URZĄ MARSZAŁOWS SKO-MAZURSKIEGO W OLSZTYNIE · rodzaju narkotyki (opiaty, stymulanty czy...

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Obserwatorium Integracji Społecznej 10-447 Olsztyn ul. Głowackiego 17

T: +48 89 523 51 19 F: +48 89 521 95 09 E: [email protected] W: www.wrota.warmia.mazury.pl

Certyfikat Systemu Zarządzania Jakością ISO 9001:2008 Nr 388/2006

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO W OLSZTYNIE

Sytuacja osób uzależnionych od narkotyków

pobierających świadczenia z systemu pomocy

społecznej z powodu narkomanii

w województwie warmińsko-mazurskim

Olsztyn, 2012


2

Raport powstał w ramach Projektu 1.16 „Koordynacja na rzecz aktywnej integracji”

współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Działania

1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej, Priorytet I Zatrudnienie

i integracja społeczna Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Opracowanie: Obserwatorium Integracji Społecznej działające w strukturze

Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa

Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Olsztyn, lipiec 2012 r.

Cytowanie oraz wykorzystywanie danych jest dozwolone z podaniem źródła.


3

Spis treści

Wykaz używanych skrótów ...................................................................................................................... 4

Wstęp ........................................................................................................................................................ 5

1. UZALEŻNIENIE OD NARKOTYKÓW W ŚWIETLE ZASTANYCH BADAŃ .......................... 6

1.1. Narkomania – opis zjawiska ...................................................................................................... 6

1.2. Zjawisko narkomanii w Europie i w Polsce .............................................................................. 9

1.3. Problem narkomanii w województwie warmińsko-mazurskim ............................................... 13

1.3.1. Problem narkomanii wśród klientów pomocy społecznej w województwie warmińsko-

mazurskim .......................................................................................................................................... 17

2. OPIS I METODOLOGIA BADANIA ............................................................................................ 19

2.1. Cel i przedmiot badania ........................................................................................................... 19

2.2. Pytania badawcze ..................................................................................................................... 19

2.3. Metoda, technika i narzędzie badawcze .................................................................................. 21

2.4. Teren i organizacja badania ..................................................................................................... 22

3. WYNIKI PRZEPROWADZONYCH BADAŃ .............................................................................. 25

3.1. Informacje społeczno-demograficzne dotyczące badanych klientów korzystających

z pomocy społecznej z powodu narkomanii w latach 2010-2011 w województwie warmińsko

mazurskim .......................................................................................................................................... 25

3.2. Korzystanie ze świadczeń pomocy społecznej wśród badanych osób..................................... 30

3.3. Problem uzależnienia od narkotyków wśród badanych osób .................................................. 34

3.4. Sytuacja bytowa badanych osób .............................................................................................. 47

3.5. Sytuacja rodzinna badanych osób ............................................................................................ 50

Zakończenie i wnioski ............................................................................................................................ 61

Bibliografia ............................................................................................................................................. 66

Spis wykresów ........................................................................................................................................ 68

Spis tabel ................................................................................................................................................. 69

Załączniki ................................................................................................................................................ 70


4

Wykaz używanych skrótów

AIDS Zespół nabytego niedoboru odporności (ang. Acquired Immune Deficiency Syndrome)

CINN Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii

CRZL Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie

EFS Europejski Fundusz Społeczny

EMCDDA Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (ang. European

Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction)

HBV Zakażenie wątroby typu B (ang. Hepatitis B Virus)

HCV Zakażenie wątroby typu C (ang. Hepatitis C Virus)

HIV Ludzki wirus niedoboru odporności (ang. Human Immunodeficiency Virus)

KBPN Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii

LSD Dietyloamid kwasu D-lizergowego, jedna z najaktywniejszych substancji

psychodelicznych stosowanych do produkcji narkotyków; rodzaj narkotyku

MPiPS Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

MPiPS-03

Sprawozdanie półroczne i roczne (z udzielonych świadczeń z systemu pomocy

społecznej – pieniężnych, w naturze i usługach) dla Ministerstwa Pracy i Polityki

Społecznej

NGO Organizacja pozarządowa (ang. Non-govermnental Ogranization)

OIS Obserwatorium Integracji Społecznej

OPS

Ośrodek Pomocy Społecznej (w tym Miejskie, Miejsko-Gminne i Gminne Ośrodki

Pomocy Społecznej)

PUP Powiatowy Urząd Pracy

ROPS Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa

Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

WHO Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization)

WUP Wojewódzki Urząd Pracy

ZK Zakład Karny

ZSZ Zasadnicza Szkoła Zawodowa

ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych


5

Wstęp

Badania nad uzależnieniami stanowią ważny element w planowaniu działań profilaktycznych

w leczeniu nałogów. Aby zrozumieć istotę całego procesu uzależnienia potrzebny jest jego

przekrojowy obraz oraz wnikliwa analiza czynników ryzyka, rozwoju uzależnienia i przebiegu

leczenia.

