153

V. Standardy programowe funkcjonowania placówek wsparcia dziennego

na terenie M. St. Warszawy

154

1. Przesłanki opracowania standardów placówek wsparcia

dziennego

154

2. Funkcje i obszary standardów 156

3. Sześć typów placówek warszawskich 157

4. Standardy programowe w odniesieniu do typów warszawskich

placówek wsparcia dziennego

166

5. Zestawienie typów placówek w podziale na dzielnice Warszawy 170

6. Diagnozowanie potrzeb społecznych, czyli jaki jest popyt na

usługi placówek wsparcia dziennego?

176

7. Charakterystyka standardy programowych w podziale na

obszary

180

7.1. Obszar I Filozofia działania 180

7.2. Obszar II Oferta programowa 191

7.3. Obszar III Cykl pracy z dziećmi i młodzieżą 197

7.4. Obszar IV Współpraca placówki z innymi instytucjami 206

7.5. Obszar V Współpraca z rodziną 213

7.6. Obszar VI Kadra 220

7.7. Obszar VII Rozwój instytucjonalny 228

154

Standardy programowe funkcjonowania placówek

wsparcia dziennego na terenie M. St. Warszawy

opracowanie:

Izabela Rybka

Magdalena Szeniawska

1. Przesłanki opracowania standardów placówek wsparcia dziennego

Opracowanie standardów funkcjonowania placówek wsparcia dziennego jest obowiązkiem

wynikającym z Programu Rodzina na lata 2010-2020, który zostały przyjęty przez władze m. st.

Warszawa jako program operacyjny służący do wdrażania Społecznej Strategii Warszawy (uchwała

nr LXXXII//2398/2010 Rady m. st. Warszawy z dnia 13 maja 2010 r.). Zadanie to zostało zapisane

expressis verbis jako działanie 1 do celu 2 „Zapewnienie dzieciom i młodzieży oraz ich rodzinom

wsparcia w placówkach wsparcia dziennego” w ramach Priorytetu II „Niesienie pomocy rodzinom

zagrożonym wykluczeniem społecznym”.

Punktem wyjścia do formułowania propozycji standardów są regulacje ustawowe,

postanowienia Programu Rodzina oraz wiedza o warszawskich placówkach wsparcia dziennego

zgromadzona w trakcie badań empirycznych, zrealizowanych w okresie kwiecień-maj 2013 roku

przez zespół badawczy SPOIWO.

Prawną podstawą funkcjonowania placówek wsparcia dziennego jest Ustawa z 9 czerwca

2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. 2013, poz. 135). Regulacje

ustawowe dotyczą przede wszystkim kwestii wydawania zezwoleń na prowadzenie placówek oraz

wymagań, jakie muszą spełnić pracownicy i kierownicy placówek. Ustawodawca ogranicza się do

wymienienia form, w jakich mogą być prowadzone placówki (opiekuńczej, specjalistycznej, pracy

podwórkowej oraz łączonej) i bardzo ogólnie wskazuje zakres wsparcia oferowanego przez

poszczególne typy placówek, a zatem pozostawia duży obszar swobody w określaniu standardów

programowych placówek.

Zgodnie z Programem Rodzina standardy placówek wsparcia dziennego powinny dotyczyć

podstawowych aspektów funkcjonowania placówek, w szczególności takich zagadnień, jak:

155

współpraca z innymi lokalnymi instytucjami, metodyka pracy z dzieckiem i rodziną oraz ocena jej

rezultatów , monitoring i ewaluacja placówek. Jednocześnie w Programie Rodzina podkreśla się

konieczność modernizacji placówek, którą rozumie się przede wszystkim jako stopniowe

przekształcanie placówek opiekuńczych w opiekuńczo-specjalistyczne, sukcesywne podnoszenie

jakości pracy wychowawczo-socjalizacyjnej oraz kompensacyjno-terapeutycznej z dziećmi i ich

rodzinami oraz wzmocnienie współpracy placówek z innym podmiotami wspierającymi dzieci i ich

rodziny, zwłaszcza w ramach lokalnego sytemu wsparcia na rzecz dziecka i rodziny (LSW), którego

budowanie i rozwijanie zaplanowano w Programie Rodzina (Priorytet II „Niesienie pomocy rodzinom

zagrożonym wykluczeniem społecznym”, cel 1 „Świadczenie zintegrowanej oferty usług w ramach

lokalnego systemu wsparcia”).

Program Rodzina uznaje placówki wsparcia dziennego za jeden z podstawowych podmiotów

w lokalnym systemie wsparcia (LSW), czyli w systemie współpracy różnych instytucji i grup

zawodowych działających w środowisku lokalnym, które integrują swoje działania po to, aby

bardziej skutecznie przyczyniać się do poprawy poziomu i jakości życia dzieci i rodzin

marginalizowanych społecznie. Placówki wsparcia dziennego są jednostką organizacyjną pomocy

społecznej, jednak w przeciwieństwie do ośrodków pomocy społecznej: (1) koncentrują się na

udzielaniu świadczeń niematerialnych, czyli usług (a nie zasiłków i pomocy rzeczowej), (2) adresują

wsparcie przede wszystkim do dzieci i młodzieży. Jednocześnie zdecydowana większość

warszawskich placówek jest prowadzona przez organizacje pozarządowe (ok. 90%), co ma

zasadnicze znaczenie dla ich funkcjonowania (zwłaszcza dla kwestii stabilności instytucjonalnej,

kadrowej, finansowej, etc.) oraz relacji i współpracy z władzami i instytucjami samorządowymi.

Propozycja standardów placówek wsparcia dziennego (PWD) została opracowana na

podstawie wniosków z badań funkcjonowania placówek. W badaniach zostały wykorzystane dwie

metody: (a) ilościowa – wywiady bezpośrednie z kierownikami 105 placówek wsparcia dziennego

funkcjonujących na terenie m. st. Warszawy oraz (b) jakościowa – wywiady grupowe z pracownikami

należącymi do pięciu grup zawodowych, które udzielają wsparcia dzieciom i rodzinom

marginalizowanym społecznie (pracownicy socjalni, asystenci rodziny, pedagodzy szkolni, kuratorzy

sądowi i społeczni, kierownicy placówek wsparcia dziennego). Ponadto autorki niniejszego

opracowania zapoznały z propozycją standardów funkcjonowania placówek wsparcia dziennego

opracowaną przez grupę kilkudziesięciu ekspertów z całego kraju, którą rekomendujemy jako

lekturę obowiązkową dla pracowników i kierowników placówek wsparcia dziennego.1

1 Dallemura E., Nowaczewski P., Szmyd R. (red.), Suwak. Innowacyjna metoda kontraktowania usług

społecznych na rzecz dzieci. Podręcznik dla NGO

156

2. Funkcje i obszary standardów

W niniejszym opracowaniu standardy są rozumiane jako zestaw wskazówek i zasad, norm i

procedur służących poprawie funkcjonowania placówek wsparcia dziennego po to, aby bardziej

trafnie, skutecznie i efektywnie odpowiadały na potrzeby konkretnych dzieci i rodzin zagrożonych

marginalizacją społeczną. Standardy przede wszystkim mają pełnić funkcję edukacyjną – zachęcać

kadrę kierowniczą i zespół pracowników do refleksji, wskazywać kierunki działań i konkretne

rozwiązania prowadzące do lepszego wykorzystania potencjału placówki w pracy z dziećmi i ich

rodzinami oraz we współpracy z innymi instytucjami. Standardy tworzą ramy porządkujące i

stymulujące rozwój placówek; są na tyle ogólne, że pozostawiają przestrzeń do podejmowania

działań niestandardowych, autorskich, innowacyjnych. Standardy odnoszą się do procesów, które

mają wspierać dobre praktyki już obecne w placówkach oraz dawać początek pozytywnym

przemianom.

Każda placówka jest unikalna i wyjątkowa. W pracy z dziećmi kieruje się bliskimi jej

wartościami, inspiruje się wybranymi teoriami z dziedziny nauk humanistycznych i społecznych

(pedagogika, psychologia, etc.), działa w oparciu o metody wypracowane w toku własnych, często

wieloletnich doświadczeń – jest autorskim dziełem tworzących ją na co dzień, pracujących w niej

ludzi. Proponowane standardy w żadnym razie nie mają prowadzić do ograniczenia

niepowtarzalnego charakteru placówki lub do ujednolicenia przyjętego w nich podejścia. Doceniając

oryginalność i różnorodność rozwiązań stosowanych w poszczególnych placówkach, proponujemy

określone sposoby postępowania, które mają przyczyniać się podnoszenia jakości świadczonych

przez nie usług.

Proponowane standardy programowe dotyczą zagadnień (a) merytorycznych – takich jak:

podejście do pracy z dziećmi i młodzieżą (filozofia działania), metodyka pracy z dziećmi i młodzieżą

oraz ich rodzinami, oferta programowa, (b) kadrowych oraz (c) instytucjonalnych – w zakresie

współpracy PWD z innymi podmiotami tworzącymi lokalny system wsparcia oraz rozwojem

instytucjonalnym PWD. Standardy nie odnoszą się do kwestii infrastrukturalnych, lokalowych,

materialnych, etc., choć zdajemy sobie sprawę, że mają one istotne znaczenia dla jakości usług i

sprawności funkcjonowania PWD.

Standardy zostały opracowane dla siedmiu obszarów funkcjonowania placówek (vide: tabela

nr 83)

157

Tab. 81 Zestawienie obszarów, w których sformułowano standardy funkcjonowania placówek

Obszar 1 Filozofia działania

Obszar 2 Oferta programowa

Obszar 3 Cykl pracy z dziećmi i młodzieżą

Obszar 4 Współpraca między instytucjami

Obszar 5 Współpraca z rodziną

Obszar 6 Kadry

Obszar 7 Rozwój instytucjonalny

Dla każdego z powyższych siedmiu obszarów zaproponowaliśmy kilka standardów – trzy lub

cztery, wyjątkowo pięć (vide: tabela nr 85). Każdy ze standardów został przedstawiony według tego

samego schematu obejmującego 4 kategorie: (a) opis standardu – krótkie rozwinięcie nazwy

standardu, (b) uzasadnienie, w którym podajemy argumenty mające przekonać zespół i

kierownictwo placówki do uznania sensowności i użyteczności przyjęcia danego standardu, (c)

zadania dla placówki, czyli lista rekomendowanych działań, których realizacja prowadzi do

wdrożenia standardu, (d) sprawdzenie realizacji standardu, czyli lista pytań, które ułatwią

pracownikom placówki i innych podmiotom zorientowanie się, w jakim stopniu funkcjonowanie

placówki odpowiada przyjętym standardom.

.

3. Sześć typów placówek warszawskich

Punktem wyjścia do wyróżnienia typów warszawskich placówek wsparcia dziennego są

przepisy ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w której wymieniono:

(1) formy prowadzenia placówek wsparcia dziennego:

a. opiekuńcza (w tym koła zainteresowań, świetlice, kluby i ogniska, wychowawcze),

b. specjalistyczna,

c. pracy podwórkowej

d. formy połączone

(2) rodzaje oferowanych zajęć i usług dla każdej z form placówek:

158

a. w placówce opiekuńczej: opieka i wychowanie, pomoc w nauce, organizacja czasu

wolnego, zabawa i zajęcia sportowe oraz rozwój zainteresowań

b. w placówce specjalistycznej: zajęcia socjoterapeutyczne, terapeutyczne,

korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne oraz indywidualny program korekcyjny,

program psychokorekcyjny lub psychoprofilaktyczny, w szczególności terapię

pedagogiczną, psychologiczną i socjoterapię

c. w placówce prowadzonej w formie pracy podwórkowej: działania animacyjne i

socjoterapeutyczne

(3) limit dzieci, które mogą przebywać pod opieką jednego wychowawczy (bez względu na

formę placówki wsparcia dziennego) w tym samym czasie (nie więcej niż 15 dzieci).

Na podstawie wniosków z badań ewaluacyjnych placówek wsparcia dziennego oraz wywiadu

grupowego z kierownikami tychże placówek, uzupełniliśmy i doprecyzowaliśmy ogólną

charakterystykę placówek zawartą w przepisach ustawowych, proponując podział placówek

wsparcia dziennego na takie typy, które bardziej odpowiadają specyfice placówek funkcjonujących

na terenie m. st. Warszawy. Różnicujemy placówki ze względu na 4 rodzaje kryteriów:

1. odbiorcy, do których placówka kierują swoje działania (vide: kolumna „Rodzaj odbiorców” i

„Wiek odbiorców”),

2. oferta usług świadczonych przez placówkę,

3. parametry liczbowe charakteryzujące funkcjonowanie placówki (kolumny „Godziny

otwarcia” i „Proponowana liczba dzieci na wychowawcę”) oraz

4. zasięg terytorialny.

Wiodącym kryterium podziału placówek są jej adresaci; ten czynnik przesądza o pozostałych

rozwiązaniach przyjętych w placówce, bowiem od potrzeb, problemów i możliwości dzieci i/lub

młodzieży zależy kształt oferty, godziny otwarcia placówki i proponowana liczba dzieci

przypadających na jednego wychowawcę w danym czasie oraz zasięg terytorialny placówki.

Należy podkreślić, że w Warszawie niewiele jest typowych placówek opiekuńczych, których

działalność ogranicza się do działań opiekuńczo-wychowawczych, pomocy w odrabianiu lekcji i

organizowania dzieciom czasu wolnego. Biorąc pod uwagę (a) fakt, że w Warszawie istnieje gęsta

sieć szkół podstawowych, w których funkcjonują świetlice szkolne, jak również (b) postanowienia

Programu Rodzina, który zakłada modernizację placówek wsparcia dziennego polegającą m.in. na

159

przekształcaniu placówek opiekuńczych w specjalistyczne, to w zaproponowanej typologii

warszawskich placówek, placówki opiekuńcze (typ A) z definicji – w odpowiedzi na potrzeby dzieci –

świadczą w ograniczonym zakresie usługi korygująco-kompensacyjne. Z kolei placówka

specjalistyczna (typ B) jest placówką łączącą formę opiekuńczą i specjalistyczną, bowiem zapewnia

pakiet usług przypisanych przez ustawodawcę dwóm formom placówek: opiekuńczej i

specjalistycznej. Zakładamy, że placówki opiekuńcze (typ A) i specjalistyczne (typ B) mają

obowiązek prowadzenia zajęć minimum 5 dni w tygodniu przez co najmniej 4 godziny dziennie.

Obok placówek specjalistycznych przewidzianych przez ustawodawcę, zaproponowaliśmy

dodatkowy typ placówki – tzw. placówkę dedykowaną (wysokospecjalistyczną), która różni się od

typowych placówek specjalistycznych kilkoma cechami – przede wszystkim jest dedykowana

dzieciom/młodzieży o szczególnych potrzebach (np. dzieci niepełnosprawne, uzależnione, etc.), a w

związku z tym oferuje im wysokospecjalistyczne usługi. W ofercie programowej placówek

dedykowanych/ wysokospecjalistycznych nie musi być zajęć polegających na organizowaniu czasu

wolnego (choć mogą być), jej beneficjenci nie muszą uczestniczyć w zajęciach codziennie, zaś

placówki nie muszą być czynne codziennie – w odróżnieniu od placówek typu A i B.

Kolejny typ placówek – tj. Kluby Młodzieżowe (typ D) – wyróżniliśmy ze względu na

ewidentną potrzebę (konieczność!) rozwijania placówek wsparcia dziennego adresowanych do

młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej. Głównym celem Klubu Młodzieżowego ma być

przygotowanie młodych ludzi do wkraczania w dorosłość. W Klubie Młodzieżowym spotyka się nie

tylko młodzież ze środowisk zaniedbanych, zagrożonych ubóstwem i marginalizacją. Jest to dobre

miejsce do integracji młodzieży pochodzącej z różnorodnych środowisk, z rodzin o różnym statusie

społeczno-ekonomicznym. Zakładamy, że udział w Klubie Młodzieżowym chroni młodzież przed

przedwczesnym wypadaniem z systemu edukacji, motywuje do dalszego kształcenia tych, którzy

ukończyli gimnazja oraz wspiera młodzież we wchodzeniu na rynek pracy i nabywaniu innych

kompetencji społecznych potrzebnych w dorosłym życiu. W Klubach Młodzieżowych praca z

rodzinami i środowiskiem jest bardzo ograniczona – zależna jest od decyzji i pozwolenia

uczestników PWD, którzy, jak wynika z badań, nie zawsze wyrażają zgodę na pogłębione kontakty

wychowawców z rodzinami i innymi instytucjami. Praca pedagogów powinna koncentrować się na

działaniach bezpośrednich z młodzieżą oraz organizowaniu im możliwości bezpiecznego startu w

dorosłość (np. organizowanie staży, szkoleń zawodowych, kursów na prawo jazdy, doradztwa

zawodowego) – przy zapewnieniu młodzieży możliwie dużego wpływu na podejmowanie decyzji

dotyczących wszystkiego, co dzieje się w placówce.

160

Tab. 82. Charakterystyka 6 typów placówek funkcjonujących na terenie m. st. Warszawa

Lp. TYP

PLACÓWKI

Nazwa

ustawowa

Rodzaj odbiorców Wiek

odbiorców

Proponowane

godziny otwarcia Oferta

Proponowana

liczba dzieci na

wychowawcę

Zasięg

terytorial

ny

1.

Placówka

opiekuńcza

(A)

placówka

opiekuńcza

Dzieci, w tym dzieci

z rodzin o niskim statusie

społeczno-ekonomicznym

(zazwyczaj korzystające z

pomocy społecznej),

z deficytami

edukacyjnymi,

niedostosowane

społecznie

w nieznacznym stopniu,

nie sprawiające większych

problemów

wychowawczych

głównie w

wieku 6-16

Minimum 5 dni

w tygodniu,

4h dziennie w

godzinach

dostosowanych do

potrzeb

opieka;

oddziaływania wychowawcze;

wyżywienie;

pomoc w nauce;

organizacja czasu wolnego;

podstawowe działania

korekcyjne i kompensacyjne w

ograniczonym zakresie

8-10 dzieci/

wychowawcę Osiedlowa

161

2.

Placówka

specjalistyczna

(B)

(1) placówka

łączona:

opiekuńcza

i

specjalistyczna

albo

(2) placówka

specjalistyczna

Dzieci, w tym dzieci

z rodzin niskim statusie

społeczno-ekonomicznym

(zazwyczaj korzystające z

pomocy społecznej),

z deficytami

edukacyjnymi,

w wysokim stopniu

niedostosowane

społecznie,

sprawiające poważne

problemy wychowawcze

głównie w

wieku 6-16

Minimum 5 dni

w tygodniu,

4h dziennie w

godzinach

dostosowanych do

potrzeb

opieka,

oddziaływania wychowawcze,

wyżywienie,

pomoc w nauce,

organizacja czasu wolnego

zajęcia terapeutyczne np.:

socjoterapia, terapia

pedagogiczna/ psychologiczna,

arterapia;

zajęcia korekcyjne,

kompensacyjne - grupowe i

indywidualne

5-8 dzieci/

wychowawcę

Osiedlowa

/dzielni-

cowa

162

3.

Placówka

dedykowana/

wysoko-

specjalistyczna

(C)

placówka

specjalistyczna

Dzieci i młodzież, w tym

dzieci i młodzież z

głębokimi deficytami w

ściśle określonym

obszarze np. młodzież

uzależniona; dzieci

niepełnosprawne

intelektualnie/ ruchowo;

młodzież w wysokim

stopniu niedostosowana

społecznie. Uczestnicy

pochodzący z rodzin o

różnym statusie

społeczno-ekonomicznym

dowolny

Godziny pracy

sformułowane w

planie pracy. Może

być 5 dni w

tygodniu po 4h ;

może funkcjonować

w trybie poradni.

usługi wysoko specjalistyczne,

zajęcia specjalistyczne

realizowane wg. założeń i

programu sformułowanego na

podstawie pogłębionej diagnozy

odbiorców,

fakultatywnie pomoc w nauce;

fakultatywnie zajęcia

opiekuńcze

5-8 dzieci/

wychowawcę

(zależy od

odbiorców)

ponad-

dzielni-

cowa

163

4.

Klub Młodzieżowy

(D)

placówka

łączona:

opiekuńcza

i

specjalistyczna

Młodzież, w tym młodzież

z rodzin o różnym statusie

społeczno-

ekonomicznym,

niedostosowana

społecznie lub zagrożona

niedostosowaniem,

z deficytami

edukacyjnymi

młodzież w

wieku

gimnazjal-

nym

i starsza:

15-24 lata

5 dni

w tygodniu,

4h dziennie lub

inaczej jeśli

uzasadnione

potrzebami grupy i

diagnozą; godziny

dostosowane do

potrzeb młodzieży,

np. 16.00-

20.00/21.00

Oferta ukierunkowana przede

wszystkim na nabywanie

kompetencji ułatwiających

młodzieży wejście w dorosłe

życie.

Oferta elastyczna, formułowana

przy dużym udziale

uczestników.

8-10 osób/

wychowawcę

osiedlowa/

dzielnicow

a

164

5.

Placówka

stacjonarno-

podwórkowa

(E)

(1) Placówka w

formie łącznej:

opiekuńcza-

podwórkowa

albo (2)

specjalistyczno

-podwórkowa

albo

(3) łącząca

wszystkie 3

typy.

Dzieci i młodzież, w tym:

dzieci z rodzin niskim

statusie społeczno-

ekonomicznym

(zazwyczaj korzystające z

pomocy społecznej),

zamieszkujące tereny

zagrożone wykluczeniem

społecznym,

dużo czasu spędzające na

podwórkach i ulicach, z

deficytami edukacyjnymi,

niedostosowane

społecznie

w stopniu nieznacznym

lub wysokim,

głównie w

wieku 6-16

Placówka

stacjonarna czynna

wg. standardów

przyjętych dla

określonego typu

placówki, praca

podwórkowa

prowadzona

równolegle do

działalności

opiekuńczej i/lub

specjalistycznej,

w określonym i

uzasadnionym

trybie

Zakres oferty stacjonarnej

zgodny z zakresem dla danego

typu placówki (typ A lub B).

