Urządzenia dla Energetyki 1/2014

Urządzeniaenergetyki

Specjalistyczny magazyn branżowyISSN 1732-0216INDEKS 220272

Nr 1/2014 (76) cena 16 zł ( )w tym

8% VAT

|www.urzadzeniadlaenergetyki.pl|

ur

zą

Dz

EN

Ia D

la

EN

Er

gE

ty

KI 1

/2014 (7

6)

dla

• Serwisowanie serwocylindrów hydraulicznych do sterowania turbin gazowych i parowych • Innowacyjne przekładniki prądowe WN • • Wirtualne oznaczniki • Ciągła kontrola stanu izolacji urządzeń średniego napięcia przy pomocy monitora InsulGardTM firmy Eaton • • Napędy VLT® Dużych mocy – siła oferty Danfoss Drives • MIC-10k1, MIC-5050: kolejne modele mierników rezystancji izolacji •

76

http://www.urzadzeniadlaenergetyki.pl

Protektel sp.j. ul. Piłsudskiego 92, 06-300 Przasnysz, Polandtel. +48 29 752 57 84www.protektel.pl, e-mail: [email protected]

Innowacyjne rozwiązania dla średniego i wysokiego napięcia

Moc natury pod kontrolą

Nowe stacje transformatorowe KS:stacje TYPU, kompaktowe i jeszczebardziej dopracowane konstrukcyjnie

W ramach działań związanych z ustawą z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywno-ści energetycznej, fi rma WILK, w latach 2011-2013 realizowała projekt badań TYPU oraz projekt badań konstrukcyjnych prefabrykowanych stacji transforma-torowych typoszeregów KS..z i KS..w.

W stacjach typu KS..z i KS..w jest możliwość zmniejszenia strat zainstalowa-nych urządzeń o 2,4 - 7,2 % w wyniku obniżenia temperatury w komorze trans-formatora i w przedziałach rozdzielnic SN i nN stacji.

Z obsługa urządzeń z zewnątrz obudowy

Wobsługa urządzeń wewnątrz obudowy

zzeńeńeńeńeńeń uuuudodododdod wywywywywy

obobobobbsłsłsłsłsłsłsługugugugugugga a aa aa a urururururu ząząząząządzdzdzdzdzd eńeńeńeń wewewewewew wnwnwnwnwnątątątąttątą rzrzrzrzzrz o o o oobubububudododododowywywywywywyy

64-761 Krzyż Wlkp., tel. (67) 256 41 53, fax (67) 256 53 92, [email protected], www.wilk.net.pl

od redakcji

4 urządzenia dla energetyki 1/2014

Spis treści

Współpraca reklamowa:cantoni group ............................................................................................... i okładkaprotektel .......................................................................................................... ii okładkawilk ......................................................................................................................iii okładkabosch rexroth ............................................................................................ iV okładkabefared .................................................................................................................................. 39copa-data ............................................................................................................................ 37danfoss ................................................................................................................................ 27eaton ...................................................................................................................................... 25elektromontaż rzeszów ............................................................................................5energoelektronika.pl ................................................................................................ 18expopower .......................................................................................................................... 69hannoVermesse .............................................................................................................. 55hitachi.................................................................................................................................... 65partex ..................................................................................................................................... 71sonel....................................................................................................................................... 33targi kielce ......................................................................................................................... 19zrew ........................................................................................................................................ 55

nWYDARZENIA I INNOWACJENowy blok energetyczny w elektrowni „Kozienice” w ocenie specjalistów ....................................................................................6Wydajniejsza fotowoltaika wg przepisu polskich uczonych ..8Największa „solarna plantacja” świata ...................................................9Ekobenzyna z celulozy ............................................................................... 10Reklamówki przerobione na paliwo .................................................. 11Łódź napędzana słońcem ......................................................................... 12Grafen na szkle ogrzewa szyby.............................................................. 13

n tEChNOlOgIE, pRODuktY INfORmACJE fIRmOWE

Serwisowanie serwocylindrów hydraulicznych do sterowania turbin gazowych i parowych ................................ 14Sterowniki polowe SN/nn z zaimplementowanym edytorem funkcji logicznych ELF ......................................................... 16Innowacyjne przekładniki prądowe WN ......................................... 20Wirtualne oznaczniki .................................................................................... 22Ciągła kontrola stanu izolacji urządzeń średniego napięcia przy pomocy monitora InsulGardTM firmy Eaton ........................ 24Napędy VLT® Dużych mocy – siła oferty Danfoss Drives ....... 28Nowe słupy i maszty oświetleniowe firmy Elektromontaż Rzeszów ................................................................ 30MIC-10k1, MIC-5050: kolejne modele mierników rezystancji izolacji ................................................................. 32zenon Energy Edition – przełącz się na większą wydajność, integrację i ergonomię w produkcji, dystrybucji oraz przesyłaniu energii ............................................................................. 35BEFARED 130 lat – nowoczesność z tradycją ................................ 38Tworzenie zbilansowanych wysp jako sposób na ograniczenie skutków awarii systemowych – system Smart-Load ................................................................................... 41Wybrane przykłady modernizacji elektrowni wodnych ........ 46

n ENERgEtYkA JąDROWAPod osłoną reaktora, czyli osobliwości wokół Olkiluoto w Finlandii ..................................................................... 56

n EksplOAtACJA I REmONtYGRW 12 E i GRW 18-2 E Professional firmy Bosch ...................... 60Łatwa indywidualizacja – Wkrętak iTorque to światowa nowość oferowana przez firmę Wiha ................... 62Nowa seria młotowiertarek 2 kg hITAChI ...................................... 64

n tARgIMerytorycznie o wyzwaniach dla branży ....................................... 67Expopower 2014 z podwójnym doładowaniem ........................ 68

n kONfERENCJE I sEmINARIAExpopower 2014 - Konferencja Energooszczędność w oświetleniu ................................................................................................... 70

WydawcaDom Wydawniczy LIDAAN Sp. z o.o.

Adres redakcji00-241 Warszawa, ul. Długa 44/50 lok. 109tel./fax: 22 760 31 65

e-mail: [email protected]

Prezes ZarząduAndrzej Kołodziejczyktel. kom.: 502 548 476, e-mail: [email protected]

Dyrektor ds. reklamy i marketinguDariusz Rjatintel. kom.: 600 898 082, e-mail: [email protected]

Zespół redakcyjny i współpracownicyRedaktor naczelny: mgr inż. Marek Bielski,tel. kom.: 500 258 433, e-mail: [email protected]

Dr inż. Andrzej Maciej Maciejewski,tel. kom.: 601 991 000, e-mail: [email protected]

Sekretarz redakcji: mgr Marta Olszewskatel. kom.: 531 266 287, e-mail: [email protected]

Dr inż. Wojciech Żurowski, doc. dr Valentin Dimov (Bułgaria), Inż. Armand Kehiaian (Francja), prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk, prof. dr hab. inż. Krzysztof Krawczyk, dr inż. Jerzy Mukosiej, prof. dr hab. inż. Andrew Nafalski (Australia), prof. dr hab. inż. Andrzej Rusek, prof. dr inż. Wiesław Seruga, prof. dr hab. Jacek Sosnowski, prof. dr hab. inż. Czesław Waszkiewicz, prof. dr hab. inż. Jerzy Ziółkomgr Anna Bielska

Redaktor TechnicznyRobert Lipski, [email protected]

Fotoreporter: Zbigniew Biel

Opracowanie graficzne: OutcastMedia.pl, Studio2000.pl

Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń. Redakcja zastrzega sobie prawo przeprowadzania zmian w tekstach, np. adiustowania lub skracania, a także nieodsyłania materiałów nie zakwalifikowanych do druku. Przedruk, a także publikacja w innej formie, np. elektronicznej w internecie, tylko za zgodą wydawcy i właściciela praw autorskich.

Prenumerata realizowana przez RUCH S.A:Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.plEwentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: [email protected] lub kontaktując się z Telefonicznym Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 7.00 – 18.00. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

Urządzeniaenergetyki

dla

Miejsce dla atomuW ostatnim okresie dość często pojawia się w przestrzeni publicznej temat energetyki jądrowej. Stało się to głównie za sprawą naszego rządu, który oficjalnie przyjął na swoim posiedzeniu w dniu 28 stycznia br. Pro-gram Polskiej Energetyki Jądrowej.To na tyle istotny sygnał dla sektora energetycznego w naszym kraju - a szczególnie dla inwestorów oraz potencjalnych wykonawców inwestycji jądrowych - iż uzasadnionym jest wprowadzenie do krajowej struk-tury zeroemisyjnych źrodeł generowania energii w oparciu o technologię jądrową.Dlatego wychodząc naprzeciw rosnącemu zainteresowaniu powyższą tematyką naszych Czytelników, proponujemy nowy stały dział pt. Energetyka atomowa i termojądrowa. Pragniemy, abyście Państwo znajdowali w nim najważniejsze wiadomo-ści dotyczące technologii jądrowych, jak i informacje o prowadzonych pracach badawczych nad energetyką termojądrową.Tej naszej nowej inicjatywie patronuje Dom Wydawniczy Lidaan, wydawca „Urządzeń dla Energetyki” oraz Oficyna Naukowo-Techniczna wydawca Magazynu Energetyki Jądrowej „ProAtom”.Mamy nadzieję, iż Szanowni Czytelnicy uzyskają dzięki temu zarówno określoną porcję wiedzy, jak i realną możliwość aktyw-nego włączenia się do dyskusji nad przyszłością energetyki w Polsce. Niech to będzie dyskusja o energii uzyskiwanej w spo-sób nowoczesny: niskoemisyjny, bezpieczny, wysokosprawny.Zachęcamy więc do współredagowania dodatku, który będzie prezentowany pod nazwą działową – Energetyka atomowa i termojądrowa. Mgr inż. Marek Bielski, Prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk redaktor naczelny redaktor naczelny „Urządzeń dla Energetyki” Magazynu Energetyki Jądrowej „ProATOM”

marek bielski

http://www.outcastmedia.pl

krzysztof Musiał, generalny projek-tant z firmy Energoprojekt Katowice jest autorem opracowania dotyczą-

cego analizy głównych trendów świa-towych w energetyce. Na podstawie tej analizy aktualnych przemian energetyki światowej została przygotowana pro-gnoza kondycji elektrowni węglowych na rynku polskim w perspektywie do ro-ku 2050. Najważniejszy problem do roz-wiązania dla energetyki sprowadza się do odpowiedzi na podstawowe pytanie: czy możliwe będzie w ciągu najbliższych 40 lat zastąpienie węgla innymi paliwami lub technologiami odnawialnymi w skali świata, Europu i Polski. W świetle danych jaki dysponujemy – zdaniem Krzysztofa Musiała – nie będzie to możliwe!W jego opinii w perspektywie do roku 2050 w Polsce nie jest możliwa trans-formacja energetyki do zero-emisyjne-go wytwarzania energii elektrycznej. Krzysztof Musiał twierdzi iż niezależnie od przyjętego scenariusza rozwoju pol-skiej energetyki, zawsze będzie wyma-

gane utrzymanie mocy elektrycznej na poziomie, co najmniej 30 GW w elek-trowniach opalanych węglem.Prawdopodobna korekta planów w polskiej energetyce w zakresie roz-woju energetyki jądrowej oraz gazowej np. o 50% spowoduje, że wymagany będzie w energetyce węglowej wzrost mocy zainstalowanej o kolejne 7-9 GW, tym bardziej, że istniejący potencjał wytwórczy w dotychczasowych lokali-zacjach będzie wymagał sukcesywne-go odtwarzania - zwłaszcza w blokach węglowych o mocach 250 WM.W kontekście powyższych wniosków dotyczących przyszłości energetyki kra-jowej warto zatem zapoznać się z przy-gotowaniem i przebiegiem budowy nowego bloku energetycznego w elek-trowni „Kozienice” w Świerżach Górnych, w oparciu o opinie specjalistów.Podpisanie kontraktu nastąpiło 21.09.2012, przejęcie placu budowy w miesiąc póź-niej. Dotychczasowe prace przebiegaja zgodnie z harmonogramem. Przekaza-

nie bloku do eksploatacji ma nastąpić już w lipcu 2017 roku. Wykonawcą inwestycji jest jest hitachi Power Europe Gmbh i Po-limex-Mostostal S.A.Aktualna moc elektrowni „Kozienice” wy-nosi 2913 MW, pracuje 8 zespołów 200 MW i 2 zespołu 500 MW - informuje Piotr Andruszkiewicz, z-ca prezesa Zarządu Enea S.A. Wytwarzanie d.s. Technicznych - ale przewiduje się ich planowe wycofy-wanie (podobnie i w innych siłowniach) z eksploatacji. Dlatego myśląc o przy-szłym sprawnym działaniu elektrowni i jej rozwoju zdecydowano się na no-wą inwestycję. Enea – Wytwarzanie S.A. określiła moc wyjściową bloku netto po-między 900-1000 MW.Marek Różycki, zastępca dyrektora ds. budowy bloku, Enea Wytwarzanie S.A. podkreśla szczególną rolę aspektów inżynierii finansowej związanej z pla-nowaną inwestycją. Widoczne w ostat-nich latach spowolnienie tempa rozwo-ju gospodarczego i spadek cen energii elektrycznej rzutują na ocenę przez banki ryzyka inwestycyjnego w dziedzi-nie energetyki. Zorganizowanie spraw-nej inżynierii finansowej inwestycji jest pierwszym warunkiem do jej rozpoczę-cia. Polskie koncerny energetyczne po-zyskują finansowanie, emitując obliga-cje. Nie inaczej jest też w przypadku no-wej inwestycji w elektrowni „Kozienice” w Świerżach Górnych. Prace studialne dotyczące nowego bloku o mocy 1075 MW w elektrowni „Kozienice” podjęto już w 2008 roku, a w cztery lata potem dopiero podpisano kontrakt na jego budowę. Blok został zaprojektowany w wysoko sprawnej, nisko-emisyjnej technologii. Zakłada się, że nowy blok będzie spełniał wszystkie wymogi BAT, a uboczne produkty spalania będą cał-kowicie zagospodarowane. Wzięto od uwagę także możliwość dobudowania w przyszłości instalacji CCS ready.Leszek Goli, dyrektor Projektu Kozienice – Polimex Mostostal S.A. zwraca uwa-

Nowy blok energetyczny w elektrowni „kozienice” w ocenie specjalistówGospodarka krajowa ma sporo do nadrobienia w dziedzinie inwestycji w sektorze energetycznym. Inwestycje w nowe moce są niezbędne dla zapewnienia poprawnego działania Krajowego Systemu Energetycznego.

urządzenia dla energetyki 1/20146

wydarzenia i innowacje

gę, że realizacja tak dużego zadania in-westycyjnego – wartość kontraktu 5,1 mld PLN netto - wymagało utworze-nia konsorcjum: dysponującego odpo-wiednimi kompetencjami, zajmujące-go odpowiednio wysoką pozycję ryn-kową i gwarantującego w pełni kom-pleksową specjalistyczną ofertę oraz charakteryzującego się niezależnością technologiczną.Szacuje się, iż w szczytowym momen-cie budowy zatrudnionych będzie ok. 2 tys. pracowników. (Planowana liczba osób zatrudnionych na placu budowy od IV kw. 2014 do II kw. 2016 – ok. 1500).O skali inwestycji świadczą wymownie poniższe dane: obszar placu budowy - 55,5 ha; liczba obiektów budowlanych - ok. 100 różnej wielkości; planowana objętość betonów - ok. 200 000 m3; łączna długość kabli - 950 km; długość zabudowanych rur - 550 km. Wykona-nych zostanie 80 000 spoin. Najwyż-szym obiektem będzie chłodnia komi-nowa – 185 m. (Dla porównania – Pałac Kultury i Nauki w Warszawie ma 231 m wysokości). Będzie to zatem najwyższa chłodnia kominowa w Europie. Łączny ciężar konstrukcji stalowych wyniesie ok. 25 000 ton.Wiesław Mariusz Różacki, przedstawi-ciel hitachi Power Europe zapewnia, iż projekt jest przygotowany w opar-ciu o najnowocześniejsza rozwiązania techniczne bloków 1.000 MW (netto) EPC Project – dla bloków opalanych węglem kamiennym.Według niego silna pozycja hitachi Po-wer Europe w grupie kapitałowej i po-dział odpowiedzialności w hitachi Po-wer Systems, gwarantuje, że więcej niż 65% z zakresu dostaw nowoczesnych bloków nadkrytycznych będzie dostar-czona z zakładów grupy kapitałowej, którą reprezentuje W.M.Różacki. Para-metry techniczne inwestycji są zgod-ne z wymaganiami ofertowymi i okre-ślono je dla 1000 MW mocy. Sprawność bloku netto określono w wymaganiach inwestora na 44.50%, a realizujące kon-sorcjum gwarantuje wyższą, wynoszą-cą 45,59%. Wyższa też o 0,6 % ma być sprawność kotła.Jedna z kwestii dyskutowanych przed przystąpieniem do projektu budowy dotyczyła stali T – 24. Nowy typ stali miał być nie tylko bardzo wytrzyma-ły na trudne warunki eksploatacyjne oraz gwarantować wyższe parametry, ale też tańszy i łatwiejszy w obróbce. Tymczasem w dotychczasowej prakty-ce okazało, że jest niestety inaczej i stal T-24 stanowiła największy problem przy budowie nowych bloków energe-tycznych w ostatnich latach. Dlatego

w nowej inwestycji stal tego typu nie będzie stosowana.Turbina nowego bloku zostanie wykona-na z zastosowaniem łopatek 60 „Titanium LSB”. Oprócz zmodyfikowanych łopatek reakcyjnych, zastosowana będzie najno-wocześniejsza technologia uszczelnień oraz zamontowane dysze Vortex naj-nowszej generacji. Celem optymalizacji pracy turbiny zmodyfikowano też wy-lot pary. Spełnione będą także wszyst-kie ekologiczne wymagania związane z eksploatacją przyszłego bloku stawia-ne przez zamawiającego. Zakłada się, iż dyspozycyjność bloku w pierwszym roku eksploatacji wyniesie 90%, a w następ-nym wzrośnie do 92%.Paweł helbrecht, reprezentant hitachi Power Europe Service Gmbh, zapew-nia, że jego firma ma w swym porte-lu nowy rodzaj indywidualnych usług technicznych, uwzględniających wa-runki lokalne i specyficzne potrzeby kontrahentów. W tym m. in. : inspekcje, analizy, prace studialne, włącznie z obli-czeniami termodynamicznymi z zasto-sowaniem technik CFD. W ofercie firmy jest także tzw. zaawansowana konser-wacja bieżąca i prewencyjna w oparciu o narzędzia monitorujące (np. CCTM wraz z mechanizmem prognozowa-nia). Jego zdaniem rozszerzona konser-wacja prewencyjna przyczynia się do poprawy dyspozycyjności elektrow-ni oraz redukcji kosztów związanych z nieplanowanymi przestojami. Oferta hitachi Power Service Gmbh dotyczy usług bieżących, modernizacji i remon-tów oraz dostaw urządzeń.Tak szeroka oferta jest możliwa – jak stwierdził – z uwagi na możliwość kom-pleksowej obsługi i dostęp do innowa-cyjnych technologii będących w posia-daniu grupy hitachi.Nestor polskiej energetyki, dr inż. Alfons Czartoszewski, b. dyrektor Zakładów Energetycznych Okrę-gu Wschodniego zaznacza, iż ener-getyka zawsze wymaga spojrzenia w dwóch planach: perspektywie bliż-szej i dalszej. Wg niego już teraz nale-ży oprócz bloku budowanego prze-widywać blok następny. Ponadto nie można planować budowy nowych jednostek wytwórczych bez odpo-wiedniej infrastruktury przesyłowej - przypomniał dyskutant. W perspek-tywie krótkoterminowej należy za-dbać o dobre sprzężenia sieciowe i zainwestować w budowę nowych ciągów sieciowych m.in. z Kozienic do Warszawy, a następnie z Warszawy na północ Polski do rejonów gdzie jest planowane powstanie elektrowni ją-drowej. Dlatego tak ważne są nie tyl-

ko inwestycje w nowe źródła wytwa-rzania, ale harmonijny rozwój sieci.Marcin Pasternak, prezes Zarządu, dy-rektor naczelny ZWSE Rzeszów Sp. z o.o. uważa, że nadal utrudnieniem dla większości aktualnie realizowanych za-dań inwestycyjnych są sprawy formal-no-prawne. Pomimo podjęcia pracy nad ustawami przez Sejm RP (m.in. ak-tualnie procedowana tzw. ustawa kory-tarzowa) mającymi na celu usprawnie-nie i przyspieszenie procesow inwesty-cyjnych w sektorze przesylu i rozdzia-lu energii, dochodzi do paradoksu, że chcąc sprawnie realizować zadania in-westycyjne firma wykonawcza musi zatrudniać często więcej pracownikow w dziale prawnym, niż sensu stricte projektowym, aby móc sprostać spra-wom formalno-prawnym, w tym wła-śnościowym.Zdaniem Marka Dalki, reprezentującego Operations Manager, PNO Consultants sp. z o.o. nie zawsze ofensywnie sektor energetyczny korzysta z możliwości fi-nansowania inwestycji w sektorze ener-getycznym z funduszy unijnych. Aby skutecznie aplikować oraz zarządzać projektami dofinansowanym przez UE trzeba dysponować odpowiednią wie-dzą z zakresu zarządzania projektami unijnymi. Przed sektorem energetycz-nym w perspektywie finansowania w l. 2014 - 2020 ze środków UE na wsparcie mogą liczyć przede wszystkim innowa-cyjne projekty niskoemisyjne.Nie można zakładać a priori, że na taką pomoc nie może liczyć energetyka wę-glowa, skoro w najnowszych rozwią-zaniach projektowych zakłada montaż w nowo budowanych elektrowniach urządzeń o wysokiej sprawności, speł-niających europejskie normy w zakresie ochrony środowiska naturalnego.Przegląd powyższych opinii świadczy o wysokim stopniu zaangażowania przedstawicieli sektora energetycznego w rozpoczynający się proces inwestycyj-ny. A istniejące uwarunkowania świad-czą, że będzie on wymagał ogromnego zaangażowania technicznego i finanso-wego nie tylko samego sektora energe-tycznego, ale całej gospodarki.Niezbędna też jest tu pomoc ze strony państwa. Duże inwestycje energetycz-ne nie mogą odbyć się bez wsparcia ze strony państwa. Ustalić tylko należy za-kres i charakter tego wsparcia. Nie jest ono ewenementem dotyczącym tylko Polski, ale ma ono przecież także miej-sce przy tego typu inwestycjach ener-getycznych w innych krajach UE.

Fot. Marek Bielski(Opr. MB) n

urządzenia dla energetyki 1/2014 7


zwiększenie wydajności baterii sło-necznych mogłoby pozwolić na osiągnięcie postępów w zakresie

zapewnienia Polsce (pomijając korzyści związane z transferem technologii) sa-mowystarczalności energetycznej i być krokiem w kierunku zmniejszenia kosz-tów ekologicznych produkcji energii elektrycznej. Jak przypominają bowiem specjaliści z Cezamatu: – Już teraz pokry-cie zaledwie 0,5 proc. powierzchni Polski ogniwami fotowoltaicznymi pozwoliłoby w całości zaspokoić zapotrzebowanie na energię elektryczną.Najnowocześniejsze ogniwa fotowoltaicz-ne przekształcają jedynie 15 do 21 proc. pochłanianego promieniowania słonecz-nego. W ciągu pięciu dekad rozwoju foto-woltaiki wydajność tej technologii zwięk-szyła się w gruncie rzeczy ledwie nie-znacznie. Pierwsze ogniwo fotowoltaiczne powstało w 1954 roku w Bell Laboratories w Stanach Zjednoczonych i osiągało ono wówczas sprawność na poziomie zaled-wie 6 procent. Krzemowe ogniwa zaczę-to stosować początkowo w urządzeniach pokładowych satelitów kosmicznych. Dy-namiczny rozwój ogniw fotowoltaicznych połączony z ich komercyjnym wykorzy-staniem trwa już jednak od początku lat

70. XX wieku, dzięki opracowaniu stosun-kowo tanich metod wytwarzania kryszta-łów krzemu i innych półprzewodników.Wśród specjalistów mówi się jednak od pewnego czasu, że badania nad ogni-wami krzemowymi osiągnęły maksi-mum swoich możliwości – przy czym dziś aż około 85 procent ogniw do-stępnych na rynku zbudowanych jest z krzemu, zaś od ich powierzchni odbija się nawet 30 procent padającego na nie światła słonecznego.Ośrodki badawcze i naukowe koncentru-ją się zatem na testowaniu różnego ro-dzaju materiałów półprzewodnikowych i bazowych, które mogłyby zostać użyte do produkcji wydajniejszych ogniw sło-necznych. Spore nadzieje budzi od pew-nego czasu zwłaszcza zastosowanie na-nomateriałów oraz materiałów dwuwy-miarowych, w tym grafenu.Wyniki prac prowadzonych przez grupę naukowców pod kierownictwem profeso-ra Tomasza Gregorkiewicza – wykładowcy Uniwersytetu w Amsterdamie, który bada własności optyczne nanomateriałów oraz ich możliwe zastosowania w fotonice i wy-sokowydajnych ogniwach słonecznych – skupione na modyfikacji światła słonecz-nego na etapie poprzedzającym jego ab-sorpcję w ogniwie słonecznym wskazują, że ogniwa wyposażone w dodatkową warstwę specjalnie spreparowanych na-nokryształów krzemu byłyby w stanie osią-gać wydajność rzędu 70-80 procent, czyli znacznie powyżej teoretycznego 32-pro-centowego limitu dla krzemu.To właśnie cechy optyczne nanomate-riałów i możliwości ich praktycznych za-stosowań w ogniwach fotowoltaicznych będą jednym z kierunków badań prowa-dzonych w Centrum Zaawansowanych Technologii i Materiałów. Laboratorium Centralne Cezamatu zostanie oddane do użytku w Warszawie w przyszłym, 2015 ro-ku. Twórcy tej szczególnej placówki chcą stworzyć ośrodek badawczy dorównu-

jący wreszcie najlepszym światowym in-stytucjom tego typu, co pozwoli rozwi-nąć niewykorzystywany w pełni w kraju potencjał zarówno świetnych polskich naukowców, jak i wyzyskać z pożytkiem dla środowiska i gospodarki zasoby natu-ralnych, odnawialnych źródeł energii znaj-dujących się na wyciągnięcie ręki.Jak powiedział prof. Jacek Kossut, wicepre-zes ds. organizacji i współpracy zewnętrz-nej Cezamatu – Zaawansowane technolo-gie pozyskiwania i magazynowania ener-gii z odnawialnych źródeł będą jednym z priorytetów badawczych. Nowoczesna aparatura i zaawansowana myśl technolo-giczna dzięki współpracy z kadrą świato-wej klasy specjalistów pozwoli realizować w Laboratorium Centralnym innowacyjne projekty – od pomysłu, aż do prototypu.

