4

HISTORIAPODRĘCZNIK DO HISTORII I SPOŁECZEŃSTWA dla szkoły podstawowej

WOKÓŁ NAS

ZEŃSTWA

KLASA

Historia w ćwiczeniachonlineOferta: sklep.wsip.pl

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu

podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania historii i społeczeństwa, na podstawie opinii rzeczoznawców:

prof. zw. dr. hab. Adama Suchońskiego, mgr. Zbigniewa Żuchowskiego, prof. zw. dr. hab. Jerzego Podrackiego.

Etap edukacyjny: II.

Typ szkoły: szkoła podstawowa.

Rok dopuszczenia: 2012.

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz

udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj

ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.

Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

Numer ewidencyjny w wykazie dla wersji tradycyjnej i elektronicznej podręcznika: 434/1/e/2012

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.

Warszawa 2012

Wydanie I (2013)

ISBN 978-83-02-13825-6

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Barbara Konczerewicz (redaktor koordynator),

Barbara Giża (wsparcie redakcyjne)

Redakcja językowa: Anna Wlaźnik

Redakcja techniczna: Jolanta Dąbrowska

Projekt grafi czny I strony okładki: Artur Matulaniec

Projekt grafi czny IV strony okładki: Marta Jedlińska

Projekt grafi czny podręcznika: Artur Matulaniec

Opracowanie grafi czne podręcznika: Artur Matulaniec

Opracowanie kartografi czne: Adrian Bergiel

Fotoedycja: Jan Łoziński

Skład i łamanie: Marcin Kuriata, Agnieszka Przystańska

Zalecane wymagania systemowe i sprzętowe

Podręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe

Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego

programu iBooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymaga zainstalowania

bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play).

Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.pl

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporzą-

dzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96

Tel. 22 576 25 00

Infolinia: 801 220 555

www.wsip.pl

Drodzy UczniowieOddajemy Wam do rąk podręcznik z nadzieją, że szczerze go polubicie. Chcielibyśmy, aby ta książka stała się Waszym przewodnikiem. Rozpoczynacie bowiem przygodę, która może się okazać jedną z najciekawszych w życiu – przygodę z historią! Życzymy Wam, aby poznawanie przeszłości stało się dla Was pasją na całe życie. Dzieje bywają mroczne, ale bywają też wzniosłe, czasem pełne zagadek. Zawsze jednak są bardzo pouczające – pozwalają nam lepiej zrozumieć współczesność oraz otaczający nas świat.Wszakże, jak mawiali starożytni: „Nie znać historii – to być zawsze dzieckiem”.Warunek, by pokochać historię, jest jednak zawsze ten sam, niezmienny od stuleci – trzeba ją najpierw dobrze poznać. Staraliśmy się więc, by ta książka Wam w tym pomagała.

Autorzy i Redaktorzy

4

Jak korzystać z podręcznika ____________________________ 6

I. Poznaję historię1. O czym mówi nam historia? ____________________________ 10

2. Co to jest czas i jak go mierzymy? ________________________ 14

3. Źródła historyczne opowiadają nam o przeszłości ___________ 18

4. Do czego służy mapa? _________________________________ 26

Sprawdzamy, co już znamy: Poznaję historię ________________ 32

Zapamiętaj, że... ______________________________________ 34

II. Świat wokół nas5. Kim jestem, czym się różnię od innych? ___________________ 36

6. Społeczeństwo, rodzina, szkoła __________________________ 40

7. Skąd mój ród, moje korzenie? ___________________________ 44

Sprawdzamy, co już znamy: Świat wokół nas ________________ 49

Zapamiętaj, że... ______________________________________ 50

III. Moja mała ojczyzna, mój kraj8. Legendy i historia mojego miasta i regionu _________________ 52

9. Polska – moja ojczyzna ________________________________ 60

Sprawdzamy, co już znamy: Moja mała ojczyzna, mój kraj _____ 66

Zapamiętaj, że... ______________________________________ 68

IV. Opowieści o ludziach, legendach i historii10. Jak żyli nasi praprzodkowie – myśliwi i rolnicy _____________ 70

11. Biskupin – pradawna osada nad jeziorem _________________ 76

Sprawdzamy, co już znamy: O praprzodkach i osadzie w Biskupinie __________________________________ 80

Zapamiętaj, że... ______________________________________ 81

Spis treściLekcja 3.

