesprawy zasadnicze, natomiast szczegó˝owekwestie planowania regionalnegouzgadniane sfi w ramach rady planowaniaregionalnego.

Miejscowe planowanie przestrzenne

Gminy, niezale¿nie od ich wielkoœci,uchwalajfi samodzielnie miejscowe planyrozwoju. Sfi to plany zabudowy i planyu¿ytkowania terenów. Uprawnienie towywodzi siê z prawa do samorzfiduterytorialnego zagwarantowanego przezartyku˝ 28 konstytucji Niemiec. Decydujficeuchwa˝y w sprawie planów miejscowychpodejmowane sfi przez reprezentacjeposzczególnych gmin.Plany zabudowy regulujfi rodzaj i stopieñwykorzystania terenów budowlanych i majfimoc wifi¿ficfi. Plany u¿ytkowania terenówsporzfidzane sfi dla ca˝ego obszaru gminy, ana ich podstawie opracowywane sfikonkretne plany zabudowy. W Berlinieodpowiedzialnoœæ za miejscowe planowanieprzestrzenne jest podzielona miêdzy w˝adzeca˝ego miasta i w˝adze dzielnicowe. Planu¿ytkowania terenów sporzfidzany jest przezZarzfid Senatu ds. Rozwoju Miasta, planyzabudowy opracowujfi natomiastposzczególne dzielnice.

Zadania planowania krajowego

integrujficy. Federacja ma tu tylkokompetencje w zakresie ustalania warunkówramowych.

Planowanie krajowe nale¿y do zakresuodpowiedzialnoœci poszczególnych krajówzwifizkowych, dlatego te¿ w zale¿noœci odpodjêtej na tym szczeblu decyzji politycznejmo¿e siê nim zajmowaæ wydzia˝ usytuowanyw kancelarii rzfidu kraju zwifizkowego, wministerstwie ochrony œrodowiska,gospodarki, rolnictwa lub sprawwewnêtrznych. Kraje zwifizkowe prowadzfiuzgodnienia miêdzy sobfi i z federacjfi orazinformujfi siê wzajemnie o swoich planach wramach nieformalnej konferencji ministrówgospodarki przestrzennej.

Wspólne planowanie krajowe

Planowanie rozwoju przestrzennego krajówzwifizkowych Berlina i Brandenburgii odbywasiê wspólnie. W systemie federalnym

a otaczajficymi je krajami zwifizkowymi.Wszystkie te wysi˝ki ograniczajfi siê jednakdo czêœci obszarów i do wzajemnej wymianyinformacji, wskutek czego trudne jestrozwifizywanie problemówwielkoprzestrzennych i za¿egnywaniekonfliktów. Niezale¿nie od tego wspó˝praca taprzynosi dobre wyniki. Zebrane w ten sposóbwieloletnie doœwiadczenia stanowi˝y cennfipomoc dla Berlina i Brandenburgii przyopracowywaniu koncepcji ich wzajemnejwspó˝pracy.

Na poczfitku 1996 roku w Poczdamierozpoczfi˝ dzia˝alnoœæ wspólny wydzia˝planowania krajowego krajów zwifizkowychBerlina i Brandenburgii. Wydzia˝ ten jestjednoczeœnie czêœcifi Zarzfidu Senatu ds.Rozwoju Miasta kraju zwifizkowego Berlinaoraz czêœcifi Ministerstwa Infrastructury iGospodarki Przestrzennej krajuzwifizkowego Brandenburgii. Wydzia˝ tenzatrudnia pracowników z obu krajówzwifizkowych.

Wzajmne relacje szczebli planistycznych

Zasady zagospodarowania przestrzennego

planowanie planowanie miejscowekrajowe regionalne planowanie

przestrzenne

kraje zwifizkowe gminyBerlin i 5 regionów Brandenburgii

Brandenburgia i Berlin

Udzia˝ podmiotów reprezentujficych interesy publiczne Uwzglêdnienie planowania sektorowego

sprzê¿enie zwrotne

sprzê¿enie zwrotne

sprzê¿enie zwrotne

sprzê¿enie zwrotne sprzê¿enie zwrotne

sprzê¿enie zwrotne

8

wytyczna ta bêdzie dalej rozwijana w myœlzasady koncentracji decentralnej koncentracji.

Tak sformu˝owana wytyczna kierunkowazagospodarowania przestrzennego stanowicel na przysz˝oœæ, którego realizacja tod˝ugotrwa˝y proces. Uwzglêdnianie tejwytycznej kierunkowej przez instytucjepubliczne ma zapewniæ osifigniêcie równychwarunków ¿ycia na ca˝ym obszarze, stabilnyrozwój obszaru i wyrównanie nierównoœciprzestrzennych. Zadanie polityczne naszczeblu kraju zwifizkowego to przedewszystkim rozbudowa infrastruktury publicznej,wspieranie gmin i przedsiêbiorstw, lokalizacjainstytucji publicznych lub szczególnie wa¿nychprojektów. Wytyczna, zawierajfic wskazówkico do elementów istotnych dla strukturyprzestrzennej oraz planowanej przez pañstwopoprawy warunków lokalizacji, stanowijednoczeœnie pomoc przy podejmowaniudecyzji przez wszystkie podmioty dzia˝ajfice wprzestrzeni, a wiêc tak¿e dla inwestorów.

Wytyczna kierunkowa decentralnejkoncentracji

Koncentracja decentralna jako wytycznakierunkowa zagospodarowaniaprzestrzennego jest ustalonym wzorcemprzestrzennym rozwoju Berlina i Brandenburgii.Jest to zarówno koncepcja d˝ugoterminowa,jak i okreœlenie zakresu aktualnych dzia˝añ.Oznacza to, ¿e wytyczna zawiera ogólneza˝o¿enia kierunkowe i konkretne ustalenia.

Wytyczna ta dfi¿y do osifigniêcia równowagiinteresów miêdzy Berlinem, jegobezpoœrednim otoczeniem i obszaremperyferyjnym Brandenburgii w drodzepolicentrycznego rozwoju kraju. Rozwój manastêpowaæ policentrycznie, to znaczy nieogniskowaæ siê tylko na obszarze aglomeracji,lecz obejmowaæ ca˝y obszar planistyczny, przyczym jednak rozwój powinien w miarêmo¿liwoœci koncentrowaæ siê wodpowiednich punktach ("kotwicowiska").Odpowiednio do rozwoju demograficznego

Motywy wytycznej kierunkowej

Mieszkañcom regionu stworzyæ nale¿y w tokud˝ugofalowego procesu równe warunki ¿ycia naca˝ym obszarze. Wszêdzie zagwarantowaænale¿y mo¿liwoœci osobistego rozwoju.Zapewniæ nale¿y miêdzy innymi w miarê ˝atwydostêp do instytucji publicznych. Równoœæ nieoznacza zacierania wszelkich ró¿nic przeztworzenie identycznych struktur, funkcji lubwyposa¿enia. Ka¿dy obszar ma w˝aœciwe sobiemocne i s˝abe strony, swój szczególny potencja˝,który nale¿y wykorzystaæ. Akceptujfic ró¿nicenale¿y jednak dfi¿yæ do tego, by w˝aœciwe by˝yich wzajemne relacje.

Zapewniæ nale¿y w trwa˝y sposób przyrodniczepodstawy ¿ycia i pracy. Korzystanie z przestrzeninie mo¿e siê odbywaæ kosztem œrodowiskaprzyrodniczego lub mu zagra¿aæ. Potencja˝przyrodniczy chroniæ nale¿y jako wartoœæ samfiw sobie, a tak¿e w interesie przysz˝ych pokoleñi jako szczególnie cenne uzupe˝nienie wstosunku do aglomeracji. Nale¿y unikaæ w miarêmo¿liwoœci ingerowania w przyrodê. Je¿eliingerencja taka jest niezbêdna, wówczas nale¿yzadbaæ o kompensacjê jej skutków.

Wykorzystywaæ nale¿y potencja˝y endogeniczneposzczególnych czêœci krajów. Zadanie krajówzwifizkowych to tworzenie korzystnychwarunków lokalizacyjnych przezprzedsiêwziêcia infrastrukturalne i politykêpromocyjnfi. Rozwój gmin jest przedewszystkim zadaniem miejscowych podmiotówpublicznych i prawnych, którym sfi najlepiejznane warunki lokalne, co umo¿liwiaznajdowanie efektywnych rozwifizañ w drodzelokalnego konsensusu. Nale¿y przy tym siêgaædo istniejficego potencja˝u lokalnego. Zgodnie ztym koncepcja koncentracji decentralnej opierasiê na istniejficych strukturach przestrzennych,których efektywnoœæ nale¿y dalej rozwijaæ.