Dodatkowo zajęcia prowadzone

przez pedagogów ulicy –

animacyjne i

socjoterapeutyczne, grupy pracy

projektowej, animacja

społeczności lokalnej (oraz inne

formy pracy sformułowane w

standardach pracy placówki

prowadzonej w formie pracy

podwórkowej – vide typ F).

5-10 dzieci/

wychowawcę osiedlowa

165

6.

Praca podwórkowa

(F)

Placówka w

formie pracy

podwórkowej

Dzieci i młodzież, w tym:

dzieci z rodzin niskim

statusie społeczno-

ekonomicznym

(zazwyczaj korzystające z

pomocy społecznej),

zamieszkujące tereny

zagrożone wykluczeniem

społecznym,

dużo czasu spędzające na

podwórkach i ulicach bez

opieki dorosłych,

z deficytami

edukacyjnymi,

dzieci i młodzież w

wysokim stopniu

niedostosowane

społecznie

dowolny

Tryb pracy

określony przez

placówkę – zwykle

popołudniami,

spotkania również

w weekendy.

Charakterystyka oferty

placówek prowadzonych w

formie pracy podwórkowej

zostanie przedstawiona w

standardach programowych

będących przedmiotem

odrębnego opracowania

osiedlowa

166

4. Standardy programowe w odniesieniu do typów warszawskich placówek

wsparcia dziennego

Standardy programowe przedstawione w niniejszym dokumencie odnoszą się do placówek

typu A, B, C i D, tj.: placówek opiekuńczych (z elementami działań kompensacyjno-korekcyjnych,

placówek specjalistycznych, placówek dedykowanych/ wysokospecjalistycznych oraz Klubów

Młodzieżowych, czyli do form stacjonarnych. Opracowanie standardów programowych dla

placówek wsparcia dziennego prowadzonych w formie pracy podwórkowej jest przedmiotem prac

innego zespołu.

Należy zwrócić uwagę na placówkę, która łączy pracę podwórkową i stacjonarną (typ E).

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wyraźnie dopuszcza łączenie rozmaitych

form prowadzenia placówek, w tym placówek opiekuńczych/specjalistycznych z formą

podwórkową. Mimo, iż taka forma prowadzenia placówek jest jeszcze rzadko praktykowana w

Warszawie, to chcemy podkreślić jej skuteczność i rekomendować stosowanie tej formy w

środowiskach, gdzie następuje kumulacja problemów społecznych. Pedagodzy ulicy swoimi

działaniami obejmują dzieci i młodzież, które z różnych powodów nie są jeszcze gotowe do

uczestniczenia w zajęciach placówki stacjonarnej. Utrzymują stały kontakt z potencjalnymi

uczestnikami zajęć w placówce stacjonarnej i dostarczają jej wiedzy o skali i rodzaju potrzeb dzieci i

młodzieży, które nie korzystają z wsparcia placówki, pozwalają jej monitorować sytuację dzieci i

młodzieży na terenie, na którym działa placówka wsparcia dziennego. Koordynowanie tych dwóch

typów działań pozwala na elastyczne dopasowanie formy wsparcia (oferty zajęć i usług) do potrzeb i

możliwości odbiorców.

Standardy programowe placówek wsparcia dziennego opisują cechę, którą placówka powinna

posiadać w danym obszarze jej funkcjonowania (Tab. 83). W niektórych typach placówek dany

standard jest bardziej istotny niż w pozostałych (występuje większe nasycenie cechy opisywanej

przez standard). Wówczas tę cechę wyróżniamy oznaczając ją nie jednym, a dwoma plusami (++) dla

podkreślenia jej znaczenia w danym typie placówki. Natomiast w odniesieniu Klubu Młodzieżowego

przy dwóch standardach dotyczących współpracy z rodziną nie wymagamy, aby od pracowników

tego typu placówki, żeby włączali rodziców/opiekunów młodzieży w wieku gimnazjalnym (lub

starszej) w życie placówki i w pracę na jej rzecz lub żeby udzielali im wsparcia w zakresie

podnoszenia kompetencji wychowawczych (choć jednocześnie nie wykluczamy takiej możliwości).

Standardy w obszarach opisujących filozofię działania placówki (obszar I), jej kadry (obszar VI)

oraz rozwój instytucjonalny (obszar VII) nie są zróżnicowane w odniesieniu do poszczególnych

typów placówki. Zakładamy, że zarówno dzieci, jak i młodzież powinny być (stosowanie do swojego

167

wieku) współgospodarzami placówki, znać i rozumieć zasady jej funkcjonowania, otrzymywać

wsparcie w rozwoju osobistym i społecznym. Każdego typu placówka powinna starannie rekrutować

i wdrażać swoich pracowników, zapewniać im warunki do efektywnej pracy i budować zgrany,

kooperatywny zespół utożsamiający się z misją placówki, zaś pracownicy – bez względu na typ

placówki, w jakiej pracują – powinni podnosić i rozwijać swoje kompetencje zawodowe. Od każdego

typu placówki oczekujemy tworzenia i realizowania strategicznego planu rozwoju,

dokumentowania, monitorowania i ewaluowania swojej działalności.

Natomiast istotność standardów określonych w pozostałych obszarach funkcjonowania

placówek jest zróżnicowana w zależności od typu placówki. Są to przede wszystkim te obszary,

które odpowiadają głównym kryteriom, na podstawie których przeprowadzono podział

warszawskim placówek na 4 podstawowe typy, czyli: oferta programowa (obszar II) i odbiorcy usług

placówki, czyli cykl pracy z dziećmi i młodzieżą (obszar III). Poza tym standardy określają nieco inne

oczekiwania wobec poszczególnych typów placówek w zakresie ich współpracy z innymi

instytucjami (obszar IV) oraz współpraca z rodziną (obszar V).

Standard dotyczący kompensowania deficytów jest szczególnie istotny dla placówek

specjalistycznych i wysokospecjalistycznych, bo z nich korzystają dzieci niedostosowane społecznie

w stopniu znacznym. Z kolei w placówkach opiekuńczych, gdzie przychodzą dzieci lub młodzież z

mniejszymi deficytami, nie ma konieczności rozbudowywania oferty usług specjalistycznych.

Natomiast oferta zajęć czasu wolnego w każdej z placówek powinna być bardzo atrakcyjna i

adekwatna do zainteresowań dzieci; jedynie w odniesieniu do placówki dedykowanej/

wysokospecjalistycznej ta cecha nie musi być szczególnie nasycona, bowiem część tego typu

placówek prowadzi głównie zajęcia i usługi specjalistyczne. Zakładamy też, że zaangażowanie w

pomoc rodzinie w kwestiach socjalnych jest większa tam, gdzie chodzi o dzieci (a nie młodzież) i

dzieci te przebywają w placówce (niemal) codziennie – czyli w placówkach opiekuńczych i

specjalistycznych.

Istnieje też wyraźnie zróżnicowanie istotności standardu dotyczącego diagnozy – dzieci

korzystające z placówek specjalistycznych i wysokospecjalistycznych wymagają pogłębionej

diagnozy, przeprowadzanej w udziałem wysokiej klasy specjalistów, a w konsekwencji – bardziej

specjalistycznej oferty i większego zaangażowania w śledzenie rozwoju dziecka. Ze względu na

potrzebę współpracy między instytucjami, w szczególności potrzebę budowania lokalnych

systemów wsparcia, standardy dotyczące tego obszaru traktujemy priorytetowo. Oczekujemy

również większego zaangażowania placówek specjalistycznych i dedykowanych

(wysokospecjalistycznych) we współpracę z rodziną.

168

Tab. 83 Istotność standardu programowego dla danego typu placówki

Placówka

opiekuńcza

Placówka

specjalistyczna

Placówka

dedykowana/

wysoko-

specjalistyczna

Kluby

Młodzieżowe

I. Filozofia działania placówki +

II. Oferta placówki

1. Placówka ma autorską, elastyczną i zróżnicowaną ofertę zajęć, dopasowaną do

zainteresowań i preferencji uczestników

++ ++ + ++

2. Placówka wspiera rozwój uczestników – odpowiada na ich potrzeby i deficyty oraz pomaga w

pracy nad sobą (usługi specjalistyczne)

+ ++ ++ +

3. Oferta placówki odpowiada na sytuację życiową i problemy młodych ludzi. ++ ++ + +

III. Cykl pracy z dziećmi i młodzieżą

1. Zespół placówki opracowuje i aktualizuje diagnozę każdego dziecka + ++ ++ +

2. Praca z dzieckiem jest prowadzona w oparciu o indywidualny program wsparcia + ++ ++ +

3. Zespół placówki obserwuje na bieżąco przebieg pracy z dzieckiem i ocenia jej rezultaty + ++ ++ +

169

IV. Współpraca między instytucjami

1. Placówka współpracuje z innymi instytucjami przy tworzeniu i aktualizowaniu diagnoz + ++ ++ +

2. Placówka współpracuje z innymi instytucjami w zakresie dostosowywania oferty

programowej do potrzeb dzieci i ich rodzin

++ ++ ++ ++

3. Placówka współpracuje na rzecz budowania i rozwijania lokalnego systemu wsparcia dla

dziecka i rodziny

++ ++ ++ ++

V. Współpraca z rodziną

1. Placówka ma kontakt z rodzicami/opiekunami dzieci i młodzieży w kwestiach formalno-

organizacyjnych

+ + + +

2. Placówka podejmuje współpracę z rodziną w zakresie opracowania diagnozy sytuacji

dziecka

++ ++ ++ +

3. Placówka stara się wspierać rodziców/opiekunów w budowaniu kompetencji

wychowawczych oraz w sprawach o kluczowym znaczeniu w poprawie sytuacji dziecka.

+ ++ ++ 0

4. Placówka stara się włączać rodziny w życie placówki i pracę na rzecz placówki. + ++ ++ 0

VI. Kadry placówki +

VII. Rozwój instytucjonalny +

170

5. Zestawienie typów placówek w podziale na dzielnice Warszawy

W tab. 85 przedstawiamy liczbowy rozkład warszawskich placówek wsparcia dziennego w

odniesieniu do opisanych powyżej typów placówek z podziałem na dzielnice (czyli liczba placówek danego

typu w poszczególnych dzielnicach Warszawy). Każda placówka (z wyjątkiem dwóch) została

przyporządkowana do określonego typu placówek (A – F) tylko i wyłącznie na podstawie jednorazowej

wizyty badacza w siedzibie placówki, której celem było przeprowadzenie ankiety ewaluacyjnej z

kierownikiem placówki. W związku z tym należy podkreślić, że jest to wstępna klasyfikacja o statusie

hipotezy roboczej. Zebrany materiał badawczy nie uprawnia nas do ostatecznego zakwalifikowana każdej

z placówek do określonego typu placówki, ale też nie było to celem badania.

171

Tab. 84 Zestawienie warszawskich placówek wsparcia dziennego według typów (A-F) w podziale na dzielnice Warszawy

Dzielnica/Typ

Placówka

opiekuńcza

(A)

Placówka

specja-

listyczna

(B)

Placówka

dedykowana/

wysoko-

specjalistyczna

(C)

Klub

Młodzieżowy

(D)

Placówka

stacjonarno-

podwórkowa

(E)

Praca

podwórkowa

(F)

Nieprzypisane

do typologii

W sumie

placówek

w dzielnicy

Bemowo 1 3 0 1 0 0 0 5

Białołęka 0 3 0 0 0 0 0 3

Bielany 1 3 0 2 0 0 0 6

Mokotów 2 2 1 0 0 0 0 5

Ochota 3 3 0 0 0 1 1 8

Praga Południe 1 5 0 0 0 1 0 7

Praga Północ 2 14 0 0 2 1 0 19

Rembertów 2 0 0 0 0 0 0 2

Śródmieście 1 8 2 0 0 0 0 11

Targówek 0 2 0 0 0 1 0 3

172

Ursus 2 1 0 0 0 0 0 3

Ursynów 3 1 0 0 0 0 0 4

Wawer 0 7 0 0 0 0 0 7

Wesoła 1 2 0 0 0 0 0 3

Włochy 0 2 0 0 0 1 0 3

Wola 5 7 0 0 0 0 1 13

Żoliborz 1 0 1 0 0 1 0 3

SUMA liczba 25 63 4 3 2 6 2 105

SUMA % 23,81% 60,00% 3,81% 2,86% 1,90% 5,71% 1,90% 100,00%

173

Jak widać w tabeli nr 85, na terenie m. st. Warszawa najwięcej jest placówek specjalistycznych

typu B (czyli łączących formę opiekuńczą i specjalistyczną) – stanowią 60% wszystkich placówek.

Drugim pod względem liczebności rodzajem placówek są opiekuńcze typu A – stanowią 23,8%

wszystkich placówek wsparcia dziennego. Pozostałe typy – Kluby Młodzieżowe (typ D), placówki

dedykowane/ wysokospecjalistyczne (typ C), prowadzone w formie pracy podwórkowej (typ F) oraz

placówki stacjonarno- podwórkowe (typ E) są zdecydowanie mniej liczne – łącznie stanowią 14%.

Dwóch placówek badacze nie zaklasyfikowali do żadnego z typów. Duża różnica pomiędzy liczbą

placówek opiekuńczych i specjalistycznych a placówkami prowadzonymi w formie pracy

podwórkowej i w formie łączonej, nie powinna dziwić biorąc pod uwagę, że dopiero od 2012 roku (po

wejściu w życie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej) działania pedagogów ulicy

zostały włączone w zakres funkcjonowania placówek wsparcia. Z badań jakościowych i ilościowych

wynika, że praca pedagogów ulicy jest bardzo wysoko ceniona; przedstawiciele wszystkich profesji,

którzy brali udział w wywiadach grupowych, wyrażali zapotrzebowanie na zwiększenie oferty tych

usług.

Należy zwrócić uwagę na stanowczo za małą liczbę Klubów Młodzieżowych (tylko 3 na terenie

całego miasta). Respondenci w trakcie badań ilościowych zwracali uwagę na brak oferty skierowanej

do starszej młodzieży.

Placówki dedykowane/wysokospecjalistyczne adresują swoje usługi do ściśle określonej grupy

dzieci i młodzieży. Ich liczba również powinna być zwiększona – stosownie do wniosków

wynikających z diagnozy potrzeb dzieci i młodzieży.

174

Tab. 85. Zestawienie standardów placówek wsparcia dziennego dla poszczególnych obszarów funkcjonowania placówek

OBSZARY funkcjonowania placówek wsparcia dziennego

I. Filozofia działania

II.Oferta programowa

III. Cykl pracy z dziećmi i młodzieżą

IV. Współpraca między

instytucjami

V. Współpraca z rodziną

VI. Kadry VII. Rozwój

instytucjonalny

ST

AN

DA

RD

Y d

la p

osz

czeg

óln

ych

OB

SZ

AR

ÓW

fu

nk

cjo

no

wa

nia

p

lacó

we

k w

spa

rcia

dzi

en

ne

go

1. Młody człowiek zna i rozumie zasady funkcjonowania placówki

1. Placówka ma autorską, elastyczną i zróżnicowaną ofertę zajęć, dopasowaną do zainteresowań i preferencji uczestników

1. Zespół placówki opracowuje i aktualizuje diagnozę każdego dziecka

1. Placówka współpracuje z innymi instytucjami przy tworzeniu i aktualizowaniu diagnoz

1. Placówka ma kontakt z rodzicami/opiekunami dzieci i młodzieży w kwestiach formalno-organizacyjnych

1. Placówka ma wypracowane sposoby budowania zespołu pracowników

1. Placówka tworzy i realizuje strategiczny plan rozwoju

2. Młody człowiek jest współgospodarzem placówki

2. Placówka wspiera rozwój uczestników – odpowiada na ich potrzeby i deficyty oraz pomaga w pracy nad sobą

2. Praca z dzieckiem jest prowadzona w oparciu o indywidualny program wsparcia

2. Placówka współpracuje z innymi instytucjami w zakresie dostosowywania oferty programowej do potrzeb dzieci i ich rodzin

2. Placówka podejmuje współpracę z rodziną w zakresie opracowania diagnozy sytuacji dziecka

2. Pracownicy placówki stale rozwijają swoje kompetencje osobiste i zawodowe

2. Placówka dokumentuje swoją działalność

3. Młody człowiek otrzymuje wsparcie w osobistym rozwoju

3. Oferta placówki odpowiada na sytuację życiową i problemy

3. Zespół placówki obserwuje na bieżąco przebieg pracy z dzieckiem i ocenia jej

3. Placówka współpracuje na rzecz budowania i rozwijania lokalnego systemu

3. Placówka stara się wspierać rodziców/ opiekunów w budowaniu

3. Placówka stara się zapewnić warunki umożliwiające efektywną pracę

3. Funkcjonowanie placówki podlega monitoringowi i ewaluacji

175

młodych ludzi

rezultaty wsparcia dla dziecka i rodziny

kompetencji wychowawczych i w sprawach o kluczowym znaczeniu dla poprawy sytuacji dziecka

z podopiecznymi

4. Młody człowiek otrzymuje wsparcie w rozwoju społecznym

4. Placówka stara się włączać rodzinę w życie placówki i pracę na rzecz placówki

4. Placówka starannie dobiera nowych pracowników, przygotowuje ich do podjęcia obowiązków i zapewnia im superwizję trybie i częstotliwości dostosowanej do potrzeb placówki

176

6. Diagnozowanie potrzeb społecznych, czyli jaki jest popyt na usługi placówek

wsparcia dziennego?

Określenie typów oraz standardów programowych placówek wsparcia dziennego to działania

odnoszące się do podażowej strony usług społecznych adresowanych do dzieci i młodzieży oraz ich

rodzin zagrożonych marginalizacją społeczną. Jednak żeby wypowiadać się na temat skuteczności

działań realizowanych przez te placówki trzeba porównać charakterystykę oferty wsparcia (podaż

usług) z potrzebami środowiska, do którego są kierowane działania placówek wsparcia dziennego

(tj. z popytem na określonego rodzaju usługi). Oznacza to, że dla kształtowania oferty usług

świadczonych przez placówki wsparcia dziennego, w tym decydowania o tym, jakie typy placówek

są potrzebne i gdzie powinny być ulokowane, niezbędna jest wiedza o wielkości popytu na

określonego rodzaju usługi w poszczególnych dzielnicach Warszawy (a nawet w poszczególnych

częściach dzielnic), czyli konieczna jest diagnoza potrzeb społecznych.

W Programie Rodzina kwestia diagnozowania potrzeb, problemów i zasobów rodzin

marginalizowanych społecznie, które zazwyczaj – choć nie wszystkie – korzystają z pomocy

społecznej, jest przedmiotem działania nr 1 „Diagnozowanie sytuacji rodzin zagrożonych

wykluczeniem społecznym” przyporządkowanego do celu 1 „Świadczenie zintegrowanej oferty

usług w ramach lokalnego systemu wsparcia” w priorytecie II „Niesienie pomocy rodzinom

zagrożonym wykluczeniem społecznym”. Jednocześnie diagnozowanie sytuacji potencjalnych i

faktycznych beneficjentów placówek wsparcia dziennego jest elementem większego

przedsięwzięcia zaplanowanego w Programie Rodzina w priorytecie I „Tworzenie przyjaznych

warunków dla życia i rozwoju rodziny” jako szereg działań, które mają doprowadzić do realizacji celu

nr 1 „Diagnozowanie sytuacji rodzin na potrzeby planowania usług służących realizacji miejskiej

polityki rodzinnej”. Budowanie i funkcjonowanie systemu diagnozowania potrzeb i problemów

rodzin, w tym rodzin marginalizowanych społecznie, zostało zaplanowane w ramach Programu

operacyjnego „Gromadzenie wiedzy na potrzeby polityki społecznej”, który w tym zakresie jest

ściśle powiązany z Programem Rodzina.

Dopasowanie oferty usług placówek wsparcia dziennego do potrzeb i problemów dzieci i

rodzin powinno dokonywać się w oparciu o wnioski wynikające z prac analityczno-badawczych o

charakterze diagnostycznym, w szczególności na podstawie:

1) analiz danych zastanych, gromadzonych przez urząd m.st. Warszawy (różne Biura i

Wydziały) oraz podległe mu instytucje publiczne i współpracujące z nim podmioty niepubliczne

(organizacje pozarządowe lub podmioty komercyjne), które to dane obecnie nie są w dostatecznym

stopniu analizowane i wykorzystywane do zarządzania usługami społecznymi,

177

2) badań empirycznych, realizowanych za pomocą różnych metod, technik i narzędzi

badawczych, które stanowią niezbędne uzupełnienie analizy danych zastanych. Należy powiem

podkreślić, że dane będące w posiadaniu urzędu m. st. Warszawy z reguły dotyczą tylko tych

potrzeb, które już zostały zauważone i zarejestrowane przez instytucje publiczne lub współpracujące

z nimi podmioty niepubliczne, natomiast nie zawierają informacji o tym, jaka jest skala potrzeb, na

które instytucje nie odpowiadają – z różnych powodów, bo np. nie mają wiedzy o tym, że takie

potrzeby istnieją i nie są zaspokajane; bo np. nie ma odpowiedniej oferty działań naprawczych,

profilaktycznych (mimo, że istnieją przesłanki wskazujące na istnienie problemu, deprywacji potrzeb

– np. obserwacje pracowników socjalnych w pracy w terenie, które nigdzie nie zostały

udokumentowane). Dlatego wnioski z analizy danych zbieranych przez instytucje świadczące usługi

społeczne – nota bene głównie na potrzeby sprawozdawczości z wykonanych działań (czyli

charakterystyki strony podaży, a nie popytu na usługi społeczne) – należy uzupełniać o informacje,

które nie są brane pod uwagę w obecnie stosowanych systemach gromadzenia danych, a są

konieczne dla uzyskania pełnego obrazu deprywacji potrzeb społecznych i problemów

występujących w rodzinach z dziećmi.

Ad 1. Analiza danych zastanych

Należy systematycznie analizować i wykorzystywać w procesie diagnozy społecznej dane

gromadzone przez wybrane instytucje realizujące zadania nie tylko pomocy społecznej, ale również

polityki społecznej, w szczególności takie instytucje, jak: Ośrodki Pomocy Społecznej, sąd rodzinny,

czyli wydziały rodzinne i nieletnich w sądach rejonowych, zwłaszcza Zespoły Kuratorskiej Służby

Sądowej, Policja (komendy rejonowe policji, wydziały ds. Nieletnich, etc.), Straż Miejska, szkoły

(podstawowe oraz gimnazja) i przedszkola, Powiatowy Urząd Pracy.

