A. Wiśniewska1, J. Szarek2,Sidoruk M.6, E. Siemianowska3, J. Guziur5, K. Goryczko4, J. Koc6,

J. Zakrzewski3

Wpływ technologii gospodarowania wodą Wpływ technologii gospodarowania wodą w obiektach pstrągowych na jakość wód w obiektach pstrągowych na jakość wód

powierzchniowychpowierzchniowych1Katedra Ichtiologii, 2Katedra Patofizjologii, Weterynarii Sądowej i Administracji, 3Katedra Podstaw Bezpieczeństwa, 4Zakład Hodowli Ryb Łososiowatych, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza w Olsztynie, 5Katedra Biologii i Hodowli Ryb, 6Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Podział w rybołówstwie

Rybactwo śródlądowe - podział

Szacunkowa wielkość i wartość rocznej produkcji w sektorze rybactwa śródlądowego (2009) ***

Wielkość

( w tonach)

Wartość

(w mln zł)

Chów i hodowla w stawach

Karp 16 200 162

Pstrąg tęczowy 16 700 159

Inne gatunki ( jesiotr, tołpygi, sum europejski, sumik afrykański, karaś,

szczupak)3 100 37

Materiał zarybieniowy (również na potrzeby jezior i rzek)

10 000 10

Połowy w wodach powierzchniowych

Połowy ryb w rzekach i zbiornikach zaporowych*

1 000 11

Połowy ryb w jeziorach** 3 820 25

Połowy troci i łososia w rzekach* 53 1

Połowy wędkarskie 40 000 200

Razem 90 873 605* bez połowów wędkarskich ** bez łososia i troci *** dane szacunkowe na podstawie opracowań Instytutu Rybactwa Śródlądowego, danych GUS, Eurostat, SPRŁ, badań własnych

W stosunku do całkowitej wielkości produkcji akwakultury w państwach członkowskich UE, wynoszącej około 1,3 mln ton, jej produkcja w Polsce stanowiła 2,8%, co stawia nasze państwo na 9 miejscu wśród państw członkowskich UE.

STRATEGIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU WSI, ROLNICTWA I RYBACTWA na lata 2012 2020 ‐Warszawa, dnia 9 listopada 2012 r. Monitor Polski Poz. 839 UCHWAŁA Nr 163 RADY MINISTRÓW z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie przyjęcia „Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa”

AKWAKULTURA

244% produkcji wołowiny

141% wieprzowiny

171% produkcji mięsa drobiowego

Źródło: http://www.tvr24.pl/wiadomosc-Pomoc_finansowa_dla_hodowcow_ryb-24.html

Stanowi:

AKWAKULTURA

Akwakultura jest obecnie najszybciej rozwijającym się sektorem przemysłu rolno-spożywczego na świecie

Wg założeń FAO w 2021 roku wielkość produkcji w tym sektorze

żywności wyniesie 80 mln ton

Gospodarstwo Raczyńskich w Złotym Potoku źródło: http://janow.pl/index.php?s=s&t=1&i=22

AKWAKULTURA

źródło: http://ekolia.pl/oplaty-srodowiskowe-za-chow-i-hodowle-ryb/

Produkcja AKWAKULTURY w Unii Europejskiej sięga 1,3 miliona ton i ma wartość około 3,2 mld euro.

W 2010 r. produkcja ryb słodkowodnych na świecie wyniosła 36 868 486 ton o wartości 69 030 577 US $.

Z czego 728 448 ton pstrąga tęczowego o wartości 3 416 547 US $.

Różnorodność jednostek prowadzących chów i hodowlę ryb w urządzeniach wodnych

• osoby fizyczne prowadzące gospodarstwa rybackie• osoby fizyczne prowadzące gospodarstwa rolne• spółki z o.o. prowadzące gospodarstwa rybackie• spółki z o.o. prowadzące gospodarstwa rybackie jako

dodatkowe źródło dochodu• sp. jawne prowadzące gospodarstwa rybackie jako

dodatkowe źródło dochodu• jednostki sektora finansów publicznych

Charakterystyka obecnego stanu wód

• Rzeki należące do zlewiska Morza Bałtyckiego (99.7%)

• Rzeki należące do zlewiska Morza Czarnego (0,3%)

• Większość rzek należy do dorzecza Wisły i Odry (89.9%)

• Niewielka ilość zbiorników zaporowych

• 7085 jezior większych niż 1 ha o łącznej powierzchni

ok. 281 tys. ha

Koncentracja obiektów hodowli pstrąga

Mapa (źródło: http://www.rzgw.gda.pl)

Powierzchnia wód śródlądowych w Polsce -561 tys. ha: jeziora - 280 tys. ha,rzeki 140 tys. ha,zbiorniki zaporowe 55 tys. ha,stawy 65 tys. hainne obiekty wodne 21 tys. ha.