W przysz˝oœci konieczna bêdzie jeszczesilniejsza koncentracja szczup˝ych zasobówpublicznych. Przestrzennie zró¿nicowanewsparcie powinno byæ êród˝em po¿fidanychimpulsów. Obdzielanie wszystkich po równooznacza˝oby bowiem marnotrawienie œrodków,gdy¿ wówczas nie wystarczy˝oby ich nawet napojedyncze projekty. Tylko koncentracja naprzedsiêwziêciach o szerokim oddzia˝ywaniuumo¿liwia inicjowanie projektów o kluczowymznaczeniu dla regionu, lepsze wykorzystaniepodstawowych inwestycji infrastrukturalnychoraz powstawanie efektów synergicznych dziêkiwzajemnie uzupe˝niajficym siêprzedsiêwziêciom. Celowi temu bêdzie równie¿s˝u¿yæ przewidziany do opracowania krajowyplan rozwoju systemu miejscowoœcicentralnych.

Krajowy program rozwojuBerlina-Brandenburgii

Wytyczna kierunkowa koncentracji decentralnej

bli¿szy obszar wzajemnych oddzia˝ywañ Brandenburgia - Berlin

zewnêtrzny obszar rozwojowy

regionalne centrum rozwojowe wieñca miast

regionalne centrum rozwojowe zewnêtrznego obszaru rozwojowego

centrum w bli¿szym obszarze wzajemnych oddzia˝ywañ

przemys˝owy oœrodek rozwojowy w zewnêtrznym obszarze rozwojowym

miejscowoœci o szczególnej potrzebie dzia˝ania w bli¿szym obszarze wzajemnych oddzia˝ywañ

granica krajów zwifizkowych

granice powiatów

9

Berlin jako stolica Niemiec jest znówsiedzibfi Bundestagu, Bundesratu i rzfidufederalnego. Funkcja centrum rzfidowegoprzynosi wa¿ne impulsy rozwojowe nie tylkosamemu miastu, lecz tak¿e ca˝emu regionowisto˝ecznemu Berlina-Brandenburgii. Liczficy3, 4 mln mieszkañców Berlin, jako rdzeñca˝ego obszaru, pe˝ni rolê metropolii. Miasto

Czêœci wspólnego obszaru planistycznego

Miasto centralne i otoczenie tworzfi tzw. bli¿szy obszar wzajemnych powifizañ Berlin-Brandenburgia. W skali miêdzynarodowej region metropolitalny jest pozytywnie postrzeganyprzez pryzmat ¿ywej i otwartej na œwiat metropolii po˝o¿onej wœród piêknego, zielonegootoczenia. Oba te zró¿nicowane walory korzystnie siê uzupe˝niajfi i w przysz˝oœci nale¿y jezachowaæ i rozwijaæ.

Brandenburskie otoczenie Berlinaspe˝nia przede wszystkim uzupe˝niajficfifunkcjê w stosunku do Berlina jako miastacentralnego. Realizowaæ nale¿y tu g˝ówniefunkcje i zadania, których nie mo¿na wcalelub w pe˝ni zrealizowaæ w samym mieœciecentralnym, a które wifi¿fi siê z aglomeracjfi,np. rekreacja, mieszkanie wœród zieleni,

Presja osadnicza w ostatnich latach uleg˝a naniektórych obszarach zmniejszeniu, jednakoczekiwania rozwojowe gmin sfi du¿e,dlatego te¿ planowanie krajowe ma tu dowype˝nienia funkcjê porzfidkujficfi. Jakozewnêtrzny obszar rozwojowyokreœlane sfi peryferia Brandenburgii. Obszarten nale¿y do obszarów o najni¿szej gêstoœci

sto˝eczne nale¿y w zwifizku z tym wzmocniæjako centrum gospodarcze, naukowe ikulturalne. W mieœcie mieszka wprawdzieprawie 4.000 mieszkañców na km2, pomimoto jest w nim du¿o zieleni.

Zamierzeniem jest zrównowa¿ony rozwój,przy czym z jednej strony trzeba likwidowaænierównoœci miêdzy obu czêœciami niegdyœpodzielonego miasta i tworzyæ powifizaniamiêdzy starym i nowym centrum Berlina, a zdrugiej strony nale¿y zagwarantowaæ, aby zeœródmieœcia nie zosta˝y wyparte funkcjemieszkalne, stworzyæ korzystne warunkirozwoju dla ró¿nych rodzajów us˝ug iutrzymaæ podstawowy zasób rdzeniprzemys˝owych. Zadania porzfidkujfice majfitu wysoki priorytet dla planowania.

dzia˝alnoœæ gospodarcza wymagajficadu¿ych terenów. Chocia¿ od roku 1990otoczeniu Berlina przyby˝o w sumie ponad180 tys. mieszkañców, to gêstoœæzaludnienia, wynoszfica ok. 200mieszkañców na km2, jest tu o po˝owê ni¿szani¿ w otoczeniu wielkich miastzachodnioniemieckich i niewiele wiêksza ni¿na ca˝ym obszarze obu krajów zwifizkowych.

zaludnienia w Niemczech. Mieszka tuznacznie mniej ni¿ 70 osób na km2.

Charakteryzuje go wystêpowanie terenów osilnie wiejskim charakterze oraz kilkuwiêkszych miast o znaczeniu regionalnym ipojedynczych oœrodków przemys˝owych.Najpilniejsze zadanie publiczne to inicjowanierozwoju. W celu wspierania gospodarki istabilizacji liczby ludnoœci konieczna jestrealizacja programów ukierunkowanych nazachowanie istniejficych centrówprzemys˝owych i odnowê miast.

Gminy o charakterze wiejskim nie stanowifipunktów ciê¿koœci osadnictwa

Dalsze parki handlowe to zagro¿enie dla placó-wek zaopatrzeniowych usytuowanych blisko kon-sumenta

Filharmonia Berliñska

bli¿szy obszar wzajemnych oddzia˝ywañ

4.368.191 LudnoϾ

5.367 km2

813 LudnoϾ na km2

zewnêtrzny obszar rozwojowy

1.594.807 LudnoϾ

24.109 km2

66 LudnoϾ na km2

10

Centra koncentracji decentralnej

Osiem centrów w otoczeniuBerlina to miasta, do których

dociera kolej miejska. Zalicza siêdo nich równie¿ liczficy ponad 130 tys.

mieszkañców Poczdam, który jest stolicfikraju zwifizkowego Brandenburgii. Na tecentra skierowaæ nale¿y istniejfice obecnie iprzysz˝e, prawdopodobnie zwiêkszonezapotrzebowanie na nowe tereny osadniczew brandenburskiej czêœci bli¿szego obszaruwzajemnych powifizañ. W ten sposóbuwzglêdniane sfi doœwiadczenia innychregionów metropolitalnych w zakresiewzmo¿enia procesów suburbanizacji. Napierwszym planie stojfi tu porzfidkujficeinstrumenty gospodarki przestrzennej.

Wyznaczenie szeœciu miejscowoœcio szczególnej potrzebie

dzia˝ania w bli¿szym obszarzewzajemnych powifizañ wynika stfid, ¿e zewzglêdu na istnienie dawnych obiektówwojskowych, du¿ych terenówpoprzemys˝owych i nadzwyczaj rozproszonejstruktury osadniczej wystêpujfi w nichszczególnie trudne problemy. Priorytetowetraktowanie tych miejscowoœci przezplanowanie krajowe nie wynika z ichponadlokalnych funkcji obs˝ugowych, lecz jestzadaniem urbanizacyjnym o szczególnymznaczeniu dla rozwoju kraju.

Regionalne centrum rozwojowe: Cottbus

Przemys˝owy oœrodek rozwojowy: Premnitz

Centrum w bli¿szym obszarze wzajemnychoddzia˝ywañ: Bernau

Funkcjê kluczowfi w koncepcjidecentralnej koncentracji maszeœæ regionalnych centrów

rozwojowych tzw. wieñcamiast. Miasta Brandenburg nad Hawelfi,Neuruppin, Eberswalde, Frankfurt nad Odrfi,Cottbus i Jüterbog/Luckenwalde po˝o¿one sfipierœcieniowo w odleg˝oœci 60-100 km odBerlina i tworzfi tym samym wieniec

Regionalne centrum rozwojowe zewnêtrznegoobszaru rozwojowego: Schwedt/O.