Dane powinny być regularnie zbierane i analizowane m. in. w takich obszarach, jak:

Sytuacja socjalno-bytowa rodzin

Jednym z podstawowych wskaźników, który pomoże określić natężenie i rodzaj problemów

społecznych występujących w danej społeczności lokalnej jest liczba osób, w tym liczba rodzin oraz

dzieci w rodzinach, które korzystają z pomocy społecznej na liczbę mieszkańców danego

terytorium. Analizując te dane należy dotrzeć do przyczyn korzystania z pomocy społecznej (np.

bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych, ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność,

uzależnienia), sprawdzić wiek dzieci, których rodziny korzystają z pomocy społecznej. Badając

sytuację rodzin na danym obszarze należy również wziąć pod uwagę liczbę założonych Niebieskich

Kart, liczbę rodzin objętych nadzorem kuratorskim, skalę zarejestrowanego bezrobocia, itp.

178

Niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży

Badając niedostosowanie społeczne młodych osób na danym terenie należy wziąć pod

uwagę minimum trzy źródła danych: (1) szkoły, w szczególności informacje dot. problemów z nauką

oraz z przystosowaniem społecznym uzyskane od pedagogów szkolnych, (2) sądy – sprawy sądowe

nieletnich oraz liczba nadzorów kuratorskich nad nieletnimi, (3) policja – liczba i rodzaj interwencji

policji w sprawach nieletnich oraz związanych z przemocą w rodzinie.

Deficyty edukacyjne

Informacje dotyczące trudności edukacyjnych występujących na danym terenie

znajdują się przede wszystkim w posiadaniu szkół oraz przedszkoli (i Biura Edukacji). Kluczowe

kwestie w tym obszarze to: (a) odsetek dzieci objętych opieką przedszkolną oraz realizujących

obowiązek przedszkola dla 5-latków, (b) odsetek dzieci, które nie uzyskały promocji do następnej

klasy, (c) wyniki testów końcowych, (d) liczba dzieci, które nie realizują obowiązku szkolnego.

Ad 2. Badania empiryczne

Koniecznym uzupełnieniem analizy danych zastanych są prace badawcze z udziałem

ekspertów, zarówno praktyków, jak pracowników naukowych. Należy bowiem pamiętać, że

instytucje realizujące zadania na rzecz osób zagrożonych marginalizacją najczęściej gromadzą dane

po to, aby jednostki sprawujące nad nimi nadzór i kontrolę mogły ocenić ich funkcjonowanie, a nie

po to, aby uzyskać charakterystykę potrzeb, problemów i zasobów beneficjentów placówki. W

związku z tym dane zastane dotyczą przede wszystkim samej placówki i bezpośrednio opisują tylko

stronę podażową. Natomiast z tych danych, w sposób pośredni i hipotetyczny, możemy

wnioskować o cechach strony popytowej, tj. potrzebach i problemach osób i rodzin korzystających z

oferowanych przez placówki usług, w szczególności – tylko o tych potrzebach, które zostały

rozpoznane i na które placówka odpowiedziała świadcząc określoną usługę.

Placówki raczej nie rejestrują informacji o potrzebach i problemach, które zostały do nich

zgłoszone, a na które – z różnych powodów – nie odpowiedziały; tego rodzaju dane „wymykają się”

rejestrom prowadzonym przez instytucje wspierające rodziny marginalizowane społecznie. Dlatego

też badanie potrzeb społecznych wymaga rozszerzenia perspektywy o informacje pochodzące z

innych źródeł niż zbiory danych gromadzone przez instytucje głównie na potrzeby

sprawozdawczości, w szczególności o informacje pozyskiwane za pomocą różnych metod, technik i

narzędzi badawczych. Badania te powinny być planowane, organizowane i prowadzone z udziałem

ekspertów-praktyków, którzy dobrze znają potrzeby społeczności lokalnej, w tym sytuację dzieci i

179

młodzieży na danym terenie oraz pracowników naukowych, którzy posiadają doświadczenie

badawcze i wiedzę z zakresu metodologii badań diagnostycznych.

Diagnozowanie potrzeb społecznych powinno się odbywać na poziomie dzielnic. W ramach

każdej z dzielnic powinny być wyznaczone mniejsze obszary, np. osiedla, kwartały ulic, etc.

(stosownie do występującego w dzielnicy zróżnicowania społeczno-ekonomicznego). Poszczególne

dzielnice powinny zlokalizować na swoim terenie te obszary, gdzie następuje kumulacja potrzeb i

problemów społecznych.

Po przeprowadzeniu badań diagnostycznych i stworzeniu na tej podstawie mapy potrzeb,

problemów i zasobów dzielnicy w podziale na mniejsze jednostki terytorialne, następnym krokiem

powinna być współpraca urzędów dzielnic z placówkami już działającymi na ich terenie w celu

dostosowania oferty wsparcia do zdiagnozowanych potrzeb. Urząd dzielnicy powinien wspierać

placówki w procesie kształtowania oferty zajęć i usług przede wszystkim poprzez (a) organizowanie

procesu badań i analiz diagnostycznych oraz upowszechnianie wyników diagnoz i wniosków z nich

płynących, (b) włączając placówki w proces planowania zmian w danym rejonie, (c) organizowanie

sprofilowanych konkursów na realizację zadań w wyznaczonych obszarach. Placówki, na podstawie

wniosków z badań diagnostycznych prowadzonych/ koordynowanych przez urzędy dzielnic,

powinny pracować nad zmianami organizacyjnymi/ programowymi tak, aby jeszcze lepiej

dopasować się do potrzeb społeczności lokalnych.

180

7. Charakterystyka standardy programowych w podziale na obszary

Obszar I. FILOZOFIA DZIAŁANIA

Standardy:

1. Młody człowiek zna i rozumie zasady funkcjonowania placówki

2. Młody człowiek jest współgospodarzem placówki

3. Młody człowiek otrzymuje wsparcie w osobistym rozwoju

4. Młody człowiek otrzymuje wsparcie w rozwoju społecznym

Wprowadzenie

Celem standardów przedstawionych w tym obszarze jest podkreślenie roli wartości

humanistycznych, które powinny być realizowane w placówkach niezależnie od ich identyfikacji

religijnej (katolickie, protestanckie, świeckie) lub teoretyczno-metodologicznej (np. prowadzone na

bazie socjoterapii, terapii zorientowanej na proces). Są to zasady uniwersalne, kształtujące

aksjologiczną tożsamość instytucji powołanej do wspierania dzieci i młodzieży zagrożonych

marginalizacją społeczną poprzez adresowanie do nich działań opiekuńczych, wychowawczych i

kompensacyjno-terapeutycznych. Bliskie podejściu J. Korczaka – traktowanie młodych ludzi jako do

osób a nie dzieci.

Podstawą wychowania jest szacunek, budowanie podmiotowości, pewności siebie oraz

odpowiedzialności za siebie, swoje decyzje oraz świat dookoła.

Aby cele te osiągnąć PWD powinna angażować swoich uczestników do współtworzenia

placówki. Jednocześnie młodzi ludzie powinni mieć możliwość dokonywania niezależnych wyborów,

ponoszenia ich konsekwencji oraz wyciągania wniosków ucząc się na swoich sukcesach i błędach.

Jedną z podstaw poczucia własnej wartości jest poczucie, że jest się poważnie traktowanym

przez osoby dookoła. Dlatego też niezmiernie ważne jest stworzenie przestrzeni, w której młodzi

ludzie mogą być traktowani z szacunkiem a ich głos brany pod uwagę – przestrzeni, w której ich głos

i osoba mają znaczenie, w której mogą podejmować niezależne wybory oraz patrzeć, w jaki sposób

ich działania kształtują świat wokół nich.

Wspieranie wyżej opisanych kompetencji u młodych ludzi z rozmaitymi deficytami –

edukacyjnymi, społecznymi, pochodzących ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym

181

jest szczególnie ważne. Budowane tych umiejętności pomoże młodym ludziom przezwyciężać

trudności, z którymi stykają się na co dzień, naprawiać swoje błędy.

Uczestnicy PWD w dużej części pochodzą ze środowisk zmarginalizowanych, korzystających z

pomocy społecznej, często od niej uzależnionych. W tych środowiskach ludzie mają niskie poczucie

sprawczości; bardzo często charakteryzuje ich syndrom wyuczonej bezradności. Dlatego ważne jest,

aby w działaniach na rzecz uczestników PWD stosować zasadę zaangażowania - „dawania czegoś z

siebie”. Uczestnicy PWD powinni być aktywnie zaangażowani w proces planowania zajęć,

organizowania działań na rzecz grupy oraz na własną rzecz. Pozwala im to odzyskać poczucie, iż ster

jest w ich własnych rękach oraz zaktywizować do twórczego poszukiwania rozwiązań w trudnych

sytuacjach.

Kolejnym obszarem, w którym PWD powinna wspierać swoich podopiecznych jest

kształtowanie kompetencji związanych z funkcjonowaniem w grupie oraz zasadami dobrej

komunikacji. Ze względu na sytuacje rodzinne i społeczne, w których dorastają młode osoby ze

środowisk marginalizowanych, ważne jest pomoc w funkcjonowaniu w tych obszarach. Częste

zaburzenia występują właśnie w relacjach ja-inni. Dzieci nie mają wokół siebie dorosłych, którzy

pokazaliby im, jak należy traktować osoby dookoła. Jednocześnie, aby uniknąć dalszego

wykluczenia, młodym osobom niezbędna jest umiejętność dobrej komunikacji z innymi- podstawy

asertywności, wyrażania swoich potrzeb, konstruktywnej krytyki (dawania oraz przyjmowania) oraz

umiejętności pracy w grupie – komunikacji, współpracy, odpowiedzialności.

Standard 1

Młody człowiek zna i rozumie zasady funkcjonowania placówki

Opis standardu:

W placówce obowiązują pewne określone, spisane zasady, są one sformułowane w sposób

zrozumiały dla uczestników oraz przekazane im w efektywny sposób.

Uzasadnienie:

Stworzenie jasnych ram i zasad jest podstawą zbudowania bezpiecznego systemu w którym

odnaleźć się może młody człowiek. Jest to drugi niezwykle ważny czynnik (zaraz* obok stworzenia

możliwości decydowania) który wspiera rozwój młodych ludzi. Obecność reguł, po pierwsze buduje

poczucie bezpieczeństwa. Po drugie, tylko dokładnie znając zasady i rozumiejąc obowiązujące

182

zasady uczestnicy PWD mogą świadomie podejmować decyzję o ich przestrzeganiu(lub nie) oraz

mogą na podstawie ich decyzji być wyciągane wychowawcze konsekwencje.

Niejasne zasady tworzą strefy niedopowiedzeń i nadużyć, mogą budzić poczucie

niesprawiedliwego traktowania oraz utrudniają działania wychowawcze, kompensacyjne i

socjoterapeutyczne. Brak przejrzystości wzmaga również poczucie braku wpływu oraz budzie

poczucie frustracji.

Zasady (stworzone wspólnie z uczestnikami) powinny być nie tylko spisane ale również

omówione, przekazane i przypominane tak aby dla uczestników stały się jasne oraz zrozumiałe.

Zasady powinny być obowiązują obie strony które są w relacji to jest dzieci i młodzież oraz

wychowawców chociaż do obu grup stosują się zasady nieco odmienne.

Zadania dla placówki

Stworzenie spójnego spisu zasad obowiązujących w placówce. Jak opisano w Standardzie 1

w tworzenie zasad powinna zostać zaangażowana cała społeczność PWD. Wychowawcy

powinni upewnić się iż lista reguł nie jest dłuższa nić 10-15 punktów, tak aby była łatwa do

zrozumienia i zapamiętania. Wraz z regułami powinny zostać jasno określone konsekwencje

za ich nieprzestrzeganie.

Stworzenie sposobu ekspozycji zasad obowiązujących w placówce. Zasady powinny być

widoczne, sformułowane językiem czytelnym dla młodych ludzi. Dobrze jest zaangażować

uczestników we wspólne przygotowanie / napisanie/namalowanie obowiązujących reguł.

Stworzenie trybu wprowadzania nowych uczestników w zasady. Przyjmując nowe osoby

do placówki należy zaprezentować im nowe zasady oraz upewnić się że wszystkie osoby je

rozumieją, podobnie z konsekwencjami. Wprowadzenie nowego uczestnika/czki w

obowiązujące zasady może przyjąć formę spotkania grupy/społeczności, rozmowy

indywidualnej, rozmowy wspólnie z bardziej doświadczonym uczestnikiem PWD który z

prowadzącym opowie o panujących zasadach. Wraz z przekazaniem zasad dobrze jest

przedstawić tryb w jakim zostały one przyjęte i wprowadzone oraz w jaki sposób można

dokonywać zmian w zapisach.

Stworzenie procedur w razie łamania zasad. Jak opisano powyżej same zasady panujące w

placówce nie wystarczą. Wraz z zasadami powinny zostać określone konsekwencje za ich nie

dotrzymanie. System konsekwencji powinien być prosty, dostosowany do wagi/przedmiotu

niedotrzymanego zobowiązania. Uczestnicy powinni mieć jasne informacje jak reagować na

183

sytuację gdy ktoś inny nie przestrzega ustaleń oraz jakie będą kolejne kroki w celu

wyciągnięcia konsekwencji.

Sposób sprawdzenia

Placówka wykaże:

Jaki stworzyła system zasad obowiązujących w placówce;

W jaki sposób informuje nowoprzyjętych uczestników o panujących zasadach;

W jaki sposób na co dzień prezentuje obowiązujące zasady;

Jaki system praw i obowiązków obowiązuje w placówce;

Jakie procedury są stosowane w przypadku łamania reguł.

Standard 2

Młody człowiek jest współgospodarzem placówki.

Opis standardu:

Młodzi ludzie powinni być traktowani jako współgospodarze miejsca, do którego uczęszczają

– zarówno w znaczeniu dosłownym, np. dbanie o infrastrukturę, wystrój wnętrza, jak i

symbolicznym – powinni być współodpowiedzialni za tworzenie zasad obowiązujących w placówce,

podejmowania decyzji dotyczących oferty programowej lub podziału na grupy, itp. Zakres włączania

uczestników PWD w kształtowanie placówki zależy od ich wieku, możliwości intelektualnych,

dojrzałości społecznej, oraz szeregu innych zmiennych; i jest określany przez kadry placówki.

Młody człowiek, który jest poważnie traktowany i aktywnie włączany w prowadzenie

placówki z jednej strony zyskuje przywileje, takie jak możliwość zabierania głosu, tworzenia zasad,

etc., z drugiej zaś podejmuje odpowiedzialność oraz obowiązki związane z funkcjonowaniem owego

miejsca.

Uzasadnienie:

Praktyczna nauka odpowiedzialności polega na tym, że młody człowiek zyskuje realny wpływ na

swoją sytuację. Wraz ze swoimi rówieśnikami i wychowawcami w sposób uwzględniający opinie i

preferencje różnych osób, współtworzy miejsce, w którym przebywa na co dzień.

184

Młody człowiek poprzez udział w procesie decydowania, uczy się dokonywania wyborów,

współpracy w grupie, komunikacji interpersonalnej. Fakt, że posiada realny wpływ na sytuację, w

której się znalazł, chroni go przed syndromem wyuczonej bezradności.

Dawanie czegoś z siebie buduje poczucie odpowiedzialności i sprawstwa, przeciwdziała

wzmacnianiu postaw roszczeniowych, które dzieci i młodzież mogą dziedziczyć po swoich

rodzicach/opiekunach, którzy zdarza się, że od lat są klientami systemu pomocy społecznej..

Możliwość „dania czegoś z siebie” buduje również poczucie własnej wartości. Ważne jest, aby

placówka nie prowadziła działań „dla” odbiorców, ale „z nimi”. Zajęcia proponowane w placówce

powinny wymagać od uczestników ich czynnego zaangażowania, powinny ich aktywizować.

Zadania dla placówki

Włączanie uczestników PWD w działania na rzecz PWD, zarówno zwykłe działania

związane z codziennym funkcjonowaniem placówki, takie jak: sprzątanie, zakupy (np.

żywności, artykułów i sprzętu do zajęć), drobne remonty, jak i działania okolicznościowe, o

szczególnym znaczeniu dla placówki, np. obchody świąt, urodzin, wydarzenia rodzinne,.

Włączanie uczestników PWD w tworzenie społeczności poprzez wspólne formułowanie

zasad funkcjonowania w placówce; w tym zasad uczestnictwa/rezygnacji z placówki;

podejmowanie ważnych dla społeczności decyzji. W placówce powinny odbywać się

regularne spotkania, w trakcie których możliwe jest omawianie bieżącej sytuacji w placówce

w całej grupie lub w podgrupach.

Wydzielenie jasnych obszarów do decyzji poszczególnych grup. Obszaru gdzie decyzję

podejmą tylko dzieci, obszaru do wyłącznej decyzji wychowawców, oraz obszaru

współdecydowania.

Włączanie uczestników PWD w tworzenie oferty poprzez wspólne z uczestnikami:

ustalanie przyszłych planów zajęć/ warsztatów, umożliwienie realizowania własnych

zainteresowań i pomysłów; umożliwienie realizacji projektów młodzieżowych; wspólne

ustalenie harmonogramu pracy oraz ważnych dat. Współtworzenie oferty może odbywać się

poprzez organizowanie regularnych spotkań, poprzez zbieranie informacji od uczestników w

trakcie rozmów indywidualnych, przez (anonimową) ankietę lub propozycji składanych do

skrzynki na pomysły. PWD powinna zapewnić w harmonogramie planowanych działań dużą

przestrzeń, która może zostać zagospodarowana w wyniku ustaleń poczynionych wspólnie z

uczestnikami.

185

Stworzenie systemu praw i obowiązków uczestników (np. obecności, informowania o

nieobecności, sprzątania, pomocy w pracach na rzecz placówki, włączania się w działania i

decyzje itp.) wraz z konsekwencjami niewywiązywania się ze zobowiązań. Uczestnicy PWD

powinni mieć świadomość w jaki sposób mogą włączać się w życie placówki, w jaki sposób

mogą je kształtować, czego mogą oczekiwać. Z drugiej strony ważne jest również aby mieli

świadomość czego oczekuje się od nich w związku z uczestnictwem w PWD. Systemy praw i

obowiązków uczestników bywają w placówkach bardzo rozmaite. Przywołać można dwa

podstawowe typy: (1) Po przyjęciu do placówki wszyscy uczestnicy posiadają jednakowe

prawa i obowiązki; (2) Uczestnicy PWD w zależności od długości stażu oraz zaangażowania

posiadają rozmaite przywileje jeśli chodzi o możliwość zabierania głosu w ważnych dla

placówki sprawach co pociąga również za sobą rozmaite zakresy obowiązków.

Sprawdzenie realizacji standardu:

Placówka wykaże:

W jakie działania organizacyjne włączała uczestników;

Jak angażowała uczestników w tworzenie oferty;

Jak angażowała uczestników w tworzenie społeczności;

Jaka część harmonogramu pracy (w tygodniu/miesiącu) została zagospodarowana w wyniku

wspólnych z uczestnikami ustaleń;

Jakie obowiązki mają uczestnicy placówki;

Standard 3

Młody człowiek otrzymuje wsparcie w rozwoju osobistym

Opis standardu:

Każdy młody człowiek uczęszczający do placówki powinien otrzymać wsparcie w

kształtowaniu swojej osobowości oraz procesie uczenia się. Wsparcie w rozwoju odbywać się

powinno po pierwsze poprzez pomoc w nabywaniu poczucia własnej wartości po drugie poprzez

pomoc w nauce podejmowania niezależnych decyzji. Pomoc ta powinna rozpocząć się od

kształtowania umiejętności przewidywania, następnie podejmowania decyzji, stawiania czoła

konsekwencjom oraz wyciąganie wniosków i nauk na przyszłość.

186

W obrębie funkcjonowania placówce powinno się znaleźć kilka obszarów na których

uczestnicy „szlifować” będą mogli swoje umiejętności wybierania. Obszary te to: (1) przynależności

do placówki; (2) udziału w zajęciach zagospodarowujących czas wolny; (3) łamaniu zasad i

ponoszeniu ich konsekwencji; (4) inne.

Uzasadnienie:

Poczucie własnej wartości i wiara we własne siły to baza która napędza do działania, do

dalszego rozwoju. Pozwala ona marzyć oraz wierzyć w możliwość zmiany na lepsze i podejmować

aktywne działania w kierunku osiągnięcia owej zmiany.

Większość dzieci przychodzących do PWD ma zaniżone poczucie własnej wartości, wiąże się

to z ich doświadczeniami rodzinnymi, szkolnymi oraz środowiskiem w którym wyrastają.

Niezwykle ważne jest stworzenie w PWD miejsca gdzie młodzi ludzie poczują się docenieni, będą

mieli możliwość zobaczenia swoich mocnych stron, rozwijania talentów oraz budowania potencjału

na przyszłość.

Drugą niezwykle istotną cechą osób dobrze funkcjonujących w świecie jest umiejętność

podejmowania niezależnych decyzji. Młodzi ludzie wyrastają w warunkach gdzie nie mają

możliwości eksperymentowania i podejmowania własnych wyborów – zwykle to dorośli podejmują

decyzje za nich, część wyborów jest ograniczona z powodów materialnych. wybierania sytuacja

ograniczonego wyboru często w kolejnych latach owocuje najpierw niechęcią i strachem przed

aktywnymi niezależnymi decyzjami, a następnie biernością oraz zaniechaniem działań w kierunku

pozytywnych zmian. Dlatego też istotne jest, aby młodzi uczestnicy PWD otrzymali możliwość

eksperymentowania w środowisku przyjaznym, otwartym i wspierającym, które jednocześnie

pozwoli im na poczucie konsekwencji oraz wspierać będzie proces wyciągania wniosków i nauk

płynących z doświadczenia.