Fot.: Wikimedia CommonsOM n

Wydajniejsza fotowoltaika wg przepisu polskich uczonychChoć prace nad przygotowaniem tego przepisu mają się dopiero rozpocząć – w warszawskim Centrum Zaawansowanych Technologii i Materiałów (CEZAMAT) – to prognozy i oczekiwania dotyczące finałów prac nad stworzeniem technologii zwiększającej wydajność korzystania z tak potężnego źródła energii, jakim dla naszej planety jest Słońce, są co najmniej bardzo obiecujące. I to w odczuwalnej, wymiernej w perspektywie doraźnej, jak i długofalowej skali lokalnej. O ile oczywiście badania przebiegną pomyślnie, a blokadą nie okażą się niedostateczne wiedza, kompetencje i po prostu wola ustawodawców.



invapah uruchomiono jeszcze w ubie-głym roku, jednak dopiero w połowie lutego bieżącego roku rozpoczęła pra-

cę komercyjną. Na całą instalację składa-ją się trzy ogromne jednostki generujące energię. Na powierzchni 13 kilometrów kwadratowych pustyni Mojave umiesz-czono około 350 tysięcy sterowanych komputerowo zwierciadeł (heliosta-tów). Kierują one promienie słoneczne w stronę bojlerów umieszczonych na trzech wysokich na 140 metrów wie-żach. W bojlerach podgrzewana jest woda, która napędza turbiny. Cały sys-tem generuje łącznie blisko 400 mega-watów energii, co wystarczy do zasilania 140 000 gospodarstw domowych. Elektrownia Ivanpah kosztowała nieba-gatelne 2,2 miliarda dolarów. Jej właści-cielami są NRG Energy, Google i Bright-Source. Aż 1,6 mld dolarów wsparcia na koszty inwestycji trzy firmy realizujące projekt otrzymały w ramach pożyczki od Departamentu Energetyki USA. Prezentowana jako kolejny spektaku-larny sukces Google’a inwestycja ma jednak swoje mało chwalebne aspek-ty. W jej pobliżu na znaczną skalę giną ptaki. Związane jest to z nienaturalnie wysoką temperaturą powietrza, które w sąsiedztwie wież elektrowni rozgrze-wa się do blisko 540 stopni Celsjusza. Dla przelatujących ptaków oznacza to pewną śmierć. Tym bardziej, że, jak są-

dzą biolodzy, zwierzęta mogą mylić lu-stra elektrowni z taflą jeziora, przez co ilość wypadków może być większa.Firmie BrightSource Energy w po-przednich latach nie udało się uzyskać zezwolenia na realizację kilku projek-tów związanych z energią słoneczną właśnie z powodu niespełniania norm środowiskowych. Eksperci już wcze-śniej obawiali się, że intensywne ciepło i energia wokół elektrowni będą szko-dliwe dla okolicznych zwierząt. W no-wo otwartej elektrowni obawy te zna-lazły niestety potwierdzenie.

Największa „solarna plantacja” świataPowstała w Kalifornii, na pustynnych terenach w pobliżu Las Vegas (do miasta jest stąd około 70 kilometrów w kierunku północnym). Jest gigantyczna, produkuje olbrzymie ilości energii elektrycznej i od początku wzbudza kontrowersje. Ivanpah Solar Electric Generating System (ISEGS) – największa z wybudowanych dotąd na świecie termalnych elektrowni słonecznych, przypomina futurystyczne w formie skrzyżowanie monstrualnego więzienia złożonego w tafli wielkich luster ze stacją kosmiczną.

Jak mówi Erik Davis ze służby ochrony dzikiej przyrody stanu Sacramento – Staramy się ocenić rozmiary problemu i zminimalizować śmiertelność ptaków. To nowa technologia i nie wiemy jesz-cze nic o jej skutkach dla środowiska. Jednak konstruktorzy Ivanpah Solar Electric Generating System są nie tylko świadomi tego typu zagrożeń, o czym wspomina przygotowany przez nich rapor, ale też zapowiadają, że jakoś roz-wiążą problem, a inwestorzy zapowia-dają, że zbudują więcej takich elektrow-ni nie tylko w USA, ale też np. w Chi-nach. California Energy Commission twierdzi przy tym twardo, że wszelkie negatywne skutki oddziaływania elek-trowni na środowisko są akceptowalne, ponieważ „korzyści wynikające z pro-jektu przesłaniają ten wpływ”. Oprócz losu skazanych na śmierć w po-bliżu elektrowni ptaków obawy budzi też duża wysokość wież. Pustynne te-reny, na których planowane są budowy kolejnych tego typu jednostek, należą do plemion indiańskich. Rdzenni miesz-kańcy tych obszarów już teraz zapowia-dają, że nie zgodzą się na następne ta-kie elektrownie.




http://docketpublic.energy.ca.gov/PublicDocuments/07-AFC-05C/TN201443_20131217T074835_ISEGS_November_2013_MCR.pdf

czym różni się tradycyjny olej na-pędowy od benzyny? Ten pierw-szy tworzą długie, proste łańcu-

chy węglowodorowe, benzynę nato-miast tworzą cząsteczki krótsze i rozga-łęzione. W praktyce znaczy to tyle, że benzyna i olej napędowy parują w od-miennych temperaturach i ciśnieniach,

co przekłada się na odmienne zasady konstrukcji silników wysokoprężnego (diesla) o wyższej temperaturze wrze-nia (180-350 stopni Celsjusza) i benzy-nowego.Jeśli chodzi o dostępność paliw alter-natywnych wobec ropopochodnych, to w przypadku paliw do silników wy-

Ekobenzyna z celulozyOpracowanie nowej metody pozyskiwania paliw z materiałów celulozowych zawdzięczamy grupie chemików z Uniwersytetu Kalifornijskiego. Dzięki zaproponowanej przez nich metodzie możliwe jest dziś wytwarzanie paliw napędowych z takich łatwo dostępnych surowców, jak odpady pochodzące z rolnictwa czy leśnictwa. Nowa metoda może zaowocować także powstaniem całkiem nowego rynku zbytu dla paliw roślinnych.

sokoprężnych, czyli oleju napędowe-go, nie ma problemu – roślinny biodie-sel, czyli rafinowany olej roślinny, jest dość popularny i znajduje zastosowa-nie w odpowiednio zmodyfikowanych i przystosowanych silnikach diesla. Kło-pot stanowiło dotąd stworzenie takie-go roślinnego zamiennika benzyny, który zachowując zalety tej tradycyj-nej, otworzyłby jednocześnie znacznie szerszy rynek paliw odnawialnych.Jak powiedział powiedział Mark Ma-scal, profesor chemii na Uniwersytecie w Kaliforni oraz główny prowadzący badania nad nowym biopaliwem ben-zynowym, których przebieg i wyniki opublikowano niedawno w czasopi-śmie naukowym „Angewandte Che-mie”: – Ekscytujące jest to, że aktualnie dysponujemy wieloma metodami two-rzenia liniowych cząsteczek węglowo-dorów, lecz jak dotąd nikomu nie udało się stworzyć węglowodorów rozgałę-zionych, których mieszanina lotnością przypominałaby benzynę. Za surowiec do produkcji roślinnej ben-zyny posłużył kalifornijskim uczonym kwas lewulinowy. Może on być pozy-skiwany w procesie chemicznej obróbki materiałów takich jak słoma, łodygi ku-kurydzy, czy nawet zielone, organiczne odpady miejskie. To istotnie tania i prak-tyczna metoda, czy może raczej obie-cujący punkt wyjścia, mający umożliwić wydajną produkcję paliwa z biomasy.– Za surowiec może w zasadzie służyć jakikolwiek materiał celulozowy – mówi profesor Mascal. Żeby wyprodukować paliwo z celulozy nie ma potrzeby prze-kształcania jej w cukry proste. Dlatego też fermentacja celulozy nie jest konieczna. Uniwersytet Kalifornijski złożył już wstępny wniosek patentowy.




zalegające w wielkiej masie w oce-anach i przyczyniające się do de-gradacji środowiska, utraty zdro-

wia przez ludzi i wymierania wielu, nie tylko morskich, zwierząt plastikowe torby, opakowania i fragmenty sprzętu technicznego – czyli odpady LDPE (low--density polyethylene – polietylen małej gęstości), których skala recyklingu jest nadal żałośnie znikoma mimo wysiłków niektórych krajów – mogą być wreszcie przetwarzane w większej masie, dzięki technologii przerabiania ich na ciekłe paliwo. Tego zdania są indyjscy bada-cze i autorzy raportu zamieszczonego w „International Journal of Environment and Waste Management”. Doktor Achyut Kumar Panda z Centu-rion University of Technology and Ma-nagement we współpracy z Raghu-banshem Kumarem Singhem z Naro-dowego Centrum Technologii z Orissy w Indiach opracował bowiem rentow-ną technologię przekształcania LDPE w ciekłe paliwo, która gwarantuje za-mknięcie cyklu życiowego produktu. Zwłaszcza że sporo polimerów pozy-skuje się ze związków ropy naftowej. Technologia pozwolić ma na ograni-czenie ilości odpadów na wysypisku przy jednoczesnym pokryciu rosnące-go zapotrzebowania na ropę, której za-soby nieubłaganie maleją.

Naukowcy poddali próbki odpadów z polietylenu o niskiej gęstości termicz-nemu rozkładowi (krakingowi termicz-no-katalitycznemu) w temperaturach od 400 do 500°C i pod ciśnieniem at-mosferycznym, w obecności katalizato-ra kaolinowego. W czasie tego procesu dochodzi do kontrolowanego rozkła-du długich węglowodorów na związ-ki o krótszych łańcuchach węglowych, jakie obecne są właśnie w benzynie i oleju napędowym. Kaolin to ilasta skała osadowa złożona przede wszystkim z minerału kaolinitu

Reklamówki przerobione na paliwoNaukowcom z Indii udało się opracować zachodzący w stosunkowo niskiej temperaturze proces przekształcania polimeru w ciekłe paliwo. Wykorzystanie tej metody na szeroką skalę może się stać kolejnym krokiem w kierunku opłacalnej pod wieloma względami utylizacji szkodliwych i produkowanych na całym globie w zatrważającym nadmiarze plastikowych torebek, opakowań i części sprzętu medycznego oraz technicznego.

z domieszką m.in. miki czy kwarcu. Od wielkości ziaren i ich powierzchni właści-wej uzależnione są zaś takie właściwości fizykochemiczne tego katalizatora, jak plastyczność, lepkość oraz własności ka-talityczne. W swojej technologii hinduscy uczeni wykorzystali duże rozdrobnienie, co pozwoliło uzyskać odpowiednią po-wierzchnię reaktywną na wiązanie po-wstających molekuł polimerowych. Najwydajniejsze wyniki osiągnięto stosując temperaturę rozkładu równą 450°C, w któ-rej zużycie katalizatora było najmniejsze w stosunku do wydajności i czasu reakcji. Produkty uboczne otrzymane w wyniku procesu to gazy palne i parafina. Otrzymane w ten sposób ciekłe paliwo przypomina pod względem chemicz-nych właściwości konwencjonalne pa-liwa ropopochodne. Wskazuje na to przeprowadzona przez Pandę i Singha chromatografia gazowa sprzężona ze spektrometrią mas, która pozwala m.in. na uzyskanie jakościowych informacji o rozdzielanych związkach oraz zapewnia możliwość badań ilościowych. Wyniki te-stów potwierdziły, że składniki występu-jące w stanie ciekłym to głównie alkany i alkeny, o długościach łańcuchów w za-kresie od 10 do 16 atomów węgla.




w prace nad WUT Solar Boat za-angażowanych jest dwadzie-ścioro dwoje członków Stu-

denckiego Koła Naukowego Konstruk-tor z Politechniki Warszawskiej oraz ze Studenckiego Koła Naukowego Zarzą-dzania Projektami z SGh. Jak wyjaśniła Małgorzata Kicińska, odpowiedzialna za marketing projektu studentka SGh: – Nad samym projektem i konstrukcją łodzi pracują studenci PW. Zadania biz-nesowe związane z finansami, marke-tingiem i sponsoringiem są realizowa-ne przez studentów SGh. W naszym zespole działa również student infor-matyki WAT, który przygotował stronę internetową projektu.Słoneczna łódź ma 6 metrów długości i 2,4 metra szerokości. Musi być lekka i na tyle szybka, by dystans 200 km po-konać w wyraźnie, najlepiej rekordo-wo krótkim czasie. Spośród czterech kategorii, w których mogą startować uczestnicy zawodów, warszawscy stu-denci-konstruktorzy wybrali klasę A. Oznacza to, że łódź będzie wyposażo-na w maksimum cztery panele słonecz-ne, a na jej pokładzie znajdzie się tylko jedna osoba – sternik.Cztery monokrystaliczne panele sło-neczne o wysokiej sprawności do-

starczone zostaną przez organizato-ra zawodów na kilka tygodni przed startem. Słoneczna i czysta energia przekazywana będzie w komplet-nej już konstrukcji do baterii litowo--polimerowych. O tym, czy w danym momencie energia z paneli trafi do baterii czy wprost do zasilania silni-ka, zdecyduje komputer pokładowy z wbudowanym oprogramowaniem optymalizacyjnym, pozwalającym na maksymalnie wydajne wykorzystanie

Łódź napędzana słońcem

Projekt zasilanej promieniami słonecznymi łodzi opracował zespół studentów Politechniki Warszawskiej, we współpracy ze studentami Szkoły Głównej Handlowej. Latem tego roku zaprojektowana przez nich WUT Solar Boat wystartuje w międzynarodowych zawodach DONG Energy Solar Challange – odbędą się one między 28 czerwca a 5 lipca w Holandii.

czoną łódź studenci zaprezentują wiosną. Jak powiedział odpowiedzial-ny za działania sponsorskie student SGh Bartosz Dembowski, – Dzisiaj kon-struktorzy mogą pochwalić się wspa-niałym projektem, animacją jednostki oraz prototypem. Kadłub jest na wy-kończeniu, a dalsze prace są ograni-czone ze względu na braki finansowe. Prace nad łodzią trwają, a jej twórcy wciąż szukają środków na wsparcie fi-nansowe projektu.

warunków pogodowych panujących na trasie. Przygotowania do startu rozpoczęto już jesienią zeszłego roku, zaś ukoń- Trasa planowanych zawodów podzie-

lona jest na pięć etapów wiodących przez malownicze holenderskie je-ziora, kanały i rzeki Maksymalna dłu-gość jednego etapu to 60 km. Repre-zentanci Polski zmierzą się nie tylko z innymi amatorskimi zespołami stu-denckimi, ale także z profesjonalista-mi. W zawodach wezmą udział zespo-ły z całego świata.

Fot: www.solarboat.pl

OM n



http://www.solarboat.pl/home/

odkrycie polskich uczonych znajdzie zastosowanie mię-

dzy innymi w wojskowości, gdzie naniesienie grafenu na szkło zmieniające właści-wości tego ostatniego mo-że zostać wykorzystane do ogrzewania szyb pojazdów i urządzeń oraz budynków, które nie będą już parować ani zatrzymywać kropel wo-dy. Szczególnie przydatne może się to okazać w przy-padku wojskowych urzą-dzeń optycznych wykorzy-stywanych w trudnych wa-runkach klimatycznych, choćby na mo-rzu, gdzie narażone są na kontakt ze słoną wodą morską, działanie słońca, wiatru lub mrozu. Dla ochrony delikatnych mechani-zmów zamyka się je bowiem w obudo-wach zaopatrzonych w szyby wymaga-jące maksymalnej przejrzystości. Ochronę przed zaparowaniem i pokryciem szyby lodem, a także automatyczne jej oczysz-czanie, gwarantujące, że przyrząd nie po-myli przypadkowego zanieczyszczenia na szkle z badanym obiektem, zapewni wła-śnie pokrycie jej grafenem.Chociaż pokryte grafenem szkło wy-gląda tak samo jak zwykła szyba, to warstwa materiału znajdującego ostat-nio tysiące zastosowań i robiącego zawrotną karierę w rozmaitych dzie-dzinach i branżach, nie tylko związa-nych z energetyką, pochłania około dwóch procent światła, co sprawia, że jest niewidoczna gołym okiem, a zara-zem wpływa radykalnie na właściwo-ści szkła, które wykazuje w tych wa-runkach przewodnictwo elektryczne. Oznacza to, że pokrycie stanowiącej warstwę izolacyjną szyby grafenem i podłączenie do niej napięcia skutku-je ogrzewaniem się materiału w wyni-ku oporu i szybkim odparowywaniem z niej wody. Tak ogrzewane szyby mo-głyby znaleźć zastosowanie również w zwykłych szybach samochodowych – bez konieczności montowania w nich przewodów elektrycznych. Doktor Grzegorz Gawlik z Instytutu Technologii Materiałów Elektronicz-nych, który kieruje badaniami zespołu

grafen na szkle ogrzewa szybyDo takiego wniosku doszli polscy naukowcy, którzy w warszawskim Instytucie Technologii Materiałów Elektronicznych opracowali – w ramach projektu OPTI-GRAF Narodowego Centrum Badań i Rozwoju – prototyp materiału składającego się ze szkła pokrytego warstwą grafenu i zdolnego tym samym przewodzić prąd.

badawczego (udział w nich mają także Polski holding Obronny i spółka Nano-Carbon) poinformował, że pokrytą gra-fenem szybę udało się zagrzać nawet do 100 stopni Celsjusza. Wyzwaniem jest teraz sprostanie wy-mogom wojska, które pragnęłoby dysponować pokrytymi przewodzą-cymi prąd grafenem oknami do spe-cjalistycznych zastosowań o kilka razy

większymi niż te o średnicy kilku centymetrów, jakie te-stowano w badaniach ITME. Naukowcy są jednak dobrej myśli i zapewniają, że uda się wkrótce opanować techno-logię pokrywania grafenem większych powierzchni.Inne, będące już w użyciu, przezroczyste i przewo-dzące prąd ogrzewające pokrycia do szkła materiały to tlenki indowo-cynowe, stosowane m.in. w moni-torach i wyświetlaczach. Ich wadą jest jednak to, że nie dość dobrze przewodzą

i po pewnym czasie ulegają degradacji. Brak im także elastyczności, a co gor-sza, kończą się nieubłaganie zapasy in-du. Odpowiedzią na te niedostatki mo-że być właśnie grafen, który naniesio-ny na przezroczysty materiał izolacyjny znalazłby zastosowanie również w wy-świetlaczach.




Serwocylindry do turbin gazowych i parowychBosch Rexroth oferuje pełną gamę roz-wiązań hydraulicznych dla sterowania zaworami turbin gazowych i parowych o mocy od 25 do 1600 MW. Oferta obej-muje serwocylindry, agregaty hydrau-liczne, instalację hydrauliczną, urucho-mienie oraz serwis. Najważniejszym elementem systemu hydraulicznego dla tych zastosowań są serwocylindry, które kontrolują na-pływ medium do turbiny. Serwocylin-dry charakteryzują się prędkością za-mykania na poziomie 1,3 m/s i siłą za-

mknięcia sięgającą 350 kN. Elementy i systemy Bosch Rexroth gwarantują spełnienie wymogów energooszczęd-ności, bezpieczeństwa oraz obniżenie kosztów eksploatacyjnych. W całym okresie eksploatacji Bosch Rexroth za-pewnia serwis, diagnostykę, części za-mienne i doradztwo techniczne.

Bezpieczeństwo, dyspozycyjność i trwałość użytkowaNajważniejsze oczekiwania użytkow-ników turbin gazowych i parowych to bezpieczeństwo, dyspozycyjność

i trwałość użytkowa. Oferta usług Bosch Rexroth w zakresie serwocylin-drów umożliwia ich bezpieczne i cią-głe użytkowanie bez niemal żadnych przerw. Aby zoptymalizować dyspozy-cyjność systemu, niezbędne kontrole i zabiegi konserwacyjne można prze-prowadzać w trakcie zaplanowanych przestojów w pracy elektrownii.Zapewnienie bezpieczeństwa dla ludzi i maszyn następuje przez zapobieganie niedozwolonym stanom operacyjnym i awariom urządzeń, które mogą spo-wodować wypadki i wybuchy.Dyspozycyjność i trwałość użytkowa przekładają się na bezproblemowe działanie, a to przekłada się na maksy-malne zyski.

Oferta usług - serwocylindryPrzeprowadzanie rutynowych kon-troli i konserwacji serwocylindrów do turbin gazowych i parowych wykony-wane jest przez przeszkolony perso-nel serwisowy i specjalnie wyposażo-ne centra serwisowe. Właściwe kon-trole i naprawy realizowane zgodnie ze standardowymi wytycznymi i pro-cedurami. Optymalna moc i nieza-wodność zapewniona jest dzięki sto-sowaniu oryginalnych części zamien-nych.

Korzyści dla użytkowników y Szybkie lokalizowanie źródeł zakłó-

ceń i usterek y Prace naprawcze przeprowadza-

ne z uwzględnieniem najnowszych modyfikacji produktu

y 12-miesięczna gwarancja po napra-wie

y Przywracanie pierwotnych ustawień i charakterystyk

y Mniej przestojów i maksymalna dys-pozycyjność turbiny

y Zoptymalizowane sekwencje proce-sów i wyższa wydajność

Zalecane zabiegi konserwacyjne dla serwocylindrówZalecane zabiegi konserwacyjne bazu-ją na instrukcjach operacyjnych firmy Bosch Rexroth dla cylindrów.Instrukcje operacyjne są też dostępne online na stronie: www.boschrexroth.com/Powerplanttechnology.

kontrola serwocylindrów

serwisowanie serwocylindrów hydraulicznych do sterowania turbin gazowych i parowych

serwocylinder


technologie, produkty – informacje firmowe

http://www.boschrexroth.com/Powerplanttechnology

http://www.boschrexroth.com/Powerplanttechnology

Zabiegi konserwacyjne zalecane co 3-6 miesięcy

y Wzrokowa kontrola wszystkich kom-ponentów, przewodów, złączy, wty-ków i kabli pod kątem zanieczysz-czeń, uszkodzeń i przecieków

y Wzrokowa kontrola wskaźnika zanie-czyszczenia filtra

Zabiegi konserwacyjne zalecane co 6 miesięcy

y Wyczyszczenie wszystkich kompo-nentów (aby skuteczniej wykrywać przecieki)

Zabiegi konserwacyjne zalecane co 24 miesiące (nie rzadziej niż co 36 mie-sięcy)

y Wymiana elementów filtracyjnych y Sprawdzenie wszystkich kompo-

nentów hydraulicznych, a także przetwornika położenia i wyłącz-ników krańcowych pod kątem pra-widłowego funkcjonowania

y Pomiar siły nacisku sprężyn i spraw-dzenie stosu sprężyn talerzowych (wymianę sprężyn musi przeprowa-dzić serwis Bosch Rexroth)

Zabiegi konserwacyjne zalecane co 5 lat (nie rzadziej niż co 6 lat)

y Wymiana wszystkich uszczelnień (wymianę uszczelnień musi prze-prowadzić serwis Bosch Rexroth)

y Identyczny zakres zabiegów jak w przypadku konserwacji przepro-wadzanej co 24 miesiące

Serwocylindry - serwis u klientaW czasie wizyty u klienta pierwszą czynnością jest wzrokowa kontrola ser-wocylindrów.Sprawdzone zostają przewody hydrau-liczne i zakucia pod kątem przecieków i uszkodzeń. Następnie sprawdza się czy nie ma w komponentach hydraulicznych przecieków, zanieczyszczeń czy uszko-dzeń. Kontroli podlegają wtyki, kable elektryczne i mufy kablowe. Sprawdza się właściwe przyleganie połączeń elektrycz-nych, szuka się oznak starzenia i uszko-dzeń. Na koniec sprawdza się wskaźniki zanieczyszczeń filtrów i przeprowadza się (w razie potrzeby) test funkcjonalny.

Funkcjonalna kontrola serwocylindrówKontrola funkcjonalna polega na prze-prowadzeniu ręcznego testu funkcjo-nalnego polegającego na sprawdze-niu: jakości powłoki na tłoczysku si-łownika, ruchu serwocylindrów, prze-łączników krańcowych, jak również uszczelnień oraz wszystkich parame-trów czasowych i porównanie warto-ści docelowych z rzeczywistymi. Na końcu testu funkcjonalnego formułuje się zalecenia do dalszych działań.

Kontrola zespołu sprężynBardzo ważną czynnością jest spraw-dzenie zespołu sprężyn pod kątem występowania uszkodzeń, obecności smaru oraz rdzy na powierzchni sprę-żyn i w rowkach.

Naprawa serwocylindrów w serwisie Bosch Rexroth Kompleksowa standardowa naprawa ser-wocylindra w serwisie Bosch Rexroth trwa do 12 dni roboczych (bez czasu trans-portu). Ceny usług są określone ryczał-towo w zależności od rodzaju cylindra. Jeśli w wyniku kontroli konieczne okażą się dalsze prace lub zastosowanie kom-ponentów wykraczających poza zakres standardowej procedury naprawy, przed-stawiany jest klientowi wycenę uwzględ-niającą wszelkie koszty dodatkowe.Standardowa naprawa serwocylindrów w serwisie Bosch Rexroth obejmuje de-montaż wszystkich części mechanicz-nych, kontrolę wszystkich części i kom-ponentów, w tym kontrolę zespołu sprężyn, oczyszczenie całego napę-du, wymianę wszystkich elementów uszczelniających i filtrujących, przepro-wadzenie testu funkcjonalnego na po-szczególnych zaworach lub bloku kon-trolnym, ponowny montaż wszystkich części mechanicznych, przeprowadze-nie testu ciśnieniowego i funkcjonalne-go zgodnie ze specyfikacjami testów. Na koniec cały serwocylinder otrzymu-je nową powłokę malarską. Klient otrzy-muje raport z testów i gwarancję.Szczegółowe informacje dotyczące oferty serwisowej, jak również konsul-tacje techniczne można uzyskać pod numerami telefonów: 22/ 7381840 oraz 22/7381842 lub mailowo pisząc na adres [email protected].

n

testowanie serwocylindra na stanowisku badawczym



mailto:[email protected]

popularność na rynku krajowym jak i zagranicznych zdobył on so-bie niezawodnością, ergonomią

obsługi, intuicyjnym interfejsem użyt-kownika oraz poprzez zaspokojenie potrzeb użytkowników pod wzglę-

dem dostępnej funkcjonalności. Jako nowość, która ugruntowuje sterownik MUPASZ 710plus, jako lidera rynku pod względem innowacyjności jest wbu-dowanie w sterownik w pełni funkcjo-nalnej logiki programowalnej. Budowa

własnych logik pracy pola odbywa się poprzez darmowe oprogramowanie narzędziowe ELF. O zakresie funkcjo-nalności i możliwościach edycyjnych oprogramowania będzie traktował ni-niejszy artykuł. Funkcjonalność edytora ELF zobrazujemy na przykładzie urzą-dzenia MUPASZ 710plus. Jest to naj-bardziej rozbudowany sterownik pro-dukcji ITR. Za pomocą edytora można konfigurować pełną gamę opracowa-nych w ITR sterowników, przy czym zakres funkcjonalności określa stopień zaawansowania urządzenia zabezpie-czeniowego.Urządzenie MUPASZ 710plus posiada tzw. SLOTY, ktrórch w standardowej wersji jest 16. SLOT jest to zarezerwo-wane miejsce w pamięci nieulotnej słu-żące do przechowywania danych zwią-zanych z profilem. Edycja wszelkich da-nych związanych z profilami dokony-wana jest za pomocą programu narzę-dziowego ELF. Do danych tych należą:

y edycja widoku pola rozdzielni y budowa logiki pracy urządzenia

(pola rozdzielczego) y parametryzacja nastaw urządzeń za-

bezpieczeniowych y edycja tekstów występujących

w urządzeniu y archiwizacja nastaw, dziennika zda-

rzeń y odczytywanie rejestratora zakłóceń

oraz rejestratora kryterialnego y analiza i diagnozowanie stanu wy-

łącznika y przypisywanie funkcji do trójkoloro-

wych diod

Edycja widoku PolaDo budowy widoku pola rozdzielcze-go mamy do dyspozycji następujące elementy:Teksty, Pomiary, Czas, Aparaty łączenio-we, Szyny, Symbole Graficzne, Sygnali-zacje.Powyższy zestaw elementów pozwala

sterowniki polowe sN/nn z zaimplementowanym edytorem funkcji logicznych ElfInstytut Tele- i Radiotechniczny od początku lat 90 prowadzi pracę nad rozwojem cyfrowej techniki zabezpieczeniowej. Owocem tych pracy było opracowanie i wdrożenie pierwszego Polskiego mikroprocesorowego sterownika polowego SN. Od tego wydarzenia mija 20 lat. Obecnie na rynku znajduje się już 6 generacja sterownika o nazwie handlowej MUPASZ 710plus.

rys. 1. widok sterownika mupasz 710plus

rys. 2. widok wyświetlacza urządzenia mupasz 710plus



użytkownikowi zawrzeć na widoku po-la zestaw informacji dający pełen obraz prowadzonego ruchu na polu.