Lekcja 11.

5

12. Legendy i historia, czyli opowieści

o początkach państwa polskiego _________________________ 82

13. Mieszkańcy grodu i podgrodzia _________________________ 90

14. W średniowiecznym zamku – siedzibie seniora _____________ 94

15. Życie mieszkańców wsi ________________________________ 100

Sprawdzamy, co już znamy: O legendach i historii ____________ 104

Zapamiętaj, że... ______________________________________ 105

16. W służbie Bogu i ludziom ______________________________ 106

17. Średniowieczne kościoły i katedry ________________________ 112

18. W średniowiecznym mieście ____________________________ 118

Sprawdzamy, co już znamy: O średniowiecznych klasztorach, kościołach i miastach __________________________________ 126

Zapamiętaj, że... ______________________________________ 127

19. W pracowni mistrza Stwosza ___________________________ 128

20. Dzieło mistrza Długosza _______________________________ 132

21. Mikołaj Kopernik – ten, który poruszył Ziemię _____________ 136

Sprawdzamy, co już znamy: O średniowiecznych kronikarzach,artystach i uczonych ___________________________________ 140

Zapamiętaj, że... ______________________________________ 141

22. W szlacheckim dworze i w pałacu magnackim _____________ 142

23. W Łazienkach Królewskich ____________________________ 152

24. Koleją w XIX wiek ____________________________________ 156

Sprawdzamy, co już znamy: O szlacheckim dworze, królewskim pałacu i wielkich wynalazkach _________________ 162

Zapamiętaj, że... ______________________________________ 164

Lekcja 14.

Lekcja 18.

6

114 115Opowieści o ludziach, legendach i historii | Średniowieczne kościoły i katedry

Ta gotycka katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny zbudowana została w XIV wieku i jest największym ceglanym kościołem na świecie.

Katedra w Gdańsku

Portal dekoracyjne obramowanie

drzwi zakończone ostrym łukiem

Rozeta gotyckaokrągłe okno wypełnione kolorowymi

szkiełkami w kształcie kwiatu

Okno z kolorowymi witrażami i rozetą

Sklepienie krzyżowo-żebroweGrobowiec świętego męczennikaotacza dekoracyjny baldachim

SłowniczekFundatorem była osoba

zamożna, która opłacała

budowę, na przykład: ko-

ścioła, klasztoru czy szpitala.

Budowle te, służyły społe-

czeństwu. Fundatorami w

średniowieczu byli królowie,

książęta, hrabiowie lub

bogaci rycerze.

1. Jak ludzie pomagali w budowie katedry? Dlaczego to robili?

SłowniczekWitraż to artystyczna kompozycja

z kolorowych szkieł.

Rozeta to okrągłe okno z witrażem.

Katedra to główny kościół biskupa.

Strzeliste katedryKiedy budowę niektórych kościołów i zamków romańskich właśnie kończono, zaczynano wznosić budowle jeszcze ładniejsze, jeszcze większe i bardziej kolorowe. Marzeniem budowniczych i fundato-rów było, aby w zbudowanych przez nich kościołach człowiek czuł się prawie jak w niebie. Tak narodził się w XII wieku we Francji styl w architekturze i sztuce nazwany gotykiem. W stylu gotyckim bu-dowano także zamki, ratusze i kamienice. Na place budów ściągano kamień piaskowca i cegłę. Po wytyczeniu miejsca, sporządzeniu planu i rysunku budowli, architekci, którzy nadzorowali budowę, organizowali zespoły cieśli, murarzy, kamieniarzy i malarzy deko-rujących wnętrze świątyni.ującyc w ęt e św ąty .

Co mówi nam źródło?Duchowny, żyjący w XII wieku, tak opisywał pomoc ludności w budowie kościoła:

„Zawsze, gdy ciągnięto kolumny za pomo-cą powiązanych lin, pobożni sąsiedzi – szlachta i prosty lud – po równi zaprzę-gali się ramionami, szyją, barkami w te liny. Jak pociągowe zwierzęta wywlekali kolumny w górę. W centrum miasta różni rzemieślnicy odkładali swe narzędzia pracy i wychodzili na spotkanie, ofiarując swą siłę na pokonanie trudności drogi, oddając – jak tylko mogli – hołd panu Bogu i Świętym Męczennikom”.

