Vademecum Tłumacza UE
141
1 VADEMECUM TŁUMACZA Wskazówki redakcyjne dla tłumaczy wersja 12 (styczeń 2014 r.) Departament Języka Polskiego Dyrekcja Generalna ds. Tłumaczeń Pisemnych Komisja Europejska Luksemburg 2007-2014
description
vademecum tłumacza
Transcript of Vademecum Tłumacza UE
1
VADEMECUM TŁUMACZA Wskazówki redakcyjne dla tłumaczy
wersja 12 (styczeń 2014 r.)
Departament Języka Polskiego Dyrekcja Generalna ds. Tłumaczeń Pisemnych
Komisja Europejska Luksemburg 2007-2014
2
SPIS TREŚCI
WSTĘP ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 6 1. JĘZYK POLSKI W PRACY TŁUMACZA ---------------------------------------------------- 7
1.1. ZASADY ORTOGRAFII ------------------------------------------------------------------- 7 1.1.1. Wielkie i małe litery ------------------------------------------------------------------- 7
1.1.1.1. Traktaty, porozumienia, konwencje, karty, protokoły, umowy --------------- 7 1.1.1.2. Akty prawne UE--------------------------------------------------------------------- 9 1.1.1.3. Krajowe akty prawne --------------------------------------------------------------10 1.1.1.4. Konstytucja--------------------------------------------------------------------------11 1.1.1.5. Części aktów prawnych -----------------------------------------------------------11 1.1.1.6. Plany, programy, pakty, działania------------------------------------------------11 1.1.1.7. Taryfy, nomenklatury itp. ---------------------------------------------------------12 1.1.1.8. Cele, instrumenty, fundusze-------------------------------------------------------12 1.1.1.9. Strategie, unie-----------------------------------------------------------------------12 1.1.1.10. Konferencje ----------------------------------------------------------------------13 1.1.1.11. Forum -----------------------------------------------------------------------------13 1.1.1.12. Wspólnoty, instytucje, organy, komitety, urzędy, władze -----------------14 1.1.1.13. Rok, dzień ------------------------------------------------------------------------15 1.1.1.14. Komunikaty, sprawozdania, białe i zielone księgi, dokumenty robocze -16 1.1.1.15. Nazwy publikatorów------------------------------------------------------------16 1.1.1.16. Polityka ---------------------------------------------------------------------------16 1.1.1.17. Obszary, przestrzenie -----------------------------------------------------------16 1.1.1.18. Nagrody---------------------------------------------------------------------------16 1.1.1.19. Przykłady użycia małych liter -------------------------------------------------17
1.1.2. Inne reguły ortograficzne-------------------------------------------------------------18 1.1.2.1. Odmiana nazwisk obcych ---------------------------------------------------------18 1.1.2.2. Odmiana nazw zakończonych na X (typu EUR-Lex, N-Lex) ----------------18 1.1.2.3. Transkrypcja nazwisk i nazw bułgarskich --------------------------------------18
1.1.3. Wyrażenia w języku obcym w polskim tekście -----------------------------------20 1.2. ZASADY INTERPUNKCJI ---------------------------------------------------------------21
1.2.1. Uwagi ogólne --------------------------------------------------------------------------21 1.2.2. Użycie przecinka – wybrane zasady szczegółowe --------------------------------21
1.2.2.1. Nie stawiamy przecinka -----------------------------------------------------------21 1.2.2.2. Stawiamy przecinek----------------------------------------------------------------25 1.2.2.3. Stawiamy lub nie -------------------------------------------------------------------29
1.2.3. Inne znaki interpunkcyjne------------------------------------------------------------31 1.2.3.1. Kropka -------------------------------------------------------------------------------31 1.2.3.2. Dwukropek --------------------------------------------------------------------------32 1.2.3.3. Średnik-------------------------------------------------------------------------------32 1.2.3.4. Cudzysłów---------------------------------------------------------------------------32 1.2.3.5. Myślnik, półpauza, łącznik--------------------------------------------------------33 1.2.3.6. Wielokropek ------------------------------------------------------------------------35 1.2.3.7. Ukośnik prawy----------------------------------------------------------------------35 1.2.3.8. Znak zapytania----------------------------------------------------------------------36 1.2.3.9. Podział wyrazów w tabeli ---------------------------------------------------------36
1.3. PORADY GRAMATYCZNE I STYLISTYCZNE-------------------------------------37 1.3.1. Wstęp -----------------------------------------------------------------------------------37 1.3.2. Kolejność podawania znanych i nowych informacji------------------------------37
3
1.3.3. Sformułowania idiomatyczne i przenośne -----------------------------------------37 1.3.4. Strona bierna ---------------------------------------------------------------------------38 1.3.5. Liczba pojedyncza i mnoga ----------------------------------------------------------39 1.3.6. Zgodność przypadku w związkach rządu ------------------------------------------40 1.3.7. Logika spójników ---------------------------------------------------------------------41
1.3.7.1. and/or a różnica między lub i albo-----------------------------------------------41 1.3.7.2. lub i ani w wyrażeniach z przeczeniem -----------------------------------------41
1.3.8. Przyimek for wyrażający cel---------------------------------------------------------42 1.3.9. Spójnik however na początku zdania -----------------------------------------------43 1.3.10. Następstwo czasów--------------------------------------------------------------------43 1.3.11. Wykonawca czynności ---------------------------------------------------------------43 1.3.12. Podmiot złożony a forma orzeczenia -----------------------------------------------44 1.3.13. Posiedzenia Rady Europejskiej ------------------------------------------------------46 1.3.14. dwa lub więcej -------------------------------------------------------------------------46 1.3.15. may not ---------------------------------------------------------------------------------46 1.3.16. Żeńskie formy nazw funkcji i urzędów---------------------------------------------47 1.3.17. Miejsce zaimka „który” --------------------------------------------------------------47 1.3.18. Miejsce spójników „bowiem”, „natomiast” i „zaś”-------------------------------47 1.3.19. Spójnik „zatem” -----------------------------------------------------------------------47 1.3.20. Inne problematyczne słowa i wyrażenia--------------------------------------------48
1.3.20.1. strengthen ------------------------------------------------------------------------48 1.3.20.2. ensure that------------------------------------------------------------------------49 1.3.20.3. relevant ---------------------------------------------------------------------------49 1.3.20.4. na rzecz, w zakresie, w celu ----------------------------------------------------50 1.3.20.5. it is appropriate------------------------------------------------------------------51
1.4. INNE ZASADY -----------------------------------------------------------------------------52 1.4.1. Skróty i skrótowce --------------------------------------------------------------------52
1.4.1.1. Skrótowce angielskie czy polskie?-----------------------------------------------52 1.4.1.2. Skróty i skrótowce – użycie i gramatyka----------------------------------------52 1.4.1.3. Skrótowce instytucji i organów Unii---------------------------------------------53 1.4.1.4. Odpowiednik angielskiego wyrazu see ------------------------------------------53
1.4.2. Liczby i daty ---------------------------------------------------------------------------53 1.4.2.1. Pisownia liczb ----------------------------------------------------------------------53 1.4.2.2. Pisownia dat-------------------------------------------------------------------------53 1.4.2.3. Zapis walut --------------------------------------------------------------------------54
1.4.3. Symbole --------------------------------------------------------------------------------55 1.4.4. Adresy i listy ---------------------------------------------------------------------------55
1.4.4.1. Tłumaczenie adresów--------------------------------------------------------------55 1.4.4.2. Adres przedstawiciela RP ---------------------------------------------------------55 1.4.4.3. Adresy elektroniczne---------------------------------------------------------------56 1.4.4.4. Listy----------------------------------------------------------------------------------56 1.4.4.5. Numery telefonów------------------------------------------------------------------57
1.4.5. Nazwy geograficzne ------------------------------------------------------------------57 1.4.5.1. Nazwy państw ----------------------------------------------------------------------57 1.4.5.2. Kolejność alfabetyczna wymieniania państw i języków ----------------------58 1.4.5.3. Nazwy miejscowości i ich spolszczanie-----------------------------------------58 1.4.5.4. Nazwy miejscowości pojawiające się w tekście oryginalnym w języku innym niż miejscowy --------------------------------------------------------------------------59 1.4.5.5. Nazwy kategorii jednostek terytorialnych---------------------------------------60 1.4.5.6. Nazwy własne jednostek terytorialnych-----------------------------------------60
4
1.4.5.7. Klasyfikacja NUTS a nazwy własne jednostek terytorialnych ---------------60 1.4.6. Użycie kursywy -----------------------------------------------------------------------61 1.4.7. Czego nie należy tłumaczyć? --------------------------------------------------------61
2. SPECYFIKA TŁUMACZENIA AKTÓW PRAWNYCH UE ------------------------------62 2.1. STRUKTURA AKTU PRAWNEGO ----------------------------------------------------62
2.1.1. Rodzaje aktów prawnych i ich podział ---------------------------------------------62 2.1.1.1. Rodzaje aktów prawnych----------------------------------------------------------62 2.1.1.2. Numeracja aktów prawnych ------------------------------------------------------62 2.1.1.3. Oznaczenia dokumentów----------------------------------------------------------63 2.1.1.4. Struktura aktu prawnego ----------------------------------------------------------64
2.1.2. Zmiany aktów prawnych -------------------------------------------------------------73 2.1.2.1. Zmiana, zastąpienie, dodanie, skreślenie, uchylenie, zmiana numeracji ----73 2.1.2.2. Sprostowania i odesłania do sprostowanych aktów----------------------------79 2.1.2.3. Przekształcenie, ujednolicenie, konsolidacja -----------------------------------79 2.1.2.4. Amended proposal -----------------------------------------------------------------80 2.1.2.5. Tytuły aktów zmieniających ------------------------------------------------------80 2.1.2.6. Zmiany niemające wpływu na polski tekst--------------------------------------81
2.1.3. Odesłania w tekście -------------------------------------------------------------------82 2.1.3.1. Odesłanie a odniesienie------------------------------------------------------------82 2.1.3.2. Odesłania wewnętrzne i zewnętrzne ---------------------------------------------82 2.1.3.3. Odesłania do Dziennika Urzędowego -------------------------------------------82 2.1.3.4. Odesłania do części aktów prawnych--------------------------------------------84 2.1.3.5. „Zwany dalej”-----------------------------------------------------------------------85 2.1.3.6. Definicje w aktach prawnych -----------------------------------------------------86 2.1.3.7. Spójność formalna i materialna---------------------------------------------------86
2.2. ZAGADNIENIA LEKSYKALNO-PRAWNE------------------------------------------88 2.2.1. Repeal vs. Delete ----------------------------------------------------------------------88 2.2.2. Legislation------------------------------------------------------------------------------88 2.2.3. Enter into force vs. application vs. take effect-------------------------------------88 2.2.4. Transpose vs. implement -------------------------------------------------------------89 2.2.5. Established in vs. nationality --------------------------------------------------------90 2.2.6. na mocy rozporządzenia, rozporządzeniem, w drodze rozporządzenia, zgodnie z rozporządzeniem itp.----------------------------------------------------------------------------91 2.2.7. Przepisy vs. postanowienia-----------------------------------------------------------92 2.2.8. Umowa o coś czy o czymś -----------------------------------------------------------92 2.2.9. Without prejudice ---------------------------------------------------------------------93 2.2.10. If appropriate---------------------------------------------------------------------------93 2.2.11. Delegation, (permanent) representation, mission ---------------------------------93 2.2.12. Export & import -----------------------------------------------------------------------94 2.2.13. Legislative------------------------------------------------------------------------------94 2.2.14. Shall -------------------------------------------------------------------------------------94 2.2.15. provide for------------------------------------------------------------------------------95 2.2.16. Unless -----------------------------------------------------------------------------------96
3. MATERIAŁY I POMOCE ----------------------------------------------------------------------97 3.1. GDZIE ZNALEŹĆ AKTY PRAWNE I INNE DOKUMENTY? --------------------97
3.1.1. EUR-Lex -------------------------------------------------------------------------------97 3.1.1.1. Podstawowe informacje -----------------------------------------------------------97 3.1.1.2. Wybrane dokumenty ---------------------------------------------------------------98 3.1.1.3. Formex-------------------------------------------------------------------------------98
3.1.2. Bazy dokumentacyjne poszczególnych instytucji---------------------------------99
5
3.1.3. Jednostki organizacyjne w poszczególnych instytucjach ------------------------99 3.2. GDZIE ZNALEŹĆ POTRZEBNĄ TERMINOLOGIĘ?----------------------------- 100
ZAŁĄCZNIK Nazwy miejscowości i regionów---------------------------------------------------101
6
WSTĘP
Celem niniejszego opracowania jest zebranie w formie przewodnika szeregu istotnych zasad, wskazówek i zaleceń dla tłumaczy przygotowujących tłumaczenia na język polski w Komisji Europejskiej.
Niniejszy informator jest wynikiem naszego kilkuletniego dorobku, zdobytych doświadczeń, wewnętrznych ustaleń oraz konsultacji z ekspertami w dziedzinie poprawnej polszczyzny, prawa krajowego i unijnego.
Adresatami vademecum są przede wszystkim tłumacze etatowi Komisji Europejskiej i zewnętrzni dostawcy tłumaczeń. Informator może być także przydatnym źródłem informacji dla osób przygotowujących w języku polskim opracowania, dokumenty i inne teksty dotyczące problematyki prawa unijnego, jak też osób odpowiedzialnych za ostateczny kształt tekstu.
Vademecum zostało przygotowane na podstawie wielu dostępnych źródeł, w tym materiałów sporządzonych przez inne komórki w obrębie Komisji (Urząd Publikacji, Służba Prawna) i poza nią (UKIE). Zawiera również wybrane materiały uzyskane podczas szkoleń przeprowadzonych przez Radę Języka Polskiego oraz przyjęte wewnętrznie ustalenia.
Większość zasad opisanych w niniejszym vademecum dotyczy aktów prawnych i innych dokumentów publikowanych w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (m.in. wniosków legislacyjnych, rozporządzeń, dyrektyw, decyzji, sprawozdań i komunikatów, jak również ich części i załączników do nich). Stosowanie opisanych zasad, a zwłaszcza językowych i terminologicznych, zalecane jest również w innego rodzaju tekstach, z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych form (listy urzędowe, strony internetowe, komunikaty prasowe).
Mamy nadzieję, że vademecum okaże się skutecznym narzędziem zapewnienia spójności, poprawności językowej i terminologicznej, podnosząc tym samym jakość tekstów w języku polskim sporządzonych w Komisji. Nie bez znaczenia jest przy tym aspekt praktyczny niniejszego opracowania, tj. korzyści, jakie płyną z uporządkowania w przejrzystą całość ogółu informacji, które powinien znać każdy tłumacz przekładający na język polski dokumenty unijne.
Zebrane wiadomości podzielone zostały na działy tematyczne zebrane w trzech zasadniczych rozdziałach traktujących o wybranych aspektach językowych, kwestiach wynikających ze szczególnej natury unijnych aktów prawnych i w końcu – najważniejszych informacjach na temat dostępnych baz danych.
Vademecum ma uprościć dostęp do instrukcji i ustaleń dzięki zgromadzeniu ich w jednym miejscu. Zmiany i uzupełnienia na tym etapie są jednak nieuniknione, dlatego też vademecum będzie co jakiś czas aktualizowane.
Zespół redakcyjny życzy wszystkim odbiorcom miłej lektury.
7
1. JĘZYK POLSKI W PRACY TŁUMACZA
1.1. ZASADY ORTOGRAFII
1.1.1. Wielkie i małe litery
Jedną z trudności, jakie napotyka tłumacz dokonujący przekładu na język polski tekstu z języka obcego, w którym zasady stosowania wielkich liter odbiegają od zasad stosowanych w języku polskim, jest poprawne używanie wielkich i małych liter. Zwłaszcza w tłumaczeniach z języka angielskiego, w którym wielkie litery stosowane są znacznie bardziej powszechnie niż w języku polskim, należy unikać interferencji i nie nadużywać wielkich liter, stosując się do zasad obowiązujących w języku polskim.
W niniejszym rozdziale zebrano najważniejsze z tych zasad wraz z przykładami często występującymi w tekstach tłumaczonych dla instytucji europejskich.
1.1.1.1. Traktaty, porozumienia, konwencje, karty, protokoły, umowy
Zasada ogólna: w przypadku oficjalnej nazwy (pełnego tytułu) dokumentu, tylko pierwszy wyraz należy pisać wielką literą, przy czym nazwy własne występujące w tytule zachowują wielkie litery, zatem:
• Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, Traktat o Unii Europejskiej, Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej;
• wielką literę należy także stosować w przypadku nazw skróconych tych dokumentów, zatem: Traktat WE, Traktat UE, Traktat TFUE, Traktat (w tym ostatnim przypadku autor tekstu odwołuje się de facto do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, ale nie należy tego doprecyzowywać);
• Traktat o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej;
• Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym;
• wielką literę należy także stosować w przypadku nazwy skróconej tego dokumentu, czyli: Porozumienie EOG;
• Porozumienie w formie wymiany listów między Rzecząpospolitą Polską a Wspólnotą Europejską dotyczące załącznika IVb Umowy przejściowej dotyczącej handlu i spraw związanych z handlem między Rzecząpospolitą Polską a Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Europejską Wspólnotą Węgla i Stali oraz Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi;
• Porozumienie międzyinstytucjonalne pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją w sprawie dyscypliny budżetowej i należytego zarządzania finansami;
• Porozumienie w sprawie współpracy i unii celnej między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Republiką San Marino;
8
• Porozumienie o partnerstwie i współpracy;
• Akt przystąpienia (z 2003 r.);
• Jednolity akt europejski;
• Partnerstwo dla członkostwa;
• Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności;
• Konwencja między Rzecząpospolitą Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od zysków majątkowych;
• Karta praw podstawowych Unii Europejskiej;
• Wspólnotowa karta socjalnych praw podstawowych pracowników;
• Wspólnotowy kodeks celny;
• Protokół socjalny, Protokół w sprawie stosowania zasad subsydiarności i proporcjonalności;
• Protokół 1 do Umowy między Europejską Wspólnotą Węgla i Stali i Republiką Turcji dotyczącej handlu produktami objętymi Traktatem ustanawiającym Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, Protokół dodatkowy do Środkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu,
• Porozumienie nicejskie dotyczące międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla celów rejestracji znaków;
• Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Nową Zelandią w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu z dnia 21 kwietnia 2005 r.;
• Umowa przejściowa dotycząca handlu i spraw związanych z handlem pomiędzy Wspólnotą Europejską, Europejską Wspólnotą Węgla i Stali oraz Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, z jednej strony, a Republiką Kazachstanu, z drugiej strony
Każdorazowo trzeba sprawdzać, czy mamy do czynienia z oficjalną pełną nazwą (tytułem) dokumentu; szczególnie trzeba być ostrożnym w przypadku nazw z przymiotnikiem (np. europejski) na początku oraz nazw długich, wyglądających jak oficjalne, a nie zawsze takimi będące, np:
- europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – przymiotnik „europejska” nie jest częścią tytułu konwencji, ale:
- Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego
W przypadku nazw zwyczajowych i skróconych aktów prawnych wszystkie człony należy pisać małą literą – tu właśnie mała litera wskazuje na to, że mamy do czynienia z nieoficjalną nazwą, zatem:
9
• traktat amsterdamski, traktat nicejski, traktat rzymski, traktat lizboński, traktaty rzymskie, traktaty założycielskie;
• traktat akcesyjny;
• traktat konstytucyjny – nazwa rodzaju aktu, a nie nazwa własna;
• konwencja paryska, konwencja brukselska, konwencja genewska (to nazwy zwyczajowe), konwencja o ochronie praw człowieka (niepełny tytuł) itp.;
• protokół z Palermo, protokół z Kioto;
• słowo „załącznik” należy także pisać małą literą, nawet jeżeli jest to jedyny załącznik do umowy lub dokumentu;
• porozumienie nicejskie,
• umowa z Saarbrücken.
W tekście umowy, konwencji itp. jednowyrazowy skrót jej nazwy piszemy wielką literą – np. w przypadku zwrotów takich, jak dalej zwana „Umową”/„Konwencją” (zwykle w chwili definiowania), w niniejszej Umowie/Konwencji. Użycie wielkiej litery w akcie dotyczącym podpisania umowy czy konwencji jest możliwe, jeżeli istnieje ryzyko pomyłki w związku z inną umową bądź konwencją przytaczaną w tekście tego aktu.
1.1.1.2. Akty prawne UE
W przypadku tłumaczenia unijnych aktów prawnych na stronie tytułowej aktu prawnego człony określające w jego tytule rodzaj aktu pisane są wersalikiem, czyli:
• ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie […];
• DECYZJA KOMISJI z dnia […] w sprawie […];
• DECYZJA WSPÓLNEGO KOMITETU EOG nr […] z dnia […] zmieniająca […] Porozumienie EOG.
Natomiast tytuły aktów prawnych Unii Europejskiej wymieniane w tekstach ciągłych należy pisać małą literą, zatem: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja, zalecenie itp., niezależnie od tego, czy występują w wyrażeniu, z podaniem pełnego tytułu, czy z numerem porządkowym, np.:
• Na posiedzeniu rozpatrywano zmianę rozporządzenia Komisji (WE) nr 125/2006 z dnia 24 stycznia 2006 r. ustanawiającego wartości jednostkowe w celu określenia wartości celnej niektórych łatwo psujących się towarów;
• […] zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 434/2007 z dnia 20 kwietnia 2007 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1974/2006 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1689/2005 z powodu przystąpienia Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej […];
10
• zgodnie z wyżej wymienionym rozporządzeniem […];
• […] na mocy dyrektywy 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn, zmieniającej dyrektywę 95/16/WE, […] niniejsza dyrektywa […];
• […] decyzją Komisji z dnia 13 kwietnia 2007 r. zmieniającą decyzję 92/452/EWG […] itp.
1.1.1.3. Krajowe akty prawne
Zgodnie z ogólnymi zasadami pisowni tytułów (reguła 18.16 zawarta w Wielkim słowniku ortograficznym PWN, Warszawa, 2006) pierwszy wyraz w jedno- lub wielowyrazowych pełnych tytułach ustaw należy pisać wielką literą, np.: Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Ustawa o partiach politycznych, Ustawa o samorządzie. W przypadku użycia przekształconej lub skróconej formy tytułu nie należy używać wielkiej litery.
W praktyce jednak w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej tytuły aktów prawnych zapisuje się małymi literami, np.:
• „Na podstawie art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. z 2002 r. Nr 175, poz. 1440, z późn. zm.) zarządza się, co następuje.”
Potwierdzenie tego zwyczaju językowego można także znaleźć w jednej z opinii Komisji Języka Prawnego Rady Języka Polskiego. W związku z tym przy przytaczaniu tytułów polskich ustaw, rozporządzeń itp. zaleca się stosowanie małej litery. Pozwoli to także zachować spójność z przyjętymi zasadami pisowni unijnych aktów prawnych.
Na osobną uwagę zasługuje pisownia tytułów złożonych typu: ustawa – Prawo bankowe. W takich przypadkach słowo „Prawo” należy napisać wielką literą, gdyż właśnie od niego rozpoczyna się nazwa własna ustawy, a zatem:
• ustawa „Prawo spółdzielcze”; tekst ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym” przyjęty przez Sejm RP w dniu 27 lipca 2005 r.
W tytułach aktów określanych jako kodeksy lub karty także tylko pierwszy wyraz należy pisać wielką literą, np.:
• Kodeks pracy, Kodeks cywilny, Kodeks spółek handlowych;
• Karta nauczyciela, Karta górnika
W przypadku tłumaczenia nazw aktów prawnych innych państw należy je pisać małą literą, a więc: niemiecka ustawa o kształceniu nr... z dnia... - to nie jest bowiem rzeczywisty tytuł, ale tłumaczenie; nazwa ustawy jest opisowa.
W odesłaniu do aktów opublikowanych w polskim Dzienniku Ustaw po 1.1.2012 nie podaje się numeru (Nr) Dziennika Ustaw, co ma związek z jego wydawaniem od tego dnia w formie elektronicznej. Odesłania do aktów przyjętych po 1.1.2012 należy więc zapisywać następująco:
Dz.U. z 2014, poz. 143
11
Akty opublikowane przed 1.1.2012 powoływane są zgodnie z dotychczasowymi zasadami, czyli z podaniem numeru (należy zwrócić uwagę na fakt, że w tym przypadku skrót „Nr” piszemy wielką literą):
Dz.U. z 2011, Nr 117, poz. 676
1.1.1.4. Konstytucja
Należy stosować te same zasady, które zostały omówione wyżej. W przypadku oficjalnych, pełnych tytułów pierwszy wyraz należy pisać od wielkiej litery; nazwy zwyczajowe – małymi literami. Zatem:
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej;
• konstytucja europejska (to nie jest bowiem tytuł dokumentu);
• artykuł 53 konstytucji portugalskiej stanowi... (podobnie).
1.1.1.5. Części aktów prawnych
Zapis zgodnie z ogólną polską zasadą ortograficzną: w spisie treści – tytuły rozdziałów i innych części dokumentu należy pisać od wielkiej litery ze względów graficznych (bo to początek wypowiedzenia, zatem: Część 1, Rozdział 2, Podrozdział 3); w tekście – od małych liter (w części 1, w rozdziale 2).
1.1.1.6. Plany, programy, pakty, działania
Jeżeli nazwa programu stanowi samodzielną całość składniową, mogącą funkcjonować niezależnie od słowa program, zapisujemy ją w cudzysłowie, pierwszy wyraz wielką literą; wyraz program (wraz z ewentualnymi przydawkami) nie jest wtedy uważany za część nazwy programu, pozostaje przed cudzysłowem i jest zapisywany małą literą.
Przykład:
program „Młodzież w działaniu”, program „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw”
Jeżeli w nazwie programu słowo program wchodzi w związki zgody lub rządu z innymi elementami tytułu) – zapis bez cudzysłowu, wyraz program stanowi część jego nazwy i jest zapisywany wielką literą.
Przykład:
Siódmy program ramowy na rzecz badań, Program działania z Nairobi na rzecz rozwoju i wykorzystania nowych i odnawialnych źródeł energii
Analogiczne zasady można stosować w przypadku planów, paktów, działań, procesów, mechanizmów, agend itp.
• Narodowy plan rozwoju;
12
• Plan działania e-Europa 2002;
• Pakt na rzecz stabilności i wzrostu;
• ale: pakt stabilności i wzrostu – to nazwa obiegowa, a w każdym razie niepełna.
• agenda lizbońska, proces boloński, proces stabilizacji i stowarzyszenia – ponieważ są to nazwy obiegowe, należy pisać je małymi literami.
1.1.1.7. Taryfy, nomenklatury itp.
Nazwy zbiorów przepisów i norm (taryf celnych, kodeksów, nomenklatur itp.) mających formę dokumentu zapisujemy tak, jak nazwy innych dokumentów, czyli pierwszy człon wielką literą, pozostałe – małymi. Zapis taki jest dopuszczalny również wtedy, gdy zbiór taki, o ugruntowanym znaczeniu, nie stanowi samodzielnego dokumentu, a jedynie część większego dokumentu ustanawiającego o innym tytule. Przykłady: Nomenklatura scalona, System zharmonizowany
1.1.1.8. Cele, instrumenty, fundusze
Nazwy celów w ramach współpracy regionalnej, zwłaszcza gdy są połączone gramatycznie z pozostałymi częściami zdania, mogą być zapisywane w cudzysłowie wielką literą, np.:
• Cel „Konwergencja” jest zorientowany na obszary o niskim poziomie rozwoju społeczno-ekonomicznego;
• Cel „Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie” zmierza do umocnienia konkurencyjności i atrakcyjności regionów, ale:
• europejski cel operacyjny – w tym przypadku „cel operacyjny” to określenie gatunkujące.
W przypadku instrumentów i funduszy europejskich wszystkie człony należy pisać wielkimi literami, zatem:
• Instrument Finansowy Orientacji Rybołówstwa;
• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego;
• ale: fundusze strukturalne – liczba mnoga wskazuje na wiele desygnatów.
1.1.1.9. Strategie, unie
Jeżeli od słowa „strategia” rozpoczyna się pełna nazwa dokumentu, należy stosować zasadę zapisu pierwszego słowa tytułu od wielkiej litery. Jeżeli jest jednak częścią nazwy niepełnej (obiegowej) lub określa jakąś ideę lub proces – jak w przypadku słowa „unia” – należy wówczas wszystkie człony zapisać małą literą.
• Strategia rozwoju energetyki odnawialnej – to pełna nazwa dokumentu, zatem pierwszy człon należy pisać wielką literą;
13
• ale: strategia lizbońska – to nazwa obiegowa, tak jak traktat wersalski;
• strategia rozszerzenia z Essen – nazwa obiegowa;
• unia gospodarcza i walutowa (to obszar ekonomiczny, a nie geograficzny, dlatego zasadny jest zapis małymi literami), podobnie: strefa euro, jednolity obszar płatności w euro;
• unia ekonomiczna;
• unia celna.
1.1.1.10. Konferencje
Trzeba dokonać tutaj rozróżnienia na nazwy spotkań i nazwy zrzeszeń, instytucji (dodatkowo na nazwy oficjalne i obiegowe). Jeśli chodzi o nazwę stałej instytucji prowadzącej jakieś prace, wszystkie człony należy zapisać wielką literą, np.:
• Uczestnicy Konferencji Szefów Policji Stolic Państw Nadbałtyckich spotykają się raz w roku […]; Konferencja Międzyrządowa, ale:
W przypadku gdy chodzi o nazwę jednorazowego spotkania, zasadny jest zapis tylko pierwszego wyrazu od wielkiej litery, zatem:
• Konferencja na temat informatyzacji państwa, Konferencja w sprawie zwalczania terroryzmu.
Podejmując decyzję o formie zapisu, warto kierować się w tym wypadku łączliwością frazeologiczną wyrazów, por. np. rozmowy prowadzone na Konferencji w sprawie Iraku a rozmowy/prace prowadzone w ramach Konferencji Międzyrządowej.
1.1.1.11. Forum
Słowo „forum” występuje w różnych znaczeniach i to właśnie od znaczenia zależy pisownia poszczególnych członów wchodzących w skład całego wyrażenia. Kiedy „forum” użyte jest w znaczeniu organizacji, należy kierować się zasadami pisowni nazw organizacji i w przypadku pełnej nazwy każdy człon zapisać wielką literą, np.:
• Forum Wysp Pacyfiku jest regionalną organizacją międzynarodową, do której należy m.in. Australia i Nowa Zelandia;
• Forum Związków Zawodowych jest ogólnokrajową organizacją międzyzwiązkową działającą na terenie Rzeczpospolitej.
„Forum” może także oznaczać cyklicznie organizowane spotkania, będące formą zinstytucjonalizowanej współpracy. Wówczas należy stosować takie same zasady pisowni, jak w przypadku konferencji, a zatem:
• Światowe Forum Społeczne jest spotkaniem alternatywnym wobec Światowego Forum Ekonomicznego, odbywającego się co roku w Davos.
14
Natomiast jeżeli „forum” oznacza jednorazowe spotkanie poświęcone określonej tematyce, wówczas tylko pierwszy człon pełnej nazwy należy zapisać wielką literą, czyli:
• W dniach 27–31 października 2007 r. odbyło się Ogólnoświatowe forum innowacyjnych nauczycieli.
„Forum” może być także użyte w znaczeniu komitetu lub innej grupy osób zajmującej się określonym zagadnieniem. Wówczas należy stosować takie zasad, jak w przypadku komitetów, czyli jeżeli forum ma charakter stały, jego pełną nazwę należy pisać wielkimi literami, a jeżeli doraźny – małymi literami, np.:
• Forum Doradcze jest organem doradczym dyrektora wykonawczego.
• Komisja zwołała forum doradcze złożone ze specjalistów państw członkowskich.
Zapisując nazwy forów, np. internetowych, na których prowadzone są dyskusje, zazwyczaj na określony temat, należy stosować takie zasady, jak w przypadku tytułów, np.:
• forum Życie na emigracji, forum Niepełnosprawni – tutaj słowo „forum” jest określeniem gatunkującym, dlatego należy zapisać je małą literą, ale:
• Forum kosmetyczne, Forum dyskusji o konstytucji europejskiej – w tych przypadkach słowo „forum” należy do tytułu i należy zapisać je wielką literą.
1.1.1.12. Wspólnoty, instytucje, organy, komitety, urzędy, władze
Wszystkie człony oficjalnych nazw własnych instytucji i organów (z wyjątkiem występujących wewnątrz nich przyimków, spójników i określeń typu: do spraw, imienia, pod wezwaniem, na rzecz, z wyjątkiem, w ramach, w dziedzinie, w zakresie, numer, nr itp.) należy pisać wielkimi literami.
• Europejska Wspólnota Gospodarcza, Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej, Europejski Obszar Gospodarczy;
• Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości, Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Trybunał Obrachunkowy, Rada Wspólnot Europejskich, Rada Unii Europejskiej, Komisja Wspólnot Europejskich, Europejska Służba Działań Zewnętrznych; w tych znaczeniach także jednoczłonowe nazwy skrócone tych instytucji należy pisać wielką literą, czyli: Parlament, Trybunał, Rada, Komisja;
• Sekretariat Generalny Rady (organ administracyjny);
• Prezes Sądu Pierwszej Instancji – to organ;
• Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych (skład Rady);
• nazwy komitetów, czyli: Komitet Stałych Przedstawicieli; Stały Komitet ds. Rolnictwa Ekologicznego; Komitet Zarządzający ds. Cukru, Komitet Zarządzający ds. Trzeciego Wieloletniego Programu na rzecz Małych i Średnich Przedsiębiorstw w Unii Europejskiej, Komitet ds. Ochrony Znaków Geograficznych i Nazw Pochodzenia Produktów Rolnych i Spożywczych itp.;
15
• nazwy poszczególnych dyrekcji generalnych Komisji i nazwy jednostek organizacyjnych, zatem: Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu, Dyrekcja D – Polityka Innowacji, Dyrekcja D – Technologie Informacyjne i Komunikacyjne (ICT) w dziedzinie Zaufania i Bezpieczeństwa w Sieci, Dział – Zagadnienia Prawne, Gospodarcze i Finansowe, Konkurencja itd.;
• nazwy komisji Parlamentu Europejskiego, np.: Komisja Budżetowa, Komisja Kontroli Budżetowej, Komisja Spraw Zagranicznych itp.;
• nazwy urzędów: Urząd Publikacji, Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych;
• nazwy organów: Przewodniczący Komisji Europejskiej, Przewodniczący Parlamentu Europejskiego, Sekretarz Generalny, Komisarz UE ds. Konkurencji. Nazwy te należy pisać wielkimi literami, jeżeli występują w tekście właśnie w znaczeniu nazwy organu (por. pisownia małą literą stanowisk w znaczeniu funkcji i osób, por. podrozdział 1.1.1.16), np.: Rozporządzenie w tej sprawie wydaje Komisarz ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów; XXX należy do kompetencji Sekretarza Generalnego;
• nazwy wspólnych przedsiębiorstw powołanych na podstawie art. 187 Traktatu TFUE (art. 171 Traktatu WE): Wspólne Przedsiębiorstwo Galileo.
• rządy państw w tekstach umów międzynarodowych np. Umowa o współpracy na rzecz pokojowego wykorzystania energii jądrowej między Europejską Wspólnotą Energii Atomowej (Euratom) a Rządem Republiki Uzbekistanu
• Jeśli desygnatem danej – znów oficjalnej, nie obiegowej – nazwy jest struktura trwała, komórka organizacyjna (rodzaj instytucji) czy zinstytucjonalizowana działalność (choć tu szczególnie trudno o wytyczenie granicy), wówczas także należy pisać wszystkie człony od wielkiej litery, np.: Transatlantycki Dialog Legislatorów, Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna, Zautomatyzowany System Biblioteczny Komisji.
1.1.1.13. Rok, dzień
Wielkimi literami należy zapisywać także nazwy przedsięwzięć zawierające w sobie słowo „rok” lub „dzień”, np.:
• Rok Języka Polskiego;
• Europejski Rok Języków;
• Europejski Dzień Humanitarny;
• Europejskie Dni Dziedzictwa.
16
1.1.1.14. Komunikaty, sprawozdania, białe i zielone księgi, dokumenty robocze
Tytuły komunikatów, sprawozdań, białych i zielonych ksiąg oraz dokumentów roboczych zapisujemy na takich samych zasadach jak tytuły unijnych aktów prawnych, czyli od małej litery. Jeżeli słowo „komunikat” czy też „biała księga” nie stanowią składniowo części tytułu, sam tytuł zapisujemy od wielkiej litery.
• biała księga w sprawie europejskiej polityki komunikacyjnej;
• biała księga „Polityka w dziedzinie usług finansowych na lata 2005–2010”
• komunikat Komisji – Szczegółowe wytyczne dotyczące składanych do właściwych organów wniosków ...;
• sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie działalności Unii Europejskiej w 2008 r. w zakresie zaciągania i udzielania pożyczek.
1.1.1.15. Nazwy publikatorów
• Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej ;
• Suplement EOG.
1.1.1.16. Polityka
Polityka to nazwa idei, nie dokumentów, więc właściwy jest zapis małymi literami:
• wspólna polityka transportowa, polityka azylowa, polityka edukacyjna, polityka gospodarcza, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, europejska polityka bezpieczeństwa i obrony, wspólna polityka rolna.
1.1.1.17. Obszary, przestrzenie
Słowa „obszar” i „przestrzeń” to obiegowe nazwy idei, etapów działania itp., dlatego należy je pisać małymi literami, zatem:
• europejska przestrzeń badawcza/europejski obszar badawczy;
• przestrzeń wolności bezpieczeństwa i sprawiedliwości;
• obszar eurośródziemnomorski;
• wyjątek stanowi Europejski Obszar Gospodarczy, w przypadku którego wszystkie człony piszemy wielkimi literami (jak Europejska Wspólnota Gospodarcza).
1.1.1.18. Nagrody
Jednowyrazowe nazwy nagród piszemy wielką literą, np. Nobel czy Pulitzer.