Rozwój uzależnienia może mieć różne przyczyny, wśród których mogą znaleźć się m.in.

czynniki biograficzne i społeczne takie jak: uzależnieni rodzice, traumatyczne doświadczenia

w dzieciństwie czy brak integracji z grupą rówieśniczą. Ważne jest, aby zapobiegać pierwszym

kontaktom z narkotykiem i prowadzić skuteczną profilaktykę narkomanii.

Obecne zainteresowania w kwestii badania nałogów w głównej mierze skupiają się na

najpopularniejszych substancjach, jakimi są alkohol i tytoń. Badań dotyczących narkomanii jest

stosunkowo mało i w głównej mierze dotyczą one młodzieży. Niniejsze badanie w całości

poświęcone jest uzależnieniu od narkotyków i obejmuje grupę osób korzystających ze świadczeń

z systemu pomocy społecznej z powodu narkomanii w województwie warmińsko-mazurskim.

Zrealizowane badanie miało na celu poznanie sytuacji osób uzależnionych od narkotyków

pobierających świadczenia z systemu pomocy społecznej (a także ich rodzin) zamieszkujących

województwo warmińsko-mazurskie. Skupiono się na kilku obszarach życiowych: korzystania ze

świadczeń pomocy społecznej, sytuacji uzależnienia, sytuacji rodzinnej, bytowej i zawodowej.

Informacje do badania zebrano za pomocą kwestionariuszy ankiet wypełnianych przez pracowników

socjalnych z ośrodków pomocy społecznej, w których w latach 2010 i/lub 2011 przydzielono

świadczenia z pomocy społecznej z powodu narkomanii. Następnie, w poszczególnych

podrozdziałach szczegółowo omówiono w wyniki badania oraz na ich podstawie wyciągnięto

wnioski i sformułowano rekomendacje.


6

1. UZALEŻNIENIE OD NARKOTYKÓW W ŚWIETLE ZASTANYCH

BADAŃ

1.1. Narkomania – opis zjawiska

Ludzkość od dawna wykorzystuje rośliny mające właściwości odurzające, hipnotyzujące czy

euforyzujące. „Narkotyki są znane od ok. 10 tysięcy lat, a pierwsze zapiski o nich pochodzą z okresu

starożytnej Babilonii, Egiptu i terenów dzisiejszych Indii”1. Sam termin „narkotyk” wywodzi się od

greckiego słowa narcotikos – oszałamiający.

Uzależnienie od narkotyków może dotknąć każdego człowieka, niezależnie od jego wieku,

pozycji zawodowej czy sytuacji materialnej. Substancje psychoaktywne – niekoniecznie po długim

stosowaniu – zwiększają ryzyko rozwoju chorób układu krążenia i układu oddechowego,

przyspieszają pojawienie się schizofrenii i innych chorób psychicznych. Osłabiają funkcje

poznawcze, ograniczają osiągnięcia w nauce, wywołują wady rozwojowe, osłabiają odporność

organizmu oraz niosą ryzyko zachorowań przenoszonych przez krew (AIDS, HIV). Opary marihuany

i haszyszu, podobnie jak dym z papierosów, szkodzą nie tylko osobom je zażywającym, ale również

osobom je wdychającym – czyli tzw. „biernym palaczom”.