Zadania dla placówki:

Zadania w zakresie budowania poczucia własnej wartości i wiary we własne możliwości:

Umożliwienie rozwijania zainteresowań i talentów młodych osób. Podstawowym

czynnikiem budującym poczucie własnej wartości jest możliwość pozytywnego zaistnienia

oraz wiedza o swoich mocnych stronach. Młode osoby w pierwszej kolejności realizują się

poprzez swoje zainteresowania i pasje. To właśnie one (znacznie rzadziej szkoła) prowadzą

do doskonalenia się w wybranych dziedzinach co daje informacje zwrotną młodej osobie..

187

Dlatego też placówki powinny organizować zajęcia w trakcie których uczestnicy mogą

określić swoje zainteresowania, poznawać swoje uzdolnienia/talenty w rozmaitych

dziedzinach a następnie je rozwijać.

Organizowanie zajęć/aktywności w trakcie których uczestnicy mają okazję zostać

docenieni oraz otrzymać pozytywne informacje od osób trzecich. Jednym z korków do

zbudowania pozytywnej samooceny jest dostarczenie informacji zewnętrznych, które

pozwolą młodej osobie zdać sobie sprawę ze swoich pozytywnych cech. Dlatego też

placówka powinna wspierać i organizować udział dzieci i młodzieży w konkursach i pokazach

(zarówno wewnątrz placówki jak i na zewnątrz), wspierać inne formy publicznych pokazów

umiejętności (np. pokazy stworzonych filmów, prezentacje prac itp.). W opisywanych

sytuacjach informacja zwrotna pochodzić może zarówno od „widowni” jak i od pozostałych

członków grupy.

Podsumowywania okresowe osiągnięć uczestnika. Pracownicy placówki powinni wspólnie

z uczestnikiem regularnie podsumowywać jego funkcjonowanie w rozmaitych obszarach i

przekazywać mu informacje zwrotne z dużym naciskiem położonym na pozytywy (bazujące

oczywiście na rzeczywistych dokonaniach młodej osoby). Podsumowania dotyczyć mogą

wywiązywania się ze zobowiązań wobec PWD lub grupy, realizacji postawionych sobie

celów krótkoterminowych (np. dotyczących pracy nad sobą i swoim zachowaniem, zmiany

sytuacji szkolnej). Rozmowy dotyczyć mogą również sytuacji zewnętrznych w stosunku do

placówki – funkcjonowania w grupie rówieśniczej, w rodzinie czy udziału w zajęciach

rozwijających zainteresowania, udziału w konkursach, spotkaniach, itp.

Budowanie umiejętności zauważania swoich mocnych stron. Zaniżone poczucie własnej

wartości prowadzi często do nieumiejętności zauważania swoich mocnych stron i

kompetencji.. Jednym z zadań dla pracowników PWD jest prowadzenie rozmów z

uczestnikami, w trakcie których uczestnicy mogą otrzymać wsparcie w tej dziedzinie.

Zadania w zakresie wspierania umiejętności podejmowania decyzji i wyciągania wniosków.

Prowadzenie rozmów wspierających umiejętność podejmowania decyzji. Rozmowy -

zarówno indywidualne jak i grupowe – kształtować powinny kompetencje wspierające

podejmowanie decyzji. Po pierwsze rozmowy powinny wspierać umiejętności

przewidywania, rozważania rozmaitych możliwych scenariuszy. Po drugie powinny wspierać

proces wyciągania wniosków - obejmować powinny wspólną refleksję nad zaistniałymi

konsekwencjami, pomoc w formułowaniu wniosków na przyszłość.

188

Określenie która część oferty programowej jest dobrowolna i w której uczestnictwo

zależy od decyzji uczestnika/czki. Dotyczy to przede wszystkim oferty zagospodarowania

czasu wolnego. Placówki oprócz funkcji wychowawczej i opiekuńczej pełnią również funkcje

kompensacyjne i terapeutyczne. O ile uczestnictwo w PWD jest dobrowolne, o tyle kadra

placówki może rekomendować część zajęć jako obowiązkowych w ramach uczestnictwa.

Sposób sprawdzenia:

Placówka wykaże:

W jaki sposób uczestnicy mogą określać swoje zainteresowania oraz rozpoznawać talenty i

predyspozycje?

W jaki sposób zorganizowała możliwość zaprezentowania umiejętności uczestników?

Jaka część oferty placówki jest dobrowolna i uczestnictwo w niej zależy od decyzji

uczestników.

Standard 4

Młody człowiek otrzymuje wsparcie w rozwoju społecznym

Opis standardu:

Kolejnym istotnym obszarem rozwoju młodych ludzi jest rozwój społeczny. Dlatego też

niezależnie od proponowanej oferty zajęć placówki powinny mieć na względzie kształtowanie

kompetencji społecznych. W trybie działań placówki znaleźć się powinna przestrzeń na wspieranie

umiejętności współpracy, asertywności, komunikacji interpersonalnej itp.. W ramach rozwoju

społecznego należy pamiętać zarówno o adresowaniu sytuacji grupowych wewnątrz placówki jak

również adresowanie sytuacji społecznych „na zewnątrz” placówki.

Uzasadnienie:

Jedną z najważniejszych kompetencji w dorosłym życiu jest umiejętność współpracy i

funkcjonowania w grupie. Umiejętność dobrej komunikacji oraz odnajdywania się w rozmaitych

sytuacjach społecznych w interakcji z rozmaitymi ludźmi jest często kluczem przesądzającym o

sukcesie. Kompetencja zaniedbywana przez szkoły a niezwykle potrzebna w życiu, w pracy,

189

sytuacjach codziennych. Nauka współpracy z innymi jest również ważnym elementem procesu

uczenia się o sobie samym oraz kształtowania swojej osobowości.

Kolejnym etapem rozwoju społecznego oprócz umiejętności pracy w grupie jest

odnajdowanie się w rozmaitych sytuacjach społecznych. Dzieci pochodzące ze środowisk

zagrożonych wykluczeniem społecznym często mają sytuacjach mniejsze szanse zmiany

środowiska, odwiedzania rozmaitych miejsc (np. restauracji, teatrów, galerii, kawiarni) przez co nie

nabywają umiejętności związanych z funkcjonowaniem w rozmaitych kontekstach. .

Zadania dla placówki:

Aranżowanie zadań grupowych. Zadania grupowe mogą mieć rozmaite formy- od

wspólnego wykonywania zadań, przez wspieranie spontanicznych pomysłów uczestników

po celowe proponowanie zajęć wymagających współpracy. Przykładem zajęć, których

jednym z celów jest nauka współpracy w grupie, jest realizacja projektów młodzieżowych

takich jak np. kręcenie filmu, zorganizowanie wycieczki, stworzenie przedstawienia

teatralnego, urządzenie warsztatu pracy. Stworzona na cele projektu grupa wspólnie

planuje i realizuje działania przy wsparciu pracownika PWD.

Omawianie sytuacji grupowych. Sytuacje zaistniałe w trakcie wspólnego wykonywania

zadań lub w trakcie wspólnego spędzania czasu w placówce są lekcjami dotyczącymi

współpracy oraz kontaktów z innymi. To właśnie te doświadczenia pozwalają wyciągnąć

nauki w tej dziedzinie na przyszłość. Pracownicy placówki powinni wspierać kształtowanie

tych umiejętności poprzez omawianie sytuacji w grupie/grupach oraz przebiegu realizacji

zadań, organizowanie ćwiczeń integracyjnych, prowadzenie ćwiczeń z komunikacji w

grupie, pomoc w otwartej komunikacji (w tym udzielaniu sobie informacji zwrotnych),

omawianiu podziału odpowiedzialności oraz wywiązania się ze zobowiązań.

Organizowanie doświadczeń w nowych sytuacjach społecznych. Dobrym przykładem

takich działań jest organizowanie wycieczek do restauracji, teatrów/opery/filharmonii, ale

również do biblioteki, na uniwersytet, do miejsc pracy (biur, firm, korporacji). W takich

miejscach dzieci mają możliwość stykać się z nowymi dla nich kontekstami społecznymi,

mają okazję obserwować nowe wzory zachowań. ,.

Omawianie doświadczeń z nowych sytuacji społecznych. Umożliwienie uczestnikom

przebywania w nowych sytuacjach nie jest wystarczające do utrwalenia owych sytuacji.

Ważne jest wsparcie pracownika PWD w omówieniu z dziećmi/młodzieżą przebiegu

190

spotkania/wizyty/wycieczki. Omówienie powinno umożliwić refleksję nad nad zdobytym

doświadczeniem wiedzy praz wyciągnięcie wniosków.

Sposób sprawdzenia realizacji:

Placówka wykaże:

W jakie działania grupowe angażowała uczestników;

W jaki sposób wspierała zdobywanie kompetencji w zakresie współpracy w grupie;

Na jakie nowe sytuacje społeczne wystawiała uczestników.

191

Obszar II. OFERTA PROGRAMOWA

Standardy:

1. Placówka ma autorską, elastyczną i zróżnicowaną ofertę zajęć, dopasowaną do

zainteresowań i preferencji uczestników

2. Placówka wspiera rozwój uczestników – odpowiada na ich potrzeby i deficyty

oraz pomaga w pracy nad sobą

3. Oferta placówki odpowiada na sytuację życiową i problemy młodych ludzi

Wprowadzenie

Oferta placówki powinna spełniać kilka podstawowych funkcji – po pierwsze powinna

przyciągać uczestników swoją atrakcyjnością, po drugie powinna rozwijać osoby uczestniczące w

zajęciach, po trzecie powinna wspierać młodych ludzi w trudnościach, z jakimi mierzą się na co

dzień.

Zajęcia atrakcyjne i rozwojowe powinny się przeplatać tak aby dzieci i młodzież były do nich

zachęcone, żeby miały motywację do uczestnictwa i do pracy nad samymi sobą.

Stworzenie właściwej oferty nie jest prostym zadaniem, powinna ona łączyć odpowiednią

diagnozę potrzeb, zainteresowania oraz możliwości placówki (finansowe i lokalowe). Powinna być

atrakcyjna dla dzieci i jednocześnie je rozwijać, wspierać różnorodne sposoby spędzania czasu,

pokazywać możliwości, kompensować deficyty (np. opóźnienia edukacyjne, problemy emocjonalne,

wykluczenie kulturalne).

Podczas budowania oferty zagospodarowania czasu wolnego i adresowania zainteresowań

pracownicy placówki powinni mieć na uwadze budowanie oferty, która nie tylko zachęci, ale pozwoli

na uczestnikom rozwój w rozmaitych dziedzinach. Budując ofertę kompensacyjną i terapeutyczną

na podstawie diagnozy kadra powinna mieć na uwadze atrakcyjność formy, tak aby uczestnicy mieli

ochotę brać udział w zajęciach „rozwojowych”, które często są dla nich wyzwaniem. W związku z

powyższym w przedstawianych standardach programowych nie tworzymy podziału na czas wolny i

zajęcia kompensacyjne/terapeutyczne. Rekomendacje dotyczące tworzenia oferty atrakcyjnej oraz

rozwojowej odwołują się do obu bloków zajęć.

192

Trzecim elementem pracy jest tzw. nieformalna praca socjalna, czyli bieżące wsparcie

udzielane przez profesjonalistów, choć niekoniecznie przez pracowników socjalnych, bezpośrednio

lub pośrednio (tj. poprzez współpracę z innymi instytucjami) osobom, rodzinom i grupom

społecznym znajdującym się w trudnych sytuacjach życiowych. Praca socjalna jest rozumiana w

niniejszym opracowaniu jako system oddziaływań pomocowych adresowanych do osób

znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, które to oddziaływania są tożsame co do zakresu i

metod oraz celów z pracą socjalną definiowaną w Ustawie o pomocy społecznej z dnia 12 marca

2004. (Dz. U. 2004 Nr 64 poz. 593), ale są realizowane przez osoby innej profesji niż pracownik

socjalny, choć pokrewnej, np. przez pedagoga lub psychologa. Osoby te nie spełniają wymogów

dotyczących wykształcenia pracowników socjalnych określonych w ustawie o pomocy społecznej, a

zatem nie mają formalnego tytułu do wykonywania pracy socjalnej, choć w praktyce świadczą usługi

świadczone w ramach pracy socjalnej.

Standard 1

Placówka ma autorską, elastyczną i zróżnicowaną ofertę zajęć,

dopasowaną do zainteresowań i preferencji uczestników

Opis:

Placówka oferuje zróżnicowane zajęcia, jednocześnie angażuje młodzież we wspólne formułowanie

oferty oraz organizuje zajęcia, które w chwili obecnej nie mieszczą się bezpośrednich

zainteresowaniach podopiecznych, ale łączą się z ich profilem zainteresowań.

Uzasadnienie:

Oferta placówki powinna przyciągać dzieci i młodzież do uczestnictwa w PWD. Zajęcia

powinny być zgodne z zainteresowaniami, temperamentem i wiekiem dzieci. Atrakcyjne zajęcia

motywują do uczestnictwa w placówce i do pracy nad sobą. Atrakcyjne zajęcia zagospodarowują

kreatywnie czas, pozwalają odkryć talenty oraz rozwijać pasje. Pokazują paletę rozmaitych form

twórczego spędzania czasu.

W przypadku rynkowych propozycji, gdy klienci głosują nogami i portfelami podmioty rynku

dbają o atrakcyjność oferty, aby pozostać na rynku- selekcja dzieje się niejako „naturalnie”. W

sytuacji, gdy na terenie, na którym zamieszkują dzieci potrzebujące wsparcia działa jedna,

ewentualnie dwie placówki wsparcia dzieci te niejako „nie mają wyboru” – jeśli potrzebują wsparcia

muszą zgodzić się na proponowaną im ofertę. Dlatego też szczególnie ważne jest, aby kadry

193

placówek aktywnie poszukiwały (wewnątrz i na zewnątrz placówki) nowych i atrakcyjnych zajęć,

które mogą przedstawić swoim podopiecznym. Możliwość uczestnictwa w ciekawych, nowatorskich

a jednocześnie bezpłatnych zajęciach pozwala zmniejszyć zagrożenie wykluczeniem społecznym

oraz wyrównać szanse w dostępie do kultury, nauki i sportu. W ramach zajęć PWD dzieci o

mniejszym zapleczu ekonomicznym mają szansę uczestniczyć w zajęciach o podobnych tematach,

wal oraz co ich rówieśnicy, których rodzice mogą sobie pozwolić na zorganizowanie płatnej oferty

zagospodarowującej czas wolny.

Atrakcyjność oferty pozwoli również zmienić wizerunek placówek wsparcia. W trakcie

przeprowadzonych badań ewaluacyjnych niektórzy respondenci sygnalizowali, iż ich podopieczni

przestają przychodzić do placówki gdyż stają się obiektem docinków rówieśników w szkole.

Świetlice kojarzone bywają z miejscem gdzie przychodzą dzieci „biedne” oraz „patologia”. Dbanie o

jakość oferty – odpowiadanie na aktualne zapotrzebowanie rynku młodzieżowego, proponowanie

nowych form aktywności pokaże nowe oblicze placówek wsparcia oraz zachęci osoby do nich

sceptycznie nastawione.

Zadania dla placówki:

Zadania w obszarze formułowania oferty zagospodarowania czasu wolnego:

Pozyskiwanie informacji bezpośrednio od uczestników dotyczących ich zainteresowań i

pomysłów na zajęcia. Informacje pozyskiwać można w trakcie spotkań grup i społeczności

placówki, w rozmowach indywidualnych, w formie pisanej (np. ankiet, skrzynek na dobre

pomysły).

Proponowanie nowych zajęć i aktywności. Proponując nowe aktywności pracownicy PWD

powinni brać pod uwagę fakt iż uczestnicy PWD często nie próbowali wielu rozmaitych form

spędzania wolnego czasu – trudno im określić swoje zainteresowania, lub zawężają je do już

znanych zajęć. Pracownicy znając dzieci – ich temperament, wiek, preferencje powinni

proponować zajęcia zbieżne z tymi informacjami. Jednocześnie dążyć powinni do

zwiększenia różnorodności oferty np. rozszerzając o zajęcia sportowe, artystyczne,

naukowe, społeczne, muzyczne .

Aktywne poszukiwanie nowej oferty zajęć. Pracownicy PWD powinni regularnie

poszukiwać nowych form zajęć pojawiających się na warszawskim rynku zajęć dla dzieci i

młodzieży i włączać je w ofertę placówki.

Sposób sprawdzenia:

Placówka wykaże:

Jakie zainteresowania uczestnicy mogą rozwijać w trakcie zajęć;

194

W jaki sposób uczestnicy mogą wypowiedzieć się na temat preferowanych zajęć,

Jakie nowe zajęcia zostały zaproponowane w danym roku szkolnym,

W jakich obszarach proponuje zajęcia zagospodarowujące czas wolny: sportowe,

artystyczne, muzyczne, naukowe.

Standard 2

Placówka wspiera rozwój uczestników – odpowiada na ich potrzeby i deficyty

oraz pomaga w pracy nad sobą

Opis:

Rozwój uczestników PWD wspierany powinien być w dwóch obszarach – bezpośrednio

poprzez działania naprawcze, kompensacyjne i terapeutyczne oraz pośrednio – w trakcie działań

opiekuńczo-wychowawczych i zajęciach zagospodarowujących czas wolny.

Uzasadnienie:

Rozwój młodego człowieka rozumieć należy bardzo szeroko. Powinien on przebiegać w

aspekcie emocjonalnym, społecznym, edukacyjnym i ruchowym. Rozwijanie uczestników powinno

być celem wszystkich zajęć organizowanych przez placówkę. Dotyczy to nie tylko zajęć

kompensacyjnych i terapeutycznych ale również pozostałych aktywności.

Młody człowiek najprężniej rozwija się w atmosferze przyjaznej gdzie dorośli z jednej strony

opiekują się nim, a z drugiej pozwalają na eksperymentowanie oraz zachęcają do podejmowania

nowych wyzwań oraz nauki nowych umiejętności. Rozwój dzieci odbywa się nie tylko w sposób

sformalizowany – poprzez zajęcia edukacyjne czy terapeutyczne. Również zajęcia

zagospodarowujące czas wolny oraz zajęcia związane z pełnieniem obowiązków na rzecz placówki

mogą być okazją do zdobywania nowych umiejętności i nabywania nowych doświadczeń.

Podobnie jak diagnoza planowanie rozwoju powinno z jednej strony bazować na planie

rozwijania potencjału i mocnych stron uczestników, jak również na działaniach związanych z

odpowiedzią na zdiagnozowane deficyty i potrzeby.

Zadania dla placówki:

Tworzenie diagnozy indywidualnej oraz diagnozy grupy – mocnych stron oraz potrzeb.

(vide: standard 1 obszar: Cykl pracy z dziećmi i młodzieżą).

195

Organizowanie odpowiedniej oferty terapeutycznej/kompensacyjnej. Oferta ta w

zależności od typu placówki może być bardzo rozbudowana (obejmować może np.

spotkania z psychologiem, zajęcia socjoterapeutyczne, zajęcia z terapii tańcem, zajęcia

logopedyczne, zajęcia reedukacyjne) w placówkach specjalistycznych i dedykowanych, lub

obejmować tylko podstawowe działania w placówkach opiekuńczych (np. podstawowe

zajęcia socjoterapeutyczne, możliwość indywidualnych rozmów z pedagogiem, reedukację).

Oferta terapeutyczna powinna być uzasadniona oraz powinna wprost odpowiadać wnioski

sformułowane w wyniku przeprowadzonej diagnozy uczestników.

Wspieranie rozwoju w trakcie zajęć opiekuńczych, wychowawczych oraz

zagospodarowujących czas wolny. W trakcie tych pracownicy PWD powinni mieć na

względzie wspieranie rozwoju w następujących obszarach:

a. Rozwój fizyczny. Organizowanie zajęć sportowych, akrobatycznych,

tanecznych,

b. Rozwój intelektualny. Stymulowanie rozwoju i zainteresowań naukowych dzieci

i młodzieży poprzez ciekawe zajęcia naukowe, udział w warsztatach naukowych,

organizowanie indywidualnych korepetycji, zajęcia pomagające się uczyć itp.

c. Nabywanie nowych umiejętności życiowych. Organizowanie zajęć tak, aby

uczestnicy mieli możliwość próbowania i ćwiczenia umiejętności samoobsługi,

poruszania się w Internecie (np. wyszukiwania informacji/rozkładów

kin/szukania trasy dojazdu w wyznaczone miejsce), umiejętności załatwiania

spraw w urzędach/instytucjach, itp.

d. Rozwój społeczny. Wspieranie uczestników PWD w nabywaniu umiejętności w

relacjach z innymi : komunikacji interpersonalnej, pracy w grupie, kontaktów z

osobami dorosłymi, f*unkcjonowania w rozmaitych kontekstach społecznych.

e. Rozwój kreatywności. Organizowanie zajęć artystycznych i zajęć twórczych,

rozwijanie kreatywności w trakcie rozwiązywania codziennych obowiązków.

f. Umiejętność wyznaczania celów oraz realizacji zadań. Wspólne z uczestnikiem

określanie celów, planowanie zadań, podsumowywanie przebiegu prac.

Sposób sprawdzenia realizacji:

Placówka wykaże

Jak odpowiada na zdiagnozowane potrzeby i deficyty;

196

Jak wspiera rozwój w obszarach: rozwój fizyczny; rozwój intelektualny, rozwój kreatywności;

rozwój społeczny; nabywanie nowych umiejętności życiowych; Umiejętność wyznaczania

celów oraz realizacji zadań.

Standard 3

Oferta placówki powinna odpowiadać na sytuację życiową i problemy młodych ludzi

Opis:

Placówka powinna adresować i odpowiadać na problemy zdrowotne, edukacyjne, socjalne, z

jakimi mierzą się dzieci i młodzież. Aby właściwie odpowiadać na te trudności PWD powinna

podejmować działania we współpracy z innymi instytucjami.

Uzasadnienie:

Celami działań placówki jest przede wszystkim opieka, wychowanie i rozwój. Te cele trudne są

jednak do osiągnięcia bez zaadresowania trudności z mierzą się podopieczni PWD. Problemy

„socjalne” utrudniają efektywną pracę, uczestnictwo w PWD, efektywną zmianę zachowań i postaw.

Zgodnie z piramidą potrzeb sformułowaną przez A. Maslowa najpierw należy zapewnić podstawowe

potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa i przynależności aby ludzie mieli motywację oraz potrzebę

realizacji potrzeb wyższego rzędu takich jak potrzebę samorealizacji i rozwoju.