17
W przypadku nazwy wielowyrazowej zapis zależy od dalszych członów tej nazwy: • wielką literą piszemy nazwy nagród, których drugi człon występuje w dopełniaczu
(Nagroda Nobla, Nagroda Pulitzera) lub ma bliższe określenie przymiotnikowe (Pokojowa Nagroda Nobla);
• jeśli wyraz nagroda, który występuje przed nazwą, jest wyrazem pospolitym, a sama nazwa występuje w mianowniku, wtedy piszemy go małą literą, np. nagroda Złota Palma, nagroda Natura 2000.
1.1.1.19. Przykłady użycia małych liter
Wyrażenie państwa członkowskie pisze się małymi literami. W cytatach należy stosować również małe litery. Warto jednak pamiętać, że państwa członkowskie w umowach i traktatach, których są stroną, są zapisywane wielkimi literami (Państwa Członkowskie) celowo, zgodnie z zasadą dotyczącą pisowni nazw stron umowy. Użycie wielkiej litery w traktatach europejskich jest celowe i nie należy go traktować jako użycia błędnego, wymagającego poprawienia.
Nazwy funkcji, stanowisk piszemy również od małych liter, np.: przewodniczący, wiceprzewodniczący, specjalny wysłannik, komisarz, minister, sekretarz generalny, sekretarz, dyrektor zarządzający. Pisownia zależna jest jednak od kontekstu – jeżeli określenie „Komisarz UE ds. Konkurencji” występuje w tekście w znaczeniu nazwy organu, właściwy jest zapis wielkimi literami, ale gdy określenie „komisarz UE ds. konkurencji” pojawia się w znaczeniu nazwy osoby lub funkcji, często w połączeniu z nazwiskiem, należy zapisać je małymi literami. Oto dalsze przykłady:
Oprócz ministra finansów konferencję otworzy komisarz Unii Europejskiej do spraw gospodarki i polityki monetarnej, Pedro Solbes;
Pierwsza polska komisarz Unii Europejskiej, Danuta Hübner, przyznaje, że ostatnie rozszerzenie Unii Europejskiej jest tanie w stosunku do korzyści, jakie niesie Europie (w tym przykładzie także gdyby nie było nazwiska, należałoby napisać komisarz, gdyż chodzi o osobę, nie organ, wskazuje na to czasownik, por. też przykład następny);
Spotkaniu przewodniczył sekretarz generalny.
W praktyce rozróżnienie między nazwą urzędu czy organu (pisanej wielką literą) a nazwą stanowiska czy funkcji (pisanej małą literą) jest zazwyczaj możliwe dzięki wystąpieniu albo niewystąpieniu nazwiska osoby sprawującej daną funkcję (przykłady zapisu tych określeń użytych w znaczeniu nazw organów podano w podrozdziale 1.1.1.11).
Małą literą należy pisać wszystkie człony nazw komórek organizacyjnych – niezależnie od szczebla – jeżeli mają one charakter doraźny, tymczasowy (oczywiście z wyjątkiem nazw geograficznych, nazwisk itp.), np.:
grupa ad hoc ds. migracyjnych;
grupa ad hoc ds. przestępczości nieletnich we Francji.
Liczba mnoga, jeśli wskazuje na kilka desygnatów, zwłaszcza przy nazwach dokumentów czy wydarzeń (jak traktaty rzymskie) – z reguły przesądza o zapisie małymi literami, np.:
18
dyrekcje generalne KE, komisje PE (por. jednak Polskie Koleje Państwowe – tu desygnat jest jeden);
nazwa gatunkująca może nie wchodzić w skład nazwy własnej – wtedy pisze się ją małymi literami (np. systemowy program operacyjny „Wzrost konkurencyjności i gospodarki”).
Słowo internet zapisujemy umownie małą literą.
1.1.2. Inne reguły ortograficzne
1.1.2.1.Odmiana nazwisk obcych
Ogólne zalecenie dotyczące odmiany nazwisk zawartym w Słowniku Ortograficznym Języka Polskiego jest takie: jeśli tylko można przyporządkować nazwisko jakiemuś wzorcowi odmiany, należy je odmieniać (wraz z imieniem!).
Wybór właściwego wzorca odmiany zależy przede wszystkim od: 1) płci danej osoby, 2) jej narodowości, 3) zakończenia nazwiska (może chodzić albo o zakończenie fonetycznej formy nazwiska, albo o zakończenie tematu).
ODMIANA I PISOWNIA NAZWISK ŻEŃSKICH Odmieniają się tylko nazwiska kobiet zakończone na -a:
Nazwiska o zakończeniu -owa, -ewa odmieniają się tak jak przymiotniki, np.
Bogolubowa, DCMs. Bogolubowej, BN. Bogolubową;
Paduczewa, DCMs. Paduczewej, BN. Paduczewą.
ODMIANA I PISOWNIA NAZWISK MĘSKICH Należy stosować szczegółowe zasady odmiany obcych nazwisk męskich zawarte w Słowniku ortograficznym języka polskiego.
1.1.2.2.Odmiana nazw zakończonych na X (typu EUR-Lex, N-Lex)
Zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego z 8 grudnia 2008 r. (http://www.rjp.pan.pl/) nazwy zakończone na -x, jak EUR-Lex, N-Lex itp., można w przypadkach zależnych zapisywać na dwa sposoby: z „x” lub „ks”. Zaleca się stosowanie formy EUR-Lex, EUR-Lexu, EUR-Lexie, N-Lex, N-Lexu, N-Lexie.
1.1.2.3.Transkrypcja nazwisk i nazw bułgarskich
Transkrypcja to zapisanie tekstu mówionego na podstawie ścisłej odpowiedniości głosek i znaków pisma.
Wyrazy bułgarskie transkrybujemy podobnie jak wyrazy rosyjskie. Różnice są następujące:
1. Literę е po spółgłoskach i na początku wyrazu zapisujemy jako e, np. месец — mesec, език — ezik.
19
2. Literę щ oddaje się przez szt: Копривщица — Kopriwsztica, срещам — sresztam
3. Literę л oddajemy:
a) przez ł przed spółgłoskami i samogłoskami о, а, у oraz w wygłosie, np. лак — łak, бял — bjał,
b) przez l przed е, и, я, ю, np. хляб — chljab, лев — lew.
4. Literę ъ zapisujemy jako y, np. мъж — myż, Търново — Tyrnowo. Nie uwzględniamy ъ występującego na końcu wyrazów w dawnej pisowni.
W związku z tym poprawna polska transkrypcja nazwiska bułgarskiej komisarz (buł. Кристалина Георгиева) wygląda następująco: Kristalina Georgijewa. W przypadku podpisów w aktach prawnych stosuje się taką transkrypcję, jak w języku angielskim, czyli: Kristalina GEORGIEVA.
Litery alfabetu bułgarskiego
Transkrypcja
А а A a
Б б B b
В в W w
Г г G g
Д д D d
К к K k
Л л Ł, L ł, l
М м M m
Н н N n
О о O o
П п P p
Р р R r
С с S s
Т т T t
У у U u
Е е E e
Ж ж Ż ż
З з Z z
И и I i
Й й J i
Ф ф F f
Х х Ch ch
20
Ц ц C c
Ч ч Cz cz
Ш ш Sz sz
Щ щ Szt szt
Ъ ъ Y y
Ю ю Ju ju
Я я Ja ja
Podstawowe informacje o transkrypcji innych alfabetów można znaleźć w Wielkim słowniku ortograficznym PWN.
1.1.3. Wyrażenia w języku obcym w polskim tekście
Jeżeli w polskim tekście chcemy zostawić do celów informacyjnych w nawiasie jakieś wyrażenie w języku obcym, należy zrobić to następująco:
• technologie ICT (ang. information and communication technologies), czyli podając w skrócie język oryginału oraz stosując kursywę na tekście w języku obcym. Kursywy nie stosujemy, jeżeli podajemy nazwę własną w języku obcym – np. Instrument Wspierania Systemu Rządów (ang. Governance Facility).
21
1.2. ZASADY INTERPUNKCJI
1.2.1. Uwagi ogólne
Polskie zasady interpunkcji różnią się znacznie od reguł stosowanych na przykład w języku angielskim czy francuskim, szczególnie jeśli chodzi o funkcję przecinka. Stawiając przecinki, nie powinniśmy więc wzorować się na oryginale, lecz na budowie i cechach polskiego zdania, które jest wynikiem tłumaczenia.
Polskie zasady interpunkcji są ściśle określone – pominięcie lub niewłaściwe użycie znaku interpunkcyjnego jest najczęściej błędem językowym.
1.2.2. Użycie przecinka – wybrane zasady szczegółowe
Użycie przecinka w języku polskim zależy przede wszystkim od konstrukcji gramatycznej zdania (składni), a nie od jego długości, przestankowania oddechowego itp. Jego podstawową funkcją jest oddzielanie członów wypowiedzenia. Należy pamiętać przy tym o zasadzie nierozdzielania wyrazów tworzących związek składniowy (podmiotu od orzeczenia, przydawki, dopełnienia czy okolicznika od określanych przez nie wyrazów).
1.2.2.1. Nie stawiamy przecinka
NIE ROZDZIELAMY przecinkiem zdań złożonych współrzędnie, które połączone są spójnikami łącznymi, rozłącznymi i wyłączającymi:
i, bądź, tudzież, oraz, albo, lub, ni, ani, czy, zarazem, a (=i)
Uwaga ! - Jeśli spójnik i jest „wynikowy”, tzn. równoznaczny z toteż, więc, możemy postawić przed
nim przecinek. Te słowniki są już nieaktualne, i trzeba będzie zamówić nowe.
- Jeśli tekst następujący po ww. spójnikach ma charakter dopowiedzenia lub jeśli spójniki te powtarzają się (i pełnią tę samą funkcję) – przecinek stawiamy.
Otrzymaliśmy spore fundusze, i nie wykorzystaliśmy ich w całości.
Do wykonania tego zadania potrzebujemy i czasu, i ludzi.
- Często wtrącenia i dopowiedzenia wprowadzane są przez połączenia spójników z przysłówkami i zaimkami. Poprzedzamy je przecinkiem.
i to, albo raczej, lub raczej, czy raczej, albo lepiej, ani też, ani nawet, czy może
- Jeśli spójnik czy wprowadza zdanie podrzędne, przecinek stawiamy: Nie powiedział (czego?), czy na pewno przyjdzie.
Zapytał (o co?), czy będziemy gotowi przed południem.
- Zdarza się, że w zdaniu pojawia się ponownie ten sam spójnik, ale pełni on inną funkcję. W takim przypadku przecinka przed nim nie stawiamy.
W wolnym czasie uczę się angielskiego i francuskiego i chodzę na basen.
22
Dodatkowe zasady szczegółowe:
a) inaczej niż w języku angielskim i francuskim przecinkiem nie oddzielamy pojedynczych okoliczników miejsca, czasu, częstotliwości itp.:
On 9 September 2002, the Commission decided to close the procedure.
W dniu 9 września 2002 r. Komisja podjęła decyzję o zamknięciu postępowania.
Dans le cadre de ce programme, le Canada collabore avec les membres de la CE …
W ramach tego programu Kanada współpracuje z członkami Wspólnoty Europejskiej...
Every five years, the citizens elect their representatives to the European Parliament.
Co pięć lat obywatele wybierają swoich przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego.
Le Conseil européen a tenu à Tampere, les 15 et 16 octobre 1999, une réunion spéciale.
W dniach 15–16 października 1999 w Tampere odbyło się specjalne posiedzenie Rady Europejskiej.
Jeśli jednak dwa okoliczniki tego samego typu (miejsca, czasu itp.) stoją w zdaniu obok siebie, oddzielamy je przecinkiem wówczas, gdy drugi z nich jest dokładniejszym określeniem pierwszego (zawęża jego zakres):
W 2004 r., bezpośrednio przed przystąpieniem do UE, intensywność pomocy znacznie się zmniejszyła.
ale: Bezpośrednio przed przystąpieniem do UE w 2004 r. intensywność pomocy znacznie się zmniejszyła.
Szczyt odbył się na południu Finlandii, w Tampere.
ale: Szczyt odbył się w Tampere na południu Finlandii.
b) nie stawiamy przecinka po rozpoczynających zdanie wyrażeniach odnoszących się do wcześniejszych wypowiedzi, takich jak:
niezależnie od tego, stąd, w takim przypadku, mimo to, dzięki temu, w tym celu, w ten sposób, z tego powodu, na tej podstawie, pod tym względem, na podstawie powyższych faktów, w tym kontekście, w tej sytuacji, wobec powyższych okoliczności, w związku z tym, w związku z powyższym, w świetle powyższych ustaleń itp. Consequently, the arrangements shall be limited to products originating in EFTA States.
W związku z tym powyższe ustalenia ogranicza się do produktów pochodzących z państw EFTA.
Dans ce cas, la Commission entreprendra une analyse indépendante.
W takim przypadku Komisja przeprowadza niezależną analizę.
Thus, the Commission is of the opinion that…
Stąd Komisja jest zdania, że…
c) nie stawiamy przecinka po wyrazach i wyrażeniach wprowadzających typu:
jednak, jednakże, niemniej jednak, w efekcie, w rezultacie, dlatego, dlatego też, a zatem, toteż, w praktyce, z reguły, w zasadzie, zasadniczo, przede wszystkim, na ogół, dodatkowo, podobnie, tym samym, z drugiej strony, w szczególności, ponadto, wreszcie, jednocześnie, prawdopodobnie, w pewnym stopniu, toteż: Furthermore, in the early stages growth tends to strengthen first in urban areas.
23
Ponadto tendencje wzrostowe pojawiają się początkowo raczej na obszarach miejskich.
As a result, BE’s position has become very strong.
W rezultacie spółka BE uzyskała bardzo silną pozycję.
Néanmoins, la Commission a considéré …
Niemniej jednak Komisja uznała…/ Komisja uznała niemniej jednak ...
In principle, everyone has to register his vehicle in the Member State in which…
W praktyce każdy musi zarejestrować swój pojazd w państwie członkowskim, w którym…
In particular, this institution is not empowered to certify expenditure.
W szczególności instytucja ta nie ma uprawnień do poświadczania wydatków.
Bardzo często jednak te same wyrażenia występują w środku zdania, wprowadzając zdanie podrzędne albo wtrącenia, i wtedy oczywiście poprzedzamy je przecinkiem:
Spółka BE uzyskała bardzo silna pozycję, w rezultacie mogła stosować ceny dumpingowe.
Rozwiązanie to ma wiele wad, przede wszystkim jest bardzo kosztowne.
Stawiamy też przecinek po wyrażeniach będących równoważnikami zdań:
co więcej, co gorsza, co ważne, ściślej, innymi słowy: In other words, the European Council determines the shape it wants the EU to have.
Innymi słowy, Rada Europejska określa kształt, jaki pragnie nadać Unii Europejskiej.
Moreover, the company has been exempted from paying the income tax.
Co więcej, przedsiębiorstwo zwolniono z podatku dochodowego.
Po ogółem i w sumie na początku zdania zasadniczo nie stawia się przecinka. Można to zrobić tylko w przypadku, gdy wyrażenia te oznaczają tyle co „podsumowując” i odnoszą się do wcześniej wyliczanych elementów:
Ogółem sytuacja przedsiębiorstwa jest korzystna.
Ogółem wydatki za rok 2004 wynoszą.
lub Ogółem, wydatki za rok 2004 wynoszą.
d) zasadniczo nie stawiamy przecinka po rozpoczynających zdanie wyrażeniach typu:
zgodnie z..., bez względu na..., niezależnie od..., w świetle.., stosownie do..., w odniesieniu do..., w związku z..., w odróżnieniu od…, wobec…, w nawiązaniu do..., w oparciu o..., na podstawie..., na mocy..., w następstwie..., w wyniku..., w przypadku…, ze względu na..., na zasadzie odstępstwa od... itp.,
o ile nie następuje po nich żadne wtrącenie: Pursuant to Art. 3 (2) of the EC Treaty, the Commission presented a proposal for a Council decision.
Zgodnie z art. 3 ust. 2 Traktatu WE Komisja przedstawiła wniosek dotyczący decyzji Rady.
Further to the arrangements made in Nice, the EU and Canada have begun regular consultations.
W wyniku ustaleń dokonanych w Nicei UE i Kanada rozpoczęły regularne konsultacje.
By derogation / By way of derogation from Article 8(4), the quantity released into free circulation...
Na zasadzie odstępstwa od art. 8 ust. 4 ilości wprowadzane do swobodnego obrotu...
24
Under the system set up in Directive 92/53/EEC, a Member State may not refuse to….
Na mocy dyrektywy 92/53/EWG państwo członkowskie nie może odmówić...
Jeśli wyrażenia te mają inną pozycję w zdaniu, oddzielamy je przecinkami (lub myślnikami), w przypadku gdy same stanowią wtrącenie lub dopowiedzenie:
Program jest realizowany zgodnie z warunkami umowy.
ale: Program jest realizowany, zgodnie z warunkami umowy, we współpracy z partnerami społecznymi.
Program jest realizowany – zgodnie z warunkami umowy – we współpracy z partnerami społecznymi.
Program jest realizowany we współpracy z partnerami społecznymi, zgodnie z warunkami umowy.
e) nie stawiamy przecinka ani przed, ani po wyrażeniach rozpoczynających się od w celu… Choć wydaje się to oczywiste, jest to błąd nagminnie popełniany w tłumaczeniach z angielskiego.
In order to implement the Directive, Member States shall adopt appropriate provisions...
W celu wdrożenia niniejszej dyrektywy państwa członkowskie przyjmują odpowiednie przepisy…
nie poprzedzamy przecinkiem skrótów itp., itd. The track must be as clean and dry as possible (e.g. free of gravel, leaves, snow, etc.).
Droga musi być możliwie jak najczystsza i sucha (tzn. bez żwiru, liści, śniegu itd.).
f) nie rozdzielamy przecinkiem dwóch spójników, spójnika i zaimka względnego, zaimka względnego i spójnika.
a że, a choć, a gdy, a jeśli, a kiedy, a mianowicie, a ponieważ, a więc, i choć, który jeśli, że aby, że gdy, że jeśli
Jeśli jednak chcemy podkreślić zdanie wtrącone, wydzielamy je dwoma przecinkami lub myślnikami.
Powiedział, że – jeśli nic mu nie przeszkodzi – przyjedzie jutro rano.
Przyjechałem przed chwilą i, choć jestem zmęczony, mam ochotę natychmiast wybrać się na zwiedzanie miasta.
g) konstrukcje, w których zaimki podobne do względnych nie są oddzielane przecinkiem: Zrobiłby dla niej nie wiadomo co.
Możemy obejrzeć ten film gdzie indziej.
Nie wiem gdzie.
Czasem o pozycji przecinka decyduje akcent logiczny: Nie wiadomo kiedy, przyszedł Wacek.
lub Nie wiadomo, kiedy przyszedł Wacek.
Jeśli zasady interpunkcyjne zostawiają nam wybór, skłaniamy się ku niestawianiu przecinków.
25
1.2.2.2. Stawiamy przecinek
ROZDZIELAMY przecinkiem wszystkie pozostałe typy zdań złożonych, tj.:
wszystkie zdania podrzędnie złożone;
zdania współrzędne połączone bezspójnikowo;
zdania współrzędne połączone spójnikami przeciwstawnymi (a, ale, lecz, jednak, jednakże, zaś, wszakże, owszem, natomiast, tylko, tylko że, jedynie, przecież, raczej, tymczasem, za to);
zdania współrzędne połączone spójnikami wynikowymi (więc, dlatego, toteż, to, zatem, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, tedy, przeto);
zdania współrzędne połączone spójnikami wyjaśniającymi (czyli, to jest, to znaczy, innymi słowy).
26
Wyrazy, przed którymi stawiamy przecinek:
a (a także w połączeniach:
a gdy, a jeśli, a kiedy, a mianowicie, a ponieważ, a że, a więc, a choć)
aby
acz
aczkolwiek
albowiem
ale
bo
bowiem
by
byle
byleby
chociaż
chociażby
choć
choćby
chyba że (żeby)
czyli
dlatego (że, iż)
dopiero gdy (jak, kiedy)
dopóki
gdy
(a także w połączeniach: potem gdy, teraz gdy, wtedy gdy, z chwilą gdy) gdyby
gdyż
gdzie
i (= więc, toteż)
ile
ilekroć
im
inaczej
innymi słowy
iż
jako że
jednak
jednakże
jeśli
jeśliby
jeżeli
jeżeliby
lecz
ledwie
ledwo
mimo to
mimo że (iż)
natomiast
nim
o ile
po czym
podczas gdy
pomimo to
pomimo że
ponieważ
póki
przeto
skoro
skutkiem tego (czego)
tedy
to jest
to znaczy
toteż
tyle że
tylko że (iż)
tym bardziej że
tymczasem
w miarę jak
w razie gdyby
więc
właśnie gdy (jak, kiedy)
wprzód nim
wszakże
wtedy
za to
zaledwie
zanim
zaś
zwłaszcza gdy (kiedy)
zwłaszcza że (iż)
że (a także w połączeniach:
że aby, że aż, że gdy, że jeśli) żeby
27
Dodatkowe zasady szczegółowe:
a) spójniki wprowadzające zdania składowe bywają rozbudowane (spójniki zespolone):
chyba że, chyba żeby, ile że, jak gdyby, jako że, mimo że, pomimo to, pomimo że, tylko że, tym bardziej że, właśnie gdy, właśnie jak, właśnie kiedy, podczas gdy, pod warunkiem że, w zależności od którego, w przypadku gdy, wówczas gdy, wyłącznie jeśli, tak aby, w konsekwencji czego, zwłaszcza gdy, zwłaszcza jeśli, zwłaszcza kiedy, zwłaszcza że
Przecinek stawiamy przed całym członem, a nie między jego elementami: Warunki umowy obowiązują do 31 grudnia, chyba że strony postanowią inaczej.
Alkohol nie jest wrogiem człowieka, pod warunkiem że człowiek sam go takim nie uczyni.
W przypadku gdy osoba ubiegająca się o azyl posiada ważną wizę, zastosowanie mają przepisy, na podstawie których wydano taką wizę.
Złożenia zawierające że, gdy, jak i aby można niekiedy rozdzielić, ale tylko wtedy, gdy akcent znaczeniowy w zdaniu pada na element stojący przed spójnikiem:
Jest to możliwe, pod warunkiem że wszystkie strony wyrażą na to zgodę.
ale: Jest to możliwe jedynie pod warunkiem, że wszystkie strony wyrażą na to zgodę.
Dokument sformułowano jasno, tak aby żadna ze stron nie miała wątpliwości.
ale: Dokument sformułowano tak, aby żadna ze stron nie miała wątpliwości.
Najczęściej spotykane połączenia tego typu:
dlatego iż, dlatego że, dopiero gdy, podobnie jak, potem gdy, tak aby , tak by, tak iż, tak jak, tak jakby, tak że, tak żeby, taki jak, taki sam jak, tam gdzie, tam skąd, ten sam co, teraz gdy, to co, tym bardziej iż, tym bardziej że, w miarę jak, wtedy gdy, z chwilą gdy
b) zdania wtrącone nie tylko poprzedzamy, ale też zamykamy przecinkiem: Państwo członkowskie, które wydało zezwolenie, jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku.
Czasy, kiedy decyzje podejmowano jednogłośnie, dawno minęły.
Informację o tym, że produkt działa niewłaściwie, należy przekazać przed upływem gwarancji.
- Wyrażenia wprowadzające wyjaśnienia i wyliczenia:
czyli..., to jest..., to znaczy...
- Wyrażenia uwypuklające treści zawarte w członie poprzednim:
na przykład, chyba, przynajmniej, zwłaszcza, prawdopodobnie, ewentualnie, nawet, raczej.
Uwaga! Jeśli wyrażeń tych nie da się opuścić bez szkody dla zdania (tzn. nie pełnią one funkcji dopowiedzenia), przecinka nie stawiamy.
Zgłoszenia przesłane na przykład pocztą elektroniczną muszą być wzięte pod uwagę.
28
- Wyrazy i wyrażenia oznaczające stosunek osoby mówiącej do treści wypowiedzi:
bez wątpienia, bynajmniej, doprawdy, istotnie, na odwrót, naturalnie, niestety, niewątpliwie, niezawodnie, oczywiście, odwrotnie, owszem, przeciwnie, rzeczywiście, rzecz jasna, zapewne.
- Wyrazy poza zdaniem:
słowem, ściśle, ściślej, ściśle mówiąc, innymi słowy, krótko, inaczej.
c) zdania składowe wprowadzane przez imiesłowy zakończone na -ąc, -łszy lub -wszy Według nowych zasad interpunkcji przecinkiem oddzielamy wszystkie, nawet najkrótsze
zdania składowe wprowadzane przez imiesłowy zakończone na -ąc, -łszy lub -wszy. Jeśli jest to zdanie wtrącone, obejmujemy je przecinkami z obu stron:
Czyniąc tak, nadawcy zakłócali konkurencję na rynku mediów.
Instytucja kredytowa zamierza, począwszy od przyszłego roku, zmienić warunki poręczeń.
Jeśli przed imiesłowem stoi spójnik, przed którym normalnie także stawia się przecinek, pozostawiamy tylko przecinek przed tym spójnikiem:
Zamknięto postępowanie, mimo że uwzględniając dotychczasowe wyniki, istniało podejrzenie naruszenia przepisów.
ale: Zważywszy, że istniało podejrzenie naruszenia przepisów, należało kontynuować postępowanie.
Reguła ta dotyczy również frazeologizmów w rodzaju krótko mówiąc, szczerze mówiąc itd. Wyjątki stanowią tu imiesłowy całkowicie zleksykalizowane, takie jak wyjąwszy kogoś, coś, oraz przypadki, w których omawiany typ równoważnika stoi bezpośrednio po zaimku lub spójniku (np. Znam ucznia, który nie zastanawiając się długo, podałby sposób rozwiązania tego zadania).
Mówiłem o osobie, która trenując codziennie, osiągnęła doskonałe rezultaty.
Szedł i machając rękami, coś do siebie mówił.
d) typowe dla tekstów prawnych wyrażenie z zastrzeżeniem... ma charakter wtrącenia i zawsze oddzielamy je przecinkami.
Uwaga: w polskich tekstach prawnych wyrażenie to rzadko stawia się na początku zdania, na co wskazywałby oryginał angielski:
Subject to Article 5, every individual is entitled to access to information.
Każdemu przysługuje, z zastrzeżeniem art. 5, prawo dostępu do informacji.
Subject to paragraph 3, guarantee agreements are liable to interest.
Wykonanie umów poręczenia podlega oprocentowaniu, z zastrzeżeniem ust. 3.
e) wyliczenia
Wyliczenia i wyszczególnienia wprowadzone przez wyraz jak zawsze poprzedza przecinek.
Tłumaczymy takie akty prawne, jak: decyzje, dyrektywy, rozporządzenia.
29
1.2.2.3. Stawiamy lub nie
a) jednym z trudniejszych przypadków są wyrażenia przydawkowe po rzeczowniku, wprowadzane przez imiesłowy typu -ący, -any, -ony, -ty. Generalnie zasada jest taka, że przecinkiem oddzielamy wyrażenia stanowiące dopowiedzenie, dodatkową informację na temat już określonego rzeczownika. Nie stawiamy przecinka, jeśli wyrażenie określa rzeczownik wcześniej nieokreślony (zawęża jego zakres). Różnicę widać na takim przykładzie:
Dotyczy to wszystkich państw EFTA, będących stronami umowy.
Dotyczy to wszystkich państw EFTA będących stronami umowy.
W pierwszym zdaniu mowa o wszystkich państwach EFTA, a zarazem wszystkie te państwa są stronami umowy. W drugim zdaniu mowa o tych spośród państw EFTA, które są stronami umowy. Inne przykłady:
Takim państwem jest również Chorwacja, kandydująca do UE.
Określenie „kandydująca do UE” jest informacją dodatkową, bo rzeczownik określony jest już przez samą nazwę, ale:
Środki te przeznaczone są dla państw kandydujących do UE.
albo: Unia prowadzi politykę równych szans, opartą na poszanowaniu praw jednostki
ale: Unia prowadzi politykę opartą na poszanowaniu praw jednostki.
b) wyrażenia porównawcze
Nie stawiamy przecinka przed członem porównawczym wprowadzonym przez wyrazy jak, jakby, jako, niż, niby, niby to, niczym, ni to, niż, podobnie – chyba że mają wyraźnie charakter dopowiedzenia.
Zrobisz to lepiej niż ja.
Jest głuchy jak pień.
Przecinek stawia się, gdy człon taki stanowi zdanie podrzędne w zdaniu złożonym. Jest wyższy niż Piotr.
ale: Jest wyższy, niż myślałem.
W porównaniach paralelnych (tak, jak; taki, jaki; tyle, co; ten, co; zarówno, jak i; równie, jak) przecinek można postawić, chyba że składniki porównania nie przeciwstawiają się sobie wyraźnie lub jeśli chcemy porównanie osłabić.
Mam tyle samo pracy, co w zeszłym tygodniu.
Uwaga: Należy odróżnić porównania paralelne, w których stawiamy przecinek (wymienione powyżej), od porównań, które nie mają wyraźnego charakteru paralelnego i w przypadku których nie stawiamy przecinka: tak samo... jak; ten sam... co; taki... jak:
Jednostki te wchodzą w skład tej samej grupy przedsiębiorstw co operatorzy statków powietrznych.
30
c) po jak
To wyraz dosyć kłopotliwy pod względem interpunkcji. Najważniejsze zasady:
• Nie stawiamy przecinka, jeśli wyrażenie wprowadzone tym wyrazem nie jest formą zdaniową, czyli w uproszczeniu, nie zawiera czasownika:
So far, no irregularities have been observed.
Jak do tej pory nie zaobserwowano żadnych nieprawidłowości.
In such cases, the State should act as a private investor.
W takich przypadkach państwo powinno zachowywać się jak inwestor prywatny.
Wyrażenie takie może mieć jednak charakter wtrącenia i wtedy przecinek (przecinki) są niezbędne:
Państwa o niskiej gęstości zaludnienia, jak Finlandia czy Szwecja, korzystają ze specjalnych funduszy pomocowych.
• Jeśli jak wprowadza zdanie składowe, zawsze oddzielamy je przecinkiem (przecinkami):
Jak widać, nie udało się jak dotychczas osiągnąć większości celów strategii lizbońskiej.
• Wyrażenia „taki jak” nie oddziela się przecinkiem, chyba że wprowadzamy wyliczenie – wtedy stawiamy przecinek przed taki:
Instytucje takie jak Komitet Ekonomiczno-Społeczny pełnią przede wszystkim funkcję konsultacyjną.
Są też instytucje pełniące funkcję konsultacyjną, takie jak Komitet Regionów czy Komitet Ekonomiczno-Społeczny.
Uwaga: jeśli elementów wyliczanych w ten sposób jest więcej niż dwa, powinniśmy poprzedzić je dwukropkiem.
• Taki… jak…, tak… jak…, zarówno… jak i…
W wyrażeniach tego typu przecinek stawiamy zawsze przed jak: Wnioski można przesyłać zarówno w formie drukowanej, jak i elektronicznej.
Dotacje na ten cel udzielane są tak przez Komisję, jak władze centralne i regionalne.
Budżet przewidywany na ten rok jest taki sam, jak w roku poprzednim.
d) po według…, zdaniem…, w opinii…
Według…, zdaniem…, w opinii… nie potrzeba oddzielać przecinkiem, ale można to zrobić, żeby podkreślić wtrącony (zewnętrzny) charakter tych wyrażeń.
In Commission’s opinion, such support was not fully justified.
Zdaniem Komisji tego rodzaju wsparcie nie było w pełni uzasadnione.
lub rzadziej: Zdaniem Komisji, tego rodzaju wsparcie nie było w pełni uzasadnione.
e) po pierwsze…, po drugie…
Są trzy możliwości: bez żadnego znaku interpunkcyjnego, z przecinkiem lub z dwukropkiem. Najlepiej kierować się wyczuciem. Nie oddzielamy, jeśli wyrażenie jest bardziej wskazaniem hierarchii ważności niż zapowiedzią wyliczenia i znaczy tyle co „przede wszystkim”:
31
Po pierwsze nie należy traktować Trybunału Sprawiedliwości jako instytucji zastępującej sądy krajowe.
Z kolei dwukropek jest dobrym rozwiązaniem, kiedy elementy wyliczane są długie i same w sobie zawierają przecinki. W pozostałych przypadkach najlepiej postawić przecinek.
f) na przykład…
Wyrażenie to ma najczęściej charakter wtrącenia, i jeśli stoi w środku zdania, oddzielamy je z obu stron przecinkami; nie stawiamy jednak przecinka po wyrazie przykład:
Products intended for children, for example, markers are usually non-toxic.
Produkty przeznaczone dla dzieci, na przykład zakreślacze, nie są zazwyczaj toksyczne.
Jeśli nie jest to wtrącenie, przecinków nie stawiamy wcale. Różnica między wyrażeniem wtrąconym a niewtrąconym bywa ważna:
Produkty sprowadzane, na przykład z Chin, podlegają odrębnej procedurze celnej.
Produkty sprowadzane na przykład z Chin podlegają odrębnej procedurze celnej.
Pierwsze zdanie jest nielogiczne, bo wynika z niego, że odrębna procedura celna dotyczy wszystkich sprowadzanych produktów. Drugie jest logiczne, gdyż oznacza, że odrębna procedura dotyczy produktów sprowadzanych tylko z określonych państw.
g) formułki grzecznościowe w listach
Zwrot grzecznościowy we wstępie do listu, np. Szanowny Panie, zamykamy wykrzyknikiem. Przecinek jest możliwy, ale wtedy treść listu należy zacząć od małej litery. Po formułkach zamykających, np. Z wyrazami szacunku itp., nie stawiamy żadnego znaku interpunkcyjnego.
1.2.3. Inne znaki interpunkcyjne
1.2.3.1.Kropka
Kropką zamykamy wypowiedzenie, tzn. zdanie lub jego równoważnik.
Kropka po cyfrach arabskich oznacza, że mamy do czynienia z liczebnikiem porządkowym. w 2. (drugiej) osobie
5. (Piąty) Pułk Strzelców
12. (Dwunasty) Konkurs Młodych Talentów
Uwaga! Nie stawiamy kropki po cyfrze oznaczającej datę, jeśli miesiąc zapisano słownie.
5 maja, 16 kwietnia
Nie stawiamy też kropki przy zapisywaniu godzin, jeśli słowo „godzina” zostało użyte. w godz. 15–17
Jeśli z kontekstu jednoznacznie wynika, że został użyty liczebnik porządkowy, kropkę pomijamy:
32
Basia chodzi do 5 klasy.
Zapisz to w 3 kolumnie.
Nie stawiamy kropki po tytułach.
Zbieg kropki i symbolu przypisu: Odnośnik do przypisu na końcu zdania umieszcza się przed kropką. Jeżeli zdanie kończy się skrótem zamkniętym kropką (np. r.), odnośnik do przypisu stawia się po skrócie, a następnie zamyka się całe zdanie jeszcze raz kropką. Przykład:
Badania przeprowadzono w 2007 r.1.
Jeżeli przypis kończy się linkiem, nie stawiamy po nim kropki.
1.2.3.2. Dwukropek
Dwukropek używamy przed cytatem, wyliczeniem poprzedzonym zapowiedzią wyliczenia i złożonym z więcej niż dwóch elementów, ale można także poprzedzić w ten sposób zdanie będące uzasadnieniem poprzedniej myśli:
Takie praktyki stanowią zakłócenie konkurencji: przynoszą one korzyść wybranej grupie podmiotów.
Gdy cytat składa się z dwu lub większej liczby zdań, zaczynamy go wielką literą, jeśli jest krótszy – możemy rozpocząć literą małą.
Dwukropka nie używa się po nagłówkach, przed wykresami ani tabelami. W przypadku gdy w tekście oryginału pojawia się dwukropek, zalecane jest jego usunięcie i rozpoczęcie pierwszego zdania w danym punkcie od wielkiej litery. W wyjątkowych przypadkach, gdy wypowiedź następująca po dwukropku rzeczywiście stanowi kontynuację wypowiedzi rozpoczętej w nagłówku, można dwukropek pozostawić i kontynuować zdanie z małej litery.
Jeśli występuje dwukropek, to to, co następuje po nim, jest dalszą częścią tego samego zdania. Co oznacza, że po dwukropku kontynuujemy zdanie małą literą i kończymy średnikiem. Przy czym wyliczenia, które następują po dwukropkach, są to „listy” – co oznacza, że te cyferki to punkty, a nie ustępy, więc obowiązuje po nich nawias. Jeśli punkt składa się z wielu zdań, to średnik stawia się po ostatnim z nich. Na przykład:
A. Zastosowane metody: 1) metoda… . …, …; 2) metoda… . …, …; 3) metoda… .
1.2.3.3. Średnik
Średnik wydziela części wypowiedzi mocniej niż przecinek, ale słabiej niż kropka. Używamy go niekiedy w zdaniach zawierających rozbudowane wyliczenia, w których użyto też wielokrotnie przecinków, np.
Członkostwo w międzynarodowej komisji zostało przyznane, jak następuje: Francja, 4; Niemcy, 5; Włochy, 3; Zjednoczone Królestwo, 1; Stany Zjednoczone, 7.
1.2.3.4. Cudzysłów
Podstawowym cudzysłowem jest „ ”. Jeśli wprowadzamy dodatkowy cudzysłów wewnętrzny (cytat w cytacie), używamy tzw. cudzysłowu niemieckiego: » «.
33
Nie ujmujemy w cudzysłów wyrażeń obcego pochodzenia – piszemy je kursywą.
Kropkę stawiamy zawsze PO cudzysłowie. Powiedział: „Mam tego dość”.
Jeśli cytat urywamy, to wielokropek stawiamy po nim.
Inne znaki emotywne (znak zapytania, wykrzyknik, wielokropek) stawiamy albo przed zamykającym cudzysłowem – jeśli odnoszą się do treści w jego obrębie, albo po nim – jeśli odnoszą się do całego zdania.
Zapytał: „Masz na to czas?”.
Czy pamiętasz skąd pochodzi cytat: „Ogary poszły w las”?
