Węglowodany sacharydy, cukrowce - luskiewnik.strefa.pl · Biochemia Węglowodany sacharydy,...
Transcript of Węglowodany sacharydy, cukrowce - luskiewnik.strefa.pl · Biochemia Węglowodany sacharydy,...
Biochemia Węglowodany (sacharydy, cukrowce)
Dr n. biol. Henryk Różański
Laboratorium Biologii Przemysłowej i Eksperymentalnej
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Krośnie
Węglowodany
• Produkty utleniania wielowartościowych alkoholi (polihydroksyaldehydy, polihydroksyketony).
Węglowodany
• Monosacharydy – cukry proste od 3 do 7 atomów węgla.
• Oligosacharydy – cukry złożone z 2-10 cząsteczek cukrów prostych, połączonych glikozydowo
• Polisacharydy – wielocukry, złożone z wielu cząsteczek cukrów prostych.
Węglowodany
Monosacharydy – cukry proste od 3 do 7 atomów węgla.
- Triozy C3
- Tetrozy C4
- Pentozy C5
Węglowodany
- Heksozy
- Heptozy
Monosacharydy są słodkie, dobrze rozpuszczalne w wodzie.
Mają właściwości redukujące (odczynnik Fehlinga – ceglasto-pomarańczowy osad).
Ulegają fermentacji bakteryjnej lub grzybowej.
Węglowodany
• Pentozy i metylopentozy – składniki gum i śluzów; arabinozydy – glikozydy, monomery arabanów (polisacharydy). Apioza – składnik apiiny (glikozyd apigeninowy) w Petroselinum.
- Ksyloza (w saponinach, disacharydach – prymweroza; ksylanach, gumach i pektynach, hemicelulozach).
- Ryboza – składnik kwasów nukleinowych (nukleozydy), koenzymów, witaminy B12.
Węglowodany
- Ramnoza – metylopentoza, 6-deoksyheksoza; składnik glikozydów flawonoidowych, ramnozydów, w stanie wolnym w Rhus toxicodendron.
- Fukoza – metylopentoza, w glonach i grzybach.
- Tewetoza – 6-metylopentoza (eter metylowy), w glikozydach nasercowych Thevetia.
Węglowodany
• Heksozy - Glukoza, dekstroza, cukier gronowy, produkt
fotosyntezy; w stanie wolnym, dwucukrów (sacharoza, maltoza, laktoza, celobioza), oligo- i polisacharydów (skrobia, glikogen, lichenina, celuloza), glikozydów. Otrzymywana w procesie hydrolizy skrobi za pomocą enzymów (alfa-amylazy i amyloglukozydazy).
Zastosowanie w medycynie (odżywcza, wzmacniająca, pobudzająca, przyspieszająca gojenie).
Węglowodany
- Galaktoza, w glikozydach (galaktozydy), śluzach, gumach, w polisacharydach (galaktany), hemicelulozach. Powstaje w wyniku hydrolizy laktozy. W agarze, śluzach lnu.
- Mannoza w polisacharydach (mannany), w ścianach glonów; w śluzach.
- Fruktoza, lewuloza, cukier owocowy; w postaci wolnej, w disacharydzie – sacharozie, w glikozydach, w polisacharydach (fruktany, np. inulina).
Węglowodany - Sorboza – w owocach jarzębiny, otrzymywana
z sorbitolu; do syntezy wit. C.
- Glukozamina – aminocukier, składnik chityny, ścian grzybów i bakterii.
- Cukier inwertowany – mieszanina D-glukozy i D-fruktozy; powstaje w hydrolizie sacharozy (kwasy, inwertaza); w miodzie pszczelim, sokach owocowych.
glukozamina
Dezoksycukry
• Cukry proste z co najmniej jedną grupą –OH zredukowaną:
- Oleandroza w glikozydach kardenolidowych Nerium oleander;
- Diginoza – w glikozydach nasercowych Digitalis, Strophanthus, Nerium;
- Digitaloza – w glikozydach kardenolidowych Digitalis;
digitaloza
Dezoksycukry
- Cymaroza w glikozydach nasercowych Strophanthus
- Digitoksoza, deoksyramnoza, w glikozydach nasercowych Digitalis
Alkohole cukrowe
• Powstają w wyniku redukcji grupy aldehydowej lub ketonowej w cukrach prostych. Nie ulegają fermentacji.