Edycja Logiki na profiluLogika profilu (działania urządzenia) tworzona jest graficznie, przy pomocy programu narzedziowego ELF, w opar-ciu o bloki funkcyjne zawarte w biblo-tece , której zawartość może być różna w zależności od konkretnej specyfikacji urządzenia. Jednak nieco upraszczając i generalizująć można przyjąć żę każda biblioteka udostępniana wraz z urzą-dzeniem MUPASZ 710plus składa się z:

y elementów logicznych pośród któ-rych można znaleźć: bramki logicz-ne, przerzutniki multi- i demulti-pleksery, konwertery i komparatory logiczne, oraz liczniki .

y bloków pośród których można zna-leźć: komparatory wartości analo-gowych, elementy czasowe (m.in. opóźnienia czasowe, impulsy twa-jące określony czas , zegar dobo-wy itp.), rejestry odwzorowywujące preryferia urządzenia (m.in. wejścia i wyjścia dwustanowe urządzenia, diody led, stany pracy zasilaczy itp.), elementy zapewniające komunika-cję logiki z interfejsem użytkownika (m. in. wpisy do dziennika zdarzeń, wyświetlanie ikon, przechwytywa-nia poleceń sterujących itp.).

y algorytmów pośród których można znaleźć: układy kontroli stanu i ste-rowania (np. łączników), zabezpie-czenia (np. I>>, technologiczne,tem-peraturowe), automatyki (np. SZR, AZBK).

rys. 3. fragment schematu logiki urządzenia

rys. 4. menu wybranego bloku

rys. 5. okno pomocy dla wybranego bloku

rys. 6. widok okna globalnej zmiany nastaw

Na rysunku 3 został przedstawiony fragment schematu logiki urządzenia MUPASZ 710plus stworzony przy po-mocy programu narzędiowego ELF.Biorąc pod uwagę złożoność i uniwer-salność bibliotek program narzędzio-wy ELF zapewnia projektantowi logi-ki wsparcie w postaci udostępniania opisu działania poszczególnych blo-ków funkcyjnych w plikach pomocy. Pliki pomocy są pogrupowane tema-tycznie, dzięki czemu można znaleźć

właściwe opisy. W przypadku gdy po-trzebna jest pomoc odnośnie zasto-sowanego bloku należy wybrać blok



i po rozwinięciu menu (prawy przy-cisk myszy) wybrać opcję „pomoc”. Spowoduje to otwarcie pliku pomocy

odpowiedniego dla wybranego blo-ku. Zostało to zilustrowane na rysun-kach 4 i 5:

Edycja nastawEdytor funkcji logicznych pozwala na edycję, import, eksport oraz ar-chiwizację nastaw. Edycję można wykonywać na dwa sposoby:

y na logice pracy pola zmieniając do-stępne parametry bloczka (konieczny jest klucz sprzętowy do aplikacji ELF)

y w globalnym oknie nastaw (nie wy-maga klucza sprzętowego)

Zmiana nastaw na logice pracy pola umożliwia przygotowanie do pełnej pa-rametryzacji pola rozdzielczego na eta-pie budowy logiki. Zaletą takiego po-dejścia jest to, że parametryzacja ta jest traktowana, jako nastawy fabryczne urzą-dzenia i nawet po przypadkowym zmia-nie konfiguracji można zawsze wrócić do dedykowanych nastaw początkowych.

mgr inż. Aleksander Kuźmiński, [email protected];

mgr inż. Łukasz Sapuła,[email protected];

mgr inż. Maciej Rup [email protected] n

rys. 7. widok okna zmiany nastaw na logice pracy pola






Innowacyjne optyczne przekładniki prądowe wysokich napięć są znakomitą alternatywą do klasycznych przekładników stosowanych w stacjach. Zalety to szeroki zakres pomiarowy, brak efektu nasycenia, możliwość pracy w sieciach AC i DC a także współpraca z urządzeniami pomiarowymi i zabezpieczeniowymi oraz opcja zdalnej komunikacji czynią te rozwiązanie innowacyjnym pod każdym względem. Producent, hiszpańska firma Arteche, która od lat pracuje nad tym rozwiązaniem jako jedna z pierwszych wprowadziła je do eksploatacji.

ną NIMI (Network Independent Interro-gation Technique). Czujnik ten może być stosowany zarówno do precyzyjnych po-miarów prądu zmiennego w systemach wysokonapięciowych jak i do pomia-rów prądu stałego. Terminal elektronicz-ny SDO MU, w terminologii angielskiej zwany Merging Unit, jest urządzeniem odpowiedzialnym za wysyłanie i odbie-ranie sygnałów świetlnych do i z czujni-ków prądowych znajdujących się w polu stacji energetycznej. Urządzenie SDO MU posiada wejścia do maksymalnie trzech optycznych czujników prądowych, jed-no analogowe wejście do tradycyjnych przekładników prądowych oraz maksy-malnie cztery opcjonalne analogowe wejścia do tradycyjnych przekładników napięciowych. Terminal SDO MU prze-twarza sygnały optyczne i analogowe z czujników i przekładników, wyznacza wartości prądu i napięcia, a następnie generuje na wyjściu standardowy sygnał w postaci cyfrowej zgodnej z normą IEC 61850. Sygnał ten składa się z wartości próbkowanych prądu i natężenia i prze-syłany jest przez złącze Ethernet do szyny procesowej IEC 61850 będącej siecią ko-munikacyjna stacji połączoną z urządze-niami EAZ.

ZASADA DZIAŁANIAPomiaru prądu w przekładniku SDO OCT oparty jest na zjawisku Faradaya. Pole magnetyczne wytworzone przez przepływ prądu oddziałuje na pola-ryzację światła w czujniku okalającym przewód z prądem. Sygnał optyczny okrążający przewód roboczy wewnątrz zamkniętej pętli czujnika doświadczy rotacji polaryzacji światła, kąt rotacji jest proporcjonalny do natężenia mie-rzonego prądu w przewodzie. Głowica przekładnika SDO OCT zawiera tzw. in-terferometr. Jest to przyrząd służący do pomiaru rotacji polaryzacji eliptycznej sygnałów świetlnych spowodowanej działaniem efektu Faradaya. Na pod-stawie sygnału wyjściowego z interfe-rometru terminal elektroniczny wyzna-cza wartość natężenia prądu elektrycz-nego w przewodzie roboczym.

ELEMENTY SYSTEMUKompletny przekładnik składa się z 3 głównych komponentów:1. Głowicy (rys.1) – pasywnego optycz-

nego przetwornika prądu. Jest to bezobsługowy element zaprojekto-

INNOWACYJNE pRZEkŁADNIkI pRąDOWE WN

najnowszy Optyczny Przekładnik Prądowy SDO OCT firmy ARTE-ChE służy do odczytu wartości

sygnału prądowego dla potrzeb urzą-dzeń pomiarowych i zabezpieczenio-wych w stacjach elektroenergetycz-nych. Przekładnik Optyczny SDO OCT firmy ARTEChE składa się z głowicy po-miarowej zamontowanej na kolumnie

izolatora oraz z terminala elektronicz-nego (ang. Merging Unit) SDO MU.Głowica przekładnika zawiera światło-wodowy czujnik pomiaru prądu działają-cy w oparciu o zjawisko Faradaya. Czujnik prądowy składa się ze zwojów specjalne-go włókna światłowodowego oraz z pa-sywnych elementów optycznych two-rzących opatentowaną technologię zwa-

fot.1 przekładniki optyczne na stacji w meksyku.



wany na długi czas pracy – ponad 30 lat. Posiadający izolację galwaniczną, całkowicie eliminujący ryzyko otwar-cia obwodów wtórnych. Dokładność do klasy 0,2S pracujący w szerokim zakresie poniżej 100A aż do 5000 A. Stosowany w instalacjach AC jak rów-nież w stacjach hVDC.

2. Izolatora (rys. 2)– nie wymagającego izolacji olejowej ani gazowej. Rdzeń wykonany jest z żywicy epoksydo-wej, osłona z gumy silikonowej. We-wnątrz rdzenia izolatora poprowa-dzone są jednomodowe kable świa-tłowodowe służące do przesyłania wartości pomiarów prądu z czujnika w głowicy do terminala elektronicz-nego. Dzięki zastosowaniu światło-wodów zakończonych fabrycznie standardowymi złączami nie wyma-gane są żadne przeróbki lub sprzęt specjalistyczny czy konieczność konserwacji przez fachowy perso-nel. Zaprojektowany zgodnie z wy-maganiami technicznymi dla dane-go napięcia znamionowego i wy-maganiami warunków zabrudzenio-wych w zakresie drogi upływu.

3. Merging unit (rys. 3) – terminal elek-troniczny przetwarzający sygnały pomiarowe z 3 głowic optycznych przekładników prądowych SDO OCT. Opcjonalnie może zawierać także 4 analogowe wejścia do przekładników napięciowych i jedno analogowe dla przekładnika prądowego. Posiada standardowe wyjście cyfrowe zgod-ne z szyną procesową IEC 61850-9-2LE. Dzięki temu urządzeniu można zbudować całą architekturę pomiaro-wą na stacji (patrz rysunek nr.4)

System pomiarowy zbudowany na optycznych przekładnikach prądowych WN jest niezwykle łatwy do instalacji i eksploatacji. Wiele zakładów gdzie pra-cują takie rozwiązania, najpierw instalo-wała takie rozwiązania szeregowo z kla-sycznymi przekładnikami prądowymi w celu wypróbowania tego rozwiązania. Po jakimś czasie okazywało się, że jest to niezawodne i dokładne. Wiele wykaza-

nych w artykule zalet powoduje, że roz-wiązanie przekładników optycznych jest alternatywą do klasycznych i można spo-dziewać się coraz większego udziału tego typu urządzeń w sieciach WN. W 2013 ro-ku na targach Energetab w Bielsku-Białej optyczny przekładnik prądowy WN typu SDO OCT otrzymał srebrny medal PGE Energetyka Odnawialna S.A.

Mgr inż. Dariusz StempińProtektel sp.j. – Oficjalny przedstawiciel

Arteche w Polscewww.protektel.pl

[email protected]+48 29 752 57 84

n

rys. 1. głowica przekładnika

rys. 2. izolator wsporczy do przekładnika

rys.3. merging unit – terminal elektroniczny

rys. 4. przykładowy schemat architektury stacyjnej z wykorzystaniem przekładników optycznych



http://www.protektel.pl


netowym dostępne są oznaczniki jed-noznakowe, z których instalator może wykonywać na miejscu pracy dowol-ny opis, czyli produkty gotowe do uży-cia. Innym sposobem jest samodzielne wykonanie opisu za pomocą plote-rów i drukarek na zamówionych „pu-stych” oznacznikach. Ostatnia metoda to tzw. oznaczniki z gotowym nadru-kiem. Brzmi niepozornie, ale to pierw-sza usługa w Polsce o takich funkcjo-nalnościach i oferowana na taką skalę na rynku oznaczeń kablowych ” – pod-kreśla ekspert.

Krok po krokuWykonawca wybiera interesujące go produkty po dokonaniu rejestracji lub zalogowaniu się na stronie internetowej PartexMarkOnline. Ważne, aby zakupy poprzedziła gruntowna analiza potrzeb instalatora – zanim zdecydujemy się na daną gamę oznaczników, powinniśmy odpowiedzieć na pytanie o środowisko pracy systemu oraz specyfikę instalacji,

co w bezpośredni sposób wpłynie na rodzaj odpowiednich oznaczników, kwestie materiałów oraz parametrów. Klient „klika” w dany produkt, wybiera ilość, rozmiar oraz kolor profilu. Istotne usprawnienia wprowadzono w zakre-sie opisu oznacznika. Wystarczy zaim-portować czy przekopiować opis np. z dokumentu tekstowego, z komplet-nej bazy w Excelu bądź programu wy-korzystywanego przez instalatora do projektowania instalacji. Na tym etapie określamy też parametry tekstu, czyli rozmiar czcionki, położenie opisu, wy-równanie. Następnie platforma samo-dzielnie, automatycznie dopasowuje długość oznacznika do ilości znaków oraz specyfiki opisu, w razie potrzeby sugerując jej zwiększenie lub skrócenie. Klient może decydować się na jedna-kową długość wszystkich oznaczników lub inne rozmiary, w zależności od pa-rametrów tekstu. Warto zaznaczyć, że platforma Parte-xMarkOnline jest niezwykle intuicyjna.

Wirtualne oznacznikiWystarczy wybrać typ oznacznika, jego rozmiar i kolor oraz zaimportować opis. Intuicyjna platforma poprowadzi nas przez kolejne etapy zamówienia. Teraz pozostaje jedynie kliknąć „zakończ”, a spersonalizowane oznaczniki pojawią się pod zaznaczonym adresem nawet następnego dnia. Kiedy niektórzy producenci dopiero raczkują w dziedzinie internetu, inni zdobywają kolejne rejony na jego mapie.

według badań analityków ryn-ku spośród wszystkich krajów europejskich to właśnie Polska

rozwija się w dziedzinie e-handlu naj-szybciej – już 70 % internautów miesz-kających nad Wisłą dokonuje zakupów za pośrednictwem sieci. Tendencja ta nie omija również branży instalatorów i wykonawców instalacji elektrycznych. Na rynku pojawiła się pierwsza platfor-ma do zamawiania spersonalizowa-nych oznaczników na żyły, kable i złą-cza. Na połączenie światów offline i online decydują się kolejni producenci. Inni od lat poszerzają swoją ofertę w tym zakresie. W firmie Partex do dostępne-go od kilku lat sklepu internetowego dołączyła nowa, automatyczna plat-forma do zamówień internetowych. „Udostępniamy trzy grupy produktów ściśle powiązanych z różnymi metoda-mi ich zamawiania – tłumaczy Tomasz Ćwik, szef sprzedaży firmy Partex Mar-king Systems. W naszym sklepie inter-



Co to oznacza? System przeprowadza klienta przez każdy etap zamówienia, podpowiada, na co jeszcze powinien zwrócić uwagę, pyta o najdrobniejsze szczegóły, aż otrzyma wszelkie informa-cje potrzebne do realizacji. Każdy krok konsekwentnie prowadzi do kolejnego, nie ma więc obawy, że któryś z etapów zostanie pominięty. Tym samym wyklu-czona jest także możliwość popełnie-nia błędu przez producenta - instalator decyduje zarówno o typie, rozmiarze oznacznika, jak i czcionce opisu.

Przydatne opcjePrzed potwierdzeniem zamówienia in-stalator wybiera również sposób po-sortowania produktów. „Odpowiednie posegregowanie oznaczników z goto-wym nadrukiem to jedna z kluczowych funkcjonalności PartexMarkOnline – podpowiada Tomasz Ćwik. Z założe-nia ta metoda ma znacznie usprawnić oraz przyspieszyć prace wykonawcy. Oznaczniki są dostarczane jako goto-we do montażu – w postaci na rolce, na taśmie, posortowane wedle nada-nej przez klienta nazwy kabla, jego obwodu czy numeru itp. Klient zysku-je pewność, że w tej konkretnej paczce znajdują się tylko i wyłącznie oznaczni-ki dedykowane danemu przewodowi.” Po podliczeniu kosztów i wyborze spo-sobu dokonania płatności, system pyta o adres oraz czas dostawy. Co ciekawe, paczka z produktami stworzonymi na nasze indywidualne zamówienie może pojawić się na naszym progu już na-stępnego dnia! „Standardowo zamó-wienie realizowane jest w ciągu 2-3 dni roboczych – tłumaczy ekspert. Jednak jako pierwsi proponujemy również tzw. usługę express, czyli 24-godzinną. Jeśli

dyspozycję złożymy do 9 rano, już na drugi dzień będziemy mogli przystąpić do znakowania sieci”.

Wersja: standardJednocześnie cały czas rozwijana jest platforma do zamówień standardo-wych, czyli zakupu gotowych ozna-czeń jednoznakowych, profili do sa-modzielnego zadruku lub zapisania oraz pozostałych produktów, oprogra-mowania, akcesoriów czy urządzeń do aplikacji. System zamówień online jest prosty w obsłudze, wykonawca ma do-stęp do wszystkich produktów uspraw-niających proces opisywania instalacji. Klient, za pomocą szczegółowej historii transakcji, może powtarzać zlecenia lub kopiować wybrane pozycje. System PartexMarkOnline dedykowa-ny jest przede wszystkim instalatorom, którzy nie mają własnego sprzętu do

opisywania oznaczeń lub przygotowy-wanie oznaczeń na ich potrzeby byłoby zbyt pracochłonne - choć twórcy jed-nocześnie przekonują o jego uniwer-salności. To także program skierowany do osób, którym zależy na czasie, za-mówienie bowiem może być zrealizo-wane nawet w ciągu doby. Niezwykle istotna jest intuicyjna obsługa platfor-my oraz szeroki zakres oferowanych produktów – od elastycznych znacz-ników PPQ ściśle przylegających do kabla, których rozmiary pozwalają na umieszczenie aż 4 linijek tekstu po sta-lowe PKS odporne na temperaturę do +400°C. Dzięki temu PartexMarkOnline to jedyna tego rodzaju propozycja na rynku oznaczników przewodów i kabli.

n



istnieje wiele metod, które umożliwia-ją zweryfikowanie jaki jest stan izola-cji układu. Wśród nich wyróżnić moż-

na m.in. test Meggera, pomiar współ-czynnika strat dielektrycznych oraz pojemności uzwojeń, metodę impul-sową, metodę spektroskopii niskoczę-stotliwościowej, a także pomiary oparte o kontrolę poziomu wyładowań niezu-pełnych (WNZ). Ze względu na sposób przeprowadzania pomiaru metody te można podzielić na wykonywane przy wyłączonym urządzeniu (w trybie offli-ne), oraz przy urządzeniu pracującym (w trybie online). Tradycyjne metody oparte na pomiarach napięciem stałym umożliwiają sprawdzenie stanu układu odłączonego od zasilania. Wyzwaniem jest natomiast kontrola układu w trak-cie jego normalnej pracy, co jest szcze-gólnie istotne dla urządzeń wymagają-cych sporadycznego odłączania spod napięcia.

Zasada działaniaMonitor InsulGardTM umożliwia cią-głe kontrolowanie poziomu WNZ w trybie online dla pracującego urządzenia. WNZ będące lokalnym przebiciem izolacji jest bardzo dobrym wskaźnikiem stanu izolacji układu. Postępująca degradacja izo-lacji skutkuje wzrostem aktywno-ści WNZ, dzięki czemu możliwe jest wnioskowanie o stanie izolacji układu na podstawie trendów pokazujących zmiany wskaźników PDI, PPC oraz Qmax. Wyładowaniom w izolacji to-warzyszy powstawanie pola elektro-magnetycznego, a także emisja fal dźwiękowych. InsulGardTM do kontro-lowania poziomu WNZ wykorzystuje kondensatory sprzęgające (1), moduł RTD (2) oraz przekładniki prądowe RFCT (3). Unikalna technologia InsulGardTM za-pewnia ciągłą kontrolę stanu izolacji takich urządzeń średniego napięcia jak silniki, rozdzielnice, suche transforma-tory, wyłączniki, głowice kablowe, czy generatory.Analiza technologii pomiaru WNZ wy-kazała silną zależność wskaźników od warunków klimatycznych oraz obcią-żenia układu. W związku z tym moni-tor wyposażono w dodatkowe wejścia umożliwiające kontrolowanie wartości prądu obciążenia, temperatury oraz wilgotności.

Możliwości predykcyjneZbieranie w pamięci urządzenia da-nych o poziomie WNZ umożliwia wprowadzenie predykcji stanu izola-cji kontrolowanych urządzeń. Na pod-stawie trendów i wskaźników można określić z wyprzedzeniem czy kontro-lowane urządzenie powinno zostać

Ciągła kontrola stanu izolacji urządzeń średniego napięcia przy pomocy monitora Insulgardtm firmy EatonUszkodzenie izolacji stojana należy do najczęstszych uszkodzeń silników średniego napięcia. W przypadku wystąpienia awarii konieczne jest najczęściej przezwajanie silnika. Nieplanowany przestój instalacji w przypadku krytycznych urządzeń technologicznych może generować straty dla zakładu produkcyjnego, które znacznie przekraczają koszty samego silnika.

1

2

3



odstawione do przeglądu, a tym sa-mym można uchronić się od niepla-nowanego i pociągającego za sobą olbrzymie koszty postoju awaryjne-go. Gromadzone charakterystyki fazo-we pokazują ponadto z jakim typem uszkodzenia izolacji mamy do czynie-nia: pogorszenie stanu izolacji pomię-dzy przewodami fazowymi, rozwar-stwienie izolacji, groźba zwarcia do-ziemnego. Możliwość przewidywania uszkodzenia izolacji stwarza szansę zoptymalizowa-nia zarządzania utrzymaniem ruchu w przedsiębiorstwie. Zamiast wykony-wać okresowe przeglądy stanu izolacji można reagować dopiero w momen-cie, gdy wskaźniki oceniające stan izo-lacji ulegają pogorszeniu.

Przykładowa aplikacja dla silnika SNSilniki oraz generatory SN należą do najczęściej kontrolowanej grupy urzą-dzeń z wykorzystaniem monitora In-sulGardTM. W typowej aplikacji wyko-rzystuje się zestaw trzech kondensa-torów sprzęgających przyłączanych do zacisków silnoprądowych. Żeby zwiększyć dokładność pomiaru do-datkowo stosuje się moduł RTD, któ-ry umożliwia podłączenie do sześciu czujników PT100 znajdujących się w uzwojeniu stojana. Czujniki PT100 działają jak anteny zbierające emito-wane przez WNZ pole elektromagne-

tyczne. Moduł RTD umożliwia odsepa-rowanie sygnałów o paśmie 1-20 Mhz od sygnału wykorzystywanego przez zewnętrzny przekaźnik zabezpiecza-jący układ przed przeciążeniem. Dla generatorów dużej mocy dodatkowo zwiększa się możliwości pomiarowe dodając drugi moduł RTD, dzięki cze-mu możliwe jest kontrolowanie do 12 czujników PT100.

Przykładowa aplikacja dla rozdzielnicy SNPoza maszynami wirującymi Insul-GardTM może kontrolować stan izolacji rozdzielnicy SN oraz zawartych w niej elementów takich jak izolatory, wyłącz-niki, szyny główne, głowice kablowe. W aplikacjach tych najczęściej wyko-rzystuje się zestaw trzech kondensa-torów sprzęgających na trzy pola od-pływowe oraz dodatkowo przekładnik RFCT montowany na ekranach kabli odpływowych.

Korzyści wynikające z technologii InsulGardTM

Podstawowe korzyści jakie daje Insul-GardTM to kontrola instalacji w trakcie jej pracy, która dostarcza informa-cji o zbliżającym się trwałym uszko-dzeniu izolacji. Dzięki temu można podjąć odpowiednie środki zarad-cze i przygotować się do planowa-nego postoju remontowego insta-lacji. Wiedza o stanie instalacji daje

przykładowa aplikacja dla silnika sn

charakterystyki fazowe, wzrost ppc w 1 i 3 ćwiartce (kolor różowy) oraz zdjęcie prezentujące wykrytą przez monitor de-gradację izolacji między dwoma fazami w generatorze 49 mVa

ponadto możliwość prawidłowego rozplanowania procesu produkcyj-nego z uwzględnieniem dostępności instalacji.W przypadku gdy monitoringiem ob-jęto większą liczbę odbiorów możliwe jest wskazanie, które z nich w pierwszej kolejności muszą zostać odstawione do remontu. Generowane przebiegi fazo-we dodatkowo sugerują w jakim miej-scu należy szukać uszkodzenia izolacji. Opcja monitoringu zdalnegoMonitor InsulGard wyposażony jest w wyjścia przekaźnikowe informujące o przekroczeniu alarmów 1 i 2 stopnia. Ponadto oprogramowanie InsulGard umożliwia podglądanie przebiegów oraz wykonywanie analiz korelacyj-nych pokazujących jaka jest zależność pomiędzy poziomem WNZ a czynnika-mi klimatycznymi takimi jak wilgotność i temperatura.W celu zapewnienia kompleksowej oferty firma EATON umożliwia wyko-nanie monitoringu zdalnego w opar-ciu o modem GSM. Dane z monitora zbierane są do centralnego serwera w USA, gdzie są obrabiane przez ze-spół specjalistów z zakresu WNZ. Na podstawie tych analiz generowane są comiesięczne raporty informują-ce o stanie izolacji kontrolowanego układu.

Marek Gackowskin



Napędy Vlt® Dużych mocy – siła oferty Danfoss Drives

Dotychczasowe osiągnięcia i silną pozycję lideraRuch w kierunku napędów dużych mo-cy nie jest czymś nowym w działalności Danfoss Drives, lecz tylko logiczną kon-tynuacją rozwoju obszarów biznesu, tych, w których od lat Danfoss jest na pozycji lidera wśród dostawców urzą-dzeń dla przemysłu.W dzisiejszych czasach rynek napę-dów regulowanych podąża w kie-runku standaryzacji rozwiązań i obej-muje coraz to większy zakres mocy. W standardowych rozwiązaniach li-czy się najwyższej jakości kompo-nent spełniający wymogi specyfika-cji. Przetwornice częstotliwości VLT® dużych mocy idealnie wpisują się w to zapotrzebowanie.

RynekPonad 60 różnych firm na całym świecie produkuje i sprzedaje prze-twornice częstotliwości, jednak tylko nie więcej niż 15 z pośród nich ofe-ruje te urządzenia w zakresie dużych mocy sięgając po Megawaty. Tylko zaledwie kilka z pośród tych 15 to fir-my, dla których napędy elektryczne

są głównym produktem oferty, dla których przetwornice częstotliwości znajdują się w centrum kompetencji. Danfoss Drives jest wśród tych kilku firm i może pretendować do pozy-cji lidera oferując wraz z produktem ogromne doświadczenie aplikacyj-ne i najnowszą, niezawodną, ekono-miczna technologię.

Konkurencyjność

Z przeprowadzonych badań opi-nii użytkowników na temat „co cenią w napędach najwyżej”, wynika że klu-czowymi kryteriami wyboru dostawcy są niezawodność oraz jakość i dostęp-ność obsługi serwisowej. Są to obsza-ry, w których Danfoss posiada bardzą dobrą reputację i od 40 lat buduje na nich swoją markę - VLT® The Real Dri-ve – markę będącą synonimem jakości i kompetencji. Te cechy dowodzą atrak-cyjności oferty Danfoss w zakresie na-pędów dużych mocy.

Napęd dużej mocy najmniejszy w swojej klasieOferta VLT® w zakresie dużych mocy to napędy dostępne w dwóch typach obudów: kompaktowe (wiszące do mocy 200kW, stojące do 400kW) oraz modułowe (szafowe) dla mocy powy-żej 450kW /400-500V (630kW / 690V) sięgające aż do 1,4 MW. We wszystkich przetwornicach Danfoss o mocy nominalnej powyżej 75/90 kW zastosowano nową platformę sprzę-tową pozwalającą na całkowite odse-parowanie kanału radiatora od części energoelektroniki sterowniczej. Pod-zespoły o wysokiej sprawności i inno-wacyjna konstrukcja sprawiają, że prze-twornice częstotliwości VLT® dużej mo-cy posiadają niezwykle małe wymiary oraz są łatwe w uruchomieniu i eksplo-atacji. Napędy kompaktowe mogą być montowane jeden obok drugiego, bez odstępu, w standardowych szafach ste-rujących. Sprawność tych przetwornic – powyżej 98% stawia je w czołówce światowej, w tej grupie napędów Wszystkie typy oferowanych obudów (IP00, IP21, IP54) mogą być fabrycznie wyposażane we wbudowane filtry RFI,



szybkie bezpieczniki i odłącznik zasi-lania, chopper hamulca. Bezpośredni dostęp do szyny prądu stałego pozwa-la na realizację układów wielonapędo-wych pracujących w układach loadsha-ring (praca w trybie podziału obciąże-nia) lub współpracę z zewnętrznymi układami zwrotu energii do sieci zasi-lającej.