Sufit kościoła tworzy sklepie-nie w kształcie ostrych łuków wsparte na bardzo wysokich filarach. W wielu katedrach przed ołtarzem głównym znaj-dują się grobowce świętych.

Wysokie okna, zakończone ostrym łukiem, wpuszczają do świątyni dużo światła.

Dach pokryto dachówką.

Wieża katedry była punktem obserwacyjnym. W wypadku zagrożenia była także schro-nieniem dla mieszkańców średniowieczne-go miasta.

Witrażowe okna wieży kościoła dodat-kowo ozda-biają budowlę i wpuszczają do wnętrza jeszcze więcej światła.

Kościół zbu-dowany został z czerwonej cegły. Przypory przylegające do zewnętrznych ścian wzmac-niają konstruk-cję budowli.

Strzeliste iglice i wąskie wie-życzki nadają budowli lekko-ści i smukłości.

Portaldekoracyjne obramowanmowanmowannmowanowanowanieeieieieiie

drzwi zakończończoakończoakończokończokończookończocń oone one ostrne ostrne ostrne ostrostre ostrne ostre ostrne ostrne os ym łukiem

Rozeta gotyckaokrągłe okno wwwwo www wypełnioypełnypełnpypełnioypełniopełnioypełniopełniypełnioypełnionnipełniypełnypełniłnpepppyy ne kolorowymi

szkiezkiełi łszkiełzkiełszkiełkszkiełkkkszkkkikksszkzsss ami w kształcie kwiatu

Okno z kolorowymi witrażami i rozetąe krzyżowo-żebrowe

ł styl

u-gano u

wę, eko-

momomommo---

zęzęzęzęzę-----e e ee

alilililia iróżróżróżóóżżni ini nnni

aaa pracypracpracypracypra swą siswą siswąswąswą siłę łę łę

ająająjająąąąąąc ccuuuu

Sufit koSufit koSufit kościołaściołaścioła tworzyworzyworzyworzyzrzytworzzytworzyyz sklepisklep sklep sklepiisklep sklessk eeeeeee---nie w knie w knie w kształciształciształcie ostrye ostrye ostrych łukch łch łukch łukóh łukóh łukh łukóukókókókókóóu ówwwwwwwwwwsparte na bardzo wysokich kichki hhhhfilarach. W wielu katedrach przed ołtarzem głównym znaj-dują się grobowce świętych.

Wysokie oknaoknakna, , ,zakończone ostrym łukiem,wpuszczw ają doświątynś i dużo światła.

Witrażowe okna wieży kościoła dodat-kowo ozda-biają budowlęi wpuszczają do wnętrza jeszcze więcej światła.

Kościół zbu-dowany został z czerwonej cegły. Przypory przylegające do zewnętrznych ścian wzmac-niają konstruk-cję bududbudbuddddbududdowli.owli.iliowlwliowliowli.liowwowlwlwli.owowwwwowowoo

Jak korzystać z podręcznika

Ciekawostki i słowniczekCiekawostki wzbogacą twoją wiedzę.

W słowniczku znajdziesz wyjaśnienia

trudnych pojęć

Co mówi nam źródło?Praca z tekstem źródłowym ułatwi ci

zrozumienie i poznanie historii

Trójwymiarowe ilustracjeIlustracje przestrzenne

pobudzą twoją wyobraźnię

7

PodsumowanieKażda lekcja kończy się krótkim podsumowaniem,

w którym zebrane są najważniejsze informacje

Pytania i zadaniaPomogą w utrwaleniu wiadomości

po każdej lekcji

Infografi kiW atrakcyjny sposób łączą

ilustracje z tekstem

Oś czasuOznaczono na niej, kiedy miały

miejsce wydarzenia opisane w lekcji

Lekcje powtórzenioweNa końcu każdej części

tematycznej znajdują się

lekcje powtórzeniowe

8

W atlasie znajdziesz:● ciekawe, kolorowe mapy i plany

● osie czasu

● ilustracje z nakładanymi kalkami, na których

przedstawiono dodatkowe informacje, ciekawostki

● kolorowe rysunki i zdjęcia

● drzewa genealogiczne dynastii Piastów i Jagiellonów

Atlas do historii i społeczeństwa pomoże ci w nauce. Korzystając z niego, poznasz ciekawe zdarzenia z przeszłości i współczesności.Odkryjesz cywilizacje starożytności.Prześledzisz wydarzenia z dziejów Polski i świata.Zobaczysz, jak zmieniało się życie ludzi na przestrzeni dziejów.