Piêæ dalszych regionalnychcentrów rozwojowychzewnêtrznego obszaru

rozwojowego jest po˝o¿onych wregionach wiejskich lub na obszarach ocharakterze górniczym. Powinny oneustabilizowaæ otaczajfice je obszary, którecharakteryzujfi siê niskfi gêstoœcifi zaludnieniai wystêpowaniem ma˝ych miejscowoœci.

Miejscowoœæ o szczególnej potrzebie dzia˝ania:Dallgow-Döberitz/Elstal

otaczajficy metropoliê. Odznaczajfi siê oneszczególnie korzystnym po˝o¿eniem. Miastate posiadajfi wystarczajficy – z punktuwidzenia samodzielnego rozwoju – dystansw stosunku do Berlina, jednoczeœnieusytuowane sfi w odpowiedniej bliskoœciBerlina, co umo¿liwia wykorzystanie zaletmetropolii. Dziêki temu miasta te oddzia˝ujficna swoje otoczenie powinny przedewszystkim wspieraæ rozwój zewnêtrznegoobszaru rozwojowego. Wa¿nym zadaniemprzyczyniajficym siê do podniesienia jakoœcica˝ego obszaru jest jednoczeœniezachowanie obszarów wiejskich jakocennych obszarów gospodarczych,przyrodniczych i rekreacyjnych.

Jedenaœcie przemys˝owychoœrodków rozwojowych w

zewnêtrznym obszarzerozwojowym to wyraz szczególnej strukturygospodarki brandenburskiej z pojedynczymiwiêkszymi lokalizacjami przemys˝u w

stosunkowo ma˝ych miastach. Miasta te liczfinajczêœciej od 10 do 30 tys. mieszkañców ihistorycznie ukszta˝towa˝y je przemys˝y oznaczeniu ponadregionalnym. Ich zachowanie iprzysz˝oœciowa restrukturyzacja ma zapewniæzrównowa¿onfi strukturê gospodarczfi istabilizacjê ludnoœci w zewnêtrznym obszarzerozwojowym.

11

Sytuacja wyjœciowa

Aglomeracja berliñska charakteryzuje siê podwzglêdem przestrzennym w porównaniu zinnymi porównywalnymi obszaraminiezwyk˝fi strukturfi osadniczfi, na którfisk˝ada siê zwarty rdzeñ z osiami osadniczymiwzd˝u¿ torów kolejowych, biegnficymigwieêdziœcie w kierunku otoczenia orazrozleg˝e, siêgajfice a¿ do centrum miastatereny otwarte miêdzy tymi osiami. Tastruktura osadnicza okreœlana jest równie¿jako “Gwiazda Berliñska”. Jest to wynikplanowego rozwoju osadniczego, któregopoczfitki siêgajfi XX wieku i którego

podstawy nale¿y zachowaæ i rozwijaæ,poniewa¿ tworzfi one znakomite warunki dozrównowa¿onego rozwoju przestrzennego.Na obszarze metropolitalnym Berlina-Brandenburgii wystêpujfi nierównoœciprzestrzenne w skali, jaka nigdzie poza tymw Niemczech nie jest znana. Dla porównaniaobszar aglomeracji osifiga jednak tylko dwietrzecie zagêszczenia charakteryzujficegoZag˝êbie Ruhry. Nawet je¿eli to z pewnoœcifinie powinno stanowiæ wzorca rozwojuosadniczego dla obszaru metropolitalnegoBerlina-Brandenburgii, to widoczne sfi tujednak du¿e mo¿liwoœci zagêszczenia, któremo¿na wykorzystaæ w sposób celowy iodpowiedzialny.

Pomniejszony plan oryginalny 1:100 000

Krajowy plan rozwoju dla bli¿szego obszaru wzajemnych powifizañ

Kategorie obszarów

Obszar osiedli

Teren otwarty z ochronfizasobów na wielkich

powierzchniach

Teren otwartyze szczególnfi ochronfi

zasobów

zagêszczeniedopuszczalne

powiêkszenie osiedlidopuszczalne w

wyjfitkowych przypadkach

powiêkszenie osiedli niedopuszczalne

12

Krajowy plan rozwoju dla bli¿szegoobszaru wzajemnych powifizañ

Odpowiedzifi krajowego planu rozwoju dlabli¿szego obszaru wzajemnych powifizañ naspodziewanfi na poczfitku lat 90. presjêosadniczfi i wynikajfice stfid dfi¿enia dosuburbanizacji w samym Berlinie i wokó˝Berlina jest podwójna strategia. Rozwójosadniczy ma byæ z jednej strony kierowanyna ograniczonfi liczbê odpowiednichmiejscowoœci. Koncentracja rozwojuosadniczego to jeden aspekt, drugirównoprawny aspekt to ochrona terenówotwartych. Oba te aspekty uzupe˝niajfi siê iwzajemnie warunkujfi. Bez dostatecznegozagêszczenia istniejficych osiedliwielkoprzestrzenna ochrona terenówotwartych w warunkach rosnficej presjirozwojowej bêdzie prawie niemo¿liwa. Zdrugiej strony w dzisiejszych czasach, aodnosiæ siê to bêdzie jeszcze bardziej doprzysz˝oœci, atrakcyjne i po˝o¿one w pobli¿uosiedli tereny otwarte jako czynnik bodêcowystanowifi wa¿ny “miêkki czynnik lokalizacji”,który kszta˝tuje image i stanowi tym samymwarunek ogólnego rozwoju regionu.

Koncepcja ta stanowi odpowiedê na obawy,które wynikajfi z doœwiadczenia innychobszarów metropolitalnych. Bez sterujficegodzia˝ania ze strony planowaniaprzestrzennego istnieje bowiemniebezpieczeñstwo wykszta˝cenia siêmonofunkcyjnego rdzenia, który by˝byotoczony przez chaotyczne osadnictwopozbawione struktury. Podczas gdy centrummusia˝oby walczyæ z korkami ulicznymi ichaosem ekologicznym, bezpoœrednieotoczenie w wyniku nie ukierunkowanegowykorzystania terenów stawa˝oby siê bujnierosnficym pasem osadnictwa, którypozbawia˝by dalsze peryferie w˝asnych szansrozwojowych. Wszystko to by˝oby sprzecznez idefi zrównowa¿onego rozwojuprzestrzennego.

Krajowy plan rozwoju opiera siê w interesiezrównowa¿onego rozwoju przestrzennegona koncepcji policentrycznej, oszczêdzajficejzasoby i redukujficej potrzeby transportowe.Celem obu krajów zwifizkowych jestkierowanie dynamiki rozwojowej doodpowiednich miejsc w przestrzeni. Równie¿tutaj rozwój osadniczy powinien siê odbywaæzgodnie z zasadfi policentrycznoœci. Krajowy

plan rozwoju dla bli¿szego obszaruwzajemnych powifizañ ustala w zwifizku ztym co do zasady, w jakich strefach obszaruplanistycznego mo¿e i powinien mieæ miejscerozwój osadniczy, a gdzie nale¿y stosowaærestrykcje wobec rozproszonego osadnictwana terenach otwartych.

W celu operacjonalizacji wytycznychkierunkowych wyznaczone zosta˝y – zuwzglêdnieniem planów miejscowych zwczesnych lat 90. --– strefy osadnicze (terenyzaznaczone czerwonym kolorem). Tamkoncentruje siê ok. 84% planów miejscowychzaakceptowanych przez szczebel planowaniakrajowego. Natomiast 13% planówmiejscowych przypada na kategoriê terenuotwartego z ochronfi zasobów na wielkichpowierzchniach (powierzchnie zaznaczone¿ó˝tym kolorem), gdzie z zachowaniemokreœlonych warunków dopuszczalny jestrozwój osadniczy. Tylko 3% planów odnosi siêdo kategorii terenu otwartego o szczególnychwymaganiach ochronnych, przy czym nale¿yzaznaczyæ, ¿e w obrêbie obowifizywaniaplanów zabudowy mogfi siê znajdowaæpowierzchnie majfice charakter terenuotwartego.