- Adonitol (rybitol) w Adonis vernalis; - Ksylitol – słodki, substytut cukru dla otyłych i
cukrzyków; - Mannitol w grzybach, bakteriach, glonach, w
ziołach z rodziny trędownikowatych i oliwkowatych (jesion). Laxans, stymulator perystaltyki przewodu pokarmowego, do obniżania ciśnienia śródgałkowego (dożylnie).
Alkohole cukrowe
• Sorbitol, w owocach jarzębiny, głogu, róży; do produkcji witaminy C, Tween’u; słodzik;
• Dulcytol, w ziołach z rodziny Scrophulariaceae;
• Inozytol, w formie wolnej lub związanej z kw. fosforowym (fityna); witamina lipotropowa, zapewniająca prawidłowy wzrost i rozwój młodych organizmów zwierzęcych i mikroorganizmów.
Inositol – vitamin B8
• cykloheksano-1,2,3,4,5,6-heksol, alkohol sześciowodorotlenowy, alkohol cukrowy, cyklitol; izomer glukozy.
Vitamina B8 - inozytol • Mezo-inozytol występuje w mięśniach i dlatego często jest określany nazwą mio-inozytol
(myoinositolum, myoinosit). • W ustroju może być przekształcany w glukozę. • Inozytol to czynnik wzrostu dla drożdży (i in. grzybów) oraz bakterii. • Rośliny zawierają inozytol wolny, w formie ufosforylowanej (aktywnej metabolicznie) i w
postaci estru kwasu fosforowego, którego sole noszą nazwę fityny. Szczególnie dużo fityny jest w makuchu konopnym.
• Fityna dawniej była używana jako lek wzmacniający, źródło fosforu (chelat) oraz wspomagająco w leczeniu krzywicy i osteoporozy oraz zaburzeń pamięci i zmian zwyrodnieniowych nerwów.
• Sporo inozytolu jest w ziarnach zbóż, ponadto w wątrobie i układzie nerwowym. • Dawniej zaliczany do witamin. • Zapotrzebowanie dzienne człowieka na inozytol wynosi ok. 1 g. • U zwierząt wywołano ekesperymentalnie niedobór inozytolu, który objawiał się:
wypadaniem pierza, łysieniem (u ssaków), zanikiem mięśni i nerwów, zwyrodnieniem nerek oraz wątroby, zaburzeniami psychicznymi, zaburzeniami trawiennymi, zahamowaniem wzrostu i rozwoju młodych zwierząt, zwyrodnieniem nerwów, stłuszczeniem serca, mięśni, wątroby i nerek, osłabieniem fizycznym i psychicznym, wypryskami, zaburzeniami płodności.
• Dla mikroorganizmów jest to czynnik wzrostu (BIOS 1). • Składnik fosfolipidów. • Zapobiega stłuszczeniu i marskości wątroby (czynnik lipotropowy). • Składnik fosfatydyloinozytolu.
Kwasy uronowe i aldonowe
• Kwasy uronowe powstają w wyniku utlenienia końcowej grupy alkoholowej heksoz.
• Kwasy aldonowe powstają w wyniku utlenienia grupy aldehydowej heksoz.
- Kwas glukuronowy powstaje z glukozy, składnik śluzów, pektyn, saponin i gum.
- Kwas glukonowy powstaje z glukozy u bakterii i grzybów.
Kwasy uronowe i aldonowe
- Kwas galakturonowy powstaje z galaktozy; składnik gum, śluzów i pektyn.
- Kwas mannuronowy powstaje z mannozy; w polisacharydach glonów.
Oligosacharydy
• Disacharydy:
- Disacharydy homogenne (dwa jednakowe monosacharydy)
- Disacharydy heterogenne (dwa różne monosacharydy).
Oligosacharydy
• Maltoza, cukier słodowy– połączenie 2 cząsteczek D-glukozy; powstaje podczas hydrolizy skrobi lub glikogenu, pod wpływem amylazy; w wyciągu słodowym, w korzeniach i kłączach. Odżywka dla dzieci.