12

Palestyna – ziemia Izraelitów

S T A R O Ż Y T N O Ś Ć

narodziny Chrystusa

II III IV VI XXIIIIIIIIIVVVIVIIVIIIIXXXIXIIXIIIXVIII V

Około 1800 lat p.n.e. przodek Izraelitów – Abraham – wyruszył wraz ze swoim ludem z miasta Ur w Mezopotamii do obiecanej im przez Boga ziemi w Palestynie. Taki przekaz znajdujemy w Biblii. Izraelici musieli jednak opuścić swoją ziemię, gdy po latach nieurodzaju zapanował tam wielki głód. Udali się wówczas do Egiptu, ale tam również nie znaleźli miejsca dla siebie. W Egipcie faraonowie traktowali lud żydowski jak niewolników.

W XIII wieku p.n.e. Izraelici pod przywództwem Mojżesza uciekli z Egiptu i powrócili do Palestyny. O swój kraj musieli walczyć z mieszkającymi tam ludami. W X wieku p.n.e., w obliczu zagrożenia, Izraelici pod wodzą króla Saula,

Tora jest najważniejszą księgą dla Żydów. Opowiada o powstaniu świata i najstarszych dziejach Izraelitów. Zawiera najważniejsze prawa – święte dla narodu żydowskiego.

Arka Przymierza była ozdobną skrzynią, w której, według biblijnego przekazu, złożono Tablice z Dziesięciorgiem Przykazań

Menora jest siedmioramiennym świecznikiem. Od ponad 3000 lat jest symbolem religii Żydów. Dzisiaj jest godłem Izraela.

zjednoczyli się i stworzyli silne państwo. Po Saulu rządzili odważny Dawid i jego syn – słynący z mądrości, król Salomon.

Dawid zdobył Jerozolimę i uczynił ją stolicą swojego państwa. Salomon zbudował w niej wspaniałą świątynię poświęconą Jahwe – Bogu Izraelitów.

Po śmierci Salomona państwo rozpadło się na dwa królestwa: Judy na południu i Izraela na północy. W VIII wieku p.n.e. królestwo Izraela podbiła Asyria. W kolejnych wiekach Palestyna przechodziła we władanie Egiptu, Babilonii, Persji i wreszcie Rzymu.

Mojżesz z Tablicami z Dziesięciorgiem Przykazań

Ściana Płaczu jest częścią muru otaczającego zburzoną przed wiekami Świątynię Jerozolimską. Modlą się przy niej Żydzi, uznając mur za miejsce święte.

13

W starożytnej Grecji

Triera – grecki okręt wojenny. Ateny były potęgą morską. Podstawową jednostką ich floty była triera – galera z trzema rzędami wioseł po każdej stronie.

Starożytni Grecy zamieszkiwali południową część Półwyspu Bałkańskiego z Peloponezem. Zasiedlili też wybrzeża Azji Mniejszej oraz wyspy na Morzu Egejskim, Morzu Jońskim i Morzu Kreteńskim. Pasma górskie w naturalny sposób oddzielały od siebie miasta-państwa, zwane polis. Najpotężniejszymi z nich były Ateny i Sparta.Brak ziemi uprawnej w górzystej ojczyźnie sprawił, że Grecy wyprawiali się na morza w poszukiwaniu lepszych warunków do życia i zakładali kolonie.

Grecy, którzy rywalizowali ze sobą, posiadali też silną świadomość wspólnoty. Łączył ich język, kultura i wierzenia. Dzięki temu w chwilach szczególnego zagrożenia potrafili działać wspólnie i pokonać nawet znacznie silniejszego przeciwnika. Przez wiele lat walczyli z groźnymi Persami, którzy chcieli podbić Grecję.

DLA CIEKAWYCH Grecy byli twórcami demokracji – najważniejszego w dziejach systemu politycznego. Demokracja polega na rządzeniu państwem przez większość obywateli, którzy wybierają swoich przedstawicieli w wyborach.