Zadaniem planowania krajowego nie jestzapobie¿enie suburbanizacji lub realizacjakonkretnych projektów w okreœlonychmiejscach. Tworzy ono natomiastuwarunkowania przestrzenne w celuumo¿liwienia niezbêdnego przysz˝egorozwoju w odpowiednich miejscach.Przedstawiane sfi mo¿liwoœci celowegorozwoju i wskazywane granice wykorzystaniaprzestrzeni w˝aœciwego z punktu widzeniainteresów ca˝ego rozpatrywanego obszaru.Przewidywane w planach krajowychzapotrzebowanie na tereny zak˝ada, ¿e wokresie od 1990 do 2010 roku mo¿liwy jestprzyrost liczby ludnoœci w Berlinie i jegootoczeniu wynoszficy po 300 tys.mieszkañców.

Majfic na uwadze rzeczywisty iprognozowany rozwój demograficznyza˝o¿enie to zostanie w Brandenburgiiprawdopodobnie prawie osifigniête. WBerlinie natomiast, wbrew wczeœniejszymoczekiwaniom, liczyæ siê nale¿y do 2020 rokuze stabilnfi lub nieznacznie spadkowfitendencjfi demograficznfi.

Wzmocnienie œródmieœci jako centrów

Potencja˝ zagêszczenia

13

Krajowy plan rozwoju dla ca˝ego obszaruBerlina-Brandenburgii - uzupe˝niajficeustalenia przestrzenne dla zewnêtrznegoobszaru rozwojowego - jako kolejnyczêœciowy plan przestrzenny konkretyzujeustalenia zawarte we wspólnym krajowymprogramie rozwoju krajów zwifizkowychBerlina i Brandenburgii w zakresiezewnêtrznego obszaru rozwojowego.

Krajowy plan rozwoju dla ca˝ego obszaru

Powy¿szy plan uzupe˝nia tym samymustalenia najwy¿szego stopnia dla dziedzinosadnictwa, terenów otwartych, transportu iprewencyjnej ochrony przeciwpowodziowejna zewnêtrznym obszarze rozwojowym,wzmacnia centra i sprzyja tworzeniurównowagi interesów miêdzy centrami iokolicznymi gminami. Plan integruje ochronêi wykorzystanie terenów otwartych zefektywnymi systemami ekologicznymi,zapewnia funkcjonalnfi sieæ transportowfi igwarantuje prewencyjnfi ochronêprzeciwpowodziowfi.

Plan tworzy na szczeblu planowaniakrajowego warunki trwa˝ego zabezpieczenianaturalnych podstaw ¿ycia oraz rozwojuprzestrzennego odpowiadajficegopotrzebom ludnoœci i przemian strukturalnychzgodnych z wymaganiami przestrzennymi,

ekologicznymi i spo˝ecznymi. Plan stanowiponadto istotnfi podstawê merytorycznfi imetodycznfi planowania regionalnego wBrandenburgii.

14

Krajowy plan rozwoju portu lotniczegozapewnia za pomocfi instrumentówplanowania krajowego rozbudowê portulotniczego Schönefeld.

Krajowy plan rozwoju portu lotniczego, którywszed˝ w ¿ycie dn. 15 listopada 2003 r.,zawiera m.in. ustalenia planistyczne dotyczficezabezpieczenia terenów lotniska, tras ikorytarzy dla po˝ficzeñ komunikacyjnych orazstref planistycznych z ograniczeniamiosadnictwa i ograniczeniem wysokoœcizabudowy.

Wspólny krajowy plan rozwoju portu lotniczego

Zadaniem krajowego planu rozwoju portulotniczego jest przede wszystkimzabezpieczenie terenów koniecznych dlarealizacji przedsiêwziêcia rozbudowy.Obejmujfi one obok samego terenu lotniskarównie¿ alternatywne trasy i korytarze s˝u¿ficestworzeniu po˝ficzeñ komunikacyjnych zlotniskiem.

Najwa¿niejsze przedsiêwziêcia to budowanowego po˝ficzenia drogowego A 113,dwutorowa rozbudowa kolei drezdeñskiej orazfunkcjonalne i efektywne po˝ficzenie terminaliz istniejficfi siecifi dróg ko˝owych i kolejowych.

Okreœlenie stref planistycznych ograniczonegoosadnictwa (I i II) ma s˝u¿yæ w ramachprofilaktyki planistycznej minimalizacjikonfliktów pomiêdzy pobliskim osadnictwema zwifizanym z ha˝asem korzystaniem z portulotniczego, co zostanie osifigniête poprzezograniczenie lokalizowania mieszkalnictwa iinstytucji wra¿liwych na ha˝as w obrêbie tychstref.

Dla ponad 600 projektów jeszcze przedrozpoczêciem procedury stwierdzono, ¿eodpowiadajfi one celom gospodarkiprzestrzennej. Natomiast w przypadku pewnejliczby projektów ju¿ wstêpne badaniewykaza˝o, ¿e nie majfi one szans na pozytywnfiocenê. Równie¿ tu pomimo z˝o¿enia wnioskumo¿na by˝o zrezygnowaæ z przeprowadzeniaprocedury zagospodarowania przestrzennego.W przypadku wielu innych projektów wnioskio przeprowadzenie procedury zagospodarowaniaprzestrzennego zosta˝y wycofane.

Na poczfitku lat 90. przeprowadzane by˝yprzede wszystkim procedury w sprawiedu¿ych centrów handlowych lub parkówrekreacyjnych i pól golfowych, które szuka˝ylokalizacji wokó˝ Berlina. Aktualnie dominujfi

15

Ogólnie rzecz biorfic w toku proceduryzagospodarowania przestrzennego mo¿liwejest ju¿ we wczesnym stadium procesuplanowania:• dostrze¿enie konfliktów miêdzy ró¿nymiformami u¿ytkowania i wskazanie mo¿liwychrozwifizañ,• znalezienie najkorzystniejszych przebiegów tras i odpowiednich lokalizacji,• ograniczenie ingerencji w obszary wymagajfice ochrony,• u˝atwienie innych proceduradministracyjnych,• zapewnienie przejrzystoœci procedury, a tymsamym akceptacji jej wyników przez opiniêpublicznfi.

W ramach procedury zagospodarowaniaprzestrzennego planowanie krajowe próbujeumo¿liwiæ po¿fidany rozwój w drodzeuzgodnieñ i ewentualnej modyfikacji projektów.Wynikiem procedury zagospodarowaniaprzestrzennego jest ocena z punktu widzeniaplanowania krajowego. Nie ma onawprawdzie bezpoœredniej mocy prawnej,nale¿y jfi jednak uwzglêdniæ w innychprocedurach prawnych decydujficych ozatwierdzeniu zamierzenia.

Do tej pory z˝o¿onych zosta˝o ponad 1000wniosków o wszczêcie proceduryzagospodarowania przestrzennego. Dla ponad300 zamierzeñ procedury zagospodarowaniaprzestrzennego zosta˝y zakoñczone, przy czymich zdecydowana wiêkszoœæ zakoñczy˝a siêwydaniem pozytywnej oceny planistycznej.

Dostosowanie miejscowegoplanowania przestrzennego

Planowanie gminne winno siêpodporzfidkowaæ nadrzêdnym celomplanowania krajowego. Procedura ta jestobjêta regulacjfi ustawowfi. Je¿eli gminy wBrandenburgii lub dzielnice w Berliniezamierzajfi sporzfidziæ plan miejscowy,zg˝aszajfi odpowiednio wczeœnie ten zamiarorganom planowania krajowego i objaœniajfi wg˝ównych zarysach zamierzenia planistyczne.Dziêki temu przyspieszona zostaje proceduraplanowania i ewentualnych zmian.

Je¿eli zamierzenie planistyczne mieœci siê wponadlokalnych ramach, wówczasprzekazane gminie stanowisko koñczy siêakceptacjfi zamierzenia z punktu widzeniaplanowania krajowego. Je¿eli z punktuwidzenia planowania krajowego istniejfiwfitpliwoœci, wówczas zadaniem planowaniakrajowego jest dfi¿enie do osifigniêcia

zgodnoœci. W takim przypadku zamierzenienie uzyskuje akceptacji, a gmina zostajepowiadomiona o zmianach koniecznych wcelu osifigniêcia zgodnoœci z celamiplanowania krajowego.

Procedura zagospodarowaniaprzestrzennego

Procedura zagospodarowania przestrzennegoto obszerna formalna procedura dla du¿ychprojektów budowlanych, której celem jest:• sprawdzenie zgodnoœci zamierzeniaistotnego dla przestrzeni z wymogamigospodarki przestrzennej,• odpowiednio wczesne uzgodnieniezamierzenia z innymi zamierzeniami podkfitem wymogów gospodarki przestrzennej.