Elastyczność konfiguracji

Modułowa (szafowa) konstrukcja naj-większych napędów VLT® to maksy-malna uniwersalność doboru konfigu-racji do wielu specyficznych zastoso-wań. Inwerter przetwornicy częstotli-wości w konfiguracji modułowej wy-korzystuje te same elementy mocy co mniejsze jednostki kompaktowe. Mniej podzespołów to większa niezawod-ność podczas serwisowania. W napę-dach modułowych, wszystkie podze-społy urządzenia są dostępne od fron-tu szafy, co skraca czas diagnostyki, wy-miany części, przestoju. Jako platformę zabudowy modułu podstawowego przyjęto standard szaf sterowniczych Rittal. Szerokość zabu-dowy największych jednostek (moce powyżej 630kW/400V i 710 kW) wynosi 1800 mm). W skład modułu podstawo-wego wchodzą:

y wejściowe zaciski zasilania (dostęp od dołu)

y moduł prostownika y dławiki obwodu DC y chopper hamulca (opcjonalny) y moduł zwrotu energii (opcjonalny) y moduły inwertera, 2 lub 3 zależnie

od mocy y zaciski silnika

Podstawowy moduł może być uzupeł-niony o

y moduł opcji wejściowych (szerokość zabudowy

y 500 mm) może zawierać: y rozłącznik zasilania

y bezpieczniki y filtr harmonicznych y dławiki sieciowe y opcja dostępu z góry do zacisków

zasilania

Inteligentny układ chłodzenia optymalizuje pracę

Wydzielony kanał chłodzenia pozwala na łatwą instalację wersji IP00 napędów VLT® dużej mocy w standardowych sza-fach sterowniczych Rittal TS8. Oferowa-ne akcesoria dostępne są dla szaf o wy-sokościach 1800 mm oraz 2000 mm. Dla zainstalowania pojedynczej kom-paktowej przetwornicy częstotliwości minimalna głębokość szafy to 500 mm, a szerokość 600 mm. Przy montażu kil-ku urządzeń można zastosować szer-szą szafę Rittal TS8 i wewnątrz nie trze-ba zachowywać bocznych odstępów między napędami. Dedykowane kanały wentylacji dla jednostek dużych mocy dla prze-twornice częstotliwości dla mocy 75/90 – 400/450 kW /400V i 37 – 630 kW/690V w obudowach IP00 poprzez pełne wy-dzielenie kanału wentylacji radiatora i oferowane jako dodatkowe kanały wentylacyjne są w stanie odprowadzić co najmniej 85% strat cieplnych w spo-sób całkowicie odseparowany od wnę-trza zabudowy szafowej.Ma to szczególne znaczenie dla prze-twornic instalowanych w pomieszcze-niach o szczególnie trudnych warun-kach środowiskowych – duże zapyle-nie, wysoka wilgotność, wysoka tem-peratura otoczenia gdzie bilans ter-miczny szafy sterowniczej wymuszałby stosowanie bardzo forsownej wentyla-cji i specjalnych wkładów filtracyjnych w otworach wlotowych i wylotowych powietrza wentylacyjnego.Opcja kanałów chłodzenia to sposób montażu napędów dużej mocy w stan-dardowych szafach Rittal TS8wykorzystujący zalety inteligentnej

koncepcji chłodzenia tych urządzeń. Koncepcja ta zapewnia:

y Szybką i łatwą instalację wykorzy-stującą standardowe opcje, oszczę-dzającą czas i koszty

y Wykorzystanie wewnętrznego wen-tylatora przetwornicy do odprowa-dzenia poza szafę ciepłego powie-trza, eliminuje koszt dodatkowego wentylatora dla szafy Rittal

y Odprowadzenie 85% strat cieplnych napędu kanałem chłodzącym na zewnątrz i zachowanie niskiej tem-peratury dla innych komponentów w szafie

y Odseparowanie powietrza chłodzą-cego radiator od wnętrza przetwor-nicy częstotliwości i utrzymanie napędu czystym, i poza wpływem agresywnych środowisk z otoczenia

y Ochronność obudowy IP54/NE-MA12 lub wyższa

y Jednolity wygląd instalacji w przy-padku, gdy obok, inne podzespoły montowane są w standardowych szafach sterowniczych

Pełna zgodność aplikacyjna w całym zakresie mocyWszystkie przetwornice nowej genera-cji, niezależnie od zakresu mocy i wy-konań sprzętowych zachowują pełną zgodność aplikacyjną w ramach każdej z rodzin. Oznacza to, że wyposażenie opcjonalne (moduły rozszerzeń magi-stral komunikacji cyfrowej, moduły roz-szerzeń aplikacyjnych, wersja oprogra-mowania jednostki głównej) są iden-tyczne niezależnie czy jest to napęd małej mocy czy największa przetwor-nica w rodzinie. Pozwala to na bardzo elastyczne roz-szerzanie funkcjonalności w miarę roz-woju aplikacji i dostosowanie jej do zmieniających się potrzeb.

Szczegółowe informacje dotyczące przetwornic częstotliwości

Duże moce VLTÒ i innych produktów oferty Danfoss Drives można znaleźć

na stronach internetowych: www. danfoss.pl/napedy

Danfoss Poland Sp. z o.o.ul. Chrzanowska 5

05-825 Grodzisk Mazowieckitel. 22-755 06 68fax 22-755 07 01

e-mail: [email protected]/napedy

n



początkowo nowa oferta słupów i masztów będzie obejmowała słupy o wysokościach od 3m do

12m o kształtach: y stożek okrągły, y stożek sześciokątny, y stożek ośmiokątny,

oraz maszty o wysokości od 12m do 20m o kształtach:

y stożek okrągły, y stożek ośmiokątny.

Jest to wstępny program produkcji, który ma być rozszerzony i dostosowa-ny do wymagań klientów firmy.

Wykonanie słupów i masztówSłupy i maszty wykonywane będą z blachy stalowej klasy S235, S275 lub S355 o grubości od 3mm do 4mm (za-leżnie od potrzeb wytrzymałościo-wych), ugiętej na profil o przekroju wielokąta lub kołowy o stałej zbież-ności. Wyprofilowane blachy łączone będą metodą spawania laserowego, co w znacznym stopniu poprawi este-tykę konstrukcji (brak widocznych po-łączeń zewnętrznych). Posadowienie słupów nie zostanie zmodyfikowane. Konstrukcje zostaną dostosowane do

istniejących typów fundamentów pre-fabrykowanych.

Wykonanie stopy do słupów i masztów (płyta mocująca)Słupy oraz maszty oświetleniowe będą posiadały trwale przymocowaną stopę (płytę mocującą), dzięki czemu mogą być ustawione na fundamentach be-tonowych lub innym odpowiednio sta-bilnym podłożu. Mocowanie następuje za pomocą śrub lub śrub kotwiących. Słupy oświetlenia ulicznego o wysoko-ściach od 3 m do 12 m będą wyposa-żone w zaczep zawiasowy ułatwiający ustawianie słupa.Stopy do słupów i masztów posado-wionych na fundamencie prefabryko-wanym wytłaczane będą z blachy i od-powiednio użebrowane, konstrukcja węzła mocującego całkowicie ukryta

jest w dolnej części stopy. Również śru-by mocujące stopę oraz zawias ukryte będą w jej dolnej części, co zabezpie-cza złącze śrubowe od działania szko-dliwych czynników zewnętrznych. Otwory rewizyjne śrub zakryte będą zaślepkami po przykręceniu stopy słu-pa (masztu) do fundamentu.Rozwiązanie stopy gwarantuje wysoką estetykę i umożliwia spełnienia wyma-gań normy EN 12767 dotyczącej bez-pieczeństwa biernego słupów oświe-tleniowych. Rozwiązanie konstrukcyjne jest chronione w U.P.RP.Stopy do masztów posadowionych na fundamentach prefabrykowanych lub monolitycznych wykonane będą z bla-chy o grubości od 18mm do 25mm z odpowiednim użebrowaniem zwięk-szającym sztywność połączenia maszt – fundament.

Nowe słupy i maszty oświetleniowe firmy Elektromontaż Rzeszów

Dobiega końca realizacja nowej linii produkcyjnej słupów i masztów stalowych wykonywanych w technologii cięcia i spawania laserowego, obecnie trwają prace rozruchowe w drugiej części linii realizującej sam proces spawania laserowego, pierwsza część linii rozkroju i formowania słupów pracuje jużod 6 miesięcy.

grubość stali w mm

powłoka cynkowa (z jednej strony)

lokalna grubość powłoki(wartość minimalna)

uśredniona grubość powłoki(wartość minimalna)

≥1,5 do <3 45mm (315g/mkw) 55mm (385g/mkw)≥3 do <6 55mm (385g/mkw ) 70mm (485g/mkw )

≥6 70mm (485g/mkw ) 85mm (585g/mkw )



Zabezpieczenie ochronne powierzchniPowierzchnia zewnętrzna i wewnętrzna bę-dzie zabezpieczona antykorozyjnie przez cynkowanie zanurzeniowemu (ogniowe-mu), które zapewnia powłokę cynkową o grubości jak w załączonej tablicy.Trwałość takiego zabezpieczenia gwaran-tuje bezobsługowe użytkowanie słupów i masztów od kilkunastu do kilkudziesię-ciu lat, w zależności od rodzaju atmosfery (przemysłowa, miejska, nadmorska, wiej-ska). Dla stref o dużej agresywności atmos-fery (dwutlenek siarki, tlenki azotu, związki soli), zalecamy pokrywanie słupów powło-kami malarskimi. Na życzenie słupy i maszty pokrywa się dodatkowymi powłokami ma-larskimi w dowolnej palecie kolorystycznej, łącznie z malowaniem farbami specjalnymi: nie przyjmujące brudu, fluorescencyjne, fo-toluminescencyjne, efekt Kameleon i wiele innych. Dzięki temu trwałość może być od-powiednio przedłużona.Grubość powłok cynkowych na częściach, nie poddanych odwirowaniu (wg tablicy 2 normy EN ISO 1461)

Wnęka słupowaKażdy słup oświetleniowy będzie wypo-sażony w drzwiczki, które zapewniają do-stęp i zabezpieczają wyposażenie elek-tryczne słupa. Jest to pokrywa mocowa-na do słupa za pomocą zamka śrubowego na klucz trzpieniowy sześciokątny (imbus). Zapewnia ona ochronę wnęki w stopniu IP 43. Wnęka słupowa umożliwia instalo-wanie tabliczki bezpiecznikowej, której wymiary (szer. x głęb. x wys.) wynoszą nie więcej niż:

y dla słupów parkowych i ulicznych h 7m: 85 x 85 x 400 mm

y dla słupów ulicznych h>7m: 90 x 110 x 400 mm

y dla masztów: 110 x 150 x 400 mm

Maszty oświetleniowe będą posiadać dwie wnęki pozwalające na wygodny montaż wyposażenia elektrycznego. We wnękach znajduje się zaczep uziemiający z otworem na śrubę M 10.

WysięgnikiDla słupów wykonywanych w nowej tech-nologii spawania laserowego został opraco-wany wysięgnik o długościach 0,5m, 1,0m, 1,5m, 2,0m, 2,5m, przy założeniu zastosowa-nia maksimum 4 ramion wysięgnika. Jego konstrukcja przystosowana będzie do mo-cowania większości typów opraw oświetle-niowych występujących na rynku. Dla masz-tów, rozwiązanie ich zakończenia będzie pozwalało zamocować wszystkie dotych-czasowe konstrukcje będące w produkcji Elektromontaż Rzeszów S.A.

n



w pierwszych modelach nowej serii wysokonapięciowych mierników izolacji konstrukto-

rom Sonela udało się pogodzić pozor-nie sprzeczne cechy, jakie miały posia-dać urządzenia, czyli bardzo dużą od-porność na zakłócenia zewnętrzne oraz możliwość pracy na obiektach, gdzie występuje wyindukowane napięcie. Dodatkowo konieczne było zapewnie-nie maksymalnego bezpieczeństwa podczas wykonywania pomiarów. Większość obecnych na rynku mierni-ków do badań izolacji przed rozpoczę-ciem właściwego pomiaru sprawdza, czy na obiekcie nie występuje napię-cie; jeśli nie przekracza pewnej war-tości (z reguły ok. 25 V), wówczas roz-poczyna się właściwy pomiar. mierniki mic-5010, mic-5005, mic-5050 oraz mic-10k1 używają unikalnego algo-

rytmu dla rozpoznania charakteru napięcia występującego na obiekcie. Jeśli stwierdzone jest napięcie siecio-we, wówczas pomiar nie zostanie wy-konany; natomiast jeśli napięcie jest wygenerowane przez pole elektro-magnetyczne - wówczas pomiar zo-stanie wykonany, a miernik wyświe-tli jego wynik. metoda ta umożliwia prowadzenie pomiarów w obecno-ści bardzo silnych pól elektromagne-tycznych tam, gdzie dotychczas było to niewykonalne.MIC-5050 podobnie jak wprowadzone wcześniej modele MIC-5010 i MIC-5005 zapewnia pomiary rezystancji izolacji napięciem wybieranym spośród 100, 250, 500, 1000, 2500 oraz 5000V lub do-wolnym, wybranym przez użytkownika napięciem z zakresu 50..5000V (co 10 lub 25 V). miernik mic-10k1 posiada posze-

rzony do 10kV zakres napięcia pomia-rowego (może być ono również wybie-rane płynnie w zakresie 50V..10000V). Oba nowe mierniki umożliwiają pomiar współczynników DAR, PI lub Ab1, Ab2, rezystancji izolacji napięciami narastają-cymi schodkowo (SV) i wskaźnika rozła-dowania dielektryka (DD), oraz podob-nie jak model MIC-5010 pomiar ciągło-ści połączeń ochronnych i wyrównaw-czych prądem ≥200 mA.Nowe funkcje i cechy mierników MIC-5050 oraz MIC-10k1 to:

y graficzny wyświetlacz, umożliwiają-cy, oprócz wyświetlania wszystkich mierzonych wartości oraz ustawień bez konieczności przełączania ekra-nów, również graficzne zobrazowa-nie pomiaru w czasie (rys. 2);

y wybierana wartość prądu pomia-rowego 5mA (oprócz 1,2 i 3 mA, jak

mIC-10k1, mIC-5050: kolejne modele mierników rezystancji izolacjiRodzina najnowszych przyrządów do pomiarów rezystancji izolacji Sonel S.A. poszerza się o 2 kolejne modele, z których MIC-10k1 umożliwia między innymi pomiary rezystancji izolacji napięciem do 10kV.

rys. 1 pomiary izolacji transformatora miernikiem mic-10k1 produkcji sonel s.a.



w modelach MIC-5010 i MIC-5005), zapewniająca jeszcze szybsze ładowanie obiektów o bardzo dużej pojemności;

y unikatowa możliwość pomiaru rezystancji izolacji kabli 3-, 4- oraz 5-żyło-wych w sposób automatyczny za pomocą przystawki AutoISO-5000, eli-minująca konieczność ręcznego przełączania poszczególnych żył kabla dla wykonania całej, wymaganej sekwencji pomiaru;

y możliwość pomiaru temperatury w trakcie pomiarów izolacji za pomocą dodatkowej sondy;

y funkcja lokalizacji uszkodzenia (dopalanie) – w trybie tym przyrząd nie przerywa pomiaru w przypadku wystąpienia przebicia, co ułatwia wyszu-kanie jego miejsca.

Przełączanie ekranu z trybu wartości do trybu wykresu (do wyboru: rezystan-cja i prąd upływu lub rezystancja i napięcie w czasie) pozwala prześledzić zmiany wartości rezystancji i prądu upływu lub napięcia w trakcie pomia-ru, lub przeanalizować przebieg pomiaru po jego zakończeniu; tryb wykresu dostępny jest dla wszystkich funkcji (pomiary rezystancji izolacji, dopalanie, SV, DD). Po zakończeniu pomiaru można poruszać się po ekranie kursorem, wówczas wyświetlana jest dokładna, zmierzona wartość dla danego czasu.W odróżnieniu do obecnych na rynku przyrządów, nawet renomowanych marek, w miernikach Sonel-a postawiono nie tylko na bezpieczeństwo i ja-kość samych przyrządów, ale również akcesoriów – bezpieczne przewody o gwarantowanej wytrzymałości napięciowej 11kV posiadają specjalne, bez-pieczne wtyki; również sondy oraz krokodyle pomiarowe spełniają rygory-styczne wymagania normy PN-EN 61010-031. Akcesoria dostarczane są wraz z poręcznym futerałem. Do pomiarów przewidziane są przewody o długo-ściach od 3 metrów (standardowe) do 20 metrów – tak długie przewody mogą być stosowane dzięki dużej odporności mierników na zakłócenia.Same urządzenia, ze względu na gabaryt wymuszony rodzajem zasilania, gwarantującym dużą wydajność prądową, oraz normami bezpieczeństwa

rys. 2. ekran miernika mic-10k1 w trybie wartości oraz wykresu.

rys. 3. akcesoria do mierników izolacji 5i 10kV



elektrycznego, posiadają obudowę w kształcie poręcznej walizki gwaran-tującej możliwość pracy w trudnych warunkach klimatycznych (IP 67 dla za-mkniętej obudowy) oraz wysoką kate-gorię pomiarową CAT IV 600 V (CAT III 1000 V). Ułatwieniem, w przypadku ko-nieczności ręcznego transportu w nie-sprzyjających warunkach, jest opcjonal-ny futerał-plecak na przyrząd (rys. 4).Przełączanie napięć pomiarowych oraz funkcji odbywa się za pomocą pokrę-tła; wybór opcji obsługiwany jest bez-pośrednio przyporządkowanymi im przyciskami, w menu natomiast można wybrać ogólne parametry pomiarów i funkcji. Podświetlenie ekranu i klawi-szy ułatwia pracę w warunkach niedo-statecznej widoczności. Obecność na-pięcia na zaciskach podczas pomiaru sygnalizowana jest diodami LED. Pokry-wa obudowy może być w razie koniecz-ności w prosty sposób zdjęta ułatwiając pomiary w szczególnych warunkach.Niewątpliwym atutem przyrządów jest zakres pomiarowy – maksymalna mierzona wartość rezystancji wynosi 40TΩ dla MIC-10k1 (20TΩ dla MIC-5050). Każdy pomiar, zarówno w przypadku upływu zaprogramowanego czasu, jak też ręcznego przerwania, kończy się rozładowaniem obiektu przez mier-nik, w trakcie którego wyświetlana jest na bieżąco opadająca wartość napię-cia na obiekcie. Czas trwania pomiaru określa użytkownik – maksymalnie 99 minut 59 sekund. Mierniki wyróżniają się spośród innych, podobnych urzą-dzeń tym, że w trakcie pomiarów re-zystancji izolacji odbywają się również pomiary współczynników DAR, PI (lub

Ab1, Ab2 – do wyboru przez użytkow-nika); interwały czasowe, w których dokonywane są odczyty rezystancji do obliczenia współczynników mogą być dowolnie wybrane przez użytkownika (maksymalnie 600 s) - nie ma koniecz-ności uruchamiania osobnej funkcji po-miarowej. Po zakończeniu pomiaru do pamięci zapisywane są wszystkie uzy-skane wyniki (rezystancje zmierzone po określonych czasach, współczynniki absorpcji, rzeczywiste napięcie w trak-cie pomiaru, prądy upływu, pojemność obiektu) oraz wartości rezystancji izola-cji w czasie, pozwalające na odtworze-nie wykresu - charakterystyki. Pomiar rezystancji izolacji może odby-wać się dwuprzewodowo lub trójprze-wodowo - pozwalając wyeliminować wpływ prądów upływności powierzch-niowej. Dodatkowo mierniki posia-dają funkcję zaawansowanych filtrów (sprzętowych oraz programowych), umożliwiających stabilizację wyniku w szczególnie trudnych i niestabilnych warunkach pomiarowych. Po urucho-mieniu funkcji wartości cząstkowe mie-rzonych rezystancji izolacji są filtrowa-ne w wybranych przez użytkownika przedziałach czasowych.Oprócz klasycznych pomiarów rezy-stancji izolacji przyrządy umożliwiają również pomiary napięciem narastają-cym schodkowo (SV), kiedy stopniowo zwiększane jest narażenie izolacji, po-zwalając ujawnić niektóre rodzaje jej uszkodzeń, jak np. zawilgocenie. Każda seria pomiarów SV składa się z nastę-pujących po sobie, w ciągu ustalone-go czasu, pomiarów napięciem zwięk-szającym się skokowo – na przykład:

2 kV → 4 kV → 6 kV → 8 kV → 10 kV. Po zakończeniu serii pomiarów do pamię-ci zapisywane są wszystkie wyniki dla poszczególnych napięć.Kolejna funkcja to pomiar wskaźnika rozładowania dielektryka (DD), który jest wielkością charakteryzującą jakość izolacji niezależną od napięcia próby. Wskaźnik DD pozwala na ocenę pogar-szania (starzenia się) parametrów izolacji, wykrywa obecność wilgoci lub rozwar-stwień. Pomiar polega na naładowaniu obiektu (jak podczas pomiaru rezystan-cji izolacji), a następnie, po rozładowaniu obiektu przez 60 s, pomiarze prądu roz-ładowania. Pozwala to zmierzyć ładunek zmagazynowany w dielektryku, a przez to ocenić stan izolacji.W miernikach MIC-10k1 oraz MIC-5050, podobnie jak w modelu MIC-5010, dla funkcji pomiaru rezystancji izolacji lub ciągłości użytkownik ma możliwość ustawienia limitów, czyli wartości gra-nicznych pomiaru. Po zakończeniu po-miaru na wyświetlaczu pojawia się do-datkowy komunikat wskazujący, czy wy-nik nie przekroczył ustawionego limitu. Informacja o ustawionym limicie i wyni-ku testu jest zapisywana wraz z rezulta-tem pomiaru do pamięci miernika.Uzupełnieniem możliwości MIC-10k1 oraz MIC-5050 jest pamięć o strukturze drzewiastej, pozwalająca na zapis kil-kudziesięciu tysięcy wyników pomia-rów podzielonych zgodnie ze struktu-rą późniejszego protokołu, a każdy wy-nik może zostać indywidualnie opisany za pomocą wywoływanej na ekranie wirtualnej klawiatury lub dodatkowej klawiatury bluetooth (po pomiarze lub podczas przeglądania wyników w pa-mięci miernika). Wyniki mogą być po-dzielone wg klientów oraz obiektów, możliwy jest szczegółowy opis dla każdego klienta, obiektu oraz punktu pomiarowego (nazwa, adres, itp.). Co istotne, możliwe jest wgranie przygo-towanej w programie „Sonel Pomia-ry Elektryczne” struktury przyszłego protokołu i wykonywanie pomiarów po kolei dla odpowiednich punktów pomiarowych. W razie konieczności, struktura może być zmieniana w trak-cie pomiarów.Przyrządy są zasilanie z akumulatora dużej pojemności mogą też korzystać z zasilania sieciowego. Ładowanie aku-mulatora odbywa się za pomocą wbu-dowanej ładowarki o optymalnej szyb-kości ładowania zależnej od stopnia rozładowania akumulatora.

mgr inż. Grzegorz JasińskiSonel S.A.

n

rys. 4. futerał – plecak.



Firma COPA-DATA powstała 27 lat temu i od prawie 20 lat działa aktywnie w przemyśle energetycznym. Jesteśmy obecni w ponad 25 krajach(od 2010 roku, również w Polsce) i wspólnie z naszymi partnerami zapewniamy naszym Klientom lokalne wsparcie, a także troszczymy się o ich potrzeby. Siedziba główna firmy mieści się w Salzburgu (Austria) i odpowiada za rozwój oprogramowania oraz zarządzanie jakością. Dotyczy to również wszystkich naszych sterowników i protokołów wspomagających. Liczne certyfikaty podkreślają i zapewniają klientów o wysokich standardach jakości produktu oferowanego przez firmę COPA-DATA.

zenon Energy Editionprzełącz się na większą wydajność, integrację i ergonomię w produkcji, dystrybucji oraz przesyłaniu energii

ograniczanie wydatków, zwiększa-nie produktywności oraz 100% bezpieczeństwo danych – to

główne potrzeby klientów w sektorze energetycznym. Co jest najważniejsze, aby móc je realizować? Kilka czynników, a jednym z nich jest niewątpliwie opro-gramowanie, jakie jest używane w celu

zapewnienia czytelnego obrazu instalacji do produkcji i dystrybucji energii, zwłasz-cza jeśli weźmie się pod uwagę takie kwe-stie jak ograniczanie nakładów na obsługę oraz utrzymanie zadowolenia klientów.Na rynku istnieje przynajmniej kilka do-brych rozwiązań, które różnią się pozor-nie jedynie szczegółami. Jednak to wła-

śnie te szczegóły mają ogromne znacze-nie i decydują o możliwości zastosowania oprogramowania w danej instalacji ener-getycznej. Przedstawiciele COPA-DA-TA wiedzą o tym i na podstawie ponad 20-letnich obserwacji, badań oraz wy-miany doświadczeń z klientami z branży energetycznej firma stworzyła i wpro-



wadziła w 2006 roku na rynek, oprogra-mowanie zenon Energy Edition będą-ce odpowiedzią na potrzeby przemysłu energetycznego. Dzięki sterownikom IEC 60870 i DNP3 oprogramowanie zenon stało się wkrótce czołowym rozwiąza-niem stosowanym w automatyzacji stacji energetycznych. Wprowadzenie sterow-nika IEC 61850 i jego pozytywna certyfi-kacja przez instytut badawczy KEMA by-ło kolejnym ważnym krokiem w kierunku zajęcia pozycji lidera wśród systemów ko-munikacji, wizualizacji i kontroli.Program zenon Energy Edition jest roz-wiązaniem SCADA przeznaczonym dla automatyki elektrowni i podstacji, tech-nologii kontroli sieci oraz zarządzania farmami wiatrowymi, elektrowniami fo-towoltaicznymi oraz wspierający tzw.Smart Grid (Inteligetne Sieci).Pozwala on na pełny monitoring i kontrolę proce-sów produkcji i dystrybucji energii). Ma wiele standardowych i niestandardo-wych funkcji, o których szerzej poniżej.

Parametryzowanie zamiast programowaniaWiele programów wciąż opiera się na programowaniu i skryptach tworzonych na zamówienie klienta. zenon Energy Edition działa zupełnie inaczej. Nasze rozwiązanie zwalnia wdrażających je in-tegratorów z konieczności ciągłego pro-gramowania wciąż tych samych funkcji dla każdego elementu. Zamiast tego wartości określa się jeden raz i przypisu-je się je obiektom, aby móc później w ła-twy sposób wykorzystać je w dowol-nym momencie, przez proste wskazanie i kliknięcie myszą. To tylko jedna spośród wielu przydatnych cech odróżniających zenona od tradycyjnych systemów.

Nieograniczona integracja i niezależnośćzenon w pełni integruje się ze wszyst-kimi platformami Windows, w tym

Windows 8 (oprogramowanie ma cer-tyfikat zgodności Microsoftu). Dzięki technologii zenon Webserver, można przenieść projekty na dowolną prze-glądarkę WWW bez konieczności wy-konywania dodatkowych działań inży-nieryjnych. Daje to kompletną swobo-dę i elastyczność dostępu do projektu. Dla większego bezpieczeństwa, zenon Webserver jest dostępny jako wersja standardowa wyłącznie do celów mo-nitorowania — brak możliwości inge-rencji.Ponadto – zenon jest całkowicie nie-zależny. Tylko od użytkowników zale-ży bowiem na sprzęcie jakiego typu i jakiego producenta będą go używali. Oprogramowanie pracować może bo-wiem praktycznie na dowolnie skonfi-gurowanym zestawie.