Zgodnie z definicją Komitetu Ekspertów WHO z 1969 roku: „uzależnienie (ang. drug

dependence) jest to stan psychiczny, a niekiedy także fizyczny, wynikający z interakcji pomiędzy

organizmem a środkiem uzależniającym, charakteryzujący się zmianą zachowania oraz innymi

reakcjami, do których należy konieczność zażywania tego środka, w sposób ciągły lub okresowy,

w celu doznania jego wpływu na psychikę, a niekiedy także po to, aby uniknąć przykrych objawów

wynikających z jego braku”2. Inną definicję podaje Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja

Chorób i Problemów Zdrowotnych, która określa uzależnienie jako „stan psychiczny i fizyczny

spowodowany używaniem substancji psychoaktywnych, na który składają się zespoły zjawisk

fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych”3. Rodzaje uzależnienia możemy rozróżnić ze

względu na rodzaj substancji, od której osoba jest uzależniona. Możemy wymienić tutaj uzależnienia

1 M. Jędrzejko, P. Jabłoński, Narkotyki i paranarkotyki (perspektywa polska), Wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2011, s. 17.

2 M. Staniaszek, „Substancje uzależniające i typy uzależnień”, [w:] Farmakoterapia w stanach uzależnień, PTP,

Warszawa 1987, s. 26. 3 H. Baran-Furga, Substancje psychoaktywne, Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii, Koszalin 1998, s. 6.


7

od substancji legalnych, takich jak alkohol, papierosy czy leki, ale też od nielegalnych, jak różnego

rodzaju narkotyki (opiaty, stymulanty czy „dopalacze”).

Uzależnienie od narkotyków (narkomania) to „stałe lub okresowe używanie w celach

innych niż medyczne środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków

zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich”4.

Uzależnienie możemy podzielić na 4 fazy:

1. I faza – rozpoznawanie i eksperymenty – pierwsze zetknięcie się z narkotykiem. Po

spróbowaniu jedne osoby rezygnują, bo im nie odpowiada, inne uznają, że chcą więcej. Ten,

kto zaczyna brać coraz częściej, dąży do stwarzania sobie okazji do zażycia narkotyku np.

podczas wyjazdów, koncertów, imprez itp.

2. II faza – częste zażywanie – narkotyk staje się podstawą w towarzystwie, gwarancją dobrego

samopoczucia i bezpieczeństwa. Dobra zabawa jest uzależniona np. od „wypalenia skręta”

marihuany lub zażycia amfetaminy.

3. III faza – regularne zażywanie – zażywający nie zdaje sobie sprawy z postępującego

uzależnienia, wierzy, że wszystko jest w porządku. Potrafi się usprawiedliwić, twierdząc:

„Biorę, bo wszystko jest bez sensu”, jednak narkotyk staje się częścią jego życia codziennego

i pochłania coraz większe sumy pieniędzy.

4. IV faza – zaawansowanie – narkoman właściwie przez cały czas jest na tzw. „haju” i ten stan

staje się celem jego życia. Aby zdobyć narkotyk, zrobi wszystko. Pojawiają się nowe

narkotyki i większe dawki (bo te początkowe przestają już wystarczać). Już nie ma

usprawiedliwień, lecz obojętność: „Kogo to obchodzi? To moje życie – robię z nim, co

chcę”5.

Rodzaje nałogów rozpatrywane są również ze względu na obszar, który ulega degradacji

(osłabieniu) podczas długotrwałego uzależnienia. Możemy mówić o uzależnieniu fizycznym,

psychicznym i społecznym. Uzależnienie fizyczne związane jest z wytworzeniem się sztucznej

potrzeby biologicznej, która domaga się zaspokojenia poprzez zażycie narkotyku. Nie zażycie jego

prowadzi do chorobowych objawów abstynencyjnych, którym osoba uzależniona stara się zapobiec

w każdy możliwy sposób. Psychiczne uzależnienie wywołane jest potrzebami psychicznymi

jednostki i działaniem substancji, która pomaga pozbyć się lęku, strachu, wyciszyć się. Uzależnienie

4 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485, ze zm.).

5 K. Karwicka-Rychlewicz, Jakie są fazy uzależnienia się od narkotyków?, portal internetowy Gazeta.pl:

http://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/2029020,105804,112969.html (dostęp: 26.01.2012).

http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20051791485


8

społeczne jest tak naprawdę uzależnieniem bardziej od grupy, z którą się „dzieli” nałogiem, niż od

samej substancji. Wytwarza się zależność społeczna, rytuał spożywania narkotyków i specyficzne

więzi środowiskowe6.

Samo pojęcie narkotyku jest stosowane w literaturze naprzemiennie z pojęciem substancja

psychoaktywna. Jest to taka substancja, która „wpływa na psychikę człowieka i – w mniejszym lub

większym stopniu – zmienia jego świadomość”7.

