Własność. Pojęcie. Stratyfikacja własności. Treść i wykonywanie prawa własności

Własność. Pojęcie.• Własność • W znaczeniu ekonomicznym – ten kto może korzystać z rzeczy, ma korzyści z własności, nie zawsze jest to

właściciel w znaczeniu prawnym• W znaczeniu socjologicznym –traktowanie rzeczy jako swojej (np. długoletni najemca lokalu)• W znaczeniu prawnym Konstytucja RP : Art. 21. 1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. 2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym

odszkodowaniem.

Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne Art. 64.

1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. 2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. 3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa

własności.

• oraz art. 140 K.c.

Własność. PojęcieWłasność przed 1990 r. Zmiana dokonana ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy -

Kodeks cywilny. (z gospodarki nakazowe do gospodarki rynkowej) (zob. A. stelmachowski, Modele własności i ich uwarunkowania społeczno-ustrojowe, [w:] System Prawa Prywatnego. Tom 3. Prawo rzeczowe, s. 73 i n.)

Konstytucja z 1952 r. która wprowadzała jako podstawę ustroju społeczno-gospodarczego socjalistyczny system gospodarczy „oparty na uspołecznionych środkach produkcji i socjalistycznych środkach produkcji” oraz przepisy K.c. :

Art. 126 Własność społeczna jest albo socjalistyczną własnością ogólnonarodową (państwową), albo własnością spółdzielczą lub własnością innych organizacji społecznych ludu pracującego.

Art. 127. § 1. Ochrona własności społecznej przed grożącą jej szkodą jest obowiązkiem każdego obywatela.

(…)Art. 128. Własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługuje Skarbowi Państwa albo innym

państwowym osobom prawnym. - zasada jednolitego funduszu własności państwowejArt. 129. Przy tłumaczeniu i stosowaniu przepisów niniejszego kodeksu należy mieć na względzie,

że własność społeczna, jako podstawa ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, pozostaje pod szczególną ochroną prawa.

Własność. PojęcieArt. 130. Grunty, budynki i inne środki produkcji, które nie stanowią wyłącznego przedmiotu

własności społecznej, mogą być, na podstawie i w granicach ustaw, przedmiotem własności osób fizycznych (własność indywidualna).

Art. 131. Przy tłumaczeniu i stosowaniu przepisów niniejszego kodeksu należy mieć na względzie, że Polska Rzeczpospolita Ludowa gwarantuje własność i całkowitą ochronę indywidualnych gospodarstw rolnych, stanowiących trwały i równoprawny element społeczno-gospodarczego ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Art. 132. § 1. Własnością osobistą jest własność rzeczy przeznaczonych do zaspokajania osobistych potrzeb materialnych i kulturalnych właściciela i jego bliskich. § 2. Za własność osobistą uważa się także własność drobnych środków produkcji, które służą do wytwarzania przedmiotów przeznaczonych do zaspokajania osobistych potrzeb właściciela i jego bliskich.

Art. 133. § 1. Przedmiotem własności osobistej mogą być w szczególności: dom jednorodzinny lub lokal mieszkalny stanowiący odrębną nieruchomość wraz z potrzebnymi do korzystania z nich zabudowaniami gospodarczymi, rzeczy należące do urządzenia i gospodarstwa domowego, pojazdy mechaniczne. § 2. W rolniczych spółdzielniach produkcyjnych przedmiotem własności osobistej są także, w granicach określonych statutem, budynki i urządzenia gospodarcze, inwentarz, drób, narzędzia oraz inne rzeczy przeznaczone do prowadzenia gospodarstwa na działce przyzagrodowej.

Własność. Pojęcie

- Szczególna ochrona własności państwowej przed 1990 r. , np. niemożność stosowania przepisów o ochronie nabywcy działającego w dobrej wierze, gdy chodziło o nabycie własności przedmiotów urządzenia trwałego jednostek państwowych, w konsekwencji wbrew uprawnionej jednostki nigdy nie mogło dojść do nabycia własności (art. 171 K.c.); wykluczenie nabycia w drodze zasiedzenia własności państwowej (art. 177 K.c.); i inne.

Własność. PojęciePrywatyzacja, komunalizacja mienia państwowego. Odrzucenie

koncepcji własności socjalistycznej – „upodmiotowienie” własności państwowej; art. 34 K.c. Prywatyzacja bezpośrednia i pośrednia: ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych zastąpiona ustawą z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Komunalizacja wskutek odrodzenia samorządu terytorialnego – ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym ; Reprywatyzacja – zwrot w naturze czy ekwiwalencie własności poprzednim właścicielom, zabranej w toku nacjonalizacji np. dekret z 26 października 1946 r. o o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy

Stratyfikacja własności

Własność publiczna i prywatna a prawo publiczne i prywatne- definicja Ulpiana: „Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, ius privatum est quod ad singulorum utilitatem” -prawo publiczne jest to takie które dotyczy interesu państwa, a prawo prywatne to dotyczące korzyści jednostek

Własność prywatna: osoby fizyczne i inne podmioty; por. własność społeczna przysługująca podmiotom realizującym cele publiczne jak fundacje, samorządy zawodowe, stowarzyszenia itp. (org. Pożytku publicznego)

Własność publiczna: państwowa i samorządowa

Stratyfikacja własności

Własność państwowa: - Realizacja zadań podejmowanych przez Państwo- Właściciel szczególnego rodzaju: imperium i dominium- Zarząd mieniem państwowym przez państwowe osoby

prawne – odejście od zasady jednolitego funduszu własności państwowej na rzecz zasady wyrażonej w art. 441 k.c.