Jak wynika z wywiadów grupowych przeprowadzonych w ramach jakościowego badania

współpracy pomiędzy placówkami warszawskimi PWD a innymi instytucjami. z kierownikami

wybranych warszawskich placówek często to właśnie pracownicy PWD mają największy wgląd w

rodzinę oraz otrzymują najpełniejszy obraz sytuacji dziecka. W związku z posiadanymi informacjami

stają się swoistymi „ambasadorami” swoich podopiecznych odpowiadając na potrzeby lub

przekazując wiedzę o zdiagnozowanych problemach do odpowiednich instytucji.

Zadania dla placówki:

Stworzenie diagnozy sytuacji życiowej – poprzez zbieranie danych od rozmaitych

podmiotów/instytucji w ramach pogłębionej diagnozy uczestników PWD (vide: Standard 1

Obszar: Cykl pracy z dziećmi i młodzieżą).

Przekazanie sprawy do odpowiedniej instytucji wspierającej. W przypadkach gdy

zdiagnozowane potrzeby dziecka leżą w zakresie działania innej instytucji PWD przekazuje

zdiagnozowane problemy odpowiednim osobom. Współpraca odbywać się powinna w

197

ramach bieżącej współpracy pomiędzy PWD a innymi instytucjami (vide: Standard 3 Obszar:

Współpraca między instytucjami)..

Udzielnie wsparcia/pomocy przez pracowników PWD. W wybranych sytuacjach placówka

samodzielnie odpowiada na potrzeby dziecka. Dotyczy to sytuacji bieżących, kwestii które

pracownicy PWD mogą rozwiązać w ramach pełnienia swoich obowiązków oraz w

sytuacjach gdy dziecko i rodzina nie współpracują z instytucjami które mogą zaadresować

wybrany problem. Przykładowe działania wspierające: kontakt z nauczycielami w celu

rozwiązania konfliktu, pomoc w załatwieniu przyborów szkolnych, pomoc w sfinansowaniu

stroju na lekcje w-f., znalezieniu korepetytora z przedmiotu.

Obszar III. CYKL PRACY Z DZIEĆMI i MŁODZIEŻĄ

Standardy:

1. Zespół placówki opracowuje i aktualizuje diagnozę każdego dziecka

2. Praca z dzieckiem jest prowadzona w oparciu o indywidualny program wsparcia

3. Zespół placówki obserwuje na bieżąco przebieg pracy z dzieckiem i ocenia jej rezultaty

Wprowadzenie

Profesjonalna praca z dziećmi i młodzieżą polega na konsekwentnym realizowaniu kolejnych

etapów postępowania metodycznego w pracy socjalnej. To twierdzenie wymaga przypomnienia, że

autorzy niniejszego opracowania posługują się szeroko rozumianym pojęciem pracy socjalnej,

nazywanej czasem „nieformalną pracą socjalną” (vide: standard nr 3 „Oferta placówki odpowiada na

sytuację życiową i problemy młodych ludzi” w obszarze nr 2 „Oferta placówki). Uznajemy bowiem,

że szeroko rozumiana praca socjalna może być wykonywana:

(1) nie tylko osoby z tytułem pracownika socjalnego, ale również przez osoby, które uzyskały

pokrewne wykształcenie i których praca zawodowa odpowiada definicji legalnej pojęcia praca

socjalna, czyli jest to ”działalność zawodowa mającą na celu pomoc osobom i rodzinom we

wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie

odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi” (Ustawa o

pomocy społecznej, Dz.U. z 2013 poz. 182, art. 6 pkt 12),

198

(2) nie tylko przez osoby zatrudnione w publicznych instytucjach pomocy społecznej, ale

również przez osoby pracujące w sektorze niepublicznych i/lub w innych instytucjach niż jednostki

organizacyjne pomocy społecznej.

Natomiast w polskich realiach dokonało się swoiste zawłaszczenie pojęcia praca socjalna i

pracownik socjalny przez sektor publicznej pomocy społecznej. Jest to ściśle związane z procesem

instytucjonalizacji systemu pomocy społecznej, który to proces rozpoczął w 1990 roku i polegał

przede wszystkim na:

(1) rozbudowywaniu struktur instytucjonalnych na kolejnych szczeblach administracji

publicznej (od gmin przez powiat po samorząd wojewódzki) oraz

(2) budowaniu tożsamości pracowników socjalnych przez silną identyfikację z publicznymi

instytucjami pomocy społecznej (więcej na ten temat: Rymsza M., Profesjonalizacja służb

społecznych w Polsce po 1989 roku – dwa wymiary procesu, w: Rymsza M. (red.), Czy podejście

aktywizujące ma szansę?, wyd. ISP, Warszawa 2011, str. 11-21).

W związku z tym w świadomości społecznej utrwaliło się przekonanie, że pracownik socjalny

pracuje w Ośrodku Pomocy Społecznej, ewentualnie w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie.

Rzeczywiście zdecydowana większość pracowników socjalnych jest zatrudniona w OPS-ach, ale

jednocześnie pracownicy socjalni mogą być – i bywają – zatrudniani również w (a) instytucjach

niepublicznych, zwłaszcza w organizacjach pozarządowych oraz w (b) w instytucjach nienależących

do systemu pomocy społecznej, lecz podlegających innym resortom, np. zakład karny, szpital

(zwłaszcza psychiatryczny), spółdzielnia mieszkaniowa; co więcej – jest to pożądany kierunek

rozwoju zawodu pracownika socjalnego jako profesjonalisty, który posiada wysokie kompetencje

zawodowe i może świadczyć pracę w różnego rodzaju instytucjach, nie tylko w publicznych

jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej.

Z analizy działań realizowanych przez pracowników placówek wsparcia dziennego,

zwłaszcza zakresu działań, ich rodzaju, charakteru, etc., wynika, że są oni zorientowani na

realizowanie wartości i celów pracy socjalnej oraz prowadzą typową działalność pomocową,

polegającą na rozwijaniu potencjału osoby (rodziny, grupy, etc.), wykorzystywaniu dostępnych

zasobów do wzmocnienia podmiotowości danego podmiotu oddziaływań, podnoszeniu

kompetencji osoby (rodziny, grupy, etc.) i przygotowywaniu jej do samodzielnego funkcjonowania

w różnych rolach społecznych. Z drugiej strony tylko niewielka część pracowników placówek

wsparcia dziennego posiada tytuł/ wykształcenie pracownika socjalnego; zazwyczaj nie spełniają oni

wymogów formalnych dotyczących wykształcenia pracowników socjalnych określonych w ustawie o

pomocy społecznej (Dz.U. z 2013 poz. 182, art. 116). Niemniej, jako absolwenci studiów wyższych na

199

takich kierunkach, jak pedagogika, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie (i inne wskazane w

Ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej), którzy pracują zawodowo z osobami

marginalizowanymi społecznie i świadczą im usługi społeczne w instytucji pomocy społecznej, jaką

jest placówka wsparcia dziennego, przynależą do szerszej kategorii tzw. służb socjalnych (helping

professions). W związku z tym w swojej pracy zawodowej stosują – a przynajmniej powinni –

profesjonalne oddziaływania pomocowe.

Profesjonalizm w procesie pracy z dzieckiem i rodziną polega na wykorzystywaniu swojej

wiedzy i umiejętności w sposób metodyczny, celowy, świadomy, dobrze zorganizowany. Proces

pracy z dzieckiem polega na powtarzalności cyklu powiązanych ze sobą działań, począwszy od

diagnozy całokształtu sytuacji dziecka, po której następuje formułowanie celów pracy z dzieckiem,

planowanie adekwatnych działań, aż po ich realizowanie, a następnie ocenianie rezultatów

podjętych wobec dziecka interwencji wychowawczych, socjalizacyjnych, psychokorekcyjnych, etc.

Standard 1.

Zespół placówki opracowuje i aktualizuje diagnozę każdego dziecka

Opis standardu:

Placówka ma obowiązek opracowania indywidualnej diagnozy sytuacji życiowej każdego

dziecka, które do niej trafia. Przedmiotem diagnozy są (a) możliwości dziecka, jego mocne strony

oraz (b) potrzeby i problemy dziecka – analizowane w odniesieniu do podstawowych obszarów jego

funkcjonowania, czyli potrzeby i problemy edukacyjne, socjalno-bytowe, zdrowotne, emocjonalne,

interpersonalne i społeczne (funkcjonowanie w grupie rówieśniczej), rodzinne. Proces

diagnozowania wymaga pozyskiwania i analizowania informacji pochodzących z różnych źródeł,

gromadzonych za pomocą różnych technik i narzędzi diagnostycznych; przy czym dywersyfikacja

źródeł i metod jest zalecana w szczególności w placówkach specjalistycznych i dedykowanych

(wysokospecjalistycznych).

Dopełnieniem diagnozy indywidualnej dziecka jest diagnoza grupy, w której dziecko

przebywa w placówce oraz diagnoza rodziny, w której wychowuje się dziecko.

Diagnoza jest przygotowana na piśmie i aktualizowana stosownie do potrzeb dziecka, jednak

nie rzadziej niż co pół roku.

200

Wnioski z diagnozy mogą być przekazywane dziecku i rodzinie po to, aby włączyć ich w proces

pracy pedagogicznej i socjalnej, której są podmiotem.

Uzasadnienie:

Rzetelna diagnoza całokształtu sytuacji życiowej dziecka jest podstawą do podejmowania

decyzji o tym, do jakiego typu placówki dziecko powinno być skierowane i z jakiego rodzaju usług

organizowanych przez daną placówkę dziecko powinno korzystać. Diagnoza stanowi pierwszy etap

metodycznej pracy z dzieckiem, poprzedzający formułowanie celów pracy z dzieckiem oraz

planowanie działań w ramach indywidualnego planu wsparcia opracowywanego dla każdego

dziecka. Ze względu na niskie kompetencje interpersonalne i społeczne dzieci oraz stosowaną

najczęściej w placówkach metodę pracy z grupą, konieczna jest diagnoza grupy, określająca pozycję

dziecka w grupie oraz charakter jego kontaktów z rówieśnikami.

Biorąc pod uwagę ogromny wpływ rodziny (panujących w niej relacji, problemów, deficytów,

warunków w jakich żyje, etc.) na stan i proces rozwoju dziecka, niezbędne jest współpraca placówki

z rodziną dziecka w oparciu o diagnozę rodziny (vide: standard 2. Placówka współpracuje z rodziną

w zakresie opracowania diagnozy sytuacji dziecka; obszar V. Współpraca placówki z rodziną).

Wszelkie niedostatki diagnozy (powierzchowna, jednostronna, nieaktualna, etc.) uniemożliwiają

trafne określenie celów pracy z dzieckiem oraz dopasowanie adekwatnych działań (rodzajów zajęć,

usług), a w konsekwencji pozbawiają dziecko adekwatnej do jego potrzeb i możliwości oferty

wsparcia.

Zadania dla placówki:

Identyfikowanie potencjału i deficytów dziecka

Diagnoza nie może dotyczyć jedynie deprywacji potrzeb i problemów dziecka

– w niemniejszym stopniu powinna dotyczyć jego potencjału, który ma być uruchamiany i

wzmacniany w procesie indywidualnej pracy z dzieckiem oraz poprzez kształtowanie jego

relacji w grupie rówieśniczej prowadzonej przez wychowawcę.

Wieloaspektowa, kompleksowa diagnoza

Diagnoza powinna określać stan i poziom rozwoju dziecka w wielu sferach, przede

wszystkim: poznawczej (intelektualnej), emocjonalnej, zdrowotnej (psychosomatyka,

motoryka, higiena, żywienie), interpersonalnej (tj. sferze bezpośrednich relacji z innymi

osobami), społecznej (kompetencje społeczne, przestrzeganie norm społecznych. Zarazem

diagnoza powinna odnosić się do różnych sytuacji społecznych, w jakich funkcjonuje

201

dziecko, a zatem do tego, jak funkcjonuje (a) w rodzinie (sytuacja materialna i

mieszkaniowa, struktura i relacje w rodzinie, status zawodowy rodziców, inne), (b) w szkole

(wyniki nauki, dojrzałość szkolna, inne), (c) w grupie rówieśniczej (nawiązywanie

kontaktów; charakter, trwałość, liczba relacji, etc.)

Włączanie całego zespołu placówki w prace diagnostyczne

Za przygotowanie i aktualizowanie diagnozy powinna być odpowiedzialna jedna osoba, np.

wychowawca danego dziecka (lub grupy), która – po przeanalizowaniu informacji zebranych

od różnych osób i instytucji – przedstawia wstępną propozycję diagnozy dziecka (grupy)

całemu zespołowi pracowników placówki wraz ze swoimi hipotezami i pytaniami. Zespół

pracowników dyskutuje i konsultuje wstępną diagnozę dając osobie odpowiedzialnej

wsparcie i wskazówki do dalszych prac diagnostycznych. W uzasadnianych przypadkach,

kiedy potrzebna jest specjalistyczna, pogłębiona diagnoza, opracowanie tej części diagnozy

dziecka należy przekazać innemu profesjonaliście o odpowiednich kompetencjach.

Dywersyfikacja źródeł, metod i narzędzi

Wykorzystywanie w procesie diagnozy różnorodnych źródeł informacji i pozyskiwanie ich za

pomocą zróżnicowanych metod i narzędzi służy temu, aby diagnoza była możliwie pełna,

obiektywna, miarodajna. Głównym źródłem informacji do opracowana diagnozy jest samo

dziecko. Podstawowe, zalecane metody diagnozy to (a) wywiad z dzieckiem, wywiad z

rodzicami oraz wywiad z osobami, które znają dziecko i jego rodzinę, np. pedagog szkolny,

pracownik socjalny, asystent rodziny, kurator sądowy lub społeczny (vide: standard 1, obszar

IV. Współpraca z instytucjami); (b) obserwacja, w tym obserwacja bezpośrednia i

uczestnicząca. Rekomendowane narzędzia diagnostyczne to m.in. genogram, techniki

projekcyjne (np. odgrywanie ról, analiza prac plastycznych dzieci). Wnioski z diagnozy

powinny być przekazywane dziecku i jego rodzicom w zakresie i formie dostosowanej do ich

potrzeb i możliwości.

Możliwie szybkie i sprawne opracowanie diagnozy

Zespół placówki powinien określić czasu, w jakim z reguły przygotowuje indywidualną

diagnozę dziecka (np. w ciągu 3 miesięcy). Na podstawie wniosków z diagnozy zostaje

podjęta decyzja o pozostawieniu dziecku w danej placówce lub skierowaniu go do innego

typu placówki wsparcia dziennego.

Regularne aktualizowanie diagnoz z częstotliwością ustaloną przez zespół placówki –

stosownie do możliwości zespołu oraz potrzeb dzieci.

202

Opracowanie diagnozy grupy zawierającej informacje, które dotyczą:

a. całej grupy (m. in: dynamika i etap rozwoju grupy, potencjał i zasoby grupy, jej

problemy i potrzeby)

b. dziecka w grupie: jego pozycja w strukturze grupy, rola (funkcje), jaką pełni w grupie,

relacje z innymi członkami grupy

Standard 2

Praca z dzieckiem jest prowadzona w oparciu o indywidualny program wsparcia

Opis standardu:

Praca z dzieckiem jest prowadzona w sposób poprawny metodycznie przez refleksyjnych

praktyków, którzy wykorzystują swoją wiedzę teoretyczną i umiejętności praktyczne do poprawy

sytuacji dziecka w zakresie kompensowania jego deficytów (działania naprawcze), zapobiegania

problemom (działania profilaktyczne) oraz uruchamiania potencjału i wzmacniania zasobów dziecka

(działania prorozwojowe). Na podstawie wniosków z diagnozy dziecka i jego rodziny zespół

placówki przygotowuje dla każdego dziecka indywidualny program wsparcia, w którym, w miarę

możliwości, uwzględnia preferencje i oczekiwania dziecka. W miarę potrzeb indywidualny program

wsparcia jest konsultowany z innymi specjalistami/pracownikami innych instytucji (vide: standard 2.

Placówka współpracuje z innymi instytucjami w zakresie dostosowywania oferty programowej do

potrzeb dzieci i ich rodzin; obszar IV. Współpraca z instytucjami). Plan wsparcia zawiera cele pracy z

dzieckiem oraz działania, jakie powinny być realizowane przez dziecko i placówkę wraz z

oczekiwanymi rezultatami.

Uzasadnienie:

Każde dziecko wymaga indywidualnego podejścia, a udzielana mu pomoc powinna ściśle

odpowiadać na jego specyficzne potrzeby, problemy, możliwości. Praca z dzieckiem zaniedbanym

pod względem opiekuńczym i wychowawczym wymaga czasu i konsekwencji, jest procesem

wieloetapowym i złożonym. Dlatego musi być prowadzona w sposób świadomy i metodyczny.

Wybór działań podejmowanych przez pracowników placówki oraz rodzaj zajęć i usług, z

których korzysta dziecko nie mogą być przypadkowe, gdyż mają służyć realizacji konkretnych celów

przyjętych w indywidualnym planie wspierania dziecka na podstawie wniosków z diagnozy.

Indywidualny plan pracy z dzieckiem ma zmniejszyć ryzyko stosowania działań niepotrzebnych lub

203

niewłaściwych dla danego dziecka i zapewnić mu ciągłość wsparcia, którego rodzaj, forma i skala

jest trafnie dobrana i wewnętrznie spójna – tak, żeby praca z dzieckiem przynosiła oczekiwane

skutki.

Zadania dla placówki:

Określenie krótko i długofalowych celów pracy z dzieckiem

Cele główne, długofalowe powinny stanowić ramy odniesienia dla codziennej pracy z

dzieckiem zorientowanej na realizację celów krótkoterminowych, szczegółowych.

Zaplanowanie oferty wsparcia dla dziecka obejmującej odpowiednie rodzaje i formy zajęć

grupowych i indywidualnych

Stosownie do potrzeb dziecka (i możliwości placówki) program zajęć/usług opracowany dla

danego dziecka powinien zawierać nie tylko zajęcia grupowe, ale również indywidualne

formy pracy z dzieckiem. W przypadku potrzeb, na które placówka nie może odpowiedzieć

wykorzystując własne zasoby, należy poszukać odpowiedniej usługi poza placówką w

możliwie bliskiej okolicy i zorganizować udział dziecka w tym zajęciach.

Oferta działań powinna być współtworzona lub przynajmniej uzgodniona z dzieckiem i jego

rodzicami/opiekunami.

Określenie oczekiwanych rezultatów pracy z dzieckiem

Rezultaty powinny być sformułowane na piśmie i dostępne dla wszystkich pracowników

placówki. Dodatkowo skrót programu wsparcia powinien być formułowany w sposób

zrozumiały dla dzieci i ich rodziców, którzy w największym możliwym stopniu powinni być

włączani w formułowanie programu pracy. Nieodległa w czasie wizja poprawy sytuacji

dziecka, opisana przez konkretne, pozytywne zdarzenia, które mają być udziałem dziecka i

jego rodziny, jest niezbędna do (a) motywowania dziecka i rodziny do wysiłku, jakiego

wymaga praca nad zmianą, (b) śledzenia przebiegu pracy z dzieckiem i oceny jej

skuteczności.

Zawarcie porozumienia (w formie ustnej lub pisemnej) z dzieckiem i jego

rodzicami/opiekunami o realizacji indywidualnego planu wsparcia - o ile jest to potrzebne i

możliwe.

204

Standard 3

Zespół placówki obserwuje na bieżąco przebieg pracy z dzieckiem

i ocenia jej rezultaty

Opis standardu:

Przygotowanie indywidualnego programu wsparcia dla dziecka ma sens tylko wówczas, jeśli

będzie on konsekwentnie realizowany i modyfikowany odpowiednio do okoliczności, jakie pojawiają

się w trakcie jego realizacji. Zatem pracownicy placówki powinni obserwować przebieg oraz efekty

realizowania działań zaplanowanych w indywidualnym programie wsparcia, zaś w przypadku, jeśli

plan nie jest realizowany lub nie występują oczekiwane rezultaty, należy podjąć działania

wyjaśniające i naprawcze.

Uzasadnienie:

Śledzenie przebiegu i efektów pracy daje szansę na to, żeby możliwie szybko identyfikować

zagrożenia i w porę, odpowiednio zareagować. W toku codziennych obowiązków pracownicy

placówki czasem nie dostrzegają pewnych tendencji, nie zadają sobie pytania o to, czy oferowane w

placówce zajęcia i usługi są użyteczne i czy faktycznie przyczyniają się do poprawy sytuacji życiowej

dzieci (osiągania przyjętych celów). Dlatego bardzo potrzebna jest regularnie podejmowana

refleksja i dyskusja na forum zespołu pracowników nad tym, czy i z jakim skutkiem dane dziecko

korzysta (lub nie) z określonych zajęć/usług, w jakich obszarach dziecko zdobywa kompetencje i

rozwija swoje zasoby, a w jakich nadal ma deficyty, których niwelowanie wymaga kontynuacji lub

modyfikacji dostarczanych dziecku usług.

Zadania dla placówki:

Wypracowanie sposobu śledzenia przebiegu pracy z dzieckiem oraz oceny jej rezultatów

Należy określić tryb, w jakim pracownicy placówki będą obserwowali przebieg pracy z

dzieckiem i oceniali jej efekty oraz sposób, w jaki będą notowali swoje uwagi i spostrzeżenia,

na jakich zasadach będą je udostępniali i dyskutowali – tak, aby były użyteczne dla innych

członków zespołu placówki. Monitorowanie pracy z dzieckiem i śledzenie jego rozwoju

wymaga systematyczności i zaangażowania różnych członków zespołu placówki. Jego

realizacja ściśle wiąże się z zadaniami rekomendowanymi do standardu nr 1. Placówka ma

205

wypracowane sposoby budowania zespołu pracowników w obszarze VI. Kadry placówki:

określenie stałego rytmu pracy zespołu i organizowanie okresowych narad całego zespołu.

Konieczne jest regularne monitorowanie pracy z dzieckiem, która jest prowadzona w

oparciu o indywidualny program wsparcia.