Uwaga! W aktach zmieniających obowiązują nieco inne zasady:
W aktach zmieniających nie obowiązuje zasada, że wewnątrz cudzysłowów umieszcza się wyłącznie znaki emotywne (znaki zapytania, wykrzykniki, wielokropki), pozostałe zaś przenosi się poza cudzysłów. Jeśli np. informuje się o dodaniu nowego tiret, to wewnątrz cudzysłowu będzie się musiał znaleźć przecinek. Natomiast po cudzysłowie stosujemy interpunkcję obowiązującą w danym kontekście.
Ten zapis uznajemy za poprawny: W pkt 12 (decyzja Komisji 92/486/EWG) w części 1.2 dodaje się tiret w brzmieniu: „decyzją Komisji 2005/67/WE z dnia 28 stycznia 2005 r. (Dz.U. L 27 z 29.1.2005, s. 55).”.
Ważną rolę odgrywa tu potrzeba konsekwencji. O ile z kropką przed cudzysłowem, zamiast po, można by się jakoś pogodzić, o tyle zdanie zakończone przecinkiem lub średnikiem byłoby rażące. Z tego względu pamiętamy w tych przypadkach o postawieniu kropki po cudzysłowie.
„- decyzja Komisji 2005/67/WE,
- decyzja Rady 2004/55/WE,”.
Ta sama reguła dotyczy tiret.
Zob. również Interpunkcja w aktach zmieniających w pkt 2.1.2.1.
W specyficznych zastosowaniach pojawia się też cudzysłów ostrokątny: » « lub « ». Cudzysłów o ostrzach skierowanych do środka jest używany do specjalnych wyróżnień w tekście i w przypadku, gdy występuje cudzysłów w cudzysłowie. Cudzysłów « » służy głównie do wyodrębniania znaczeń (w pracach naukowych i w słownikach), a także do wyodrębniania partii dialogowych i przytoczeń, zwłaszcza w utworach poetyckich.
Symbole te można wprowadzić z tablicy znaków, lub uzyskać skrótami klawiaturowymi Alt+0171 i Alt+0187 z klawiatury numerycznej.
„Mam przyjemność ogłosić zwycięzcę konkursu »Logo UE«” ─ powiedział komisarz …
1.2.3.5. Myślnik, półpauza, łącznik
W tradycyjnej typografii używa się trzech długości „pauz”:
— myślnik (pauza),
– półpauza (pauza średnia),
- łącznik (dywiz).
34
W praktyce jednak coraz częściej znak długiej pauzy zastępowany jest półpauzą. Dlatego omówimy zastosowanie każdego z tych znaków z osobna, zalecając jednakże używanie w piśmie jedynie dwóch znaków: pauzy średniej i łącznika.
Myślnik (szerokość litery M)
Niektóre zastosowania myślnika (w poniższych przykładach można również użyć znaku półpauzy w funkcji myślnika):
- wprowadza człon uogólniający lub podsumowujący Meksyk, Dominikana, Reunion — wszystkie te miejsca chcę odwiedzić w czasie wakacji.
- pozwala uniknąć powtórzeń, zastępując człon pominięty Pan Iksiński otrzymał 20 % głosów, pan Igrek — 5 %.
- zastępuje to jest, to są przed zaimkiem to Nowa książka tego autora — to absolutny bestseller.
- w bardzo rozbudowanych zdaniach służy jako sposób nawiązania do przerwanej myśli: Aby umożliwić działania pozwalające beneficjentom dostosować się do społeczeństwa państwa członkowskiego pod względem społeczno-kulturowym oraz uznawać wartości zawarte w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej — należy podjąć odpowiednie środki prawne.
- służy do mocniejszego wydzielenia części zdania lub klarowniejszego zapisu (zwłaszcza jeśli występuje zbyt duże nagromadzenie przecinków)
Pojedziemy nad morze, jeśli Marta — która zajmuje się teraz ważnym projektem — dostanie urlop.
Jeśli myślnik zbiega się z innym znakiem interpunkcyjnym:
a) przecinek przed myślnikiem pomijamy;
b) kropkę, pytajnik, wielokropek i wykrzyknik przed myślnikiem pozostawiamy.
Przed myślnikiem i po nim zawsze stawiamy spację.
Myślnik wpisujemy, korzystając z kombinacji klawiszy Ctrl+Alt+klawisz minusa na klawiaturze alfanumerycznej.
Półpauza (szerokość mniej więcej litery N)
Używamy jej do wyrażenia relacji „od do”.
W Polsce istnieją dwie szkoły typograficzne. Jedna zaleca stosowanie w tym wypadku łącznika, druga – półpauzy. W Urzędzie Publikacji przyjęto konsekwentny zapis z półpauzą, bez spacji.
program na lata 2007–2013
15–20 %
lekarz przyjmuje w godz. 10–15
Jeśli wymieniamy przedział artykułów, między dwoma liczbami stosujemy półpauzę bez spacji, np.:
35
art. 4–6
Zapis z łącznikiem (czyli art. 4-6) nie jest błędny. Oba zapisy są poprawne, jednak Urząd Publikacji zaleca stosowanie półpauzy dla zachowania konsekwentnego zapisu.
Półpauzę wpisujemy, korzystając z kombinacji klawiszy Ctrl+klawisz minusa na klawiaturze alfanumerycznej.
Łącznik Łącznik, inaczej dywiz – jest krótszy niż myślnik (ma szerokość równą jednej czwartej litery M) i łączy się ze znakiem literowym bezpośrednio (bez spacji). Zasadniczo jest znakiem międzywyrazowym.
czarno-biały
Pawlikowska-Jasnorzewska
10-dniowy
Warszawa 00-930
trzecio- i drugorzędni
Łącznik służy również do dodawania końcówki liczby mnogiej do wyrazu w liczbie pojedynczej:
dokument(-y)
państwo(-a) członkowskie
Łącznik znajduje się na klawiaturze pomiędzy klawiszem „0” a klawiszem znaku równości.
1.2.3.6. Wielokropek
Za pomocą wielokropka umieszczonego w nawiasie kwadratowym (czasem okrągłym) oznaczamy opuszczenie fragmentu cytowanego tekstu.
Jeżeli wielokropek zbiega się z przecinkiem, średnikiem lub kropką – znaki te opuszczamy.
Jeżeli zbiega się z pytajnikiem, wykrzyknikiem lub pauzą – znaki te pozostawiamy.
Jeśli wielokropek występuje na końcu zdania, nie stawiamy po nim kropki.
Jeśli wielokropek występuje na początku tekstu, używa się po nim spacji. Jeśli oznaczamy nim opuszczenie fragmentu tekstu, spację umieszczamy i przed nim, i po nim.
Należy unikać stosowania wielokropka w celu wyrażenia kontynuacji, w zamian za itd.
1.2.3.7. Ukośnik prawy
Znaku tego używamy w celu pokazania alternatywy (i/albo), zastąpienia słowa „na” w wyrażeniach typu km/godz. oraz zapisania ułamków (19/100) i adresów (ul. Reja 5/10.)
Przykłady użyć niepoprawnych: Zalesie k/Warszawy (popr. Zalesie k. Warszawy),
w/g (wg).
36
1.2.3.8. Znak zapytania
Zbieg znaku zapytania z innym znakiem interpunkcyjnym
Zwłaszcza przy wyliczeniu, po znaku zapytania może stanąć znak dzielący (najczęściej przecinek i średnik), np.:
Przydawki odpowiadają na pytania: jaki?, który?, ile?, czyj?, czego?, z czego?
Trzeba rzekomo mówić dokąd?, kiedy idzie o kierunek (np. Dokąd idziesz?), a gdzie?, gdy chodzi o miejsce (np. Gdzie jesteś?).
1.2.3.9. Podział wyrazów w tabeli
Jeżeli polskie tłumaczenie nagłówków tabeli jest dłuższe niż nagłówek w oryginale, w związku z czym nie mieści się w kolumnie i WORD dokonuje (nieprawidłowego) podziału, nie należy wprowadzać samodzielnie podziału w słowach. Podziały są wprowadzane w drukarni, a potem (najczęściej) trafiają do korekty w Urzędzie Publikacji.
37
1.3. PORADY GRAMATYCZNE I STYLISTYCZNE
1.3.1. Wstęp
Większość błędów stylistycznych w tekstach tłumaczonych to „pozostałości” składni, frazeologii lub idiomatyki języka oryginału. Stylistycznie prawidłowe tłumaczenie powinno brzmieć jak tekst napisany od razu po polsku, bez żadnych śladów po języku, z którego dokonywany był przekład. Poniżej omówiono najczęstsze błędy tego rodzaju pojawiające się w tłumaczeniach oraz przedstawiono wskazówki, jak ich unikać. Przykłady pochodzą wyłącznie z tłumaczeń z języka angielskiego, ale większość zasad omówionych w niniejszym rozdziale ma również zastosowanie do tłumaczeń z innych języków.
1.3.2. Kolejność podawania znanych i nowych informacji
W języku polskim obowiązuje zasada podawania w zdaniu najpierw informacji znanej, nawiązującej do tego, co powiedziano poprzednio, a następnie uzupełniania jej informacją nową. Taki szyk, zwany obiektywnym, ułatwia odbiorcy zrozumienie tekstu. W zdaniach angielskich zasada ta nie jest przestrzegana z uwagi na obowiązujący tam sztywny szyk zdania, dlatego aby polski przekład brzmiał zrozumiale i naturalnie, często potrzebna jest zmiana kolejności informacji w stosunku do zdania oryginalnego.
W zdaniu przytoczonym poniżej udział państw trzecich jest informacją znaną, była o nim mowa we wcześniejszej części dokumentu, nowym elementem jest natomiast informacja o tym, gdzie zapisane są warunki tego udziału. Z tego powodu informację o tym należy umieścić w drugiej części zdania. Sugestię lepszego stylistycznie przekładu przedstawiono w ramce:
Agreements or conventions concluded by the European Community shall lay down the conditions and detailed rules for any third-country involvement in providing additional funding to the programme.
Umowy albo konwencje zawarte przez Wspólnotę Europejską przewidują warunki i szczegółowe zasady ewentualnego udziału państw trzecich w uzupełniającym finansowaniu programu
Warunki i szczegółowe zasady ewentualnego udziału państw trzecich w uzupełniającym finansowaniu programu są określone w umowach i konwencjach zawartych przez Wspólnotę Europejską.
1.3.3. Sformułowania idiomatyczne i przenośne
W języku angielskim dużo częściej niż w polskim spotyka się wyrażenia idiomatyczne i przenośne. Dosłowny przekład w takich przypadkach prowadzi najczęściej do błędów stylistycznych, czasami także do niezamierzonego efektu humorystycznego, dlatego tłumacząc należy najpierw ustalić sens danego idiomu czy danej metafory, a następnie znaleźć odpowiedni sposób wyrażenia tego sensu po polsku. Oto przykład złego tłumaczenia:
38
In conclusion, the Consultation process has opened a treasure chest of ideas and a desire to participate in a project understood by most to be long-term, and based on learning and constant iterative development.
Podsumowując, proces konsultacji otworzył skrzynię skarbów pełną pomysłów i chęci udziału w projekcie rozumianym jako długoterminowy, ciągły i wielokrotnie ulepszany rozwój oparty na uczeniu się.
Autor pisząc treasure chest miał oczywiście na myśli bogactwo i różnorodność pomysłów, stąd następująca propozycja bardziej optymalnego przekładu:
Podsumowując, proces konsultacji stał się źródłem bardzo wielu różnorodnych pomysłów i zachęcił uczestników do udziału w projekcie, który wielu z nich postrzega jako przedsięwzięcie długoterminowe, oparte na uczeniu się i stałym rozwoju.
Innym przykładem zastosowania przenośni jest road map, jednak w tym przypadku dosłowne tłumaczenie, czyli mapa drogowa, przyjęło się już i funkcjonuje w obiegu, chociaż można sobie wyobrazić lepszy przekład tego terminu.
1.3.4. Strona bierna
W polszczyźnie nieuzasadnione użycie strony biernej czyni wypowiedź mniej zrozumiałą, dlatego jeśli istnieje taka możliwość (tj. jeśli wyjściowe zdanie w stronie biernej zawiera informacje zarówno o czynności, jak i o jej wykonawcy), lepiej stosować stronę czynną. Oto przykłady:
Assistance to recover duties, taxes or fines is not covered by this Protocol.
Pomoc w zakresie odzyskiwania ceł, podatków lub grzywien nie jest objęta niniejszym Protokołem.
Niniejszy protokół nie obejmuje pomocy w zakresie odzyskiwania ceł, podatków lub grzywien.
The European Parliament shall be informed by the Commission of committee proceedings on a regular basis.
Parlament Europejski jest regularnie informowany przez Komisję o pracach komitetu.
Komisja regularnie informuje Parlament Europejski o pracach komitetu.
39
1.3.5. Liczba pojedyncza i mnoga
W języku polskim niektóre rzeczowniki nie posiadają liczby mnogiej: należy do nich np. polityka. W angielskich tekstach rzeczowniki te występują często w liczbie mnogiej, tak jak w poniższych przykładach – można je przełożyć, używając liczby pojedynczej.
This Directive does not affect Member States' prophylactic vaccination policies.
Niniejsza dyrektywa nie narusza polityk państw członkowskich z zakresu szczepień profilaktycznych.
Niniejsza dyrektywa nie wpływa na politykę w dziedzinie szczepień profilaktycznych realizowaną przez poszczególne państwa członkowskie.
compatible with other Community policies
zgodne z innymi politykami Wspólnoty
zgodne z polityką Wspólnoty w innych dziedzinach
Użycie liczby mnogiej nie jest jednak błędem, zwłaszcza jeżeli mowa jest o różnych politykach prowadzonych przez państwa członkowskie, np.:
Porównanie polityk gospodarczych państw strefy euro
Odwrotnym przykładem jest słowo informacja, którego angielski odpowiednik nie ma liczby mnogiej. Zdarzają się jednak przypadki, w których z kontekstu wynika, że prawidłowym odpowiednikiem information byłoby słowo informacje w liczbie mnogiej, tak jak w poniższym przykładzie:
The employer shall ensure that information on emergency arrangements involving hazardous chemical agents is available. The relevant internal and external accident and emergency services shall have access to this information.
Pracodawca zapewnia dostępność informacji dotyczącej ustaleń o stanie zagrożenia związanym z niebezpiecznymi środkami chemicznymi. Stosowne wewnętrzne i zewnętrzne służby ochronne mają dostęp do tej informacji.
Oto poprawiona wersja:
Pracodawca zapewnia dostępność informacji dotyczących ustaleń o stanie zagrożenia związanym z niebezpiecznymi środkami chemicznymi. Informacje te udostępnia się właściwym wewnętrznym i
40
zewnętrznym służbom ochronnym.
Warto również zwrócić uwagę na tłumaczenia rzeczowników, których ewentualną liczbę mnogą oznacza się po angielsku przez dodanie nawiasu, np. Member State(s). W tłumaczeniu na język polski jest to o tyle kłopotliwe, że uzgodnienia liczby wymagają również inne części zdania (przymiotniki i czasowniki). Urząd Publikacji w swoim przewodniku proponuje różne rozwiązania tej kwestii (http://publications.europa.eu/code/pl/pl-4100206.htm), zwracając uwagę, że forma z lub może być najlepszą opcją: Czyli zamiast:
W przypadku stwierdzenia, że cel(-e) w zakresie skuteczności działania, zawarty(-e) w planie skuteczności działania, jest/są niezgodne z ogólnounijnymi celami i nie wnosi(-szą) odpowiedniego wkładu w ich realizację, ...
być może lepiej by było napisać: W przypadku stwierdzenia, że cel lub cele w zakresie skuteczności działania, zawarte w planie skuteczności działania, są niezgodne z ogólnounijnymi celami i nie wnoszą odpowiedniego wkładu w ich realizację, ...
W niektórych przypadkach można się również zastanowić nad użyciem wyłącznie liczby mnogiej. Przykładowo w nagłówku tabeli: forma Państwo(-a) pochodzenia jest prawdopodobnie funkcjonalnie równoznaczna z Państwa pochodzenia – sama forma mnoga nie przesądza o tym, że w danej rubryce należy podać więcej niż jedną nazwę państwa. Jeżeli stosujemy połączenie liczby pojedynczej i mnogiej, końcówkę w nawiasie zawsze zapisujemy z dywizem: jakiego(-ich), akt(-y) (nie: *akt(y)). Należy zwrócić uwagę na formę końcówki: nie: *w którym(-ch), ale: w którym(-ych), Zawsze na pierwszym miejscu stawiamy wyraz w liczbie pojedynczej, a po nim wyraz w liczbie mnogiej: Na wniosek kraju(-ów)…
Zasada ta obowiązuje również wtedy, kiedy forma liczby mnogiej jest formą krótszą niż forma liczby pojedynczej. W takim wypadku zapisujemy w nawiasie cały wyraz w liczbie mnogiej, a nawias oddzielamy od słowa w liczbie pojedynczej spacją:
nie: (w dopełniaczu) *nazw(-y), ale: nazwy (nazw) nie: (w dopełniaczu) *państw(-a), ale: państwa (państw)
1.3.6. Zgodność przypadku w związkach rządu
W tłumaczonych dokumentach dość często spotyka się wyliczenia podobne do przytoczonego poniżej:
the safekeeping and management of shares, interests in companies and associations, debentures and other securities or negotiable instruments
przechowywanie i zarządzanie akcjami, udziałami w spółkach i stowarzyszeniach, zobowiązaniami i innymi papierami wartościowymi
41
Podane wyżej tłumaczenie jest gramatycznie błędne, ponieważ w języku polskim w związkach rządu wyraz poboczny musi występować w przypadku narzuconym przez wyraz centralny, nie można zatem powiedzieć przechowywanie udziałami. Powyższy przykład jest oczywiście bardziej skomplikowany, i dlatego tłumaczenie musi wiązać się z większą ingerencją w konstrukcję zdania. Prawidłowo należy napisać:
przechowywanie akcji, udziałów w spółkach i stowarzyszeniach, zobowiązań i innych papierów wartościowych oraz zarządzanie nimi
1.3.7. Logika spójników
1.3.7.1.and/or a różnica między lub i albo
W języku polskim przyimek lub oznacza alternatywę łączną, zaś przyimek albo – alternatywę rozłączną. Zatem zdanie:
Rolnicy mogą uprawiać len lub konopie.
oznacza, że rolnicy mogą uprawiać len, konopie, albo obie te rośliny jednocześnie, natomiast zdanie:
Rolnicy mogą uprawiać len albo konopie.
znaczy, że uprawiając len, nie można uprawiać konopi, i odwrotnie.
W związku z tym właściwym odpowiednikiem wyrażenia and/or w polszczyźnie jest samo lub. Nie ma potrzeby stosowania i/lub.
Równocześnie należy pamiętać o tym, że tradycyjny podział na alternatywę rozłączną i łączną często nie jest już przestrzegany, nawet przez polskiego ustawodawcę, a oba przyimki stosowane są zamiennie na podobieństwo pary i i oraz, głównie dla potrzeb stylistycznych.
1.3.7.2.lub i ani w wyrażeniach z przeczeniem
Kiedy or lub and/or występują po przeczeniu, tak jak w cytowanym tutaj fragmencie, prawidłowym polskim odpowiednikiem tych spójników jest zazwyczaj ani:
if the air carrier is not owned and effectively controlled directly or through majority ownership by Member States and/or nationals of Member States, or by other states listed in Annex 3 and/or nationals of such other states; or
jeżeli przewoźnik lotniczy nie jest własnością i nie znajduje się pod skuteczną kontrolą, bezpośrednio bądź poprzez pakiet większościowy, Państw Członkowskich lub/i obywateli Państw Członkowskich, bądź innych państw wymienionych w załączniku 3 lub/i
42
obywateli tych innych państw
jeżeli przewoźnik lotniczy nie jest własnością lub nie znajduje się pod skuteczną kontrolą, bezpośrednio bądź poprzez pakiet większościowy, państw członkowskich ani obywateli państw członkowskich, ani też innych państw wymienionych w załączniku 3 bądź obywateli tych innych państw
Uwaga: W przypadkach takich jak ten należy patrzeć na szerszy kontekst, w jakim funkcjonują spójniki, aby dokładnie zrozumieć logikę tekstu i wzajemne relacje między poszczególnymi elementami zdania. W cytowanej umowie lotniczej nieco wcześniej jest mowa o tym, że przewoźnik lotniczy musi jednocześnie „być własnością” i „pozostawać pod skuteczną kontrolą”. Dlatego w przytoczonym fragmencie, który otwiera listę środków, jakie mogą zostać podjęte w przypadku niespełnienia przez niego wymaganych warunków, mamy jeżeli nie jest własnością lub nie znajduje się pod kontrolą – ponieważ środki podejmuje się, jeśli niespełniony jest choćby jeden warunek. Gdyby we wcześniejszym fragmencie umowy stwierdzano, że przewoźnik musi być własnością lub znajdować się pod kontrolą, tj. że wymaga się od niego spełnienia tylko jednego z dwóch warunków, logiczne byłoby zastosowanie w cytowanym fragmencie spójnika ani (jeżeli nie jest własnością ani nie znajduje się pod kontrolą, tj. nie spełnia żadnego z dwóch warunków).
1.3.8. Przyimek for wyrażający cel
W poniższym przykładzie angielski przyimek for wyraża cel:
For more efficient communication with the citizens, it is necessary to rethink the concept of public consultations..
Dla skuteczniejszej komunikacji z obywatelami należy ponownie zastanowić się nad koncepcją konsultacji społecznych.
W języku polskim wyrażenia dla + rzeczownik (często odczasownikowy) również mogą oznaczać cel, ale w słownikach podkreśla się, że takie konstrukcje mają charakter bardzo oficjalny i są charakterystyczne dla tekstów prawnych. Dlatego w zależności od kontekstu warto czasami użyć innego wyrażenia, np.:
W celu skuteczniejszej komunikacji […] czy też: Aby umożliwić skuteczniejszą komunikację […]
43
1.3.9. Spójnik however na początku zdania
W języku angielskim często mamy do czynienia ze zdaniami rozpoczynającymi się od spójnika however. Przykładem może być następujące zdanie:
However, the Hellenic Republic shall have an additional time limit of one year in which to conform to these other provisions.
Jednakże, Republika Grecka uzyska dodatkowy termin jednego roku na przyjęcie tych pozostałych przepisów.
Dla polskiego odbiorcy przekład ten wygląda sztucznie, po pierwsze ze względu na umieszczenie spójnika w nienaturalnym dla niego miejscu, a po drugie użycie jego mniej powszechnej formy (dodatkowo popełniono tu błąd interpunkcyjny – za jednakże nie powinno być przecinka). Dużo lepszym rozwiązaniem użycie słowa jednak umiejscowionego za orzeczeniem:
Republika Grecka uzyska jednak dodatkowy termin jednego roku na przyjęcie tych pozostałych przepisów.
1.3.10. Następstwo czasów
W języku angielskim obowiązuje zasada następstwa czasów (sequence of tenses), zgodnie z którą w wyrażeniach takich, jak przytoczone poniżej, czasownik w zdaniu podrzędnym musi zgadzać się pod względem czasu gramatycznego z czasownikiem w zdaniu nadrzędnym. W języku polskim zasada ta nie ma zastosowania. Przytoczone poniżej oryginalne tłumaczenie jest może poprawne stylistycznie, ale ma inny sens niż zdanie oryginalne: dla polskiego odbiorcy znaczy ono, że Rada była gotowa zakończyć izolację Turków na wcześniejszym etapie, ale w chwili wypowiadania oświadczenia mogła już mieć inne zdanie.
In this context, the Council stated that it was determined to end the isolation of the Turkish Cypriot community.
W tym kontekście Rada oświadczyła, że była zdecydowana zakończyć izolację społeczności Turków cypryjskich.
Prawidłowy polski przekład powinien brzmieć:
W tym kontekście Rada oświadczyła, że jest zdecydowana zakończyć izolację społeczności Turków cypryjskich.
1.3.11. Wykonawca czynności
Język angielski dopuszcza konstrukcje w rodzaju this communication proposes that czy the proposal aims to, których dosłowne tłumaczenie na język polski prowadzi do błędów gramatycznych – w polszczyźnie bowiem komunikat, wniosek czy poprawka nie mogą być wykonawcami czynności.
44
The above-mentioned Communication proposes that the Institutions should actively explore how best to remove obsolete and potentially misleading information from the acquis
Cytowany powyżej komunikat proponuje, aby instytucje aktywnie poszukiwały najlepszego sposobu usunięcia z dorobku prawnego zdezaktualizowanych i nieprawdziwych informacji.
Prawidłowo należy użyć formy bezosobowej:
W cytowanym powyżej komunikacie proponuje się, aby instytucje aktywnie poszukiwały najlepszego sposobu usunięcia z dorobku prawnego zdezaktualizowanych i nieprawdziwych informacji.
albo użyć innego czasownika:
Cytowany powyżej komunikat zawiera propozycję, aby instytucje aktywnie poszukiwały najlepszego sposobu usunięcia z dorobku prawnego zdezaktualizowanych i nieprawdziwych informacji.
Podobnie w drugim przykładzie:
The amended proposal aims to adapt the original proposal.
Zmieniony wniosek dąży do dostosowania wniosku początkowego.
Celem zmienionego wniosku jest dostosowanie wniosku początkowego.
1.3.12. Podmiot złożony a forma orzeczenia
a) forma orzeczenia przy podmiocie szeregowym połączonym spójnikami łącznymi (i, oraz itp.) • zgodnie z ogólną zasadą orzeczenie przyjmuje liczbę mnogą:
Rada i Komisja podejmują decyzję….
Jest to jedyne poprawne rozwiązanie, kiedy podmioty mają różny rodzaj gramatyczny, i to niezależnie od tego, czy podmiot występuje przed orzeczeniem, czy po nim:
W negocjacjach brały udział Komisja i Parlament.
45
Komisja i Parlament brały udział w negocjacjach.
• orzeczenie w liczbie pojedynczej jest dopuszczalne, jeśli:
- wszystkie części podmiotu są rzeczownikami abstrakcyjnymi o tym samym rodzaju gramatycznym:
Biologia i medycyna interesowały go od lat / Biologia i medycyna interesowała go od lat Ocena i weryfikacja kryteriów zostanie przeprowadzona we wskazanym wcześniej terminie.
Należy jednak rozważyć, czy zastosowanie liczby pojedynczej nie zmieni znaczenia (w przypadku drugiego z powyższych przykładów można zadać sobie pytanie, czy mamy do czynienia z jedną czynnością „ocena i weryfikacja”, czy z dwiema różnymi czynnościami: „ocena” i „weryfikacja”);
- orzeczenie stoi przed podmiotem, a jego składniki mają ten sam rodzaj gramatyczny: Zgodę wydała Komisja i Rada.
b) forma orzeczenia przy podmiocie szeregowym połączonym spójnikami rozłącznymi (albo, lub, ani itp.)
• Orzeczenie w liczbie pojedynczej lub mnogiej (przy czym częściej używa się w tym wypadku liczby pojedynczej), gdy składniki podmiotu mają ten sam rodzaj gramatyczny:
Rada albo Komisja podejmie decyzję = Rada albo Komisja podejmą decyzję Ani Parlament, ani Komitet Regionów nie wyraził sprzeciwu = Ani Parlament, ani Komitet Regionów nie wyraziły sprzeciwu Decyzję podejmie Komisja lub Rada [częściej używane] = Decyzję podejmą Komisja lub Rada
• Jeżeli każdy ze składników podmiotu ma inny rodzaj, to orzeczenie powinno być w liczbie mnogiej:
Parlament lub Komisja podejmą decyzję... Ani rzecznik praw obywatelskich, ani opozycja parlamentarna nie wystąpili przeciwko tej decyzji [nie: nie wystąpił, nie: nie wystąpiła]
Językoznawcy nie są zgodni, jaką formę powinno przyjąć orzeczenie stojące przed podmiotem, jeśli składniki podmiotu mają różny rodzaj gramatyczny. Rozwiązaniem może być przeniesienie orzeczenia za podmiot i użycie liczby mnogiej.
c) ustalanie rodzaju orzeczenia przy podmiocie szeregowym
• jeśli choć jeden ze składników podmiotu oznacza osobę płci męskiej, to używa się rodzaju męskoosobowego:
Przewodniczący Parlamentu i prezes Trybunału wydali oświadczenie Szef, jego dwie zastępczynie i asystentka wzięli udział w naradzie
• w pozostałych wypadkach używa się rodzaju niemęskoosobowego: Komisja i Parlament postanowiły…
46
Komisja i Rada podjęły decyzję… Komitety i komisje podjęły współpracę…
1.3.13. Posiedzenia Rady Europejskiej
Za niepoprawne uznano sformułowania Rada Europejska z grudnia, czy też Rada Europejska z Göteborga.
Zaleca się inne formy, np. grudniowa Rada Europejska, Rada Europejska na grudniowym posiedzeniu, Rada Europejska obradująca w Goteborgu itp.
1.3.14. dwa lub więcej
Konstrukcja typu dwa lub więcej jest problematyczna, dlatego lepiej powiedzieć: dwa (np. systemy prawne) lub większa ich liczba.
Innym rozwiązaniem jest zastosowanie wyrażenia co najmniej, czyli pisanie co najmniej dwa zamiast dwa lub więcej.
1.3.15. may not
Należy pamiętać, że angielskie may not oznacza zakaz, a nie dopuszczenie możliwości niezrobienia czegoś:
Operators may not apply to be registered.
Importerzy mogą nie ubiegać się o rejestrację.
Prawidłowe tłumaczenie to:
Importerzy nie mogą ubiegać się o rejestrację.
Inny przykład, w którym problemem okazało się oddanie po polsku sensu połączenia czasownika modalnego may z czasem present perfect. W tym wypadku prawidłowe oddanie znaczenia i zachowanie stylistycznej poprawności wymagało poważniejszej ingerencji w strukturę zdania:
Expenditure eligible for financing may not have been incurred before the grant application was lodged
Wydatki uprawnione do finansowania nie mogą zostać poniesione przed złożeniem wniosku o przyznanie dotacji
Do sfinansowania nie kwalifikują się wydatki poniesione przed złożeniem wniosku o przyznanie dotacji
47
1.3.16. Żeńskie formy nazw funkcji i urzędów
Nazwy funkcji i sprawowanych urzędów mają formy męskie, jeżeli obok nich występuje nazwisko męskie, lub żeńskie, jeżeli obok nich występuje nazwisko żeńskie. Odmienia się wówczas elementy przymiotnikowe nazwy stanowiska: Wiceprzewodnicząca Komisji, Viviane Reding Dyrektor Generalna, Paola Testori-Coggi Jeżeli w danym dokumencie nie pojawia się informacja o osobie zajmującej dane stanowisko, nazwę funkcji należy podać w formie męskiej.
1.3.17. Miejsce zaimka „który”
Zaimek „który” występuje zwykle na pierwszym miejscu w zdaniu podrzędnym i odnosi się do ostatniego rzeczownika w zdaniu nadrzędnym. Może być poprzedzony tylko przyimkiem lub jednym z poniższych wyrażeń przyimkowych (połączenia sfrazeologizowane):
na podstawie którego, w ramach którego, w pobliżu którego, w skład którego, w ciągu którego, przy pomocy którego, na mocy którego, w braku którego, w razie którego
Poza tymi przypadkami przestawianie zaimka „który” jest błędem, np. *pod wpływem którego - popr. pod którego wpływem
1.3.18. Miejsce spójników „bowiem”, „natomiast” i „zaś”
Są to spójniki wyłącznie międzyzdaniowe, używane zwykle po pierwszym lub po następnych wyrazach przyłączanego zdania składowego:
niepoprawnie: *Unowocześnienie regulacji mogłoby zachęcić do świadczenia usług w innych państwach członkowskich, bowiem stworzyłoby nowe możliwości rynkowe dla unijnych przedsiębiorstw [...]. poprawnie: Unowocześnienie regulacji mogłoby również zachęcić do świadczenia usług w innych państwach członkowskich, stworzyłoby bowiem nowe możliwości rynkowe dla unijnych przedsiębiorstw [...]. niepoprawnie: *Należy wprowadzić wymóg ustanowienia bezpiecznych procedur, zaś produkty należy stosować przy użyciu odpowiednich środków ochrony indywidualnej [...]. poprawnie: Należy wprowadzić wymóg ustanowienia bezpiecznych procedur, produkty zaś należy stosować przy użyciu odpowiednich środków ochrony indywidualnej [...].
1.3.19. Spójnik „zatem”
Spójnik „zatem” oznacza tyle co „więc” i wprowadza zdanie podrzędne wynikowe. Nie można go łączyć z takimi spójnikami, jak „i”, „oraz” itp.
*Warunek ten spełniono dnia 20 sierpnia 2012 r. i konwencja weszła zatem w życie dnia 20 sierpnia 2013 r. Warunek ten spełniono dnia 20 sierpnia 2012 r., konwencja weszła zatem w życie dnia 20 sierpnia 2013 r.
48
1.3.20. Inne problematyczne słowa i wyrażenia
W tej części przedstawiono kilka wyrazów sprawiających nieraz problemy wynikające stąd, że ich najbardziej oczywiste polskie odpowiedniki nie funkcjonują dobrze w kontekstach, w których wyrazy te pojawiają się w tłumaczonych dokumentach. Obok stylistycznie niefortunnych tłumaczeń przedstawiamy propozycje lepszych rozwiązań.
1.3.20.1. strengthen
strengthen the role of the Parliament wzmocnić rolę Parlamentu
lepiej: powierzyć ważniejszą rolę Parlamentowi lub wzmocnić pozycję Parlamentu
strengthen the human dimension of Europe
wzmocnić ludzki wymiar Unii Europejskiej
lepiej: podkreślić / uwypuklić / zaakcentować ludzki wymiar Unii Europejskiej
strengthening the social dialogue wzmocnienie dialogu społecznego
lepiej: ożywianie/ rozwijanie / promowanie dialogu społecznego
strengthening rural development policy wzmocnienie działań na rzecz rozwoju
obszarów wiejskich
lepiej: poprawa skuteczności działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich lub skuteczniejsza realizacja polityki rozwoju obszarów wiejskich
strengthening the conditions for price stability
umocnienie warunków stabilności cen
lepiej: tworzenie warunków [lepiej] sprzyjających stabilności cen
49
1.3.20.2. ensure that
Jako odpowiednik angielskiego ensure that w znaczeniu „sprawiać, że coś jest pewnym” stosujemy czasownik zapewniać w połączeniu z rzeczownikiem albo wyrażenie zapewniać, aby/by:
To this end, Member States shall ensure that a continuous position monitoring system is installed for certain categories of Community vessels. W tym celu państwa członkowskie zapewniają wprowadzenie systemu stałego monitorowania pozycji określonych kategorii statków wspólnotowych. Member States shall ensure that prescriptions contain at least the elements set out in the Annex. Państwa członkowskie zapewniają, aby recepty zawierały co najmniej elementy określone w załączniku.
Należy również pamiętać o tym, że konstrukcja zapewniać, że, choć jest poprawna gramatycznie, nie jest prawidłowym tłumaczeniem ensure that.
1.3.20.3. relevant
Proponowane tłumaczenia to: odpowiedni, stosowny, właściwy, dany, istotny, odnośny, przedmiotowy.
details enabling precise identification of the relevant product or consignment of products
szczegóły umożliwiające precyzyjną identyfikację odnośnych produktów lub partii produktów
lepiej: wszelkie dane umożliwiające precyzyjną identyfikację odpowiednich produktów lub partii produktów
The European Commission shall notify the former Yugoslav Republic of Macedonia of the relevant amount.
Komisja Europejska notyfikuje przedmiotowe kwoty byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii.
lepiej: Komisja Europejska powiadamia byłą jugosłowiańską republikę Macedonii o wysokości takiej kwoty.
Czasami stylistyczna poprawność może wymagać zastąpienia tego słowa omówieniem odpowiednim do kontekstu, tak jak w poniższym przykładzie:
As of 1 January the relevant Polish legislation is no longer in compliance
od dnia 1 stycznia odpowiednie ustawodawstwo polskie nie jest zgodne
50
with the provisions of Community law. z przepisami wspólnotowymi.
lepiej: Od dnia 1 stycznia polskie przepisy ustawowe w omawianej kwestii nie są zgodne z prawem wspólnotowymi.
1.3.20.4. na rzecz, w zakresie, w celu
Użycie wyrażeń na rzecz, w zakresie, w celu itp. często jest podyktowane składnią języka oryginału i innymi zasadami nominalizacji. Może być to jedyny sposób przełożenia angielskich przyimków on, for, in, to. Warto jednak pamiętać o innych, prostszych rozwiązaniach, jak w poniższych przykładach:
standards on measurements normy w zakresie pomiarów
lepiej: normy pomiarowe
safety requirements wymagania w zakresie bezpieczeństwa
lepiej: wymogi bezpieczeństwa
measures to mitigate the risk środki na rzecz ograniczenia ryzyka
lepiej: środki ograniczające ryzyko
measures necessary to prevent accidents
środki niezbędne w celu zapobiegania wypadkom
lepiej: niezbędne środki zapobiegania wypadkom
Konstrukcje zawierające zbyt wiele rzeczowników odczasownikowych sprawiają, że tekst brzmi nazbyt urzędowo, i utrudniają zrozumienie treści. Pomimo że tendencja do nominalizacji jest obecnie powszechna w języku urzędowym, czasami lepiej zastąpić konstrukcje rzeczownikowe zdaniami podrzędnymi – mimo że są one dłuższe, sprawiają, że przekaz staje się bardziej czytelny i dynamiczny.
*W celu zarejestrowania się w systemie konieczne jest wypełnienie formularza.
51
lepiej: Aby zarejestrować się w systemie, należy wypełnić formularz.
1.3.20.5. it is appropriate
Wyrażenie it is appropriate występujące w motywach aktu prawnego tłumaczy się z użyciem czasownika należy. Przykładowo:
It is appropriate to modify the existing limits. Należy zmienić obecne ograniczenia.
Uwaga: Podane w niniejszym rozdziale przykłady służą one jedynie zilustrowaniu powszechnych błędów stylistycznych, nie są natomiast obowiązującymi modelami tłumaczenia wyrażeń podobnych do przytoczonych tutaj.