Krajobraz Grecji

Uzbrojenie wojownika greckiego

Wojownik greckiWojownik perski

18

DLA CIEKAWYCH Grecy organizowali wielkie zawody sportowe. Na wzór starożytnych igrzysk i szlachetnej rywalizacji odbywają się współczesne olimpiady.

Kultura starożytnych Greków

Dyskobol Myrona

Wielkie osiągnięcia cywilizacji starożytnych Greków i Rzymian stały się dziedzictwem kultury europejskiej.Po starożytnych Grekach przejęliśmy filozofię – naukę stawiającą ważne pytania, opisującą świat i człowieka oraz historię – naukę opisującą przeszłość. Starożytnym Grekom zawdzięczamy także rozkwit takich nauk, jak matematyka, medycyna i nauki przyrodnicze. Podziwiamy greckie rzeźby, utwory wielkiego poety Homera, poezję i sztuki teatralne. Zachowane do dziś zabytki architektury zachwycają pięknem.

Fragment świątyni na ateńskim Akropolu

Świątynie na Akropolu

Teatr w Delfach

Aktor grecki w masce teatralnej i w butach na koturnach

Maski teatralne

19

Rzymianie, zdobywając Grecję, przejęli i twórczo rozwinęli wielki dorobek kulturalny Greków. Nauczyli się wznosić budowle podobne do greckich. Naśladowali Greków, tworząc wspaniałe rzeźby i literaturę. Odkrywali na nowo dzieła uczonych i filozofów greckich.

Kultura starożytnych Rzymian

Sami wnieśli do kultury europejskiej język łaciński, prawo rzymskie i ustrój zwany republiką. System prawa wielu współczesnych krajów oparty jest na zasadach pochodzących bezpośrednio z prawa rzymskiego.

Do dziś zachowały się wspaniałe osiągnięcia architektoniczne i inżynieryjne Rzymian – solidne drogi, potężne mosty i akwedukty (wodociągi).

Posąg cesarza rzymskiego Oktawiana Augusta

Akwedukt i most

Droga rzymskaDLA CIEKAWYCH Łacina była przez wieki językiem nauki i ludzi wykształconych. Współcześnie nadal posługuje się nią Kościół katolicki. Język łaciński jest też powszechnie stosowany w naukach przyrodniczych i w medycynie.

Forum Romanum – największy i najwspanialszy plac starożytnego Rzymu. Otoczony był sześcioma wzgórzami. Wybudowano na nim okazałe świątynie. Plac był centrum życia politycznego i religijnego.

34

Polska w czasach Jadwigi i Jagiełły

Król Władysław Jagiełło i królowa Jadwiga

W 1385 roku Polska i Litwa, zagrożone krzyżackimi najazdami, zawarły porozumienie. Na mocy podpisanego dokumentu miały stać się jednym państwem, którego jedność gwarantowała osoba wspólnego władcy. Królem Polski, po przyjęciu chrztu w roku 1386 i poślubieniu polskiej królowej Jadwigi, został wielki książę Litwy – Władysław Jagiełło. Dzięki unii rozpoczęto proces pokojowej chrystianizacji Litwy. Unia personalna pozwoliła również na połączenie sił obu państw i wspólne przeciwstawienie się najazdom Państwa Zakonu Krzyżackiego.

narodziny Chrystusa

XV XVI XVIII XXIXIIIXIIXIXIXVIIIVIIVIIVIIIIIIIIIIII XVIIXIV

Ś R E D N I O W I E C Z E

V

Para królewska myślała nie tylko o bezpieczeństwie państwa. Dbała także o rozwój gospodarczy i kulturalny kraju. Królowa przekazała swoje klejnoty i cenne szaty na odnowienie podupadłego uniwersytetu w Krakowie. Zaczęto w nim kształcić duchownych, którzy mieli chrystianizować Litwę. Rozwinęły się wydziały prawa i nauk medycznych, na których kształciła się młodzież szlachecka i pochodząca z bogatego mieszczaństwa.

Królowa Jadwiga przekazuje akt fundacyjny na odnowienie Akademii Krakowskiej

Pogoń – herb Wielkiego Księstwa Litewskiego

DLA CIEKAWYCHKrólowa Jadwiga była córką węgierskiego króla Ludwika Andegaweńskiego i prawnuczką Władysława Łokietka.

Wielki książę litewski otrzymał na chrzcie imię Władysław. Władysław Jagiełło był założycielem panującej w Polsce 186 lat dynastii Jagiellonów.