Na potrzeby niniejszego badania użyto klasyfikacji najpopularniejszych substancji

psychoaktywnych podanych w broszurce „Szukaj porozumienia ze swoim dzieckiem. Bliżej siebie –

dalej od narkotyków. Poradnik dla rodziców” 8

:

1. konopie indyjskie i ich przetwory (kanabinole, THC): marihuana, skun, haszysz, olej

haszyszowy;

2. amfetamina;

3. kokaina i jej odmiana – crack;

4. ecstasy (tabletki);

5. LSD (bibułki, plasterki, tabletki);

6. grzyby halucynogenne;

7. środki wziewne (kleje, rozpuszczalniki, lakiery);

8. opiaty (heroina, brown sugar, kompot);

9. leki uspokajające i nasenne.

Powyżej wyróżniono jedynie podstawowe i najbardziej popularne rodzaje narkotyków.

Podział ten został zastosowany w jednym z pytań kwestionariusza ankiety niniejszego badania.

Zabrakło w nim rozpowszechnionych ostatnio „dopalaczy” czy sterydów anabolicznych, dlatego

w kwestionariuszu ankiety zostawiono dodatkowe miejsce na wpisane innej, możliwie zażywanej

substancji.

Zjawisko narkomanii samo w sobie jest trudne do zbadania ze względu na niechęć

przyznawania się do nałogu. Trudno jest zatem oszacować ogólną liczbę osób używających

narkotyków.

6 Z. Juczyński, Narkomania. Podręcznik dla nauczycieli, wychowawców i rodziców, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa

2008, s. 59-61. 7 Tamże, s. 9.

8 B. Jakubowska, D. Muszyńska, Szukaj porozumienia ze swoim dzieckiem. Bliżej siebie – dalej od narkotyków. Poradnik

dla rodziców, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, s. 21-30.


9

W niniejszym raporcie posłużono się najnowszymi dostępnymi statystykami i wynikami

badań, które przybliżają skalę zjawiska.

1.2. Zjawisko narkomanii w Europie i w Polsce

Jak wynika z danych Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii

(EMCDDA) udostępnionych w raporcie „Stan problemu narkotykowego w Europie. Sprawozdanie

roczne 2011”9, konopie indyjskie w ciągu ostatniego roku zażywało ok. 22,5 mln dorosłych

Europejczyków (co stanowi 6,7% ogółu dorosłej populacji). Kokainę zażywało odpowiednio 4 mln

dorosłych (1,2% populacji), a ecstasy 2,5 miliona (0,7%). Poniższy wykres przedstawia te dane

w postaci wykresu:

Wykres nr 1. Używanie narkotyków w Europie (w mln)

22,5

42,5

0

5

10

15

20

25

konopie indyjskie kokaina ecstasy

Lic

zba o

sób

w m

ln

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z raportu Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków

i Narkomanii (EMCDDA)

Wykres ukazuje natężenie problemu w skali ogólnoeuropejskiej. Używanie konopi indyjskich,

mimo ich nielegalności, jest najbardziej popularne i dużo wyższe od innych substancji. Może to

wynikać z łatwego dostępu i atrakcyjnej ceny narkotyku, jak również przekonania

o nieuzależniającym potencjale tej rośliny. Na drugim miejscu znajduje się kokaina, i chociaż jest

narkotykiem stosunkowo drogim i kojarzonym z osobami zamożnymi, jej używanie jest także dość

popularne. Dalej znajdują się ecstasy, które tracą obecnie na popularności na rynku europejskim.

9 Stan problemu narkotykowego w Europie. Sprawozdanie roczne 2011, Europejskie Centrum Monitorowania

Narkotyków i Narkomanii, Luksemburg 2011, s. 16.


10

Europejskie badania potwierdzają istnienie problemu używania narkotyków wśród osób

dorosłych. Ogólnonarodowe badania w Niemczech wykazały znaczne różnice między wschodnią

a zachodnią częścią kraju. W grupie wiekowej 18-39 lat w landach zachodnich odnotowano

rozpowszechnienie znacznie większe niż na wschodzie: konopie – 8,8%, kokaina, amfetamina,

ecstasy: 1,4% – 1,6%. Kolejno, we wschodnich landach niemieckich (w tej samej grupie wiekowej)

procent osób zażywających narkotyki wynosił: konopie – 3,5%, ecstasy – 1,2%, kokaina, amfetamina

0,3% – 0,4%. Badania ankietowe wśród dorosłych mieszkańców dużych europejskich miast wskazują

na znaczny poziom rozpowszechnienia używania narkotyków, przeważnie przetworów konopi10

.