52
1.4. INNE ZASADY
1.4.1. Skróty i skrótowce
Skróty to litery lub grupy liter, tworzone w przypadku często używanych i znanych wyrazów lub połączeń wyrazowych, ale odczytywane jako pełne wyrazy, np. p. (pan), PS (post scriptum), e.i. (eo ipso — tym samym).
Skrótowce to wyrazy powstałe z pierwszych liter lub grup liter nazwy co najmniej dwuwyrazowej. Zazwyczaj są to nazwy instytucji, przedsiębiorstw, organizacji, państw. Odczytuje się je jakby były pełnymi wyrazami, np. PAN (Polska Akademia Nauk), GUGiK (Główny Urząd Geodezji i Kartografii).
1.4.1.1.Skrótowce angielskie czy polskie?
Angielskie skrótowce nazw programów, instytucji itp. w tłumaczeniu na język polski z reguły pozostają w wersji angielskiej, chyba że istnieje uzus stosowania skrótowców polskich. Przykłady często używanych polskich skrótowców to: WPR (wspólna polityka rolna), EFR (Europejski Fundusz Rozwoju), EFRR (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego).
1.4.1.2.Skróty i skrótowce – użycie i gramatyka
Przy pierwszym wystąpieniu w tekście należy podać opis w języku polskim (z wyjątkiem powszechnie znanych skrótów i skrótowców, np. UE), a następnie w nawiasie skrót lub skrótowiec.
Należy unikać nadmiernego, niepotrzebnego używania skrótów i skrótowców.
W przypadku ich użycia w tekście obowiązują następujące zasady: • jeżeli jest taka możliwość i nie „przedłuża” to treści dokumentu, nie stosuje się skrótów w
ogóle, pisząc całe formy, zwłaszcza w przypadkach gdy polskie skróty nie są w powszechnym użyciu;
• jeżeli polskie skróty nie funkcjonują, a używanie pełnych form wiązałoby się ze znacznym „wydłużeniem” dokumentu i powstaniem mało czytelnych, długich zdań, przy pierwszym wystąpieniu należy podać pełną nazwę po polsku, w nawiasie skrót angielski wraz z jego rozwinięciem lub skrót polski, a później konsekwentnie stosuje się tylko skrót.
Liczba i rodzaj gramatyczny skrótowca mogą zostać określone w dwojaki sposób:
przez nadanie skrótowcowi liczby i rodzaju wyrazu nadrzędnego po rozwinięciu skrótu (np. UE była ... w rodzaju żeńskim, ponieważ rozwinięciem skrótu jest Unia Europejska była ...)
przez nadanie skrótowcowi cech gramatycznych zgodnie z zasadami zależnymi od jego pisowni i wymowy (np. skróty zakończone spółgłoską w wymowie i pisowni mają rodzaj męski); szczegółowe zasady na ten temat można znaleźć w Słowniku poprawnej polszczyzny.
53
1.4.1.3.Skrótowce instytucji i organów Unii
Europejski Bank Centralny – EBC
Europejski Bank Inwestycyjny – EBI
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny – EKES
Europejski Trybunał Obrachunkowy – ETO
Europejski Trybunał Sprawiedliwości – ETS
Komisja Europejska – KE
Komitet Regionów – KR
Parlament Europejski – PE
Rada Europejska – brak skrótowca
Rada Unii Europejskiej – brak skrótowca
1.4.1.4.Odpowiednik angielskiego wyrazu see
Angielski wyraz see (np. see Report on ...) należy tłumaczyć skrótem zob. Jeżeli wyraz występuje na początku zdania w obrębie tekstu (nie w przypisach), piszemy go w pełnej formie („Zobacz”). Po skrócie zob. używamy mianownika (np. zob. dyrektywa ... )
1.4.2. Liczby i daty
1.4.2.1. Pisownia liczb
Liczby zapisuje się zasadniczo w takiej formie, w jakiej pojawiają się w oryginale, tzn. liczebniki zapisane cyframi pozostawiamy bez zmian, a liczebniki w formie słownej oddajemy formą słowną. Wyjątkiem mogą być niektóre użycia liczebników porządkowych (np. in the 20th century – w XX wieku).
W liczebnikach od tysiąca (1 000) cyfry oddzielamy od końca po trzy rzędy jednostek spacją, nigdy kropką, np. 2 152 260. Części dziesiętne oddzielamy przecinkiem, np. 230,35. Ostatnią trójkę oddziela się spacją już w liczebnikach czterocyfrowych: np. 2 000 EUR.
W tekstach prasowych zaleca się stosowanie skrótów zamiast symboli czy pełnych liczb, np. 60 proc., 5 st., 600 tys. Zaleca się również stosowanie słownej formy liczebników poniżej dziesięciu (np. w terminie ośmiu dni, ale: 345 kandydatów).
1.4.2.2. Pisownia dat
Daty i godziny zapisuje się zwykle w formie liczbowej. Nazwy miesięcy podajemy zgodnie z oryginałem, jeżeli miesiąc zapisany jest słownie, oddajemy go słownie, np. 1 października 2001 r., jeżeli liczbowo, oddajemy go liczbowo. Daty w Dzienniku Urzędowym, zapisuje się bez zera, np. Dz.U. L 123 z 2.3.2006, s. 3.
54
Słowo „dzień” dodajemy przed datami, w których nazwa miesiąca została podana słownie. Wtedy też po roku dodajemy skrót „r.”. (Uwagi te nie dotyczą tabel).
Warto przypomnieć, że nazwa miesiąca występuje w dopełniaczu, np. ósmy marca, po ósmym marca, 24–25 maja.
Bywa, że końcowa formuła w umowach międzynarodowych w oryginale jest zapisywana słownie, co odzwierciedla się w tłumaczeniu, np. sporządzono w Brukseli dnia ósmego kwietnia roku dwa tysiące siódmego.
Nie oddziela się przecinkiem daty w wyrażeniu: Sporządzono w Brukseli dnia 1 maja 2007 r.; ale w nagłówku dokumentu zapisuje się datę w następującej formie: Bruksela, dnia 1 maja 2007 r.
1.4.2.3. Zapis walut
Podając w tekście kwotę wyrażoną w jakiejś walucie, w tabelach i w wyliczeniach używa się trzyliterowych symboli walut, np. 12 EUR, 75 GBP, 100 000 PLN. W pozostałych przypadkach i w tekstach prasowych stosuje się pełną formę waluty, np. wprowadzenie euro w Słowenii.
W prawie unijnym skróty nazw walut państw członkowskich odpowiadają kodom ISO 4217; waluty podawane są w kolejności alfabetycznej według skrótów nazw, z wyjątkiem waluty euro, która jest zawsze na początku:
Państwa członkowskie
EUR euro
BGN lew bułgarski
CZK korona czeska
DKK korona duńska
EEK korona estońska
GBP funt szterling
HUF forint węgierski
LTL lit litewski
LVL łat łotewski
PLN złoty polski
RON lej rumuński
SEK korona szwedzka
W zakresie nazw, symboli i definicji jednostek miar należy korzystać z tekstu dyrektywy 80/181/EWG (Dz.U. L 39 z 15.2.1980, s. 40).
55
1.4.3. Symbole
Przed znakami „%” i „°C” w tekstach, które będą publikowane w Dzienniku Urzędowym (czyli tekstach legislacyjnych oraz komunikatach i sprawozdaniach Komisji), należy używać spacji. W pozostałych tekstach wspomniane znaki należy zapisywać zgodnie z typografią polską, czyli bez spacji, np. 20%, 36°C.
1.4.4. Adresy i listy
1.4.4.1.Tłumaczenie adresów
Szczegółowe informacje na temat adresów można znaleźć w Przewodniku redakcyjnym Urzędu Publikacji:
http://publications.europa.eu/code/pl/pl-390100.htm
http://publications.europa.eu/code/pl/pl-390300.htm
Zasadniczo w danych adresowych należy przetłumaczyć tylko nazwę państwa oraz dane do kontaktów, których nie umieszcza się na kopercie: tel., faks, linia bezpośrednia, adres e-mail.
Uwaga: adresy w Brukseli mają specyficzną formę. Pierwszą część adresu można zapisać albo w dwóch językach, albo w jednym (najlepiej w języku powszechnie stosowanym w komunikacji międzynarodowej). Jednakże nazwę ulicy, miasta i państwa należy zapisać w obu językach:
European Commission Directorate General for Trade Directorate H Trade Defence, Rue de la Loi/Wetstraat 200 1049 Bruxelles/Brussel BELGIQUE/BELGIË Conseil de l’Union européenne/Raad van de Europese Unie (albo: Council of the European Union) Rue de la Loi/Wetstraat 175 1048 Bruxelles/Brussel BELGIQUE/BELGIË
Przykładowa stopka adresowa w pismach Komisji wygląda tak:
Commission européenne, 1049 Bruxelles / Europese Commissie, 1049 Brussel – Belgique/België. Tel.: XXX. Biuro: XXX. Tel.: linia bezpośrednia XXX. Faks: XXX.
1.4.4.2. Adres przedstawiciela RP
W dokumentach kierowanych do Przedstawicielstwa RP w Brukseli pojawia się często konieczność wpisania adresu przedstawiciela danego państwa.
56
Adres polskiego przedstawiciela:
Jego Ekscelencja Marek Prawda
Stały Przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej
Rue Stevin, 139
1000 BRUXELLES/BRUSSEL
W przypadku gdy w języku oryginału podawany jest pełny tytuł ambasadora (ang. Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary), stosujemy następujące tłumaczenie:
Marek Prawda, Ambasador Nadzwyczajny i Pełnomocny
W formułce powitalnej stosujemy wyrażenie: Szanowny Panie Ambasadorze!
W pismach kierowanych do koordynatorów wydziałów, do adresatów w randze Radcy można się zwracać Szanowna Pani Minister / Szanowny Panie Ministrze (po angielsku zazwyczaj Dear Sir/Madam).
1.4.4.3. Adresy elektroniczne
Adresy elektroniczne zapisuje się w następujący sposób:
E-mail: (albo e-mail) z dwukropkiem, np. e-mail: imię[email protected]
W miarę możliwości należy unikać umieszczania kropki wynikającej z interpunkcji bezpośrednio po adresie e-mail lub adresie internetowym.
1.4.4.4. Listy
Oficjalne pisma rozpoczyna się zwrotem grzecznościowym, np. „Szanowni Państwo”, „Szanowny Panie Ministrze”. Po zwrocie grzecznościowym stawiamy wykrzyknik i wielką literę albo przecinek i małą literę, np.:
Szanowny Panie! W nawiązaniu do... Szanowna Pani, w związku z pismem...
Pisma do ambasadora rozpoczyna się zwrotem „Szanowny Panie Ambasadorze” (ang. Your Excellency).
Angielskie „Subject:” przed tytułem pisma najlepiej tłumaczyć jako „Przedmiot:” (+ mianownik i wielka litera), np.
Przedmiot: Pomoc państwa nr ...
57
Pismo należy zakończyć zwrotem zamykającym, najbardziej uniwersalnym jest „Z poważaniem”. Inne uprzejme zwroty to: „Z wyrazami należnego szacunku”, „Łączę wyrazy szczerego szacunku”.
Po końcowej formule grzecznościowej nie stawiamy przecinka.
1.4.4.5. Numery telefonów
Zasady zapisu numerów telefonów określono w Międzyinstytucjonalnym przewodniku redakcyjnym: http://publications.europa.eu/code/pl/pl-390300.htm - w tekście źródłowym często zapisane są błędnie.
Jeżeli w tekście źródłowym podano numer telefoniczny do Belgii lub Luksemburga bez międzynarodowego numeru kierunkowego, należy go dodać (odpowiednio: +32 i +352).
1.4.5. Nazwy geograficzne
1.4.5.1. Nazwy państw
Każde państwo ma nazwę pełną i skróconą (np. Rzeczpospolita Polska, Polska). W niektórych przypadkach nazwa pełna jest taka sama jak nazwa skrócona (np. Rumunia, Republika Południowej Afryki). Podstawową zasadą w tłumaczeniu dokumentów unijnych jest używanie w tłumaczeniu nazw pełnych, tam gdzie w języku źródłowym używa się nazw pełnych.
Pełna lista nazw pełnych i skróconych jest publikowana przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych:
http://ksng.gugik.gov.pl/wykaz.php
Podobny wykaz można znaleźć w Przewodniku redakcyjnym Urzędu Publikacji:
http://publications.europa.eu/code/pl/pl-5000500.htm
Należy przy tym zauważyć, że drugi z podanych wykazów jest zalecany do stosowania dla tłumaczy, ponieważ zawiera nazewnictwo, które ze względów politycznych ma być stosowane w aktach prawnych, sprawozdaniach, zaleceniach i komunikatach Komisji oraz w pismach urzędowych. Przykładowo w miejsce nazw obiegowych Holandia, Wielka Brytania i Czechy (podanych w wykazie Komisji Standaryzacji Nazwa Geograficznych) stosuje się następujące nazewnictwo:
b) nazwy pełne: Królestwo Niderlandów, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Republika Czeska;
c) nazwy skrócone: Niderlandy, Zjednoczone Królestwo, Republika Czeska.
Warto również zwrócić uwagę na niektóre nazwy państw spoza Unii Europejskiej:
d) nazwy pełne: była jugosłowiańska republika Macedonii, Związek Myanmar, Republika Mołdawii;
e) nazwy skrócone: była jugosłowiańska republika Macedonii lub FYROM (jeżeli w tekście źródłowym używa się skrótów tego typu), Myanmar, Mołdawia.
58
Jeżeli w języku źródłowym nazwa skrócona jest taka sama jak nazwa pełna (np. w języku angielskim the Dominican Republic), o wyborze decyduje kontekst użycia. Przykładowo: jeżeli nazwa państwa znajduje się w tytule umowy międzynarodowej, używamy nazwy pełnej; jeżeli państwo jest wymienione w obrębie listy zawierającej nazwy skrócone, należy użyć nazwy skróconej.
W tekstach kierowanych do ogółu społeczeństwa (komunikaty prasowe, pisma do obywateli, organizacji i przedsiębiorstw, broszury, poradniki, strony internetowe) można używać nazw obiegowych: Holandia, Wielka Brytania i Czechy (które są również podawane w materiałach Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych jako nazwy oficjalnie poprawne), z wyjątkiem przypadków, kiedy ich użycie może wprowadzić w błąd, na przykład:
- jeśli w tekście jest mowa o Wielkiej Brytanii (Anglii, Walii i Szkocji) (EN Great Britain, FR Grande-Bretagne) w odróżnieniu od Zjednoczonego Królestwa jako całego państwa (EN United Kingdom, FR Royaume-Uni), należy zachować to rozróżnienie (szczegółowe informacje można znaleźć w załączniku do Vademecum, w części dotyczącej Zjednoczonego Królestwa).
1.4.5.2. Kolejność alfabetyczna wymieniania państw i języków
a) Jeżeli w tekście źródłowym pojawia się lista państw w kolejności alfabetycznej w języku, z którego tłumaczymy, jest to prawdopodobnie błąd, na który należy zwrócić uwagę dyrekcji zamawiającej.
Państwa członkowskie wymienia się w porządku alfabetycznym opartym na pisowni ich nazw w językach urzędowych tych państw (porządek protokolarny) – czyli Austria jest na „Ö”, a Finlandia na „S”. Ta zasada obowiązuje również w przypadku tabel. Informacje o porządku protokolarnym państw członkowskich Unii Europejskiej i innych państw oraz ustalone skrótowe symbole państw członkowskich znajdują się w Przewodniku redakcyjnym Urzędu Publikacji na stronie: http://publications.europa.eu/code/pl/pl-370100.htm .
W tym samym porządku i z podaniem tych samych skrótów są wymienione państwa członkowskie w załączniku do Vademecum.
Jeżeli w tekście wymienione są np. 3–4 państwa i trudno ocenić, czy zostały wymienione w kolejności alfabetycznej, zaleca się zachować kolejność taką, jak w tekście źródłowym.
b) Porządek wymieniania języków jest inny niż w przypadku państw i zależy od wersji językowej. W publikacjach w języku polskim języki powinny być wymieniane w porządku alfabetycznym: angielski, bułgarski, chorwacki, czeski, duński, estoński, fiński, francuski, grecki, hiszpański, irlandzki , litewski, łotewski, maltański, niderlandzki, niemiecki, polski, portugalski, rumuński, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski i włoski.
Teksty w języku angielskim, duńskim i niderlandzkim są autentyczne.
Gdy umowa sporządzona jest również w języku kraju trzeciego, który nie jest językiem Unii, języki Unii ze względów protokolarnych wymienia się przed tym językiem:
Niniejszą umowę sporządzono w języku angielskim, francuskim, niemieckim, polskim, włoskim i arabskim.
1.4.5.3. Nazwy miejscowości i ich spolszczanie
W przypadku tłumaczenia nazw geograficznych, szczególnie nazw miejscowości, pogodzenia wymagają dwa różne podejścia: z jednej strony dążenie do stosowania w tłumaczeniach nazw spolszczonych, stanowiących dziedzictwo języka polskiego i poddających się deklinacji, z
59
drugiej strony stosowanie nazw w języku miejscowym w celu precyzyjnego i niepozostawiającego wątpliwości określenia miejscowości, do której odnosi się dany tekst (szczególnie jeśli wprowadza on jakieś uregulowania prawne lub administracyjne).
Dlatego też decyzja o tym, czy w danym tłumaczeniu nazwa miejscowości ma pojawić się w brzmieniu spolszczonym, czy też w brzmieniu miejscowym (w języku urzędowym państwa i regionu, w którym się znajduje), powinna zależeć od typu tekstu. Roboczo można wyróżnić trzy typy tekstów, w jakich nazwy miejscowości najczęściej pojawiają się w dokumentach Komisji:
- typ 1 – teksty kierowane do szerokiego kręgu odbiorców (komunikaty prasowe, broszury informacyjne, teksty edukacyjne, strony internetowe);
- typ 2 – teksty o charakterze prawnym lub administracyjnym, w którym nazwy miejscowości pojawiają się w zdaniach lub podobnych wypowiedzeniach, w sytuacji konieczności odmiany przez przypadki;
- typ 3 – teksty o charakterze prawnym lub administracyjnym, głównie załączniki, w których nazwy miejscowości są wymienione w sposób ciągły w mianowniku (czy to w akapicie, czy w formie listy lub tabeli).
Do tego podziału odwołują się wykazy miejscowości w załączniku do Vademecum, umieszczone w częściach dotyczących poszczególnych państw. Zaleca się stosowanie takich nazw miejscowości, jakie podane są w tych wykazach w odniesieniu do danego typu tekstu (w odpowiedniej kolumnie tabeli). Wykazy są sformułowane zgodnie z następującymi zasadami:
- W tekstach typu 1 należy zasadniczo stosować nazwy spolszczone. W przypadku nazw mniej znanych zaleca się, przy pierwszym wystąpieniu nazwy, dodać w nawiasie nazwę w języku miejscowym, a w dalszym tekście stosować wyłącznie nazwę polską.
- W tekstach typu 2 należy zasadniczo stosować nazwy w języku miejscowym, z wyjątkiem miejscowości, których polskie nazwy są powszechnie znane (np. Paryż, Londyn, Monachium, Mediolan).
- W tekstach typu 3 należy stosować wyłącznie nazwy w języku miejscowym.
Jeśli nazwa danej miejscowości nie figuruje w wykazie – należy stosować nazwę w języku miejscowym. Informacje o tym, czy dana nazwa podlega deklinacji w języku polskim, można znaleźć w Słowniku nazw własnych PWN (J. Grzenia, Słownik nazw własnych. Ortografia, wymowa, słowotwórstwo i odmiana. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 – oraz wydania późniejsze). W niektórych przypadkach informacje o odmianie zawarto również w załączniku do Vademecum.
1.4.5.4. Nazwy miejscowości pojawiające się w tekście oryginalnym w języku innym niż miejscowy
We wszystkich przypadkach należy wystrzegać się umieszczania w polskim tekście nazw, które nie są ani w języku miejscowym, ani polskim (np. angielskie nazwy miejscowości z krajów nieangielskojęzycznych, francuskie w krajach niefrancuskojęzycznych, nazwy niderlandzkie w Walonii i francuskie we Flandrii itp.). Z tego względu najpowszechniejsze nazwy tego rodzaju są również ujęte w załączniku z odesłaniem do nazwy w języku miejscowym (Gothenburg EN > Göteborg; Francfort FR > Frankfurt).
60
1.4.5.5. Nazwy kategorii jednostek terytorialnych
Polskie nazwy kategorii jednostek terytorialnych są odrębne dla poszczególnych państw (nie należy próbować „ujednolicać” nazw kategorii poszczególnych poziomów dla różnych państw) i są podane w załączniku w częściach poświęconych poszczególnym państwom. Należy stosować je konsekwentnie (we wszystkich rodzajach tekstów).
1.4.5.6. Nazwy własne jednostek terytorialnych
Niektóre nazwy własne jednostek terytorialnych są spolszczane, inne nie. Wszystkie nazwy jednostek najwyższego rzędu (w języku miejscowym oraz, jeśli istnieją, w języku polskim) są podane w załącznikach w częściach poświęconych poszczególnym krajom. Należy stosować je konsekwentnie (we wszystkich rodzajach tekstów). Załącznik zawiera również informacje na temat sposobu tłumaczenia nazw jednostek niższych rzędów.
1.4.5.7. Klasyfikacja NUTS a nazwy własne jednostek terytorialnych
Klasyfikacja NUTS to trójstopniowa klasyfikacja regionów UE do celów statystycznych, określona obecnie w rozporządzeniach Komisji (WE) nr 105/2007 (dla państw UE-25) oraz (WE) nr 176/2008 (dla Bułgarii i Rumunii).
Ma ona również znaczenie w polityce regionalnej UE – regionami w rozumieniu polityki spójności są regiony NUTS 2 (zob. http://ec.europa.eu/regional_policy/policy/region/index_pl.htm, http://ec.europa.eu/regional_policy/atlas2007/index_pl.htm).
W większości państw członkowskich niektóre kategorie NUTS pokrywają się z wewnętrznym podziałem terytorialnym lub administracyjnym państwa, natomiast inne stworzone są niezależnie od podziału wewnętrznego. Na przykład:
- w Polsce województwa stanowią regiony NUTS 2, natomiast regiony NUTS 1 (obejmujące po kilka województw) i NUTS 3 (części województw) są niezależne od polskiego podziału administracyjnego;
- w Niemczech regiony NUTS 1 odpowiadają krajom związkowym, regiony NUTS 2 - okręgom regencyjnym (Regierungsbezirk), natomiast regiony NUTS 3 - powiatom (Kreis i kreisfreie Stadt);
- w Rumunii regiony NUTS 3 odpowiadają okręgom (judeţ), natomiast jednostki odpowiadające regionom NUTS 1 i NUTS 2 zostały wprowadzone do wewnętrznego podziału terytorialnego w wyniku ich wyodrębnienia w NUTS (NUTS 1 = makroregion (macroregiunea), NUTS 2 = region rozwoju (regiunea de dezvoltare)).
Jak to się ma do spolszczania nazw? W rozporządzeniach dotyczących klasyfikacji NUTS wszystkie nazwy regionów na wszystkich poziomach (a także nazwy państw członkowskich) podane są w językach miejscowych poszczególnych państw (i w ich własnych alfabetach). W takiej też formie (choć z reguły w transkrypcji w przypadku nazw bułgarskich i greckich) pojawiają się przeważnie w tłumaczonych tekstach w kontekście NUTS. W takich wypadkach należy pozostawiać te
61
nazwy w językach miejscowych. Jeśli jednak nazwy jednostek terytorialnych są podane w języku tekstu oryginalnego (a nawet jeśli podane są w językach miejscowych poszczególnych krajów, ale tekst nie odnosi się do klasyfikacji NUTS) – należy stosować nazwy polskie podane w załączniku, zgodnie z powyższymi informacjami w punkcie „Nazwy własne jednostek terytorialnych”.
1.4.6. Użycie kursywy
Kursywą w tłumaczeniu oznaczamy:
- wyrażenia obcojęzyczne (w tym łacińskie), niebędące nazwami własnymi
- wyróżnienia (słów, fragmentów zdania), jeżeli autor tekstu źródłowego wybrał taką formę wyróżnienia
- fakultatywnie: gdy ze względów typograficznych konieczne jest wyróżnienie nazwy/tytułu, aby uniknąć wątpliwości w interpretacji zdania
- dla wyróżnienia tytułów publikacji, jeśli pojawiają się one w tekście (nie jako przypis)
- tytuły książek, publikacji, obrazów, rzeźb, utworów muzycznych, filmów itp.
- oznaczenia funkcji, np.: f(x)
- przedrostki literowe przed nazwą związku chemicznego np. o-dichlorobenzen (w razie wątpliwości należy użyć kursywy jak w oryginale)
Kursywy nie używamy tam, gdzie w języku źródłowym użyto równocześnie cudzysłowu i kursywy - cudzysłów jest wystarczającą formą wyróżnienia
Kursywy nie należy w żaden sposób modyfikować tam, gdzie jest ona stałą cechą danego stylu Legiswrite (np. w stylu Institution qui signe)
Nawiasy obejmujące wyrażenie kursywą składa się pismem prostym.
1.4.7. Czego nie należy tłumaczyć?
Nie należy tłumaczyć:
• klauzuli tajności umieszczonych w języku angielskim lub francuskim na początku dokumentu, np. limited, restricted, confidential.
• wskazówek edycyjnych i innych wyrażeń przeznaczonych do usunięcia z tekstu przed publikacją, np. conforms with DGT norm, insert date, chyba że uwagi tego typu skierowane są do faktycznego odbiorcy tekstu; w razie wątpliwości należy skonsultować tego typu wątpliwości z zamawiającym/autorem tekstu.
62
2. SPECYFIKA TŁUMACZENIA AKTÓW PRAWNYCH UE
2.1. STRUKTURA AKTU PRAWNEGO
2.1.1. Rodzaje aktów prawnych i ich podział
2.1.1.1.Rodzaje aktów prawnych
W prawie unijnym wyróżnia się następujące rodzaje aktów prawnych:
EN FR PL
decision décision decyzja
implementing decision décision d'execution decyzja wykonawcza
delegated decision décision déléguée decyzja delegowana
directive directive dyrektywa
implementing directive directive d'execution dyrektywa wykonawcza
delegated directive directive déléguée dyrektywa delegowana
opinion avis opinia
recommendation recommandation zalecenie
regulation règlement rozporządzenie
implementing regulation règlement d'execution rozporządzenie wykonawcze
delegated regulation règlement délégué rozporządzenie delegowane
2.1.1.2. Numeracja aktów prawnych
Teksty publikowane w Dzienniku Urzędowym (seria L) otrzymują numer urzędowy stanowiący część tytułu.
Przykładowo numer rozporządzeń zawiera:
skrót „nr”,
• numer porządkowy
• rok,
• skrótowe oznaczenie traktatu, na którym akt został oparty (np. UE)
Należy zwrócić uwagę, że w przypadku, gdy dokument jest przyjęty przez dwie instytucje legislacyjne, miejsce wymienienia tych instytucji może być różne. Przykładowo:
• decyzja nr 2241/2004/WE Parlamentu Europejskiego i Rady. (dwie instytucje legislacyjne wymieniane są po numerze w aktach opublikowanych przed 1 stycznia 2008 r.)
63
• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 451/2008 (dwie instytucje legislacyjne wymieniane są przed numerem w aktach opublikowanych po 1 stycznia 2008 r.)
Stosownie do przywoływanego aktu może zmieniać się kolejność podawania roku, numeru porządkowego i skrótów.
Podstawową zasadą jest wymienianie nazwy instytucji wydającej dokument bezpośrednio po rodzaju dokumentu, a przed jego numerem. Przykładem może być powyższa reguła dotycząca „Parlamentu Europejskiego i Rady”. Ma ona również zastosowaniu do dokumentów wydawanych przez Komitet EOG i inne komitety (np. wspólne komitety).
Przy numerowaniu aktów legislacyjnych:
skrótu „nr” używamy gdy numer porządkowy poprzedza rok, np. (WE) nr 817/97
nie używamy go natomiast gdy rok poprzedza numer porządkowy, np. 96/257/WE.
Pomoc państwa: Pomoc państwa oznaczamy np. "C 55/99", a nie "nr C 55/99"
STATE AID C.../… - POMOC PAŃSTWA C …/….
Numerem obowiązującym danego aktu jest numer opublikowany w Dzienniku Urzędowym.
Szczegółowe informacje na temat numeracji aktów prawnych znaleźć można we „Wskazówkach redakcyjnych” wydanych przez Urząd Publikacji.
http://publications.europa.eu/code/
http://publications.europa.eu/code/pl/pl-000100.htm
2.1.1.3.Oznaczenia dokumentów
Dokumenty opatrzone sygnaturą COM, SEC, CSE, C, to dokumenty przygotowywane przez Komisję Europejską w ramach procedury legislacyjnej i procesu decyzyjnego:
• COM – dokumenty Komisji przeznaczone dla różnych instytucji (projekty aktów prawnych, komunikaty, sprawozdania itd.),
• SEC – wewnętrzne dokumenty związane z procesem decyzyjnym oraz z ogólnym działaniem poszczególnych działów Komisji,
• CSE – dokumenty Komisji przeznaczone dla Rady Europejskiej,
• C – akty prawne przyjęte przez Komisję, na mocy własnych lub delegowanych kompetencji,
W ramach procedur międzyinstytucjonalnych dokumenty noszą, w zależności od procedury ich przyjmowania, następujące oznaczenia:
64
COD – zwykła procedura ustawodawcza
CNS – specjalna procedura ustawodawcza
NLE – procedura dotycząca aktów innych niż ustawodawcze
Oznaczenia dokumentów pozostawiamy w wersji oryginalnej, słowo final będące elementem oznaczenia, również nie jest tłumaczone (np. COM(2005) 730 final). Do dokumentów COM, SEC i innych dokumentów już opublikowanych odnosić się należy zawsze z użyciem sygnatury w jej brzmieniu angielskim/francuskim, niezależnie od tego, czy na stronie tytułowej sygnatura była tłumaczona, czy też nie.
Między oznaczeniem typu dokumentu a rokiem podawanym w nawiasie nie stawiamy spacji, natomiast stawiamy ją między nawiasem zamykającym a numerem dokumentu; jeśli w numerze są zera, należy je usunąć:
COM(2013) 58 final (a nie np. *COM(2013)0058 final)
2.1.1.4.Struktura aktu prawnego
Akt prawny składa się z następujących części:
1) TYTUŁ
Tytuł zawiera informacje pozwalające zidentyfikować akt prawny, tj.:
• rodzaj aktu prawnego: rozporządzenie, dyrektywa, itd.,
• nazwę organu wydającego akt: Komisja, Rada, Parlament Europejski,
• numer dokumentu,
• datę przyjęcia aktu prawnego w formie: […] z dnia D miesiąca RRRR r.,
• przedmiot aktu prawnego w całości.
Sposób tłumaczenia sformułowań w tytułach:
EN FR PL
on sur w sprawie
laying down / establishing établissant ustanawiające / określające / powołujące
amending modifiant zmieniające
concerning concernant dotyczące
correcting rectifiant w sprawie sprostowania
amending and correcting modifiant et rectifiant w sprawie zmiany i sprostowania
65
as regards à l’égard de w odniesieniu do
with regard to en ce qui concerne w odniesieniu do
amended proposal/modified proposal
proposition modifiee zmieniony wniosek
specifying déterminant określające
repealing abrogeant uchylające
np.:
• Directive […] amending Directive […] on pollution directive […] modifiant la directive […] portant pollution dyrektywa […] zmieniająca dyrektywę […] w sprawie zanieczyszczenia
• regulation […] laying down detailed rules […] règlement […] établissant les modalités […] rozporządzenie […] ustanawiające szczegółowe zasady […]
• Commission Decision […] concerning certain interim protection measures […] décision de la Commission […]concernant certaines mesures de protection provisoires […] decyzja Komisji […] dotycząca niektórych tymczasowych środków ochronnych […]
• Commission Regulation […] amending Regulation […] as regards the conditions for authorisation of […] règlement de la Commission […]modifiant le règlement […]en ce qui concerne les conditions d’autorisation de […] rozporządzenie Komisji […] zmieniające rozporządzenie […] w odniesieniu do warunków zezwolenia na […]
• Commission Regulation amending and correcting Regulation […] règlement de la Commission modifiant et rectifiant le règlement […] rozporządzenie Komisji w sprawie zmiany i sprostowania rozporządzenia […]
Powyższe zestawienie należy traktować jako ogólny wyznacznik. W niektórych przypadkach możliwe jest odejście od schematu w celu uzgodnienia formy gramatycznej
Przykładowo:
Directive [...]on attacks against information systems and repealing Council Framework Decision […] zamiast: dyrektywa [...] w sprawie ataków na systemy informatyczne i uchylająca decyzję ramową Rady […] lepiej: dyrektywa [...] dotycząca ataków na systemy informatyczne i uchylająca decyzję ramową Rady […]
Uwaga!
W tytule dokumentu w przypadku wniosków lub zaleceń nie pisze się odpowiednio „Wniosek dotyczący”, „Zalecenie dotyczące”, lecz „Wniosek”, „Zalecenie” i dalej podaje tytuł dokumentu w mianowniku, tj.:
66
EN FR PL
Proposal for
COUNCIL DECISION
proposition de
DECISION DU CONSEIL
Wniosek
DECYZJA RADY
Recommendation for
COUNCIL DECISION
recommandation de
DECISION DU CONSEIL
Zalecenie
DECYZJA RADY
Natomiast w tekście stosuje się odpowiednio wyrażenia: „wniosek dotyczący decyzji Rady” i „zalecenie dotyczące decyzji Rady”.
Uwaga! W przypadku konieczności zacytowania tytułu dokumentu nieprzetłumaczonego na język polski należy postępować w następujący sposób:
• jeśli chodzi o tytuł aktu prawnego lub innego dokumentu publikowanego w Dzienniku Urzędowym UE, który nie został przetłumaczony na polski, ale jest opatrzony numerem referencyjnym (np. adres publikacji albo numer COM (xxx)), podaje się wyłącznie jego tytuł po polsku (fikcyjny w tłumaczeniu roboczym, sprawdzając najpierw w dostępnych bazach, czy nie został już przetłumaczony),
• jeśli chodzi o tytuł aktu prawnego lub innego dokumentu publikowanego w Dzienniku Urzędowym UE, który nie został przetłumaczony na polski (czyli nie istnieje oficjalny tytuł) i nie ma żadnych danych, które pozwoliłyby czytelnikowi wyszukać go po numerze, obok fikcyjnego tytułu polskiego podaje się w nawiasie również tytuł w języku angielskim lub francuskim.
• tytuły zewnętrznych opracowań niedostępnych po polsku (sprawozdania, ekspertyzy) nie są tłumaczone, a zatem należy je pozostawić w formie oryginalnej.
2) PREAMBUŁA
Preambuła zawiera umocowania, motywy i formułę prawodawczą.
Umocowania znajdują się zwykle na początku preambuły i określają:
• podstawy prawne aktu (gdy akt wywodzi się bezpośrednio i jedynie ze stosowania aktu prawa wtórnego, wystarczy wskazać ten właśnie akt bez podawania traktatu stanowiącego jego podstawę),
• akty wynikające z poprzednich etapów procedury ustawodawczej.
Umocowania przedstawia się w następujący sposób:
• podstawy prawne i wcześniejsze akty związane z procedurą ustawodawczą
EN FR PL
Having regard to […], vu […], uwzględniając […],
67
Acting in accordance with a special legislative procedure,
statuant conformément à une procédure législative spéciale,
stanowiąc zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą,
Acting in accordance with the ordinary legislative procedure,
statuant conformément à la procédure législative ordinaire,
stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą,
Having consulted the […], in agreement/conjunction with […],
après avoir consulté le/après consultation de […],en accord avec […],
po konsultacji z […], w porozumieniu z […],
Having regard to the opinion […],
vu l’avis de […], uwzględniając opinię […],
Having published a draft of this
après publication du projet du présent
po opublikowaniu projektu niniejszego
After transmission of the draft legislative act to the national Parliaments
après transmission du projet d’acte législatif aux parlements nationaux
po przekazaniu projektu aktu ustawodawczego parlamentom narodowym
Umocowania w tekście polskim rozpoczynają się małą literą i kończą przecinkiem.
Uwaga: mogący tutaj wystąpić zwrot in conjunction należy tłumaczyć jako w związku z (nie zaś w połączeniu!). Np. Article 133, in conjunction with the first sentence of Article 300(2) tłumaczymy jako art. 133 w związku z art. 300 ust. 2 zdanie pierwsze.
Motywy uzasadniają podstawowe przepisy normatywnej części aktu.
W większości aktów motyw lub motywy poprzedzone są sformułowaniem „a także mając na uwadze, co następuje”, które użyte jest raz na początku tej części preambuły. Jeśli dany motyw składa się z kilku elementów, są one wymienione bezpośrednio po sobie, poprzedzone cyframi arabskimi w nawiasach (dwustronnych) i wspólnie tworzą jeden akapit. Każdy motyw składa się z niezależnych zdań rozpoczętych wielką literą. Czasami motywy są dodatkowo wyszczególnione w formie części A, B, C itd. i poprzedzone nagłówkiem.
Motywy niektórych aktów (umów i porozumień międzynarodowych, zaleceń, rezolucji itd.) mają inną strukturę. Zwykle poszczególne elementy poprzedzone są wyrażeniami takimi jak „przypominając”, „w trosce o”, „uznając”.
Jeśli w preambule występuje jeden motyw, jest on zakończony przecinkiem. Jeśli motywów jest więcej, są one zakończone kropką, z wyjątkiem ostatniego, po którym następuje przecinek.
W odwołaniach do motywów nie używa się nawiasów, np.: w motywie 3.
Formuła prawodawcza ma następującą formę:
EN FR PL
has adopted this Regulation/Directive
a arrêté le présent règlement/la présente directive
przyjmuje niniejsze/-ą rozporządzenie/dyrektywę
68
Po tym wyrażeniu stawiamy dwukropek.
