VAIC jako metoda pomiaru dokonań przedsiębiorstwzif.wzr.pl/pim/2013_1_2_5.pdf · 2013-06-13 ·...

Justyna Fijałkowska*

VAIC™ jako metoda pomiaru dokonań

przedsiębiorstw

Wstęp

W warunkach dokonującego się obecnie bezprecedensowego tempa

przemian społeczno-gospodarczych coraz wyraźniej ujawniają się trud-

ności w pomiarze i kompletnym oraz wiarygodny odzwierciedleniu re-

zultatów działań przedsiębiorstw. Dokonania przedsiębiorstw są rozu-

miane w różnorodny sposób: od najprostszego ujęcia – dokonanie jako

wynik finansowy – do pojmowania dokonań w bardzo szerokim rozu-

mieniu, obejmującym całokształt rezultatów działania przedsiębiorstw,

zarówno w kontekście finansowym jak i pozafinansowym. Rachunko-

wość powinna służyć odzwierciedleniu sytuacji finansowej i pozycji

przedsiębiorstwa na rynku. Powinna więc mierzyć dokonania przedsię-

biorstwa. Prawidłowy pomiar w rachunkowości przesądza o bieżących

i przyszłych sukcesach przedsiębiorstw, jest pomocny przy ocenie i kon-

troli. Stanowi on również podstawę do podejmowania decyzji ekono-

micznych. Obecnie musi on być poszerzony o pomiar związany z nie-

materialnymi aspektami funkcjonowania przedsiębiorstwa. Brak odpo-

wiedniego pomiaru dokonań przedsiębiorstw oznacza brak kontroli

wewnętrznej niemierzonych elementów i niemożność efektywnego za-

rządzania nimi, ani brania ich pod uwagę przy podejmowaniu decyzji

ekonomicznych dotyczących przedsiębiorstwa jako całości.

Celem niniejszego artykułu jest nakreślenie ewolucji podejść do

pomiaru dokonań przedsiębiorstw oraz zaprezentowanie jednej z metod

ewaluacji osiągnięć przedsiębiorstw, z założenia odpowiadającej wymo-

gom Nowej Ekonomii, jaką jest Value Added Intellectual Coefficient

(VAIC™). W artykule tym skoncentrowano się na zaprezentowaniu cha-

rakterystyki tej metody oraz algorytmu jej wyliczania. Podjęto również

próbę oceny tej metody z punktu widzenia jej prawidłowości i przydat-

ności.

* Dr, Katedra Rachunkowości i Finansów MŚP, Instytut Finansów, Wydział Ekonomicz-

no-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, [email protected], ul. P.O.W. 3/5,

90-255 Łódź

Justyna Fijałkowska

64

W artykule zastosowano metodę normatywną, zgodnie ze stwier-

dzeniem Ijiri’ego [Ijiri, 1975, s. 78], że celem podejścia normatywnego

jest podkreślenie tych obszarów, gdzie najbardziej potrzebne są zmiany

i w których są one wykonalne. Przyjęto, że obecnie konieczne jest

usprawnienie systemu pomiaru dokonań przedsiębiorstw i stąd kwestia

ta powinna być traktowana jako jeden z podstawowych obszarów zain-

teresowania praktyki gospodarczej.

1. Pomiar dokonań przedsiębiorstw a rachunkowość Przedmiotem pomiaru w rachunkowości jest działalność gospodar-

cza (zdarzenia gospodarcze) oraz wyniki finansowe. Rachunkowość

mierzy więc sytuację majątkową jednostki. W tym celu konieczne jest

ustalenie, czy dane zdarzenie gospodarcze prowadzi do powstania któ-

regoś z elementów majątku lub źródeł finansowania, czyli czy spełnia

definicję uznania w systemie rachunkowości, a następnie dokonywany

jest pomiar jego wartości na podstawie zasad wyceny. Rachunkowość

mierzy również dokonania jednostki, czyli stopień realizacji postawio-

nych przed przedsiębiorstwem celów ekonomicznych. Często dokona-

nia utożsamia się z efektami, rezultatami, wynikami przedsiębiorstwa.

Można wyróżnić trzy fazy rozwoju koncepcji pomiaru wyników [Micha-

lak, 2007], [Michalak, 2008], odpowiadające fazom rozwoju rachunko-

wości zarządczej:

1) faza pierwsza – pomiar wyników przy wykorzystaniu pojedynczych

mierników finansowych; jest to pomiar dokonań powszechny w po-

czątkowym okresie rozwoju systemu kapitalistycznego, charaktery-

zującym się prostymi formami organizacyjno-prawnymi jednostek

ekonomicznych oraz masową produkcją jednorodnych wyrobów; na

tym etapie rachunkowość koncentrowała się głównie na pomiarze

wyniku finansowego przedsiębiorstwa oraz na wyliczaniu podsta-

wowych wskaźników finansowych, dotyczących głównie rentowno-

ści i realizacji budżetów,

2) faza druga – pomiar wyników z zastosowaniem wskaźników finan-

sowych; jest to okres industrialny charakteryzujący się zaawanso-

wanym rozwojem kapitalizmu, większym międzynarodowy prze-

pływem kapitału, większym znaczeniem rynków kapitałowych, po-

większaniem rozmiarów przedsiębiorstw, wzrostem wymagań

klientów; rachunkowość w tej fazie koncentruje się na pomiarze

efektywności inwestowanego kapitału oraz na płynności finansowej

VAIC™ jako metoda pomiaru dokonań przedsiębiorstw

65

i dla dokonywania pomiaru wykorzystuje szeroką skalę systemu

wskaźników finansowych, wielowskaźnikowych pomiarów doko-

nań, takich jak system Altmana czy DuPonta,

3) faza trzecia – pomiar wyników z wykorzystaniem mierników zdy-

wersyfikowanych; jest to etap globalizacji rynków, bardzo dużej

mobilności kapitału, szybkiego przepływu informacji, skompliko-

wanych i zmiennych struktur organizacyjnych, krótkiego życia pro-

duktów, dużych wymagań ze strony klientów; sukces przedsię-

biorstw opary jest na umiejętności gromadzenia, wykorzystywania

i kodyfikacji wiedzy; w fazie tej można wyróżnić trzy nurty pomiaru

dokonań przedsiębiorstw, odpowiadające różnemu rozumieniu ce-

lów funkcjonowania przedsiębiorstw, a mianowicie:

– koncepcje pomiaru wartości dla akcjonariuszy (np. ekonomiczna

wartość dodana EVA, wartość dla akcjonariuszy SHV, zysk eko-

nomiczny),

– koncepcje pomiaru wartości dla interesariuszy (np. zbilansowa-

na karta wyników, piramida wyników, model EFQM),

– koncepcje pomiaru zasobów niematerialnych – kapitału intelek-

tualnego (wśród nich metoda VAIC™).

Tradycyjne miary, które były w centrum zainteresowania menedże-

rów w przeszłości dotyczyły głównie wyników finansowych jednostki

w formie np. wyniku finansowego netto, wyniku finansowego brutto,

EBIT, wskaźników rentowności (ROE, ROA, ROS), kwoty przepływów

pieniężnych czy przychodów ze sprzedaży. Z zastosowaniem tych miar

związane jest wiele wad i ograniczeń. Zawężają one pojęcie „dokonań”

przedsiębiorstw, pomijają w ocenie wiele istotnych aspektów funkcjo-

nowania przedsiębiorstw i nie są adekwatne do oceny strategicznej do-

konań jednostki w ujęciu całościowym. Nie zaspokajają one również

potrzeb informacyjnych ani wewnętrznych, ani zewnętrznych interesa-

riuszy organizacji. Prawidłowy pomiar dokonań przedsiębiorstw uza-

leżniony jest między innymi od tego, co zostanie zdefiniowane jako cele

ich funkcjonowania. W dzisiejszych realiach ekonomicznych z pewno-

ścią jedynym wskaźnikiem sukcesu organizacji biznesowej nie jest wy-

sokość generowanego zysku. Menedżerowie zauważają, że konieczne

jest tworzenie i powiększanie wartości dla interesariuszy. Ważne jest

odpowiednie inwestowanie kapitałów – coraz częściej odnoszące się do

inwestowania w zasoby niematerialne, w tym często w zasoby ludzkie,

technologie informatyczne, w badania i rozwój – przesądzające o wize-


66

runku przedsiębiorstwa na rynku, o jego rozwoju i sukcesie. Takie in-

westycje dają możliwość uzyskiwania przewagi konkurencyjnej i za-

pewniają długookresowy sukces finansowy przedsiębiorstw [Canibano

i inni, 2000], [Nakamura, 1999], [Goldfinger, 1997]. Inwestycje te wiążą

się z dużymi nakładami, które często powodują obniżenie bieżącego

wyniku finansowego (tradycyjnie traktowanego jako wskaźnik dokonań

przedsiębiorstwa), jednak przyczyniają się do długoterminowych zy-

sków przedsiębiorstwa. Stąd, poza analizą danych dotyczących bieżące-

go wyniku finansowego i wiążących się z nim podstawowych wskaźni-

ków, konieczne staje się dziś poszerzenie sposobu pomiaru dokonań

przedsiębiorstw. Wraz z koncepcją zarządzania wiedzą i kapitałem inte-

lektualnym zauważa się, że tradycyjny zestaw miar dokonań po-

wszechnie stosowany w przedsiębiorstwach, odnoszący się do dwóch

wyżej wymienionych faz, jest niewystarczający dla poprawnej oceny

wpływu technologii i zasobów ludzkich na dokonania organizacji

[Yang, 2004]. Odpowiedni pomiar determinuje efektywne zarządzanie,

stąd jest niezmiernie istotny dla przedsiębiorstw. Tradycyjny pomiar

dokonań przedsiębiorstw z wykorzystaniem jedynie miar finansowych,

jako podstawa oceny przedsiębiorstwa i zarządzania nim, jest więc

przedmiotem krytyki w literaturze przedmiotu [np. Johnson, 1987],

[Kaplan, 2002]. Prawidłowy pomiar w rachunkowości przesądza o bie-

żących i przyszłych sukcesach przedsiębiorstw, jest pomocny przy oce-

nie i kontroli, stanowi podstawę podejmowania racjonalnych decyzji

ekonomicznych. Jak podkreślają Kaplan i Norton [Kaplan, Norton, 2002]