35

DLA CIEKAWYCHWładysław Jagiełło, przygotowując się do wojny z Krzyżakami, nakazał zgromadzić żywność dla armii. Między innymi polowano na tury, które były przodkami bydła domowego. Te wymarłe dziś zwierzęta zamieszkiwały ówczesne puszcze. Ostatni żyjący w Polsce tur padł w Puszczy Jaktorowskiej w 1627 roku.

Zamek w Malborku. Sprowadzony przez Konrada Mazowieckiego zakon krzyżacki stanowił duże zagrożenie dla Polski i Litwy. Od 1309 do 1457 roku zamek w Malborku był siedzibą wielkiego mistrza krzyżackiego, a samo miasto – stolicą Państwa Zakonu Krzyżackiego.

Chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem

Bitwa pod Grunwaldem

Wyprawy Krzyżaków na ziemie litewskie spowodowały w roku 1409 wybuch wojny pomiędzy państwem polsko-litewskim a Państwem Zakonu Krzyżackiego. Najważniejszym wydarzeniem tego konfliktu była bitwa pod Grunwaldem stoczona 15 lipca 1410 roku. Wojska polsko-litewskie, wspierane przez rycerstwo i oddziały czeskie, ruskie, a nawet tatarskie, rozbiły armię krzyżacką. Na polu bitwy poległ wielki mistrz krzyżacki Urlich von Jungingen i kwiat rycerstwa zakonnego. Bitwa pod Grunwaldem była jedną z największych bitew średniowiecza. Wzięło w niej udział wielu rycerzy z całej Europy. Wśród nich był najsłynniejszy polski rycerz – Zawisza Czarny. Sprzymierzonymi z Polakami wojskami litewskimi dowodził wielki książę litewski Witold.

Bitwa pod Grunwaldem – fragment obrazu Jana Matejki

wielki mistrz krzyżacki Urlich von Jungingen wielki książę

litewski WitoldZawisza CzarnyZawisza Czarny

70

Zmienność granic Polski na przestrzeni dziejów

71

Piastowie mazowieccy linia wymarła w pierwszej

połowie XVI wieku

Piastowie śląscy linia wymarła

w drugiej połowie XVII wieku

Drzewo genealogiczne dynastii PIASTÓW

Bezprymzm. 1032

Piast – rolnik, legendarny przodek dynastii

Siemowit

Lestek

Siemomysł

Bolesław I Chrobry 992–1025

Mieszko I ok. 960–992

Mieszko II1025–1034

Świętosława (Sygryda)

królowa Szwecji i Danii

Ottozm. 1033

Kazimierz I Odnowiciel1034–1058

Władysław I Herman 1079–1102

Zbigniew1102 – po 1114

Bolesław III Krzywousty1102–1138

Kazimierz II Sprawiedliwy1177–1194

Henryk Sandomierski zm. 1166

(brak potomstwa)

Mieszko III Stary 1173–1177 i 1198–1202Bolesław IV

Kędzierzawy1146–1173

Władysław II Wygnaniec1138–1146

Bolesław Wysoki1163–1201

Henryk I Brodaty1201–1238

Piastowie wielkopolscy

Bolesław II Śmiały (Szczodry)

1058–1079

Przemysł II1279–1296

Konrad Mazowiecki1202–1247

Siemowit, ks. mazowiecki1247–1262

Kazimierz, ks. kujawski1233–1267

Władysław Łokietek1306–1333

Elżbietakrólowa Węgier

Kazimierz III Wielki1333–1370

Ludwikkról Węgier od 1342

i Polski – 1370–1382

Jadwiga1384–1399

Henryk II Pobożny1238–1241

71

Legenda – władca

koronowany, król960–992 – daty panowania władców,

książąt i królów zm. – zmarłyks. – książę – przerywana linia pomiędzy

kartami oznacza brak bezpośredniego następstwa pomiędzy panującymi

1. O czym mówi nam historia?

2. Co to jest czas i jak go mierzymy?

3. Źródła historyczne opowiadają nam o przeszłości

4. Do czego służy mapa?

I. Poznaję historię

Poznaję historię | O czym mówi nam historia?