W motywach wchodzących w skład preambuły stosujemy różne czasy, tzn. nie obowiązuje zasada używania w wersji polskiej czasowników w czasie teraźniejszym, jak w części normatywnej (patrz poniżej). Angielskie zwroty „should”, „should therefore” tłumaczy się odpowiednio jako „należy”, „należy zatem”.
3) CZĘŚĆ NORMATYWNA AKTU PRAWNEGO
W części normatywnej stosuje się podział w kolejności hierarchicznie malejącej obowiązujący w polskim ustawodawstwie:
• Artykuł oznacza się cyfrą arabską, z zachowaniem ciągłości numeracji artykułów w obrębie całego aktu prawnego (bez względu na to, czy artykuły pogrupowano w wyższe jednostki systematyzacyjne, tj. rozdziały, działy, tytuły, księgi, części itp.). Jeśli artykuły dodawane są w części normatywnej już przyjętego aktu, oznacza się je tym samym numerem co poprzedzający je artykuł i odpowiednio małą literą a, b, c itd. Przykładowo, artykuły dodane po artykule 1 otrzymują oznaczenia: „Artykuł 1a”, „Artykuł 1b” itd. W traktatach do nowych artykułów dodaje się (wielkie) litery A, B, C ze spacją, np. „Artykuł 43 A”, „Artykuł 43 B” (patrz: Traktat o Unii Europejskiej). W przypadku gdy akt zawiera jeden (jedyny) artykuł, nie jest on numerowany, a odnosząc się do niego w tekście, słowo „artykuł” pisze się wielką literą (ang. Sole Article).
• Ustęp oznacza się cyfrą arabską z kropką, z zachowaniem ciągłości numeracji w obrębie danego artykułu. Ustępy stanowią pełny podział artykułu (artykuł nie może być podzielony na ustępy i część nienależącą do żadnego ustępu) – w przeciwieństwie do punktów, które są wyliczeniem następującym po formule wprowadzającej
• Akapit w obrębie artykułu lub ustępu jest nienumerowany i zaczyna się od nowego wiersza1.
• Punkt oznacza się cyfrą arabską z nawiasem z prawej strony (w innych językach może to być nawias dwustronny, należy wówczas w tłumaczeniu usunąć lewy nawias*). Punkty są charakterystyczną formą podziału artykułów zawierających definicję oraz artykułów wyliczających zmiany w akcie prawnym. Jako punkty określane są również podstawowe jednostki redakcyjne w takich dokumentach, jak komunikaty, uzasadnione opinie, decyzje w sprawach konkurencji itp. W takich przypadkach zapisywane są tak jak ustępy w aktach normatywnych. To samo dotyczy zasadniczo podstawowych jednostek redakcyjnych w załącznikach (nie powinno się ich nazywać ustępami).
• Litery (wyliczenie w obrębie punktów) oznacza się małymi literami alfabetu łacińskiego, z wyłączeniem liter właściwych tylko językowi polskiemu (ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ż, ź), z nawiasem z prawej strony, z zachowaniem ciągłości alfabetycznej w obrębie punktu. W innych językach nawias przy literach może być dwustronny: (a). W polskiej wersji usuwamy lewy nawias*. Każdą literę kończy się średnikiem, a ostatnią – kropką,
1 Angielskie określenie „paragraph 2” oznacza „ustęp 2” (w prawie pierwotnym pełnym wyrazem, w prawie pochodnym – w skrócie „ust. 2”), a „second paragraph” to „ akapit drugi” (druga w kolejności część artykułu, niemająca oznaczenia). Zawsze jednak wskazane jest sprawdzenie struktury aktu, którego dotyczy odniesienie.
69
chyba że wyliczenie jest częścią innego wyliczenia literowego (podział zagłębiony). W takim wypadku ostatnią literę kończy się średnikiem.
• Każde tiret kończy się przecinkiem, a ostatnie średnikiem albo kropką, w zależności od tego, czy wyliczenie to stanowi część ustępu, czy też znajduje się w obrębie wyliczenia punktowego lub literowego. Odwołanie się w tekście aktu prawnego do danego tiret ma formę „w tiret pierwszym, w zdaniu pierwszym” – nie: „w pierwszym tiret”.
• Podpunkty (i), (ii), (iii) piszemy z dwoma nawiasami, żeby uniknąć pomylenia podpunktu (i) z literą i).
* Uwaga techniczna – jeżeli usunięcie lewego nawiasu jest niemożliwe ze względu na styl wyliczenia, należy skorzystać z polecenia menu LegisWrite – Convert List. Polecenie to zmienia styl List number na styl Point.
Uwaga! Należy zachować ostrożność w tłumaczeniu ang. słowa „paragraph”. W rozporządzeniach, dyrektywach i decyzjach są to „ustępy” lub „akapity” (zależnie od tego, czy są numerowane liczbą arabską [ustępy], czy nie [akapity]), ale na przykład w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, „paragraph” w wyroku/orzeczeniu jest „punktem”.
Akt prawny – części oznaczenie i interpunkcja
ZAKOŃCZONY NAZWA
OZNACZENIE ODNIESIENIA W TEKŚCIE KOLEJNE OSTATNIE
PREAMBUŁA
Umocowanie („uwzględniając”)
przecinek przecinek
motywy
wersja numerowana
(1)
motyw 1 kropka przecinek
motywy
wersja nienumerowana
motyw pierwszy średnik przecinek
CZĘŚĆ NORMATYWNA
Artykuł Artykuł 1 art.1*
Ustęp 1. ust.1 kropka kropka
Akapit akapit pierwszy kropka kropka
Punkt 1) pkt 1 średnik kropka
Litera a), b)
lit. a)
średnik średnik/kropka
70
Podpunkt (i), (ii) ppkt (i) średnik średnik/kropka
Tiret
- tiret pierwsze przecinek
średnik/kropka
Subtiret - subtiret pierwsze przecinek
średnik/kropka
INNE PODZIAŁY
Część Część I część I
Tytuł Tytuł I tytuł I
Rozdział Rozdział 1 rozdział 1
Sekcja Sekcja 1 sekcja 1
DODATKI
Załącznik
Załącznik I załącznik I
załącznik piszemy zawsze małą literą, nawet jeśli jest jedyny
Dodatek Dodatek I dodatek I
Kolumna - kolumna
Wiersz - wiersz
* W prawie pierwotnym nie stosuje się skrótów jednostek redakcyjnych, czyli obowiązuje zapis np.: w artykule 1 ustęp 3; zapis taki występuje również w niektórych umowach i konwencjach międzynarodowych opublikowanych w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej – w przypadku zmian istniejących umów należy pozostać przy formie zapisu stosowanej w pierwotnym tekście; w przypadku nowych umów międzynarodowych obowiązują zasady skracania podane w powyższej tabeli.
Najważniejsze części aktu prawnego
EN FR PL
preamble préambule preambuła
citations visas umocowania
recitals considérants motywy
enacting terms, body dispositif część normatywna
71
part part część
title titre tytuł
chapter chapitre rozdział
section section sekcja
article article artykuł (art.)
paragraph paragraphe/point/alinéa ustęp (ust.)
subparagraph alinéa akapit
subparagraph/point* alinéa/point/sousparagraphe punkt (pkt)*
point point litera (lit.)**
point point podpunkt (ppkt)***
indent tiret tiret
Annex annexe załącznik
Appendix appendice dodatek
* Jeżeli jednostka redakcyjna jest oznaczona cyfrą arabską
** Jeżeli jednostka redakcyjna jest oznaczona małą literą
*** Jeżeli jednostka redakcyjna jest oznaczona małą cyfrą rzymską w nawiasie
W odniesieniu do przytaczania definicji w aktach prawnych obowiązuje uzgodnienie liczby czasownika „oznaczać” z liczbą rzeczownika, którego dotyczy definicja, np.:
• ‘‘Customs office” means any office at which all or some of the formalities laid down by customs rules may be completed.
„Urząd celny” oznacza każdy urząd, w którym mogą zostać dokonane, w całości lub w części, formalności przewidziane przepisami celnymi.
• ‘‘Customs authorities’’ means the authorities responsible inter alia for applying customs rules. „Organy celne” oznaczają organy uprawnione między innymi do stosowania przepisów prawa celnego.
Zwroty stosowane w części normatywnej aktu oznaczają, co następuje:
EN FR PL
entry into force entrée en vigueur wejście w życie
validity validité obowiązywanie (obowiązuje = jest w mocy)
application l’application stosowanie
(decision) takes (la décision) prend effet (decyzja) staje się skuteczna
72
effect/becomes effective
Uwaga! W przypadku aktów autorytatywnych (dyrektywy, rozporządzenia, ustawy itp.) mówi się o przepisach, a w przypadku umów zawieranych między równorzędnymi stronami (np. traktaty) o postanowieniach.
Przepisy końcowe W przepisach końcowych pojawia się często formuła dotycząca wejścia w życie. Należy ją tłumaczyć zgodnie z poniższymi przykładami:
This [Regulation/Decision/Directive] shall enter into force on the third day following its publication in the Official Journal of the European Union. Le/La présent(e) [règlement/directive/décision] entre en vigueur le troisième jour suivant celui de sa publication au Journal officiel de l'Union européenne. Niniejsze [rozporządzenie/decyzja/dyrektywa] wchodzi w życie trzeciego dnia po [jego/jej] opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. This [Regulation/Decision/Directive] shall enter into force on 1 November 2012. Le/La présent(e) [règlement/directive/décision] entre en vigueur le 1 novembre 2012. Niniejsze [rozporządzenie/decyzja/dyrektywa] wchodzi w życie z dniem 1 listopada 2012 r. This [Regulation/Decision/Directive] shall enter into force on the day following that of its publication in the Official Journal of the European Union. Le/La présent(e) [règlement/directive/décision] entre en vigueur le jour suivant celui de sa publication au Journal officiel de l'Union européenne. Niniejsze [rozporządzenie/decyzja/dyrektywa] wchodzi w życie następnego dnia po [jego/jej] opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. This decision enters into force on the first day of the month following its publication ... La présente decision entre en vigueur le premier jour du mois suivant celui de sa publication ... Niniejsza decyzja wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po jej opublikowaniu ... This decision shall apply with effect from ... La présente decision est applicable à partir/compter du ... Niniejszą decyzję stosuje się ze skutkiem od dnia ...
Formułę shall expire, jeżeli dotyczy ona całego aktu prawnego tłumaczy się traci moc: This Regulation shall expire on ... Le présent règlement expire le ... Niniejsze rozporządzenie traci moc dnia ...
4) ZAŁĄCZNIK A ANEKS
Angielski termin „Annex” i francuski „annexe” tłumaczy się jako „załącznik”, gdy dokument ten ma charakter uzupełniający, jest wydany jednocześnie z dokumentem głównym i z nim ściśle związany (przepisy lub dane techniczne, które ze względów praktycznych nie znajdują
73
się w części normatywnej i które zwykle przedstawiane są w formie wykazu lub tabeli). Unijne akty prawne zawierają załączniki.
Numeracja i struktura załączników w aktach unijnych nie ma charakteru stałego. Opisane powyżej formy podziału na części, sekcje, punkty są jednak orientacyjnym wyznacznikiem podziału załączników. Co do zasady jednostki redakcyjne załącznika numerowane liczbami arabskimi i niemające własnej nazwy nazywa się punktami, a jednostki redakcyjne numerowane małymi literami nazywa się literami.
W tłumaczeniu numeracji obowiązują takie same zasady, jak w przypadku części normatywnej – czyli punkty i litery są zapisywane z jednym nawiasem, np.:
ZAŁĄCZNIK II
1) […]
a) […]
b) […]
2) […]
Wyjątek: zachowujemy dokładnie sposób numeracji w różnego rodzaju formularzach albo w tzw. dokumentach wrażliwych, gdzie numeracja może mieć znaczenie – statystyka, międzynarodowe standardy rachunkowości.
Odwołując się do poszczególnych jednostek redakcyjnych załączników należy przede wszystkim stosować nomenklaturę użytą w danym akcie prawnym. Przykładowo:
a) jeżeli załącznik ma część A zatytułowaną część A, należy się do niej odwoływać w taki właśnie w taki sposób (przykładowo in Annex(A) tłumaczy się w załączniku część A)
b) jeżeli w obrębie danego aktu prawnego został przyjęty już sposób odwołania się do jednostek redakcyjnych załącznika (np. w części normatywnej są odwołania do załącznika pkt IV), analogiczne sposoby odwołania należy przyjmować w późniejszych odwołaniach do danego przepisu.
Annex tłumaczy się „aneks”, gdy jest to dokument zmieniający postanowienia porozumienia lub umowy (np. aneks do umowy).
Uwaga!
Załączone dokumenty oznaczają uzupełnienie znajdujące się w załączniku, a dołączone dokumenty – dołączony inny akt prawny (np. umowa międzynarodowa dołączona do rozporządzenia).
2.1.2. Zmiany aktów prawnych
2.1.2.1. Zmiana, zastąpienie, dodanie, skreślenie, uchylenie, zmiana numeracji
Zmiana W przypadku wprowadzania zmian stosuje się następujące wyrażenia:
EN FR PL
74
Regulation [...] is hereby amended as follows:
(1) In Article 3 (1), the terms „[...]” shall be deleted
(2) In Article 4 (2), the first subparagraph shall be replaced by the following: „[...]”
Regulation [...] is hereby corrected as follows:
Le règlement [...] est modifié comme suit [ainsi que suit]:
1) A l’article 3 paragraphe 1, les termes „[...]” sont supprimés.
2) A l’article 4 paragraphe 2, le premier alinéa est remplacé par le texte suivant [figurant ci-après]: „[...]”
Le règlement [...] est corigé comme suit [ainsi que suit]:
W rozporządzeniu wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 3 ust. 1 skreśla się wyrazy „[…]”;
2) art. 4 ust. 2 akapit pierwszy otrzymuje brzmienie: „[…]”*.
W rozporządzeniu wprowadza się następujące sprostowania:
* Jeżeli cała jednostka redakcyjna otrzymuje nowe brzmienie, odesłanie do tej jednostki występuje na początku zdania w mianowniku.
Jeśli zmian jest wiele i są one umieszczone w kilku artykułach, w pierwszym artykule należy posłużyć się następującym wyrażeniem:
EN FR PL
Regulation (Decision, etc.) ... shall be amended in accordance with the following Articles [in accordance with this Regulation].
Le réglement (La décision, etc.) [...] est modifié conformément aux articles qui suivent [conformement au présent règlement].
W rozporządzeniu (decyzji, itp.) wprowadza się zmiany, zgodnie z następującymi artykułami [zgodnie z niniejszym rozporządzeniem].
Jeśli w dokumencie dotyczącym zmiany aktu prawnego pojawia się konstrukcja „replace […] by […]”, zaleca się stosowanie formy „wyrażenie/słowo/słowa […] zastępuje się wyrażeniem/słowem/słowami […]”.
W przypadku zmian niemających wpływu na polski tekst należy postępować zgodnie z opisem w pkt 2.1.2.6.
Zastąpienie W przypadku zastąpienia stosuje się następujące wyrażenia:
EN FR PL
Article 3 of Regulation […] shall be replaced by the following:
„Article 3
[…]”
L’article 3 du règlement [...] est remplacé par le texte suivant:
„Article 3
[…]”
art. 3 rozporządzenia […] otrzymuje brzmienie:
„Artykuł 3*
[…]”
In [...], the word/term (phrase) „[...]” shall be replaced by (the following): „[...]”
A [...], le mot/terme (le membre de phrase) „[...]” est remplacé par (ce qui suit):
w […] słowo (słowa) „[…]” zastępuje się słowem(słowami)** „[…]”
75
„[...]”
In [...], the date [...] shall be replaced by that of [...]
A [...], la date du [...] est remplacé par celle du [...]
w […] datę […] zastępuje się datą […]
Annex II of the Regulation [...] shall be replaced by the text appearing in the Annex to this Regulation
L’annexe II du règlement [...] est remplacée par le texte français figurant à l’annexe du présent règlement
załącznik II do rozporządzenia […] zastępuje się tekstem znajdującym się w załączniku do niniejszego rozporządzenia
* „Artykuł” zapisujemy kursywą, ale sam cudzysłów zapisujemy czcionką prostą.
** Zastępując określone wyrazy innymi wyrazami w całym zmienianym akcie, dodaje się wyrażenie „z zachowaniem odpowiedniej formy gramatycznej”. Uwaga! Jeśli nowy tekst odsyła do aktu opublikowanego w Dzienniku Urzędowym, oznaczenie przypisu przybiera formę * i umieszczane jest bezpośrednio pod nowym tekstem, przed ostatnim cudzysłowem:
Dz.U. (L/C)... z ........, s. ... .”
Dodanie W przypadku dodania stosuje się następujące wyrażenia:
EN FR PL
The following Article 10a shall be inserted in Regulation [...]:
„Article 10 a
[…]”
L’article 10 bis suivant est inséré dans le règlement [...]:
„Article 10 bis
[…]”
W rozporządzeniu […] dodaje się art. 10a w brzmieniu:
„Artykuł 10a
[…]”
�The following paragraph 3 shall be added to Article 25 of Regulation [...]:
„3. […]”
A l’article 25 du règlement [...], le paragraphe 3 suivant est ajouté:
„3. […]”
W art. 25 rozporządzenia […] dodaje się ust. 3 w brzmieniu:
„3. […]”
The certificate annexed to this Regulation shall be added as Annex
Le certificat annexé au présent règlement est ajouté en tant qu’annexe
Świadectwo załączone do niniejszego rozporządzenia dodaje się jako załącznik
shall be inserted est inséré dodaje się*
shall be added est ajouté dodaje się*
* W tłumaczeniu na język polski nie rozróżnia się terminów insertion (czyli dodania jednostki redakcyjnej pod koniec wyższej jednostki) oraz addition/adjonction (czyli wprowadzenia jednostki redakcyjnej pomiędzy istniejące jednostki).
W przypadku dodania artykułów, ustępów lub innych numerowanych części składowych w części normatywnej już przyjętego aktu numeracja następujących po nich postanowień (ze względu na odniesienia do nich, które mogą być zawarte w innych aktach) pozostaje
76
niezmieniona. Wówczas oznaczane są one tym samym numerem co poprzedzający je artykuł i odpowiednio małą literą a, b, c, d, e, f, itd., np. artykuł dodawany po art. 1 a przed art. 2 otrzymuje numer art. 1a, litera dodawana między lit. a) a lit. b) odpowiednio lit. a)a itd.
Uwaga! W niektórych językach (np. we francuskim, hiszpańskim, włoskim) zamiast liter używa się oznaczeń w systemie „bis, ter, quater itd.”, gdzie „bis” odpowiada „a”, „ter” – „b”, „quater” – „c”, itd.:
bis (2) nonies (9) sexdecies (16)
ter (3) decies (10) septdecies (17)
quater (4) undecies (11) octodecies (18)
quinquies (5) duodecies (12) novodecies (19)
sexies (6) terdecies (13) vicies (20)
septies (7) quaterdecies (14)
octies (8) quindecies (15)
Skreślenie/uchylenie/utrata mocy W przypadku skreślenia/uchylenia/utraty mocy stosuje się następujące wyrażenia:
EN FR PL
The second sentence of Article 3 of Regulation [...] shall be deleted.
A l’article 3 du règlement [...], la deuxième phrase est supprimée.
W art. 3 rozporządzenia […] skreśla się zdanie drugie.
Regulation [...] shall be repealed.
Le règlement [...] est abrogé. Rozporządzenie […] traci moc.
Article 3 shall be repealed. L’article 3 est abrogé. Uchyla się art. 3.
is no longer valid as of/ceases to have effect
n’est plus valable traci moc z dniem – dotyczy tylko ograniczeń czasowych obowiązywania aktu
Zmiana numeracji
W przypadku zmiany numeracji stosuje się następujące wyrażenia:
EN FR PL
The Annex shall become Annex I and the following point shall be added to paragraph 1: „[...]”
L’annexe devient annexe I et le point suivant est ajouté au paragraphe 1: „[...]”
Niniejszy załącznik otrzymuje oznaczenie I, a w ust. 1 dodaje się pkt 1 w brzmieniu: „[...]”
The former subparagraph (f) shall become (g).
L’ancien point f) devient point g).
Dotychczasowa lit. f) otrzymuje oznaczenie lit. g).
77
OZNACZENIA JEDNOSTEK ZMIENIANYCH
1. Kiedy zmiana dotyczy niższej jednostki redakcyjnej niż artykuł, oznaczanej graficznie [np. ustępu, punktu (oznaczanych cyframi), litery czy tiret], nowy tekst zaczyna się cudzysłowem otwierającym, po którym następuje to oznaczenie (numer ustępu lub punktu, litera, tiret itd.):
W rozporządzeniu (WE) nr 409/2009 wprowadza się następujące zmiany: 1) art. 3 lit. g) otrzymuje brzmienie: „g) »stan przetworzenia« oznacza sposób, w jaki ryba jest przechowywana (świeża, świeża solona oraz mrożona).”;
2. Nawet jeśli zmieniany jest tylko pierwszy akapit w ustępie, w nowym tekście również podaje się numer tego ustępu:
3) art. 28 ust. 1 akapit pierwszy otrzymuje brzmienie: „1. Do każdego wniosku lub inicjatywy przedkładanej władzy prawodawczej przez Komisję ]...]”;
3. Jeśli zmieniana jest tylko część jednostki redakcyjnej, nie cytuje się oznaczenia tej jednostki, nawet jeśli przedmiotem zmiany jest pierwsze zdanie numerowanej (czy inaczej oznaczonej) jednostki:
c) ust. 4 zdanie pierwsze otrzymuje brzmienie: „W przypadku gdy poważne naruszenie przepisów [...].”.
4. Jeśli zmieniany jest załącznik, używa się jednej z poniższych formuł wprowadzających: W załączniku […] wprowadza się następujące zmiany:
lub jeśli zmiany są wymienione w załączniku:
W załączniku III do rozporządzenia (WE) nr 2074/2005 wprowadza się zmiany zgodnie z załącznikiem do niniejszego rozporządzenia.
Jeśli zostaje zastąpiony cały załącznik, używa się następującej formuły: Załącznik do rozporządzenia (UE) nr 7/2010 zastępuje się tekstem znajdującym się w załączniku do niniejszego rozporządzenia.
W tym ostatnim przypadku nowy tekst załącznika zostanie przedstawiony w następującej formie:
ZAŁĄCZNIK „ZAŁĄCZNIK
…………………………”
UWAGA: bez kropki po cudzysłowie zamykającym, bo nie ma zdania wprowadzającego (otwierającego wypowiedzenie).
INTERPUNKCJA W AKTACH ZMIENIAJĄCYCH
Odmiennie niż w jakichkolwiek innych polskich publikacjach, interpunkcję tekstu zmienianego zachowuje się do ostatniego znaku interpunkcyjnego (czyli umieszcza się przed
78
cudzysłowem zamykającym kropkę, przecinek czy średnik – czego nie zrobilibyśmy w innych tekstach). Po cudzysłowie umieszcza się znak interpunkcyjny przynależny do „interpunkcji zewnętrznej”.
Standardowe zasady dotyczące zapisu przepisów zmieniających:
a) kolejne zmiany wprowadzane są w punktach;
b) tekst po punkcie rozpoczyna się od małej litery;
c) każdy z punktów kończy się średnikiem, ostatni kończy się kropką;
d) wstawiany tekst umieszcza się w cudzysłowie, interpunkcja wewnątrz cudzysłowu jest zupełnie niezależna od interpunkcji poza cudzysłowem;
e) formuła wprowadzająca zmiany to „w rozporządzeniu xxx wprowadza się następujące zmiany”, ale formuła wprowadzająca w poszczególnych punktach to „otrzymuje brzmienie”.
Przykład: W rozporządzeniu xx/xxxx wprowadza się następujące zmiany: 1) art. 2 ust. 2 lit. a) otrzymuje brzmienie: „a) […];”; 2) art. 3 ust. 3 otrzymuje brzmienie: „3. Sekretarz Generalny […].”; 3) art. 4 ust. 5 otrzymuje brzmienie: „5. [...].".
Jeżeli celem punktu jest zmiana w tabeli, na końcu takiego punktu nie umieszcza się kropki ani średnika. Cudzysłów zamykający umieszcza się w ostatnim wierszu ostatniej kolumny, w którym jest tekst (który nie jest pusty), np.:
2) w części 2 pozycję dotyczącą ZZZ zastępuje się następującymi wierszami:
ZZZ1 B B XXX A XXX XXX” ZZZ2 XXX XXX XXX „ZZ ZZZ3 XXX XXX XXX
79
2.1.2.2. Sprostowania i odesłania do sprostowanych aktów
Sprostowania to zmiany wprowadzone przed przyjęciem aktu (fr. „corrigendums”) lub po jego przyjęciu (fr. „rectificatifs”). Sprostowanie wymaga dokładnego określenia aktu, którego dotyczy.
Pojawiające się w związku ze sprostowanami wyrażenia „as corrected by” i „corrected version” należy tłumaczyć odpowiednio jako „sprostowana(-e) w” (Dz.U…..) oraz „wersja sprostowana”.
Rodzaje sprostowań:
a) sprostowania do dokumentów COM – wniosków ustawodawczych, komunikatów Komisji (dokumentów prawnie niewiążących) – mają nietypową formę, na stronie tytułowej pojawia się tekst po francusku Annule et remplace ....; tekstu tego nie należy tłumaczyć, zostaje zawsze po francusku, niezależnie od języka oryginału. Sprostowanie polega na wprowadzeniu zmian wynikających z oryginału bez zaznaczania ich w trybie rejestracji zmian;
b) sprostowania klasyczne do rozporządzeń, dyrektyw i decyzji; używa się w nich formuły zamiast ... powinno być ... (ang. for ... read ...)
c) akty prostujące – decyzje, rozporządzenia, dyrektywy w sprawie sprostowania; dotyczą poważnych błędów i mają formę taką samą jak decyzje, rozporządzenia i dyrektywy; mogą dotyczyć innej wersji językowej, wówczas w języku polskim umieszcza się informację: Nie dotyczy polskiej wersji językowej.
d) sprostowania „ukryte” w rozporządzeniach, decyzjach i dyrektywach zmieniających; zazwyczaj tytuł takich aktów zawiera słowa amending and correcting (= w sprawie zmiany i sprostowania).
Odesłania do sprostowanych aktów
Obowiązuje zasada, zgodnie z którą należy pominąć w wersji polskiej informacje o sprostowaniach do dokumentów opublikowanych przed dniem 1 maja 2004 r. – sprostowanie te nigdy nie ukazały się po polsku i zostały uwzględnione w odpowiednich aktach prawnych. Przetłumaczyć należy natomiast informacje o innych sprostowaniach (a więc do późniejszych dokumentów).
2.1.2.3. Przekształcenie, ujednolicenie, konsolidacja
Przekształcenie (ang. recast, fr. refonte) Przekształcenia (ang. recast, fr. refonte) oznacza nowy samodzielny akt prawny, równocześnie uchylający wszystkie akty, które znowelizował.
Umożliwia ono wprowadzenie następujących rodzajów zmian:
• zmian terminologicznych wynikających z nieprawidłowego użycia lub użycia niespójnego z obowiązującymi ustaleniami,
80
• zmian terminologicznych wynikających z uspójnienia dwóch (lub większej liczby) oddzielnych aktów łączonych w jeden.
Zaleca się wprowadzanie wszystkich ulepszeń uznanych za niezbędne, nawet jeśli oznaczałoby to tłumaczenie na nowo całych partii tekstu.
Wzory sformułowań używanych w przekształceniach aktów prawnych (dyrektyw, rozporządzeń i decyzji) zostały przygotowane przez Służbę Prawną i są dostępne wewnętrznie lub na stronie internetowej przeznaczonej dla tłumaczy zewnętrznych.
Ujednolicenie (ang. codification, fr. codification)
Ujednolicenie oznacza połączenie większego zespołu przepisów prawnych (aktu i aktów zmieniających) w jednolity, systematyczny zbiór w drodze przyjęcia nowego aktu prawnego bez wprowadzania zmian merytorycznych.
Konsolidacja (ang. consolidation, fr. consolidation)
Konsolidacja jest nieformalnym odpowiednikiem ujednolicenia. Konsolidacja jest przedsięwzięciem redakcyjnym i – jako że nie podlega odpowiednim procedurom legislacyjnym, jej efekt nie jest prawnie wiążący – istnieje tylko dla celów informacyjnych.
2.1.2.4. Amended proposal
Wyrażenia „amended proposal” i „modified proposal” są synonimami i oznaczają „zmieniony wniosek” (fr. „proposition modifiee”).
2.1.2.5. Tytuły aktów zmieniających
Akt, którego jedynym celem jest zmiana innego aktu, powinien zawierać w tytule wyraz „zmieniający” (nie należy używać określeń takich, jak „uzupełniający”, ponieważ oznaczają one jedynie jedną z form czynności prawnej, jaką jest „zmiana”).
Jeśli zgodnie z wyraźnymi przepisami akt zmieniający wydawany jest przez inną instytucję niż ta, która wydała dokument podstawowy, tytuł powinien zawierać nazwę tej ostatniej. Np. „rozporządzenie […] Parlamentu Europejskiego i Rady […] zmieniające rozporządzenie […] Rady”.
Należy przy tym zwracać uwagę na sposób konstruowania długich i skomplikowanych tytułów aktów nowych, które również zmieniają wcześniejsze akty prawne. Przykładem nieudanego tłumaczenia może być tytuł nowego rozporządzenia REACH:
Regulation of the European Parliament and of the Council concerning the Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals (REACH), establishing a European Chemicals Agency, amending Directive 1999/45/EC of the European Parliament and of the Council and repealing Council Regulation (EEC) No 793/93 and Commission Regulation (EC) No 1488/94 as well as Council Directive 76/769/EEC and Commission Directives 91/155/EEC, 93/67/EEC, 93/105/EC and 2000/21/EC
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliow (REACH), utworzenia
81
Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak rownież dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE
Problemem jest tutaj kwestia niezręcznego wyliczenia: w sprawie czegoś, czegoś, zmieniające coś i uchylające coś. Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem byłoby: w sprawie czegoś oraz czegoś, zmieniające coś oraz uchylające coś – prowadzące do dwóch oddzielnych wyliczeń o oddzielnej składni. Czyli tytuł powinien brzmieć:
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) oraz utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak rownież dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE.
2.1.2.6. Zmiany niemające wpływu na polski tekst
W przypadkach, w których akt zmieniający wprowadza zmianę niemającą żadnego wpływu na treść polskiego tłumaczenia, należy postępować w sposób zilustrowany na poniższych przykładach:
Przykład 1:
W przypadku gdy tłumaczony jest dokument wprowadzający zmianę do istniejącego dokumentu, a w polskim tłumaczeniu poprzedniej wersji tekstu znajduje się już poprawna wersja terminu/wyrażenia (np. ponieważ tłumacz dobrze przetłumaczył błędny oryginał):
• motywy powinny być jednakowe we wszystkich wersjach językowych, więc na własną rękę nie należy niczego dodawać ani wykreślać w motywie dotyczącym zmian niemających wpływu na tekst polski. To DG redagująca tekst powinna w konsultacji z DGT sprawdzić wcześniej, które wersje trzeba zmienić lub sprostować, i umieścić odpowiednią informację w motywach (łatwym rozwiązaniem byłoby umieszczenie w motywach ogólnej informacji, że dana zmiana / poprawka dotyczy tylko niektórych wersji językowych). Praktyka jest niestety inna i w tego rodzaju aktach często motywy nic nie mówią na temat braku poprawności niektórych wersji.
• cały tekst artykułu i punktu zawierającego zmianę należy zastąpić poniższym tekstem:
[Nie dotyczy polskiej wersji językowej.]
Jest to oczywiście sytuacja wyjątkowa a dodatki w nawiasach kwadratowych muszą być zawsze ustalane ze Służbą Prawną, gdyż wszystkie zmiany tekstu muszą być rejestrowane. Powinno się wówczas powiadomić o takim dodatku również osobę zamawiającą tłumaczenie i osobę odpowiedzialną za dany tekst w danej DG.
Przykład 2: (e) The term „dangerous” shall be replaced by the term „hazardous”;
Jako że w polskiej wersji językowej termin „dangerous” jest tłumaczony tak samo jak „hazardous”, stosuje się zapis:
e) [Nie dotyczy polskiej wersji językowej].
82
2.1.3. Odesłania w tekście
2.1.3.1. Odesłanie a odniesienie
„Odesłanie” w akcie prawnym to inaczej „przepis odsyłający”. Służy on zapewnieniu skrótowości lub spójności i odsyła do innego, również obowiązującego, przepisu.
„Odniesienie” jest natomiast pojęciem ogólnym. W przypadku transponowania dyrektyw „odniesienie” w tekście ustawy (w formie przypisu) wskazuje, jaka dyrektywa została w tej ustawie transponowana do prawa krajowego. Ta ustawa pozostaje jednak samodzielnym aktem prawnym i dyrektywa zasadniczo ani jej nie uzupełnia, ani nie obowiązuje równolegle. Zatem w kontekście prawodawstwa krajowego należy mówić o „odniesieniach” do dyrektywy zawartych w prawie krajowym.
Uwaga! Angielskie słowo „reference” nie zawsze oznacza „odesłanie”, zależnie od powyższego kontekstu może ono oznaczać również „odniesienie”.
2.1.3.2. Odesłania wewnętrzne i zewnętrzne
Odesłanie wewnętrzne wskazuje na inny przepis zawarty w tym samym akcie prawnym. Odesłanie zewnętrzne wskazuje na inny akt prawa unijnego lub innego.
Muszą one być precyzyjne i umożliwiać adresatowi łatwe dotarcie do wskazanego tekstu.
Przykład odesłania wewnętrznego: „1. Zagrożenia środowiska preparatami ocenia się za pomocą jednego lub kilku sposobów podanych poniżej: a) za pomocą metody konwencjonalnej opisanej w załączniku III […]” „Procedura kontroli określona w art. 15 ma zastosowanie do […]”.
Przykład odesłania zewnętrznego: „b) przez określenia niebezpiecznych dla środowiska właściwości preparatu, koniecznych dla dokonania właściwej klasyfikacji zgodnie z kryteriami wymienionymi w załączniku VI do dyrektywy 67/548/EWG.”
2.1.3.3. Odesłania do Dziennika Urzędowego
Odesłanie do Dziennika Urzędowego może mieć formę pełną, skróconą albo formę skrótu.
Wersję pełną, tj. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, stosuje się:
• w tekście;
• w formułach dotyczących wejścia w życie aktów;
83
• w sprostowaniach dotyczących danego Dziennika Urzędowego (patrz również „wersja skrócona”).
Wersja skrócona – Dziennik Urzędowy – stosowana jest:
• w przypisach:
− Zob. s. … niniejszego Dziennika Urzędowego.
− Dotychczas nieopublikowane (nieopublikowana) w Dzienniku Urzędowym.
• w tekstach mniej oficjalnych.
Natomiast skrót, tj. Dz.U. L, Dz.U. C, Dz.U. C ... A, Dz.U. C ... E stosuje się:
• we wszystkich innych przypisach:
− (1)Dz.U. L 99 z 10.4.2001, s. 1.
− Dz.U. C 48 A z 24.2.2005.
• w tabelach:
− Dz.U. L 99 z 10.4.2001, s. 4.
W przypadku aktów sprzed 31 stycznia 2003 r. (włącznie) podaje się odesłanie do Dziennika Urzędowego Wspólnot Europejskich.
Wewnątrz tekstu powinno unikać się używania następującego zapisu: (Dz.U. L 230 z 28.8.2002, s. 7).
Odesłanie do Zbioru Orzeczeń (wyroki i orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji) ma następującą formę:
• Zb.Orz. – w przypadku odesłania do orzeczeń i wyroków opublikowanych po 1 maja 2004 r.:
sprawa [numer] [tytuł], Zb.Orz. [rok], s. […], pkt [...]
Case C-254/08 Futura Immobiliare and Others [2009] ECR I-6995, paragraph 34 sprawa C-254/08 Futura Immobiliare i in., Zb.Orz. 2009, s. I-6995, pkt 34
wyrok z dnia [data] w sprawie [numer] [tytuł], Zb.Orz. [rok], s. […], pkt [...]
Judgment of 9 November 2006 Case C-344/05 Commission v Greece (ECR 2006, p. II-127, paragraph 17) wyrok z dnia 9 listopada 2006 r. w sprawie C-344/05 Komisja przeciwko Grecji, Zb.Orz. 2006, s. II-127, pkt 17
84
• Rec. (skrót francuski) – w przypadku odesłania do orzeczeń i wyroków sprzed 1 maja 2004 r.:
sprawa [numer] [tytuł], Rec. [rok], s. […], pkt [...]
wyrok z dnia [data] w sprawie [numer] [tytuł], Rec. [rok], s. […], pkt [...] Judgment of 15 January 1986 in Case 52/84 Commission v Belgium (ECR 1986, p. 89, paragraph 12). wyrok z dnia 15 stycznia 1986 r. w sprawie 52/84 Komisja przeciwko Belgii, Rec. 1986, s. 89, pkt 12
Tytuły spraw zapisujemy pismem prostym (w wersji angielskiej często jest kursywa, ale nie ma ona uzasadnienia, bo to tytuł skrócony).
Podając rok po Rec. oraz Zb.Orz., w polskiej wersji nie stosujemy nawiasów kwadratowych, które często występują w wersji angielskiej.
Uwaga! Skróty Dz.U. i Zb.Orz. pisze się bez spacji.
2.1.3.4. Odesłania do części aktów prawnych
W przypadku odesłania do przepisu konieczne jest wskazanie jednego lub kilku elementów. Poszczególne jednostki podziału wymieniane są w kolejności malejącej pod względem hierarchii tekstu, tj. „art. [...] ust. [...] pkt [...] lit. [...] tiret [...]” bez przecinków po kolejnych jednostkach redakcyjnych. Na końcu wymienia się nazwę aktu prawnego.
Przykład: art. 53 ust. 2 dyrektywy 78/660/EWG, art. 1 ust. 1 zdanie drugie
W przypadku gdy wymienia się elementy tej samej grupy podziału, przy czym jednemu lub kilku z nich towarzyszą bardziej szczegółowe elementy odesłania, należy powtórzyć nazwę podziału dla każdego odesłania:
art. 1 i art. 2 ust. 1 (a nie: art. 1 i 2 ust. 1), ust. 1 pkt 5 i ust. 2 akapit drugi (a nie: ust. 1 pkt 5 i 2 akapit drugi).