„w nowej ekonomii nie wystarcza już pomiar tradycyjnych, wyłącznie

fizycznych aspektów ekonomicznych procesów, zarówno na poziomie

makro- jak i mikroekonomicznym. To, co staje się istotne to włączenie

do systemu rachunkowości, a tym samym i pomiaru, niematerialnej czę-

ści ekonomii, zwłaszcza tej części związanej z zasobami intelektualnymi

i ludzkimi”. Konieczne staje się zastosowanie metod szerzej ujmujących

działalność przedsiębiorstwa i umożliwiających bardziej kompletny

pomiar jego dokonań. Obecny rozwój koncepcji pomiaru rezultatów

działań przedsiębiorstw poszerza więc zakres pomiaru o zastosowanie

miar kwantytatywnych, lecz niefinansowych (np. miary ilości) oraz

o oceny jakościowe (opisowe, narracyjne, takie jak satysfakcja klientów,

jakość produktów czy usług). Przegląd literatury przedmiotu dostarcza

nam wiele metod pomiaru dokonań przedsiębiorstw: jedno z podejść

bazuje na ekonomicznej koncepcji funkcji produkcji [Lim, Dallimore,


67

2004], inne metody wykorzystują głownie kombinację finansowych

i niefinansowych mierników, które wspólnie mają za zadanie nakreślać

osiągnięcia przedsiębiorstwa. Do takich metod należy Balanced Score-

card [Kaplan, Norton, 1992], Intangible Assets Monitor [Sveiby, 1997],

Nawigator Skandii [Edvinsson, Malone, 1997]. Metody te były często

krytykowane za trudności z dostępem do danych dla ich przygotowa-

nia. Są one w zasadzie przydatne tylko tym, którzy są wewnątrz przed-

siębiorstwa (zarząd) i mają wolny dostęp do wewnętrznej informacji.

Inwestorzy, analitycy i inni zewnętrzni użytkownicy informacji przed-

siębiorstw, na podstawie danych ujawnianych przez przedsiębiorstwa,

nie są w stanie z metod tych skorzystać. Ponadto metody te są praco-

chłonne, dostarczają informacji złożonych i opisowych, trudnych więc

do interpretacji i do dokonywania porównań. Jako odpowiedź na te nie-

doskonałości wspomnianych metod zostało zaproponowane podejście

do pomiaru dokonań przedsiębiorstw bazujące na wyliczaniu wskaźni-

ka Value Added Intellectual Coefficient (VAIC™).

2. VAIC™ jako metoda pomiaru dokonań

Metoda Value Added Intellectual Coefficient (VAIC™) została

opracowana przez Alena Pulica, profesora Uniwersytetu w Zagrzebiu

i w Graz, współzałożyciela austriackiego Intellectual Capital Reserach

Centre. Metoda ta ma z założenia na celu pomiar efektywności kluczo-

wych zasobów w przedsiębiorstwie. Została ona również wykorzystana

do pomiaru efektywności regionów w Chorwacji.

Pulic [Pulic, 2000] wychodzi z założenia, że tradycyjna rachunko-

wość skoncentrowana była na kontroli kosztów, obecnie jednak ko-

nieczne jest by nadać wyższą rangę analizie procesu tworzenia wartości.

Podkreśla on, że aby zarządzać wartością musi ona podlegać wycenie.

Logiką biznesu w dzisiejszym świecie jest wzrost i długoterminowe

tworzenie wartości. Tradycyjne wskaźniki sukcesu biznesu, takie jak

przychody, dodatnie przepływy pieniężne, zysk, udział w rynku czy

przywództwo rynkowe, nie dostarczają wystarczającej informacji o tym,

czy przedsiębiorstwo rzeczywiście tworzy wartość dla akcjonariu-

szy/właścicieli, czy też nie. Pulic zaznacza, że jedynie wtedy, gdy przed-

siębiorstwo tworzy większą wartość, niż wartość zasobów, które są za-

inwestowane, można mówić o logice kontynuowania danej działalności

i o tworzeniu wartości dodanej. Umiejętność tworzenia wartości przez

przedsiębiorstwo stała się podstawowym kryterium sukcesu. Głównym


68

celem przedsiębiorstwa jest zwiększanie tej umiejętności w długim okre-

sie czasu, co może być osiągnięte poprzez inwestowanie w zasoby inte-

lektualne (głównie kapitał ludzki, który jest kluczowym czynnikiem

kreowania wartości nowoczesnego biznesu). Materialne rezultaty two-

rzenia wartości (zysk, większa wartość) są uzależnione od niematerial-

nych form tworzenia wartości (zwiększona szybkość i efektywność ko-

munikowania się, lepsze relacje z klientami, tworzenie i utrzymywanie

dobrej reputacji). Wskaźnik VAIC z założenia jest stworzony tak, by

sprostać tym wymogom i dokonać pomiaru efektywności kluczowych

zasobów w przedsiębiorstwie.