• Trehaloza – połączenie 2 cząsteczek alfa-D-glikopiranozy; w grzybach i u owadów.
• Celobioza – połączenie 2 cząsteczek beta-D-glukozy; składnik celulozy (jednostka disacharydowa).
Oligosacharydy
• Sacharoza, cukier trzcinowy, buraczany – połączenie D-glukozy z beta-D-fruktofuranozą. Trzcina cukrowa 16%; burak cukrowy 16-22%. W wielu owocach. Melasa (frakcja cukrów niekrystalizująca).
• Laktoza, cukier mlekowy, połaczenie beta-D-galaktozy z D-glukozą; mleko kobiec 7%, mleko krowie 4,5-5,5%. Składnik glikozydów nagietka. Lactobacillus – fermentacja laktozy – kwas mlekowy. Prebiotyk, nośnik i wypełniacz leków. Łagodne Laxans.
Oligosacharydy
• Laktuloza – połączenie galaktozy z fruktozą; nieprzyswajalna dla człowieka; środek regulujący wypróżnienia (syropy 50%), przeciwkamiczy dla pęcherzyka żółciowego.
• Gencjobioza – beta-D-glukozylo(16)-D-glukoza; w glikozydach (ginsenozydy, amigdalina).
• Rutynoza – beta-L-ramnozylo(16)-D-glukoza, składnik rutozydu.
Oligosacharydy
• Gencjanoza – połączenie 2 cząsteczek glukozy i fruktozy (trisacharyd) w goryczkach.
• Likotrioza – połączenie 2 cząsteczek glukozy z galaktoza; składnik glikoalkaloidu sterydowego – tomatyny w pomidorach.
• Solatrioza – połączenie glukozy, galaktozy i ramnozy, składnik glikoalkaloidów solaniny i solasoniny.
Oligosacharydy
• Rafinoza – połączenie galaktozy, glukozy i fruktozy; w nasionach bawełny.
• Stachioza – połączenie 2 cząsteczek galaktozy z glukozą i fruktozą; w ziołach Labiatae (Lamiaceae).
• Werbaskoza – połączenie 3 cząsteczek galaktozy z glukozą i fruktozą; w dziewannie Verbascum.
• Ajugoza – połączenie 4 cząsteczek galaktozy z glukozą i fruktozą; w Salvia i Ajuga (dąbrówka).
Oligosacharydy
• Akarboza – oligosacharyd azotowy produkowany przez Actinomycetes; inhibitor alfa-glukozydazy. Stosowana w leczeniu cukrzycy i otyłości.
Polisacharydy
• Skrobia – polisacharyd z grupy glukanów; zbudowany z amylozy (20-35%) oraz amylopektyny. Amyloza ma strukturę liniową i jest polimerem zbudowanym z 250-300 cząsteczek glukozy połączonych alfa(14) glikozydowo. Rozpuszczalna w wodzie. Barwi się jodem na niebiesko.
Amylopektyna ma strukturę rozgałęzioną i zbudowana jest z cząsteczek glukozy połączonych alfa(14) i alfa(16) glikozydowo. Słabo chłonie jod i zabarwia się na fioletowo. W gorącej wodzie tworzy kleik. Skrobia jest hydrolizowana przez amylazy alfa, beta i gamma. Alfa-amylaza powoduje rozpad do dekstryn, a potem do maltozy i izomaltozy. Beta-amylazy trawią skrobię do maltozy. Gamma-amylazy (wątroba, bakterie) rozkładają skrobię do glukozy. Hydroliza kwasowa rozkłada skrobię do glukozy. Maltaza rozkłada maltozę do glukozy.
Środek osłonowy, ochronny, chłonący, łagodzący stany zapalne, odżywczy.
Skrobia
• Skrobia ziemniaczana – Amylum Solani z Solanum tuberosum L.
• Skrobia pszeniczna – Amulum tritici z Triticum vulgare Vill.