Uwaga!
Jeśli w wyliczeniu występują jedynie kolejno następujące po sobie cyfry, należy wymienić każdą z nich z osobna, tj. art. 2, 3 i 4 (a nie: art. 2–4), ponieważ zapis taki może oznaczać przykładowo celowe pominięcie artykułu 3a.
EN FR PL
Odesłanie do elementów w ramach jednego artykułu
Article 1 article premier art. 1
Article 2 article 2 art. 2
85
Article 2a article 2 bis art. 2a
(bez spacji między cyfrą i literą)
Article 2 (1) article 2 paragraphe 1 art. 2 ust. 1
Article 2a (1) article 2 bis paragraphe 1 art. 2a ust. 1
Article 2 (a) article 2 paragraphe a art. 2 lit. a)
Article 2 (1) (a) article 2 1er paragraphe point a) art. 2 ust. 1 lit. a)
Article 2a (1) (a) article 2 bis paragraphe 1 point a)
art. 2a ust. 1 lit. a)
Article 2 (2) and (3) article 2 paragraphe 2 et paragraphe 3
art. 2 ust. 2 i 3
Articles 1, 2 and 4 articles 1er, 2 et 4 art. 1, 2 i 4
Articles 2 to 4 articles 2 à 4 art. 2–4
Articles 1 to 4 and 9 les articles 1er à 4 et 9 art. 1–4 i 9
Odesłania do jednostek nienumerowanych podajemy słowną formą liczebnika porządkowego, który stoi zawsze po rzeczowniku (np. art. 2 akapit pierwszy tiret trzecie). Z założenia błędne jest liczenie jednostek numerowanych od końca (np. akapit ostatni), mimo to w tłumaczeniu należy zachować zgodność z oryginałem. Powyższe zasady w ograniczonym zakresie dotyczą załączników. Jednostki struktury załączników często mają własne nazwy, które należy stosować. Często nie są one podane explicite w odesłaniu w języku źrodłowym. Przykładowo: odesłanie: In Chapter IV.A.1 of Annex II, należy rozpisać: W załączniku II rozdział IV sekcja A pkt 1 (po sprawdzeniu, że IV to faktycznie rozdział, a A to faktycznie sekcja). Obowiązuje tutaj również podstawowa zasada o ustawieniu struktur od najwyższej do najniższej. Nie stosujemy podwójnego w (np. *w załączniku II w rozdziale IV sekcja A -- - mogłoby oznaczać, że załącznik jest zawarty w rozdziale). Wszystkie niższe jednostki w takim przypadku podawane są w mianowniku. Wyjątkiem od zasady „od najwyższej jednostki do najniższej” są przypadki, w których załącznik bezpośrednio poprzedza nazwę aktu prawnego (np. In Chapter IV.A.1 of Annex II to Regulation ...”). W takim przypadku właściwym tłumaczeniem jest W rozdziale IV sekcja A pkt 1 w załączniku II do rozporządzenia ...). Ze względów składniowych załącznik pojawia się wtedy bezpośrednio przed do i możliwe jest powtórzenie przyimka w. Inne poprawne przykłady: W pkt 32fa załącznika XX do Porozumienia [EOG] dodaje się, co następuje lub W pkt 32fa w załączniku XX do Porozumienia dodaje się, co następuje ... W rozdziale III część 2 w załączniku I do Porozumienia [EOG] wprowadza się następujące zmiany ...
86
2.1.3.5. „Zwany dalej”
Jeśli akt ma skróconą nazwę (zwykle wprowadzaną przez wyrażenie „zwany/-a/-e dalej […]”, jest ona używana w przypadku późniejszych odniesień w danym tekście.
W przypadku umów wskazane jest wprowadzanie nazw skróconych przy użyciu wyrażenia „zwany dalej »………«”.
Wyrażenia „zwany dalej” używamy w przypadkach, gdy analogicznego wyrażenia użyto w języku źródłowym.
Przykład: Having regard to the Agreement on the European Economic Area, as amended by the Protocol adjusting the Agreement on the European Economic Area, hereinafter referred to as ‘the Agreement’, and in particular Article 98 thereof uwzględniając Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym, zmienione Protokołem dostosowującym Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym, zwane dalej „Porozumieniem”, w szczególności jego art. 98
Jeśli w języku źródłowym nie użyto takiego wyrażenia, nie używamy go w języku polskim. Podajemy wówczas formę w mianowniku w nawiasie.
Przykład: The Commission has received a complaint pursuant to Article 5 of Council Regulation (EC) No 384/96 (‘‘the basic Regulation’’). Komisja otrzymała skargę złożoną zgodnie z art. 5 rozporządzenia Rady (WE) nr 384/96 („rozporządzenie podstawowe”).
2.1.3.6. Definicje w aktach prawnych
Definicje wprowadza się słowem „oznacza” lub „oznaczają”:
Przykład: ‘‘Customs office’’ means any office at which all or some of the formalities laid down by customs rules may be completed. „Urząd celny” oznacza każdy urząd, w którym mogą zostać dokonane, w całości lub w części, formalności przewidziane przepisami celnymi. ‘‘Customs authorities’’ means the authorities responsible inter alia for applying customs rules. „Organy celne” oznaczają organy uprawnione między innymi do stosowania przepisów prawa celnego.
2.1.3.7. Spójność formalna i materialna
Terminologia stosowana w danym akcie prawnym musi być spójna zarówno wewnętrznie, jak i z aktami już obowiązującymi, zwłaszcza z aktami w tej samej dziedzinie.
Wyróżnia się dwa rodzaje spójności:
• spójność formalną i
87
• spójność materialną.
Spójność formalna oznacza, że te same terminy są stosowane do wyrażenia tych samych pojęć i identyczne terminy nie mogą być stosowane do wyrażenia różnych pojęć. Pozwala to uniknąć wieloznaczności, sprzeczności i wątpliwości co do znaczenia terminu. Zasada zachowania spójności formalnej obowiązuje w odniesieniu do przepisów danego aktu, aktów z nim powiązanych i innych aktów z tej samej dziedziny.
Spójność materialna polega na zapewnieniu logiki całego aktu. Tekst aktu nie może bowiem zawierać sprzeczności. Przyjęte definicje muszą być stosowane w całym tekście. Zdefiniowane terminy muszą być używane w sposób jednolity, a ich treść nie może odbiegać od przyjętych definicji.
Na zasady te należy zwrócić szczególną uwagę, tłumacząc akty zmieniające, wykonawcze i delegowane – stanowią one spójną całość z aktem podstawowym. Z tego względu terminologia w aktach zmieniających, delegowanych i wykonawczych musi być spójna z terminologią aktów podstawowych, nawet jeśli IATE podaje inne terminy. Tłumacząc akty zmieniające, przepisy wykonawcze czy akty delegowane, należy również sprawdzić, czy dany akt podstawowy nie został sprostowany lub zmieniony.
88
2.2. ZAGADNIENIA LEKSYKALNO-PRAWNE
W niniejszym rozdziale omówiono różnego rodzaju często pojawiające się w dokumentach sformułowania, których tłumaczenie nastręcza nierzadko trudności. Są to w większości terminy prawnicze, charakterystyczne dla unijnego dorobku prawnego niemające dokładnych odpowiedników w prawie krajowym. Ustalone ekwiwalenty w jęz. polskim uwzględniają kontekst prawa europejskiego i skutki prawne, jakie niesie ze sobą stosowanie takich, a nie innych fachowych określeń.
2.2.1. Repeal vs. Delete
repeal (fr. abroger) – uchylać / tracić moc (dotyczy całości aktu prawnego)
delete (fr. supprimer) – skreślać (dotyczy fragmentu aktu prawnego)
Forma „tracić moc” jest używana wyłącznie w przepisie uchylającym w części normatywnej aktu prawnego.
Przykłady: W przepisie uchylającym: Regulation (EC) No XXXX shall be repealed with effect from 1 January 2007. Rozporządzenie (WE) nr XXXX traci moc ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2007 r. W motywach aktu prawnego: Regulation (EC) No XXXX should be repealed. Należy uchylić rozporządzenie (WE) nr XXXX. Article 21 shall be deleted. Skreśla się art. 21.
2.2.2. Legislation
Union legislation (fr. législation de l’Union) – prawodawstwo unijne
national legislation (fr.législation nationale) – prawodawstwo krajowe, przepisy krajowe
Uwaga! Termin legislation w kontekście unijnym może oznaczać ustawodawstwo, jeżeli wiadomo, że odnosi się wyłącznie do aktów ustawodawczych (przyjmowanych w ramach procedury ustawodawczej, ang. legislative acts) w odróżnieniu od aktów o charakterze nieustawodawczym (ang. non-legislative acts). Jeżeli użycie terminów legislation, legislative nie odnosi się wyłącznie do opisanych powyżej przypadków (zwykłych i specjalnych procedur ustawodawczych), wskazane jest użycie ogólniejszych określeń: legislacja, prawodawstwo.
2.2.3. Enter into force vs. application vs. take effect
enter into force – wejście w życie
89
application - stosowanie
take effect/ become efective – stawać się skutecznym
Przykłady: This Regulation shall enter into force on... Niniejsze rozporządzenie wchodzi w życie w dniu... This regulation [article] shall apply from... Niniejsze rozporządzenie [niniejszy artykuł] stosuje się od dnia... This decision takes effect/ becomes effective from... Niniejsza decyzja staje się skuteczna od dnia…
Wyrażenie upon the entry into force tłumaczymy z chwilą wejścia w życie. Zwrot Regulation X has exhausted its effects, który pojawia się niekiedy w motywach, należy tłumaczyć: rozporządzenie X nie wywołuje już skutków.
2.2.4. Transpose vs. implement
Termin implement ma szerszy zakres pojęciowy niż termin transpose. Transpozycja polega wyłącznie na wprowadzeniu przepisów aktu normatywnego przyjętego na szczeblu UE/WE (najczęściej dyrektywy, ale nie tylko) do aktów prawa krajowego (jest to swego rodzaju „przepisanie” tych przepisów do prawa krajowego), co wiąże się następnie z przyjęciem, publikacją i wejściem w życie danych aktów krajowych.
Czasownik transpose należy tłumaczyć: transponować, a rzeczownik transposition: transpozycja.
Termin implementation (tłumaczony jako wykonanie – w odniesieniu do aktów prawnych UE/WE) obejmuje swoim zakresem znaczeniowym transpozycję danego aktu UE oraz podjęcie wszelkich czynności w celu zapewnienia stosowania odnośnych przepisów krajowych w praktyce.
Przykład: w ustawie krajowej na podstawie dyrektywy zapisano, że kierowcy TIR-ów mają rejestrować czas spędzony za kierownicą – to jest już transpozycja, ale dopiero część wdrożenia. Wdrożenie obejmuje również wprowadzenie kontroli, ustalenie organów odpowiedzialnych itp.
Niestety omawiane terminy często stosowane są niejednolicie i niekonsekwentnie w różnych wersjach językowych. Dlatego istotne jest zbadanie kontekstu, w jakim użyto danego pojęcia, aby móc dokonać prawidłowego wyboru polskiego odpowiednika.
Słowo implementation jest również używane w kontekście uprawnień wykonawczych (ang. implementing powers) Komisji. Na podstawie art. 291 ust. 2 Traktatu FUE akty prawne mogą powierzać Komisji, ewentualnie Radzie, uprawnienia do przyjmowania aktów wykonawczych (ang. implementing acts). W przypadku tytułów tego rodzaju aktów (rozporządzeń, dyrektyw, decyzji) słowo implementing zawsze należy tłumaczyć jako wykonawczy/-a/-e.
Pojęcie implementation nie ogranicza się tylko do wykonywania aktów prawnych UE/WE i jest często używane w odniesieniu do innych aktów, programów, strategii. Jako zasadę można przyjąć, że pojęcie implementation tłumaczymy jako:
90
• wykonanie lub wdrożenie – w odniesieniu do aktów prawnych UE/WE
• wdrażanie – w przypadku nowo stworzonych rozwiązań, które dopiero mają być stosowane (programy, systemy, modele);
• wdrażanie lub wprowadzanie w życie – w przypadku przepisów;
• wykonanie lub realizacja – w przypadku już obowiązujących wytycznych, strategii czy programów.
Przykłady użycia i tłumaczenia terminów implement / implementation w różnych konktekstach:
Commission Regulation (EC) No XXXX implementing Council regulation Rozporządzenie Komisji (WE) nr XXXX w sprawie wykonania rozporządzenia Rady… (co oznacza to samo co: „rozporządzenie w sprawie wprowadzenia w życie przepisów wykonawczych do rozporządzenia…”) implementing regulation – rozporządzenie wykonawcze implementing rules – przepisy wykonawcze financial implementation – realizacja finansowa budget implementation – wykonanie budżetu implementing body – organ wykonawczy implementing agency – agencja wdrażająca The Delegated Regulation implements Directive XXXX Rozporządzenie delegowane stanowi wykonanie dyrektywy XXXX
2.2.5. Established in vs. nationality
Established in
• zasadniczo używane jest w odniesieniu do osób prawnych i oznacza mająca siedzibę/ z siedzibą w. Spółka może mieć główna siedzibę w jednym kraju, a inne siedziby w innych krajach.
Przykład: Any company from Croatia, whether or not established in the Community Każda spółka z Chorwacji, posiadająca siedzibę lub jej nieposiadająca we Wspólnocie/ z siedzibą we Wspólnocie bądź poza nią
91
• jeśli established in dotyczy osoby fizycznej, to oznacza prowadząca działalność (gospodarczą) [por. freedom of establishment – swoboda przedsiębiorczości/prowadzenia działalności gospodarczej].
Nationality
• odnosi się zwykle do osób fizycznych i w kontekście prawnym słowo to należy tłumaczyć jako obywatelstwo.
• jeżeli nationality odnosi się do osoby prawnej, można zastosować wyrażenie przynależność państwowa (pojecie szersze od słowa obywatelstwo).
2.2.6. na mocy rozporządzenia, rozporządzeniem, w drodze rozporządzenia, zgodnie z rozporządzeniem itp.
1) Skutek prawny osiągnięty w powoływanym przepisie Przykłady:
... amended by Regulation ... = ... zmieniony rozporządzeniem [zmianę wprowadza się w treści tego właśnie rozporządzenia]
... Committe established by Art. XX = komitet powołany w art. XX [w art. XX powołuje się komitet YY]
... obligations under Article XX = ... zobowiązania na mocy art. XX [w art. XX nakłada się określone zobowiązania]
... as determined under Article XX = ... jak określono w art. XX [w art. XX określa się szczegółowo np. warunki]
Wyrażenia na mocy rozporządzenia, rozporządzeniem i w drodze rozporządzenia, czy też wprowadzony na mocy art. XX, wprowadzony art. XX, wprowadzony w art. XX uważa się za synonimy. Zalecaną formą jest w tym przypadku stosowanie narzędnika. Dotyczą one sytuacji, w których skutek prawny jest osiągnięty w danym akcie prawnym lub jego przepisie.
Angielskim odpowiednikiem takich wyrażeń są najczęściej: by, in, under.
W takim znaczeniu błędne jest przede wszystkim używanie odpowiednika zgodnie z.
Angielskie konstrukcje z by + tytuł aktu prawnego (np. by Regulation 1044/2001…) tłumaczy się na polski, zwyczajowo używając narzędnika.
2) Odesłanie do normy kompetencyjnej Przykładowo: art. XX stanowi: Po rozpatrzeniu wniosku Komisja udziela zezwoleń .... W momencie udzielania zezwolenia Komisja odwołuje się do swoich uprawnień określonych w art. XX: Na podstawie art. XX Komisja po rozpatrzeniu wniosku udziela zezwolenia na....
W takim przypadku w języku polskim stosuje się najczęściej wyrażenie na podstawie.
Angielskim odpowiednikiem takich wyrażeń najczęściej jest: pursuant to, under [używane często niekonsekwentnie].
Przykłady:
opinion of the Commission pursuant to Article 294(7)(c) TFEU – opinia Komisji na podstawie art. 249 ust. 7 lit. c) TFUE
92
Following a request an expiry and interim review pursuant to Articles 11(2) and 11(3) of the basic Regulation was initiated – W następstwie złożenia wniosku wszczęto przegląd wygaśnięcia i przegląd okresowy na podstawie art. 11 ust. 2 i 11 ust. 3 rozporządzenia podstawowego
W takim znaczeniu sugeruje się unikanie odpowiednika na mocy.
W szczególnym przypadku, gdy w języku angielskim pojawia się wyrażenie in the application of Art. XX, prawidłowym tłumaczeniem jest tylko w zastosowaniu art. XX
3) Cytat, odwołanie się do normy, wskazanie na brak sprzeczności Przykładowo:
Zgodnie z art. 11 ust. 3 rozporządzenia podstawowego możliwe jest wszczęcie przeglądu okresowego ...
Art. 11 ust. 3 rozporządzenia stanowi o możliwości wszczęcia przeglądu okresowego ...
Wszczęcie przeglądu okresowego, o którym mowa w art. 11 ust. 3 rozporządzenia podstawowego, ....
W takim przypadku stwierdza się fakt brzmienia bądź istnienia jakiegoś przepisu, bez wskazywania na osiągnięcie w nim skutku prawnego ani bez umocowania w nim działania. Umocowanie takie może pojawiać się w kolejnym zdaniu (np. W związku z powyższym Komisja wszczyna przegląd okresowy...).
Do dyspozycji tłumacza są w takim przypadku różnorodne środki, w tym m.in.: zgodnie z, stanowi.
Błędne w takim przypadku są wyrażenia: na mocy, na podstawie.
Inna konstrukcja: o którym mowa w art. XX.
2.2.7. Przepisy vs. postanowienia
Występujące często w aktach prawnych angielskie słowo provisions może mieć w języku polskim dwojakie znaczenie, w zależności od rodzaju aktu, do którego się odnosi. I tak:
• Przepisy – w aktach autorytatywnych (dyrektywach, rozporządzeniach, ustawach itp.)
• Postanowienia – w umowach zawieranych między równorzędnymi stronami (np. w traktatach)
2.2.8. Umowa o coś czy o czymś
umowa o coś/na coś: jeśli wymienione są świadczenia, do których zobowiązuje się jedna strona
Przykłady umowa o pracę umowa o dzieło umowa na dostawy broni
umowa o czymś: jeśli wymienione są świadczenia, do których zobowiązują się obie strony
93
Przykład umowa o wymianie handlowej
(za Słownikiem poprawnej polszczyzny)
2.2.9. Without prejudice
Jeżeli without prejudice odnosi się do aktu prawnego lub jego części, stosujemy wyrażenie nie naruszając, używając słowa przepisy
Przykłady Without prejudice to Article 19 … Nie naruszając przepisów art. 19 … Without prejudice to Council Regulation Nie naruszając przepisów rozporządzenia Rady …
This decision shall be without prejudice to the Commission Decision Niniejsza decyzja nie narusza przepisów decyzji Komisji
Ale jeżeli without prejudice odnosi się do czego innego, używamy wyrażenia bez uszczerbku Przykłady
Its provisions were without prejudice to the application of Article 82 Jej przepisy pozostają bez uszczerbku dla stosowania (postanowień) art. 82 Without prejudice to controls related to … Bez uszczerbku dla kontroli związanych z …
Stosując powyższe zasady, należy unikać błędnych gramatycznie zdań, w których podmiot zdania imiesłowowego może być niejasny np.
*Nie naruszając przepisów ust. 1, kury kwalifikują się do transportu ....
2.2.10. If appropriate
Za poprawne tłumaczenie wyrażenia if appropriate w zależności od kontekstu można uznać następujące ekwiwalenty w jęz. polskim:
w miarę potrzeb, w stosownych przypadkach, w uzasadnionych przypadkach, w razie potrzeby, jeśli jest to uzasadnione, w odpowiednich przypadkach
2.2.11. Delegation, (permanent) representation, mission
Komisja Europejska posiada w innych państwach swoje:
• przedstawicielstwa (ang.: representations) – w państwach członkowskich UE
94
• delegatury (ang.: delegations) – w krajach trzecich (niebędących państwami członkowskimi UE)
Państwa posiadają przy UE swoje:
• stałe przedstawicielstwa (ang.: permanent representations) – dotyczy to państw członkowskich
• misje (ang.: missions) – w przypadku państw trzecich.
Państwa mają również misje dyplomatyczne przy innych organizacjach.
Przykłady Stałe Przedstawicielstwo RP przy NATO (ang. Permanent Delegation of RP to NATO) Stałe Przedstawicielstwo RP przy Biurze ONZ (ang. Permanent Mission of RP to UN)
2.2.12. Export & import
Angielski termin export tłumaczymy jako wywóz, natomiast import jako przywóz, oprócz przypadków szczególnych, które nie dotyczą towarów:
np. eksport energii
eksport usług
eksport świadczeń (konkretny kontekst ubezpieczeń społecznych)
2.2.13. Legislative
Należy zwrócić uwagę, że słowo legislative jest używane w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w szczególnym sensie: odróżnia się w ten sposób akty prawne ustawodawcze (legislative) od aktów prawnych nieustawodawczych (non-legislative). W przypadku odwołania do tego typu aktów, przyjmowana w ramach procedury ustawodawcznej (legislative procedure) należy stosować taki właśnie odpowiednik. W większości innych przypadków, gdzie słowo legislative jest używane w szerszym sensie, odpowiednikiem będzie przymiotnik prawodawczy.
2.2.14. Shall
Angielski czasownik modalny shall jest używany w części normatywnej aktów prawnych (w artykułach), w przepisach, które mają charakter obligatoryjny, nakładają zobowiązanie. W języku francuskim i niemieckim zasadniczo używa się w takich przypadkach trybu oznajmującego czasu teraźniejszego. Również w języku polskim zasadniczo stosuje się czas teraźniejszy.
W wypadku, gdy w tekście oryginału słowo shall wyraża zobowiązanie do jednorazowego wykonania danej czynności w przyszłości, z podaniem konkretnej daty jej wykonania, dopuszczalne jest użycie w tekście polskim czasu przyszłego.
Istnieją jednak wyjątki od tej zasady. Czasami niezbędne jest wyrażenie explicite zobowiązania przez użycie czasownika musieć lub zakazu przez użycie konstrukcji nie móc (=shall not). Dzieje się tak w przypadkach, gdy istnieje ryzyko, że wypowiedź z użyciem
95
czasownika w trybie oznajmującym czasu teraźniejszego może być uznana za wypowiedź o charakterze czysto oznajmującym. Najlepiej zobrazować takie sytuacje na przykładach:
Przykład 1: The Authority shall … develop a common approach to the identification and measurement of systemic importance, including quantitative and qualitative indicators as appropriate. These indicators shall be a critical element in the determination of appropriate supervisory actions. … EBA opracowuje wspólne podejście do identyfikacji i mierzenia znaczenia systemowego, w tym – w stosownych przypadkach – wskaźników ilościowych i jakościowych. Wskaźniki te muszą mieć kluczowe znaczenie przy określaniu odpowiednich działań nadzorczych.
Tłumaczenie wskaźniki te mają kluczowe znaczenie, mogłoby być odczytane jako komentarz, a nie jako zobowiązanie do ich stosowania.
Przykład 2: Member States shall endeavour to ensure that beneficiaries of international protection … have access to appropriate schemes for the assessment, validation and accreditation of their prior learning. Any such measures shall respect Articles 2(2) and 3(3) of Directive 2005/36/EC ... Państwa członkowskie dążą do zapewnienia beneficjentom ochrony międzynarodowej … dostępu do odpowiednich systemów oceny, nostryfikowania i zaliczania ich wcześniejszego kształcenia. Wszystkie takie środki muszą być zgodne z art. 2 ust. 2 i art. 3 ust. 3 dyrektywy 2005/36/WE …
Tłumaczenie wszystkie takie środki są zgodne z art. mogłoby być odczytane jako stwierdzenie ich zgodności (uważa się je za zgodne). Chodzi natomiast o to, że środki takie muszą być zaprojektowane z poszanowaniem powołanych przepisów.
Przykład 3: Measures adopted pursuant to this Article shall not interfere with Member States' competences in deciding on the implementation of health technology assessment conclusions… Środki przyjęte zgodnie z niniejszym artykułem nie mogą kolidować z kompetencjami państw członkowskich w zakresie decydowania o wprowadzaniu w życie wniosków z oceny technologii medycznych…
Tłumaczenie nie kolidują oznaczałoby, że uważa się je za niekolidujące (przykład z przeczeniem, analogiczny do przykładu 2).
Przykład 4: from 1 January 2013, ventilation fans shall not have a lower target energy efficiency than as defined in Annex I od dnia 1 stycznia 2013 r. wentylatory przeznaczone do systemów wentylacji nie mogą mieć docelowej sprawności energetycznej o wartości niższej niż określona w załączniku I
Tłumaczenie nie mają nie byłoby odebrane jako zakaz.
2.2.15. provide for
Prawidłowe, najczęściej używane tłumaczenia tego wyrażenia to przewidywać, określać. The Directive provides for three solutions. Dyrektywa przewiduje trzy rozwiązania.
Powyższa konstrukcja, w której podmiotem jest akt prawny lub konkretny przepis, jest uznana za poprawną.
Należy unikać tłumaczenia provide for czasownikami takimi, jak zapewnić, umożliwić, pozwolić, ponieważ są to czasowniki zarezerwowane dla innego rodzaju zobowiązań w akcie prawnym.
96
Each Member State shall provide for the effective possibility to appeal against the ... *Każde państwo członkowskie zapewnia skuteczną możliwość odwoływania się do sądu od decyzji o ... Każde państwo członkowskie przewiduje skuteczną możliwość odwoływania się do sądu od decyzji o ...
Wyrażenie as provided for in [Article XX] należy tłumaczyć jak określono w [art. XX] lub jak przewidziano w [art. XX]. Niepoprawna jest form *zgodnie z [art. XX].
Niekiedy można użyć po prostu konstrukcji przewidziany w lub określony w, ale trzeba wówczas upewnić się, czy imiesłów łączy się z właściwym rzeczownikiem.
Czasowniki lay down i provide for mogą występować obok siebie, co niekoniecznie oznacza, że należy je rozumieć inaczej. Dla rozróżnienia należy tłumaczyć odpowiednio: określać i przewidywać.
2.2.16. Unless
Wyrażenie unless w aktach prawnych zaleca się tłumaczyć wyrażeniem chyba że. Po wyrażeniu chyba że możliwe jest utrzymanie takiej samej formy zdania (z przeczeniem lub bez przeczenia) jak w oryginale.
The Agreement shall be tacitly renewed on a yearly basis unless one of the Parties denounces it in writing six months before the date of expiry. Umowę przedłuża się automatycznie każdorazowo na kolejny rok, chyba że któraś ze Stron wypowie ją w formie pisemnej na sześć miesięcy przed upływem daty końcowej jej obowiązywania.
97
3. MATERIAŁY I POMOCE
3.1. GDZIE ZNALEŹĆ AKTY PRAWNE I INNE DOKUMENTY?
3.1.1. EUR-Lex
3.1.1.1.Podstawowe informacje
EUR-Lex (http://eur-lex.europa.eu/pl/index.htm) jest podstawowym narzędziem dostępu do unijnych aktów prawnych. Internetowy serwis, którego opracowaniem zajmuje się Urząd Publikacji, umożliwia dostęp zarówno do papierowych wydań Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej w formie elektronicznej, jak również do innych formatów tekstu (np. HTML i DOC).
Strona wyszukiwania (http://eur-lex.europa.eu/RECH_menu.do?ihmlang=pl) umożliwia wyszukiwanie dokumentu z wykorzystaniem wielu kryteriów, m.in. numeru naturalnego, numeru Celex, adresu publikacyjnego w Dzienniku Urzędowym, daty wydania itd. Numer Celex to jednolity sposób kodowania aktów prawnych, a podstawowa zasada jego tworzenia wygląda w następujący sposób: kod rodzaju aktu prawnego (np. 3 dla aktu prawa wtórnego) + rok (4 cyfry) + R (dla rozporządzenia) lub L (dla dyrektywy) lub D (dla decyzji), a następnie numer aktu. Przykładowo dyrektywa o numerze naturalnym 414/91 oznaczona jest numerem CELEX: 31991L0414.
W EUR-Lexie można również znaleźć skonsolidowane teksty aktów prawnych (http://eur-lex.europa.eu/RECH_consolidated.do). Teksty skonsolidowane jako takie nie mają mocy prawnej, służą jedynie większej przejrzystości prawodawstwa. W razie wątpliwości należy odwołać się do tekstów poszczególnych aktów zmieniających, wymienionych na początku treści aktu skonsolidowanego.
W elektronicznej wersji EUR-Lexa można również znaleźć skonsolidowane teksty traktatów (Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Traktat o Unii Europejskiej) pod adresem:
http://eur-lex.europa.eu/pl/treaties/index.htm
Jak znaleźć teksty aktów prawnych?
a) znając numer naturalny, np. dyrektywa 91/414/EWG:
w menu „Wyszukiwanie proste” http://eur-lex.europa.eu/RECH_menu.do?ihmlang=pl należy wybrać opcję „Numer naturalny”, wpisać rok i numer dyrektywy;
b) znając adres publikacyjny w Dzienniku Urzędowym np. (Dz.U. L 230 z 19.8.1991, s. 1):
w menu „Wyszukiwanie proste” http://eur-lex.europa.eu/RECH_menu.do?ihmlang=pl należy wybrać opcję „Dziennik Urzędowy” i wpisać odpowiednie elementy adresu publikacyjnego;
c) znając fragment tekstu w dowolnym języku:
w menu „Wyszukiwanie proste” http://eur-lex.europa.eu/RECH_menu.do?ihmlang=pl należy wybrać opcję „Słowa”, wpisać odpowiedni fragment i wybrać język wyszukiwania; istnieje możliwość wyszukiwania słów w samych tytułach lub w treści i w tytule.
d) znając numer COM (dotyczy m.in. komunikatów Komisji i wniosków legislacyjnych Komisji):
98
w menu „Wyszukiwanie proste” http://eur-lex.europa.eu/RECH_menu.do?ihmlang=pl należy wybrać opcję „Numer naturalny”, zaznaczyć opcję „dok. KOM” i wpisać odpowiedni rok i numer.
3.1.1.2.Wybrane dokumenty
a) Regulamin pracowniczy (ang. Staff Regulations)
Tekst regulaminu pracowniczego jest zawarty w rozporządzeniu nr 31 z 1962 r. (Celex: 31962R0031). Tekst był wielokrotnie zmieniany, w EUR-Lexie można znaleźć najbardziej aktualną wersję skonsolidowaną.
b) Protokół w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich
Dokument ten stanowi część Traktatu ustanawiającego Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich („traktat fuzyjny”). Tekst w języku polskim można znaleźć na stronie EUR-Lexu poświęconej traktatom:
http://eur-lex.europa.eu/pl/treaties/index.htm
c) Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym
Tekst polski został opublikowany z numerem CELEX: 21994A0103(74)
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/pl/dd//11/52/21994A0103(74)PL.pdf
d) taryfa celna i kody TARIC
Nazwy pozycji Nomenklatury scalonej należy zawsze sprawdzić w najnowszej wersji rozporządzenia. Pozycje te są zawarte w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 948/2009 z dnia 30 września 2009 r. zmieniającym załącznik I do rozporządzenia Rady (EWG) nr 2658/87 w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej
Bardziej szczegółowa klasyfikacja (ośmiocyfrowe kody TARIC) można znaleźć na stronach wyszukiwarki TARIC:
http://ec.europa.eu/taxation_customs/dds2/taric/taric_consultation.jsp?Lang=pl&Screen=0&redirectionDate=20110131
3.1.1.3. Formex
FORMEX to usługa Urzędu Publikacji umożliwiająca konwersję aktów prawnych w formacie PDF do formatu RTF:
http://legiswrite.opoce.cec.eu.int/lgw/actions/setUpOjSearch.do
Na tej stronie można zamówić w formacie RTF dowolny dokument opublikowany w Dzienniku Urzędowym w dowolnym roku w formie dokumentu Word (znając jego adres publikacyjny).
http://legiswrite.opoce.cec.eu.int/lgw/actions/setUpClSearch.do
99
Na tej stronie można pobrać skonsolidowany tekst aktu prawnego w formacie RTF. W polu „Family” należy podać numer CELEX bez pierwszej cyfry: np. 2000L0029 (zob. 3.1.1.1). W Polu „Layer/Couche” nie trzeba wprowadzać wartości.
3.1.2. Bazy dokumentacyjne poszczególnych instytucji
Oprócz bazy EUR-Lex dokumenty poszczególnych instytucji można znaleźć dzięki następujących wyszukiwarkom:
• Rejestr dokumentów Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/recherche.cfm?CL=pl
• Komunikaty prasowe Komisji Europejskiej: http://europa.eu/rapid/searchAction.do
• Przebieg międzyinstytucjonalnego procesu decyzyjnego: Prelex: http://ec.europa.eu/prelex/apcnet.cfm
• OEiL: http://www.europarl.europa.eu/oeil/search.jsp
• Dokumenty Parlamentu Europejskiego: http://www.europarl.europa.eu/registre/recherche/RechercheAvancee.cfm
• Dokumenty Rady Unii Europejskiej: http://register.consilium.eu.int/servlet/driver?page=Advanced&typ=&lang=EN&fc=REGAISEN&srm=25&md=100&cmsid=639
• Dokumenty Trybunału Sprawiedliwości: http://curia.eu.int/jurisp/cgi-bin/form.pl?lang=pl
(Uwaga: Wszystkie wyroki/orzeczenia wydane od 2004 r. są tłumaczone na polski i można je znaleźć, korzystając z powyższej wyszukiwarki. Orzeczenia Sądu Pierwszej Instancji mogą pojawiać się w języku polskim z małym opóźnieniem. Jeśli chodzi o wyroki/orzeczenia sprzed 2004 r. dostępne są tłumaczenia tylko kilkudziesięciu najważniejszych spraw.)
• Tenders Electronic Daily, przetargi ogłaszane w Dzienniku Urzędowym: http://ted.europa.eu/
• Prace komitetów w ramach procedury komitetowej: http://ec.europa.eu/transparency/regcomitology/index.cfm?CLX=en
• Decyzje Komisji Europejskiej w zakresie pomocy państwa: http://ec.europa.eu/community_law/state_aids/state_aids_texts_en.htm
3.1.3. Jednostki organizacyjne w poszczególnych instytucjach
Wykaz struktury hierarchicznej w poszczególnych instytucjach można znaleźć w ogólnie dostępnej bazie „WhoIsWho”:
http://europa.eu/whoiswho/index.htm
Część nazw może być jednak niedostępna w języku polskim.
100
Wiele nazw można również znaleźć na stronach internetowych poszczególnych instytucji oraz w aktach prawnych powołujących dane jednostki.
Należy zwrócić uwagę, że baza danych „WhoIsWho” nie jest aktualizowana na bieżąco. Informacje dostępne w IATE i w innych dokumentach aktualizowanych na bieżąco mogą być bardziej aktualne.
W IATE można znaleźć między innymi nazwy komitetów wspierających Komisję.
3.2. GDZIE ZNALEŹĆ POTRZEBNĄ TERMINOLOGIĘ?
Podstawową bazą terminologiczną, wspólną dla wszystkich instytucji unijnych jest baza IATE, dostępna pod adresem: http://iate.europa.eu/.
W bazie można wyszukiwać odpowiedniki terminów we wszystkich językach urzędowych Unii Europejskiej. Oprócz odpowiedników w bazie można również znaleźć definicje pojęć, dokumenty źródłowe, z których termin pochodzi, oraz informacje o wiarygodności terminu (1 oznacza niską wiarygodność, 4 bardzo wysoką wiarygodność).
Oprócz tego terminologowie Komisji Europejskiej przygotowują słownik terminów udostępniany na stronie:
http://ec.europa.eu/translation/polish/guidelines/pl_guidelines_en.htm
Słownik ten zawiera również terminy obowiązujące, które nie znalazły się w IATE.
Należy pamiętać o tym, że IATE i słownik mają pierwszeństwo zastosowania przed innymi materiałami będącymi źródłem terminologii (takimi jak Eur-Lex i inne ogólne materiały referencyjne). Jednakże istnieją szczególne sytuacje, w których należy postąpić inaczej, na przykład tłumacząc akt prawny zmieniający inny akt prawny, należy ze względu na spójność zastosować taką terminologię, jakiej użyto w akcie zmienianym.