10

O czym mówinam historia?1Historia jest nauką o dziejachHistoria to nauka, która zajmuje się badaniem przeszłości, tym, co już minęło, czyli przeszło do historii. Słowo historia oznacza również dzieje, czyli te wszystkie wydarzenia, które kiedyś się działy, minęły i już nie będą inne. Historię tworzą ludzie, a więc także ty: uczestnicząc w życiu swojej szkoły, wpływasz na losy miejscowości, regionu i ojczyzny – Polski. Ucząc się historii, dowiesz się, kto kiedyś tworzył dzieje twojej miejscowości i regionu. Będziesz wiedział, jakie one były. Wybierzesz się na wędrówkę, podczas której poznasz i zrozumiesz najważniejsze wydarzenia z historii Polski i świata. Spotkasz się z postaciami, które – chociaż żyły bardzo dawno temu – swoimi czynami wpłynęły na czasy współczesne. Zrozumiesz dzieje i poznasz tradycję.

W dziejach było wiele epokHistoria sięga daleko wstecz, aż do prehistorii. Odkrywa przed nami czasy tak odległe, że często nawet trudno to sobie wyobrazić. Obejmuje wiele epok w dziejach ludzkości, to znaczy okresów, w których życie człowieka zmieniało się na skutek jakiegoś wielkie-go odkrycia lub ważnego wydarzenia.Takim wydarzeniem, wyznaczającym nowy okres w dziejach ludzkości, było na przykład opanowanie przez ludzi umiejętności posługiwania się ogniem czy wynalezienie pisma. Inne wielkie wydarzenie to narodziny Jezusa Chrystusa, które rozpoczęło nowy okres w historii ludzkiej cywilizacji nazwany nową erą.

SłowniczekTradycja to przekazywanie

z pokolenia na pokolenie

obyczajów, wierzeń, zasad

postępowania.

Prehistoria to okres w dzie-

jach ludzkości poprzedzający

wynalezienie pisma.

Zapamiętaj,to ważne!W celu uporządkowania

zawiłych dziejów archeolodzy

dokonali ich podziału. Najdaw-

niejsze czasy nazwali prehi-

storycznymi, czyli przedhi-

storycznymi, a historycznymi

czasy, od kiedy ludzie zaczęli

posługiwać się pismem.

11

Czym zajmuje się historyk?Historia jest nauką o dziejach i opowiada o losach naszych przod-ków. Praca historyka polega więc na odkrywaniu, badaniu i opisy-waniu tych dziejów. Kiedy ludzie wynaleźli pismo, zaczęli tworzyć różne dokumenty: pisali listy, układali mowy, spisywali prawa. To właśnie historyk odkrywa je na nowo, dokładnie bada i opisuje.Dzięki jego pracy poznajemy przeszłość. Mówimy często, że: histo-ryk odkrywa, a historia uczy. Znajomość historii pozwala czasem uniknąć błędów popełnianych w przeszłości oraz daje możliwość kontynuowania tego, co okazało się pożyteczne. Jej odkrywanie jest niezbędne przy poszukiwaniu naszych korzeni. Pliniusz Starszy – starożytny historyk i pisarz żyjący w I wieku naszej ery – uważał, że bez karty papirusowej trudno byłoby wyobrazić sobie ludzką cywilizację, a tym bardziej historię.

Historyk, badając i opisując dzieje, korzysta w swojej pracy z dokonań różnych nauk związanych z historią.

Genealogia– nauka badająca związki pokrewień-stwa między ludźmi.

Chronologia – nauka o mierze-niu czasu w historii i ustalaniu kolejno-ści wydarzeń.

Słowniczek

Papirus to materiał pisarski,

którego używano w starożyt-

nym Egipcie już trzy tysiące lat

przed naszą erą. Karty papirusu

wyrabiano z rośliny o tej samej

nazwie, rosnącej nad brzegami

Nilu.

Cywilizacją nazywamy osiągnię-

cia społeczeństw w różnych

dziedzinach życia na przestrzeni

dziejów. Do osiągnięć tych

zaliczamy posługiwanie się

pismem, organizację państwa,

poziom kultury i stopień opano-

wania przyrody.

Nauki wspomagające historię

Archeologia – nauka zajmująca się badaniem zabytków odkopanych w ziemi.

Heraldyka – nauka o herbach (znakach i rysun-kach rodowych).

Numizmatyka – nauka zajmują-ca się badaniem monet i bankno-tów pod kątem ich wartości historycznej.