W skali kraju około 80 % materiału zarybieniowego oraz około 60 % ryby handlowej ryb łososiowatych produkowanych jest w województwie pomorskim. Na obszarze województwa znajduje się około 95 obiektów hodowli ryb łososiowatych i około 20 obiektów hodowli ryb karpiowatych. Dobrze rozwinięte jest przetwórstwo – mieszczą się tu 84 zakłady przetwórstwa ryb.

DOSTĘPNOŚĆ WODY

Zasoby wody a zużycie wody

Kraj Całkowite zasoby odnawialne

Zasoby wewnętrzne

Dopływ b Odpływ b Parowanie Opad

Rep. Czeska 15 977 15 237 740 15 977 39 416 54 653

Dania 16 340 16 340 0 1 935 22 145 38 485

Niemcy 188 000 117 000 75 000 182 000 190 000 307 000

Francja 186 293 175 293 11 000 168 000 310 393 485 686

Litwa 24 500 15 510 8 990 25 897 28 500 44 010

Węgry 116 430 7 533 108 897 115 657 48 174 55 707

Włochy 175 000 167 000 8 000 155 000 129 000 296 000

Polska 63 100 54 800 8 300 63 100 138 300 193 100

Słowacja 80 326 13 074 67 252 81 680 24 278 3 7352

Turcja 234 300 227 400 6 900 178 000 273 600 501 000

b Dopływ – dopływy wód z sąsiednich krajów;b odpływ – odpływy wód do sąsiednich krajów i do morza (uwzględniono przepływy wód podziemnych).

Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat 2012.

POBÓR WODY NA ZAOPATRZENIE LUDNOŚCI I GOSPODARKI NARODOWEJ (w milionach m3)

Kraj Gospodarka komunalna Rolnictwo Działalność produkcyjna Procesy chłodzenia przy wytwarzaniu i dystrybucji energii elektrycznej

2000 2009 2000 2009 2000 2009 2000 2009

Rep. Czeska 808 672 15 40 370 253 514 683

Dania 428 385 165 238 58 33 4 2

Niemcy 5128 81 4 897 19 480

Francja 5872 5775 4872 3923 3633 3 108 18 339 18 810

Litwa 127 130 53 79 57 26 2 486 2 138

Węgry 817 641 721 166 81 4 349

Polska 2 350 2 067 1 061 1 159 775 445 6 634 6 549

Słowacja 423 320 91 22 623 307

Turcja 4453 5779 32344 33377 809 658 79 92

Zasoby wody a zużycie wody

Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat 2012.

Do najbardziej destrukcyjnych zagrożeń – wpływających w zasadniczy sposób na populację „dzikich” ryb w rzekach należą intensywne hodowle ryb. Bardzo często kilka lub kilkanaście takich hodowli usytuowanych w zlewni jednej rzeki zrzucających duże ilości zanieczyszczeń potrafi w zadziwiająco szybkim tempie doprowadzić do znacznych strat w naturalnym rybostanie. http://wedkomania.pl/kluby.php?id=19Towarzystwo Miłośników Rzeki Regi za „Stanowisko Państwowej Rady Ochrony Przyrody z 20 września 2004 roku” podpisane przez Przewodniczący Komisjidoc. dr hab. Wiesław Dembek

Nieznana liczba obiektów prowadzących chów i hodowlę ryb w obiektach wodnych, bardzo duża konsumpcja wody

Groźne mity

Problemy

• Do chowu i hodowli ryb bezwzględnie potrzebna jest woda!!!ale…• ta woda jest używana, a nie zużywana

Rozwój gospodarczy sprawił, że woda stała się towarem/surowcem a przestała być dobrem wolnym podlegającym jedynie restrykcjom administracyjnym

Konieczność stosowania reguł ochrony środowiska a nie tylko gospodarki rybackiej

Woda traktowana jedynie jako element środowiska a nie gospodarki (w tym rybackiej)Konieczność uregulowania przepisów (transpozycja prawa

UE)

użytkownikami wody są odbiorcy, którzy korzystają z wód nie zmniejszając jej zasobów ( np. transport wodny i energetyka wodna, napełnianie stawów)konsumenci wody są to odbiorcy zużywający wodę w celach konsumpcyjnych lub przemysłowych powodujący jej bezzwrotne zużycie ( np. gospodarka komunalna i przemysł ).