• Skrobia kukurydziana – Amylum Maydis z Zea mays L.
http://www.grain-free-dog-food.com
Dekstryna
Powstaje przez podgrzanie skrobi do temp. 160-220 stopni C lub częściową hydrolizę rozcieńczonymi kwasami w temp. 100-120 stopni C.
Rozpuszczalne w wodzie, tworzą kleiki.
Glikogen
Zbudowany z połączonych glikozydowo alfa(14) oraz alfa(16) cząsteczek alfa-D-glukopiranozy. Jest rozpuszczalny w wodzie. M. cz. 1-5 mln. Struktura rozgałęziona. Jodem barwi się na czerwono-brunatno.
Celuloza
Polisacharyd zbudowany liniowo z 3000-14000 cząsteczek beta-D-glukopiranozy, połączonych beta (14). Jednostką dwucukrową polimeru jest celobioza. Składnik ścian komórkowych.
http://sci.waikato.ac.nz/farm
Lichenina i izolichenina
Polisacharyd liniowy zbudowany z 60-200 cząsteczek beta-D-glukopirnozy, połączonych beta-13, beta 14. Występuje w porostach, np. Cetraria islandica. Rozpuszcza się w gorącej wodzie.
Izolichenina zbudowana jest z alfa-D-glukozy. Rozpuszcza się w zimnej wodzie.
Lichenin
Płucnica islandzka, Cetraria islandica (L.) Acharius źródło obrazka: http://kmubserv.tg.fh-giessen.de/
Chityna Poliheksozamina, składnik ścian komórkowych
grzybów i stawonogów. Zbudowana z N-acetylo-beta-glukozaminy połączonych beta-glikozydowo.
Jako środek ograniczający wchłanianie lipidów i cholesterolu, usprawniający pasaż treści pokarmowej.
http://academic.brooklyn.cuny.edu/biology/
Fruktany
Polimery D-fruktozy. Inulina Jest to polimer fruktozy, przy czym cząsteczki fruktozy są połączone
wiązaniami beta-(2—> 1). Materiał spichrzowy, gromadzony głównie w korzeniach i kłączach, bulwach, jego koncentracja dochodzi do 70% i zależy od pory roku. Masa cząsteczkowa ok. 5000. W dużych ilościach występuje w korzeniu mniszka – Taraxacum (25-50%), słonecznika bulwiastego – topinambur – Helianthus tuberosus L. (do 70%), w korzeniach cykorii – Cichorium intybus varium satvum (do 58%), w korzeniu jeżówki – Echinacea (do 10%), w kłączach goryczki – Gentiana, w kłączach lepiężnika i podbiału – Petasites et Tussilago, w korzeniu żywokostu – Symphytum, w korzeniu omanu – Inula (stąd nazwa inulina; ok. 44-70%). Zawartość inuliny w podziemnych organach wymienionych roślin wynosi około 30-70%. Jest również w karczochach (ang. Artichoke, Cynara scolymus L.), w szparagach (Asparagus officinalis L.), w korzeniu łopianu – (ang. Burdock, Arctium lappa L.), w kłączach cangzhu (Atractylodes), korzeń Saussurea lappa Clarke (ok. 18%).
Inulina
Człowiek nie ma zdolności trawienia inuliny. W jelicie grubym mikroflora przeprowadza
fermentację inuliny, w wyniku czego uwolnione zostają kwasy organiczne: octowy, propionowy, mlekowy i masłowy. Kwasy te zakwaszają treść jelita grubego, pobudzają perystaltykę, dzięki czemu aktywują regularną defekację (oddawanie kału). Kwasy te są również absorbowane w okrężnicy i transportowane do wątroby, gdzie podlegają metabolizmowi i stanowią źródło energii.
Inulina
Inulina obniża pH kału (zakwasza go), dzięki czemu zapobiega rozwojowi grzybów patogennych i bakterii chorobotwórczych.
Polepsza wchłanianie wapnia i magnezu z jelit do krwi. Obniża ryzyko rozwoju jelita grubego.
Stymuluje system MALT i GALT przewodu pokarmowego (część układu odpornościowego).
Poprawia perystaltykę jelita grubego, zapobiegając zatwardzeniu (zaparciom).