Park wiatrowy

Park mieszkaniowy w Brandenburgii

Centrum handlowe

Procedury formalne

procedury dotyczfice planów budowy dróg,tras energetycznych, w dalszym cifigu centrówhandlowych, a tak¿e coraz czêœciejwykorzystania energii wiatru.

16

Formalne planowanie przestrzenne tworzybezpieczeñstwo prawne. Obecnie – równie¿za granicfi – uznaje siê, ¿e tobezpieczeñstwo planistyczne mo¿e byæcennfi pomocfi przy rozeznawaniu sytuacji ipodejmowaniu decyzji o inwestowaniu wNiemczech. Jednak w mocnosformalizowanym systemie prawnymplanowania na wszystkich szczeblach tkwifirównie¿ s˝aboœci, które samemu systemowitrudno jest pokonaæ. D˝ugie okresysporzfidzania planów, skomplikowaneprocedury uzgodnieñ obejmujficych wieleszczebli, wysoki stopieñ abstrakcji i wskutektego czasami nieuwzglêdnianie konkretnychkonfliktów prowadzfi ogó˝em do odk˝adaniadecyzji i niedocifigniêæ wykonawczych.

W zwifizku z tym dobrym uzupe˝nieniemplanów sformalizowanych i wifi¿ficych sfiplany nieformalne. Planowanie nieformalne wcoraz wiêkszym stopniu pomyœlnie realizujedwa zadania:

Z jednej strony odpowiednio wczeœnieidentyfikowane sfi i niekiedy ju¿ na tym etapierozwifizywane mo¿liwe konflikty, z drugiejstrony uproszczeniu i przyspieszeniu ulegapraktyczna dzia˝alnoœæ politykizagospodarowania przestrzennego wzakresie urzeczywistniania jej celów.

Najwiêksza zaleta planowania nieformalnegopolega na tym, ¿e mo¿e ono szybciejuwzglêdniaæ innowacje, opisywaæbezpoœrednio problemy i nie unikaækonfliktów, tworzfic tym samym œwiadomoœæistniejficych problemów. Dobrowolne, wdu¿ej mierze niezhierarchizowane spotkaniawszystkich tych, którzy sfi rzeczywiœciezainteresowani rozwifizaniem danegoproblemu, stwarzajfi wzajemne zaufaniebêdfice warunkiem znalezienia zgodnychcelów.

Parki regionalne

Szczególnie plastycznym przyk˝ademnieformalnej wspó˝pracy miêdzysamorzfidami sfi parki regionalne. Idea parkuregionalnego jest przede wszystkim strategifigospodarki przestrzennej.

Jest to koncepcja szersza ni¿ koncepcje“zielonych pierœcieni” czy “zielonych klinów”,które wystêpujfi w wielu planachdotyczficych ró¿nych miast i ich otoczenia.Parki regionalne to obszary rozwojowe.Koncepcja ta jest próbfi uwzglêdnienia

ró¿nificych siê miêdzy sobfi interesówposzukujficych wypoczynku mieszkañcówwielkich miast i ludnoœci zamieszkujficej parkregionalny. Wokó˝ Berlina powsta˝ ˝añcuchparków regionalnych, których powierzchniaogó˝em wynosi ponad 2.000 km2.

Cechy krajobrazowe ka¿dego parkuregionalnego sfi specyficzne i ró¿norodne.Ca˝kowicie ró¿ne sfi te¿ sposobyposzukiwania regionalnego konsensusu, jako¿e wystêpujfi przecie¿ ró¿nice miêdzyinteresami ludzi jako u¿ytkowników akoniecznoœcifi ochrony przyrody i potrzebamirozwojowymi krajobrazu.

Dlatego te¿ konkretne koncepcjezagospodarowania nie powstajfi zza biurkawed˝ug centralnego planu, lecz rodzfi siêoddolnie wed˝ug zasady "bottom-up".Zainteresowane gminy brandenburskie,dzielnice Berlina, zwifizki i stowarzyszenia,przedstawiciele gospodarki i zainteresowaniobywatele spotykajfi siê i razem zasiadajfiprzy okrfig˝ym stole.

Rozmowy budujfice zaufanie i intensywnenegocjacje prowadzfi do sformu˝owaniawspólnych celów, które na zewnfitrzartyku˝owane sfi jednym g˝osem. Powstajfi

sieci, koncepcje docierajfi do szerszegokrêgu zainteresowanych, którzy pragnfiwnieœæ do nich w˝asny wk˝ad. Dziêki temurodzi siê powoli to¿samoœæ regionalna.

Dziêki dobrej wzajemnej wspó˝pracyuczestniczficych samorzfidów rosnfi szanserozwojowe regionów parków regionalnych.W roku 2003 powsta˝a organizacjaskupiajfica parki regionalne Brandenburgii iBerlina, w której koncentruje siê ichdzia˝alnoœæ i umacniajfi strukturyorganizacyjne.

Procedury nieformalne

17

Wzrost powifizañ i synergizm ró¿nych obszarów

Wzrastajfice powifizania i wzajemnezale¿noœci na p˝aszczyênie miêdzynarodoweji regionalnej stanowifi o koniecznoœcica˝oœciowego rozpatrywania problemów.Nowe uwarunkowania polityczne igospodarcze oraz postêp w dziedzinietechniki komunikacyjnej i transportowejprowadzfi do intensyfikacji wymiany iwzajemnych powifizañ miêdzy podmiotamiró¿nych szczebli.

Ani Berlin, ani Brandenburgia nie sfi same wstanie stworzyæ swoim obywatelom iprzedsiêbiorstwom wszechstronnychwarunków w zakresie wysokiej jakoœci ¿ycia iatrakcyjnoœci gospodarczej. Wykorzystujficswoje mocne strony oba kraje zwifizkoweuzupe˝niajfi siê w ró¿nych dziedzinach iodnoszfi wzajemne korzyœci ze wzglêdu naswfi ró¿norodnoœæ. Dziêki temu mo¿liwa jestsymbioza i wykorzystanie efektówsynergicznych na rzecz pozytywnego rozwojuca˝ego obszaru.

Region sto˝ecznyBerlin-Brandenburgia w Europie

Europa rozszerza siê i pog˝êbia, zwiêksza siêpole dzia˝ania dla gospodarki i politykizarówno wewnfitrz, jak i na zewnfitrz UniiEuropejskiej. Rezultatem poszerzenia obszarudzia˝alnoœci gospodarczej jest spadekznaczenia ma˝ych jednostek. Ju¿ nie samomiasto Berlin, ale ca˝y obszar metropolitalny zjego bogatymi mo¿liwoœciami jestpostrzegany jako oœrodek gospodarczy.Powifizania miêdzynarodowe, dynamiczneprzedsiêbiorstwa, skarby kultury i krajobrazukszta˝tujfi obraz regionu sto˝ecznego Berlina-Brandenburgii. Jedynie droga w kierunkurozwoju wspólnego, aczkolwiek wewnêtrzniezró¿nicowanego obszaru metropolitalnegostanowi szansê na sukces w Europieregionów.

Europa charakteryzuje siê wystêpowaniempolicentrycznego, hierarchicznego systemuregionów miejskich. Zadaniamiêdzynarodowe i dzia˝alnoœæ gospodarczasfi tu efektywnie realizowane w ramachwielkoprzestrzennego podzia˝u pracy. Ogólnierzecz biorfic Niemcy jako kraj majfi zewzglêdu na policentrycznfi strukturêosadniczfi korzystne warunki pomyœlnegoudzia˝u we wspó˝zawodnictwie regionóweuropejskich. Stolica Niemiec Berlin, jakowêze˝ w tej sieci, odgrywa -– zw˝aszcza wstosunku do Europy Ârodkowej i Wschodniej– wa¿nfi rolê, którfi nale¿y rozwijaæ jako walorprzestrzenny wynikajficy z po˝o¿enia.

Ze wzglêdu na swoje obecne powifizaniamiêdzynarodowe Berlin odgrywa znacznfirolê wœród metropolii europejskich. Szansê têtrzeba wykorzystaæ. Region Berlina mo¿ebowiem pe˝niæ funkcjê okna na œwiat,pomostu i wa¿nego oœrodka wêz˝owego,je¿eli uda siê wykorzystaæ jego korzystnepo˝o¿enie:• w centrum geograficznym nie podzielonej ju¿ Europy,• miêdzy przestrzenifi zachodnioeuropejskfi o najwy¿szych standardach rozwoju gospodarki a przestrzenifiwschodnioeuropejskfi o najwy¿szejdynamice rozwoju, którego poziomwyjœciowy jest jednak niekiedy jeszcze bardzo niski.