Przyjmując jako wyróżnik pojęcie „bezzwrotnego zużycia”, rybactwo z całą pewnością jest użytkownikiem.Przyjmując kategorię gospodarczą -rolnictwo – staje się konsumentem.

Powierzchnia napełniana w tys. ha

49,8

Obiekty napełniane 791o powierzchni w ha:

Do 25 30426-50 20351-75 9676-100 62101-150 66151-200 23201-500 30501 ha i więcej 7

Pobór wody w hm3 1078,2

Liczba gospodarstw w sektorze rybactwa śródlądowego

Rodzaj gospodarstwa Liczba

Gospodarstwa, w których prowadzony jest chów i hodowla karpia 300

Gospodarstwa, w których prowadzony jest chów i hodowla pstrąów 150

Użytkownicy jezior 600

Razem 1 050

dane szacunkowe na podstawie opracowań Instytutu Rybactwa Śródlądowego, danych GUS, Eurostat, SPRŁ, badań własnych

Obowiązki istniejące

• Obowiązki bezpośrednio dotyczące hodowcy ryb:– konieczność posiadania wymaganych przez prawo pozwoleń na

korzystanie ze środowiska, zezwoleń lub innych decyzji (np. decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych),

– prowadzenie ewidencji i składanie sprawozdań,– spełnianie wymagań weterynaryjnych, – naliczanie i wnoszenie opłat za korzystanie ze środowiska,– obowiązki „epizodyczne” (usuwanie PCB, usuwanie azbestu)

• Obowiązki pośrednio dotyczące hodowcy ryb:– postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, – uchwalanie programów i planów,– „współtworzenie” prawa ekologicznego.

• W ramach ogólnej problematyki ochrony środowiska w rybactwie wyraźnie zaznacza się również kwestia ochrony wód.

• Woda jest jednym z jego elementów, w związku z tym problematyka będąca przedmiotem rozważań jest uregulowana w aktach prawnych, które nie tylko bezpośrednio stanowią o ochronie wód, ale również odnoszą się do ochrony środowiska w ogólności.

• Z aktów prawa wspólnotowego należy wymienić w szczególności dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 2000/60 z 23 października 2000 r. ustanawiającą ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (tzw. ramowa dyrektywa wodna) oraz dyrektywę Rady EWG nr 1991/676 z 12 grudnia 1991 r. dotyczącą ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego.

• Jeśli chodzi o prawo krajowe, przepisy dotyczące ochrony wód w procesie produkcji rolnej rozproszone są w różnych aktach prawnych. W szczególności należy wskazać ustawę z 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne9 i ustawę z 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (POŚ).

• Według Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2007 r., Nr 75, poz. 493, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą szkodową:

• • SZKODA W ŚRODOWISKU to negatywna

mierzalna zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych (gatunków chronionych, chronionych siedlisk przyrodniczych, wody, ziemi), oceniona w stosunku do stanu początkowego, spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska.

• Ponadto, jeżeli zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych ma mierzalny, negatywny skutek dla zdrowia ludzi, uznaje się, że wystąpiła szkoda w środowisku!

SZKODA W ŚRODOWISKU

w gatunkachchronionych

w chronionych siedliskach

przyrodniczych

w wodach

w powierzchni ziemi

jeżeli ma znaczący

negatywny wpływ na

osiągnięcie lub utrzymanie właściwego

stanu ich ochrony

jeżeli ma znaczący

negatywny wpływ na

osiągnięcie lub utrzymanie właściwego

stanu ich ochrony

jeżeli ma znaczący

negatywny wpływ na stan ekologiczny, chemiczny

lub ilościowy wód

jeżeli stanowi zagrożenie dla zdrowia

ludzi lub powoduje konieczność

zmiany dotychczasowe

go sposobu wykorzystania powierzchni

ziemi

Rodzaje zanieczyszczeń

• Naturalne – pochodzącą z domieszek znajdujących się w wodach śródlądowych, czyli np. zasolenie, związki żelaza czy zanieczyszczenie humusem.