Obniża poziom cholesterolu i lipidów we krwi. Inulina pobudza rozwój saprofitycznej mikroflory jelita
(właściwości prebiotyczne). Zwiększa częstość oddawania stolca
Inulina
Inulina pobudza 5-10 razy rozwój Bifidobakterii, korzystnych dla organizmu. Hamuje rozwój niekorzystnych bakterii beztlenowych Clostridium, ponadto Fusobacterium.
Inulina
Podawanie inuliny korzystne jest przy cukrzycy, podwyższonym poziomie cholesterolu i lipidów, zaparciach, otyłości, nowotworach, przy intensywnym wysiłku fizycznym, po przebyciu chorób zakaźnych, po chemioterapii (w tym antybiotyko- i sulfonamidoterapii), kandydozie (Candida), kryptokokozie (Cryptococcus), przy infekcjach E. coli i salmonellozie, przy chorobach alergicznych, osłabionym układzie odpornościowym, przewlekłych chorobach skórnych, przy jelicie drażliwym, po operacji uchyłków jelita, przy wzdęciach i niewydolności wątroby.
Inulina zmniejsza wytwarzanie amin biogennych w jelitach i siarkowodoru, co odciąża wątrobę i korzystnie wpływa na stan zdrowotny skóry.
Mukopolisacharydy
Heparyna zbudowana z kwasu glukuronowego i glukozaminy. Występuje w tkankach zwierząt. Hamuje krzepnięcie krwi i zmniejsza stężenie lipidów we krwi.
Kwas hialuronowy – mukopolisacharyd zbudowany z kwasu d-glukuronowego i acetyloglukozaminy. Występuje w tkankach zwierząt. Element strukturalny .
Heparyna
• Heparyna – to mukopolisacharyd zbudowany z kwasu D-glukoronowego i z glukozaminy.
• Substancja przeciwzakrzepowa, aktywator lipazy lipoproteinowej, przeciwdziała więc miażdżycy.
• Ważna substancja dla medycyny sportu. • W sprzedaży jest kilka preparatów zawierających heparynę
do użytku zewnętrznego . • Preparaty te działają przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo i
przeciwbólowo; przyśpieszają wchłanianie się krwiaków (sińców) i wysięków surowiczych pourazowych; poprawiają krążenie miejscowe krwi. Istotne są więc w leczeniu kontuzji.
Heparinum
• Pozajelitowo (dożylnie) heparyna jest stosowana w leczeniu wzmożonej krzepliwości krwi, zakrzepów i zatorów tętnic (zawały mięśnia sercowego, płuc) oraz w stanach zapalnych naczyń krwionośnych (w tym żylaków), a także w terapii odmrożeń i oparzeń.
• Heparyna została wyizolowana w 1916 roku z wątroby (hepar) przez Mc Leana.
Poliuronidy
Polimery kwasów uronowych. • Pektyny zbudowane są z kwasu glukuronowego i cukrów (galaktoza,
arabinoza, ksyloza). Pektyny wchodzą w skład ścian komórkowych. W roztworach kwasów i
cukrów tworzą żele (zastosowanie w przemyśle spożywczym i w gospodarstwie domowym). Zawarte w pokarmach i ziołach pektyny pobudzają perystaltykę jelit, działają ochronnie, hemostatycznie, przeciwzapalnie, przeciwbiegunkowe; zapobiegają zaparciom.
Trawione są przez poligalakturonazę, czyli pektynazę, która jest glikozydazą katalizującą rozpad wiązania alfa-1—>4 glikozydowe. Pektynoesterazy katalizuje hydrolizę wiązań estrowych między grupami -COOH i -OH (wiązania metyloestrowe).
Poliuronidy
• Kwas alginowy – polimer kwasu mannuronowego. M.cz. do 200 000. W glonach (Fucus, Laminaria). Sole sodowe, potasowe, magnezowe i amonowe kwasu alginowego są rozpuszczalne w wodzie, tworząc lepkie roztwory. Hamują wchłanianie lipidów i cholesterolu, wchłanianie metali ciężkich, działają osłonowo. Zagęstnik, stabilizator leków, środek wiążący w lekach.