Pulic [Pulic, 2000] zakłada, że są dwa główne zasoby przyczyniające

się do tworzenia wartości dodanej w przedsiębiorstwie: kapitał zaanga-

żowany i kapitał intelektualny. Pierwszy składa się z kapitału fizyczne-

go i kapitału finansowego, natomiast kapitał intelektualny to kapitał

ludzki i kapitał strukturalny. Wartość dodana stanowi to, co na wyjściu

pomniejszone o to, co na wejściu, czyli efekty minus nakłady. Efektem

są przychody ze sprzedaży, nakładem wszystko to, co pochodzi z ze-

wnątrz przedsiębiorstwa. Metoda VAIC™ polega na obliczeniu sumy

efektywności trzech rodzajów kapitałów w przedsiębiorstwie: kapitału

ludzkiego, kapitału strukturalnego i kapitału zaangażowanego. Łącznie

wskaźnik efektywności wykorzystania kapitału ludzkiego i kapitału

strukturalnego informuje o efektywności wykorzystania kapitału inte-

lektualnego. Im jest on wyższy, tym lepiej przedsiębiorstwo wykorzy-

stuje posiadany kapitał intelektualny. W podobny sposób dokonuje się

również oceny efektywności zaangażowanego kapitału fizycznego

i efektywność zaangażowanego kapitału strukturalnego. Suma trzech

wskaźników efektywności (kapitału ludzkiego, kapitału strukturalnego

i kapitału zaangażowanego) daje łączny wskaźnik VAIC™, który ocenia

ogólną efektywność zaangażowanych w działalność aktywów, czyli

efektywność kreowania wartości dodanej przez kapitał przedsiębior-

stwa. Głównym założeniem tej metody jest przyjęcie, że koszty pracy są

składnikiem aktywów, a nie kosztem w rachunku zysków i strat. W po-

niższej tabeli (Tablica 1) przedstawiono etapy, zmierzające do określenia

wysokości wskaźnika VAIC™.


69

Tablica 1. Model wyliczania miar VAIC™

Lp. Zmienna Formuła Objaśnienie

1 Wartość dodana

(VA)

VA = OP + EC + D + A

OP – zysk operacyj-

ny

EC – koszty zatrud-

nienia

D – utrata wartości

A – amortyzacja

EC – koszty zatrud-

nienia

CE – kapitał zaan-

gażowany, odpo-

wiadający wartości

księgowej aktywów

netto przedsiębior-

stwa

2 Kapitał ludzki (HC) HC = EC

3 Kapitał strukturalny

(SC)

SC = VA - HC

4 Efektywność kapita-

łu ludzkiego (HCE)

HCE = VA / HC


łu ludzkiego (SCE)

SCE = SC/VA

6 Kapitał intelektual-

ny (IC)

IC = EC + S.C.


łu intelektualnego

(ICE)

ICE = HCE + SCE


łu zaangażowanego

CEE = VA / CE

9 Współczynnik inte-

lektualnej wartości

do danej (VAIC™)

VAIC™ = ICE + CEE

Źródło: Opracowanie własne.

Zgodnie z metodą VAIC™ wartość dodana jest obiektywnym

wskaźnikiem sukcesu przedsiębiorstwa i pokazuje zdolność przedsię-

biorstwa do tworzenia wartości. Koszty zatrudnienia są traktowane

przez Pulic’a jako element aktywów i stąd powinny być prezentowane

w bilansie. Są one nazwane kapitałem ludzkim (kapitałem pracy). Pulic

zakłada, że kapitał strukturalny to różnica między wartością dodaną

a kapitałem ludzkim. Wyliczony w ten sposób kapitał strukturalny nie

jest tak niezależną miarą jak kapitał ludzki. Jako wartość wynikowa, jest

on uzależniony od wysokości wartości dodanej i jest odwrotnie propor-

cjonalny do kapitału ludzkiego. Im większy udział kapitału ludzkiego

HC w wartości dodanej VA tym mniejszy udział kapitału strukturalne-

go. W niektórych przypadkach kapitał strukturalny może w ogóle nie

istnieć. Pulic proponuje policzenie efektywności kapitału strukturalnego

(SCE), efektywności kapitału ludzkiego (HCE) i efektywność kapitału

intelektualnego (ICE), zgodnie ze schematem wyliczeń przedstawionych


70

w tablicy 1. Efektywność kapitału strukturalnego rośnie wraz ze wzro-

stem efektywności kapitału ludzkiego, a wzrosty te powodują łączny

wzrost efektywności kapitału intelektualnego. Efektywność kapitału

intelektualnego obliczana jest dzięki zsumowaniu częściowych efek-

tywności kapitału ludzkiego i strukturalnego. Aby mieć pełny obraz

efektywności zasobów kreujących wartość konieczne jest przeanalizo-

wanie również kapitału finansowego i fizycznego. Mimo, że rola tych

kapitałów w Nowej Ekonomii zmniejszyła się, nie można ich pominąć.

Kapitał intelektualny sam nie jest w stanie stworzyć wartości. Stąd po-

trzebna jest informacja o efektywności kapitału zaangażowanego.