• Sztuczne – wpływ działalności ludzkiej, pochodzą najczęściej ze ścieków, spływów powierzchniowych i gruntowych z terenów przemysłowych, rolniczych, wysypisk śmieci.

Dodatkowo w zanieczyszczeniach sztucznych dokonano podziału na:

• Zanieczyszczenia biologiczne – spowodowane obecnością organizmów takich jak: bakteria, wirusy, glony, grzyby czy pierwotniaki oraz zawartych w nich toksynach

• Zanieczyszczenia chemiczne – czyli zmian w składzie chemicznym i odczynie pH, pochodzących m.in. z olei, nawozów sztucznych, soli metali ciężkich, kwasów, fenoli

Charakterystyka klas jakości wód powierzchniowych od 2004

• Klasa I – wody bardzo dobrej jakości, w których wartość czynników fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych procesów, oraz nie wskazują na wpływ działalności człowieka.

• Klasa II – wody dobrej jakości, w których wartość niektórych czynników fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów , oraz nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to bardzo słaby wpływ.

• Klasa III - wody zadowalającej jakości• Klasa IV - wody zadowalającej jakości, w których wartości są

podwyższone• Klasa V – wartości fizykochemiczne potwierdzają działalność człowieka

Charakterystyka klas jakościwód podziemnych od 2004

• Klasa I –bardzo dobra jakość: wartości wskaźników jakości wody są kształtowane jedynie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w warstwie wodonośnej.

• Klasa II –wody o dobrej jakości: wartości wskaźników jakości wody nie wskazują na oddziaływania antropogeniczne lub wskazują na bardzo słabe oddziaływania.

• Klasa III – wody o zadowalającej jakości: wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego.

• Klasa IV – wody niezadowalającej jakości: wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów oraz wyraźnego oddziaływania antropogenicznego.

• Klasa V – wody o złej jakości: wartości wskaźników jakości wody potwierdzają oddziaływania antropogeniczne.

Przepisy w Polsce uzależniają jakość ścieków od wielkości oczyszczalni i odbiornika. Parametry jakie powinny spełniać ścieki odprowadzane do wód lub gleby ujmuje: w

„Rozporządzenie w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego” Dziennik Ustaw - Dz. U. nr 137 poz. 984 z dn. 24.07.2006 z póź. zm.

.

Temperatura – nie powinna przekraczać 26 st.C, Smak – zależy od zawartości soli w wodzie i może być słodki, słony

(wskazuje na zawartość chlorku sodu) lub gorzki (siarczan magnezu), Zapach – wynika z zawartości mikroorganizmów i niektórych związków

chemicznych. Trzy podstawowe zapachy, to: roślinny – R, gnilny – G, specyficzny – S), a ich intensywność określa się w sześciostopniowej skali,

Badanie jakości wodyBadanie jakości wodyWskaźniki fizykochemiczne:Wskaźniki fizykochemiczne:

.

Odczyn – powinien się zawierać 6 – 9 pH, Twardość – zawartość soli wapnia, magnezu, cynku, glinu i żelaza, Mętność – zależy od zawartości w wodzie nierozpuszczalnych substancji

organicznych i nieorganicznych,

Badanie jakości wodyBadanie jakości wodyWskaźniki fizykochemiczne:Wskaźniki fizykochemiczne:

.

Chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT) – ilość tlenu wymagana do chemicznego utlenienia zawartych w wodzie związków organicznych i niektórych nieorganicznych. Wykorzystuje się tu nadmanganian lub dwuchromian potasu,

Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT5) – ilość tlenu potrzebna do biologicznego utlenienia (rozłożenia przez mikroorganizmy) związków organicznych zawartych w próbce wody w ciągu 5 dni w temp. 20 st. C. Wartość nie powinna przekraczać 12 mg/l.

Badanie jakości wodyBadanie jakości wodyWskaźniki fizykochemiczne:Wskaźniki fizykochemiczne:

Miano coli – testy na obecność bakterii Escherichia coli – pałeczki okrężnicy. Obecność tej bakterii świadczy o zanieczyszczeniu wody ściekami komunalnymi, może wskazywać też na obecność innych groźnych bakterii, jak: pałeczka duru brzusznego, czerwonki, a nawet przecinkowiec cholery. Wskaźnik powinien się mieścić w granicach od 1 do 0,01 litra.