101
ZAŁĄCZNIK Nazwy miejscowości i regionów
BELGIA
Królestwo Belgii Belgique / le Royaume de Belgique (FR) België / Koninkrijk België (NL) Belgien / Königreich Belgien (DE) Języki urzędowe Unii Europejskiej: niderlandzki (NL), francuski (FR), niemiecki (DE). Podział terytorialny Belgii jest dwojakiego rodzaju: 1) Podział administracyjny na 3 autonomiczne regiony: - region Flandrii, - region Walonii, - region stołeczny Brukseli. Regiony dzielą się na prowincje (z wyjątkiem regionu stołecznego Brukseli), które z kolei dzielą się na okręgi, a te na gminy (zob. tabela poniżej). Formalnie kompetencje regionów obejmują m.in. kwestie administracji, infrastruktury, gospodarki, ochrony środowiska. 2) Podział na 3 wspólnoty, do których kompetencji należą sprawy językowe, kultura, edukacja, ochrona zdrowia: - wspólnota flamandzka, - wspólnota francuska, - wspólnota niemieckojęzyczna. Wspólnoty sprawują swoje kompetencje na czterech wydzielonych obszarach językowych: Wspólnota flamandzka działa na obszarze niderlandzkojęzycznym (= region Flandrii) oraz na obszarze dwujęzycznym Brukseli (= region stołeczny Brukseli). Wspólnota francuska działa na obszarze francuskojęzycznym (region Walonii z wyjątkiem 9 gmin prowincji Liège) oraz na obszarze dwujęzycznym Brukseli (= region stołeczny Brukseli). Wspólnota niemieckojęzyczna działa na obszarze niemieckojęzycznym (9 gmin prowincji Liège przy granicy z Niemcami). W praktyce władze regionu Flandrii postanowiły połączyć swoje kompetencje z kompetencjami instytucji wspólnoty flamandzkiej, tworząc zunifikowane władze (prawodawcze i wykonawcze) Flandrii, obejmujące swym zakresem działania zarówno region Flandrii, jak i niderlandzkojęzyczną część ludności regionu stołecznego Brukseli. Siedzibą władz Flandrii jest Bruksela, która jest również stolicą regionu Flandrii, mimo że nie leży na jego terytorium (jest terytorialnie częścią regionu stołecznego Brukseli). (źródła: en.wikipedia.org, www.flanders.be)
102
Nazwy kategorii jednostek podziału terytorialnego: FR NL DE PL liczba NUTS liczbarégion(s) gewest(en) Region region 3 NUTS
1 3
province(s) provincie(s) Provinz(en) prowincja 10 NUTS 2
11*
arrondissement(s) arrondissement(en) Arrondissement(s) / Bezirk(e)
okręg 43 NUTS 3
43
commune(s) gemeente(n) Gemeinde(n) gmina communauté(s) gemeenschap(-
pen) Gemeinschaft(en) wspólnota
* Jednostki na poziomie NUTS 2 odpowiadają prowincjom, z wyjątkiem okręgu stołecznego Brukseli, który nie dzieli się na prowincje i stanowi osobną jednostkę NUTS 2 (a także NUTS 1, jako region, i NUTS 3, jako okręg). Nazwy jednostek terytorialnych:
Nazwa miejscowa Nazwy alternatywne
Nazwa polska Nazwa miejscowa
Nazwy alternatywne
Nazwa polska
Vlaanderen (Vlaams Gewest)
Région flamande
Flandria (region Flandrii)
Brussel* Bruxelles* Bruksela*
Antwerpen Anvers Antwerpia Antwerpen Anvers Antwerpia Vlaams Brabant Brabant
flamand Brabancja Flamandzka
Leuven Louvain Leuven
Oost-Vlaanderen Flandre Orientale
Flandria Wschodnia
Gent Gand Gandawa
West-Vlaanderen
Flandre Occidentale
Flandria Zachodnia
Brugge Bruges Brugia
Limburg Limbourg Limburgia Hasselt Hasselt FR: Région
wallonne (Wallonie)
DE: Wallonische Region (Wallonie)
Waals Gewest (Wallonië)
Walonia (region Walonii)
Namur Namen Namur
Brabant wallon Waals Brabant
Brabancja Walońska
Wavre Waver Wavre
Hainaut Hainaut Mons Bergen Mons Liège FR: Luik
DE: Lüttich Liège Liège NL: Luik
DE: Lüttich Liège
Luxembourg Luxemburg Luksemburgia Arlon Aarlen Arlon Namur Namen Namur Namur Namen Namur
FR: Région de Bruxelles-Capitale
NL: Brussels
Region (stołeczny) Brukseli
103
Hoofdstedelijk Gewest
* Stolicą regionu Flandrii i siedzibą władz Flandrii jest Bruksela, mimo że nie leży na terytorium regionu Flandrii (jest terytorialnie częścią regionu stołecznego Brukseli).
Nazwy miejscowości mające polskie odpowiedniki: nazwa miejscowa / nazwa alternatywna
teksty „typu 1” teksty „typu 2” „teksty „typu 3”
Antwerpen NL Antwerpia Antwerpia Antwerpen Brugge NL Brugia Brugia Brugge Brussel NL / Bruxelles FR Bruksela Bruksela Brussel lub
Bruxelles Gent NL Gandawa (Gent) Gandawa Gent Oostende NL Ostenda Ostenda Oostende Indeks nazw alternatywnych miejscowości Indeks zawiera nazwy miejscowości w językach innych niż język obowiązujący na danym terenie. Nazwy te oznaczono kursywą; odsyłacz (>) wskazuje nazwę w języku obowiązującym na danym terenie (drukiem prostym). Gwiazdką (*) oznaczono miejscowości, które mają polskie nazwy; decyzję o ewentualnym użyciu polskiej nazwy należy podjąć na podstawie spisu „Nazwy miejscowości mające polskie odpowiedniki” powyżej, w zależności od rodzaju tekstu. Indeks nie jest wyczerpujący (zawiera tylko ważniejsze nazwy). Aarlen NL > Arlon FR Aat NL > Ath FR Antwerp EN > Antwerpen* NL Anvers FR > Antwerpen* NL Audenarde FR > Oudenaarde NL Bastenaken NL > Bastogne FR Bergen NL > Mons FR Borgworm NL > Waremme FR Bruges FR, EN > Brugge* NL Brussels EN > Brussel* NL / Bruxelles* FR Courtrai FR > Kortrijk NL Doornik NL > Tournai FR Furnes FR > Veurne NL Gand FR > Gent* NL Ghent EN > Gent* NL Geldenaken NL > Jodoigne FR
104
Grammont FR > Geraardsbergen NL Hoei NL > Huy FR Le Coq FR > De Haan NL Léau FR > Zoutleeuw NL Lierre FR > Lier NL Louvain FR > Leuven1 NL 1 Uwaga – nie mylić z miejscowością Louvain-la-Neuve w Walonii, niemającą nazwy niderlandzkiej. Luik NL > Liège FR Lüttich DE > Liège FR Malines FR > Mechelen NL Moeskroen NL > Mouscron FR Namen NL > Namur FR Nijvel NL > Nivelles FR Ostende FR > Oostende* NL Renaix FR > Ronse NL Roulers FR > Roeselare NL Saint-Nicolas FR > Sint Niklaas NL Saint Trond FR > Sint-Truiden NL Tirlemont FR > Tienen NL Tongres FR > Tongeren NL Waver NL > Wavre FR Ypres FR > Ieper NL Zinnik NL > Soignies FR
BUŁGARIA Bułgaria (BG) Republika Bułgarii (България, Република България) Język urzędowy UE: bułgarski (BG) obyw. Bułgar, Bułgarka, Bułgarzy stol. Sofia, D. Sofii, Mc. Sofii przym. sofijski mieszk. sofijczyk, sofijka, sofijczycy Uwaga: Jeżeli w oryginale podano nazwę geograficzną zapisaną alfabetem bułgarskim, należy ją podać w transkrypcji na jęz. polski według zasad opisanych w Vademecum (pkt 1.1.2.3). Podział terytorialny BG PL NUTS liczba rajon region NUTS 1 2 rajon za planirane region statystyczny NUTS 2 6 obłast/oblast obwód NUTS 3 28 obsztina gmina 278
105
Regiony (NUTS 1) BG Transkrypcja PL Северна и югоизточна България
Sewerna i Jugoiztoczna Bułgaria
Югозападна и южна централна България
Jugozapadna i Jużna Centralna Bułgaria
Regiony statystyczne (NUTS 2) BG Transkryp. PL Северозападен Sewerozapaden Северен централен Seweren centralen Североизточен Seweroiztoczen Югоизточен Jugoiztoczen Югозападен Jugozapaden Южен централен Jużen centralen Obwody (NUTS 3) Nazwy obwodów pokrywają się z nazwami miast wymienionymi w tabeli „Stolice obwodów”. W języku bułgarskim mają one formę przymiotnikową (Благоевградска област). W zapisie polskim należy stosować zapis obwód + nazwa miasta (ewentualnie samą nazwę miasta) Wyjątkiem jest Sofia, która jest miastem wydzielonym w obwodzie sofijskim. Przykłady: BG PL Благоевградска област obwód Błagojewgrad Добричка област obwód Dobricz София (столица) Sofia (miasto) Софийска област obwód sofijski Stolice obwodów Nazwa miejscowa Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3 Благоевград Błagojewgrad Błagojewgrad Blagoevgrad Бургас Burgas Burgas Burgas Хасково Chaskowo Chaskowo Haskovo Добрич Dobricz Dobricz Dobrich Габрово Gabrowo Gabrowo Gabrovo Ямбол Jamboł Jamboł Yambol Кюстендил Kiustendił Kiustendił Kyustendil Кърджали Kyrdżali Kyrdżali Kardzhali Ловеч Łowecz Łowecz Lovech Монтана Montana Montana Montana Пазарджик Pazardżik Pazardżik Pazardzhik Перник Pernik Pernik Pernik Плевен Plewen Plewen Pleven
106
Пловдив Płowdiw Płowdiw Plovdiv Разград Razgrad Razgrad Razgrad Русе Ruse Ruse Ruse Силистра Silistra Silistra Silistra Сливен Sliwen Sliwen Sliven Смолян Smolan Smolan Smolyan София Sofia Sofia Sofia Стара Загора Stara Zagora Stara Zagora Stara Zagora Шумен Szumen Szumen Shumen Търговище Tyrgowiszte Tyrgowiszte Targovishte Варна Warna Warna Varna Видин Widin Widin Vidin Велико Търново Wielkie Tyrnowo Wielkie Tyrnowo Veliko Tarnovo Враца Wraca Wraca Vratsa *Nazwy pozostałych miejscowości w transkrypcji na jęz. polski można znaleźć w Zeszycie 11 KSNG.
REPUBLIKA CZESKA Česká republika Język urzędowy Unii Europejskiej: czeski (CS). Uwagi do nazwy:
Republika Czeska (CS Česká republika, nieformalnie Česko) obejmuje trzy krainy historyczne:
- Czechy (CS Čechy, LA i EN Bohemia, FR Bohême, DE Böhmen),
- Morawy (CS Morava, LA i EN Moravia, FR Moravie, DE Mähren / Morawien),
- Śląsk Czeski (CS České Slezsko, EN Czech Silesia, FR Silésie tchèque, DE Tschechisch Schlesien / Böhmisch Schlesien / Mährisch Schlesien).
Stąd oficjalna nazwa kraju – „Republika Czeska”, dla odróżnienia od krainy historycznej Czech. W tekstach oficjalnych należy używać wyłącznie tej nazwy. Jednocześnie Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami RP podaje nazwę „Czechy” jako poprawną w odniesieniu do państwa. W tłumaczeniach unijnych nazwy tej można używać w tekstach skierowanych do ogółu społeczeństwa, z wyjątkiem przypadków, kiedy istotne jest rozróżnienie na Republikę Czeską i Czechy w znaczeniu krainy (np. jeśli w tekście angielskim występuje również nazwa „Bohemia”, jej odpowiednikiem w tekście polskim powinny być „Czechy”, a nazwę „the Czech Republic” należy wówczas tłumaczyć jako „Republika Czeska”).
Podział terytorialny: CS PL NUTS liczba NUTS 1 1
107
NUTS 2 8kraj kraj NUTS 3 14okres powiat 77obec s rozšířenou působností gmina z rozszerzonymi
uprawnieniami 204
Nazwy krajów: Nazwa miejscowa Nazwa polska Nazwa miejscowa Nazwa polska kraj kraj krajské město ośrodek
administracyjny kraju Kralovehradecký hradecki Hradec Králové Hradec Králové Karlovarský karlowarski Karlovy Vary Karlowe Wary* Liberecký liberecki Liberec Liberec Moravskoslezský morawsko-śląski Ostrava Ostrawa* Olomoucký ołomuniecki Olomouc Ołomuniec* Pardubický pardubicki Pardubice Pardubice Plzeňský pilzneński Plzeň Pilzno* Jihočeský południowoczeski České Budějovice Czeskie Budziejowice* Jihomoravský południowomorawski Brno Brno Středočeský środkowoczeski Praha Praga* Ústecký uściański Ústí nad Labem Uście nad Łabą* Vysočina Vysočina Jihlava Igława* Zlínský zliński Zlín Zlín Hlavní město Praha miasto stołeczne Praga * Zob. reguły stosowania nazw miejscowych lub polskich w tabeli „Nazwy miejscowości”. Nazwy miejscowości: nazwa CS teksty „typu 1” teksty „typu 2” teksty „typu 3” Břeclav Brzecław (Břeclav) Břeclav Břeclav České Budějovice Czeskie Budziejowice Czeskie Budziejowice České Budějovice Český Těšín Czeski Cieszyn Czeski Cieszyn Český Těšín Františkovy Lázně Franciszkowe Łaźnie
(Františkovy Lázně) Františkovy Lázně Františkovy Lázně
Jihlava Igława (Jihlava) Jihlava Jihlava Janské Lázně Jańskie Łaźnie (Janské
Lázně) Janské Lázně Janské Lázně
Karlovy Vary Karlowe Wary Karlowe Wary Karlovy Vary Krnov Karniów (Krnov) Krnov Krnov Kroměříž Kromieryż (Kroměříž) Kroměříž Kroměříž Litoměřice Litomierzyce (Litoměřice) Litoměřice Litoměřice Mariánské Lázně Mariańskie Łaźnie
(Mariánské Lázně) Mariánské Lázně Mariánské Lázně
Mělník Mielnik (Mělník) Mělník Mělník
108
Moravské Budějovice
Morawskie Budziejowice (Moravské Budějovice)
Moravské Budějovice Moravské Budějovice
Nové Město nad Metují
Nowe Miasto nad Metują (Nové Město nad Metují)
Nové Město nad Metují Nové Město nad Metují
Olomouc Ołomuniec (Olomouc) Ołomuniec Olomouc Opava Opawa (Opava) Opava Opava Ostrava Ostrawa Ostrawa Ostrava Plzeň Pilzno (Plzeň) Pilzno Plzeň Poděbrady Podiebrady (Poděbrady) Poděbrady Poděbrady Praha Praga Praga Praha Prostějov Prościejów (Prostějov) Prostějov Prostějov Přerov Przerów (Přerov) Přerov Přerov Příbram Przybram (Příbram) Příbram Příbram Sadová Sadowa (Sadová) Sadová Sadová Slavkov u Brna Sławków (Slavkov u
Brna) Slavkov u Brna Slavkov u Brna
Špindlerův Mlýn Szpindlerowy Młyn (Špindlerův Mlýn)
Špindlerův Mlýn Špindlerův Mlýn
Třeboň Trzeboń (Třeboň) Třeboň Třeboň Ústí nad Labem Uście nad Łabą (Ústí nad
Labem) Ústí nad Labem Ústí nad Labem
Ústí nad Orlicí Uście nad Orlicą (Ústí nad Orlicí)
Ústí nad Orlicí Ústí nad Orlicí
Uwaga: Polskie nazwy istnieją również w odniesieniu do wielu miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Nie są one (z wyjątkiem Czeskiego Cieszyna) wymienione w powyższym spisie. Jeśli nazwy tych miejscowości pojawią się w tłumaczonym dokumencie, przeznaczonym dla szerokiego kręgu odbiorców, i zdaniem tłumacza celowe będzie użycie nazw polskich, można je znaleźć w spisie Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych; w takim przypadku należy jednak dodać w nawiasie nazwę oryginalną. We wszelkich tekstach o charakterze administracyjnym należy w przypadku tych miejscowości stosować wyłącznie nazwy oryginalne.
DANIA Królestwo Danii Danmark / Kongeriget Danmark Język urzędowy Unii Europejskiej: duński (DA). Podział terytorialny: Dnia 1 stycznia 2007 r. weszła w życie reforma administracyjna, która zmieniła podział administracyjny Danii. Do tej pory istniało 13 okręgów (województw) (duń. amt, l.mn. amter) i 270 gmin (duń. kommune/kommuner), z których 3 miały prawa okręgów (Kopenhaga, Frederiksberg i Bornholm). Zgodnie z nowym podziałem administracyjnym Dania składa się z 5 regionów (duń. region/regioner). DA PL NUTS liczba NUTS 1 1region(er) region NUTS 2 5
109
NUTS 3 11kommune(r) gmina 98 Nazwy regionów: DA PL DA region region (stolica regionu)* Hovedstaden Hovedstaden (region stołeczny) Hillerød Nordjylland Nordjylland (region północnej Jutlandii) Aalborg Midtjylland Midtjylland (region środkowej Jutlandii) Viborg Syddanmark Syddanmark (region południowej Danii) Sorø Sjælland Sjælland (region Zelandii)** Vejle * Żadna z miejscowości będących stolicami regionów nie ma nazwy polskiej. ** Region Sjælland nie pokrywa się z wyspą Zelandią – obejmuje jej część oraz inne wyspy. Nazwy miejscowości: nazwa DA teksty „typu 1” teksty „typu 2” teksty „typu 3” København Kopenhaga Kopenhaga København
NIEMCY Republika Federalna Niemiec Deutschland / Bundesrepublik Deutschland Język urzędowy Unii Europejskiej: niemiecki (DE). Podział terytorialny: DE PL NUTS liczba Land (Länder)* kraj (kraj związkowy) NUTS 1 16Regierungsbezirk rejencja Direktionsbezirk okręg dyrekcyjny NUTS 2** 39**
Kreis / Landkreis powiat 313Kreisfreie Stadt / Stadtkreis miasto na prawach powiatu
NUTS 3 429 116
Gemeinde(n) gmina * Synonimy terminu „Land” – odnoszące się do tego samego poziomu podziału terytorialnego: - Bundesland (Bundesländer) – nazwa nieformalna; - Freistaat - nazwa tradycyjna, odnosząca się do Bawarii, Saksonii i Turyngii; - Stadtstaat - miasto-kraj; nazwa odnosząca się do krajów Berlin, Hamburg i Brema (choć ten ostatni kraj obejmuje 2 miasta).
110
** Rejencje istnieją obecnie tylko w Badenii-Wirtembergii (4), Bawarii (7), Hesji (3) i Nadrenii Północnej-Westfalii (5). W pozostałych krajach jednostki NUTS 2 odpowiadają dawnym, zniesionym rejencjom (Dolna Saksonia – 4, Nadrenia-Palatynat – 3), okręgom dyrekcyjnym (Direktionsbezirk) (Saksonia – 3), istnieją niezależnie od podziału wewnętrznego kraju (Brandenburgia – 2) lub obejmują cały kraj (pozostałe kraje). Nazwy krajów związkowych: DE PL DE PL Land kraj Landeshauptstadt stolica kraju Baden Württemberg Badenia-Wirtembergia Stuttgart Stuttgart Bayern Bawaria München Monachium Berlin Berlin Berlin Berlin Brandenburg Brandenburgia Potsdam Poczdam Bremen Brema Bremen Brema Niedersachen Dolna Saksonia Hannover Hanower Hamburg Hamburg Hamburg Hamburg Hessen Hesja Wiesbaden Wiesbaden Mecklenburg-Vorpommern
Meklemburgia-Pomorze Przednie
Schwerin Schwerin
Rheinland-Pfalz Nadrenia-Palatynat Mainz Moguncja Nordrhein-Westfalen Nadrenia Pn.-Westfalia Düsseldorf Düsseldorf Saarland Saara Saarbrücken Saarbrücken Sachsen Saksonia Dresden Drezno Sachsen-Anhalt Saksonia-Anhalt Magdeburg Magdeburg Schleswig-Holstein Szlezwik-Holsztyn Kiel Kilonia Thüringen Turyngia Erfurt Erfurt * Zob. reguły stosowania nazw miejscowych lub polskich w tabeli „Nazwy miejscowości”. Tłumaczenie nazw powiatów: Nazwy powiatów, w których wyraz „Kreis” występuje przed nazwą własną powiatu i nie jest integralną częścią tej nazwy, należy podawać z pominięciem tego wyrazu, zastępując go słowem „powiat”, np.: Kreis Ahrweiler - powiat Ahrweiler W przypadku nazw, w których wyraz „Kreis” jest częścią nazwy własnej, należy dodać wyraz „powiat” przed całą nazwą, w której należy zachować wyraz „Kreis”, np.: Westerwaldkreis - powiat Westerwaldkreis Rhein-Hunsrück-Kreis - powiat Rhein-Hunsrück-Kreis Nazwy miejscowości: nazwa DE teksty „typu 1” teksty „typu 2” teksty „typu 3” Aachen Akwizgran (Aachen) Aachen Aachen Bautzen Budziszyn (Bautzen) Bautzen Bautzen Braunschweig Brunszwik
(Braunschweig) Braunschweig Braunschweig
Bremen Brema Brema Bremen Cottbus Chociebuż (Cottbus) Cottbus Cottbus
111
Dresden Drezno Drezno Dresden Frankfurt am Main Frankfurt nad Menem Frankfurt nad Menem Frankfurt am Main Frankfurt (Oder) Frankfurt nad Odrą Frankfurt nad Odrą Frankfurt (Oder) Freiburg im Breisgau
Fryburg Bryzgowijski (Freiburg im Breisgau)
Freiburg im Breisgau Freiburg im Breisgau
Göttingen Getynga (Göttingen) Göttingen Göttingen Hannover Hanower Hanower Hannover Kiel Kilonia (Kiel) Kiel Kiel Koblenz Koblencja (Koblenz) Koblenz Koblenz Köln Kolonia Kolonia Köln Konstanz Konstancja (Konstanz) Konstanz Konstanz Lebus Lubusz (Lebus) Lebus Lebus Leipzig Lipsk Lipsk Leipzig Lübeck Lubeka Lubeka Lübeck Mainz Moguncja (Mainz) Mainz Mainz Mecklenburg Meklemburg
(Mecklenburg) Mecklenburg Mecklenburg
Meissen Miśnia (Meissen) Meissen Meissen München Monachium Monachium München Nürnberg Norymberga Norymberga Nürnberg Passau Pasawa (Passau) Passau Passau Potsdam Poczdam Poczdam Potsdam Regensburg Ratyzbona (Regensburg) Regensburg Regensburg Schleswig Szlezwik (Schleswig) Schleswig Schleswig Speyer Spira (Speyer) Speyer Speyer Trier Trewir (Trier) Trier Trier Tübingen Tybinga (Tübingen) Tübingen Tübingen Wittenberg Wittenberga (Wittenberg) Wittenberg Wittenberg Worms Wormacja (Worms) Worms Worms Zittau Żytawa (Zittau) Zittau Zittau Indeks nazw alternatywnych miejscowości Indeks zawiera nazwy miejscowości w językach innych niż niemiecki. Nazwy te oznaczono kursywą; odsyłacz (>) wskazuje nazwę niemiecką (drukiem prostym). Gwiazdką (*) oznaczono miejscowości, które mają polskie nazwy; decyzję o ewentualnym użyciu polskiej nazwy należy podjąć na podstawie spisu „Nazwy miejscowości” powyżej, w zależności od rodzaju tekstu. Indeks nie jest wyczerpujący (zawiera tylko ważniejsze nazwy). Aix-la-Chapelle FR > Aachen* Aken NL > Aachen* Augsbourg FR > Augsburg Brême FR > Bremen* Brunswick FR, EN > Braunschweig* Budyšin (górnołuż.) > Bautzen* Cassel FR > Kassel Chóśebuz (dolnołuż.) > Cottbus* Coblence FR > Koblenz* Cobourg FR > Coburg Cologne EN, FR > Köln*
112
Constance FR > Konstanz* Deux-Ponts FR > Zweibrücken Dresde FR > Dresden* Francfort-sur-le-Main FR > Frankfurt am Main* Francfort-sur-l'Oder FR > Frankfurt (Oder)* Fribourg-en-Brisgau FR > Freiburg im Breisgau* Hambourg FR > Hamburg Hanover EN > Hannover* Hanovre FR > Hannover* Hombourg FR > Homburg Ludwigsbourg FR > Ludwigsburg Magdebourg FR > Magdeburg Marbourg FR > Marburg Mayence FR > Mainz* Mercy FR > Merzig Munich EN, FR > München* Neubrandenbourg FR > Neubrandenburg Nuremberg EN, FR > Nürnberg* Offenbourg FR > Offenburg Ratisbon EN > Regensburg* Ratisbonne FR > Regensburg* Saint-Ingbert FR > Sankt-Ingbert Saint-Wendel FR > Sankt-Wendel Sarrebruck FR > Saarbrücken Sarrelouis FR > Saarlouis Spire FR > Speyer* Trèves FR > Trier* Wolfsbourg FR > Wolfsburg Wurtzbourg FR > Würzburg
ESTONIA Estonia (EE) Republika Estońska Eesti, Eesti Vabariik Język urzędowy UE: estoński (ET) obyw. Estończyk, Estonka, Estończycy stol. Tallinn, D. Tallinnu, Mc. Tallinnie przym. talliński mieszk. tallinianin, tallinianka, tallinianie; tallińczyk, tallinka, tallińczycy Jednostki administracyjne: ET PL NUTS liczba cały kraj NUTS 1 cały kraj NUTS 2 (brak nazwy) NUTS 3 maakond (l.mn. maakonnad)
prowincja 15
linn gmina miejska 33
113
vald gmina wiejska 194 NUTS 3 ET PL Põhja-Eesti Põhja-Eesti Lääne-Eesti Lääne-Eesti Kesk-Eesti Kesk-Eesti Kirde-Eesti Kirde-Eesti Lõuna-Eesti Lõuna-Eesti Prowincje ET PL Harjumaa; Harju maakond prowincja Harju Hiiumaa; Hiiu maakond prowincja Hiiu Ida-Virumaa; Ida-Viru maakond prowincja Ida-Viru Järvamaa; Järva maakond prowincja Järva Jõgevamaa; Jõgeva maakond prowincja Jõgeva Läänemaa; Lääne maakond prowincja Lääne Lääne-Virumaa; Lääne-Viru maakond prowincja Lääne-Viru Pärnumaa; Pärnu maakond prowincja Pärnu Põlvamaa; Põlva maakond prowincja Põlva Raplamaa; Rapla maakond prowincja Rapla Saaremaa; Saare maakond prowincja Saare Tartumaa; Tartu maakond prowincja Tartu Valgamaa; Valga maakond prowincja Valga Viljandimaa; Viljandi maakond prowincja Viljandi Võrumaa; Võru maakond prowincja Võru
Nazwa polska Nazwa miejscowa Tekst typu 1 Tekst typu 2 Tekst typu 3
Narva Narwa Narwa Narva Pärnu Parnawa (Pärnu) Pärnu Pärnu Tallinn Tallinn Tallinn Tallinn
IRLANDIA Republika Irlandii Ireland / Republic of Ireland (EN) Éire / Poblacht na hÉireann (GA) Język urzędowy UE: angielski (EN), irlandzki (GA) obyw. Irlandczyk, Irlandka, Irlandczycy stol. Dublin, D. Dublinu, Mc. Dublinie przym. dubliński mieszk. dublińczyk, dublinka, dublińczycy
114
Podział terytorialny: EN GA PL NUTS liczba cały kraj NUTS 1 region réigiún region NUTS 2 2 Regional Authority
region statystyczny/urząd regionalny
NUTS 3 8
province cúige prowincja 4 city cathair miasto 5 county contae, condae hrabstwo NUTS 2 EN PL Border, Midland and Western Region Border, Midland i West Southern and Eastern Region Południowy i Wschodni Regiony statystyczne (NUTS 3) EN PL Border Border Midland Midland West West Dublin Dublin Mid-East Mid-East Mid-West Mid-West South-East South-East South-West South-West Prowincje EN GA PL Leinster Laighean, Laighin Leinster Munster An Mhumha, An Mhumhain,
Mumhan, Mumha Munster
Connacht, Connaught Connachta Connacht Ulster Ulaidh Ulster Miasta EN GA PL Dublin Baile Átha Cliath, Áth Cliath Dublin Cork Corcaigh Cork Limerick Luimneach Limerick Waterford Port Láirge Waterford Galway Gaillimh Galway Hrabstwa EN GA PL
115
Dublin2 Dun Laoghaire-Rathdown Fingal South Dublin
Bhaile Átha Cliath, Átha Cliath Dún Laoghaire-Ráth an Dúin Fhine Gall Átha Cliath Theas
Dublin Dun Laoghaire-Rathdown Fingal Dublin Południowy
Wicklow Chill Mhantáin Wicklow Wexford Loch Garman Wexford Carlow Cheatharlach, Ceatharlach Carlow Kildare Chill Dara, Cill Dara Kildare Meath na Mí, an Mí, An Mhí Meath Louth Lú, An Lú Louth Monaghan Mhuineacháin, Muineachán Monaghan Cavan an Chabháin, An Cabhán Cavan Longford an Longfoirt, an Longfort Longford Westmeath na hIarmhí, An Iarmhí Westmeath Offaly Uíbh Fhailí Offaly Laois Laoise Laois Kilkenny Chill Chainnigh, Cill
Chainnigh, Cill Choinnigh Kilkenny
Waterford Phort Láirge, Port Láirge Waterford Cork Chorcaí, Corcaigh Cork Kerry Chiarraí, Ciarraí Kerry Limerick Luimnigh, Luimneach Limerick Tipperary* South Tipperary North Tipperary
Thiobraid Árann, Tiobraid Árann Tiobraid Árann Theas Tiobraid Árann Thuaidh
Tipperary Tipperary Południowe Tipperary Północne
Clare an Chláir, An Clár Clare Galway na Gaillimhe, Gaillimh Galway Mayo Mhaigh Eo, Maigh Eo Mayo Roscommon Ros Comáin Roscommon Sligo Shligigh, Sligeach Sligo Leitrim Liatroma, Liatroim Leitrim Donegal Dhún na Gall Donegal Miejscowości Nazwa miejscowa
EN GA
Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3
Dublin Baile Átha Cliath, Áth Cliath, Dubh Linn
Dublin Dublin Dublin
GRECJA
2 Dublin i Tipperary finkcjonują jako tradycyjne nazwy hrabstw. Na potrzeby administracyjne dzieli się je na mniejsze jednostki (zaznaczone kursywą).
116
Ελλαδα Języki urzędowe UE: grecki (EL) Zasady transkrypcji – patrz: Zeszyt 11 KSNG lub Słownik Języka Polskiego PWN Podział terytorialny: EL transkrypcja PL NUTS liczba grupa regionów NUTS 1 4 περιφέρεια periferia region NUTS 2 13 νομός nomos prefektura (lub nomos) NUTS 3 51 δήμος dimos gmina miejska κοινότητα kinotita gmina wiejska
NUTS 1 Βόρεια Ελλάδα Grecja Północna Κεντρική Ελλάδα Grecja Centralna Αττική Attyka Nησια Αιγαιου, Kρητη Wyspy Egejskie, Kreta Βόρεια Ελλάδα Grecja Północna Regiony (NUTS 2): EL transkrypcja PL Aνατολική Μακεδονία, Θράκη Anatoliki
Makiedonia kie Traki Macedonia Wschodnia i Tracja
Κεντρική Μακεδονία Kientriki Makiedonia Macedonia Środkowa Δυτική Μακεδονία Ditiki Makiedonia Macedonia Zachodnia Θεσσαλία Tesalia Tesalia Ήπειρος Ipiros Epir Ιόνια Νησιά Jonii Nisi Wyspy Jońskie Δυτική Ελλάδα Ditiki Elada Grecja Zachodnia Στερεά Ελλάδα Sterea Elada Grecja Środkowa Πελοπόννησος Peloponisos Peloponez Aττική Atiki Attyka Βόρειο Αιγαίο Worio Ejeo Wyspy Egejskie Północne Νότιο Αιγαίο Notio Ejeo Wyspy Egejskie Południowe Κρήτη Kriti Kreta Nomosy (NUTS 3), w tym większe miasta: Nazwa miejscowa Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3 Αχαΐα Achaja Achaja Achaia Αργολίδα Argolida Argolida Argolida Αρκαδία Arkadia Arkadia Arkadia Άρτα Arta Arta Arta
117
Aττική Attyka Attyka Attiki Βοιωτία Beocja (Wiotia) Wiotia Voiotia Χαλκιδική Chalkidiki Chalkidiki Chalkidiki Χανιά Chania Chania Chania Χίος Chios Chios Chios Κυκλάδες Cyklady (Kiklades) Kiklades Kyklades Δωδεκάνησος Dodekanez Dodekanez Dodekanisos Δράμα Drama Drama Drama Ηλεία Elida Elida Ileia Αιτωλοακαρνανία Etolia i Akarnania Etolia i Akarnania Aitoloakarnania Εύβοια Eubea (Ewia) Ewia Evvoia Ευρυτανία Eurytania Eurytania Evrytania Έβρος Ewros Ewros Evros Φλώρινα Florina Florina Florina Φωκίδα Fokida Fokida Fokida Φθιώτιδα Ftiotyda Ftiotyda Fthiotida Γρεβενά Grewena Grewena Grevena Ηράκλειο Heraklion (Iraklio) Iraklio Irakleio Ημαθία Imatia Imatia Imathia Ιωάννινα Janina Joanina Ioannina Καρδίτσα Karditsa Karditsa Karditsa Καστοριά Kastoria Kastoria Kastoria Καβάλα Kawala Kawala Kavala Κεφαλληνία Kefalinia Kefalinia Kefallinia Κέρκυρα Kerkira Kerkira Kerkyra Κιλκίς Kilkis Kilkis Kilkis Κορινθία Koryntia Koryntia Korinthia Κοζάνη Kozani Kozani Kozani Ξάνθη Ksanti Ksanti Xanthi Λακωνία Lakonia Lakonia Lakonia Λάρισα Larisa Larisa Larisa Λασίθι Lasiti Lasiti Lasithi Λέσβος Lesbos Lesbos Lesvos Λευκάδα Leukada (Lefkada) Lefkada Lefkada Μαγνησία Magnezja (Magnisia) Magnisia Magnisia Μεσσηνία Mesenia (Mesinia) Mesinia Messinia Πέλλα Pela Pela Pella Πιερία Pieria Pieria Pieria Πρέβεζα Preweza Preweza Preveza Ρεθύμνη Retimno Retimno Rethymni Ροδόπη Rodopy Rodopy Rodopi Θεσσαλονίκη Saloniki (Tesaloniki) Tesaloniki Thessaloniki Σάμος Samos Samos Samos Σέρρες Seres Seres Serres Θεσπρωτία Tesprotia Tesprotia Thesprotia Τρίκαλα Trikala Trikala Trikala Ζάκυνθος Zakintos Zakintos Zakynthos Inne miejscowości:
118
Nazwa miejscowa Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3 Αλεξανδρούπολη Aleksandropolis Aleksandropolis Alexandroupoli Αθήνα Ateny Ateny Athens Κέρκυρα Korfu (Kerkira) Kerkira Corfu Πάτρα Patras Patras Patras Λαμία Lamia Lamia Lamia Κομοτηνή Komotini Komotini Komotini Μυτιλήνη Mitylena Mitylena Mytilene Καλαμάτα Kalamata Kalamata Kalamata Ερμούπολη Ermupoli Ermupoli Ermoupoli Όρος Άθως Athos
(Autonomiczna Republika Góry Athos)
Athos Mount Athos
HISZPANIA
Królestwo Hiszpanii España / Reino de España Język urzędowy UE: hiszpański Krajowe języki urzędowe w niektórych wspólnotach autonomicznych: kataloński, aranejski (dialekt oksytański), baskijski i galisyjski. Podział terytorialny: ES PL NUTS liczba NUTS 1 8 comunidad autónoma wspólnota
autonomiczna 17
ciudad autónoma miasto autonomiczne
NUTS 2
2 provincia prowincja NUTS 3 50 comarca
powiat
municipio gmina Wspólnoty autonomiczne (NUTS 2) ES PL Andalucía (Comunidad Autónoma de Andalucía)
Andaluzja (Wspólnota Autonomiczna Andaluzji)
Aragón (Comunidad Autónoma de Aragón)
Aragonia (Wspólnota Autonomiczna Aragonii)
Asturias (Principado de Asturias)
Asturia (Księstwo Asturii)
Cantabria (Comunidad Autónoma de Cantabria)
Kantabria (Wspólnota Autonomiczna Kantabrii)
Castilla y León (Comunidad Autónoma de Castilla y León)
Kastylia-Leon (Wspólnota Autonomiczna Kastylia-Leon)
Castilla-La Mancha (Comunidad Autónoma de Castilla La
Kastylia-La Mancha (Wspólnota Autonomiczna Kastylia-La
119
Mancha) Mancha) Cataluña (Comunidad Autónoma de Cataluña)
Katalonia (Wspólnota Autonomiczna Katalonii)
Ceuta (Ciudad Autónoma de Ceuta)
Ceuta (Autonomiczne Miasto Ceuta)
Extremadura (Comunidad Autónoma de Extremadura)
Estremadura (Wspólnota Autonomiczna Estremadury)
Galicia (Comunidad Autónoma de Galicia)
Galicja (Wspólnota Autonomiczna Galicji)
Islas Baleares (Comunidad Autónoma de las Islas Baleares
Baleary (Wspólnota Autonomiczna Balearów)
Islas Canarias (Comunidad Autónoma de Canarias)
Wyspy Kanaryjskie (Wspólnota Autonomiczna Wysp Kanaryjskich)
La Rioja (Comunidad Autónoma de La Rioja)
La Rioja (Wspólnota Autonomiczna La Rioja)
Madrid (Comunidad Autónoma de Madrid)
Madryt (Wspólnota Autonomiczna Madrytu)
Melilla (Ciudad Autónoma de Melilla)
Melilla (Autonomiczne Miasto Melilla)
Murcia (Comunidad Autónoma de Murcia)
Murcja (Wspólnota Autonomiczna Murcji)
Navarra (Comunidad Foral de Navarra)
Nawarra (Wspólnota Autonomiczna Nawarry)
País Vasco Kraj Basków Valencia (Comunidad Valenciana)
Walencja (Wspólnota Autonomiczna Walencji)
Nazwy miejscowości i prowincji: Nazwa miejscowa Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3 Almería Almeria Almeria Almería Cádiz Kadyks (Cádiz) Kadyks Cádiz Córdoba Kordowa Kordowa Córdoba Granada Grenada Grenada Granada Málaga Malaga Malaga Málaga Sevilla Sewilla Sewilla Sevilla Zaragoza Saragossa Saragossa Zaragoza Asturias Asturia Asturia Asturias Islas Baleares Baleary Baleary Islas Baleares Orense Ourense Ourense Orense Cantabria Kantabria Kantabria Cantabria Segovia Segowia Segowia Segovia Salamanca Salamanka Salamanka Salamanca Gerona (kat. Girona)
Gerona Gerona Gerona
Lérida (kat. Lleida)
Lérida Lérida Lérida
Madrid Madryt Madryt Madrid
120
Murcia Murcja Murcja Murcia Navarra Nawarra Nawarra Navarra Valencia Walencja Walencja Valencia Castellón Castellon Castellon Castellón Tenerife Teneryfa Tenerifa Tenerife Pozostałe nazwy miast i prowincji nie mają odpowiedników polskich.