W celu obliczenia łącznej efektywności tworzenia wartości przez

wszystkie zasoby w przedsiębiorstwie należy zsumować wszystkie

cząstkowe wskaźniki efektywności. W ten sposób określana jest wartość

współczynnika intelektualnej wartości dodanej VAIC™. Zagregowany

współczynnik pozwala zrozumieć łączną efektywność przedsiębiorstwa

i wskazuje jego „możliwości intelektualne”. Współczynnik VAIC™ mie-

rzy ile nowej wartości zostało stworzone z zainwestowanej w zasoby

jednostki pieniężnej. Wysoki wskaźnik VAIC informuje o dużym po-

ziomie tworzenia wartości dzięki wykorzystaniu zasobów przedsiębior-

stwa, łącznie z szeroko rozumianymi zasobami niematerialnymi, nie-

rozpoznawalnymi przez tradycyjną rachunkowość i stąd często pomija-

nymi w procesie pomiaru i zarządzania przedsiębiorstwem.

3. Zastosowanie metody VAIC™

Metoda VAIC™ jest bardzo powszechnie stosowana w praktyce

akademickiej jako narzędzie pomiaru efektywności szeroko rozumiane-

go kapitału przedsiębiorstwa, zarówno intelektualnego, jak i tzw. kapi-

tału zaangażowanego, czyli obejmującego tradycyjne bilansowe rozu-

mienie kapitału przedsiębiorstwa. Istnieje bogata literatura potwierdza-

jąca badanie efektywności kapitału przedsiębiorstwa na podstawie VA-

IC™, przeprowadzona w różnych krajach. VAIC™ staje się też często

metodą badania wartości kapitału intelektualnego, stanowiącego jeden

z jego elementów składowych. Ponadto często badany jest związek VA-

IC™ lub kapitału intelektualnego, obliczonego dzięki zastosowaniu me-

tody VAIC™, z podstawowymi miarami efektywności funkcjonowania

przedsiębiorstw, uzyskiwanymi dzięki danym zawartym w sprawozda-

niach finansowych, tj. z wynikiem finansowym, wskaźnikami ROA,

ROE, i E/P, wartością przychodów, wzrostem przychodów. Chen i inni,


71

[Chen i inni, 2005] przeprowadzając analizy na dużej próbie przedsię-

biorstw z Taiwanu, odnotowali silny pozytywny związek pomiędzy

VAIC i ROA, wartością księgową, wzrostem przychodów i produktyw-

nością pracowników. Podobne rezultaty uzyskał Shui [Shui, 2006]. Ting

i Lean [Ting, Lean, 2009], badając przedsiębiorstwa z Malezji, pokazali

silny związek między kapitałem ludzkim i ROA. Na podstawie próby

badawczej z Hong Kongu Chan [Chan, 2009] ukazuje silną zależność

między VAIC i ROA, ROE, między kapitałem ludzkim a obrotami w

przedsiębiorstwie oraz wartością księgową, a także zależność pomiędzy

kapitałem strukturalnym a ROA i ROE. Maditinos i inni [Maditinos

i inni, 2011] potwierdzają pozytywny związek pomiędzy kapitałem

ludzkim i ROA w spółkach greckich. Na podstawie danych z Australii

Clarke i inni [Clarke i inni, 2011] udowadniają zależność pomiędzy ele-

mentami VAIC a ROA, ROE i E/P. Podobne rezultaty, potwierdzające

zależność pomiędzy kapitałem intelektualnym, obliczonym na podsta-

wie VAIC, a wskaźnikami dokonań przedsiębiorstw, takimi jak ROA,

ROE oraz średnie obroty, prezentują Komnenic i Pakrajcic [Komnenic,

Pakrajcic, 2012] , bazując na danych z firm serbskich. W wymienionych

badaniach rezultaty analiz empirycznych potwierdzają silną zależność,

która jest ekonomicznie istotna. Niektóre badania metody VAIC™ i jej

związków z innymi wielkościami ekonomicznymi dotyczącymi przed-

siębiorstwa, dają jednak wyniki nieistotne ekonomicznie, np. badania

przeprowadzone w Finlandii przez Kujansivu i Lönnqvist [Kujansivu,

Lönnqvist, 2005], czy w Indiach przez Kamath [Kamath, 2008]. Firer

i Williams [Firer, Williams, 2003] przetestowali VAIC™ w odniesieniu

do tradycyjnie pojmowanych indykatorów dokonań przedsiębiorstw –

zyskowności, produktywności oraz wartości rynkowej i w rezultacie

uzyskali niewielką negatywną korelację z produktywnością i wartością

rynkową. Wyniki te były nieoczekiwane. Konieczne staje się więc dalsze

pogłębianie badań empirycznych na dużych próbach badawczych

i w długim okresie czasu, by zrewidować istotność i przydatność tej me-

tody.

4. Ocena metody VAIC™ VAIC™ jest wystandaryzowaną, spójną metodą pomiaru, umożli-

wiającą dokonywanie porównań w ramach dużych prób, nawet na

szczeblu międzynarodowym. Jest to system pomiaru, wskazujący war-

tość i osiągnięcia przedsiębiorstwa, danego regionu lub całego narodu.