Rejestrowanie i analizowanie faktów opisujących funkcjonowanie dziecka, w

szczególności rejestrowanie frekwencji dziecka na zajęciach, określanie stopnia

zainteresowania dziecka zajęciami i jego zaangażowania, zachowania i relacji z innymi

uczestnikami zajęć, etc. – stosowanie do celów i zadań zapisanych w indywidualnym

programie wsparcia; zarówno na podstawie informacji od osób prowadzących zajęcia, jak i

samych dzieci. W przypadku zaobserwowania niepokojących zjawisk, np. niska frekwencja

na zajęciach, małe zaangażowanie, obniżenie wyników w nauce, wzrost agresji lub

wycofywanie się z kontaktów, etc. – podjęcie działań wyjaśniających i naprawczych po

przedyskutowaniu ich z zespołem placówki.

Określanie realnych efektów korzystania przez dziecko z określonych zajęć/usług oraz

ocena przydatności tych zajęć dla osiągnięcia celów, które przyświecają pracy z dziećmi – w

oparciu o informacje pochodzące od dzieci, osób prowadzących zajęcia, pracowników

innych instytucji.

Przygotowywanie okresowej oceny postępów dziecka (realizacji indywidualnego

programu wsparcia) przez osobę odpowiedzialną za dane dziecko; ocena okresowa dziecka

powinna być przedstawiana i dyskutowana na spotkaniu zespołu pracowników placówki, a w

razie potrzeby – na spotkaniu przedstawicieli różnych placówek wspierających dziecko i jego

rodzinę; wnioski z dyskusji i decyzje dotyczące pracy z dzieckiem powinny być zapisywane i

starannie przechowywane w placówce.

206

Obszar IV. WSPÓŁPRACA Z INNYMI INSTYTUCJAMI

Wprowadzenie:

Placówki wsparcia dziennego są bardzo ważną, ale tylko jedną z licznych instytucji, które

udzielają (a przynajmniej powinny udzielać) wsparcia dzieciom i ich rodzinom. Z punktu widzenia

dobra dziecka i rodziny, które są podmiotem oddziaływań przedstawicieli wielu profesji

pomocowych, bardzo ważne jest, żeby usługi świadczone przez różnorodne instytucje układały się w

całościową i spójną ofertę wsparcia, adekwatną do ich potrzeb, możliwości i problemów. To jednak

wymaga od instytucji, które podlegają różnym resortom/wydziałom (pomoc społeczna, edukacja,

sądownictwo, policja, ochrona zdrowia, kultura, sport, etc.) i należą do innych sektorów (publiczny,

pozarządowy, komercyjny), aby działały w porozumieniu (1) na wszystkich etapach pracy z

dzieckiem i rodziną (począwszy od diagnozowania przez planowanie działań i ich realizację, aż po

ewaluację oraz w ramach) i (2) tworzyły razem lokalny system wsparcia dla rodzin zagrożonych

wykluczeniem społecznym, o którym jest mowa w Programie Rodzina.

Placówki wsparcia dziennego powinny współpracować z innymi instytucjami i zatrudnionymi

w nich pracownikami różnych profesji, przede wszystkim takimi jak:

szkoła: pedagog szkolny, wychowawcy, nauczyciele

ośrodek pomocy społecznej: pracownik socjalny, asystent rodziny, psycholog

poradnie rodzinne, pedagogiczne, psychologiczne: psycholog, pedagog

sąd rodzinny: kurator sądowy, kurator społeczny

zakłady opieki zdrowotnej: lekarz rodzinny, lekarze specjaliści, pielęgniarka, pielęgniarka

środowiskowa

dom kultury, biblioteka, ośrodek sportu: instruktor zajęć, bibliotekarz, trener

służby mundurowe: policjant, strażnik miejski

kościół

organizacje pozarządowe działające w dowolnym obszarze, np. pomocy społecznej,

edukacji, kultury, sportu, rekreacji, ekologii, zdrowia, etc.

207

Standardy:

1. Placówka współpracuje z innymi instytucjami przy tworzeniu i aktualizowaniu

diagnoz

2. Placówka współpracuje z innymi instytucjami w zakresie dostosowywania oferty

programowej do potrzeb dzieci i ich rodzin

3. Placówka współpracuje na rzecz budowania zintegrowanego, lokalnego systemu

wsparcia dla dziecka i rodziny

Standard 1

Placówka współpracuje z innymi instytucjami przy tworzeniu i aktualizowaniu diagnoz

Opis standardu:

Placówka przeprowadza diagnozy we współpracy z innymi instytucjami w oparciu o wspólnie

wypracowany, trwały sposób postępowania w tym zakresie. Współpraca z wybranymi instytucjami

dotyczy tworzenia i aktualizowania różnego rodzaju diagnoz: dziecka, jego rodziny, środowiska

społecznego. Podmioty uczestniczące w procesie diagnozy są zobowiązane do tego, aby ze

szczególną starannością przestrzegać zasady poufności.

Uzasadnienie:

Diagnoza jest pierwszym, podstawowym etapem pracy z dzieckiem (rodziną, środowiskiem

lokalnym), musi być opracowana dla każdego dziecka i regularnie aktualizowana, zatem proces

diagnozowania powinien być dobrze zorganizowany – przemyślany, oparty na sprawdzonym

schemacie postępowania. Przyjęcie określonego sposobu sporządzania diagnoz we współpracy z

innymi instytucjami ma służyć temu, aby proces ten przebiegał sprawnie i efektywnie (nie był

nadmiernym obciążeniem dla pracowników placówki) i prowadził do sporządzenia możliwie pełnej,

zobiektywizowanej i trafnej charakterystyki sytuacji życiowej dziecka (jego rodziny, środowiska).

Dzięki wymianie informacji z różnymi instytucjami pracownicy placówki zyskują większą wiedzę o

dziecku, mogą lepiej poznać i zrozumieć jego emocje, sposób myślenia i zachowania.

Z badań ankietowych wynika, że zapotrzebowanie na współpracę placówek z innymi

instytucjami przy diagnozowaniu dziecka jest bardzo duże – 75% placówek przy diagnozowaniu

dzieci, które posiadają specyficzne trudności, posiłkuje się specjalistami zewnętrznymi.

Jednocześnie tylko połowa placówek deklaruje, że nie brakuje im współpracy z żadnym specjalistą

208

na etapie diagnozowania dziecka. Natomiast druga połowa zgłasza brak współpracy przynajmniej z

jednym specjalistą, w szczególności z psychiatrą (22%) i seksuologiem (16%). Jednocześnie

pracownicy należący do różnych grup zawodowych (kuratorzy, pracownicy socjalni) w trakcie

wywiadów grupowych wyrazili gotowość i chęć uczestniczenia w procesie diagnozowania dziecka i

jego rodziny. Wynika z tego, że konieczne jest rozszerzenie współpracy z przedstawicielami innych

profesji, których kompetencje są niezbędne do opracowania rzetelnej diagnozy dzieci trafiających

do placówek.

Zadania dla placówki:

Uzyskanie od rodziców/ prawnych opiekunów dziecka zgody na przekazywanie

określonych informacji o dziecku i rodzinie innym instytucjom (z wyłączeniem tych

informacji, których rodzic nie chce, aby były udostępnianie pracownikom innych instytucji)

Pozyskanie do stałej współpracy instytucji, które mają bezpośredni kontakt z dzieckiem

i/lub jego rodziną, przede wszystkim pedagoga szkolnego i pracownika socjalnego oraz – w

zależności od sytuacji rodziny – asystenta rodziny, kuratora sądowego/społecznego, etc.

Nawiązanie stałej współpracy ze specjalistami o wysokich kompetencjach

diagnostycznych (np. psycholog kliniczny, psychiatra, seksuolog); włączanie ich w proces

diagnozowania wówczas, gdy kwalifikacje pracowników placówki pracujących z dzieckiem

na co dzień oraz pracowników instytucji stale współpracujących z placówką są

niewystarczające do przeprowadzenia kompleksowej diagnozy

Opracowanie i aktualizowanie bazy kontaktów do pracowników instytucji

współpracujących z placówką w zakresie diagnozy; określenie zasad korzystania z tych

danych oraz ich udostępniania (kto, w jakich sytuacjach, etc.)

Obecnie pracownicy placówki z reguły kontaktują się z pracownikami innych instytucji

indywidualnie, nie upowszechniła się praktyka wspólnych spotkań pracowników różnych instytucji

odpowiedzialnych za udzielanie wsparcia dziecku (i jego rodzinie). Docelową formą współpracy w

zakresie opracowywania i aktualizowania diagnozy są regularne, wspólne spotkania pracowników

różnych instytucji – organizowane analogicznie do zespołów roboczych powoływanych przy

zespołach interdyscyplinarnych na mocy ustawy o przeciwdziałaniu przemocy rodzinie. Warto

byłoby wyposażyć placówkę w uprawnienie do zwoływania spotkań stałych zespołów roboczych, np.

na mocy porozumienia zawartego w ramach lokalnego systemu wsparcia. A zatem kolejne

wyzwania, które stają przed placówkami w przyszłości, to:

209

Ustalenie form i częstotliwości wymiany informacji o dziecku i jego rodzinie pomiędzy

pracownikami różnych instytucji; wymiany dokonywanej z pełnym poszanowaniem zasady

poufności i zgodnie z przepisami prawa w ramach stałej, długofalowej współpracy;

dodatkowo ustalenie trybu wymiany informacji w sytuacji kryzysu.

Organizowanie regularnych, wspólnych spotkań pracowników różnych instytucji

Standard 2

Placówka współpracuje z innymi instytucjami w zakresie dostosowywania oferty programowej

do potrzeb dzieci i ich rodzin

Opis standardu:

Placówka włącza inne podmioty do planowania i realizowania zajęć oraz usług adresowanych

do dzieci korzystających z placówki. Placówka starannie dobiera instytucje, które stają się jej

partnerem – stałym lub akcyjnym – w organizowaniu zajęć i usług odpowiadających

zdiagnozowanym potrzebom dzieci i ich rodzin.

Uzasadnienie:

Zarówno kompensowanie deficytów dziecka, jak i rozwijanie jego talentów może wymagać

udziału w zajęciach lub korzystania z usług, których placówka nie posiada w swojej ofercie.

Opracowanie i dostarczanie zajęć/usług odpowiadających na potrzeby dziecka –ukierunkowanych

nie tylko na rozwiązywanie jego problemów (działania naprawcze), ale również na rozwijanie jego

uzdolnień i pasji (działania stymulujące rozwój) – jest możliwe dzięki systematycznej współpracy

placówki z innymi instytucjami.

Dodatkową korzyścią dla dzieci, które uczestniczą w zajęciach organizowanych przez

instytucje współpracujące z placówką wsparcia dziennego, jest nawiązywania kontaktów z nowymi

osobami i poznawanie nowych miejsc, zwłaszcza takich, które nie są kojarzone z pomocą społeczną i

z których dziecko dotąd nie korzystało. Rodzice dużej części tych dzieci nigdy nie zaprowadzą ich do

miejsc użyteczności publicznej powszechnie dostępnych, np. do kina, ogrodu zoologicznego, teatru,

biblioteki, domu kultury, etc. Dzięki inicjatywie pracowników placówki dzieci mają szansę

przekroczyć mentalne i kulturowe granice, które zatrzymują ich w kręgu wykluczenia społecznego.

210

Takie działania służą wyrównywaniu szans dzieci wychowujących się w środowiskach zaniedbanych,

o niskich kapitale ludzkim i społecznym.

Łączenie zasobów będących w gestii różnych instytucji przynosi również korzyści

ekonomiczne; stosunkowo niskim kosztem można dopasować odpowiednią ofertę do

potrzeb/zainteresowań konkretnego dziecka.

Zadania dla placówki:

nawiązywanie i rozwijanie kontaktów z podmiotami świadczącymi usługi, na które istnieje

zapotrzebowanie wśród dzieci pozostających pod opieką placówki, w tym:

(a) z podmiotami instytucjonalnymi: organizacjami pozarządowymi, instytucjami

publicznymi, komercyjnymi, jak i

(b) z osobami fizycznymi – wolontariuszami (stałymi lub akcyjnymi)

którzy włączą się w określonym zakresie w

(a) w tworzenie i realizowanie oferty programowej placówki (np. zajęcia polegające na

spędzaniu wolnego czasu, kompensowaniu deficytów rozwojowych, etc.) i/lub

(b) w świadczenie usług, które wykraczają poza typową ofertę wsparcia zwyczajowo

realizowaną przez placówkę wsparcia dziennego, ale powinny być koniecznie i

niezwłocznie udzielone dzieciom/młodzieży zaniedbanym, np. wizyta u lekarza-

specjalisty (w oparciu o porozumienie z zakładem opieki zdrowotnej), porady prawnika,

etc.

uzgadnianie warunków współpracy z wybraną instytucją/osobą – zasad, celu, przedmiotu,

zakresu, czasu świadczenia określonej usługi dla dzieci z placówki wsparcia dziennego

włączanie osób spoza zespołu pracowników placówki (np. pracowników innych instytucji)

do prowadzenia określonych zajęć lub świadczenia konkretnych usług w siedzibie placówki

(np. zajęcia logopedyczne, warsztaty fotograficzne); przygotowywanie osób z innych

instytucji do pracy z dziećmi/młodzieżą z placówki, w tym przedstawienie charakteru grupy,

jej specyfiki, potrzeb, możliwości i ograniczeń oraz pozostawanie w stałym kontakcie z tymi

osobami w okresie współpracy/wymiany usług

wychodzenie z dziećmi na zajęcia do innych instytucji, zwłaszcza takich, które nie są

postrzegane jako stygmatyzujące i w których uczestniczą dzieci pochodzące z rodzin o

różnym statusie społeczno-ekonomiczny (np. w domu kultury, na pływalni, do kina, galerii,

muzeum, restauracji)

211

Standard 3

Placówka współpracuje na rzecz budowania lokalnego systemu wsparcia dla dziecka i rodziny

Opis standardu:

Placówka angażuje się w działania ukierunkowane na budowanie i rozwijanie lokalnego

systemu wsparcia dziecka i rodziny, w ramach którego różne podmioty funkcjonujące w środowisku

lokalnym (instytucje publiczne, organizacje pozarządowe, podmioty komercyjne) koordynują swoje

plany i działania po to, aby bardziej efektywnie wykorzystać posiadane zasoby i bardziej skutecznie

wspierać rodziny marginalizowane społecznie w procesie aktywizacji i reintegracji społecznej.

Oznacza to, że placówka współpracuje w innymi lokalnymi podmiotami w szerszym zakresie niż

planowanie i realizowanie oferty wsparcia dla swoich podopiecznych – dzieci i ich rodzin stosownie

do ich zdiagnozowanych potrzeb i możliwości (vide: standard nr 1 i 2).

Uzasadnienie:

W Programie Rodzina, w priorytecie II „Niesienie pomocy rodzinom zagrożonym

wykluczeniem społecznym”, jako pierwszy cel wyznaczono zbudowanie kompleksowej oferty usług

dla rodzin z dziećmi, które – przejściowo lub długotrwale – doświadczają trudności w samodzielnym

wypełnianiu swoich podstawowych funkcji. Dwa spośród zadań służących realizacji tego celu wprost

odnoszą się do budowania lokalnego systemu wsparcia: działanie nr 2 „Organizowanie współpracy

instytucji wspierających rodzinę w ramach lokalnego systemu wsparcia (LSW)” i działanie nr 8

„Wypracowanie rozwiązań dot. współpracy w ramach LSW”

W skład lokalnego systemu wsparcia mają wchodzić instytucje publiczne i niepubliczne, w tym

organizacje pozarządowe świadczące usługi na rzecz dzieci i ich rodzin – zwłaszcza placówki

wsparcia dziennego. Konkretny LSW (np. dla danego osiedla) powinien być zbudowany przez

przedstawicieli różnych instytucji i zawodów (np. takich jak: pracownik socjalny, pedagog,

psycholog, psychoterapeuta, kurator sądowy, nauczyciel, pielęgniarka środowiskowa, lekarz, etc.),

którzy pracują na danym terenie w większości przypadków na rzecz tych samych rodzin, dzieci i

młodzieży.

W związku z tym instytucje oraz ich pracownicy, którzy wspólnie tworzą dany LSW, powinni

mieć możliwość angażowania zasobów, które są dostępne na terenie dzielnicy lub miasta, np. z

systemu poradnictwa specjalistycznego, oferty i infrastruktury domu kultury lub dzielnicowego

centrum sportu i rekreacji, etc. Z jednej strony pozwoli to na bardziej efektywne wykorzystywanie

212

różnego rodzaju zasobów (infrastrukturalnych, kadrowych, etc.), z drugie zaś – na bardziej

skuteczne pomaganie rodzinom marginalizowanym społecznie.

Zadania dla placówki:

Placówka angażuje się w działania zmierzające do zbudowania lokalnego systemu poprzez:

inicjowanie kontaktów z innymi instytucjami, które zajmują się wspieraniem zagrożonych

marginalizacją społeczną dzieci i młodzieży oraz ich rodzin

uczestniczenie w spotkaniach i konsultacjach dotyczących ustalenia zasad i form współpracy

instytucji tworzących LSW

uczestniczenie w wymianie aktualnych informacji na tematy istotne dla funkcjonowania

lokalnego systemu wsparcia, np. branie udziału w spotkaniach członków lokalnego systemu

wsparcia planujących przyszłe działania i podsumowujące zrealizowane przedsięwzięcia

angażowanie się we wspólne przedsięwzięcia (projekty, programy) przygotowywane i

realizowane przez różnych lokalnych partnerów na rzecz szerszych grup społecznych niż

podopieczni placówki

213

Obszar V. WSPÓŁPRACA Z RODZINĄ

Standardy:

1. Placówka ma kontakt z rodzicami/opiekunami dzieci i młodzieży w kwestiach

formalno-organizacyjnych.

2. Placówka podejmuje współpracę z rodziną w zakresie opracowania diagnozy sytuacji

dziecka.

3. .

4. Placówka stara się wspierać rodziców/opiekunów w budowaniu kompetencji

wychowawczych i w sprawach o kluczowym znaczeniu dla poprawy sytuacji dziecka

5. . Placówka stara się włączać rodzinę w życie placówki i pracę na rzecz placówki

Wprowadzenie:

Praca z dzieckiem jest możliwa tylko w ramach oraz przy współpracy z rodziną, w której

dziecko się wychowuje. Placówki wsparcia główny obszar swojej pracy koncentrując wokół działań

wychowawczych z dziećmi budować powinny również współpracę z rodzinami. Efektywna

współpraca z opiekunami pozwala na wzmocnienie i utrwalenie oddziaływań wychowawczych PWD.

Podstawą do pracy z rodziną jest relacja i zaufanie, jakie budują pracownicy PWD. Pierwszym

krokiem do poznania rodziców/opiekunów są kontakty formalno-organizacyjne, kolejnym

zapraszanie rodziców na imprezy PWD oraz angażowanie w działania na rzecz placówki.

Zbudowanie tej bazy jest kluczem do dalszej pracy. To ona umożliwia stały kontakt z rodziną oraz

otrzymanie wglądu w sytuację domową.

Kolejnym obszarem we współpracy z opiekunami jest uzyskanie informacji które pozwolą na

stworzenie realistycznej diagnozy sytuacji rodzinnej. Rzetelna diagnoza jest jednak możliwa dopiero

po zbudowaniu minimalnego poziomu zaufania pomiędzy rodzicem a placówką.

Kolejnymi obszarami współpracy jest wsparcie wychowawcze – udzielane bezpośrednio przez

wychowawców i pedagogów lub poprzez organizowanie specjalistycznych grup i konsultacji oraz

angażowanie opiekunów w proces wychowawczy realizowany w placówce

214

Ostatnim obszarem współpracy z rodziną jest pomoc w rozwiązaniu trudności życiowych – czyli

nieformalna praca socjalna na rzecz rodziny. Praca ta nie powinna być wykonywana indywidualnie

przez pracowników PWD, dla których nie jest głównym celem działań. Jednak to właśnie pracownicy

PWD bardzo często są osobami, które otrzymują najlepszy wgląd w rodzinę, dlatego też

zdiagnozowane problemy (nie tylko dziecka ale i rodziny) powinny być przez pracowników PWD

diagnozowane i przekazana odpowiednim instytucjom.. W wybranych sytuacjach – gdy rodzina z

rozmaitych powodów nie jest wstanie uzyskać wsparcia od innych instytucji, a sytuacja jest

kluczowa dla polepszenia pracy z dzieckiem pracownicy PWD powinni podejmować działania celu

rozwiązania problemu.

Standard 1

Placówka ma kontakt z rodzicami/opiekunami dzieci i młodzieży

w kwestiach formalno-organizacyjnych

Opis:

Pracownicy PWD utrzymują kontakt z rodzinami podopiecznych w celu uzupełnienia kwestii

formalnych –przedstawienia placówki oraz założeń jej pracy, otrzymania zgody dziecka na

uczestnictwo w zajęciach, przekazania zasad pracy placówki oraz godzin zajęć.

Uzasadnienie:

Kontakt formalno-organizacyjny jest wymagany ze względów prawnych, jak również jest

wstępem do budowania zaufania i relacji pozwalającej na dalszą pracę z rodziną.

Zadanie:

Nawiązanie pierwszego kontaktu z rodzicem/opiekunem. Kontakt może zostać

nawiązany w trakcie spotkania w placówce na zaproszenie pracownika, podczas spotkania

na ulicy, wizyty w domu rodzica; kontakt telefoniczny. W trakcie kontaktu pracownik

powinien „przedstawić” placówkę – miejsce działania, ofertę zajęć, założenia pracy.

Dopełnienie procedur przy przyjmowaniu nowego uczestnika PWD takich jak wypełnienie

formularza uczestnictwa, zebranie danych kontaktowych, przekazanie regulaminu placówki

oraz godzin zajęć

215

Utrzymywanie bieżącego kontaktu dotyczącego kwestii formalno-organizacyjnych takich

jak: Informowanie o wyjazdach/wycieczkach; Zmiany godzin zajęć; Wymiana podstawowych

informacji o zachowaniu dziecka w placówce; Przekazywanie zaproszeń na wydarzenia

otwarte organizowane przez PWD.

W Klubie Młodzieżowym kontakt w sprawach organizacyjnych może być ograniczony do

minimum. Istotne jest jednak aby pracownicy PWD posiadali dane kontaktowe opiekuna- takie jak

telefon oraz utrzymywali z nim kontakt telefoniczny w najważniejszych sprawach.