Komunikacja i przetwarzanie stanówPodstawową funkcją każdego syste-mu automatyzacji instalacji energe-tycznych jest komunikacja i wymiana informacji. Oprogramowanie zenon zapewnia bezpieczną i otwartą ko-munikację z możliwością użycia całej gamy charakterystycznych dla branży energetycznej protokołów od GOOSE po IEC 60870. Dzięki sterownikom na-tywnym i protokołom komunikacyj-nym oprogramowanie zenon Energy Edition jest doskonale dopasowane do wszystkich zadań komunikacyjnych z różnymi IED oraz z systemami zdalny-mi. Stosowane są protokoły takie jak:IEC 61850 Client/Server i GOOSE, IEC 61400-25, IEC 60870-5 (101/103/104), DNP3, IEC 62056-21, OPC UA, Modbus, IEEE C37.118 (Synchrophaser), Slave/Server Side z ze-non Process Gateway dla ICCP/ TASE.2/ IEC 60870-6, IEC 60870-5, DNP3, OPC UA, Modbus.

Bezpieczeństwo przede wszystkimTechnologie w energetyce wymaga-ją stosowania ścisłych procedur oraz przestrzegania surowych norm. W fir-mie COPA-DATA doskonale to rozumie-my. Zdajemy sobie sprawę również z te-go, że bezpieczeństwo systemu SCADA nigdy nie jest warunkiem statycznym, ale procesem ewolucyjnym, wymaga-jącym stałego ulepszania. Dzięki zasto-sowaniu tej metody, od pierwszej wer-sji, która pojawiła się w 1989 roku, opro-gramowanie zenon stało się najbardziej niezawodnym i zapewniającym 100% bezpieczeństwo wśród wszystkich do-stępnych systemów SCADA. Nasi me-nedżerowie produktu i inżynierowie cały czas są zaangażowani w proces

poprawiania bezpieczeństwa oprogra-mowania zenon. Aby zapewnić 100% bezpieczeństwo danych, przestrzegamy norm standardu IEC 62351 i dostarczamy informacje dla NERC/CIP, jeżeli jest to wymagane przez integratora systemu. Dla IEC 62351 wdro-żyliśmy uwierzytelnianie ACSE (ISO 8650-1) dla klienta IEC 61850, oferując zgodność z PICS z S1 dla profilu ISO 9506. Stale pra-cujemy nad zgodnością z innymi profila-mi i będziemy sukcesywnie je wdrażać.

Blokady topologiczne i procesoweMechanizmy blokad topologicznych umożliwiają wyraźne wskazanie użyt-kownikowi konsekwencji wszelkich jego decyzji podejmowanych podczas eks-ploatacji. zenon Energy Edition niezależ-nie szacuje wpływ każdego przełączenia na całą sieć topologiczną. W globalnym modelu topologicznym systemu zenon tego rodzaju współzależność uniemoż-liwia występowanie przypadkowych stanów w sieci. Na przykład mechanizm blokady „napięcie względem masy” za-pobiega zwarciom w całej sieci.Dla lepszej ochrony nieokreślone lub błędne przełączenia powodują pod-świetlenie linii na różne kolory. Dostar-czane w ten sposób informacje są ła-two i szybko dostrzeżone, dzięki czemu operatorzy mogą natychmiast zauwa-żyć problemy. Stworzony model to-pologiczny może być także użyty dla blokowania sterowań. Model topologii jest wykonywany przez narysowanie li-nii i użycie wyłączników i odłączników.

Reaguj w porę – alarmy graficzneSpójna i dopasowana idea zarządzania alarmami jest kluczowym elementem bezpiecznej pracy systemu. Oprogra-mowanie zenon Energy Edition to sys-tem SCADA, który w pełni wspomaga inżyniera w jej stworzeniu i wdrożeniu. W zenon Energy Edition zarządzanie alarmami jest funkcją natywną i łatwą w konfiguracji, bez potrzeby pisania ko-du. Obsługa alarmów umożliwia opty-malne użycie i funkcjonalność, a tak-że jest w pełni zintegrowana z funkcją redundancji zenon. Wizualne instruk-cje alarmowe czyli obszary alarmowe umożliwiają utworzenie aplikacji pro-wadzącej użytkownika od wskazania podsumowanego alarmu do szcze-gółowego ekranu alarmu. Możliwe jest także tworzenie w podsumowu-jący sposób wizualizacji alarmów ak-tywnych, aktywnych/potwierdzonych i nieaktywnych/niepotwierdzonych.



Wszechstronne raportowanie z oprogramowaniem zenonRewolucyjny system raportowania opracowany przez inżynierów COPA--DATA jest opcjonalnym wyborem dla zastosowań energetycznych. System pozwala integrować dane z rozproszo-nych źródeł i prezentować je w rapor-tach graficznych, które można tworzyć z danych online lub historycznych. Ra-porty umożliwiają precyzyjny podgląd statusu elektrowni i wskaźników jako-ściowych (Power Quality Indicators). Określone raporty mogą być genero-wane automatycznie, co czyni oprogra-mowanie zenon niezastopionym narzę-dziem do tworzenia zgodnej i spójnej dokumentacji.

Podsumowanie: Dlaczego warto zmienić oprogramowanie na zenon?Ponad 20 000 instalacji sprawia, że oprogramowanie zenon Energy Edition jest sprawdzonym i niezawodnym roz-wiązaniem dla procesów wytwarzania i dystrybucji energii.Za sprawą wielu innowacji takich jak: wykorzystanie funkcji multi-touch, możliwość konfiguracji projektów dla pojedynczego jak i wielu monitorów,

zarządzanie wieloprojektowe, kreator projektów, redundancja gwarantująca bezpieczny rejestr danych bez moż-liwości ich utraty oraz wiele, wiele in-nych, zenon Energy Edition jest niewąt-pliwie liderem wśród programów SCA-DA wykorzystywanych w energetyce. Nie bez znaczenia jest również fakt, że dzięki skutecznemu, szybkiemu i bez-piecznemu inżynieringowi oraz moż-liwości perfekcyjnej integralności w in-frastruktury o zróżnicowanym środowi-sku danych, zapewnia optymalny zwrot z inwestycji. A dzięki wydajnej eksplo-atacji projektu i gotowości do jego roz-budowy w dowolnym momencie ze-non jest systemem o niskich kosztach utrzymania.Jednym słowem dzięki zenon Ener-gy Edition nowoczesne zakłady ener-getyczne będą mogły wydajnie, bez-piecznie,ekonomicznie spełniać ocze-kiwania stawiane przed nowoczesną energetyką.

Urszula Bizoń-Żaba, zastępca dyrektora generalnego

(na podstawie materiałów udostępnionych przez

Ing. Punzenberger COPA-DATA GmbH)n



www.copadata.pl

[email protected]

Sprawna, wydajna,bezawaryjna automatyzacja.

Krokomierz pokazał 10897 metrów. Andrew zmarszczył brwi i pomyślał: osiem godzin, jedenaście kilometrów...Pieszo, od jednej maszyny do drugiej i tak dzień za dniem. Było to bardzo męczące. Ale pewnego dnia wszystko się zmieniło. Zostały zamontowane nowe monitory. Zainstalowano nowe, oprogramowanie, a Andrew był wysłany na szkolenie. Tam poznał zenon’a.

Nowe oprogramowanie, super, ale czy ono może rzeczywiście coś zmienić? Nareszcie, nadeszła ta chwila. Andrew zauważył, że uruchomił się alarm na jednej maszynie, po chwili,kolejny alarm na drugim końcu linii produkcyjnej. Ale tym razem sprint nie był konieczny wystarczyło spojrzeć na wyświetlacz następnie przełączyć funkcję i ustalić przyczynę, oznaczyć jako ,,niski priorytet’’i przejść dalej koncentrując się na ważniejszych pracach. “I tak właśnie było”, skinął głową.

A na jego krokomierzu na koniec zmiany tylko1803 metry. Energię, którą musiałby wykorzystać na przejście zaoszczędzonych 9 km mógł przeznaczyć na dużo ważniejsze zadania. Czuł się dumny z faktu, że nie zmarnował czasu wyłącznie na chodzenie. I już zrozumiał co oznacza ergonomiczna praca i jaką daje satysfakcję.

Przyszłość to ergonomia.Ergonomia to zenon.the-future-is-ergonomics.com

wysokie parametry technicz-ne oraz walory eksploatacyj-ne sprawiają, że produkowane

przez Spółkę Befared wyroby z powodze-niem konkurują z napędami oferowanymi przez najbardziej renomowanych produ-centów krajowych i zagranicznych.Spółka nim osiągnęła dzisiejszy kształt, przeszła w okresie 130 lat wiele zmian organizacyjnych oraz dziejowych za-wirowań – miały na to wpływ zmiany ustroju społeczno-politycznego oraz dwie wojny światowe. Wraz z upływem czasu zmieniał się też wytwarzany asor-tyment. W początkowym okresie pro-dukowano młynki, śrutowniki, maszy-ny piekarnicze i gastronomiczne. Wraz z postępem technologicznym produk-cja stawała się coraz bardziej specjali-styczna i skomplikowana – wytwarzano maszyny produkcyjne, wózki kopalnia-ne, pompy, przekładnie zębate, elemen-ty napędów, żurawie samochodowe.Wszystko zaczęło się w roku 1877 kiedy to Edmund Schmeja – czło-

BEfARED 130 lat – nowoczesność z tradycjąFabryka Reduktorów i Motoreduktorów „BEFARED” S.A. jest czołowym producentem reduktorów i motoreduktorów ogólnego przeznaczenia. Nasz program produkcyjny, wielkość sprzedaży oraz możliwość wykorzystania naszych wyrobów w prawie każdej gałęzi przemysłu sprawia, że jesteśmy w stanie zadowolić nawet najbardziej wymagającego klienta. Do bogatego asortymentu zaliczamy produkowane od kilkudziesięciu lat przekładnie uniwersalne, motoreduktory typoszeregu RM, serii BBline oraz najnowszy, napęd typoszeregu “H”, który ze swą niezawodnością zasługuje na szczególną uwagę.

wiek obdarzony wielkim talentem i inicjatywą – skonstruował maszy-nę do rozdrabniania materiałów EXCELSIOR. Urządzenie to wyprodu-kowane według jego projektu w firmie

JOSEPhY szybko zdobyło duże uznanie.Pod koniec XIX wieku zakład przeniósł swoją siedzibę z Kobiernic do Białej i przy-jął nazwę Fabryka Maszyn i Odlewnia Żeliwa. Przedmiotem produkcji były róż-nego rodzaju urządzenia do rozdrabnia-nia, kruszenia, mielenia przeznaczone dla przemysłu górniczo-hutniczego, budow-lanego, spożywczego i chemicznego. Produkowane urządzenia uzyskały wie-le wyróżnień i medali na międzynarodo-wych targach i wystawach.Historia firmy „BEFARED” nieroze-rwalnie związana jest również z Fa-bryką Nowoczesnych Pędni i Ma-szyn „BENN” powstałej w roku 1928 w Bielsku. Uruchomiła ona jako pierwsza w Polsce produkcję sze-rokiego asortymentu elementów napędowych. Należały do nich prze-kładnie walcowe (jedno-, dwu- i trzy-stopniowe), ślimakowe, bezstopniowe (pasowe), sprzęgła, koła pasowe oraz wały pędne i transmisyjne. Urządze-nia te były sprzedawane dla zakładów rozwijającego się polskiego przemysłu



(zwłaszcza rolno-spożywczego i mate-riałów budowlanych). Odbiorcami by-ły również europejskie kraje takie jak: Czechosłowacja, Węgry, Austria, Niem-cy czy Dania. Park maszynowy zakła-du posiadał w tym czasie odlewnię, urządzenia do obróbki mechanicznej, frezarki obwiedniowe Phauthera oraz tokarki tarczowe o średnicy toczenia czterech metrów. W okresie między-wojennym wykonano za ich pomocą największy w Europie napęd klinowo--pasowy dla cukrowni „Świecie”.Niestety w 1939 rozpoczęła się II Woj-na Światowa, w związku z czym zakład obok cywilnego asortymentu zmuszo-

ny był rozpocząć produkcję na rzecz wojska i uzbrojenia.Zaraz po ustaniu walk rozpoczęto pro-dukcję elementów napędowych po-trzebnych dla rozruchu produkcji przemy-słowej w zniszczonym przez wojnę kraju. Wytwarzano urządzenia dla młynów, ce-mentowni cukrowni hut i kopalń.W 1948 r. pięć byłych prywatnych przed-siębiorstw będących już pod kontrolą państwa (były to: Fabryka Nowoczesnych Pędni „BENN”, Odlewnia Żeliwa E. Schme-ja i Syn, „ALSChER” – Przedsiębiorstwo Montażowo-Konstrukcyjne, K.OChSNER i Syn „POLMOPOMP” Fabryka Pomp oraz „QUISSEK i GEPERT” Fabryka Maszyn i Ko-

tłów) zostało połączonych w jedną fa-brykę zarządzaną przez państwo, która otrzymała nazwę „Bialskie Zakłady Bu-dowy Maszyn”. W roku 1951 przedsię-biorstwo przyjęło nazwę „Bialskie Za-kłady Urządzeń Technicznych”.W 1953 roku zakłady jako pierwsze w Pol-sce podjęły produkcję żurawi samocho-dowych na podwoziu Star 3. Dźwigi te z czasem stały się przedmiotem ekspor-tu do krajów takich jak: Czechosłowacja, Bułgaria, Węgry NRD, Wietnam, Egipt, Mongolia, Brazylia oraz Chiny.W roku 1957 wdrożono produkcję no-wego typoszeregu reduktorów walco-wych i stożkowo-walcowych ogólne-



go przeznaczenia, zaprojektowanego w oparciu o zasady typizacji i unifikacji. Umożliwiło to wprowadzenie możliwie jak największej liczby wspólnych zespo-łów i części znormalizowanych, co z ko-lei pozwoliło na wydłużenie seryjności produkcji. Przekładnie produkowane według nowych zasad budowy modu-łowej mogły być wytwarzane w 12000 odmianach wykonawczych przy zasto-sowaniu tylko kilkudziesięciu różnych technologicznie kół zębatych. Pozwo-liło to na znaczne obniżenie materiało-chłonności. Dla wszystkich elementów zębatych zaczęto stosować obróbkę cieplną. Wdrażano też i opanowywa-no nowe technologie, które w tam-tych czasach były bardzo nowoczesne, a czasami wręcz nowatorskie.Nazwa „BEFARED” pojawia się po raz pierwszy w roku 1966, kiedy to „Bialskie Zakłady Urządzeń Tech-nicznych” zmieniły nazwę na Bial-skie Zakłady Urządzeń Technicz-nych „BEFARED”.W kolejnych latach fabryka kilka-krotnie zmieniała nazwę i przyna-leżność organizacyjną. W 1972 Bial-skie Zakłady Urządzeń Technicznych „BEFARED” zostały włączone do Fabryki

Maszyn Elektrycznych „INDUKTA”, jako wydział przekładni i motoreduktorów. W 1981 po przejęciu Zakładu przez Zjednoczenie Przemysłu Precyzyjnego „PREMA”, firma odzyskała niezależność i przyjęła nazwę Fabryka Przemysłu Pre-cyzyjnego „PREMA-BEFARED”.Rok 1986 przyniósł kolejną zmianę – Zakład przyjął nazwę Fabryka Re-duktorów i Motoreduktorów „BEFA-RED”, pod którą funkcjonuje do dnia dzisiejszego.W roku 1992 przedsiębiorstwo pań-stwowe jakim była FRiM „BEFARED”, zo-stało przekształcone w jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa w ramach Pro-gramu Powszechnej Prywatyzacji, a na-stępnie sprywatyzowane i zarządzane przez VII NFI.Aktualnie funkcjonująca Fabryka Re-duktorów i Motoreduktorów „BEFA-RED” Spółka Akcyjna jest spółką pry-watną, a pakiet większościowy akcji (95%) znajduje się w rękach Pana Jana Rybki.W swoim programie produkcyjnym „BEFARED” łączy doświadczenie po-parte wieloletnim zaufaniem klientów oraz nowoczesne rozwiązania ukie-runkowane przez najnowsze zdobycze techniczne.

„BEFARED” oferuje swoim odbiorcom: y Przekładnie uniwersalne: ofero-

wane są przekładnie walcowe oraz stożkowo-walcowe, 1, 2, 3 i 4 – stop-niowe.

y Motoreduktory typu RM: typo-szereg motoreduktorów walcowych współosiowych.

y Typoszereg H: reduktory i motore-duktory walcowe i stożkowo-walco-we, obejmujące 12 wielkości od ”100 ”do ”400” o momencie obrotowym od 1000÷71000 Nm.

y Motoreduktory typu BB Line: na-pędy charakteryzujące się budową modułową, w których wykorzysty-wane są wspólne podzespoły wej-ścia i standardowe elementy wyj-ścia. Typoszereg składa się z czte-rech podstawowych linii motore-duktorów: walcowe współosiowe, walcowo-stożkowe, walcowe pła-skie walcowo-ślimakowe.

y Usługi - FRiM BEFARED S.A., dzięki sze-rokim możliwościom technologicz-nym oraz produkcyjnym realizuje sze-reg usług technologicznych w opar-ciu o dokumentację Klienta. Niezależ-nie od produkcji wyrobów katalogo-wych FRiM Befared S.A. wykonuje cały szereg produktów pozakatalogowych na podstawie dokumentacji opraco-wanej w Dziale Konstrukcyjnym, bądź dostarczonej przez Klienta.

Fabryka Reduktorów i Motoreduktorów BEFARED S.A. od roku 1997 posiada cer-tyfikowany, przez KEMA, System Zarzą-dzania Jakością oparty na normie ISO 9001:2000. W kwietniu 2006 Główny In-stytut Górnictwa za pośrednictwem jed-nostki certyfikującej - Kopalni Doświad-czalnej „Barbara” - dopuścił typoszereg h do pracy w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (ATEX). Wyroby Spółki mają również dopuszczenie Transportowego Dozoru Technicznego, oraz uzyskują do-puszczenie Polskiego Rejestru Statków.BEFARED S.A. prowadzi również inten-sywne prace mające na celu unowo-cześnienie parku maszynowego oraz infrastruktury. Zakupiono m.in. cen-trum tokarskie TZD 63NC/2100, umoż-liwiające wydajną oraz precyzyjną ob-róbkę tokarską, centrum obróbcze TX-1 wykorzystywane do obróbki korpusów i konstrukcji spawanych oraz szlifierkę do uzębień Rapid 900 firmy höfler.Poza inwestycjami w infrastrukturę BE-FARED S.A. kładzie duży nacisk na roz-wój pracowników poprzez m.in. orga-nizowanie szkoleń podnoszących kwa-lifikacje, czy też zakup nowoczesnego oprogramowania wspomagającego prace konstrukcyjno-technologiczne.

n



WstępWiele zakładów przemysłowych po-siada własne układy generacji, które w czasie normalnej pracy są połączo-ne z Krajowym Systemem Elektroener-getycznym. Źródła te mogą być wyko-rzystane do tworzenia zbilansowanych wysp, które są skutecznym sposobem ograniczania skutków awarii systemo-wych. Wykreowana w sposób zamie-rzony wyspa pozwala zapewnić do-stawę energii elektrycznej do najwraż-liwszych odbiorców (obiektów) pod względem pewności zasilania. Oczywi-stym warunkiem stabilnej pracy wyod-rębnionego obszaru sieci jest utrzyma-nie „w pracy” jednostki (jednostek) prą-dotwórczych, to z kolei wymaga zbilan-sowania energetycznego wyspy. W ar-tykule poruszono zagadnienia związa-ne z wyodrębnianiem zbilansowanych pod względem energetycznym wysp, oraz przedstawiono system „Smart-Lo-ad”, realizujący koncepcję bilansowania wyspy w jednym z zakładów przemy-słowych. Artykuł został wzbogacony o doświadczenia eksploatacyjne oraz przykłady działania systemu. Dla użytkowników energii elektrycznej posiadających własną generację moż-liwość zapewnienia ciągłości dostaw energii dla najważniejszych odbiorów jest wartością samą w sobie. Dodatko-wym przyczynkiem zainteresowania te-matem tworzenia wysp jest Rozporzą-dzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 ma-ja 2007 w sprawie szczegółowych wa-runków funkcjonowania systemu elek-troenergetycznego. Rozporządzenie to nakłada na odbiorcę energii elektrycznej podłączonego do sieci o napięciu 6kV lub wyższym obowiązek stosowania au-tomatyki SCO. Intencją tego rozporzą-dzenia jest ochrona KSE przed załama-niem. Zaprezentowany system „Smar-tLoad” z jednej strony wypełnia obo-wiązki stawiane w tym rozporządzeniu, z drugiej strony pozwala na utrzymanie pracy własnej jednostki wytwórczej.

System Smart-LoadSystem SmartLoad jest zaawansowa-nym systemem służącym do „inteli-

gentnego” dokonywania wyłączeń w przypadku deficytu mocy czynnej w systemie elektroenergetycznym (lub jego części). Realizuje adaptacyj-ną automatykę SCO. Główną zaletą tego systemu w porównaniu do kla-sycznego SCO jest określoność mocy wyłączanej i stosunkowo krótki czas działania. Dla klasycznego SCO wy-znaczane są odbiory, a nie moc wy-łączana. Nie są uwzględnione bie-żące obciążenia, oraz wprowadzona jest zbędna zwłoka czasowa działa-nia wyższych stopni SCO (wynikająca z niższej nastawy częstotliwości dla tych stopni). Pracę systemu można podzielić na etapy:

y monitorowanie obszaru y bilansowanie mocy y wyznaczenie odbiorów przeznaczo-

nych do wyłączenia y identyfikacja stanu zakłóceniowego

(deficytu mocy czynnej) y wyłączenie wyznaczonych odbio-

rów i zbilansowanie obszaru (0º SCO) y przy pogłębieniu spadku częstotli-

wości wyodrębnienie zbilansowa-nej wyspy

y dalsza paca w układzie pracy wy-spowej jako klasyczne 3-stopniowe SCO

Monitorowanie obszaru i bilansowanie mocy System pozwala na określenie miejsc w systemie, dla których dokonywany jest bilans mocy czynnej. Dla tak wy-znaczonych miejsc (zwykle granica własności) określany jest bieżący prze-pływ mocy czynnej. W przypadku im-portu mocy czynnej do monitorowa-nego obszaru system za pomocą wie-lokryterialnego algorytmu wyznacza potencjalne odbiory przeznaczone do wyłączenia. Bieżąca suma konsumowa-nej mocy przez tak wyznaczone odbio-ry jest zbliżona (z określonym margine-sem) do wielkości mocy dostarczanej do tego obszaru. Zatem potencjalne wyłączenie wyznaczonych odbiorów spowodowałoby zredukowanie prze-syłanej mocy w określonym miejscu systemu do wartości stosunkowo ma-

łej w porównaniu do mocy bilansowa-nego obszaru i tym samym powsta-nie „prawie” zbilansowanej części sys-temu elektroenergetycznego. W tym stanie pracy ewentualne odcięcie od KSE w wyznaczonym punkcie nie spo-woduje istotnych perturbacji w danym obszarze sieci. Jednostki generacyjne powstałej wyspy dostosują się samo-czynnie do niewielkich zmian obciąże-nia. Osobnym problemem jest tu bilan-sowanie mocy biernej dla tak utworzo-nej wyspy. Na ekranie synoptycznym systemu uwidoczniona jest wartość deficytu mocy biernej, jeśli przekroczy on zadaną wartość generowana jest odpowiednia informacja o zbyt dużym deficycie mocy biernej w przypadku utworzenia wyspy.

Wyznaczanie odbiorów do wyłączeniaZadaniem systemu SmartLoad jest bie-żące wyznaczanie odbiorów przezna-czonych do wyłączenia w celu zbilan-sowania monitorowanego obszaru. Przy wyznaczaniu odbiorów brane są pod uwagę następujące kryteria:

y priorytety odbiorów y bieżąca moc czynna y deficyt mocy (statyczny i dynamicz-

ny) y zapas regulacyjny i ograniczenia jed-

nostek wytwórczych y ilość wyłączeń y skuteczność wyłączeń

Wielokryterialny algorytm pozwala na optymalne wyznaczenie odbio-rów przeznaczonych do wyłączenia. Algorytm ten nie wyznaczy np. od-biorów o najniższym priorytecie, je-śli bieżąca ich moc jest na tyle mała, że i tak trzeba „sięgnąć” po wyższy priorytet o znacznej mocy. Z drugiej strony wyznaczy tylko tyle odbiorów o danym priorytecie, aby zbilansować wyspę, wyznaczy też jak najmniejszą liczbę odbiorów do wyłączenia, tzn. nie zostaną wyznaczone odbiory o znikomym wpływie na bilans mo-cy. Wyznaczone odbiory są prezen-towane na bieżąco na ekranie syn-optycznym. Obsługa ma możliwość

tworzenie zbilansowanych wysp jako sposób na ograniczenie skutków awarii systemowychsystem smart-load



operacyjnej zmiany priorytetów dla poszczególnych odbiorów np. w za-leżności od uwarunkowań technolo-gicznych.

Identyfikacja stanu zakłóceniowego i realizacja wyłączeń w zerowym stopniu SCO Informacja o wyznaczonych odbiorach przesyłana jest do sterownika realizują-cego wyłączenia. Sygnałem pobudza-jącym automatykę odciążania jest spa-dek częstotliwości do nastawionej war-tości naz wanej w systemie Smart-Load stopniem zerowym SCO. Wyłączenia są dokonywane bezzwłocznie.

Przejście na pracę wyspową Po dokonaniu wskazanych wyłączeń wybrany obszar powinien być w stanie zbliżonym do zbilansowanego. System SmartLoad monitoruje w dalszym cią-gu częstotliwość w KSE. Jeśli system się odbuduje i częstotliwość wzrośnie nie zostaną dokonane dalsze wyłącze-nia. Natomiast w przypadku dalszego

spadku częstotliwości obszar zostanie odcięty od KSE i w ten sposób zostanie utworzona zbilansowana wyspa.

Praca wyspowa Po przejściu na pracę wyspową system w dalszym ciągu monitoruje częstotli-wość. W przypadku wystąpienia defi-cytu mocy w tak utworzonym obszarze i dalszy spadek częstotliwości system realizuje klasyczną 3-stopniową auto-matykę SCO. Automatyka ta realizowa-na jest bezpośrednio przez sterownik, zatem w przypadku awarii systemu SmartLoad klasyczna automatyka SCO jest realizowana niezależnie.

Przykład realizacji systemu SmartLoadJako przykładowy układ zasilania roz-patrywano system elektroenergetycz-ny dużego zakładu metalurgicznego, posiadający dwie główne dwusekcyjne rozdzielnie 6 kV (GPZ-ty) , zasilane pię-cioma liniami 110kV, poprzez 5 trans-formatorów 110/6 kV. Zakład posiada własną elektrociepłownię, z pięcioma

generatorami, z których trzy są sta-le utrzymywane w ruchu. Rozdzielnie oddziałowe zasilane z głównych GPZ--ów są wyposażone w 3 pola zasilające, a najważniejsze rozdzielnie wyposażo-ne są w automatykę przełączania zasi-lań, gwarantującą niezbędną ciągłość ich zasilania. W sytuacji pozbawienia zasilania waż-nych odbiorów, istnieje poważne ry-zyko zniszczenia najważniejszych dla funkcjonowania zakładu urządzeń, co wiązałoby się z ogromnymi stratami fi-nansowymi i kosztownym długotrwa-łym postojem zakładu. Dlatego obsługa układu energetycz-nego zakładu kładzie szczególny na-cisk na utrzymywanie takiego układu pracy, aby rozdzielnie te były zasilane jednocześnie z KSE poprzez transfor-matory 110/6 kV i z pracujących gene-ratorów. Taka konfiguracja daje szansę, że w przypadku awarii sieci zasilającej 110kV rozdzielnie będą dalej zasilane z pracujących generatorów. Istotnym jednak warunkiem takiej pracy jest ist-nienie odpowiednich układów auto-

rys.1. widok głównego ekranu systemu smart-load sco – przykładowa konfiguracja.



matyki, które w przypadku braku za-silania od strony KSE wykryją ten fakt i dokonają odpowiednich wyłączeń.