Własność samorządowa: gminna (komunalna), powiatowa, wojewódzka

Własność – treść i zakres prawa własności

• Definicja art. 140 k.c. Art. 140. W granicach określonych przez ustawy i

zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Własność – treść i zakres prawa własności

Treść prawa własności: Triada uprawnień właściciela Ius possidendi Ius utendi, fruendi, abutendi Ius disposnendi

Ius possidendi (prawo posiadania rzeczy) – posiadanie jak właściciel – posiadanie samoistne; art. 337 K.c. ; ochrona posiadania także przez art. 222 § 1 K.c.

Własność – treść i zakres prawa własności

Ius utendi, fruendi, abutendiPrawo do używania rzeczy, nie polegające na uzyskiwaniu

pożytków (zamieszkanie w lokalu; korzystanie z pojazdu)Prawo do pobierania pożytków z rzeczy czy innych dochodów

(nie dających się kwalifikować jako pożytki np. wycięte drzewa z lasu w związku ze zmianą zagospodarowania terenu; materiał z rozebranego płotu itp..)

Prawo do zużycia czy przetworzenia rzeczy (niektórzy przyjmują, że także tu mieści się prawo do zniszczenia rzeczy)

Własność – treść i zakres prawa własności

Prawo dysponowania rzecząRozporządzenie rzeczą w drodze czynność

prawna rozporządzająca przeniesienie własności rzeczy; zrzeczenie się własności; obciążenie (np. użytkowaniem wieczystym; ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych)

Własność – treść i zakres prawa własności

• Granice własności:a. Ustawyb. Zasady współżycia społecznegoc. Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa

Ad. AOgraniczenia o charakterze prywatnoprawnym: konflikt interesów prywatnych- Przepisy prawa sąsiedzkiegoOgraniczenia publicznoprawne:Konflikt interesu publicznego z interesem prywatnym, np. art. 142 K.c. – np.

użycie rzeczy w celu ratowania dobra, np. przejazd przez nieruchomość w celu gaszenia pożaru czy likwidacji innego zagrożenia; przepisy prawa budowlanego itp.

Własność – treść i zakres prawa własności

Ad. BBrak typizacji sytuacji, ocena w zależności od przypadku gdy

klauzula generalna zasad współżycia społecznego pozwala na ograniczenia prawa własności; nie można na podstawie zasad współżycia społecznego doprowadzić do unicestwienia prawa własności (zob. orz. SN z 28 września 1967 r., I PR 415/67, OSP 1968 nr 10 poz. 220)

Przykłady: przed 1989 r. orzecznictwo mające na celu ochronę nieformalnych nieruchomości rolnych; powództwa o zwrot nieruchomości z ofertą zwrotu ceny oddalane; wynik – ustawa z 4. 10.1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych ; także przykłady ochrony przed eksmisją na bruk.

Własność – treść i zakres prawa własności

• Ad. C. Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa łącznie z

klauzulą zasad współżycia społecznego. Jak podkreśla A. Stelmachowski klauzula ta oznacza „przeciwstawienie się skrajnie indywidualistycznemu podejściu do prawa własności przy wykonywaniu tego prawa”. Oznacza to, że własność rodzi nie tylko prawa ale i obowiązki dla właściciela. Przy czym należy stwierdzić, że klauzula ta musi mieć na uwadze rodzaj własności, np. rolną, miejską, przemysłową itp.

Własność – treść i zakres prawa własności

Przestrzenne granice prawa własności:- Geodezyjne wyznaczenie granic; ewidencja gruntów i budynków; znaki

graniczne;- Art. 143 K.c.a. Prawo wodne- własność jedynie do wód powierzchniowych już nie

podziemnych; wody płynące nie są rzeczą w rozumieniu K.c. art. 10 ust. 1 prawa wodnego: wody mogą stanowić własność Skarbu Państwa albo innych osób prawnych bądź osób fizycznych; art. 10 ust. 1a: wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa. Jedynie wody stojące oraz wody w rowach znajdujące się w granicach nieruchomości stanowią własność właściciela gruntu.

Własność – treść i zakres prawa własności

b. Prawo geologiczne i górnicze- własność rozciąga się na kopaliny stanowiące cześć składową gruntu; art. 7 ustawy Prawo geologiczne i górnicze stanowi, że złoża kopalin niestanowiące części składowych nieruchomości są własnością Skarbu Państwa;

c. Prawo lotnicze