Indeks saprobowości – określany jest na podstawie obecności gatunków wskaźnikowych lub całych ich zespołów.

Badanie jakości wodyBadanie jakości wodyWskaźniki biologiczne: Wskaźniki biologiczne:

Parametry jakie powinny spełniać ścieki odprowadzane do wód lub gleby

Najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń

L.p. Nazwa wskaźnika JednostkaNajwyźsze dopuszczalne wartości wskaźników RLM:

Ponizej 2000 od 2000 do 9 999

od 10 000 do 14 999

od 15 000 do 99 999

100 000 i powyzej

1.(BZT5), oznaczane z

dodatkiem inhibitora nitryfikacji

mg O2/lmin.

40 25 25 15 15

2.(ChZTCr) oznaczane

metodą dwuchromianową

mg O2/l 150 125 125 125 125

3. Zawiesiny ogólne mg/l 50 35 35 35 35

4.

Azot ogólny (suma azotu Kjeldahla (Norg + NNH4), azotu azotynowego i

azotanowego)

mg N/l 30 15 15 15 10

5. Fosfor ogólny mg P/l 5 2 2 2 1

Lp.Nazwa wskaźnika

Jednostka miary

Najwyższy dopuszczalny przyrost ilości substancji

1 BZT5 mg O2/l 3

2 ChZTCr mg O2/l 7

3Zawiesiny ogólne

mg/l 6

4Azot ogólny

mg N/l 1

5Fosfor ogólny

mg P/l 0,1

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w załączniku nr 9 ustala najwyższe dopuszczalne przyrosty ilości substancji dla oczyszczonych wód wykorzystanych na potrzeby chowu lub hodowli ryb łososiowatych, które przedstawiono poniżej:

WARTOSCI GRANICZNE WSKAZNIKÓW JAKOSCI WÓD ODNOSZACE SIE DO JEDNOLITYCH CZESCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W CIEKACH

NATURALNYCH JAK STRUGA, STRUMIEN, POTOK, RZEKA(ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE)

WARTOSCI GRANICZNE WSKAZNIKÓW JAKOSCI WÓD ODNOSZACE SIE DO JEDNOLITYCH CZESCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W CIEKACH

NATURALNYCH JAK STRUGA, STRUMIEN, POTOK, RZEKA(ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE)

Wyniki badań własnych

Materiał badany:

WODA

Wpływająca na obiekty chowu i hodowliWpływająca na obiekty chowu i hodowli

Odpływająca z obiektu po cyklu procesu technologicznegoOdpływająca z obiektu po cyklu procesu technologicznego

1- RAS

2- RAS

3- RAS

1- OOH

2- OOH

3- OOH

Założenia gospodarki wodnej stawiają nowe wymagania wobec prowadzenia hodowli bądź chowu ryb• z uwzględnieniem zarówno możliwości i opłacalność produkcji,• z określeniem wpływu tej działalności na środowisko przyrodnicze. Jakość wód odprowadzanych z gospodarstw rybackich jak i ich obciążenie ładunkiem zanieczyszczeń zależy od szeregu różnych czynników. Uwzględnić tu należy:•jakość wód zasilających stawy,•gatunek ryb,•metodę ich chowu,•ilość i jakość skarmionej paszy •oraz czynniki metrologiczne i fizjograficzne. Przeprowadzone badania wykazały, że wody wykorzystywane do zasilania obiektów hodowlanych nie zawsze spełniały wymagania jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe I bądź II klasy czystości. Szczególnie w przypadku BZT5 i ChZT normy te były przekroczone. W przypadku P, jedno z gospodarstw miało znacznie przekroczone wartości na wejściu. Po przepłynięciu przez stawy pogorszenie wskaźników jakości wód nie powodowało zmiany klasy ich jakości, jedynie w przypadku gospodarstwa o najgorszym wskaźniku BZT5 na wejściu, stwierdzono, na odpływie obniżenie się jej jakości z I do III klasy. W większości gospodarstw obserwowano dużą redukcję ładunków zanieczyszczeń w przypadku gorszych warunków wejściowych.