Do bezpiecznego odstawienia awaryj-nego linii technologicznych niezbęd-ne jest w tym przypadku od kilku do

kilkunastu minut, a prawidłowe dzia-łanie takiej automatyki w przypadku całkowitego zaniku zasilania ze strony

rys. 2. układ pracy rozdzielni gse-1 przed wyłączeniem transformatora tr-1.

rys. 3. układ pracy rozdzielni po zadziałaniu automatyki smart-load sco.



KSE umożliwi przeprowadzenie bez-piecznego zatrzymania pracy zakładu. Utworzenie zbilansowanej wyspy jest w tym przypadku bardzo istotne ze względu na stosunkowo proste układy regulacji turbozespołów, które nie są wyposażone w zaawansowane funk-cje regulacyjne mogące skompenso-wać skoki obciążenia.Wieloźródłowość zasilań oraz zasto-sowana automatyka SZR sprawiają, że w analizowanym układzie elektroener-getycznym wystąpienie awarii, która wymagałaby działania opisanej wyżej automatyki na pozór wydaje się ma-ło prawdopodobne. Jednakże w prze-szłości mimo tak rozbudowanego układu zasilania kilkukrotnie zdarzyły się przypadki całkowitego zaniku zasi-lania tego zakładu lub znacznych jego fragmentów. Miały one miejsce z regu-ły w okresie remontowym, w okresach przeglądów linii WN, transformatorów itp. W takich nietypowych układach pracy w przypadku zaistnienia awa-rii, obsłudze ruchowej trudno jest nie-zwłocznie dokonać takich przełączeń, aby utrzymać stabilnie pracujące gene-ratory w pracy na wydzielony układ sie-ciowy. Dlatego ze względu na ryzyko bardzo dużych strat w przypadku po-wtórzenia się takich sytuacji zdecydo-wano się na zastosowanie zaawanso-wanej automatyki, której zadaniem jest zapewnienie zasilania najistotniejszym odbiorom na terenie zakładu, wyko-rzystując dostępne pracujące jednostki wytwórcze. System monitoruje ok. 100 pól rozdzielni.

Ogólny opis układu automatyki aktywnego odciążania Smart-LoadNajistotniejszym warunkiem powo-dzenia działania takiego algorytmu jest szybkość jego reakcji na zakłócenia sieciowe. Podjęcie szybkich i trafnych wyłączeń w przypadku powstania wy-spy zmniejsza głębokość zakłócenia, a tym samym zwiększa stabilność pra-cy i prawdopodobieństwo utrzymania kruchej równowagi w nowym układzie. Przy budowie systemu założono 5s ja-ko maksymalny czas wyznaczania pól do wyłączenia po zmianie konfiguracji sieci i maksymalnie 0,1s jako czas od de-tekcji wyspy do dokonania odpowied-nich wyłączeń. Zastosowany algorytm wyznacza odbiory „do wyłączenia” wielokryte-rialnie dla każdej potencjalnej wyspy. Brane są pod uwagę takie czynniki jak bilans mocy czynnej i biernej, priory-tety odbiorów, oraz najmniejsza licz-ba wyłączeń. Po dokonaniu optyma-lizacji potencjalnych wyłączeń infor-macja ta jest wysyłana do jednostki wykonawczej. Zadaniem tej jednostki jest nadzorowanie napięcia w danym węźle sieci i detekcja stanu pracy wy-spowej. Do tego celu wykorzystywane są kryteria podnapięciowe i podczę-stotliwościowe, szybkości zmian tych parametrów oraz kryteriów kierunku przepływu mocy w węźle. Po zinter-pretowaniu przez sterownik zakłóce-nia jako „praca wyspowa”, bezzwłocz-nie dokonywane są odpowiednie wy-łączenia w celu zbilansowania mocy

w wyodrębnionej wyspie. Takie dzia-łanie aktywnego algorytmu pozwala z maksymalnym stopniem powodze-nia utrzymać własne źródło energii przy „życiu”.W odróżnieniu od takiego działania, standardowy algorytm SCO nie zapew-nia zbilansowania mocy po wyodręb-nieniu wyspy, co jest jego główną wa-dą. Powodem tego jest sztywne przy-pisane wyłączeń do poszczególnych stopni SCO, co nie pozwala na kontrolę wyłączanej mocy.Istotną sprawą, a często pomijaną, dla automatyki odciążania, zarówno dla tradycyjnej jak i dla „aktywnej”, jest problem działającej równocześnie automatyki SZR. Wydzielona wyspa praktycznie nie ma szans „obrony” przed niepożądanym w tym momen-cie dociążeniem. Szczególnie zaś, gdy są przełączane odbiory silnikowe z obniżonymi już obrotami, a więc trudnym do przewidzenia zapotrze-bowaniem na moc czynną i bierną. Dlatego jedynym racjonalnym roz-wiązaniem w tej sytuacji wydaje się blokada automatyki SZR w przypad-ku pracy wyspowej.

Efekty prób układu SMART-Load SCOPróbę przeprowadzono poprzez wy-łączenie po stronie 110kV transforma-tora zasilającego Tr-1 symulując w ten sposób np. zadziałanie zabezpieczenia różnicowego szyn lub lokalnej rezerwy w stacji 110kV. Przedstawiony poniżej rysunek przedstawia układ pracy sekcji

rys. 4. przebieg napięcia i częstotliwości w czasie próby.



1 i 2 fragmentu rozdzielni zasilanej z sie-ci przez transformator trójuzwojenio-wy Tr-1 oraz generator G1. Znacznikami w prostokątach pokazane są aktualne wyniki obliczeń pól przeznaczonych do wyłączenia.W wyniku działania SMART-Load SCO wyznaczone pola zostały wyłączone a poniższy rysunek pokazuje stan pra-cy wyspy wykreowanej w wyniku dzia-łania adaptacyjnej automatyki SCOJak pokazano na rysunku Rys.4. trans-formator po wyłączeniu strony 110kV pracował dalej pełniąc funkcje sprzę-gła pomiędzy sekcjami 1 i 2. Pola wy-znaczone do wyłączenia zostały wy-łączone i wyspa została zbilansowa-na. Wykreowana w ten sposób wyspa o łącznej mocy ponad 8MW pracowała stabilnie przez ok. 1/2h i następnie zo-stała przyłączona do KSE. Na kolejnym rysunku przedstawiony jest przebieg napięcia i częstotliwości na szynach w czasie trwania próby. Niniejsza próba została przeprowa-dzona przy podwyższonej nastawie częstotliwości fo do 49hz aby zmniej-szyć ryzyko nieutrzymania się bardzo ważnych odbiorów w trakcie procesu produkcyjnego. W układzie docelo-wym nastawy powinny zostać skore-lowane z działaniem innych automa-tyk zabezpieczeniowych. Częstotli-wość od momentu zadziałania auto-matyki, czyli chwili czasowej ok. 1000 ms od wyłączenia wyłącznika 110kV szybko została odbudowana do po-ziomu ok. 50hz.

rys. 5. przebieg napięcia i częstotliwości w czasie tworzenia wyspy.

Zadziałanie układu w warunkach rzeczywistych.Wdrożony system został przetestowany w warunkach ruchowych. Przed awa-rią do analizowanego obszaru impor-towano ok. 8MW mocy czynnej. W tych warunkach została wyodrębniona wy-spa sięgająca poza monitorowany ob-szar zakładu. Z zakładu „wypływało” w pierwszej fazie ok. 35MW mocy czyn-nej, co skutkowało szybkim spadkiem częstotliwości rzędu 4hz/s. Po osią-gnięciu częstotliwości 47,5hz nastąpiło odcięcie od sieci, a po kolejnej 1s zosta-ły wyłączone wyznaczone odbiory, co doprowadziło do zbilansowania wyspy i odbudowania częstotliwości. W cza-sie awarii napięcie na szynach rozdziel-ni spadło z wartości 6,3kV do wartości poniżej 5,0kV.

PodsumowaniePrzedstawiona w referacie automatyka należy do kategorii zaawansowanych układów, które w określonych sytu-acjach również znacząco mogą popra-wić bezpieczeństwo pracy układów zasilających. Jej zastosowanie możli-we jest zarówno w przedstawionych układach przemysłowych jak i po od-powiedniej adaptacji w układach roz-dzielczych zasilających większą liczbę odbiorów. Automatyka taka mogłaby częściowo rozwiązać również proble-my współpracy małych elektrowni np. wodnych czy gazowych ( tzw. źródeł rozproszonych ) z energetyczną sie-cią rozdzielczą w przypadku zakłóceń

w tej sieci. Zbilansowanie mocy od-bieranej z produkowaną minimalizuje ryzyko wyłączenia z pracy generatora i zwiększa bezpieczeństwo zasilania wydzielonego fragmentu sieci. Należy również pamiętać o konieczności ada-ptacji układów synchronizacji i kontroli synchronizmu ze względu na koniecz-ne synchroniczne przyłączenie tak wy-dzielonych fragmentów sieci do syste-mu elektroenergetycznego po usunię-ciu awarii i powrocie do normalnego układu pracy. Współczesna technika pozwala na bi-lansowanie większych obszarów sieci, jednak ze względu na granice własno-ści sieci elektrycznej system bilansowa-nia większych obszarów wydaje się być jeszcze odległy.

Literatura[1] Rozporządzenie Ministra Gospo-

darki z dnia 4 maja 2007 w sprawie szczegółowych warunków funk-cjonowania systemu elektroener-getycznego.

[2] PSE Operator S.A. Instrukcja Ruchu i eksploatacji sieci przesyłowej. Warunki korzystania, prowadzenia ruchu, eksploatacji i planowania rozwoju sieci. Obowiązująca od 1. stycznia 2011r.

[3] Energotest. Instrukcja użytkowania systemu Smart-Load. Gliwice 2008.

Mariusz TalagaEnergotest, Gliwice.

n



WstępEnergotest, a wcześniej Energptest--Energopomiar uczestniczy od wielu lat, w modernizacjach elektrowni wod-nych. Po połączeniu z Energoefektem z Rudy Ślaskiej w ramach zmian własno-ściowych podjętych przez ELEKTRO-BUDOWĘ SA. nastąpiło skumulowanie dorobku i kompetencji technicznych w tym zakresie.

Zakres realizowanych pracEnergotest posiada wielu doświadczo-nych specjalistów w zakresie projekto-wania i realizacji układów automatyki i elektryki w elektrowniach konwencjo-nalnych i wodnych i dzięki temu może realizować modernizacje tych obiek-tów w sposób kompleksowy, czyli:

y opracowania koncepcji i wstępnej analizy układów

y projektowania y realizacji dostaw i nadzorów nad

montażem, y badań i uruchomień, y usług serwisowych gwarancyjnych

i pogwarancyjnych.W zakresie elektroenergetyki i AKPiA obszar naszej działalności obejmuje:

y układy wyprowadzenia mocy i punktów zerowych generatorów;

y układy wzbudzenia i regulacji napię-cia generatorów;

y układy sterowania, zabezpieczeń, synchronizacji, sygnalizacji i reje-stracji;

y układy rozliczeniowego i kontrolne-go pomiaru energii;

y rozdzielnie potrzeb własnych, ogól-nych i pomocniczych z układami SZR;

y gospodarkę kablową; y urządzenia prądu stałego: baterie,

prostowniki, rozdzielnie prądu sta-łego

y układy napięcia gwarantowanego z falownikami;

y systemy SCADA nadzoru, sterowa-nia i wizualizacji pracy hydrozespo-łów i rozdzielni;

y systemy bilansowania zużycia wo-dy z uwzględnieniem przepływów przez turbiny i jaz.

Do sterowania i wizualizacji pracy obiektu wykorzystujemy specjalizowa-ny system SCADA o nazwie AQUARIUS.Oprócz prac w branżach elektrycznej i automatyki, Energotest realizuje rów-nież kompleksowe rozruchy technolo-

giczne hydrozespołów. W ramach pro-wadzonych prac rozruchowych wyko-nujemy:

y testy sterowania ręcznego i automa-tycznego poszczególnych urządzeń;

y pomiary i analizę parametrów pracy układów technologicznych;

y sprawdzanie rzeczywistego stanu procesu technologicznego z zało-żonymi parametrami kontraktowy-mi i projektowymi;

y badania parametrów procesu tech-nologicznego w warunkach pracy awaryjnej;

y symulacje zakłóceń w pracy turbiny i urządzeń pomocniczych;

y nadzory nad ruchem próbnym; y kompletacje dokumentacji rozru-

chowej.Elementem spinającym poszczególne układy jest system sterowania i nadzo-ru technologicznego pracy hydroze-społu, który integruje w swojej struktu-rze działanie m.in.:

y układów regulacji hydraulicznej z re-gulatorem turbiny;

y układów zabezpieczeń elektrycz-nych generatora lub bloku genera-tor-transformator;

y układów wzbudzenia i regulacji na-pięcia generatora;

y układów synchronizacji; y układów rozruchu częstotliwościo-

wego do pracy pompowej pomp i hydrozespołów odwracalnych;

y układów chłodzenia turbiny i gene-ratora;

y układów łożyskowania hydrozespo-łu;

y układów wyprowadzenia mocy; y układów zasilania potrzeb własnych

hydrozespołu; y układów zasuwy awaryjnej; y układów napowietrzania komo-

ry wirnika i odprowadzania emulsji wodno – powietrznej;

y układów przeciwpożarowy gasze-nia generatora i transformatora blo-kowego.

Mimo posiadania przez system nadzo-ru i system sterowania pracą hydroze-społu pełnej informacji o stanie obiek-tu, wiele funkcji związanych z proce-sem technologicznym realizowanych jest w autonomicznych układach auto-matyki. Dotyczy to szczególnie funkcji związanych z realizacją zadań regula-cyjnych wydzielonych węzłów techno-logicznych i funkcji związanych z bez-

pieczeństwem pracy hydrozespołu, tak pod względem mechanicznym, jak i elektrycznym. Odciążenie systemu od tych funkcji i powierzenie ich układom autonomicznym zwiększa bowiem szybkość reakcji na zakłócenia i stany awaryjne oraz gwarantuje utrzymy-wanie właściwych parametrów pracy i pełną kontrolę nad wydzielonymi wę-złami nawet w przypadku wystąpienia nieprawidłowości w pracy systemu.Takimi autonomicznymi układami au-tomatyki są na przykład:

y regulator turbiny; y układ zabezpieczeń elektrycznych

generatora (bloku); y układ wzbudzenia; y układ rozruchu częstotliwościowego; y układ gaszenia generatora i transfor-

matora blokowego; y system diagnostyki stanu dynamicz-

nego hydrozespołu.Pełniąc rolę integratora, tzn. wycho-dząc ponad warstwę autonomicznych układów, które dostarczamy i urucha-miamy, realizujemy również komplek-sowo systemy SCADA hydrozespołów oraz systemy dla nich nadrzędne.Elektrownie wodne najczęściej są zor-ganizowane w ramach Zespołów Elek-trowni Wodnych, co stwarza koniecz-ność nadzorowania poszczególnych obiektów z jednego centrum dyspozy-cyjnego. Wymaga to budowania syste-mów komunikacji pomiędzy tzw. elek-trownią centralną, a pozostałymi elek-trowniami terenowymi. Przykładem ta-kiej organizacji pracy są między innymi Zespoły Elektrowni Wodnych Rożnów, Dychów, czy Czorsztyn-Sromowce.Dla tych organizacji opracowany zo-stał system pozyskiwania i przesyłania danych eksploatacyjnych z elektrow-ni terenowych do głównej elektrowni zespołu z wykorzystaniem pakietowej transmisji danych w systemie GPRS. W Zespole Elektrowni Wodnych Roż-nów system taki został zaprojektowa-ny, a następnie wdrożony do eksploata-cji i obejmuje swoim zasięgiem dwie elektrownie terenowe zlokalizowane na rzece Wiśle w Krakowie, z których dane eksploatacyjne transmitowane są do Elektrowni Rożnów. Z kolei, dla Zespołu Elektrowni Wodnych Dychów opracowany został projekt systemu obejmujący swoim zasięgiem wszyst-kie elektrownie terenowe należące do tej organizacji, zlokalizowane na rze-

Wybrane przykłady modernizacji elektrowni wodnych



kach Nysa Łużycka, Bóbr i Kwisa, z któ-rych dane eksploatacyjne transmitowa-ne są do Elektrowni Dychów. W podejściu kompleksowym Energo-test podejmuje się prac związanych z współpracą hydrozespołów z siecią, do której są one przyłączone. W ra-mach tych prac wykonujemy układy systemowej zdalnej regulacji częstotli-wości i mocy w układzie ARCM, prace związane z wykorzystaniem elektrowni wodnych jako źródeł służących do od-budowy systemu elektroenergetycz-nego na wypadek całkowitego zaniku napięcia (black start i praca wyspowa elektrowni wodnej), oraz korektę na-staw zabezpieczeń generatorowych działających przy zakłóceniach w sieci. W ramach realizacji układów black star-tu i pracy wsypowej elektrowni wodnej wykonujemy:

y analizy wymagań systemowych dla realizacji przez elektrownie funkcji odbudowy systemu elektroenerge-tycznego;

y analizy stanu technicznego i organi-zacyjnego w elektrowniach pod ką-tem black startu i pracy wyspowej;

y analizy statycznych i dynamicznych możliwości regulacyjnych hydroze-społów w warunkach black-startu i pracy wyspowej;

y opracowanie koncepcji realizacji usługi odbudowy systemu elektro-energetycznego;

y opracowanie wytycznych dla przy-stosowania układów regulacji do pełnienia usługi systemowej;

y organizacja i udział w testach spraw-dzających możliwości wykorzy-stania elektrowni w procesie black startu i pracy wyspowej z udziałem przedstawicieli PSE.

Przykładem takiej realizacji jest wyko-nanie oceny możliwości technicznych wykorzystania elektrowni wodnych Żarnowiec i Dychów w procesie odbu-dowy systemu elektroenergetycznego z uwzględnieniem:

y zdolności jednostek wytwórczych do pracy w zakresie zmienności na-pięcia w przedziale 80 –110% napię-

cia nominalnego z uwzględnieniem zdolności do pracy przy takich pa-rametrach napięcia, urządzeń zasi-lanych z potrzeb własnych, koniecz-nych do prawidłowej pracy jedno-stek wytwórczych;

y zdolności jednostek wytwórczych do regulacji napięcia na wydzielo-nym ciągu rozruchowym zarówno w pacy z obciążeniem jak również bez obciążenia;

y zdolności do kompensacji nadwyżki mocy biernej na wydzielonym ciągu rozruchowym;

y zdolność jednostek wytwórczych do regulacji pierwotnej z parame-trami określonymi w wymaganiach;

y zdolności jednostek wytwórczych do pracy z regulacją prędkości ob-rotowej w zakresie zmian 0-100% mocy nominalnej;

y zdolności jednostek wytwórczych do utrzymania się w pracy generato-rowej przy pracy w układzie wydzie-lonym podczas skokowych zmian obciążenia;

y zdolności jednostek wytwórczych do synchronizacji z systemem lub obszarem wydzielonym w zakresie częstotliwości 47 – 52hz.

Przykładowe realizacje Modernizacja sześciu elektrowni wodnych w MacedoniiNa skutek działań wojennych w 1991 roku zostały zniszczone instalacje 400 kV w Mostarze (Bośnia i hercegowina) i Ernestinowie (Chorwacja), a w konse-kwencji południowo-wschodnia część jugosłowiańskiego systemu wraz z sys-temami Grecji i Albanii została odsepa-rowana od UCPTE, zaś w wyniku zmian politycznych właścicielem wszystkich elektrowni i sieci przesyłowych w Re-publice Macedonii została państwowa firma Elektrostopanstvo na Makedonija (ESM).ESM podjęło działania mające na celu ponowne połączenie się z systemem UCPTE (od 1999 roku UCTE) i podjęto decyzję o modernizacji systemu elek-troenergetycznego oraz elektrowni

wodnych, których moc zainstalowana stanowi blisko jedną trzecią całkowi-tej mocy zainstalowanej w Macedonii. Większość bloków zbudowano w la-tach sześćdziesiątych, stąd konieczność przeprowadzenia generalnej moderni-zacji, gdzie wymianie podlegała niemal cała aparatura wtórna wraz z obwoda-mi oraz w dużym stopniu aparatura pierwotna.Modernizacja sześciu elektrowni wod-nych kredytowana była przez Bank Światowy, zaś przetarg na Generalne-go Realizatora Inwestycji wygrała firma Westinghouse (potem Emerson Pro-cess Management), na zlecenie, które-go Energotest zrealizował następujące prace:

y opracowanie dokumentacji tech-nicznej:

y układów synchronizacji dla bloków generatorowych oraz rozdzielni WN;

y szaf sterowniczo-zabezpieczenio-wych dla bloków generatorowych oraz rozdzielni WN;

y obwodów sterowania i sygnalizacji, z nawiązaniem do projektu układu zabezpieczeń.

y prefabrykacje i dostawy szaf zawie-rających układy sterowania, zabez-pieczeń i synchronizacji (w tym do-stawa synchronizatorów SM-06B)

y nastawienie, konfigurację oraz ba-dania laboratoryjne przekaźników zabezpieczeniowych

y odbiory fabryczne (FAT) oraz w miej-scu zainstalowania (SAT)

y nadzór nad uruchomieniem i próba-mi pierwotnymi

W ramach projektu dostarczyliśmy 59 szaf sterowniczo-zabezpieczeniowych, obsługujących blisko 80 pól (tablica 1).

Rozwiązania techniczneUkład obwodów wtórnych zaprojekto-wano w ten sposób, że przez szafę lo-kalnego sterowania przeprowadzone są właściwie wszystkie obwody sterow-nicze, sygnalizacyjne i zabezpieczenio-we. Z poziomu tych szaf istnieje możli-wość sterowania wszystkimi łącznikami oraz przeprowadzenia synchronizacji

Tablica 1. Szafy sterowniczo-zabezpieczeniowe dostarczone w ramach kontraktu

Elektrownia szafy generatorowe(moc zainstalowana)

szafy rozdzielni220/110 kV szafy rozdzielni 35 kV

hPP Vrutok 4 (4 x 42 MVA) 11 5hPP Raven 3 (3 x 9 MVA) - 3hPP Vrben 2 (2 x 9,5 MVA) - 2

hPP Tikves 4 (2 x 31,8 + 2 x 26 MVA) 3 -

hPP Globocica 2 (2 x 26 MVA) 4 5hPP Spilje 3 (3 x 31,1 MVA) 6 2



bloków i innych pól rozdzielni 220/100 kV i 35 kV. Powiązania pomiędzy szafami stero-wania i systemem nadrzędnym zreali-zowano w ten sposób, że wielkości po-miarowe odczytywane są przez system z przekaźników zabezpieczeniowych i przetworników za pośrednictwem łączy komunikacyjnych RS485, zaś wszystkie impulsy sterujące i odwzoro-wania stanów zrealizowano za pośred-

nictwem przekaźników separujących zainstalowanych w szafach sterowania. W takim układzie praktycznie wszyst-kie informacje płynące z pola do syste-mu nadrzędnego i od systemu do pola przechodzą przez dostarczone przez nas szafy. W przypadku awarii systemu nadrzędnego istnieje niemal 100 % re-dundancja i prowadzenie bloku oraz sterowanie polami może odbywać się z poziomu szaf lokalnego sterowania.

Szafy powiązane z polami rozdzielni WN zainstalowano w nastawniach, zaś szafy blokowe umieszczono w nastaw-ni (rys.2) lub w maszynowni, w bezpo-średnim sąsiedztwie generatorów (rys. 3).W dwóch największych elektrowniach hPP Vrutok (rys.4 i 5) i hPP Tikves (rys.6) nie było możliwości odstawienia całej elektrowni na czas remontu, dlatego modernizacja pól odbywała się przy pracujących sąsiednich polach. W hPP Tikvesh (rys.6) dodatkowym utrudnieniem było dotychczasowe rozmieszczenie aparatury uniemożli-wiające „wycięcie” określonego frag-mentu tablicy, który byłby związany tylko z jednym, wybranym polem, i za-stąpieniu go szafą. Stąd nowe szafy zo-stały posadowione za tablicami prze-kaźnikowymi, które ostatecznie zostały zdemontowane po modernizacji. Szafy, w których skoncentrowano praktycz-nie wszystkie obwody zabezpieczeń, sterowania oraz sygnalizacji, i które były instalowane w miejsce aparatury dotychczas rozproszonej w elektrowni, wymagały zaprojektowania oraz wyko-nywania wielu układów tymczasowych i w dużym stopniu komplikowały uru-chomienie całości układu.

Modernizacja MEW Łączany Firma realizuje również prace związane z małymi elektrowniami, tj. o mocy do kilku MW współpracujących równole-gle z siecią nn lub SN przedsiębiorstwa dystrybucyjnego lub zakładu przemy-słowego. Najczęściej, z uwagi na usy-tuowanie takich elektrowni w stosunku systemu elektroenergetycznego, trak-towane są jako tzw. generacja rozpro-szona. Współpracują one z siecią, której infrastruktura nie była pierwotnie przy-gotowana do takiej współpracy, a wy-twarzanie energii przez te elektrownie nie podlega centralnej czy obszarowej dyspozycji mocy.Uruchamianie małych elektrowni - wbrew pozorom - stwarza pewne pro-blemy natury technicznej, których do-świadczyliśmy np. podczas prac w Ma-łych Elektrowniach Wodnych Czorsz-tyn, Łączany, czy Smolice.

Opis technicznyMEW Łączany jest elektrownią całkowi-cie bezobsługową, nadzorowaną zdal-nie drogą radiową z nastawni w Nie-dzicy. Obiekt jest wyposażony w jeden hydrozespół, składający się z pionowej turbiny Kaplana oraz generatora syn-chronicznego o mocy 2,3 MW i napię-ciu 6 kV. Moc z generatora wyprowa-dzana jest przez transformator blokowy

rysunek 1. hpp spilje – szafy wn w nastawni

rysunek 2. hpp globocica – maszynownia



o mocy 3,15 MVA na szyny rozdzielni SN 15kV i dalej linią kablową do sieci roz-dzielczej Zakładu Energetycznego S.A. Linie napowietrzne, do których zosta-ła przyłączona elektrownia, do tej po-ry były liniami promieniowymi, jedno-stronnie zasilanymi, odpowiednio wy-posażonymi i zabezpieczonymi. Przyłączenie MEW „Łączany” sprawi-ło, iż linie te należało traktować jako dwustronnie zasilane, zaś dostarczony zespół zabezpieczeń generatora - od-powiedni dla elektrowni współpracują-cej z siecią zewnętrzną za pomocą od-rębnej linii generatorowej służącej do wyprowadzenia mocy z elektrowni do najbliższego GPZ-tu – tutaj okazał się niewystarczający. Dodatkowo sytuację komplikował brak łączy do wymiany in-formacji o stanie pracy obiektu pomię-dzy GPZ Zator a MEW Łączany.Podstawowymi zagadnieniami technicz-nymi wymagającymi rozwiązania były :

y zidentyfikowanie stanu utraty połą-czenia elektrowni z SE;

y niedopuszczenie do niesynchro-nicznych połączeń generatora z sie-cią wynikających z działania automa-tyki SPZ linii wyprowadzenia mocy, SZR rozdzielni 15 kV w GPZ Zator, a także z działania SPZ linii 110 kV za-silających GPZ.