Regulacje prawne określające przeciwdziałanie narkomanii na poziomie europejskim

precyzuje polityka antynarkotykowa Unii Europejskiej. Obecnie jej wdrażanie należy głównie do

kompetencji państw członkowskich. Komisja Europejska jest odpowiedzialna za monitorowanie oraz

ocenę strategii antynarkotykowej Unii Europejskiej oraz planów działania w zakresie zwalczania

narkomanii. Komisji Europejskiej przysługuje również prawo proponowania państwom, aby nowe

substancje uzależniające, w tym dopalacze, objąć kontrolą na mocy unijnej Decyzji

z 2005 r. o szybkiej wymianie informacji na temat nowych substancji psychoaktywnych.

18 września 2008 r. Komisja Europejska przyjęła Nowy plan działania na lata 2009-201211

,

który określa działania państw członkowskich mające na celu zmniejszenie rynku narkotykowego.

Plan ten, oprócz celu realizacji ograniczenia podaży i popytu na narkotyki, obejmuje dziedziny takie

jak: współpraca międzynarodowa, badania naukowe, informacja i ewaluacja.

***

W Polsce zjawisko narkomanii zostało zauważone już w pierwszych dziesięcioleciach

XX wieku. Traktowane było początkowo jako zjawisko marginalne, występujące tylko

w pojedynczych przypadkach i niegroźne dla ogółu społeczeństwa. Szybko okazało się jednak

rosnącym problemem, gdyż od lat siedemdziesiątych XX wieku zaobserwowano wzrost używania

narkotyków przez osoby coraz młodsze. Związane było to z powstaniem subkultur młodzieżowych,

które zapoczątkowały to zjawisko w swoich kręgach. Głównie chodzi tutaj o subkulturę hippisowską,

dla której używanie narkotyków miało wówczas znaczenie integrujące. Z upływem czasu, coraz

większą popularność zyskiwało używanie tzw. „opiatów”, czyli przetworów z roślin maku

10

J. Sierosławski, Substancje psychoaktywne. Postawy i zachowania, Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii,

Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2006, s. 3. 11

Communication from the commission to the European Parliament and the Council on an EU Drugs Action Plan for

2009-2012, Commission of the European Communities, Brussels 2008.


11

lekarskiego. W latach osiemdziesiątych XX wieku pojawiła się moda na zażywanie czystej heroiny

i kokainy. Obecnie najpopularniejszymi substancjami psychoaktywnymi są leki uspokajające,

substancje lotne (kleje, rozpuszczalniki) i przetwory konopi indyjskich12

.

Badanie dotyczące używania narkotyków w Polsce, (przeprowadzone na próbie 2.859 osób)

zrealizowano w 2006 r. wśród osób w wieku od 15 do 64 lat. W 2006 r. marihuana/haszysz były

narkotykami o najwyższym wskaźniku przynajmniej jednokrotnego użycia, wynoszącym 9%

(w porównaniu z 7,7% w 2002 r.). Pod względem wskaźnika przynajmniej jednokrotnego użycia, za

konopiami indyjskimi znalazły się: amfetaminy (2,7%), ecstasy (1,2%), grzyby halucynogenne (1%)

i kokaina (0,8%)13

. Dane te zostały zobrazowane na poniższym wykresie.

Wykres nr 2. Liczba przynajmniej jednokrotnego użycia narkotyku w Polsce w 2006 roku (w %)

9

2,7

1,2 1 0,8

0

2

4

6

8

10

marihuana/haszysz amfetaminy ecstasy grzyby

halucynogenne

kokaina

Pro

cen

t re

spo

nd

entó

w

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z raportu Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii

Polskie regulacje prawne odnoszące się do problemu narkomanii określa ustawa z dnia

29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii14

. Definiuje ona „zasady i tryb postępowania

w zakresie przeciwdziałania narkomanii oraz zadania i uprawnienia organów administracji rządowej

i jednostek samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów w zakresie przeciwdziałania

naruszeniom prawa dotyczącego obrotu, wytwarzania, przetwarzania, przerobu i posiadania

substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii”.