Standard 2

Placówka podejmuje współpracę z rodziną w zakresie opracowania diagnozy sytuacji dziecka

Opis:

Pracownicy PWD nawiązują i utrzymują kontakt z opiekunami i rodzicami uczestników w celu

pozyskania informacji do diagnozy . Spotkanie diagnostycznie warto przeprowadzić możliwie

wcześnie po przyjęciu dziecka do placówki, jednak należy pamiętać, iż aby rodzic odpowiedział na

pytania pogłębiające wiedzę o sytuacji rodzinnej niezbędne jest zbudowanie podstawowego

poziomu zaufania. Na początku rodzic może być niechętny do ujawniania sytuacji rodzinnej i

trudności, z jakimi się mierzy. Ocena „gotowości” rodzica zależy od pracownika PWD.

Uzasadnienie:

Opiekunowie są niezwykle cennym źródłem informacji służących do stworzenia rzetelnej diagnozy

uczestnika PWD. Po pierwsze sytuacja rodzinna warunkuje zachowanie dziecka, może stanowić

zasób lub utrudnienie w pracy terapeutycznej i wychowawczej. Po drugie opiekunowie mogą

dostarczyć ważnych informacji dotyczących funkcjonowania dziecka w szkole, grupie rówieśniczej,

przekazać informacje dotyczące innych diagnoz stawianych dziecku (opinii z poradni pedagogiczno-

psychologicznych, od lekarzy), sytuacji zdrowotnej oraz istotnych wydarzeń z przeszłości dziecka.

Opiekunowie mogą również dostarczyć informacji dotyczących problemów socjalnych z którymi

mierzy się dziecko i rodzina oraz przekazać kontakty do innych instytucji wspierających które

pracują z rodziną.

Podobnie jak w innych obszarach również w obszarze rodziny istotne jest regularne odnawianie

stawianej diagnozy. Sytuacje rodzinne dynamicznie ulegają zmianom.

Zadanie dla placówki:

216

Nawiązanie kontaktu w trakcie którego możliwe będzie pozyskanie danych do

diagnozy. Możliwe formy kontaktu: Bezpośredni w placówce lub bezpośredni w domu

uczestnika PWD. Sposoby pozyskania informacji do diagnozy: Obserwacja relacji rodzic-

dziecko; Prośba o wypełnienie wcześniej przygotowanego kwestionariusza; Rozmowa o

sytuacji życiowej dziecka.

Regularne uaktualnianie informacji dotyczących sytuacji rodzinnej. Placówka

powinna określić regularność z jaką odnawia informacje które posłużyły do stworzenia

diagnozy.

Sposób sprawdzenia realizacji standardu:

Placówka wykaże:

W jaki sposób pozyskuje informacje od rodziców i opiekunów;

Placówka wykaże, jakie informacje pozyskuje od rodziców i opiekunów;

Placówka wykaże z jaką częstotliwością uaktualnia informacje potrzebne do diagnozy.

Standard 3

Placówka stara się wspierać rodziców/ opiekunów w budowaniu kompetencji wychowawczych

i w sprawach o kluczowym znaczeniu dla poprawy sytuacji dziecka

Opis:

Wsparcie w zakresie budowania kompetencji wychowawczych odbywa się w sposób

sformalizowany poprzez organizowanej spotkań, warsztatów i konsultacji ze specjalistami oraz w

sposób nieformalny – poprzez kontakt z wychowawcami PWD podczas rozmów, spotkań i

wspólnych działań.

Wsparcie w sytuacjach kluczowych dla poprawy dziecka być wprowadzenie rodziny do

systemu wsparcia – czyli przekazanie potrzeb rodziny do właściwej instytucji oraz pomoc w

nawiązaniu współpracy. Zdarzają się jednak rodziny, które wyjątkowo unikają wsparcia, lękają się

nieznanych osób i które wymagać będą wsparcia pracownika PWD w rozwiązaniu problemu i

dopiero w przyszłośći będą mogły skorzystać z innych form pomocy.

217

Uzasadnienie:

Aby efektywnie pracować z młodym człowiekiem należy również pracować z jego

opiekunami. Podnoszenie kompetencji wychowawczych rodziców pozwala wzmacniać

oddziaływania placówki oraz utrwalać zmiany, które dokonały się w dziecku.

Zakres owej pracy jest rozmaity – zależy od celów stawianych sobie przez PWD, możliwości

sfinansowania oraz zorganizowania rozmaitych form pracy. Pracownicy PWD są zasobem „łatwo

dostępnym” dla opiekunów, od których opiekunowie po zbudowaniu zaufania mogą czerpać

wsparcie w zakresie bieżących problemów wychowawczych.

Do tego kroku niezbędne jest wcześniejsze zbudowanie zaufanie rodzica do PWD oraz

przekonanie go o jakości pracy PWD na rzecz jego dziecka oraz o dobrych intencjach pracowników.

W niektórych sytuacjach zdarza się, że trudności życiowe, z którymi boryka się rodzina

utrudniają czy wręcz uniemożliwiają efektywną pracę z młodym człowiekiem. W takich sytuacjach

rekomenduje się pracownikom PWD udzielenie wsparcia w wybranym obszarze, który pozwoli na

poprawę sytuacji młodej osoby. Często dotyczy to wsparcia rodziców w rozwiązaniu kluczowych

problemów, których rozwiązanie pomoże im w znacznym polepszeniu pełnienia swojej roli rodzica,

lub w ogóle umożliwieniu im pełnienia tej roli. Przykładem takich działań może być pomoc

rodzicowi w załatwieniu alimentów pozwalających na utrzymanie rodziny – otrzymanie alimentów

zwiększa dochody rodziny, a rodzicowi pozwala skupić się na sprawach wychowawczych. Innym

przykładem może być pomoc w odseparowaniu osoby stosującej przemoc.

Decyzja o udzieleniu pomocy powinna być uwarunkowana możliwościami finansowymi i czasowymi

pracowników PWD, chęcią rodziny/opiekunów do zmiany sytuacji. To od decyzji, doświadczenia

oraz głębokości oglądu pracowników PWD zależy zauważenie oraz uznanie problemu, jako

kluczowego dla danego uczestnika. To ich przenikliwość spojrzenia może pomóc w odpowiedniej

diagnozie oraz właściwym doborze spraw pilnych i ważnych, które powinny być rozwiązane przez

PWD.

Zadania dla placówki:

Udzielanie nieformalnego wsparcia wychowawczego poprzez rozmowy o sytuacjach

wychowawczych (często w sytuacjach kryzysowych)– w trakcie wizyt rodzica w placówce,

wizyt pracowników PWD w domach podopiecznych przy okazji odbierania dziecka z

placówki/domu itp.

218

Tworzenie sytuacji umożliwiających modelowanie takich jak wspólne aktywności (np.

zajęcia z gotowania, zajęcia sportowe, przygotowywane imprez, udział rodziców w

wycieczkach); Rozmowy trójstronne (najczęściej stosowane w sytuacjach kryzysowych).

Organizowanie wsparcia specjalistycznego. Wsparcie to może odbywać się w formie

indywidualnych konsultacji wychowawczych; spotkania grup rodziców, warsztaty

umiejętności wychowawczych dla rodziców.

Włączanie rodziców/opiekunów w pracę wychowawczą w ramach PWD. Jeśli jest to

możliwe pracownicy PWD powinni włączać rodziców oraz dzieci w planowanie pracy z

dzieckiem. Podstawowe dane dotyczące diagnozy oraz planu pracy z dzieckiem powinny

być przekazywane im w formie dla nich zrozumiałej. Przekazywane treści powinny zostać

wybrane, tak aby działać na dziecko motywująco.

Wypracowanie formuły podejmowania decyzji oraz kolejnych kroków w pracy z rodziną.

Procedura udzielenia wsparcia rodzinie obejmować powinna sposób zdiagnozowania

potrzeb, sposób podjęcia decyzji, czynniki kluczowe do podjęcia decyzji; określenie

harmonogramu oraz planu na pracę.

Wprowadzenie potrzebującej rodziny do systemu pomocy. Współpraca z innymi

instytucjami w celu przekazania problemu rodziny, pomoc w zainicjowaniu kontaktu

Sposób sprawdzenia realizacji:

Placówka wykaże

W jaki sposób wspiera nabywanie kompetencji wychowawczych nieformalnie; Czy i w jaki

sposób organizuje specjalistyczne wsparcie wychowawcze; Czy i w jaki sposób umożliwia

sytuacje modelowania pozytywnych zachowań przez wychowawców.

W jaki sposób wspiera rodziny w trudnych sytuacjach życiowych:

W jakim trybie przekazuje zdiagnozowane problemy wybranym instytucjom.

Standard 4

Placówka stara się włączać rodzinę w życie placówki i pracę na rzecz placówki

Opis:

Pracownicy PWD angażują rodziców i opiekunów w działania na rzecz PWD – wspólne

sprzątania, naprawy oraz wspólne organizowanie wydarzeń w placówce.

219

Uzasadnienie:

Włączanie rodziców w życie placówki realizuje wiele celów. Jest momentem okazją do

obserwowania relacji rodzinnych, co służy diagnozie oraz pracy z dzieckiem. Jednocześnie wspólne

spotkania są momentem, kiedy to rodzice mają sposobność obserwować zachowania

wychowawców i w ten uczyć się nowych wzorów postępowania wobec swoich dzieci.

Wspólne organizowanie imprez pozwala również budować zaufanie pomiędzy kadrą PWD a

rodzicami, co wspiera pracę z rodzicem w zakresie budowania jego kompetencji wychowawczych.

Wreszcie angażowanie rodziców w działania na rzecz PWD wspiera relacje pomiędzy dziećmi a ich

rodzicami.

Zadania dla placówki:

Angażowanie rodziców/opiekunów w prace organizacyjne na rzecz PWD. Zapraszanie

opiekunów do wspólnych prac porządkowych, drobnych napraw prac remontowych,

robienia dekoracji w PWD itp.

Angażowanie rodziców/opiekunów w organizowanie wydarzeń w PWD. Zapraszanie

opiekunów do współorganizowania imprez w PWD. Możliwe formy zaangażowania

rodziców to: pomoc w przygotowaniu poczęstunku, pomoc w sprzątaniu, pomoc w obsłudze

w trakcie imprezy, pożyczenie sprzętu na imprezę;

Sposoby sprawdzenia:

Placówka wykaże:

W jakich obszarach angażuje rodziców w działania na rzecz PWD.

220

Obszar VI. KADRY

Standardy:

1. Placówka ma wypracowane sposoby budowania zespołu pracowników

2. Pracownicy placówki stale rozwijają swoje kompetencje osobiste i zawodowe

3. Placówka stara się zapewnić warunki umożliwiające efektywną pracę z podopiecznymi

4. Placówka starannie dobiera swoich nowych pracowników, przygotowuje ich do podjęcia

obowiązków i zapewnia im superwizję w trybie i częstotliwości dostosowanej do potrzeb

placówki

Wprowadzenie:

Pracownicy PWD są najważniejszym „zasobem” w placówce. To oni zachęcają uczestników do

przyjścia, a następnie budują z nimi relacje, dzięki którym możliwa jest dalsza praca wychowawcza.

To oni modelują zachowania i pokazują młodym ludziom alternatywę. Efektywna praca placówki

możliwa jest w sytuacji, gdy pracują w niej osoby doświadczone, posiadające odpowiednie

kompetencje, a praca planowana i realizowana jest zespołowo i w dbałości o relacje interpersonalne.

Jednocześnie niezwykle ważne jest zatrudnianie osób zaangażowanych, zmotywowanych oraz

specjalistów w swoich dziedzinach.

Aby zachęcić takie osoby do pracy należy stworzyć warunki, w których czują się oni docenieni,

zadbani oraz mają możliwość dalszego rozwoju. Przy takim podejściu miejsce pracy, jakim jest PWD

może być dla poszczególnych osób miejscem rozwoju i kariery, a nie przystankiem w dalszej drodze.

Daje to szanse, aby w PWD zespół, a przynajmniej jego zrąb stanowiły osoby związane z placówką

przez długi czas.

Praca z młodymi osobami stale stawia przed pracownikami nowe wyzwania, dlatego też

dobrze funkcjonujący zespół powinien mieć możliwość rozwoju w ważnych dla siebie kierunkach.

221

Standard 1

Placówka ma wypracowane sposoby budowania zespołu pracowników

Opis:

Placówka ma za zadanie wypracować mechanizmy, które umożliwią efektywną bieżącą pracę,

dobre relacje oraz atmosferę wsparcia.. Na bazie podzielanego wspólne podejścia wychowawczo-

pedagogicznego w zespole powinien zachodzić bieżącej wymiany informacji ważnych w procesie

wychowawczym.

Relacje w zespole powinny opierać się na współpracy i otwartości. Zespół może być

różnorodny, nastawiony na pracę z uczestnikami, ważne jednak, aby relacje pomiędzy członkami

zespołu były dobrymi wzorami i modelami dla uczestników PWD. Dlatego zespół powinien również

pracować nad efektywną otwartą komunikacją, informacjami zwrotnymi oraz wyjaśnianiem

trudności i nieporozumień.

Uzasadnienie:

Podstawą dobrej pracy placówki jest zespół, który ze sobą współpracuje. To on jest

podstawowym „narzędziem” pracy opiekuńczej i wychowawczej. Powinien działać na zasadach

otwartości oraz doradzać sobie w trudnych i kluczowych decyzjach. To właśnie bieżące wsparcie

udzielane sobie w zespole jest najlepszym sposobem na zmniejszanie stresu w pracy oraz

budowanie motywacji. Perspektywa oferowana sobie przez członków zespołu pozwala na

dostosowywanie metod pracy oraz stworzenie pogłębionej diagnozy. W pracy z młodymi ludźmi i

ich rodzinami w kluczowych momentach decyzje powinny być podejmowane przez zespół

pracowników.

To pracownicy placówki oraz relacje jakie ich łączą stanowią model dla uczestników PWD.

Obserwacja dorosłych to najszybszy i najefektywniejszy sposób nauki dla dzieci i młodzieży.

Zadania dla placówki:

Określenie stałego rytmu pracy zespołu – ustalenie terminów, długości trwania oraz formy

cyklicznych, zaplanowanych z góry spotkań zespołu. Częstotliwość spotkań powinna być

dostosowana do potrzeb i możliwości zespołu, jednak powinny być one organizowane na

tyle często, aby zapewnić bieżącą wymianę informacji; optymalnie co 1-2 tygodnie, nie

rzadziej niż raz w miesiącu.

222

Organizowanie okresowych narad całego zespołu. Pracownicy placówki powinni

organizować narady semestralne, podczas których dokonają podsumowania pracy w danym

okresie, podsumowania realizacji indywidualnych planów wsparcia dla poszczególnych

uczestników, przedyskutują i określą cele i priorytety dla grup i całej PWD oraz plany

działania na kolejny okres . Takie okresowe spotkania są również momentem refleksji nad

realizacją planów strategicznych. Narady podsumowujące mogą również zawierać elementy

budowania zespołu oraz całej PWD - podsumowania pracy w zespole; sesje informacji

zwrotnych, pracę nad lepszym dopasowaniem oferty.

Zaplanowanie szkoleń dostępnych dla zespołu. Kwestię szkoleń jako metody podnoszenia

kwalifikacji, motywacji do pracy oraz integracji zespołu zostały przedstawione w części III

raportu „Koncepcja i program szkoleń dla kadry warszawskich placówek wsparcia

dziennego” Placówka powinna stworzyć plan rozwoju zespołu a w ramach niego określić

tematy i zakres szkoleń niezbędnych dla dalszego rozwoju.

Zaplanowanie pracy nad budowaniem zespołu oraz podnoszeniem jakości współpracy.

Praca ta odbywać się może poprzez spotkania z zewnętrznym moderatorem lub

superwizorem oraz poprzez prowadzenie wewnętrznych sesji informacji zwrotnych,

podsumowań. Spotkania takie powinny odbywać się cyklicznie, z pewną regularnością

pozwalającą na podsumowywanie kolejnych okresów współpracy.

Sformułowanie wewnętrznych zasad pracy i współpracy w zespole. Do efektywnej pracy

przydać się może sformułowanie w formie pisemnej niektórych z zasad współpracy i

procedur obowiązujących w placówce. Spisana forma pomaga w jasnym sformułowaniu

oczekiwań wobec członków zespołu PWD, pomaga uporządkować pracę oraz

podsumowywać zakres wykonanych obowiązków oraz ujednolicić system pracy. Spisane

procedury obejmować powinny zakresy wybrane przez zespół np. tryb i sposób uzupełniania

dokumentacji, podstawowe cele i sposób kontaktu z rodzicami, sposób komunikacji w

zespole w sytuacjach kryzysowych.

Sposób sprawdzenia:

Placówka wykaże:

W jakim trybie odbywają się spotkania dotyczące bieżącej pracy ;

W jakim trybie odbywają się spotkania/rady okresowe;

Jaki jest system dostępu do szkoleń dla członków zespołu.

223

Standard 2

Pracownicy placówki stale rozwijają swoje kompetencje osobiste i zawodowe

Opis:

Aby efektywnie pracować z uczestnikami PWD do pracy zatrudniać należy specjalistów i

specjalistki w swoich dziedzinach. Jednocześnie praca z dziećmi i młodzieżą stale stawia nowe

wyzwania przed pracownikami, dlatego też powinni oni stale się kształcić i rozwijać. W placówce

powinna być prowadzona systematyczna analiza potrzeb w zakresie kompetencji kadry i działania w

tym obszarze z niej wynikające.

Uzasadnienie:

Należy zadbać o poszczególnych pracowników, aby: widzieli oni PWD jako miejsce kariery i

rozwoju, miejsce gdzie mogą pracować w długim okresie czasu. Aby utrzymać wysoki poziom

motywacji pracowników placówka powinna umożliwić im dalszy rozwój zawodowy.

Zadania dla placówki:

Budowanie zespołu w oparciu o zdiagnozowane potrzeby. Aby właściwe rozwijać i

budować zespół kierownik placówki powinien cyklicznie prowadzić diagnozy zespołu, które

posłużą dalszemu planowaniu działań rozwojowych.

Zaplanowanie szkoleń dostępnych dla członków zespołu. Po przeprowadzonej diagnozie

potrzeb placówka powinna stworzyć i przedstawić listę dostępnych i rekomendowanych dla

pracowników szkoleń.

Umożliwienie poszczególnym członkom zespołu wpływania na podział pracy,

realizowane działania i zawartość merytoryczną programu. Oprócz możliwości szkolenia

pracownikom należy zapewnić możliwość rozwoju w trakcie pracy – obejmowania nowych

obszarów, podejmowania się nowych obowiązków. Odbywać się to może poprzez

bezpośrednią dyskusję i włączanie członków zespołu w proces planowania, jak również

poprzez badanie potrzeb prowadzone przez kierownika.

Sposób sprawdzenia:

Placówka wykaże

W jaki sposób placówka przygotowuje plan rozwoju pracowników;

jak członkowie zespołu wpływają na realizowane działania i na zawartość merytoryczną

programów.

224

Standard 3

Placówka stara się zapewnić warunki umożliwiające efektywną pracę z podopiecznymi

Opis:

Dla utrzymania wysokiego poziomu motywacji oraz świadczonych usług niezbędne jest

stworzenie pracownikom odpowiednich warunków pracy. Warunki obejmować powinny ilość

godzin, stawki, liczebność grupy jak i formy zatrudnienia.

Uzasadnienie:

Praca w PWD jest jedną z obszarów pracy gdzie pracownicy narażeni są na duży stres. Brak

należytych warunków prowadzi do wypalenia zawodowego, braku zadowolenia z pracy oraz do

szukania zatrudnienia w innych miejscach.

Praca w PWD nie ogranicza się do pracy bezpośrednio z uczestnikami PWD – zakres

obowiązków pracownika jest znacznie szerszy – odpowiednie przygotowanie zajęć, kontakt ze

środowiskiem, udział w spotkaniach zespołu, cyklicznych radach, superwizjach, szkoleniach. Aby

mógł on należycie wypełniać wszystkie swoje obowiązki powinien mieć zabezpieczone godziny

pracy również na działania pośrednie. Z rozmów przeprowadzonych w trakcie badania wynikało, iż

wielu pracowników aby rzetelnie wykonywać swoje obowiązki kontakty ze środowiskiem, szkołami,

udział w zebraniach zespołu/superwizjach wykonuje w swoim czasie wolnym od pracy- niejako

wolontariacko. Inna grupa pracowników zgłaszała niemożność sprostania wszystkim zadaniom,

jakie stawia przed nimi praca w PWD swoim czasie godzin pracy, który obejmuje tylko godziny pracy

prowadzenia zajęć w PWD.

Kwestię stworzenia odpowiednich warunków pracy jako sposobu na budowanie stałego,

dobrze pracującego zespołu podnosili również kierownicy placówek wsparcia podczas badania

fokusowego przeprowadzonego w ramach badań ewaluacyjnych. Proponowane liczby godzin oraz

ilości dzieci przypadających na wychowawcę odnoszą się właśnie do propozycji, które padły w

trakcie wywiadu.

Zdajemy sobie sprawę, iż zapewnienie odpowiednich warunków pracy nie jest jedynie

zadaniem placówki. Wielu respondentów (kierowników) w trakcie badań deklarowało chęć

ustabilizowania zatrudnienia swoich pracowników, jako główny powód trudności podawało

niemożność sfinansowania tej formy zatrudnienia.

Zadania dla placówki:

225

Ustalenie stosunku liczby godzin pracy bezpośredniej z dziećmi do liczby godzin pracy

pośredniej na rzecz dzieci. Proponujemy ustalenie liczby pracy w bezpośrednim kontakcie z

dziećmi na wzór ustawy regulującej zatrudnienie nauczycieli.

Zatrudnienie odpowiedniej liczby pracowników tak aby spełniać poniższe standardy.

Placówka Opiekuńcza - 10 dzieci/dorosły; Placówka specjalistyczna i dedykowana 5-

8dzieci/dorosły; Klub Młodzieżowy 5- 10 dzieci/dorosły.

Sposób sprawdzenia realizacji standardu:

Placówka wykaże:

Jak określone są godziny pracy pracowników w podziale na pracę pośrednią i bezpośrednią;

Ile dzieci przypada na jednego pracownika.