Czêœci obszaru jako elementy ca˝ego obszaru

Planowanie przestrzenne przyjmuje zasadê,¿e poszczególne jednostki przestrzenne sfielementami wiêkszego obszaru stanowificegoca˝oœæ. Oznacza to, ¿e dostrzegane sfi funkcjemiêdzynarodowe i narodowe orazuwzglêdniane europejskie i wewnêtrznewymagania wobec przestrzeni. EuropejskaKoncepcja Rozwoju Przestrzennego powstajew ramach dobrowolnej wspó˝pracymiêdzyrzfidowej i wymiany informacji zgodniez zasadami subsydiarnoœci. Koncepcja taobejmie poszerzonfi od maja 2004 UniêEuropejskfi, o ile nowi cz˝onkowie aktywnie idobrowolnie wyra¿fi na to zgodê w ramachszeroko zakrojonej procedury.

Berlin i Brandenburgia, podobnie jak inne krajezwifizkowe Niemiec, sfi aktywnymiuczestnikami tego procesu w ramachdzia˝alnoœci niemieckiej konferencji ministrówgospodarki przestrzennej i korzystajfi w tymcelu z programu Interreg III B jako narzêdziarealizacji w ramach wspierania UE. Berlin iBrandenburgia anga¿ujfi siê ponadto wszczególny sposób na rzecz wspólnegorozwoju przestrzennego z sfisiednifi Polskfi,rozwoju obszaru przygranicznego i wspó˝pracyz nowymi partnerami wschodnioeuropejskimiw Unii, aby wspólnie rozwijaæ wynikajfice zpo˝o¿enia korzyœci przestrzenne rozszerzenia.

Berlin

Europa regionów

Berlin w sieci metropolii europejskich

Regiony miejskie i miasta

powy¿ej 5 mln mieszkañców

3 - 5 mln mieszkañców

1,5 - 3 mln mieszkañców

0,75 - 1,5 mln mieszkañców

0,5 - 0,75 mln mieszkañców

Sieæ metropolii europejskich

sieæ podstawowa i uzupe˝niajfica

po˝ficzenia i powifizania

rozszerzenie lub przywrócenie

Tendencje rozwoju gospodarczego

wysoki poziom rozwoju z tendencjami wzrostowymi na po˝udniu

obszar podstawowy (“Metropolia Europejska”, “Dorsum”, “B˝êkitny Banan”)

dynamika rozwojowa na ró¿nym, niekiedy bardzo niskim poziomie wyjœciowym

18

Regiony metropolitalne w Niemczech

Federacja i kraje zwifizkowe ponownie wspólnieopracowujfi ogólne kierunki polityki w zakresiezagospodarowania przestrzennego i kierunkidzia˝alnoœci jako pozytywnfi wytycznfi kierunkowfii okreœlenie pozycji w zakresie rozwojuprzestrzennego w Niemczech. Kierunki polityki wzakresie zagospodarowania przestrzennegozawierajfi propozycjê rozwoju sieci miast.Europejskie regiony metropolitalne to motoryrozwoju spo˝ecznego, gospodarczego ikulturalnego. Przyczynifi siê one do podwy¿szeniazdolnoœci konkurencyjnej Niemiec i przyspieszeniaintegracji europejskiej. Wzmocnienie tychregionów jest wobec tego wa¿nym elementempolityki zagospodarowania przestrzennego.

bardzo du¿ym zakresie modernizacji irozbudowy. Najpilniejsze sfi tu zw˝aszczalepsze po˝ficzenia dla relacji:Berlin – Szczecin – oraz po˝ficzenie z drogami morskimi na obszarze Ba˝tyku,Berlin – Frankfurt n. Odrfi – Poznañ – do Warszawy,Berlin - przez Cottbus i Drezno – do Wroc˝awia.

Powifizania regionalne z sieciamitranseuropejskimi (TEN/TINA) przy wsparciuUnii Europejskiej nabierajfi coraz wiêkszegoznaczenia w kontekœcie zrównowa¿onegorozwoju transportu i gospodarki orazatrakcyjnoœci Berlina i Brandenburgii wramach wspó˝zawodnictwa regionów.

Wspó˝praca z polskim sfisiadem

Jeszcze przed rozszerzeniem UniiEuropejskiej rozwinê˝y siê wskutekintensywnego ruchu osobowego itowarowego liczne powifizania miêdzykrajami zwifizkowymi Berlinem iBrandenburgifi a Polskfi. Ze wzglêdu naró¿nice w potencjale gospodarczym stosunkite oznaczajfi dla obszaru nadgranicznegopo obu stronach Odry szanse gospodarczei spo˝eczne, ale tak¿e przejœciowe problemy,które trzeba stopniowo rozwifizywaæ wdrodze wspólnych uzgodnieñ w zakresierozwoju przestrzennego.

Wspólny wydzia˝ planowania krajowegoBerlina-Brandenburgii wnosi aktywny wk˝addo pracy polsko-niemieckiej komisjigospodarki przestrzennej, co odnosi siêrównie¿ do opracowania studiumkierunkowego zagospodarowaniaprzestrzennego obszaru wzd˝u¿ granicypolsko-niemieckiej. Na ró¿nychp˝aszczyznach istnieje potrzeba wzajemnegouzgadniania planów i realizacji wspólnychprojektów. Dotyczy to np. ochronyprzeciwpowodziowej, drógmiêdzynarodowych, transgranicznychparków przyrodniczych czy te¿ wspólnejinfrastruktury dla regionów i miastgranicznych. Rola motoru mo¿e przy tymprzypaœæ euroregionom Pomerania, ProEuropa Viadrina i Sprewa-Nysa-Bóbr wbli¿szym obszarze przygranicznym.

W ramach programu Unii EuropejskiejINTERREG II C/III B dotyczficego wspó˝pracyw dziedzinie rozwoju przestrzennegopowsta˝o wiele transgranicznych planów iprojektów, które pozwalajfi na ca˝oœciowepodejœcie partnerów do kwestiiprzestrzennych. Cennym dokumentemroboczym jest tu tak¿e atlas podstaw

Europejskie regiony metropolii w Niemczech

Rozbudowa sieci technicznych

Jako oœrodek miêdzynarodowy i wêze˝komunikacyjny Berlin spe˝nia centralnfifunkcjê komunikacyjnfi dla regionu. W celuzintegrowania Berlina-Brandenburgii zsieciami transeuropejskimi stworzono ju¿wiele elementów infrastruktury technicznej,inne wymagajfi rozbudowy, powifizania inowych inwestycji. Rozbudowaæ nale¿yzw˝aszcza w ramach europejskich siecitransportowych, komunikacyjnych ienergetycznych po˝ficzenia dalekiegozasiêgu Pó˝noc-Po˝udnie i Wschód-Zachód.Dziêki szybkiej realizacji projektówtransportowych objêtych programem“Zjednoczenie Niemiec” tworzone sfiefektywne po˝ficzenia kolejowe, drogowe iwodne regionu Berlina-Brandenburgii zpozosta˝fi czêœcifi Niemiec i EuropfiZachodnifi. Po˝ficzenia z Europfi Ârodkowfi iWschodnifi wymagajfi natomiast jeszcze w

gospodarki przestrzennej na obszarzewzd˝u¿ granicy polsko-niemieckiej, któryzosta˝ opracowany w œcis˝ej wspó˝pracyorganów obu stron odpowiedzialnych zagospodarkê przestrzennfi i opublikowany w1997 roku, a obecnie ma byæ aktualizowanyna bazie cyfrowej.

Rozbudowa szybkich po˝ficzeñ w sieci europejskiej

Nowoczesna technika komunikacyjna: Teleport Tegel

19

Dzia˝alnoœæ sterujfica ma z regu˝y raczejcharakter dzia˝alnoœci tworzficej warunkiramowe, jej starania o zrównowa¿ony rozwójprzestrzenny ukierunkowane sfi nazapobieganie nieodwracalnym stratom wzakresie powierzchni i zasobów naturalnychlub przynajmniej na ich ograniczenie. Zpewnoœcifi korzystny jest fakt, ¿e ambicjfigospodarki przestrzennej jest reprezentowanieca˝oœciowych i ponadsektorowych celów, co zzasady wyklucza jednostronne faworyzowanielub ca˝kowite zaniedbanie poszczególnychaspektów zrównowa¿onego rozwoju, czy toaspektu ekonomicznego, czy ekologicznego,czy te¿ spo˝ecznego.