12

Z. Juczyński, dz. cyt., s. 19-22. 13

J. Sierosławski, Substancje psychoaktywne. Postawy i zachowania. Raport z ogólnopolskich badań ankietowych

zrealizowanych w 2006 r., Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania

Narkomanii, Warszawa 2006 r., s. 96. 14

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 197, poz. 1485, ze zm.).


12

Kolejnym dokumentem odnoszącym się do przeciwdziałania narkomanii jest Krajowy

Program Przeciwdziałania Narkomanii. Obecnie obowiązującym jest Krajowy Program

Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011-201615

, który wyznacza kierunki i rodzaje działań

w zakresie przeciwdziałania narkomanii. Za jego opracowanie odpowiedzialne jest Krajowe Biuro ds.

Przeciwdziałania Narkomanii (KBPN). Celem głównym tego Programu jest „ograniczanie używania

narkotyków i związanych z tym problemów społecznych i zdrowotnych.” Obejmuje on pięć

obszarów działań:

1. profilaktykę;

2. leczenie, rehabilitację, ograniczanie szkód zdrowotnych i reintegrację społeczną;

3. ograniczenie podaży;

4. współpracę międzynarodową;

5. badania i monitoring.

Ponadto przy Prezesie Rady Ministrów działa Rada ds. Przeciwdziałania Narkomanii, która

jest organem koordynacyjno-doradczym w sprawach z zakresu przeciwdziałania narkomanii

i prowadzi w tym obszarze zharmonizowane działania organizacyjne i strukturalne.

Oprócz ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, polskie prawo odnoszące się do narkotyków

ma swoje odzwierciedlenie w przepisach Kodeksu Karnego. Uregulowania karne obejmują

problematykę związaną m.in. z niedozwolonym obrotem narkotykami, wytwarzaniem,

przetwarzaniem i posiadaniem substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii.

Przewiduje się także kary dla osób prowadzących pojazdy pod wpływem środków odurzających.

Przestępstwami są np. kradzieże z włamaniem do obiektów opieki zdrowotnej celem kradzieży leków

(art. 279 k.k.) czy fałszowanie recept na środki odurzające (art. 270 k.k.)16

.

Przedsięwzięcia dotyczące przeciwdziałania uzależnieniu od narkotyków realizowane są także

na poziomie województwa, powiatu i gminy. Województwa tworzą wojewódzkie programy

przeciwdziałania narkomanii, natomiast gminy zobowiązane są do tworzenia i realizacji gminnych

programów przeciwdziałania narkomanii lub przeciwdziałania uzależnieniom17

. Każdego roku

Ministerstwo Zdrowia zwraca się z prośbą do samorządów województw o pozyskanie od

15

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 marca 2011 r. w sprawie Krajowego Programu Przeciwdziałania

Narkomanii na lata 2011-2016, na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii

(Dz. U. Nr 179, poz. 1485, ze zm.). 16

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 533, ze zm.). 17

Wojewódzkie i gminne programy przeciwdziałania narkomanii sporządzane są na podstawie ustawy z dnia 29 lipca

2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. nr 179, poz. 1485 ze zm.).


13

samorządów lokalnych informacji na temat realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania

Narkomanii w poprzednim roku. Większość samorządów tworzy odrębne programy przeciwdziałania

narkomanii, natomiast pozostałe samorządy wpisują zadania w program profilaktyki i rozwiązywania

problemów alkoholowych.

1.3. Problem narkomanii w województwie warmińsko-mazurskim

Według Komendy Wojewódzkiej Policji w Olsztynie, wskaźnik przestępstw związanych

z narkomanią wzrósł w ostatnich latach. Na tle ogólnych przestępstw popełnionych

w województwie warmińsko-mazurskim, te związane z narkotykami stanowią od 4% do 5%.

Przedstawia to poniższy wykres.

Wykres nr 3. Przestępstwa stwierdzone (ogółem i narkotykowe) w woj. warmińsko-mazurskim

w latach 2009-2011

38841

37666

39139

1739

1960

1994

0 10000 20000 30000 40000 50000

2009

2010

2011

liczba przestępstw

rok przestępstwa stwierdzone -narkotykowe

przestępstwa stwierdzone

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komendy Wojewódzkiej Policji w Olsztynie

W ostatnich latach liczba ogółem stwierdzonych przestępstw wzrosła z 38.841 w 2009 roku

do 39.193 w roku 2011. Porównywalnie, skala przestępstw narkotykowych również wzrosła – od

1.739 w 2009 roku do 1.994 w 2011 roku. Dane wskazują na niepokojące zjawisko poszerzenia się

czynników sprzyjających narkomanii, takich jak: posiadanie narkotyków, ich rozprowadzanie czy


14

produkcję, ale też udział w przestępstwach osób będących pod wpływem substancji

psychoaktywnych.