Standard 4

Placówka starannie dobiera nowych pracowników, przygotowuje ich do podjęcia obowiązków

i zapewnia im superwizję w trybie i częstotliwości dostosowanej do potrzeb placówki

Opis:

Placówka przy rekrutowaniu nowych członków zespołu powinna po pierwsze opierać się o

wcześniej ustalone zapotrzebowanie, po drugie powinna brać pod uwagę dopasowanie

osobowościowe nowego pracownika do filozofii placówki oraz reszty zespołu. Po trzecie placówka

powinna zapewniać możliwie długi okres wprowadzający zatrudnionego pracownika. Po czwarte

pracownicy powinni być objęci stałym wsparciem superwizyjnym.

Uzasadnienie:

W sytuacji zatrudniania nowej osoby lub w sytuacji wymiany osoby w kadrze placówka

powinna dołożyć starań, aby dołączenie zmiana ta przeszła dla dzieci możliwie płynnie, a pracownik

miał możliwość wdrożenia się w system pracy w placówce.

W pracy w PWD ważne są nie tylko kwalifikacje formalne i doświadczenie zawodowe, ale w

równym stopniu predyspozycje osobowościowe oraz „dopasowanie” – do podejścia

wychowawczego praktykowanego w placówce, do zespołu oraz typu placówki i jej uczestników.

Dlatego też przed zatrudnieniem osoby powinny mieć możliwość sprawdzenia się w praktycznej

pracy w placówce oraz w zespole. Jednocześnie kierownik i zespół powinni mieć możliwość

226

obejrzenia i weryfikacji sposobu pracy kandydata na pracownika jeszcze przed podjęciem decyzji o

zatrudnieniu.

Kolejnym niezmiernie ważnym krokiem przy rozszerzaniu zespołu o nowego pracownika jest

okres wdrażania. Każda z placówek posiada swój unikalny i autorski styl pracy. W każdej placówce

panują odmienne reguły i zwyczaje. Aby wprowadzenie nowego pracownika przebiegało możliwie

płynnie istotne jest żeby ułatwić / autorskie podejście powinna mieć czas, aby nowego pracownika

wdrożyć do pracy.

Warszawskie placówki, jak wynika z badania ewaluacyjnego na rozmaite sposoby

wprowadzają nowych pracowników- oddelegowują wybranych pracowników, organizują szkolenia

wewnętrzne, niektóre jako wymóg zatrudnienia uznają odbycie wcześniej w placówce

długoterminowego stażu (nawet do 2 lat!). Praktyki są rozmaite należy jednak położyć nacisk na

stworzenie w każdej placówce systemu wprowadzenia i wdrożenia do pracy nowego pracownika.

Zadania dla placówki:

Organizowanie możliwości poznania kandydata na pracownika w pracy przed podjęciem

decyzji o zatrudnieniu. Organizowanie próbnych okresów pracy w formie

staży/wolontariatu lub okresu próbnego.

Określenie trybu wprowadzania nowego pracownika. Należy pamiętać iż wdrożenie

nowego członka zespołu do specyfiki pracy w placówce wymaga czasu oraz zaangażowania

pozostałej części kadry. Placówka powinna wypracować taki system który pozwoli nowym

osobom na poznanie filozofii pracy, zobaczenie specyfiki pracy, poznanie uczestników

placówki. System ten może obejmować sformułowanie wewnętrznego szkolenia

wstępnego, oddelegowywanie pracownika do wprowadzenia nad nowozatrudnionej osoby,

stworzenie oferty cyklicznych rozmów wprowadzających z kierownikiem, objęcie nowej

osoby dodatkowymi superwizjami.

Prowadzenie rekrutacji w oparciu o określone wymagania oraz przewidywany zakres

pracy oraz potrzebny profil osoby. Przed rozpoczęciem rekrutacji zespół/kierownik PWD

powinien odpowiedzieć sobie na kilka podstawowych pytań związanych z wymaganiami

dotyczącymi rekrutowanego pracownika. Wymagania dotyczyć mogą kwalifikacji,

doświadczenia zawodowego. W trakcie procesu rekrutacyjnego dobrze jest określić również

zakres obowiązków, wymiar godzin przyszłego pracownika.

Zaplanowanie trybu superwizji zespołowych lub indywidualnych – w zależności od sytuacji

i potrzeb. Szczegółowo rekomendacje i program superwizji dla PWD został przedstawiony w

części IV raportu „Koncepcja i program superwizji dla kadry warszawskich placówek

227

wsparcia dziennego”. . Tryb prowadzenia superwizji powinien być dopasowany do sytuacji

w placówce potrzeb zespołu, stażu pracy poszczególnych członków zespołu oraz typu

placówki. Rekomendujemy prowadzenie częstszych superwizji w placówkach

specjalistycznych oraz dedykowanych gdzie uczęszcza młodzież ze specyficznymi

problemami i trudnościami oraz dzieci i młodzież ze środowisk gdzie następuje kumulacja

problemów społecznych – praca w tego typu placówkach nakłada na pracę pracowników

dodatkowe obciążenie.

Sposób realizacji standardu:

Placówka wykaże:

W jaki sposób weryfikuje pracę kandydatów do zatrudnienia przed ich zatrudnieniem

W jaki sposób wprowadza nowego pracownika do pracy.

W jakim trybie odbywają się superwizje zespołu;

228

Obszar VII. ROZWÓJ INSTYTUCJONALNY PLACÓWKI

Standardy

1. Placówka tworzy i realizuje strategiczny plan rozwoju

2. Placówka dokumentuje swoją działalność

3. Funkcjonowanie placówki podlega monitoringowi i ewaluacji

Wprowadzenie:

Zdecydowana większość warszawskich placówek wsparcia dziennego jest prowadzona przez

organizacje pozarządowe, które ze swej istoty mają większy zakres autonomii niż instytucje

publiczne, ale jednocześnie, funkcjonując poza strukturami administracji publicznej, są mniej

stabilne finansowo i kadrowo. W przypadku organizacji pozarządowych zarządzanie strategiczne

jest absolutnie niezbędne, o ile placówka ma przetrwać i rozwijać się, funkcjonować efektywnie i

odpowiadać skutecznie na potrzeby środowisk marginalizowanych społecznie.

Rola zarządzania strategicznego rośnie w miarę, jak placówka rozwija swoją działalność,

zakorzenia się w społeczności lokalnej, wchodzi w relacje z innymi instytucjami, podejmuje

partnerską współpracą. W ramach lokalnego systemu wsparcia na rzecz dziecka i rodziny (LSW),

placówka podejmuje zobowiązania, które mają bezpośredni wpływ na funkcjonowanie innych

członków sieci współpracy (system naczyń połączonych), a zatem kryzys lub regres placówki

bezpośrednio wywiera negatywny wpływ na inne instytucje, a pośrednio – na dzieci i rodziny, które

korzystają z ich wsparcia.

Jednakże zachowanie ciągłości w świadczeniu dobrej jakości usług jest przede wszystkim

zobowiązaniem wobec dzieci i rodzin. Zdobywanie ich zaufania, budowanie relacji, zmotywowanie

do podjęcia wysiłku pracy nad sobą, słowem cały ten kosztowny i czasochłonny cykl pracy z

dzieckiem i z rodziną uruchamia procesy, których przerwanie byłoby krzywdzące dla dzieci i rodzin,

a z punktu widzenia zarządzania zmianą oznacza marnotrawstwa środków. Dlatego placówka

powinna dołożyć wszelkich starań, aby była instytucją rozwijającą się stabilnie i długofalowo; aby

dzieci i rodziny, które na liczą na jej wsparcie, zawsze mogły je otrzymywać, a zainwestowane

zasoby (ludzkie, finansowe, inne) zostały dobrze spożytkowane.

229

Standard 1

Placówka tworzy i realizuje strategiczny plan rozwoju

Opis:

Zespół każdej placówki powinien wypracować i konsekwentnie realizować wieloletni,

strategiczny plan rozwoju instytucjonalnego, który jest podstawowym narzędziem efektywnego

zarządzania placówką – zasobami ludzkimi, usługami społecznymi, infrastrukturą, finansami –

zgodnie z uprzednio przyjętą misją i priorytetami placówki, i adekwatnie do potrzeb środowiska

lokalnego.

Uzasadnienie:

Planowanie strategiczne odgrywa kluczową rolę w procesie zarządzania placówką i ma

decydujące znaczenie dla budowania trwałych fundamentów jej rozwoju instytucjonalnego,

lepszego wykorzystywania zasobów (ludzkich, finansowych) oraz skutecznego wspierania dzieci i

rodziny. Ze względu na dużą skalę potrzeb i problemów społecznych oraz ograniczone zasoby do ich

rozwiązywania, każda placówka powinna posiadać plan rozwoju strategicznego, którego

konsekwentna realizacja z jednej strony będzie chroniła placówkę przed ryzykiem destabilizacji i

koniecznością ograniczania swojej działalności, z drugiej zaś, będzie zwiększała jej szanse na

bezpieczny rozwój. W związku z tym każda placówka powinna przemyśleć szereg kwestii, które

mają decydujący wpływ jej profil oraz możliwości prowadzenia działalności, w szczególności

zastanowić się, kim jest obecnie i jak się chce się rozwijać w przyszłości, na jakie potrzeby społeczne

ma odpowiadać i do kogo adresować swoje działania, za pomocą jakiego rodzaju usług i rozwiązań

instytucjonalnych realizować swoją misję, z kim utrzymywać kontakty i/lub prowadzić partnerską

współpracę, w jaki sposób i gdzie szukać niezbędnego wsparcia. Sformułowanie odpowiedzi na

postawione powyżej pytania jest wyzwaniem, które powinny podjąć wszystkie placówki wsparcia

dziennego bez względu na ich afiliację sektorową – zarówno te, które są prowadzone przez

organizacje pozarządowe (i w związku z tym mają szeroki zakres swobody w kształtowaniu swojej

tożsamości i decydowaniu o kierunkach rozwoju), jak również samorządowe placówki wsparcia

dziennego wspólnie z ich organem założycielskim i prowadzącym.

Zadania dla placówki

Zintegrowanie zespołu pracowników wokół misji placówki, która stanowi aksjologiczny

fundament całego planowania strategicznego. Misja wyraża wartości, które chce realizować

placówka, wskazuje problemy, które zamierza rozwiązywać i osoby, którym chce służyć.

Misja placówki nadaje jej niepowtarzalny, wyrazisty charakter, który wyróżnia ją od innych

230

instytucji. Powinna być uwewnętrzniona w osobistym i zawodowym doświadczeniu jej

pracowników.

Zmotywowanie pracowników placówki do zaangażowania się w proces planowania

strategicznego (lub zweryfikowania posiadanej strategii rozwoju placówki) oraz

zapewnienie im warunków do uczestniczenia w tym procesie. Kadra kierownicza placówki

powinna zadbać o to, żeby pracownicy (1) zrozumieli i zaakceptowali sens wykonywania

dodatkowej, trudnej pracy, (2) mieli czas i przestrzeń na twórcze poszukiwania, myślenie

koncepcyjne, przedyskutowanie propozycji i pomysłów, etc. nie zaniedbując przy tym

codziennych obowiązków, (3) otrzymali potrzebne im wsparcie merytoryczne (doradztwo,

konsultacje, wymiana doświadczeń z innymi zespołami, etc).

Ustalenie trybu pracy zespołu nad przygotowaniem strategicznego planu rozwoju

placówki: ustalenie zasad i trybu pracy, podzielenie obowiązków pomiędzy pracowników

stosowanie do ich predyspozycji i kompetencji, ustalenie regularnego rytmu pracy

Przeprowadzenie analizy aktualnej sytuacji placówki, która polega na identyfikacji i

przeanalizowaniu (1) mocnych i słaby stron placówki, (2) szans i zagrożeń tkwiących w jej

otoczeniu zewnętrznym, (3) interesariuszy, w szczególności takich, jak: (a) potencjalni

partnerzy w tworzeniu kompleksowej oferty usług dla środowisk, które wspiera placówka,

(b) odbiorcy usług świadczonych przez placówkę, (c) podmioty finansujące funkcjonowanie

placówki.

Określenie celów strategicznych i szczegółowych oraz zaplanowanie zadań/działań,

których wykonanie prowadzących do osiągnięcia przyjętych celów. Formułowanie celów

strategicznych polega na wyrażeniu misji, ogólnej i życzeniowej ze swej natury, w języku

konkretnych zmian, jakie placówka chce wprowadzić w najbliższych kilku latach. Na

przykład: rozszerzenie oferty programowej o usługi specjalistyczne i przekształcenie się

placówki opiekuńczej w formę łączoną, uruchomienie hostelu, dywersyfikacja źródeł

finansowania placówki, zbudowanie zespołu stałych wolontariuszy, poprawa warunków

lokalowych – przeprowadzenie remontu. Z kolei cele szczegółowe odnoszą się do węższego

zakresu zmian spodziewanych w krótszej perspektywie czasowej; zrealizowanie kilku celów

szczegółowych prowadzi do osiągnięcia celu strategicznego, do którego są

przyporządkowane.

Tworzenie rocznych planów pracy placówki na podstawie strategii rozwoju placówki

jako warunek konieczny wdrażania wieloletniej strategii

231

Standard 2

Placówka dokumentuje swoją działalność

Opis:

Najważniejsze postanowienia dotyczące funkcjonowania placówki oraz podstawowe informacje

dotyczące dzieci i/lub młodzieży oraz rodzin korzystających ze wsparcia placówki są zapisywane, a

sposób ich przechowywanie i udostępniania jest zgodny z przepisami prawa oraz zasadami

poufności i poszanowania prywatności rodziny.

Uzasadnienie:

Placówka to przede wszystkim ludzie – zespół pracowników, którzy wedle swoich najlepszych

kompetencji podejmują działania wspierające dziecko i jego rodzinę. Jednocześnie placówka to

instytucja, w której są praktykowane utrwalone wzory postępowania stosownie do jej kultury

organizacyjnej. Informacje i decyzje o kluczowym znaczeniu dla funkcjonowania placówki, w

szczególności działania planowane i podejmowane w odniesieniu do jej beneficjentów, muszą być

dokumentowane.

Należy podkreślić, że dokumenty i czynności administracyjne pełnią rolę służebną wobec działań

merytorycznych i bezpośredniej pracy z ludźmi; mają ułatwiać realizowanie misji, celów i zadań

placówki, usprawniać zarządzanie placówką, przepływ informacji i podejmowanie decyzji, budować

„instytucjonalną pamięć” placówki.

Zadania dla placówki

Opracowanie dokumentów wymaganych przepisami prawa, w szczególności takich, jak

statut placówki i regulamin organizacyjny placówki (ustawa o wspieraniu rodziny i

systemie pieczy zastępczej, art. 19). Zgodnie z cytowaną ustawą w regulaminie

organizacyjnym placówki muszą zostać określone szczegółowe zadania oraz organizacja

działania placówki, w tym rodzaj dokumentacji dotyczącej dziecka oraz sposób jej

prowadzenia (art. 28 pkt 4). Ustawodawca nakazuje opracowanie regulaminu

organizacyjnego kierownikowi placówki. Dobrym obyczajem placówki jest angażowanie

pracowników w tworzenie regulaminu – sprzyja to budowaniu partnerskich relacji między

kadrą zarządzającą a pracownikami.

Posiadanie i konsekwentne stosowanie wzorów dokumentów, które podpisują

rodzice/opiekunowie dziecka, żeby umożliwić mu uczestniczenie w różnych

przedsięwzięciach i/lub korzystanie z usług, np. formularz zgody na udział dziecka w

zajęciach

232

Opracowanie formatu dokumentu, w którym będą gromadzone informacje dotyczące

kolejnych etapów metodycznej pracy z dzieckiem: (a) diagnozy dziecka i jego rodziny oraz

jej aktualizowania – przynajmniej dwa razy w roku; (b) indywidualnego programu wsparcia

dziecka, który przedstawia koncepcję pracy z dzieckiem oraz roczny plan pracy z dzieckiem,

w którym wymienione są konkretne działania oraz harmonogram ich realizacji, (c) oceny

przebiegu pracy z dzieckiem oraz jej rezultatów, przeprowadzanej w środku roku szkolnego

oraz przed jego zakończeniem

Posiadanie dokumentu opisującego strategiczny plan rozwoju placówki

Opracowane koncepcji i narzędzi do monitorowania i ewaluowania działalności placówki,

które z jednej strony pozwolą na uchwycenie jej specyfiki, a z drugiej – umożliwią

gromadzenie podstawowych informacji w formacie jednolitym dla różnych placówek, po to,

aby by zapewnić możliwość agregowania danych na poziomie dzielnicy i/lub miasta

Konsekwentne posługiwanie się przyjętymi w placówce formularzami/ narzędziami w celu

dokumentowania przebiegu i rezultatów na temat dziecka i jego rodziny

Przykłady dokumentów i zawartych w nich treści:

dokument, który opisuje sposób przygotowania i realizacji indywidualnego programu

wsparcia dziecka powinien zawierać postanowienia określające (a) tryb (mechanizm,

procedury) opracowania i aktualizowania diagnozy dzieci uczęszczających do placówki –

zarówno diagnozy indywidualnej dziecka, jak i diagnozy grupowej, (b) sposób planowania

działań na rzecz dziecka i jego rodziny przez zespół placówki z udziałem dziecka i jego

rodziców/opiekunów

dokument, który opisuje indywidualny program wspierania dziecka

– w części dot. diagnozy – zawiera: (a) informację o sposobie opracowania tej konkretnej

diagnozy (kto, kiedy, jakie techniki zbierania danych, za pomocą jakich narzędzi, etc.), (b)

charakterystykę dziecka w poszczególnych sferach i rolach (ze wskazaniem mocnych i

słabych stron), (c) wnioski z diagnozy

– w części dot. planu działań – zawiera informacje o (a) zajęciach i usługach, z których

korzysta dziecko wraz ze wskazaniem: (i) w jakim wymiarze godzin i w jakim okresie dziecko

z nich korzysta, (ii) usług opiekuńczych i specjalistycznych, (iii) indywidualnych i grupowych,

(b) oczekiwanych rezultatach działań

– w części dot. oceny realizacji programu – zawiera informacje o (a) sukcesach dziecka, (b)

niepowodzeniach i ich przyczynach, (c) zaproponowanych działaniach alternatywnych

233

dokument zawierający skrót indywidualnego programu pracy z dzieckiem, sformułowany

językiem zrozumiałym dla dziecka i jego rodziców, który będzie przedstawiany dziecku i

jego rodzicom oraz przez nich podpisywany; zawiera podstawowe informacje, takie jak (a)

wnioski z diagnozy, (b) plan działań: cele, planowanie działania i oczekiwane rezultaty pracy

z dzieckiem, (c) podstawowe informacje o aktywnościach podejmowanych (lub

niepodejmowanych) przez dziecko, jego sukcesach i porażkach

Standard 3

Funkcjonowanie placówki podlega monitoringowi i ewaluacji

Opis:

Placówka systematycznie gromadzi i analizuje informacje dotyczące wybranych aspektów jej

funkcjonowania oraz regularnie przeprowadza ewaluację wewnętrzną swojej działalności.

Współpracuje w tym zakresie z władzami samorządowymi, które są zobowiązane do monitorowania

i ewaluowania działalności placówek wsparcia dziennego

Uzasadnienie:

Monitoring polega na (a) systematycznym sprawdzaniu, czy działania rzeczywiście są

realizowane zgodnie z przyjętym planem i harmonogramem działań (np. rocznym planem działań,

który ukonkretnia postanowienia strategicznego planu rozwoju placówki w krótszej perspektywie

czasowej), (b) identyfikowaniu rozbieżności i problemów w realizacji planu oraz (3) ustalaniu

przyczyn takiego stanu rzeczy. Dzięki monitoringowi placówka na bieżąco śledzi swoją działalność, a

w przypadku nieprawidłowości może w porę podejmować odpowiednie działania naprawcze. Z kolei

ewaluacja dotyczy przede wszystkim rezultatów podejmowanych działań. Przedmiotem ewaluacji

może być np. rozwój zawodowy kadr placówki, skuteczność pracy z dzieckiem i jego rodziną oraz

środowiska lokalnego (np. w ramach współpracy z innymi instytucjami). Ewaluacja polega na ocenie

skuteczności oddziaływań placówki na sytuację życiową beneficjentów i ich funkcjonowanie w

różnych obszarach i środowiskach.

Monitorowanie i ewaluacja funkcjonowania placówki są elementami zarządzania

strategicznego.

W Programie Rodzina władze miejskie zostały zobowiązane do prowadzenia monitoringu i

ewaluacji funkcjonowania placówek wsparcia dziennego (cel 2. Zapewnienie dzieciom i młodzieży

oraz ich rodzinom wsparcia w placówkach wsparcia dziennego, działanie 2 i 3).

234

Zadania dla placówki

opracowanie koncepcji monitorowania i ewaluowania prowadzonej działalności, która

pozwoli na (1) gromadzenie i analizowanie informacji w odniesieniu do celów i zadań, jakie

placówka wyznaczyła sobie w strategicznym planie własnego rozwoju, (2) przekazywanie

urzędowi miasta/ dzielnicy wymaganych przez nie informacji opisujących funkcjonowanie

placówki

w ramach planowania monitoringu/ewaluacji – określenie (a) celu monitoringu/ewaluacji w

odniesieniu do poszczególnych etapów strategicznego planu rozwoju oraz potrzeb,

społecznych, na które ma odpowiadać placówka, (b) przedmiotu monitoringu/ewaluacji, (c)

metod, narzędzi i procedur zastosowanych do zbierania danych, (d) sposobu wykorzystania

wniosków z monitoringu/ewaluacji do poprawy funkcjonowania placówki

prowadzenie monitoringu i ewaluacji, przy czym ewaluacja wewnętrzna obligatoryjnie,

natomiast ewaluacja zewnętrzna – w miarę posiadanych środków (należy zabezpieczać

środki na ewaluację i monitoring w budżetach projektów)

omawiania wniosków z monitoringu i ewaluacji z udziałem całego zespołu placówki i

modyfikowanie realizowanych programów oraz strategicznego planu rozwoju placówki

stosownie do wniosków z ewaluacji.