Dodanie funkcji zabezpieczeniowej df/dt pozwoliło rozwiązać problem iden-tyfikacji odcięcia bloku od sieci w przy-padku wyłączenia wyłącznika w polu li-niowym wyprowadzenia mocy.Jednakże analiza obciążeń rozdzielni 15 kV wykazała istnienie okresów zbilanso-wania mocy pobieranej i generowanej przez MEW Łączany, co w przypadku utraty powiązania z SE stwarzało praw-dopodobieństwo niepożądanej pracy wyspowej. Z kolei, wyposażenie GPZ w automatyki SPZ oraz SZR stwarzało zagrożenie łączeń niesynchronicznych podczas utrzymania się MEW w pracy wyspowej. W konsekwencji, uzupełniliśmy au-tomatykę SPZ o układy kontrolujące obecność napięcia w linii. W tym celu doposażono pola liniowe w przekład-niki napięciowe oraz przekaźniki napię-ciowe do blokowania automatyki SPZ oraz blokowania impulsu na załączenie pola, w przypadku obecności napięcia na linii od strony elektrowni. Dodatko-wo, układ wyposażono sterownik, który bazując na informacjach związanych ze stanem położenia wyłączników w po-lach: zasilających z T1 (T2), w polu łącz-nika szyn oraz w polach liniowych ge-neratora realizuje odpowiednią dystry-bucję impulsów wyłączających i załą-czających odpowiednie wyłączniki.

W trakcie cyklu SZR najpierw zostaną wyłączone pola linii generatora oraz skontrolowane ich położenie po wyłą-czeniu, a następnie zostaną załączone wyłączniki zasilania rezerwowego.Zmodyfikowaliśmy również układ auto-matyki zabezpieczeniowej rozdzielni 15 kV w GPZ.W zabezpieczeniach nadprądowych zainstalowanych w polach liniowych

generatora uaktywniono człony kie-runkowe służące do wykrywania zwarć w liniach i blokowania automatyki za-bezpieczenia szyn (ZS) odpowiedniej sekcji rozdzielni 15 kV GPZ. Pola liniowe, po przyłączeniu do nich generatora, stały się polami zasilający-mi. W związku z powyższym obwody wtórne tych pól zmodyfikowano tak, aby automatyka ZS oraz LRW wyłącza-

rysunek 3. hpp Vrutok – maszynownia

rysunek 4. hpp Vrutok – szafy pól 35 kV



ła (poza polami zasilającymi od strony 110 kV) wyłączniki odpowiednio w linii generatora.Poza zmianami w układzie zabezpie-czeń GPZ, zmodyfikowaliśmy układ za-bezpieczeń w MEW Łączany.W zabezpieczeniu bloku zmieniono na-stawę funkcji podimpedancyjnej (21.1) tak, by swym zasięgiem objęła wszelkie zwarcia mogące wystąpić na rozdzielni GPZ „Z” oraz uaktywniono dodatkowy stopień (21.2), który swym zasięgiem re-alizuje zabezpieczenie rezerwowe dla pól odpływowych GPZ „Z”.

System wizualizacji i rejestracjiOprócz zabezpieczenia od pochodnej częstotliwości df/dt, uaktywniono za-bezpieczenie podnapięciowe umożli-wiające odstawienie generatora przy obniżeniu napięcia i bezpieczną re-alizację automatyki SZR (z rozruchem podnapięciowym) w rozdzielni GPZ „Z”.W ramach prowadzonych przez Ener-gotest prac, dostarczono i uruchomio-no system zdalnej wizualizacji i rejestra-cji Econtrol (rys.6). Komunikacja syste-mu EControl zainstalowanego na bez-obsługowej stacji MEW Łączany z sys-

temem nadrzędnym WIZCON odbywa się za pomocą serwera „Modbus over TCP” uruchomionego na komputerze w EW Niedzica.System składa się z dwóch kompute-rów przemysłowych klasy PC zainstalo-wanych w EW Niedzica i MEW Łączany i komunikujących się łączem poprzez modemy analogowe. Komputer za-instalowany w MEW Łączany stanowi koncentrator portów RS 485, do które-go są podłączone zabezpieczenia elek-tryczne oraz analizatory sieci zainsta-lowane lokalnie na obiekcie MEW Łą-czany. Koncentrator umożliwia zdalne alarmowanie poprzez sieć GSM, prze-syłanie zdarzeń awaryjnych pracowni-kom i do komputera na nastawni EW Niedzica, zdalną analizę stanów pracy, zakłóceń oraz zmianę nastaw zabezpie-czeń za pomocą łącza telefonicznego analogowego.Aplikacja koncentratora w MEW Łącza-ny w trybie on-line rejestruje wszystkie zdarzenia i pomiary dostępne w za-bezpieczeniach i analizatorach sieci i zapisuje je do lokalnej bazy danych. Dodatkowo driver’y komunikacyjne umożliwiają dostęp do zabezpieczeń i analizatorów zdalnie („na życzenie”) za pomocą komutowanej analogowej linii telefonicznej. Koncentrator syn-chronizuje również czas w podłączo-nych zabezpieczeniach pobierając bie-żący czas z zegara GPS.Oprogramowanie koncentratora od-czytuje na bieżąco rejestrator zakłóceń zabezpieczeń i archiwizuje przebiegi w bazie lokalnej.z komputera na nastawni EW Niedzi-ca połączenie się z koncentratorem w MEW Łączany za pomocą klasyczne-go łącza telefonicznego z komputera na nastawni EW Niedzica lub z innego dowolnego komputera z zainstalowa-nym oprogramowaniem (np. kompu-ter przenośny specjalisty ds. zabezpie-czeń).Za pomocą aplikacji zdalnej jest moż-liwe:

y połączenie się z zabezpieczeniami CZAZ za pomocą firmowego opro-gramowania ZEG-Energetyka Tychy i wykonanie wszelkich operacji na zabezpieczeniach łącznie z odczy-taniem rejestratorów zakłóceń, dia-gnostyki lub zmianą nastaw zabez-pieczeń

y odczyt aktualnego stanu pracy MEW Łączany na podstawie pomia-rów analizatorów, zabezpieczeń lub stanów binarnych podłączonych do zabezpieczeń na graficznym ekranie wizualizującym stan pracy Elektrow-ni. (wymagana przeglądarka WWW

rysunek 5. hpp tikvesh – nastawnia przed i po modernizacji



IE5.0 oraz Microsoft Net Framework). y dostęp do bazy danych zdarzeń hi-

storycznych umożliwiającej przepro-wadzenie analizy sekwencji wszyst-kich zdarzeń za pomocą oprogra-mowania ET-history (rys.7).

W komputerze EW Niedzica zainstalo-wano serwer Modbus/IP udostępniają-cy stany bieżące z MEW Łączany oraz umożliwiający zdalne wydawanie pro-stych rozkazów sterujących na terenie MEW Łączany za pośrednictwem ste-rownika MBusII lub zabezpieczeń dołą-czonych do koncentratora.W celu minimalizacji ilości danych prze-syłanych po łączu GPRS synchronizacja stanów na obu komputerach następuje tylko wtedy gdy pojawią się wybrane zdarzenia lub na życzenie opearatora w MEW Łączany.Kontrola stanu pracy MEW Łączany za pomocą łącza telefonicznego jest moż-liwa w każdym czasie „na życzenie” niezależnie od działania zabezpieczeń w Łączanach.

Modernizacja ZEW Porąbka-Żar Kolejnym projektem w Elektrowni Wodnej, który – po wygraniu przez Energotest przetargu w 2009 roku – jest

rysunek 6. okno wizualizacji

rysunek 7. okno zdarzeń historycznych

modernizacja ZEW Porąbka-Żar, gdzie realizujemy projekty, dostawy, montaże oraz uruchomienie i rozruch w zakresie:

y modernizacji układów zabezpie-czeń czterech hydrozespołów od-wracalnych,

y modernizacji zabezpieczeń linii 220 kV

y modernizacji systemu rejestratorów zakłóceń elektrycznych,

y przeniesienia układów synchroniza-cji.



rysunek 8. schemat jednokreskowy bloków 1 i 2



Opis technicznyElektrownia Porąbka-Żar wchodząca w skład PGE Energia Odnawialna S.A. jest elektrownią szczytowo-pompo-wą ze zbiornikiem na górze Żar i – ja-ko jedyna w kraju – jest elektrownią podziemną. Elektrownia przeznaczona jest do regulacji systemu elektroener-getycznego, a dzięki temu, że posiada krótki czas rozruchu do pracy genera-cyjnej (180 sekund) może być wykorzy-stywana do pracy interwencyjnej. Po-siada cztery hydrozespoły odwracalne o mocy zainstalowanej:

y generacja - 500 MW (osiągalna 540 MW)

y pompowanie – 540 MW. Każdy z hydrozespołów wyposażony jest generator synchroniczny o mocy 135 MW, transformator blokowy o mo-cy 150 MVA oraz w silnik rozruchowy o mocy krótkotrwałej 8 MW.Energia z generatorów zainstalowa-nych w hali maszyn znajdującej się pod ziemią przesyłana jest do transfor-matorów blokowych 13,8/240 kV, a na-stępnie na powierzchnię do rozdzielni odłącznikowej i dalej do rozdzielni sie-ciowej 220 kV Bujaków za pośrednic-twem 2 linii. Każda z linii 220 kV przesyła energię dwóch generatorów, tj. linia Żar 1- generatory 1 i 2 oraz linia Żar 2 – ge-neratory 3 i 4.

Układ zabezpieczeńUkład zabezpieczeń elektrycznych blo-ków jest zrealizowany w oparciu o prze-kaźniki zabezpieczeniowe SIPROTEC 4 firmy SIEMENS i zastąpił dawne zespo-ły zabezpieczeń elektrycznych z lat 1978/1979 typu GSX 5 produkcji BBC. Zabezpieczenia bloku zostaną roz-dzielone na dwa niezależne syste-my, umieszczone w dwu oddzielnych szafach. Zestaw aparatury zabezpie-czeniowej oraz sposób zasilania wiel-kościami pomiarowymi oraz sposób dystrybucji impulsów wyłączających zapewnia praktycznie 100% rezerwo-wanie się zabezpieczeń dla wszystkich rodzajów zwarć i zakłóceń.Impulsy wyłączające z zabezpieczeń zainstalowanych w szafach do urzą-dzeń wykonawczych (wyłączników) wysyłane będą dwoma torami odpo-wiednio na cewkę I i cewkę II tych wy-łączników. W zabezpieczeniach gene-ratorowych obu systemów będą zre-alizowane programowe dystrybutory (matryce) impulsów wyłączających. W ramach modernizacji zabezpieczeń linii istniejące zabezpieczenia odległo-ściowe Lh1c-db są zastąpione nowy-mi przekaźnikami typu 7SA5221 prod. Siemens. Istniejące półkomplety za-

bezpieczeń odcinkowych linii typu 7SD5121 nie podlegają modernizacji.

System rejestracji i analizy zakłóceń i zdarzeń ET - ExpertSystem oparty jest o rejestratory typu RZ40, które są samodzielnymi jednost-kami, pozwalającymi na prowadzenie rejestracji niezależnie od innych urzą-dzeń systemu. Podstawowymi elemen-tami systemu są:

y rejestratory zakłóceń (jeden na każ-dy blok)

y układ synchronizacji czasu GPS y serwer danych (przemysłowy kom-

puter klasy PC) y oprogramowanie do analizy danych

i konfiguracji rejestratora y urządzenia infrastruktury sieciowej

(switch / zasilacze itp.) y stacja operatorska (komputer PC +

monitor + drukarka)Jednostka centralna (serwer) komu-nikuje się z rejestratorami RZ-40 za pomącą łącza EThERNET. Jego za-daniem jest monitorowanie reje-

rysunek 9. szafy zabezpieczeń bloku



stratorów i kopiowanie zapisanych przebiegów i zdarzeń do bazy da-nych. Serwer udostępnia dane stacji operatorskiej na której dokonywana jest analiza zakłóceń. W sieci może równocześnie pracować kilka stacji operatorskich umożliwiających wy-świetlanie – obok danych zakłóce-niowych - aktualnych wartości na-pięć, prądów, mocy częstotliwości itp. w formie mierników lub trendów. Do analizy zakłóceń wykorzystywane jest specjalistyczne oprogramowanie ET-Analog. Rejestratory są montowane w szafach zabezpieczeń bloku, do których spro-wadzone są wszystkie sygnały podle-gające rejestracji. Czas rejestratorów synchronizowany jest przy użyciu od-biornika GPS.

Realizacje prac w elektrowniach wodnych w latach 2008-2010Na przestrzeni ostatnich 10 lat firma Energotest uczestniczyła w moderni-zacjach - w różnym zakresie - ponad 60 generatorów, z czego ok. 1/3 poza granicami kraju. W ostatnich latach zre-alizowaliśmy szereg prac w elektrow-niach wodnych (tablica 2).

PodsumowaniePołączenie firm Energotest-Energopo-miar, Energoefekt i ORA Elektrobudowa pozwoliło skumulować w jednym miejscu duży potencjał inżynierski w zakresie kom-pleksowej realizacji projektów związanych z generacją w elektrowniach wodnych.Do sterowania i wizualizacji pracy obiektu wykorzystujemy specjalizowa-ny system SCADA o nazwie AQUARIUS.

Tablica 2.Obiekt urządzenia ZakresEW Żarnowiec Blok 1,3, 4 – 3 x 180 MW

Układ zabezpieczeń blokuProjekt, dostawy, montaż i uru-chomienie

EW Podgaje Wymiana rozdzielni 15 kV, transformatorów, baterii 220 V DC, Dosto-sowanie układów zabezpieczeń, synchronizacji i wzbudzenia.Wykonanie zdalnego monitoringu pracy hydrozespołów.

Projekt, dostawy, montaż i uru-chomienie

EW Straszyn Automatyka i część energetycznalewarów dla studni odciążających

Projekt

EW Rejowice hydrozespół 3AKPiA oraz branża elektryczna

Wykonanie koncepcji i projek-tów technicznych

EW Rejowice hydrozespoły 1 i 2. Modernizacja pomiarów rozliczeniowych, wyprowadzenia mocy, za-bezpieczeń i regulacji napięcia generatora.

Projekt

EW Porąbka Modernizacja układów pomiarowo-rozliczeniowych energii elek-trycznej


EW Porąbka Żar Modernizacja układów zasilania oraz regulacji wentylatorów w szy-bie wentylacyjnym

Projekt, montaż i uruchomienie

EW Czchów Wykonanie zmian w układzie kontroli zasuw jazu w EW Czchów Projekt i uruchomieniehPP Akkoy (Turcja) Bloki 3 x 34 MW Koordynacja rozruchu z ramienia

Voith’aEW Straszyn Generatory 1, 2 i 3,

potrzeby własne oraz rozdzielnia 15 kVProjekt, dostawy, montaż i uru-chomienie

EW Koszyce 2 układy wzbudzenia.Modernizacja układów synchronizacji

Dostawa i uruchomienie

hPP Darica (Turcja) Bloki 2 x 49,5 MW Koordynacja rozruchu z ramienia Voith’a

EW Porąbka-Żar Blok 4 - 135 MWWymiana zabezpieczeń elektrycznych. System rejestracji.


EW Pilchowice Rozdzielnia 10 kVModernizacja pól 10 kV


EW Kopin Modernizacja rozdzielni 15kV; 0,4kV oraz prądu stałego Dostawy, montaż i uruchomie-nie

EW Gródek Blok 1 (1,72 MW), Blok 2 (1,72 MW)Wymiana zabezpieczeń, układów wzbudzenia. Wykonania systemu sterowania hydrozespołami.


EW Żarnowiec Blok 2 – 180 MWWymiana zabezpieczeń i szaf prądu stałego. Silniki rozruchowe.


EW Porąbka-Żar Bloki 1, 2, 3 – 3 x 135 MWWymiana zabezpieczeń elektrycznych


EW Gródek Blok 3(1,85 MW) Wymiana zabezpieczeń, układów wzbudzenia. Wykonania systemu sterowania hydrozespołami.


Korzystając z własnych zasobów Ener-gotest wykonuje modernizacje i uczest-niczy w budowie nowych instalacji oraz podejmuje się rozruchów układów elek-trycznych i technologicznych hydroze-społów. Na przestrzeni ostatnich 10 lat firma Energotest uczestniczyła w mo-dernizacjach ponad 60 hydrozespołów, z czego ok. 1/3 poza granicami kraju.Firma Energotest podejmuje się prac inżynierskich nie tylko w dużych elek-trowniach zawodowych, ale również w małych elektrowniach generacji roz-proszonej, gdzie – choć skala przedsię-wzięć jest mniejsza – problemów tech-nicznych nie brakuje.

Mgr inż. Adam Talaga Energotest

n



X KONFERENCJA NAUKOWO-TECHNICZNA

KAZIMIERZ DOLNY8-10 października 2014

Małgorzata Siedlarek – Sekretarz OrganizacyjnyZREW Transformatory Sp. z o.o. 92-412 Łódź, ul. Rokicińska 144

tel. 42 671 86 15; fax 42 671 86 16e-mail: [email protected]

Krzysztof Majer – Sekretarz NaukowyPolitechnika Łódzka

Instytut Mechatroniki i Systemów Informatycznych90-924 Łódź, ul. Stefanowskiego 18/22

tel.: 42 631 25 71, 42 631 25 81 fax 42 636 23 09

e-mail: [email protected]

www.zrew-transformatory.pl

TRANSFORMATORY ENERGETYCZNE

I SPECJALNE

MIEjscE KONfERENcjIHotel Król Kazimierz

KONTAKT

X Konferencja Naukowo-Techniczna towarzyszy II Kongresowi Elektryki Polskiej

JUBILEUSZOWA

Tematyka konferencji obejmuje zagadnienia z za-kresu transformatorów energetycznych i specjal-nych, a w szczególności:– problemy eksploatacyjne,– diagnostyka, próby i badania,– nowoczesne metody obliczeniowe i projektowanie,– remonty i modernizacje,– aktualne trendy rozwojowe.

W ramach konferencji zostaną zaprezentowane referaty wiodących ośrodków naukowych, przed-siębiorstw reprezentujących energetykę zawo-dową, placówek naukowo-badawczych oraz firm współpracujących z energetyką.

TEMATYKA KONfERENcjI

■ Przegląd światowego rynku■ Przełomowe innowacje technologiczne■ Transfer wiedzy i przyszłych trendów

7-11 kwietnia 2014Hanower ▪ Niemcy

hannovermesse.com

HANNOVER MESSE 2014

Innowacja jest czynnikiem sukcesu

Targi Hanowerskie s.c. · Tel. +48 22 465 66 22 · [email protected]

Get new technology first

Zwykle myśląc o elektrowni jądrowej przychodzą nam do głowy wizje opustoszałych miejscowości w okolicach ukraińskiego Czarnobyla po awarii reaktora. Karuzele, nigdy nieuruchomionego Lunaparku, połamane ławki w szkole - widmo, zabawki porzucone pośpiesznie przez uciekające dzieci.

tymczasem dookoła Olkiluoto w Finlandii, czynnej i budowa-nej Elektrowni Jądrowej krajobraz

wręcz sielski – anielski! Eurajoki, gmina, na terenie której zloka-lizowano Elektrownię Jądrową Olkilu-oto to nadmorska miejscowość w Zato-ce Botnickiej przypominająca klimatem polską drogę na półwysep helski.

pod osłoną reaktora,czyli osobliwości wokół Olkiluoto w finlandii

Podobna roślinność, zapach nadmor-skiego lasu. Rożni się jednak czysto-ścią, ilością dzikich zwierząt, zaska-kującymi, pojawiającymi się nagle je-ziorkami z krystalicznie czystą wodą. To normalna wczasowa miejscowość nadmorska, tyle tylko, że od strony elektrowni wzbroniona jest kąpiel w morzu (wędkowanie już nie). Za to wieża widokowa – Visitorini


energetyka jądrowa

dosłownie na „wyciągnięcie ręki” prze-piękna wyspa Kaunissaari, miejsce wy-poczynku turystów nie tylko z krajów nordyckich. To prawdziwie magiczne miejsce dla wędkarzy oraz osób lubią-cych spokój, przyrodę i samotność, jak i dla miłośników popularnego joggin-gu oraz nordic walkingu. Aż trudno uwierzyć, że wyspa leży w sąsiedztwie dwóch czynnych, trzeciego na ukoń-czeniu, i czwartego planowanego blo-ku nuklearnego. Dla zwiedzających, chcących bliżej przyjrzeć się technologii i działalności energetyki jądrowej, budowy reaktora, a także miejsca i sposobu składowania odpadów radioaktywnych czeka bez-płatny wstęp do Visitor Center – edu-kacyjnego, multimedialnego centrum nuklearnego. Myślę, że obecność obowiązkowa dla każdego odwiedzającego, w jakimkol-wiek charakterze, Eurajoki. Sportowcy też nie powinni się nudzić, lodowisko, hala sportowa, boisko lekko-atletyczne. Jak na miejscowość o tro-chę ponad pół miliona mieszkańców to chyba nieźle…

widok na port

nadmorskie klimaty

Dla nikogo nie jest tajemnicą, że rozwój gospodarczy, a przede wszystkim roz-wój przedsiębiorczości nastąpił dzięki budowie nowych bloków energetycz-

nych w Olkiluoto. Powstanie setek no-wych miejsc pracy oraz zagospoda-rowanie wolnych terenów pod zabu-dowę to właśnie skutek rozwoju prze-


energetyka jądrowa

Vanha rauma – stara rauma

oddalonym ok. 15 km od Eurajoki jest Rauma jedno z najstarszych miast i pią-ty, co do wielkości port w Finlandii. Przede wszystkim Stara Rauma (Vanha Rauma) zabytek wpisany w 1991 roku na listę UNESCO ze względu na do-skonale zachowaną, historyczną drew-nianą zabudowę. Wybrukowane ulice, drewniane zadbane, ale wyludnione domy w długą noc sierpniową sprawia-ją, że atmosfera przypomina tę z ksią-żek Stephana Kinga. W nowej części miasta zdziwienie bu-dzą w trzy kąpiące się kobiety w kana-le. Podchodząc jednak bliżej okazuje się, że to rzeźba trzech zdziwionych ko-biet w strojach kąpielowych, autorstwa mieszkającej w Raumie współczesnej artystki Kerttu horili. Idąc ulicami sta-rego miasta można zobaczyć jej pra-cownię pełną rzeźb i rysunków. Jedną z nich jest również siedząca kobieta w Kościele św. Krzyża. W Raumie panuje morski i wyspiarski klimat doceniany przez turystów nie tyl-ko z Finlandii, przepiękne, wysokiej kla-sy miejsca wypoczynku dla turystów. Jeden z nich to ośrodek wypoczynko-

mysłu energetycznego. Nawet rozwój usług, a w tym wzbogacona oferta mo-nopolowa dla pracowników z różnych stron świata. A jest ich na budowie OL

3 ponad pięćdziesiąt różnych narodo-wości! Ale to nie koniec. Dużo większym i tu-rystycznie artakcyjniejszym miejscem


energetyka jądrowa

autorka artykułu w ewangelicko – augsburskim kościele św. krzyża w raumie

wy Poroholma Camping, który został wybrany Ośrodkiem Kempingowym Roku 2009 i uzyskał pięciogwiazdkowy status. Jednak największe wrażenie ro-bią małe rozsiane po całym wybrzeżu ogólnodostępne domki z sauną.A przecież Rauma to to miasto rozwoju głównych gałęzi przemysłu w Finlandii, a więc przemysł stoczniowy, celulozowo – papierniczy oraz produkcja baterii. Przemysłowe obiekty oraz nadmorskie i leśne krajobrazy łącznie z elektrownią atomową, dymiącymi kominami papierni oraz ruchliwym portem można oglądać z usytuowanej na wzgórzu ponad 66 m n.p.m. wieży widokowej właściwie wieży ciśnień Vesitorini. Na górze urokliwa gale-ryjka, kawiarnia oraz taras widokowy. Na deser atrakcje dla sportowców. Klub hokejowy Lukko występujący w SM Li-dze. Dla fanów skoków narciarskich in-formacja, że z Raumy pochodzi przy-stojny Mika Koyonkowski, były trener skoczków narciarskich. Dodatkową osobliwością stanowi fakt, że mieszkańcy posługują się własnym dialektem, co jest kolejną uciążliwością biorąc pod uwagę, że sam język fiński

leniwy wieczór w raumie – miejsce odpoczynku mieszkańców

nawet dla największych poliglotów nie jest językiem prostym.Mam nadzieję, że w Polsce w okoli-cy budowy elektrowni będzie równie pięknie i czysto jak w Olkiluoto!

Tekst: Aleksandra Krzemień (ELEKTROBUDOWA SA)

Zdjęcia: Bartek Barczyk, Aleksandra Krze-mień n


energetyka jądrowa

gRW 12 E i gRW 18-2 E professional firmy BoschWydajne i komfortowe mieszarki do wszystkich zastosowańDo grupy elektronarzędzi Bosch Professional dołączyły dwie wydajne mieszarki z silnikami o mocy 1 200 i 1 800 W. W nowych modelach zastosowano ergonomiczny uchwyt okrężny zapewniający komfortową pracę. Płynna regulacja prędkości mieszania minimalizuje stopień rozpryskiwania materiału, a szybka i bezproblemowa wymiana mieszadła zwiększają komfort i wydajność pracy.

płynna regulacja prędkości mieszania minimalizuje stopień rozpryskiwania materiału, a szybka i bezproblemowa wymiana mieszadła zwiększają komfort i wydajność.

„fot

. bos

ch”


eksploatacja i remonty

nowe mieszarki grw 12 e professional i grw 18-2 e professional zapewniają wysoki standard przygotowania materiałów o różnym stopniu lepkości.

Nowe mieszarki GRW 12 E Professional i GRW 18-2 E Professional zapewniają wysoki standard przygotowania mate-riałów o różnym stopniu lepkości. Na-rzędzia są wyposażone w silnik o mo-cy 1 200 oraz 1 800 W, który zapew-nia szybkie mieszanie najróżniejszych substancji na placu budowy. Okrężny uchwyt zapewnia pełną kontrolę nad narzędziem i sprawia, że użytkownik nie odczuwa zmęczenia nawet przy pracy ciągłej. Włącznik z regulacją pręd-kości jest zintegrowany w rękojeści, co ułatwia jego obsługę. Prędkość miesza-nia można płynnie regulować, co po-zwala ograniczyć do minimum rozpry-skiwanie substancji podczas mieszania. Uniwersalny uchwyt narzędziowy M 14 gwarantuje łatwą wymianę mieszadła.

Mieszarki – przegląd informacji:

Bosch GRW 12 E Professional Jednobiegowa mieszarka Bosch GRW 12 E Professional jest optymalnym na-rzędziem do substancji o niskiej lub średniej lepkości. Bezproblemowo po-radzi sobie z mieszaniem np. farb i la-kierów lub przygotowaniem zapraw i mas bitumicznych. Prędkość miesza-nia może być regulowana w zależno-ści od konsystencji materiału i wyno-

si maksymalnie do 1 000 obrotów na minutę. Maksymalna masa mieszanej substancji wynosi 50 kg. W mieszar-ce Bosch GRW 12 E Professional moż-na stosować mieszadła o średnicy do 140 mm.

Bosch GRW 18-2 E ProfessionalDwubiegowa mieszarka Bosch GRW 18-2 E Professional stworzono do mie-szania materiałów o masie do 80 kg. Na pierwszym biegu urządzenie osią-ga prędkość do 450 obrotów na minu-tę, co umożliwia mieszanie wyjątkowo gęstych substancji, takich jak gotowe tynki, zaprawy lub masy szpachlowe. Drugi bieg, zapewniający prędkość do 1 050 obrotów na minutę, jest optymal-

ny do mieszania rzadszych materiałów, np. klejów, farb i płynnych mas. W mie-szarce Bosch GRW 18-2 E Professional można stosować mieszadła o maksy-malnej średnicy do 180 mm.