Wspó˝dzia˝anie planowaniaprzestrzennego i planowaniasektorowego

Realizacja tych ró¿norodnych zadañ, przyuwzglêdnieniu aspektu subsydiarnoœci, nale¿yprzede wszystkim do kompetencji miast i gminregionu Berlina-Brandenburgii. Na szczeblulokalnym elastycznie generowane sfisamodzielne innowacje i realizowaneprzedsiêwziêcia odpowiadajfice lokalnympotrzebom. “Terytorialna suwerennoœæplanistyczna” jest pochodnfi zapisanego wkonstytucji Niemiec prawa do samorzfiduterytorialnego. Problemy lokalne mo¿nanajszybciej dostrzec i rozwifizaæ na najni¿szymszczeblu, blisko miejsca ich wystêpowania.Dlatego te¿ to gminy we w˝asnym zakresiedecydujfi o zabudowie i rozwoju swoichobszarów. Drugim filarem planowania jest tzw.planowanie sektorowe, które dotyczyspecjalnych, sektorowych lub obejmujficychkilka obszarów form wykorzystania przestrzeni,jak np. transport lub zaopatrzenie w energiê.Centralne instytucje stworzone specjalnie wtym celu zajmujfi siê opracowywaniemw˝asnych koncepcji w tym zakresie.

Efektywnoœæ lokalnych rozwifizañprzyjmowanych przez gminy oraz specjalizacjaplanowania sektorowego majfi jednak swojegranice. Zainteresowanie gmin ogranicza siêze zrozumia˝ych wzglêdów do ich w˝asnegoobszaru. Konkurencja burmistrzów oinwestorów i nowych mieszkañców prowadziczêsto do wyolbrzymionych rozwifizañplanistycznych. Problemy ponadlokalne, np.nasilenie ruchu drogowego w sfisiednichgminach wskutek zlokalizowanej u siebiedzia˝alnoœci gospodarczej lub lokalizacjawysypiska œmieci dla regionu, uwzglêdniane sficzêsto w niedostatecznym stopniu. Planowaniesektorowe, ze wzglêdu na merytorycznfiograniczonoœæ jego zadañ, nie jest w staniewystarczajfico uwzglêdniæ celów innychpodmiotów planowania. Koniecznoœæ budowynowych dróg na przyk˝ad zawsze koliduje zinteresami ochrony przyrody.

Dlatego te¿ zadaniem planowania krajowegojest wzajemna koordynacja ponadlokalnych ikonkurencyjnych wymagañ w zakresie rozwojuprzestrzennego z jednej strony i planowania zeskutkami przestrzennymi z drugiej strony, a wrazie potrzeby godzenie rozbie¿nych interesów.Planowanie krajowe próbuje przy tymrozwifizywaæ konflikty w drodze negocjacji orazznajdowaæ rozwifizania mo¿liwe dozaakceptowania przez wszystkie strony.

Funkcja sterujfica planowania krajowego

Planowanie krajowe to dzia˝alnoœæ ocharakterze integrujficym i koordynujficym.Planowanie krajowe nie ma, a wynika to tak¿ez uregulowañ konstytucyjnych, bezpoœredniejmo¿liwoœci ingerowania w mechanizmy rynku.W zwifizku z tym nie dysponuje ono równie¿sztywnymi instrumentami lub du¿ymi œrodkamifinansowymi s˝u¿ficymi realizacji jego w˝asnychinteresów – zak˝adajfic, ¿e w ogóle mo¿namówiæ o “w˝asnych interesach”.

Podsumowanie

Berlina

Brandenburgii

oœwiata i kulturahandel

detaliczny

przyroda i krajobraz

mieszkalnictwo

produkcja przemys˝owa

komunikacja

us˝ugi

sport i wypoczynek

zaopatrzeniei usuwanieodpadów

20

Miarfi celowoœci nadrzêdnego planowaniaprzestrzennego nie jest wiêc jedynie zasiêgakceptacji politycznej dla nakreœlonych przeznie d˝ugofalowych wytycznych kierunkowychzagospodarowania przestrzennego.Sprawdzianem planowania krajowegopowinno byæ to, na ile uda mu siê skierowaærzeczywisty rozwój w ogólnie po¿fidanymkierunku zasad zrównowa¿onego rozwoju.Praktycznego sukcesu krajowych koncepcjiplanistycznych nie mo¿na nakazaæ w drodzerozporzfidzenia ani te¿ wyliczyæ w krótkiejperspektywie czasowej, bowiem jest to procescifig˝y.

Wa¿nym instrumentem planowania krajowegojest ocena miejscowych planówprzestrzennych jednostek samorzfidowychBerlina i Brandenburgii, która polega nasprawdzaniu zgodnoœci planów gminnych zuzgodnionymi miêdzy obu krajami kierunkamirozwoju. Gminy zobowifizane sfi doewentualnego dostosowania swoich planówdo nadrzêdnych celów gospodarkiprzestrzennej. Legitymacja tego zobowifizaniawynika z demokratycznego uczestnictwa gminprzy ustalaniu wifi¿ficych dla wszystkich celów.

Równowaga interesów

Oczywiœcie nie wszystkie palfice problemy,wynikajfice z konfliktów najró¿niejszychinteresów obu krajów zwifizkowych, mo¿naroz˝adowaæ œrodkami wspólnego planowaniakrajowego lub rozwifizaæ w drodzekompromisu. Godny uznania jest fakt, ¿eplanowaniu krajowemu w Berlinie-Brandenburgii do tej pory udawa˝o siêznaleêæ zgodnfi odpowiedê we wszystkichkwestiach dotyczficych przedmiotu jegozainteresowania.

Dla zdecydowanej wiêkszoœci wystêpujficychproblemów zgodne rozwifizania zosta˝yznalezione ju¿ na szczeblu wspólnegowydzia˝u planowania krajowego. Tylko wniewielkiej liczbie przypadków konieczne by˝opodjêcie decyzji przez kierownictwapolityczne obu resortów ochrony œrodowiskaBerlina i Brandenburgii. Fakt, ¿e nawet wprzypadku skomplikowanych projektów,mo¿liwe by˝o pomyœlne zakoñczenienegocjacji, jest dowodem powsta˝egotymczasem zaufania i obustronnej zdolnoœcizawierania kompromisów.

Woli osifigniêcia kompromisu nie mo¿na przytym opacznie rozumieæ jako konsensusu zawszelkfi cenê. Kompromis jest zawszezwifizany z poszukiwaniem wspólnych celów,które pozwalajfi na uwzglêdnienie w nichw˝asnych ¿ywotnych interesów.

W interesie struktury osadniczej, któraoszczêdza zasoby i redukuje potrzebytransportowe, ponadlokalne planowanieprzestrzenne dysponuje ró¿nymi strategiami:• uprzywilejowanie przez koncentracjêwysi˝ków ze strony pañstwa,• udostêpnienie terenów w okreœlonychmiejscach przy równoczesnym zmniejszeniudostêpnoœci terenów na obszarach wyma-gajficych ochrony,• koncepcje decentralizacji lub regionalizacji.

Wspólne planowanie krajowe stawia nazrównowa¿one wzajemne relacje tych trzechstrategii rozwojowych. Na przeszkodziepo¿fidanej koncentracji rozwoju osadniczegow odpowiednich punktach wêz˝owych stojfirównie¿ tu ograniczone mo¿liwoœci wzakresie niezbêdnych publicznychprzedsiêwziêæ infrastrukturalnych i ju¿istniejfica nadmierna poda¿ niedrogichterenów budowlanych w innychmiejscowoœciach.

Skutkiem wysi˝ków zmierzajficych doprzemieszczenia gospodarczych impulsówrozwojowych z otoczenia Berlina doperyferyjnych obszarów Brandenburgii przywykorzystaniu instrumentów politykiwspierania gospodarki mo¿e byæ ewentualnieos˝abienie wzrostu ca˝ego obszaru. Albo wiêczaakceptowane zostanfi suboptymalnewarunki lokalizacyjne, albo te¿ spodziewaneinwestycje skierujfi siê do konkurencyjnychobszarów aglomeracji i innych regionówwzrostu.