FRANCJA Republika Francuska France / République française Język urzędowy Unii Europejskiej: francuski (FR). Podział terytorialny: FR PL NUTS liczba NUTS 1 9région region 26
(w tym: région d'outre-mer)
(region zamorski)
NUTS 2 (4)
département departament 100(w tym: département d'outre-mer* (DOM))
(departament zamorski*)
NUTS 3 (4)
arrondissement okręg 342 canton kanton commune gmina 36 679 * Każdy departament zamorski jest jednocześnie osobnym regionem. Departamenty zamorskie stanowią integralną część Francji, o takim samym statusie, jak departamenty Francji metropolitalnej, w związku z tym ich obszar stanowi również część terytorium Unii Europejskiej. Departamenty zamorskie należy odróżnić od zbiorowości zamorskich („collectivité d'outre-mer”, „COM”), które są terytoriami zależnymi od Francji i nie należą do UE. Zbiorowości zamorskie zostały utworzone poprawką do konstytucji 28 marca 2003 r. w miejsce wcześniejszych terytoriów zamorskich („territoire d'outre mer”, „TOM”). Obecnie istnieje sześć zbiorowości zamorskich; jedna z nich (Majotta) ma od 2011 r. stać się piątym departamentem (i regionem) zamorskim.
121
Dodatkowe nieformalne określenia służące odróżnieniu europejskiej części Francji od regionów zamorskich: FR PL znaczenie France métropolitaine Francja metropolitalna terytorium Francji leżące w Europie
(łącznie z Korsyką) – 22 regiony France continentale Francja kontynentalna terytorium Francji leżące na stałym
lądzie europejskim (bez Korsyki) – 21 regionów
Nazwy regionów: FR PL FR PL
région region chef-lieu de la région
stolica regionu
Aquitaine Akwitania Bordeaux Bordeaux Alsace Alzacja Strasbourg Strasburg Bretagne Bretania Rennes Rennes Bourgogne Burgundia Dijon Dijon Centre Region Centralny Orléans Orlean Franche-Comté Franche-Comté Besançon Besançon Île-de-France Île-de-France Paris Paryż Corse Korsyka Ajaccio Ajaccio Languedoc-Roussillon Langwedocja-Roussillon Montpellier Montpellier Limousin Limousin Limoges Limoges Lorraine Lotaryngia Metz Metz Midi-Pyrénées Midi-Pyrénées Toulouse Tuluza Nord-Pas-de-Calais Nord-Pas-de-Calais Lille Lille Basse-Normandie Dolna Normandia Caen Caen Haute-Normandie Górna Normandia Rouen Rouen Pays de la Loire Kraj Loary Nantes Nantes Picardie Pikardia Amiens Amiens Poitou-Charentes Poitou-Charentes Poitiers Poitiers Provence-Alpes-Côte d’Azur
Prowansja-Alpy- Lazurowe Wybrzeże
Marseille Marsylia
Rhône-Alpes Rodan-Alpy Lyon Lyon Champagne-Ardenne Szampania-Ardeny Châlons-en-
Champagne Châlons-en-Champagne
région d’outre-mer / département d'outre-mer
region zamorski / departament zamorski
chef-lieu de la région
stolica regionu
Guyane Gujana Francuska** Cayenne Cayenne Guadeloupe Gwadelupa Basse-Terre Basse-Terre Martinique Martynika Fort-de-France Fort-de-France
122
Réunion Reunion Saint-Denis Saint-Denis * Zob. reguły stosowania nazw miejscowych lub polskich w tabeli „Nazwy miejscowości”. ** Nazwę „Guyane” (bez przymiotnika), która jest oficjalną nazwą departamentu, należy tłumaczyć jako „Gujana Francuska”, dla odróżnienia od niepodległej Kooperacyjnej Republiki Gujany (FR, EN „Guyana”). Nazw departamentów nie tłumaczymy na język polski, nawet wówczas gdy są tożsame z innymi nazwami geograficznymi, które mają polskie odpowiedniki (np. „Moselle”, „Vosges”). Wyjątkami są jedynie Paryż oraz departamenty zamorskie, które są jednocześnie regionami. Nazwy miejscowości: nazwa FR tekst typu 1 tekst typu 2 tekst typu 3 Avignon Awinion Awinion Avignon Dunkerque Dunkierka (Dunkerque) Dunkerque Dunkerque Le Havre Hawr Hawr Le Havre Marseille Marsylia Marsylia Marseille Mulhouse Miluza (Mulhouse) Mulhouse Mulhouse Nice Nicea Nicea Nice Orléans Orlean Orlean Orléans Paris Paryż Paryż Paris Strasbourg Strasburg Strasburg Strasbourg Toulon Tulon (Toulon) Toulon Toulon Toulouse Tuluza Tuluza Toulouse Versailles Wersal Wersal Versailles
WŁOCHY Republika Włoska Italia / Repubblica Italiana Język urzędowy UE: włoski Podział terytorialny: IT PL NUTS liczba gruppi di regioni grupy regionów NUTS1 5 regione region NUTS2 21 provincia prowincja NUTS3 107 comune gmina 8101 Grupy regionów (NUTS 3) IT PL Nord-ovest Nord-ovest Nord-est Nord-est Centro Centro Sud Sud Isole Isole
123
Regiony (NUTS 2) IT PL Abruzzo Abruzja Puglia Apulia Basilicata Basilicata Emilia-Romagna Emilia-Romania Friuli-Venezia Giulia Friuli-Wenecja Julijska Calabria Kalabria Campania Kampania Lazio Lacjum Liguria Liguria Lombardia Lombardia Marche Marche Molise Molise Piemonte Piemont Sardegna Sardynia Sicilia Sycylia Toscana Toskania Trentino-Alto Adige / Südtirol Trydent-Górna Adyga Umbria Umbria Valle d'Aosta / Vallée d'Aoste Dolina Aosty Veneto Wenecja Euganejska Miejscowości Nazwa miejscowa Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3 Abruzzi Abruzja (Abruzzi) Abruzja Abruzzi Aquileia Akwileja (Aquileia) Akwileja Aquileia Ancona Ankona Ankona Ancona Assisi Asyż (Assisi) Asyż Assisi Benevento Benewent Benewent Benevento Bologna Bolonia Bolonia Bologna Firenze Florencja (Firenze) Florencja Firenze Genova Genua (Genova) Genua Genova Gorizia Gorycja (Gorizia) Gorycja Gorizia Ercolano Herkulanum
(Ercolano) Ercolano Ercolano
Canossa Kanossa Kanossa Canossa Capua Kapua Kapua Capua Catania Katania Katania Catania Lucca Lukka Lukka Lucca Mantova Mantua (Mantova) Mantua Mantova Milano Mediolan (Milano) Mediolan Milano Messina Mesyna Mesyna Messina Napoli Neapol Neapol Napoli Padova Padwa (Padova) Padwa Padova Pavia Pawia Pawia Pavia Pisa Piza Piza Pisa
124
Pompei Pompeje Pompeje Pompei
CYPR Republika Cypryjska Kipros / Kipriaki Dimokratia (gr.) Kibns / Kibns Cumhuriyeti (tur.) Języki urzędowe: grecki, turecki Język urzędowy UE: grecki obyw. Cypryjczyk, Cypryjka, Cypryjczycy stol. Nikozja, D. Nikozji, Mc. Nikozji przym. nikozyjski mieszk. nikozyjczyk, nikozyjka, nikozyjczycy Podział terytorialny: CY PL NUTS liczba cały kraj NUTS 1,2,3 eparchia dystrykt 6 dimos, koinotita gmina
miejska/wiejska
Dystrykty: Nazwy dystryktów pokrywają się z nazwami głównych miast. Miejscowości (stolice dystryktów): Nazwa miejscowa Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3 Αμμόχωστος Famagusta
(Amochostos) Amochostos Famagusta lub
Ammochostos Κερύvεια Kirenia Kirinia Keryneia Λάρνακα Larnaka Larnaka Larnaka Λεμεσός Limassol
(Lemesos) Lemesos Lemesos
Λευκωσία Nikozja (Lefkosia) Nikozja Nicosia lub Lefkosia
Πάφος Pafos Pafos Pafos
ŁOTWA Republika Łotewska Latvija, Latvijas Republika Język urzędowy UE: łotewski 1 lipca 2009 weszła w życie reforma administracyjna uchwalona 18 grudnia 2008. W wyniku tej reformy zniesiono jednostki administracyjne wszystkich szczebli wprowadzając w zamian 109 powiatów i 9 miast wydzielonych (jednostki te nie mają dalszego podziału wewnętrznego).
125
Łotwa składa się z czterech krain (od 2009 r. nie są to już jedn. adm.): Kurlandia - Kurzeme Liwonia - Vidzeme Łatgalia - Latgale Semigalia (Zemgalia) - Zemgale Jednostki administracyjne: LV PL NUTS liczba cały kraj NUTS 1 cały kraj NUTS 2 (brak nazwy) NUTS 3 6 novads powiat 109 republikas pilsēta
miasto wydzielone 9
rajons rejon (do lipca 2009 r.) 33 lielpilsēta miasto wydzielone (do
lipca 2009 r.) 7
NUTS 3 LV PL Kurzeme Kurlandia Latgale Łatgalia Rīga Ryga Pierīga Pierīga Vidzeme Liwonia Zemgale Semigalia
Nazwa polska Nazwa miejscowa Tekst typu 1 Tekst typu 2 Tekst typu 3
Aglona Agłona (Aglona) Agłona Aglona Daugavpils Dyneburg (Daugavpils) Daugavpils Daugavpils Ilūkste Iłukszta (Ilūkste) Ilūkste Ilūkste Janopole Janopol Janopol Janopole Jelgava Jełgawa Jełgawa Jelgava Jūrmala Jurmała Jurmała Jūrmala Cēsis Kieś (Cēsis) Cēsis Cēsis Krāslava Krasław (Krāslava) Krāslava Krāslava Liepāja Lipawa (Liepāja) Liepāja Liepāja Ludza Lucyn (Ludza) Ludza Ludza Piltene Piltyń (Piltene) Piltene Piltene Rīga Ryga Ryga Rīga Rēzekne Rzeżyca (Rēzekne) Rēzekne Rēzekne Ventspils Windawa (Ventspils) Ventspils Ventspils
126
Miasta wydzielone: Ryga, Rzeżyca (Rēzekne), Lipawa (Liepāja), Windawa (Ventspils), Jełgawa, Jurmała, Dyneburg (Daugavpils), Jēkabpils, Valmieras
LITWA Republika Litewska Lietuva Język urzędowy UE: litewski Podział terytorialny: LT PL NUTS liczba cały kraj NUTS 1 cały kraj NUTS 2 apskritis, l.mn. apskritys
okręg NUTS 3 10
savivaldybė, l.mn. savivaldybės
gmina 60
Okręgi - NUTS 3 LT PL Klaipėdos apskritis okręg kłajpedzki Kauno apskritis okręg kowieński Marijampolės apskritis okręg mariampolski Alytaus apskritis okręg olicki Panevėžio apskritis okręg poniewieski Šiaulių apskritis okręg szawelski Tauragės apskritis okręg tauroski Telšių apskritis okręg telszański Utenos apskritis okręg uciański Vilniaus apskritis okręg wileński
Nazwa polska Nazwa miejscowa Tekst typu 1 Tekst typu 2 Tekst typu 3
Klaipėda Kłajpeda Kłajpeda Klaipėda Kaunas Kowno (Kaunas) Kowno Kaunas Marijampolė Mariampol Marijampolė Marijampolė Alytus Olita (Alytus) Alytus Alytus Panevėžys Poniewież (Panevėžys) Panevėžys Panevėžys Šiauliai Szawle (Šiauliai) Šiauliai Šiauliai Tauragė Taurogi (Tauragė) Tauragė Tauragė Telšiai Telsze (Telšiai) Telšiai Telšiai Utena Uciana (Utena) Utena Utena Vilnius Wilno Wilno Vilnus
127
Uwaga: Wszystkie miasta na Litwie mają odpowiedniki polskie (zob. Pełna lista w: Nazewnictwo geograficzne świata, Komisja Standardyzacji Nazw Geograficznych), jednak zalecane jest stosowanie nazw miejscowych.
LUKSEMBURG Wielkie Księstwo Luksemburga Lëtzebuerg / Groussherzogtum Lëtzebuerg fr. (le) Grand-Duché de Luxembourg, niem. Grossherzogtum Luxemburg Języki urzędowe UE: francuski (FR), niemiecki (DE) Język luksemburski jest państwowym językiem urzędowym, ale nie jest językiem urzędowym UE. Podział administracyjny: FR DE LU PL NUTS liczba cały kraj NUTS 1, 2, 3, 1 district Distrikt Distrikt dystrykt 3 canton Kanton Kanton kanton 12 commune Gemeinde Gemeng gmina 116 Dystrykty: FR LU PL district Diekirch Distrikt Dikrech dystrykt Diekirch district Grevenmacher Distrikt Gréiwemaacher dystrykt Grevenmacher district Luxembourg Distrikt Lëtzebuerg dystrykt Luksemburg Miejscowości:
Nazwa miejscowa LU FR Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3
Klierf Clervaux Clervaux Clervaux Clervaux Kapellen Capellen Capellen Capellen Capellen Dikrech Diekirch Diekirch Diekirch Diekirch Iechternach, Eechtermoach
Echternach Echternach Echternach Echternach
Esch-Uelzecht Esch-sur-Alzette Esch-sur-Alzette Esch-sur-Alzette Esch-sur-Alzette Gréiwemaacher Grevenmacher Grevenmacher Grevenmacher Grevenmacher Lëtzebuerg Luksemburg Luksemburg Luksemburg Luxembourg Miersch Mersch Mersch Mersch Mersch Réiden Redange Redange Redange Redange Réimech Remich Remich Remich Remich Veianen Vianden Vianden Vianden Vianden Wolz Wiltz Wiltz Wiltz Wiltz
WĘGRY Republika Węgierska Magyarország/ Magyar Köztársaság
128
Język urzędowy UE: węgierski obyw. Węgier, Węgierka, Węgrzy stol. Budapeszt, D. Budapesztu, Mc. Budapeszcie – Budapest przym. budapeszteński, budapesztański mieszk. budapeszteńczyk, budapesztenka, budapeszteńczycy Podział terytorialny: HU PL NUTS liczba országrész (tylko na potrzeby
NUTS) NUTS 1 3
régió (l.mn. régiói) region (tylko na potrzeby NUTS)
NUTS 2 7
megye (l.mn. megyék)
komitat NUTS 3 19
kistérség powiat 168 település (l.mn. települések)
gmina
város gmina miejska 214 község, nagyközség gmina wiejska 2898 megyei jogú váro miasto na prawach
komitatu (ranga powiatu)
23
főváros wydzielone miasto stołeczne (ranga komitatu)
1
HU PL Dunántúl Dunántúl (Kraj Zadunajski) Alföld és Észak Alföld és Észak (Wielka Nizina Węgierska i Północne Węgry) Közép-Magyarország Közép-Magyarország (Środkowe Węgry) Regiony HU PL Nyugat-Dunántúl Nyugat-Dunántúl (Zachodni Kraj Zadunajski) Közép-Dunántúl Közép-Dunántúl (Środkowy Kraj Zadunajski) Dél-Dunántúl Dél-Dunántúl (Południowy Kraj Zadunajski) Közép-Magyarország Közép-Magyarország (Środkowe Węgry) Észak-Magyarország Észak-Magyarország (Północne Węgry) Dél-Alföld Dél-Alföld (Południowa Wielka Nizina) Észak-Alföld Észak-Alföld (Północna Wielka Nizina)
Nazwa Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3
129
miejscowa (węg.) Budapest Budapeszt Budapeszt Budapest Debrecen Debreczyn Debreczyn Debrecen Miskolc Miszkolc Miszkolc Miskolc Mohács Mohacz (Mohács) Mohács Mohács Pécs Pecz (Pécs) Pécs Pécs Pest Peszt (część
Budapesztu) Peszt (część Budapesztu) nd.
Szeged Segedyn (Szeged) Szeged Szeged Visegrád Wyszegrad Wyszegrad Visegrád
MALTA Republika Malty ang. Malta; (the) Republic of Malta malt. Malta; Repubblika ta’ Malta Języki urzędowe UE: angielski (EN), maltański (MT) obyw. Maltańczyk, Maltanka, Maltańczycy stol. Valletta, D. Valletty, Mc. Valletcie Podział terytorialny: W skład archipelagu Wysp Maltańskich wchodzą wyspy: Malta, Gozo, Comino, Cominotto, Wyspy Św. Pawła i Filfla. Na poziomie NUTS 3 Maltę podzielono na dwie części (gżejjer): Maltę (wyspę) oraz Gozo i Comino. MT EN PL NUTS liczba cały kraj NUTS 1 i 2 gżejjer wyspy NUTS 3 2 distretto district region statystyczny 6 kunsill locality/local
council gmina 68
Gżejjer (NUTS 3) MT EN PL Malta Malta Malta Għawdex u Kemmuna Gozo and Comino Gozo i Comino Nazwy miejscowości nie mają odpowiedników polskich.
NIDERLANDY Królestwo Niderlandów Nederland / Koninkrijk der Nederlanden W tekstach innych niż urzędowe dopuszcza się użycie nazwy kraju Holandia. Język urzędowy UE: niderlandzki przym. holenderski, niderlandzki
130
stol. Amsterdam siedziba rządu: Haga przym. amsterdamski; haski mieszk. amsterdamczyk, amsterdamka, amsterdamczycy; hażanin, hażanka, hażanie Podział terytorialny: NL PL NUTS liczba NUTS 1 4 gewest region 7 provincie prowincja NUTS 2 12 arrondissement okręg 19 NUTS 3 40 gemeente gmina 441 NUTS 1 NL PL Noord-Nederland Niderlandy Północne Oost-Nederland Nidelandy Wschodnie West-Nederland Niderlandy Zachodnie Zuid-Nederland Niderlandy Południowe Prowincje (NUTS 2) NL PL Noord-Brabant Brabancja Północna Drenthe Drenthe Flevoland Flevoland Fryslân (w jęz. fryzyjskim), Friesland (NL) Fryzja
Gelderland Geldria Groningen Groningen Zuid-Holland Holandia Południowa Noord-Holland Holandia Północna Limburg Limburgia Overijssel Overijssel Utrecht Utrecht Zeeland Zelandia Miejscowości Nazwa miejscowa
Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3
Den Haag Haga Haga Den Haag Leiden Lejda (Leiden) Lejda Leiden
AUSTRIA Republika Austrii
131
Österreich / Republik Österreich Język urzędowy Unii Europejskiej: niemiecki (DE). Podział terytorialny: DE PL NUTS liczba NUTS 1 3Land (Länder) / Bundesland (Bundesländer)
kraj (kraj związkowy) NUTS 2 9
NUTS 3 35Bezirk(e) powiat 85Statutarstadt (Statutarstädte) miasto statutarne 15Gemeinde(n) gmina 2 368 Nazwy krajów związkowych: DE PL DE PL Land kraj Landeshauptstadt stolica kraju Burgenland Burgenland Eisenstadt Eisenstadt Niederösterreich Dolna Austria Sankt Pölten Sankt Pölten
Oberösterreich Górna Austria Linz Linz
Kärnten Karyntia Klagenfurt Klagenfurt
(Bundesland) Salzburg Salzburg Salzburg Salzburg
Steiermark Styria Graz Graz
Tirol Tyrol Innsbruck Innsbruck
Vorarlberg Vorarlberg Bregenz Bregencja* Wien Wiedeń Wien Wiedeń * Zob. reguły stosowania nazw miejscowych lub polskich w tabeli „Nazwy miejscowości”. Nazwy miejscowości: nazwa DE „kontekst 1” „kontekst 2” „kontekst 3” Bregenz Bregencja (Bregenz) Bregenz Bregenz Wien Wiedeń Wiedeń Wien
PORTUGALIA Republika Portugalska Portugal / Republica Portuguesa Język urzędowy UE: portugalski (PT) Podział terytorialny:
132
PT PL NUTS liczba NUTS 1 4 região region NUTS 2 7 subregião podregion NUTS 3 28 distrito dystrykt 18 Região Autónoma region autonomiczny
2 20
municipio, concelho gmina 308 freguesia sołectwo 4260 Dystrykty Oprócz dystryktu Lizbona nazwy dystryktów nie mają odpowiedników polskich. Wszystkie nazwy dystryktów pochodzą od nazw stolic (miasto Aveiro – dystrykt Aveiro). Regiões Autónomas regiony autonomiczne Açores Region Autonomiczny Azorów Madera Region Autonomiczny Madery Oprócz Lizbony nazwy miejscowości portugalskich nie mają odpowiedników polskich.
RUMUNIA România Język urzędowy Unii Europejskiej: rumuński (RO). Podział terytorialny: RO PL NUTS liczba macroregiunea* makroregion* NUTS 1 4 regiunea de dezvoltare* region rozwoju* NUTS 2 8 judeţ(ul) okręg 41 Municipiul Bucureşti miasto wydzielone Bukareszt NUTS 3 1 oraş miasto 211 municipiu gmina miejska 103 comună gmina (wiejska) 2686 * Makroregiony i regiony rozwoju zostały stworzone na potrzeby klasyfikacji NUTS oraz rozwoju regionalnego. W administracji wewnętrznej jednostką najwyższego rzędu są okręgi. Nazwy okręgów: W przypadku nazw okręgów, które pochodzą od nazw ich ośrodków administracyjnych, zaleca się stosować takie same zasady, jak w przypadku nazw miejscowości – czyli stosowanie, zależnie od rodzaju tekstu, nazwy spolszczonej (o ile istnieje) lub oryginalnej:
Nazwa polska Nazwa RO teksty „typu 1” teksty „typu 2” teksty „typu 3”
Nazwa RO
133
judeţ(ul) okręg okręg okręg reşedinţa de judeţ (ośrodek administracyjny okręgu)
Alba Alba Alba Alba Alba Iulia Arad Arad Arad Arad Arad Argeş Argeş Argeş Argeş Piteşti Bacău Bacău Bacău Bacău Bacău Bihor Bihor Bihor Bihor Oradea Bistriţa-Năsăud Bistriţa-Năsăud Bistriţa-Năsăud Bistriţa-Năsăud Bistriţa Botoşani Botoszany
(Botoşani) Botoşani Botoşani Botoşani*
Brăila Braiła (Brăila) Brăila Brăila Brăila* Braşov Braszów
(Braşov) Braşov Braşov Braşov*
Buzău Buzău Buzău Buzău Buzău Călăraşi Călăraşi Călăraşi Călăraşi Călăraşi Caraş-Severin Caraş-Severin Caraş-Severin Caraş-Severin Reşiţa Covasna Covasna Covasna Covasna Sfântu Gheorghe Dâmboviţa Dâmboviţa Dâmboviţa Dâmboviţa Târgovişte Dolj Dolj Dolj Dolj Craiova* Galaţi Gałacz (Galaţi) Galaţi Galaţi Galaţi* Giurgiu Giurgiu Giurgiu Giurgiu Giurgiu Gorj Gorj Gorj Gorj Târgu Jiu Harghita Harghita Harghita Harghita Miercurea-Ciuc Hunedoara Hunedoara Hunedoara Hunedoara Deva Ialomiţa Ialomiţa Ialomiţa Ialomiţa Slobozia Ilfov Ilfov Ilfov Ilfov Buftea Iaşi Jassy (Iaşi) Iaşi Iaşi Iaşi* Cluj Kluż (Cluj) Cluj Cluj Cluj Napoca* Constanţa Konstanca
(Constanţa) Constanţa Constanţa Constanţa*
Maramureş Maramureş Maramureş Maramureş Baia Mare Mehedinţi Mehedinţi Mehedinţi Mehedinţi Drobeta-Turnu
Severin Mureş Mureş Mureş Mureş Târgu Mureş Neamţ Neamţ Neamţ Neamţ Piatra-Neamţ Olt Olt Olt Olt Slatina Prahova Prahova Prahova Prahova Ploieşti* Sălaj Sălaj Sălaj Sălaj Zalău Satu Mare Satu Mare Satu Mare Satu Mare Satu Mare Suceava Suczawa
(Suceava) Suceava Suceava Suceava*
Sibiu Sybin (Sibiu) Sibiu Sibiu Sibiu* Teleorman Teleorman Teleorman Teleorman Alexandria Timiş Timiş Timiş Timiş Timişoara Tulcea Tulcza (Tulcea) Tulcea Tulcea Tulcea* Vaslui Vaslui Vaslui Vaslui Vaslui Vâlcea Vâlcea Vâlcea Vâlcea Râmnicu Vâlcea Vrancea Vrancea Vrancea Vrancea Focşani* Bucureşti Bukareszt Bukareszt Bucureşti * W przypadku miejscowości oznaczonych gwiazdką istnieją nazwy polskie; zob. reguły stosowania nazw miejscowych lub polskich w tabeli „Nazwy miejscowości” poniżej.
134
Nazwy miejscowości: nazwa RO „kontekst 1” „kontekst 2” „kontekst 3” Botoşani Botoszany (Botoşani) Botoşani Botoşani Brăila Braiła (Brăila) Brăila Brăila Braşov Braszów (Braşov) Braşov Braşov Bucureşti Bukareszt Bukareszt Bucureşti Cacica Kaczyka (Cacica) Cacica Cacica Cluj-Napoca Kluż-Napoka (Cluj-Napoca) Kluż-Napoka Cluj-Napoca Constanţa Konstanca (Constanţa) Constanţa Constanţa Craiova Krajowa (Craiova) Craiova Craiova Focşani Fokszany (Focşani) Focşani Focşani Galaţi Gałacz (Galaţi) Galaţi Galaţi Iaşi Jassy (Iaşi)
(nazwa polska w liczbie mnogiej; D. „Jass”, Ms. „w Jassach”)
Jassy Iaşi
Mamaia Mamaja (Mamaia) Mamaia Mamaia Orşova Orszowa (Orşova) Orşova Orşova Petroşani Petroszany (Petroşani) Petroşani Petroşani Pleşa Plesza (Pleşa) Pleşa Pleşa Ploieşti Ploeszti (Ploieşti) Ploieşti Ploieşti Poiana Micului Pojana Mikuli (Poiana Micului) Poiana Micului Poiana Micului Rădăuţi Radowce (Rădăuţi) Rădăuţi Rădăuţi Sibiu Sybin (Sibiu) Sibiu Sibiu Sighetu Marmaţiei Syhot / Syhot Marmaroski (Sighetu
Marmaţiei) Sighetu Marmaţiei
Sighetu Marmaţiei
Soloneţu Nou Nowy Soloniec (Soloneţu Nou) Soloneţu Nou Soloneţu Nou Suceava Suczawa (Suceava) Suceava Suceava Tulcea Tulcza (Tulcea) Tulcea Tulcea Ţuţora Cecora (Ţuţora) Ţuţora Ţuţora
SŁOWENIA Republika Słowenii Slovenija / Republike Slovenija Język urzędowy UE: słoweński (SL) obyw. Słoweniec, Słowenka, Słoweńcy stol. Lublana (Ljubljana), D. Lublany, Mc. Lublanie przym. lublański mieszk. lublańczyk, lublanka, lublańczycy Podział terytorialny: SL PL NUTS liczba cały kraj NUTS 1 kohezijska regija region
spójności/makroregion NUTS 2 2
135
(cohesion region, macroregion)
statistična regija region statystyczny NUTS 3 12 upravna enota jednostka
administracyjna 58
občina gmina 210-11 mestna občina gmina miejska 11 NUTS 2 SL PL Vzhodna Slovenija Słowenia Wschodnia Zahodna Slovenija Słowenia Zachodnia Regiony statystyczne (NUTS 3) SL PL Gorenjska -||- Goriška Jugovzhodna Slovenija Koroška Notranjsko-kraška Obalno-kraška Osrednjeslovenska Podravska Pomurska Savinjska Spodnjeposavska Zasavska Krainy, regiony SL PL Balkan Bałkany Bela krajina -||- Dolenjska Gorenjska Koroška Karyntia Kranjska -||- Notranjska Prekmurje Primorska Štajerska Styria Suha krajina -||- Miejscowości Nazwa miejscowa Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3 Ljubljana Lublana (Ljubljana) Lublana Ljubljana
SŁOWACJA Republika Słowacka Slovensko / Slovenská republika
136
Język urzędowy UE: słowacki stol. Bratysława przym. bratysławski mieszk. bratysławianin, bratysławianka, bratysławianie Podział terytorialny: SL PL NUTS liczba cały kraj NUTS 1 oblast obwód NUTS 2 4 kraj kraj NUTS 3 8 okres powiat 79 mesto miasto (gmina miejska) 138 obec gmina 2883 2928
Obwody (NUTS 2) SL PL Bratislavský kraj Bratysława Západné Slovensko Słowacja Zachodnia Stredné Slovensko Słowacja Środkowa Východné Slovensko Słowacja Wschodnia Kraje (NUTS 3) SL PL Banskobystrický kraj kraj bańskobystrzycki Bratislavský kraj kraj bratysławski Košický kraj kraj koszycki Nitriansky kraj kraj nitrzański Prešovský kraj kraj preszowski Trenčiansky kraj kraj trenczyński Trnavský kraj kraj trnawski Žilinský kraj kraj żyliński Większe miejscowości: Nazwa miejscowa
Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3
Banská Bystrica Bańska Bystrzyca Bańska Bystrzyca Banská Bystrica Bratislava Bratysława Bratysława Bratislava Košice Koszyce Koszyce Košice Prešov Preszów Preszów Prešov Trenčín Trenczyn Trenczyn Trenčín Trnava Trnawa Trnawa Trnava Zvolen Zwoleń Zwoleń Zvolen Žilina Żylina Żylina Žilina
137
Polskie odpowiedniki nazw pozostałych miejscowości można znaleźć w Zeszycie 11 Komisji Standardyzacji Nazw Geograficznych.
FINLANDIA Republika Finlandii Suomi / Suomen tasavalta (fiń.) Finland / Republiken Finland (szw.) Języki urzędowe UE: fiński (FI), szwedzki (SV) obyw. Fin, Finka, Finowie stol. Helsinki, D. Helsinek, Mc. Helsinkach przym. helsiński mieszk. helsińczyk, helsinka, helsińczycy Podział terytorialny: FI SV PL NUTS liczba obszar NUTS 1 2 suuralue storområde podobszar NUTS 2 5 maakunta landskap region NUTS 3 20 lääni (l.mn.läänit) län prowincja (zostaną
zlikwidowane w 2010 r.) 6 (5+1)
seutukunta ekonomisk region
podregion 77
kihlakunta härad dystrykt lokalny 90 kunta kommun gmina 416 NUTS 1 FI SV PL Manner-Suomi Fasta Finland Finlandia Kontynentalna Ahvenanmaa Åland Wyspy Alandzkie NUTS 2 FI SV PL Itä-Suomi Östra Finland Finlandia Wschodnia Etelä-Suomi Södra Finland Finlandia Południowa Länsi-Suomi Västra Finland Finlandia Zachodnia Pohjois-Suomi Norra Finland Finlandia Północna Ahvenanmaa Åland Wyspy Alandzkie Regiony (NUTS 3) FI SV PL Etelä-Savo Södra Savolax Etelä-Savo (Sawonia
Południowa) Pohjois-Savo Norra Savolax Pohjois-Savo (Sawonia
Północna) Pohjois-Karjala Norra Karelen Pohjois-Karjala (Karelia
Północna)
138
Kainuu Kajanaland Kainuu Uusimaa Nyland Uusimaa Itä-Uusimaa Östra Nyland Itä-Uusimaa (Uusimaa
Wschodnia) Varsinais-Suomi Egentliga Finland Finlandia Właściwa
(Varsinais-Suomi) Kanta-Häme Egentliga Tavastland Kanta-Häme Päijät-Häme Päijänne Tavastland Päijät-Häme Kymenlaakso Kymmenedalen Kymenlaakso Etelä-Karjala Södra Karelen Etelä-Karjala (Karelia
Południowa) Keski-Suomi Mellersta Finland Keski-Suomi (Finlandia
Środkowa) Etelä-Pohjanmaa Södra Österbotten Etelä-Pohjanmaa (Pohjanmaa
Południowa) Pohjanmaa Österbotten Pohjanmaa Satakunta Satakunda Satakunta Pirkanmaa Birkaland Pirkanmaa Keski-Pohjanmaa Mellersta Österbotten Keski-Pohjanmaa (Pohjanmaa
Środkowa) Pohjois-Pohjanmaa Norra Österbotten Pohjois-Pohjanmaa
(Pohjanmaa Północna) Lappi Lappland Laponia Ahvenanmaa Åland Wyspy Alandzkie Prowincje FI SV PL Itä-Suomi Östra Finland Finlandia Wschodnia Etelä-Suomi Södra Finland Finlandia Południowa Länsi-Suomi Västra Finland Finlandia Zachodnia Oulu Uleåborg Oulu Lappi Lappland Laponia Ahvenanmaa Åland Wyspy Alandzkie Miejscowości Nazwa miejscowa FI SV
Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3
Helsinki Helsingfors Helsinki Helsinki Helsinki
SZWECJA Szwecja (SV) Królestwo Szwecji Sverige / Konungariket Sverige Języki urzędowe UE: szwedzki (SV) przym. szwedzki
139
obyw. Szwed, Szwedka, Szwedzi przym. sztokholmski mieszk. sztokholmczyk, sztokholmka, sztokholmczycy Podział terytorialny: SV PL NUTS liczba brak nazwy brak nazwy NUTS 1 3 brak nazwy brak nazwy NUTS 2 8 län hrabstwo NUTS 3 21 kommun gmina 290 NUTS 1 SV PL Östra Sverige Wschodnia Szwecja Södra Sverige Południowa Szwecja Norra Sverige Północna Szwecja NUTS 2 SV PL Stockholm Sztokholm Östra Mellansverige Östra Mellansverige Småland med öarna Småland med öarna Sydsverige Sydsverige Västsverige Västsverige Norra Mellansverige Norra Mellansverige Mellersta Norrland Mellersta Norrland Övre Norrland Övre Norrland NUTS 3 SV PL Blekinge län (hrabstwo) Blekinge Dalarnas län (hrabstwo) Dalarna Gävleborgs län (hrabstwo) Gävleborg Gotlands län (hrabstwo) Gotlandia Hallands län (hrabstwo) Halland Jämtlands län (hrabstwo) Jämtland Jönköpings län (hrabstwo) Jönköping Kalmar län (hrabstwo) Kalmar Kronobergs län (hrabstwo) Kronoberg Norrbottens län (hrabstwo) Norrbotten Örebro län (hrabstwo) Örebro Östergötlands län (hrabstwo) Östergötland Skåne lan (hrabstwo) Skåne Södermanlands län (hrabstwo) Södermanland Stokholms län (hrabstwo) Sztokholm Uppsala län (hrabstwo) Uppsala Värmlands län (hrabstwo) Värmland
140
Västmanlands län (hrabstwo) Västmanland Västerbottens län (hrabstwo) Västerbotten Västernorrlands län (hrabstwo) Västernorrland Västra Götalands län (hrabstwo) Västra Götaland Miejscowości i inne Nazwa miejscowa Teksty typu 1 Teksty typu 2 Teksty typu 3 Stokholm Sztokholm Sztokholm Stokholm
ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (the) United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland; (the) United Kingdom (UK) Język urzędowy UE: angielski (EN) Jednostki administracyjne: Podział administracyjny Zjednoczonego Królestwa jest niejednolity. Każdy z czterech krajów wchodzących w jego skład (Anglia, Walia, Szkocja, Irlandia Północna) ma własny system jednostek administracyjnych. Anglia Dzieli się na 9 regionów. Region Greater London dzieli się dalej na miasto Londyn i 32 gminy (boroughs). Pozostałe regiony składają się z hrabstw miejskich (metropolitarnych) i niemetropolitarnych, które dzielą się dalej na mniejsze jednostki o różnych nazwach. Obok podziału dwupoziomowego występuje podział na „unitary authorities”, których obecnie (od 2009 r.) jest 55. Irlandia Północna Irlandia Północna dzieli się na 26 dystryktów (na poziomie „unitary authorities”). Szkocja Szkocja dzieli się na 32 council areas (i jednocześnie „unitary authorities”) Walia Walia składa się z 22 „unitary authorities”. EN PL NUTS liczba kraje (tradycyjny podział) 4 region Region (9 regionów Anglii+
3 kraje: Szkocja, Walia, Irlandia Północna
NUTS 1 12
brak nazwy NUTS 2 30 brak nazwy NUTS 3 93 Anglia: county hrabstwo 48 metropolitan county hrabstwo
miejskie/metropolitarne 6
141
non-metropolitan county / shire county
hrabstwo niemetropolitarne 34
unitary authority brak odpowiednika Anglia – 55, Szkocja – 32, Walia – 22, Irlandia Północna – 26
Tradycyjny podział na kraje EN PL EN PL England Anglia country kraj Scotland Szkocja country kraj Wales Walia country (principality) kraj (księstwo) Northern Ireland Irlandia Północna country (province) kraj (prowincja) NUTS 1 EN PL North West (England) region North West North East (England) region North East Yorkshire and the Humber region Yorkshire i Humber East Midlands (England) region East Midlands West Midlands (England) region West Midlands East of England Wschodnia Anglia London Londyn South East (England) region South East South West (England) region South West Wales Walia Scotland Szkocja Northern Ireland Irlandia Północna NUTS 2 Jednostki na poziomie NUTS2 i niższym generalnie nie mają odpowiedników polskich, poza nazwami odpowiadającymi krajom (Irlandia Północna, Szkocja, Walia) oraz miastom, które mają odpowiedniki polskie. Miejscowości:
Nazwa polska Nazwa miejscowa Tekst typu 1 Tekst typu 2 Tekst typu 3
Edinburgh Edynburg Edynburg Edinburgh London Londyn Londyn London Oxford Oksford Oksford Oxford Greater London Wielki Londyn
(Greater London) Greater London Greater London
Greater Manchester Wielki Manchester (Greater Manchester)
Greater Manchester Greater Manchester