Nowe modele mieszarek są już dostęp-ne w sprzedaży. W wyposażeniu stan-dardowym mieszarki GRW 12 E Profes-sional znajduje się mieszadło o średni-cy 140 mm, a w przypadku mieszarki GRW 18-2 E Professional - mieszadło o średnicy 160 mm. Inne akcesoria, np. mieszadła ze stali szlachetnej, są do-stępne w ofercie osprzętu dodatkowe-go Bosch.

Robert Bosch Sp. z o.o. n

Dane technicznegRW 12 E professional

(zastępuje gRW 9 professional)

gRW 18-2 E professional(zastępuje

gRW 11 E professional)Moc nominalna 1 200 W 1 800 W

Nominalna prędkość obrotowa 0 – 1 000 min-1 (1. bieg) 0 – 450 min-1 (1. bieg)0 – 1 050 min-1 (2. bieg)

Maks. średnica mieszadła 140 mm 180 mmSystem montażu narzędzi M 14 M 14

Maks. masa mieszanej substancji 50 kg 80 kg

Waga 5,3 kg (mieszalnik)1,3 kg (mieszadło)

7,2 kg (mieszalnik)1,7 kg (mieszadło)

Sugerowana cena sprzedaży brutto 1 659 zł 2 213 zł

„fot

. bos

ch”



w ten sposób Wiha dzięki swo-jemu programowi narzędzi dynamometrycznych osią-

ga nowy wymiar w obsłudze klienta, elastyczności i indywidualności. Pra-ca i nadzór przyrządu pomiarowego w oparciu o nową ofertę serwisową fir-my Wiha stają się łatwe jak nigdy dotąd. Użytkownicy i działy zabezpieczenia ja-kości już teraz mogą się cieszyć na swój „indywidualny” egzemplarz.

Napis nie do zgubienia – wymagane oznaczenie przyrządu pomiarowegoJak szybko napis przyrządu pomiaro-wego może się oderwać od wkręta-ka dynamometrycznego, wie dobrze każdy pełnomocnik ds. zabezpiecze-nia jakości lub użytkownik. Kres temu kładzie profesjonalny, trwały graweru-nek laserowy firmy Wiha. „Oznaczenie przyrządów pomiarowych jest wyma-gane przez DIN ISO 9001 - musi ono być umiejscowione trwale na produk-

cie. Dzięki naszemu nowemu serwiso-wi w oparciu o indywidualizację każde narzędzie staje się indywidualnym eg-zemplarzem”, mówi Christian hilbert, manager produktu firmy Wiha. Wkrę-taki dynamometryczne oferują klien-towi możliwość umiejscowienia indy-widualnego napisu. Tak np. wystarczy miejsca na numer przyrządu pomia-rowego lub oznaczenie miejsca pracy. Wkrętak iTorque oferuje jeszcze więcej: Obok dwóch pól napisu ma on dodat-kowe pole graficzne, np. nakody QR lub znaki jakości. Czy chodzi o ozna-czenie przyrządu pomiarowego, czy o periodyczne oznaczenie wkrętaka dynamometrycznego firmy Wiha: Wi-ha oferuje dostosowany serwis. Szyb-kie i nieskomplikowane wsparcie klien-ci otrzymają w portalu internetowym firmy Wiha (mytorque.wiha.com). Tutaj użytkownik może szybko i prosto prze-prowadzić swoją żądaną indywiduali-zację. Za pomocą automatycznie wy-generowanego dokumentu zamówie-

nia żądany produkt może być zlecony handlowi.

Bezpieczeństwo dzięki indywidualnemu alarmowi wzorcowaniaNorma zaleca kontrolę narzędzi dyna-mometrycznych po 5.000 zastosowań. W przypadku połączeń śrubowych istotnych dla bezpieczeństwa lub in-tensywnej eksploatacji narzędzi dy-namometrycznych zaleca się krótsze okresy kontrolne. Do tej pory użytkow-nik musiał oszacować lub policzyć licz-bę wykonanych połączeń śrubowych, co w praktyce można realizować tyl-ko z trudem i przeważnie z błędami. Z wkrętakiem iTorque uciążliwe liczenie należy do przeszłości. Gdyż specjalnie dla serii iTorque firma Wiha opracowa-ła cykl alarmu wzorcowania z automa-tycznym przypomnieniem: Poprzezzintegrowany licznik wkrętak iTorque rejestruje każde „kliknięcie”. Jeżeli po-dana przez użytkownika w zamówie-

Łatwa indywidualizacja – Wkrętak itorque to światowa nowość oferowana przez firmę WihaSchonach – Wprowadzając wkrętak dynamometryczny iTorque, firma Wiha Werkzeuge GmbH prezentuje absolutną nowość światową w oparciu o trzy decydujące argumenty: Inteligentny, innowacyjny, indywidualny. Unikalna mechatronika oraz łatwa, intuicyjna obsługa to tylko dwie wyjątkowe właściwości wkrętaka iTorque. Następna nowość: Programy narzędzi dynamometrycznych firmy Wiha „iTorque”, „TorqueVario-S®” i „TorqueFix” można optycznie oraz technicznie dopasować do danego stosowania i/lub użytkownika.



niu liczba zastosowań zostanie osią-gnięta, wyzwolony zostaje alarm, który przypomina o wymaganym wzorco-waniu. Cykl ten zapewnia 100% zabez-pieczenia procesu.Tę i inne osobiste i techniczne możliwo-ści indywidualizacji, jak „jednostki mo-mentu dokręcania” lub specjalne war-tości momentu dokręcania klient może specyfikować w nowym portalu firmy Wiha mytorque.wiha.com. „1:1 wyko-nanie według miary” – w ten sposób firma Wiha wyznacza nowe standardy w przemyśle momentu dokręcania.

Inteligentne – innowacyjne – indywidualneTo, że Wiha zawsze może sprawić nie-spodziankę, nie jest niczym nowym dla znawców branży. Jednakże dzięki wkrę-takowi iTorque specjalista od narzędzi ze Schwarzwaldu osiąga nowe standar-

dy w zakresie techniki i serwisu w świe-cie momentu dokręcania. „Dla firmy Wi-ha szczególnie ważne jest opracowanie naszych produktów możliwie blisko praktyki. Współpraca z użytkownikami jest tu podstawą”, wyjaśnia Christian hilbert, manager produktu firmy Wi-ha Werkzeuge Gmbh. Zwłaszcza gdy chodzi o narzędzia dynamometryczne, firma Wiha z powodu długoletniego doświadczenia należy do specjalistów. Wkrętak iTorque jest tego najlepszym dowodem.Krótko mówiąc: Wkrętak iTorque udo-wadnia, że technika może się także specjalnie dostosować do wymagań użytkownika. Dzięki tekstowym i gra-ficznym polom do indywidualnych na-

pisów każdy wkrętak iTorque staje się szczególnym egzemplarzem. To czyni z niego niezastąpiony kamień milo-wy w dziedzinie narzędzi dynamome-trycznych – na skalę światową.

PodsumowanieFirma Wiha, wprowadzając wkrętak iTo-rque i nowy serwis oparty o indywiduali-zację, suwerennie wyznacza nowe stan-dardy w sprawach techniki, funkcjonal-ności i wzornictwa. Cecha szczególna: Obszerna oferta serwisowa unikalnego wkrętaka dynamometrycznego już teraz zachwyca użytkowników. Za pomocą portalu internetowego (mytorque.wiha.com) szybko i łatwo można zrealizować oznaczenie przyrządu pomiarowego i osobiste napisy na wkrętaku iTorque. Tylko kilka kliknięć i klient otrzymuje swo-je osobiste narzędzie – oczywiście w naj-lepszej jakości firmy Wiha.

n



każdy profesjonalny wytwórca elektronarzędzi w swojej ofercie posiada odpowiednią gamę ta-

kich maszyn w różnej konfiguracji, od-powiednio dostosowując swoja ofertę do zapotrzebowania rynkowego. Jed-ną z najpopularniejszych młotowierta-rek na polskim rynku jest hitachi model Dh24PC3 młotowiertarka udarowa z podkuwaniem. Cała obecna gama ma-szyn z serii Dh w roku 2013 doczekała się następcy. hitachi wprowadza właśnie całą nową grupę młotowiertarek z udarem pneu-matycznym do sprzedaży w Polsce. Od jesieni obecnego roku będzie dostęp-nych w profesjonalnej sieci dealerskiej sześć nowych maszyn.Seria Dh24 składa się z dwu nowych modeli. Dh24PG to dwufunkcyjny mło-tek przeznaczany do wiercenia oraz wiercenia z udarem w zakresie od 3,4 do 24 mm w betonie, w stali do 13mm i drewnie do 32mm. Natomiast model Dh24Ph to młotek trójfunkcyjny wypo-sażony dodatkowo w funkcje podkuwa-nia. Obydwa urządzenia wyposażone zostały w silnik o mocy 730W uzysku-jący maksymalne obroty na poziomie 1050 obr./min. Kolejne dwa urządzenia to tzw. średni zakres a więc młotowier-

tarki mogące wiercić w betonie do max. średnicy 26mm stąd ich oznaczenie ja-ko seria Dh26. Analogicznie jak w opi-sywanych powyżej urządzeniach ma-my dwa modele do wyboru. Dh26PB młotowiertarka z udarem przeznaczona do pracy w zakresie od 3,4 do 26 mm w betonie, w stali do 13mm i drewnie do 32mm. Z kolei Dh26PC to młoto-wiertarka trójfunkcyjna wyposażona dodatkowo w funkcje podkuwania. Sil-niki zastosowane do napędzania tej se-rii posiadają moc zwiększoną do 830W natomiast maksymalna prędkość ob-rotowa wynosi 1100 obr./min. Nowo-ścią w ofercie hitachi jest zwiększenie średnicy wiercenia do Ø28 w tej klasie urządzeń. Mamy całkowicie nową serię Dh28 przystosowaną do pracy z wier-tłami właśnie w rozmiarze Ø28mm. Mo-del Dh28PBY to dwufunkcyjny młotek o parametrach pracy w betonie od 3,4 do 26 mm, w stali do 13mm i drewnie do 32mm. Dh28PCY został wyposażo-ny w trzecią funkcję – podkuwania. Se-ria Dh28 jest napędzana jeszcze moc-niejszym silnikiem o mocy 850W nato-miast maksymalna prędkość obrotowa wynosi 1100 obr./min. Dodatkowo serię Dh 28 wyposażono w oryginalny sys-tem pochłaniania wibracji opracowa-

ny przez hitachi - UVP (User Vibration Protection). Jest to system znany już z większych urządzeń hitachi zapewnia-jący redukcję niekorzystnego wpływu wibracji na operatora do 33% w porów-naniu z tradycyjnym rozwiązaniem.Jak wspomnieliśmy jest to całkowicie nowa seria urządzeń, zaprojektowana od początku z uwzględnieniem naj-nowszych technologii oraz wymagań rynku jak również najnowszych prze-pisów. Nowa konstrukcja przeniesienia napędu oraz udaru zapewnia wzrost parametrów wiercenia do ponad 30% w porównaniu z dotychczasową kon-strukcją. Mechanizm udaru został cał-kowicie przeprojektowany w porówna-niu z poprzednimi modelami. Zmiana konstrukcyjna ma zapewnić dwukrot-ny wzrost wytrzymałości i niezawod-ność konstrukcji. Dodatkowo nowa se-ria młotowiertarek hitachi otrzymała zmienione rękojeści boczne w mięk-kiej absorbującej wibracje okładzinie jak również nowoczesne obudowy wyłożone elastomerem dla poprawy wygody i komfortu pracy. Nowa se-ria urządzeń znajdująca się właśnie w sprzedaży z pewnością powtórzy suk-ces poprzedniej serii Dh.

Hitachi n

Nowa seria młotowiertarek 2 kg hItAChIKlasa młotków dwukilogramowych to najbardziej wszechstronne, a co za tym idzie najpopularniejsze elektronarzędzia do codziennej pracy. Wiercenie, wiercenie z udarem, podkuwanie czy nawet wkręcanie sprawiają, że tego typu narzędzie jest najpowszechniejszym wyposażeniem każdej ekipy remontowo-budowlanej. Uniwersalność sprawia że młotowiertarkę z udarem znajdziemy na wyposażeniu każdego majsterkowicza jak również każdego warsztatu zajmującego się drobnymi naprawami, serwisowaniem różnego rodzaju instalacji technicznych czy tzw. utrzymaniem ruchu.



Seria młotowiertarek Hitachi DH 28PCY / DH 28PBY / DH 26PC / DH 26PB DH 24PH / DH 24PG

NOWOŚĆSDSplus

Około 2 x bard

ziej wytrzymała

*1

Najlepsza w klasie

prędkość

wiercenia i nisk

ie wibracje*2

*1: W porównaniu do dotychczasowych modeli DH 24PC3 / DH 24PB3

*2: W czerwcu 2013, pośród dostępnych produktów w klasie młotowiertarek 2 kg

(badanie Hitachi Koki)

Dane techniczne nowych młotowiertarek Hitachi

model

Dh 28pCY Dh 28pBY Dh 26pC Dh 26pB Dh 24ph Dh 24pgParametry Beton: 3,4 - 28mm Stal: 13mm Beton: 3,4 - 26mm Stal: 13mm Beton: 3,4 - 24mm Stal: 13mm

Koronka: 25 - 50mm Drewno: 32mm



Moc 850W 830W 730WMocowanie wiertła SDS-plusPrędkość obr. (bez obc.) 0 - 1 100 obr/min 0 - 1 050 obr/minLiczba udarów 0 - 4 300 min 0 - 3 950 minDługość 367 mmWaga*1 (z przewodem) 2,9kg 2,8kg 2,7kg

Poziom wibracji (triax vec-tor sum)*2

Wiercenie z udarem w betonie

Wartość emisji drgań

ah, hD = 11.5m/s2 K Niepewność =

1,5 m/s2


ah, hD = 11.5m/s2 K Niepewność = 1,5

m/s2



1,5 m/s2



1,5 m/s2



1,5 m/s2



1,5 m/s2

Odpowied-nik wartości dla dłuto-wania


ah, Cheq = 10.5m/s2 K Niepewność =

1,5 m/s2

–



1,5 m/s2

–



1,5 m/s2

–

Akcesoria standardowe Rękojeść boczna, głębokościomierz, walizka

*1 waga - zgodnie z EPTA-Procedura 01/2003.*2 tri-axial wibracje zostały zmierzone zgodnie z normą EN60745-2-6.



unia Europejska stawia swoim członkom ambitne wymogi do-tyczące redukcji emisji dwutlen-

ku węgla. Cele wyznaczone przez Unię na 2020 rok oraz później, do 2050 roku, są dla Polski szansą na dalszy rozwój nowych technologii, ale i zagrożeniem związanym z barierami rozwoju gospo-darczego. XVII Międzynarodowe Targi Energetyki i Elektrotechniki ENEX oraz XII Targi Odnawialnych Źródeł Energii ENEX - Nowa Energia, które od 18 do 20 marca 2014 roku odbędą się w Tar-gach Kielce to idealne miejsce do za-prezentowania najnowszych rozwiązań i technologii dla „zielonej energii”Ubiegłoroczna edycja wystaw ENEX oraz ENEX-Nowe Energia zgromadziła w Targach Kielce 200 wystawców pre-zentujących najnowocześniejszy sprzęt z zakresu m.in. odnawialnych źródeł energii, ekologii i pneumatyki i ponad 6.500 zwiedzających, potencjalnych klientów i partnerów biznesowych wy-stawców. ENEX 2013 to także 25 bran-żowych szkoleń i konferencji, w których udział wzięło 1200 osób. Także tegoroczna edycja targów ENEX i ENEX Nowa Energia przebiegnie pod znakiem wielu ważnych spotkań, kon-ferencji i szkoleń. Na bezpłatne warsz-taty zaprasza między innymi Święto-krzyskie Centrum Innowacji i Transferu Technologii – projekt „Rozwój przed-siębiorczości w oparciu o efektywne wykorzystanie energii –szkolenia dla pracowników i kadry zarządzającej mi-kro – małych -średnich przedsiębiorstw w woj. Świętokrzyskim „ współfinanso-wany jest przez Unię Europejską w ra-mach Europejskiego Funduszu Spo-łecznegoSzkolenia, które w ramach projektu od-będą się podczas targów ENEX dotyczą pięciu bloków tematycznych:

y „Efektywna gospodarka energetycz-na, zarządzanie energią w przedsię-biorstwie”,

y „Cykl szkoleń tematycznych o nastę-pujących zagadnieniach - mikroin-stalacje; instalacje solarne i ogniwa fotowoltaiczne; biogazownie rolni-cze i przemysłowe; nowe technolo-gie pozyskiwania energii z biomasy; pompy ciepła i energia geotermal-na; energetyka wiatrowa; elektrow-nie wodne.

y „Projektowanie innowacyjnych bu-dynków energooszczędnych”.

y „Wpływ doboru materiałów, techno-

logii i instalacji na energochłonność budynków”.

y „Efektywność energetyczna w użyt-kowaniu obiektów budowlanych”

Z kolei serwis Instytut OZE zaprasza do udziału w dwóch specjalistycznych szkoleniach. Pierwsze z nich to Prak-tyczne aspekty inwestycji w foto-woltaikę. Prezentacje poprowadzą eksperci z branży Odnawialnych Źró-deł Energii, m.in. z Instytut OZE– firmy realizującej na co dzień inwestycje OZE m.in. farmy fotowoltaiczne. Omawiane będą zagadnienia takie jak:

y Perspektywy rozwoju energetyki słonecznej w Polsce

y Proces realizacji inwestycji - od wy-boru lokalizacji pod inwestycję po pozwolenie na budowę

y Bariery prawno-administracyjne w procesie inwestycyjnym syste-mów fotowoltaicznych

y Wybór technologii y Systemy PV – symulacje ich pracy y Monitoring elektrowni fotowoltaicz-

nych y Finansowanie instalacji PV i progra-

my wsparcia inwestycji Drugim z proponowanych przez IO-ZE spotkań jest konferencja pod ha-słem Praktyczne aspekty inwestycji w zieloną energię, współorganizowa-na przez redakcję kwartalnika ENERGE-TYKA WODNA oraz Towarzystwo Ma-łych Elektrowni WodnychPrezentacje poprowadzą eksperci z branży Odnawialnych Źródeł Energii a wśród omawianych zagadnień znajdą się między innymi:

y Praktyczne aspekty realizacji inwe-stycji w OZE;

y Dobre praktyki w projektowaniu in-westycji związanych z budową ma-łych elektrowni wodnych, elektrow-ni wiatrowych, farm fotowoltaicz-nych, biogazowni;

y Zastosowanie systemów informacji przestrzennej dla branży OZE

y Kluczowe etapy przygotowania in-westycji do realizacji na przykładzie konkretnych projektów,

y Sposoby zwiększenia przychodów z produkcji zielonej energii;

y Najnowsze technologie wykorzy-stywane w energetyce odnawialnej;

y Perspektywy rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce oraz aktualny przebieg prac nad aktami prawnymi wpływającymi na dalszy rozwój OZE w Polsce.

Jak co roku bardzo ważnym punktem targów Enex oraz Enex Nowa Energia są konferencje i fora przygotowane przez merytorycznego partnera wystaw – redakcję GLOBEnergia. W tym roku na wszystkich zainteresowanych czeka VII FORUM POMP CIEPŁA – Spotka-nie, które corocznie skupia inwestorów, dostawców, wykonawców i wszystkich zainteresowanych tematem grzewcze-go wykorzystania pomp ciepła. W tym roku wydarzeniem specjalnym będzie FORUM INSTALATORA POMP CIEPŁA. Podczas spotkania specjaliści od lat zajmujący się montażem pomp ciepła i innych instalacji OZE podzielą się swo-imi doświadczeniami i problemami in-stalacyjnymi. Ciekawostką będzie pre-zentacja urządzeń hybrydowych. Nie zabraknie odniesienia do innych źródeł ciepła oraz do programów dofinanso-wań, w tym „Prosument”. GLOBEnergia zaprasza także na V FORUM SOLAR+ - ogólnopolską konferencję poświęconą branży PV. Jest to wydarzenie skierowa-ne do przedstawicieli branż fotowolta-icznej i kolektorów słonecznych, inwe-storów, władz samorządowych oraz pasjonatów energetyki słonecznej. Wy-darzenie podzielone będzie na panele: FOTOWOLTAIKA oraz KOLEKTORY SŁO-NECZNE. Podczas konferencji zostaną przedstawione ciekawe realizacje, no-wości produktowe i technologiczne oraz perspektywy rynku PV.Ostatnią z propozycji partnera targów jest FORUM AGRO INWESTOR OZE, spotkania z inwestorami rolniczymi. Konferencja ma na celu przedstawienie możliwości wykorzystania odnawial-nych źródeł energii w gospodarstwach rolnych. Wydarzenie będzie okazją do spotkania inwestorów rolnych, dostaw-ców technologii i urządzeń, wykonaw-ców i wszystkich osób zainteresowa-nych tematem potencjału energetycz-nego tkwiącego w gospodarstwach rolnych. O ile wykorzystanie biomasy jest już szeroko rozpowszechnione, warto zapoznać się z innymi techno-logiami wkraczającymi na polski rynek.

n

merytorycznie o wyzwaniach dla branżytargi Enex oraz Enex Nowa Energia obfitują w konferencje, fora i szkolenia


targi

cyklicznymi wydarzeniami podczas targów Expopower są konferencje naukowo-techniczne organizowa-

ne przez Stowarzyszenie Elektryków Pol-skich („Energooszczędność w oświetle-niu” oraz z cyklu „Instalacje elektryczne ni-skiego, średniego i wysokiego napięcia”), konferencje tematyczne Polskiego Sto-warzyszenia Elektroinstalacyjnego, Pol-skiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej oraz Polskiej Izby Go-spodarczej Elektrotechniki. W program wydarzeń Expopower aktywnie włącza się również Enea S.A. oraz TIM S.A., które to firmy są partnerami strategicznymi tar-gów Expopower.Jednym z bardziej interesujących wyda-rzeń może okazać się konferencja „Ener-

gooszczędność w oświetleniu” obejmu-jąca takie tematy jak szkodliwość światła dla zdrowia oczu oraz wpływ tempera-tury na działanie diod LED. Podczas trwania Targów Expopower nie zabraknie szeregu prezentacji i wy-stąpień promocyjnych firm. Prezentacje najnowszych produktów rynkowych już zapowiedziały tak znaczące firmy jak ABB, Elektrobudowa S.A, Mikronika czy ZPUE S.A. Wśród wystawców targów nie zabraknie również firm: Elektromontaż Poznań S.A., ENEA S.A., ENEA Operator, Jean Muller Polska czy Siba. Na targach zobaczyć będzie można bogatą listę nowych produktów oraz rozwiązań technologicznych z za-kresu budownictwa energetyczne-

Expopower 2014 z podwójnym doładowaniem

go i technologii energooszczędnych, energii cieplnej, elektrycznych urzą-dzeń w wykonaniu przeciwwybucho-wym, urządzenia do pomiarów i au-tomatyki oraz detekcji gazów i wycie-ków, oświetlenia LED, telekomunikacji energetycznej, smart grids czy energii odnawialnej. Doskonałym uzupełnieniem ekspozy-cji są odbywające się równolegle targi Greenpower, na których można zoba-czyć ofertę z zakresu energii słonecz-nej, wiatrowej, wodnej, geotermalnej, biomasy, biopaliw oraz technologii energooszczędnych.Warto zarezerwować termin 13-15 maja 2014, by zobaczyć na targach Expopo-wer najnowsze produkty, a także zapo-znać się z najlepszymi praktykami w za-kresie nowoczesnej oraz bezpiecznej energetyki i elektrotechniki.

Więcej informacji na www.expopower.pl

n

W dniach 13 – 15 maja w Poznaniu odbędzie się kolejna edycja Międzynarodowych Targów Energetyki EXPOPOWER. Przez 3 dni Poznań się stanie stolicą nowych technologii i rozwiązań z zakresu elektroenergetyki.


targi

http://www.expopower.pl

oddział Poznański SEP im. prof. Józefa Węglarza we współpracy z Międzynarodowymi Targami

Poznańskimi, Wydziałem Elektrycznym Politechniki Poznańskiej oraz Wielko-polską Okręgową Izbą Inżynierów Bu-downictwa zapraszają podczas targów Expopower 2014 na V Konferencję Na-ukowo-Techniczną z cyklu Energoosz-czędność w oświetleniu nt.Technika Świetlna 2014.Plan konferencji:1. Wprowadzenie - Jan Grzonkowski

PKOś2. Światłem po oczach – po pierwsze

nie szkodzić – Wojciech Żagan Po-litechnika Warszawska

3. LED – podstawowe parametry, kie-runki rozwoju - Małgorzata Gór-czewska Politechnika Poznańska

Expopower 2014 - konferencja Energooszczędność w oświetleniuJuż 13 maja 2014 godz. 10 - 14 zapraszamy na V Konferencję Naukowo-Techniczną z cyklu Energooszczędność w oświetleniu nt. Technika Świetlna 2014

4. Nowa norma PN-EN 1838:2013 “Oświetlenie awaryjne” - Małgorza-ta Górczewska Politechnika Po-znańska

5. Ocena parametrów opraw LED - Wiesława Pabjańczyk Politechnika Łódzka

6. Monitoring instalacji oświetlenia dro-gowego z zastosowaniem opraw LED w Warszawie -Dariusz Czyżew-ski Politechnika Warszawska

7. Intensyfikacja wymiany ciepła w oprawach LED - Przemysław Skrzypczak Politechnika Poznańska

8. Nowoczesne i energooszczęd-ne rozwiązania oświetleniowe w oświetleniu miejskim i drogo-wym. - Marek Łasiński PhILIPS

9. Technika i ekonomia, czyli energo-oszczędność profesjonalnych roz-

wiązań LED w przykładach – Mar-cin Bocheński OSRAM Sp. z o.o.

10. Znaczące oszczędności w kosz-tach energii i konserwacji oświetle-nia uzyskane dzięki zastosowaniu opraw LED wyposażonych w sys-tem inteligentnego sterownia OWLET. - Marcin Grzanka i Michal Garkowski Schreder Polska

11. Światło na Punkt - zoptymalizowa-na efektywność poprzez indywi-dualny dobór pakietu strumienia świetlnego - oprawy LED - nowa idea w oświetleniu - Leszek Leniar-ski KRULEN Spółka z o.o.

Organizator zastrzega sobie prawo do zmiany planu konferencji.

Więcej na: www.expopower.pl/pl/n


konferencje i seminaria

http://www.expopower.pl/pl/

Biorąc pod uwagę rosnące ceny energii, konieczność redukcji kosztów oraz wysokie wymaga-nia ochrony środowiska - Sytronix, pompa z inteligentnym napędem jest pomysłowym rozwiązaniem dla Twojej maszyny. Zastosowanie systemu Sytronix, umożliwiającego napęd pomp hydraulicznych o stałej, jak i zmiennej objętości roboczej, silnikiem elektrycznym o regulowanych obrotach, umożliwia redukcję zużycia energii nawet do 80% oraz o 20 dB(A) emisję hałasu w porównaniu z zastosowaniem standardowego silnika elektrycznego.Sytronix bazuje na unikalnych pompach Rexroth, które powstały na bazie wieloletniego doświadczenia aplikacyjnego połączonego z wiedzą w zakresie integracji napędów hydraulicz-nych i elektrycznych. Liczne możliwości skonfigurowania zespołu pompa - silnik elektryczny ułatwiają optymalne dostosowanie systemu do Twoich potrzeb.Skontaktuj się z nami już dziś i przekonaj się, że Sytronix to rozwiązanie właśnie dla Ciebie.

Bosch Rexroth Sp. z o.o.www.boschrexroth.com/sytronix

Pomysłowe rozwiązania,zużycie energii mniejsze o 80 % Super!

Urządzenia dla Energetyki 1/2014

Documents

Transcript of Urządzenia dla Energetyki 1/2014