Sprawfi zrozumia˝fi jest, ¿e interesy i potrzebyrozwojowe na obszarze Berlina-Brandenburgii sfi bardzo ró¿ne, czasami tak¿esprzeczne. Uczestnikiem gry jest tu bowiemtrzyipó˝milionowe miasto, które znowu pe˝nirolê stolicy Niemiec i uczestniczy wewspó˝zawodnictwie europejskich metropolii.Uczestnikiem gry jest tak¿e bezpoœrednieotoczenie stolicy Niemiec, które równie¿chcia˝oby wykorzystaæ wszelkie szanserozwojowe. Uczestnikiem gry sfi na koniectak¿e nierozwiniête strukturalnie peryferieBrandenburgii, szczególnie dotkniêteprzemianami strukturalnymi i migracjfiludnoœci oraz wymagajfice szerokiegowsparcia.

Rozwój przysz˝oœciowego obszarumetropolitalnego w stanie równowagi tozadanie polityczne obliczone na d˝ugihoryzont czasowy i zwifizane z wielkimimo¿liwoœciami odpowiedzialnegokszta˝towania rzeczywistoœci. Wspólneplanowanie krajowe stworzy˝o w ramachdotychczasowego funkcjonowania istotnepodstawy zrównowa¿onego rozwojuprzestrzennego, którego pierwsze efekty sfiju¿ widoczne.

W abstrakcyjnym jêzyku ustawy ozagospodarowaniu przestrzennym mowa jesto tym, ¿e czêœci obszaru powinnyuwzglêdniaæ warunki i wymagania ca˝egoobszaru, jednoczeœnie jednak ca˝y obszar,kszta˝tujfic swój rozwój, ˝ad przestrzenny izapewniajfic skutecznoœæ planowania,powinien uwzglêdniaæ warunki i wymaganiaswoich poszczególnych czêœci. Taki sposóbrozumienia planowania krajowego, okreœlanyrównie¿ jako “zasada sprzê¿enia zwrotnego”,poddawany jest na obszarze Berlina-Brandenburgii, w warunkach istnienia dwóchkrajów zwifizkowych, wcifi¿ nowym próbom.

Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym 1998 (§ 1 ust. 3). Zasada sprzê¿enia zwrotnego.

Czêœci obszaru powinny siê dostosowaæ dowarunków i wymogów ca˝ego obszaru

Ca˝y obszar powinien uwzglêdniaæ warunki iwymogi poszczególnych czêœci obszaru

Spis rysunków

Bundesministerium für Verkehr,Bau- und Wohnungswesen: S. 18-1Berliner Flughafengesellschaft: S. 14-2debis GmbH/Schäfer: S. 6/7Deutsche Bahn AG: S. 18-2Haindl-Papier AG: S. 5-1Joker/Ausserhofer: S. 5-1Knauer: S. 5-2, 9-3, 10-4/5, S. 12-2, 15-1Räder: 14-1/3, 15-2/3Sinz: 17-1Ullstein Bilderdienst/Boldt: S. 16-1Ullstein Bilderdienst/Günther: S. 18-2Ullstein Bilderdienst/Hohlfeld: S. 10-2Ullstein Bilderdienst/Rabau: S.9-1Ullstein Bilderdienst/Schnürer: S. 18-3Vahldiek: S. 18-4Weisflog: S. 10-1Wilke: S. 13-1/2Wita: S. 9-2

Dalsze rysunki: Gemeinsame Landesplanungsabteilung derLänder Berlin und Brandenburg; Ministerium für Infrastrukturund Raumordnung des Landes Brandenburg; Senatsverwaltungfür Stadtentwicklung des Landes Berlin;IfS Institut für Stadtforschung und Strukturpolitik GmbH;SRP Gesellschaft für Stadt- und Regionalplanung mbH

Wydawca Ministerstwo Infrastructury i Gospodarki PrzestrzennejReferat Public RelationsHenning-von-Tresckow-Str. 2-8 • D-14467 PotsdamTel +49(0)331 / 866-8090 • www.brandenburg.de/land/mir

Zarzfid Senatu ds. Rozwoju MiastaServiceeinheit KommunikationWürttembergische Straße 6, D 10707 BerlinTelefon +49(0)30 9012-0www.stadtentwicklung.berlin.de/planen

Opracowanie Wspólny Wydzia˝ Planowania Krajowegoi redakcja krajów zwifizkowych Berlina i Brandenburgii, GL 1

Lindenstraße 34a, D 14467 Potsdam

Opracowanie deSIGN graphic, Wolfram Passlacktechniczne Mariendorfer Damm 1-3, D 12099 Berlin

Grafika tytu˝owa Jörg Räder

Przek˝ad Olga Christoffel, Eva-Maria SteigerAlltext-Fremdsprachendienst

Druk Druk na papierze wyprodukowanymw 100% z makulatury

Wydanie III zmienione Nak˝ad 1000 egzemplarzyPoczdam, paidziernik 2004 r.

Diese Druckschrift wird im Rahmen der Öffentlichkeitsarbeitdes Ministeriums für Infrastruktur und Raumordnung desLandes Brandenburg und der Senatsverwaltung fürStadtentwicklung des Landes Berlin von der GemeinsamenLandesplanungsabteilung herausgegeben.Sie darf weder von Parteien noch von Wahlwerbern zumZwecke der Wahlwerbung verwendet werden. Untersagt istgleichfalls die Weitergabe an Dritte zum Zwecke derWahlwerbung. BUS 595

Wspólny Wydzia˝ Planowania Krajowegokrajów zwifizkowych Berlina i Brandenburgii, GL 1Lindenstraße 34a, 14467 Poczdam

Oddzia˝y:Müllroser Chausse 50, D-15236 Frankfurt (Oder)Straße der Jugend 33, D-03050 Cottbus

Wspólny Wydzia˝ Planowania Krajowego

Wspólny Wydzia˝ Planowania Krajowego krajów zwifizkowych Berlina i Brandenburgiijest jednoczeœnie czêœcifi sk˝adowfi brandenburskiego Ministerstwa InfrastrukturyGospodarki Przestrzennej oraz berli nskiego Zarzfidu Senatu ds. Rozwoju Miasta.

Umowa o planowaniu krajowym okreœla zadania i organizacjê Wspólnego Wydzia˝uPlanowania Krajowego jako naczelnego organu planowania krajowego i zapewniadochodzenie do zgodnych decyzji obu krajów zwifizkowych.

Zadania wspólnego planowania krajowego to nadrzêdne, ponadlokalne i ca˝ºoœcioweplanowanie zagospodarowania przestrzennego i zrównowa¿onego rozwoju ca˝egoobszaru Berlina i Brandenburgii, majfice na celu równomierny podzia˝ szans rozwojowychi stworzenie dobrze ze sobfi powifizanych potencja˝ów rozwojowych, tak aby zwiêkszyækonkurencyjnoœæ regionu sto˝ecznego Berlina-Brandenburgii w jednoczficej siç Europie.

Wspólny Wydzia˝ Planowania Krajowego zapewnia uzgadnianie i zgodnoœæ planówregionalnych, planów miejscowych, planów sektorowych i przedsiêwziêæ istotnych dlaprzestrzeni z celami i zasadami zagospodarowania przestrzennego, które sfi ustalane wewspólnych krajowych planach rozwoju. Wydzia˝ przeprowadza proceduryzagospodarowania przestrzennego. Podstawfi podejmowania decyzji jest m.in.numeryczny kataster zagospodarowania przestrzennego, który umo¿liwia tak¿e szybkieprocedury poszukiwania lokalizacji dla nowej dzia˝alnoœci gospodarczej.

Wydzia˝ opracowuje ponadto plany wydobycia wêgla brunatnego i plany rekultywacjioraz steruje rekultywacjfi terenów pokopalnianych.

Wydzia˝ oddzia˝ywa na europejski rozwój przestrzenny w ramach miêdzyregionalnejwspó˝pracy planistycznej. Wspó˝praca ta s˝u¿y lepszemu transgranicznemu w˝ficzeniuwspólnego polsko-niemieckiego regionu nadodrzanskiego do wymagajficych o¿ywieniaeuropejskich korytarzy rozwojowych i do wybranych sieci z udzia˝em innych regionówmetropolitalnych i sfisiadów.

Zadanie monitorowania rozwoju strukturalno-przestrzennego jest realizowane przezKrajowy Urzfid Œrodowiska Brandenburgii. Sporzfidza siê tu m.in. prognozêdemograficznfi i prowadzi system informacji planistycznej. Zaobserwowane tendencje sfiprezentowane przez Wspólny Wydzia˝ Planowania Krajowego w raportach o staniezagospodarowania przestrzennego obu krajów zwifizkowych.