72

Algorytm wyliczeń wskaźnika VAIC™ bazuje na łatwo dostępnych da-

nych finansowych, publikowanych przez przedsiębiorstwa w sprawoz-

daniu finansowym i weryfikowanych przez niezależnego biegłego re-

widenta, co podnosi ich wiarygodność i tym samym również czyni bar-

dziej wiarygodnym rezultaty wyliczeń dla określenia wartości VAIC™.

Zastosowanie metody VAIC™ umożliwia benchmarking i przewidywa-

nie przyszłości w relatywnie obiektywny sposób, stąd może być przy-

datny wszystkim uczestnikom procesu tworzenia wartości – pracodaw-

com, pracownikom, zarządowi, inwestorom, właścicielom i partnerom

biznesowym. Metoda ta daje możliwość weryfikowania nieefektywnych

obszarów działalności przedsiębiorstwa. Dużą jej zaletą jest prostota

wyliczeń. Dane do obliczeń są dostępne w rocznym sprawozdaniu fi-

nansowym, są więc obiektywne i weryfikowalne. Wskaźnik ten może

służyć do porównań wewnątrz przedsiębiorstwa lub pomiędzy przed-

siębiorstwami.

Z metodą tą wiążą się jednak pewne słabości. Jedną z nich jest zbyt

daleko idące uproszczenie przy określaniu wartości kapitału ludzkiego.

Wycena na poziomie kosztu pracy prowadzi do zaniżenia jego wartości

w porównaniu z innymi metodami. Poza tym możliwa jest sytuacja, że

przedsiębiorstwo nieefektywnie wykorzystuje swoje zasoby pracy, ale

jest to zamaskowane poprzez bardziej efektywne wykorzystanie innych

nakładów, co prowadzi w rezultacie do uzyskani podobnych poziomów

łącznego wskaźnika VAIC. Andriessen [Andriessen, 2004] podważa nie-

które założenia metody VAIC™, związane z nadmiernymi uproszcze-

niami. Między innymi nie zgadza się on z traktowaniem wszystkich

wydatków, związanych z pracownikami jako aktywów. Aktywa w

przedsiębiorstwie wiążą się z osiąganiem przyszłych korzyści, nato-

miast zakłada się, że to, co jest odpisywane w koszty nie będzie przyno-

siło przedsiębiorstwu w przyszłości korzyści. Niektóre koszty związane

z pracownikami mogą być źródłem korzyści w przyszłości (np. te zwią-

zane ze szkoleniami i rozwojem pracowników), ale bardzo duża część

kosztów według niego daje korzyści w bieżącym okresie czasu i nie ma

podstaw by była traktowana jako składnik aktywów. Andriessen

[Andriessen, 2004] wskazuje również, że nawet jeśli potraktujemy

wszystkie koszty związane z pracownikami jako aktywa, to ustalając

amortyzację najprawdopodobniej okaże się, że dużą część kapitalizowa-

nych wydatków powinna zostać zamortyzowana w tym samym okresie

obrachunkowym (czyli odniesiona na wynik finansowy jako koszt),


73

gdyż nie ma podstaw by zakładać, że będą one w przyszłych okresach

przynosić korzyści. Andriessen kwestionuje także słuszność obliczania

kapitału intelektualnego jako wartości rezydualnej dwóch wielkości:

wartości dodanej oraz kapitału ludzkiego. Takie podejście powoduje, że

np. w sytuacji gdy wynik działalności operacyjnej jest ujemny, również

kapitał strukturalny przedsiębiorstwa przyjmuje wartość ujemną, co jest

nielogiczne. Wyraża on też wątpliwość co do słuszność założenia, że

efektywność kapitału ludzkiego to iloraz wartości dodanej i kapitału

ludzkiego (HCE = VA / HC), natomiast efektywność kapitału

strukturalnego to iloraz kapitału strukturalnego i wartości dodanej (SCE

= SC / VA). Poprzez takie założenie, już z samej relacji matematycznej,

wynika, że efektywność kapitału ludzkiego jest zazwyczaj wyższa.

Zawsze wtedy, gdy wynik działalności operacyjnej jest większy od zera

HCE jest większe niż jeden, a SCE jest mniejsza niż jeden. W niektórych

przypadkach również założenie, że aby uzyskać wskaźnik VAIC należy

zsumować wskaźniki cząstkowe, może nie być odpowiednie. Np.

w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo ma bardzo duże zobowiązania, czyli

tym samym bardzo niskie aktywa netto, zaangażowany kapitał (CE =

aktywa netto) jest również bardzo niski. W momencie liczenia jego

efektywności (CEE = VA/CE) jest ona bardzo wysoka, stąd również

wskaźnik VAIC ma bardzo wysoką wartość i w rezultacie bardzo duża

wartość zobowiązań prowadzi do interpretacji, że przedsiębiorstwo to

ma duże możliwości intelektualne i że tworzy dużą wartość, co jest

oczywiście wnioskiem nieprawidłowym. Również Stahle i inni [Stahle

i inni, 2011] poddają metodę VAIC logicznej i empirycznej analizie

słuszności i podważają kilka jej założeń. Korzystając z tej metody przy

obliczaniu wielkości wskaźnika VAIC, wartości kapitału intelektualnego

oraz relacji tych wielkości, czy ich sładowych, z innymi wielkościami

ekonomicznymi, należy być świadomym tych wszystkich słabości

i niedoskonałości metody.

Zakończenie Pomiar dokonań przedsiębiorstw jest centralnym punktem zainte-

resowania użytkowników informacji o przedsiębiorstwie. Trwają dys-

kusje na temat tego, co powinno się stać przedmiotem tego pomiaru. Jak

dotąd nie wypracowano jednak jednej spójnej koncepcji pomiaru doko-

nań przedsiębiorstw. VAIC™ to jedna z często stosowanych metod, da-

jąca z założenia jej autora możliwość dokonania pomiaru efektywności


74

szeroko rozumianego kapitału przedsiębiorstwa, jak i określenia warto-

ści jednego z jego elementów składowych – kapitału intelektualnego.

Metoda ta daje możliwość szybkiego obliczenia tych wielkości, bazuje

na łatwo dostępnych danych publikowanych przez przedsiębiorstwa w

sprawozdaniach finansowych, podlegających badaniu przez biegłego

rewidenta. VAIC™ daje możliwość porównań, a jego wartość jest łatwa

do interpretacji. Stąd bardzo duża popularność tej metody wśród bada-

czy. Jednak prostota metody – niewątpliwie jej pozytywny atrybut –

wiąże się jednocześnie z ryzykiem nadmiernych uproszczeń przy anali-

zie i ocenie badanego zjawiska, szczególnie w odniesieniu do tak złożo-

nych kategorii jak zasoby niematerialne. W związku z ich specyfiką nie-

zwykle trudno dokonać ich odpowiedniej klasyfikacji oraz wiarygodnie

oszacować ich wartość, czy też precyzyjnie określić ich wpływ na inne

wielkości w przedsiębiorstwie. VAIC™ z pewnością jest interesującą,

choć niedoskonałą próbą realizacji tych celów. Podejście to można przy-

jąć, akceptując pewne jego słabości i niedociągnięcia metodologiczne,

uznając, że zarówno badający, jak i korzystający z rezultatów analizy są

ich świadomi. To spowodowałoby włączenie VAIC™ do grupy innych

miar stosowanych w rachunkowości i zarządzaniu przedsiębiorstwem,

które teoretycznie zmierzają ku prawidłowym celom, ale merytorycznie

lub praktycznie okazują się problematyczne. Z pewnością szerokie przy-

jęcie tej miary dla analizy i oceny zasobów przedsiębiorstwa i efektyw-

ności ich wykorzystania łączy się z koniecznością bycia świadomym, że

rezultat uzyskane dzięki VAIC™ jest rodzajem wskaźnika bazującego

na pewnych założeniach, czasem kontrowersyjnych, stąd jego interpre-

tacja musi być ostrożna. Wciąż kwestia precyzyjnej wyceny kompletne-

go zestawu zasobów przedsiębiorstwa, w tym tych niematerialnych (in-

telektualnych) oraz ocena dokonań przedsiębiorstwa, pozostają kwestią

otwartą i nie ma pewności, czy idealna metoda realizująca te cele zosta-

nie kiedykolwiek wypracowana.

Literatura 1. Andriessen D. (2004), Making Sense of Intellectual Capital: Designing

a Method for the Valuation of Intangibles, Elsevier Butterworth-

Heinemann, Oxford.

2. Canibano L., Garcia-Ayuso M., Sanchez, M. P. (2000), Accounting for

intangibles: a literature review, “Journal of Accounting Literature”,

Vol. 19, s. 12-30.


75

3. Chan, K. H. (2009), Impact of intellectual capital on organisational

performance. An empericical study of companies in the Hang Seng

Index (Part 2), “The Learning Organization”, 16(1), 22-39.

4. Chen M. C., Cheng S. J., Hwang Y. (2005), An empirical

investigation of the relationship between intellectual capital and

firms' market value and financial performance, “Jounal of

Intellectual Capital”, 6 (2), 159-176. 5. Edvinsson L., Malone M. (1997), Intellectual Capital: Realizing your

Company’s True Value by Finding its Hidden Brainpower, Harper Col-

lins, New York, NY Firer and Williams.

6. Goldfinger C. (1997), Intangible economy and its implications for statis-

tics and statisticians, “International Statsitical Review”, Vol. 65, No. 2.

7. Ijiri, Y. (1975), Theory of Accounting Measurement, “Accounting Re-

search Studium”, No. 10, Sarasota Fl., American Accounting Associ-

ation.

8. Johnson T. H., Kaplan R. S. (1987), Relevance Lost: The Rise and the Fall

of Management Accounting, “Harvard Business School Press”, Boston,

MA.

9. Kamath G. B. (2008), Intellectual capital and corporate performance

in Indian pharmaceutical industry, “Journal of Intellectual

Capital”, 9(4), s. 684-704. 10. Kaplan R., Norton D. (1992), The balanced scorecard – measures that

drive performance, “Harvard Business Review”, Vol. 70 No. 1, str. 71-

79.

11. Kaplan R. S., Norton D. P. (2002), Strategiczna karta wyników, PWN,

Warszawa, s.20.

12. Komnenic B., Pokrajcic D. (2012), Intellectual capital and corporate

performance of MNCs in Serbia, “Journal of Intellectual Capital”, 13(1),

106-119.

13. Kujansivu P., Lönnqvist A. (2005), How do investments in intellectual

capital create profits?, “Frontiers of E-business Research”, s. 304-318.

14. Kujansivu P., Lonnqvist A., (2007), Investigating the value and efficien-

cy of intellectual capital, “Journal of Intellectual Capital”, Vol. 8, No. 2,

s. 272-87.

15. Lim L. L. K., Dallimore P. (2004), Intellectual capital: management atti-

tudes in service industries, “Journal of Intellectual Capital”, Vol. 5,

No. 1, s. 181-94.


76

16. Maditinos D., Chatzoudes D., Tsairidis C., Theriou G. (2011), The

impact of intellectual capital on firms' market value and financial

performance, “Jounal of Intellectual Capital”, 12(1), 132-151.

17. Michalak J. (2007), Wpływ zastosowania koncepcji pomiaru dokonań na

efektywność funkcjonowania nadzoru korporacyjnego w świetle badań an-

kietowych, w: Wpływ międzynarodowych i krajowych regulacji sprawoz-

dawczości finansowej i auditingu na zmiany w praktyce rachunkowości,

I. Sobańska, A. Szychta (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódz-

kiego, Łódź.

18. Michalak J. (2008), Pomiar dokonań od wyniku finansowego do balanced

scorecard, DIFIN.

19. Nakamura L. (1999), Intangibles: what put the new in the new economy?,

“Federal Reserve Bank of Philadelphia Business Review”, Ju-

ly/August, s. 15-30.

20. Nazari J. A., Herremans I. M. (2007), Extending VAIC model: measuring

intellectual capital components, “Journal of Intellectual Capital”, Vol. 8,

No. 4, pp. 595-609.

21. Pulic A. (1998), Measuring the performance of intellectual potential in

knowledge economy, Paper presented at the 2nd World Congress of

Measuring and Managing Intellectual Capital, Mc Master University,

Hamilton.

22. Pulic A. (2000), VAIC™ – an accounting tool for IC management, “Inter-

national Journal of Technology Management”, 20 (5-7), s. 702-714.

23. Pulic A., (2004), Intellectual capital-does it create or destroy value?,

“Measuring Business Excellence”, Vol. 8, No. 1, s. 62-68.

24. Schneider U. (1998), The Austrian approach to the measurement of intel-

lectual potential, http://users.austro.net/measuring-ip/OPapers/Schn

eider/Canada/theoreticalframework.html, dostęp dnia 15.07.2009.

25. Shiu H. J. (2006), The application of the value added intellectual coefficient

to measure coporate performance: evidence from technological firms,

“International Journal of Management”, 23(2), s. 356-365.

26. Stahle P., Stahle S., Aho S. (2011), Value added intellectual coefficient

(VAIC); a critical analysis, “Jounal of Intellectual Capital”, 12(4),

s. 531-551.

27. Sveiby K. (1997), The New Organisational Wealth: Managing and Meas-

uring Knowledge Based Assets, Berrett-Koehler, San Francisco, CA.


77

28. Ting I. W. K., Lean H. H. (2009), Intellectual capital performance of

financial institutions in Malaysia, “Jounal of Intellectual Capital”,

10(4), s. 588-599.

29. Williams S. M. (2001), Is intellectual capital performance and disclosure

practice related?, “Journal of Intellectual Capital”, Vol. 2, No. 3, s. 192-

203.

30. Yang J. T. (2004), Job-related knowledge sharing: comparative case studies,

“Journal of Knowledge Management”, Vol. 8, No. 3, s. 118-260.

Streszczenie W artykule tym nakreślono ewolucję koncepcji pomiaru dokonań przed-

siębiorstw oraz zaprezentowano jedną z metod oceny dokonań przedsiębiorstw

– VAIC™ – która z założenia jej autora ma odpowiadać wymogom Nowej Eko-

nomii. W artykule skoncentrowano się na zaprezentowaniu charakterystyki

metody VAIC™ oraz algorytmu jej wyliczania. Podjęto również próbę oceny tej

metody, z punktu widzenia jej prawidłowości i przydatności.

Słowa kluczowe pomiar dokonań, VAIC™

VAIC™ as an innovative method of performance measurement of

business organizations (Summary) This article outlines the evolution of the concept of measuring the compa-

nies’ performance and presents one of the methods for evaluation of perform-

ance of enterprises - VAIC ™ - which by the definition of its author should sat-

isfy the requirements of the New Economy. This article focuses on presenting

the characteristics of this method and the calculation of its algorithm. This arti-

cle attempts also to assess the VAIC™ method, highlighting its validity and

usefulness.

Keywords performance measurement, VAIC™

VAIC jako metoda pomiaru dokonań przedsiębiorstwzif.wzr.pl/pim/2013_1_2_5.pdf · 2013-06-13 ·...

Documents

Transcript of VAIC jako metoda pomiaru dokonań przedsiębiorstwzif.wzr.pl/pim/2013_1_2_5.pdf · 2013-06-13 ·...