Informacje uzyskane z Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego

Funduszu Zdrowia w Olsztynie wskazują liczbę osób uzależnionych od środków psychoaktywnych

leczonych w poradniach profilaktyki i rehabilitacji w województwie warmińsko-mazurskim. Dane

odnoszą się do lat 2009-2011, a ich rozkład obrazuje poniższa tabela.

Tabela nr 1. Leczeni w poradniach profilaktyki i rehabilitacji osób uzależnionych od środków

psychoaktywnych w województwie warmińsko-mazurskim

Rok Leczeni

ogółem

W tym leczeni po

raz pierwszy

Do 18

roku

życia

Od 19 do 29

roku życia

Od 30 do 64

roku życia

Od 65 roku

życia i powyżej

2009 527 228 53 303 171 -

2010 548 213 75 275 198 -

2011 504 160 150 242 112 - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego

Funduszu Zdrowia w Olsztynie

Liczba osób leczonych spadła od roku 2010 do 2011 o 44 osoby. Najliczniejszą grupę

leczonych stanowiły osoby w wieku 19-29 lat. W 2011 roku niepokojące dane odnoszą się do osób

leczonych, które nie ukończyły 18 roku użycia i których liczba wzrosła dwukrotnie od 2010 roku.

Jednym z badań dotyczących problemu narkomanii zrealizowanych na terenie województwa

warmińsko-mazurskiego, było badanie dotyczące rozprzestrzenienia się narkomanii przeprowadzone

wśród młodzieży szkolnej w 2007 roku, na zlecenie Zarządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego

przez firmę PBS DGA Spółka z o.o. Raport z badania Picie alkoholu i używanie narkotyków przez

młodzież szkolną na terenie województwa warmińsko-mazurskiego został udostępniony na stronie

internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Wyniki badania związane z używaniem narkotyków wskazały, że „spośród uczniów trzecich klas

gimnazjum, choć raz w życiu palił marihuanę lub haszysz co czwarty chłopiec (23%) oraz co ósma

dziewczyna (13%). Wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych do palenia marihuany


15

przyznają się dwie piąte chłopców (40%) i co czwarta dziewczyna (26%)”18

. Wskazuje to na duże

rozprzestrzenienie zażywania środków psychoaktywnych wśród osób bardzo młodych tj. 14-17 lat.

W 2005 roku Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego powołał Eksperta

Wojewódzkiego ds. Informacji o Narkotykach i Narkomanii, który działa na podstawie zapisów

ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r., nr 179, poz. 1485, ze

zm.). Ekspert przygotowuje m.in. roczne raporty z zakresu problemów narkomanii w województwie

oraz udziela porad samorządom gminnym w zakresie tworzenia programów z obszaru

przeciwdziałania narkomanii. Jest także zobowiązany do udzielania pomocy merytorycznej

podmiotom realizującym zadania objęte Wojewódzkim Programem Przeciwdziałania Narkomanii

oraz do współdziałania z innymi organami administracji publicznej w zakresie przeciwdziałania

narkomanii19

.

Zgodnie z zapisami wspominanej już wcześniej ustawy, organ wykonawczy Samorządu

Województwa jest odpowiedzialny za opracowanie Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania

Narkomanii, który jest częścią strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej. Wojewódzki

Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2009-201220

został opracowany przez Regionalny

Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego

w Olsztynie. Program skupia się na trzech priorytetach:

Priorytet I: Profilaktyka – zahamowanie tempa wzrostu popytu na narkotyki;

Priorytet II: Leczenie, rehabilitacja, postrehabilitacja, a także ograniczenie szkód

zdrowotnych;

Priorytet III: Badania, monitoring i ewaluacja zjawiska narkomanii w Województwie

Warmińsko-Mazurskim.

18

Raport z badania Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną na terenie województwa warmińsko-

mazurskiego, Warszawa-Sopot 2007, s. 40-42. Raport dostępny na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego

Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie pod adresem: http://wrota.warmia.mazury.pl/Polityka-

spoleczna/Uzaleznienia/. 19

Diagnoza stanu zastanego – zarys problematyki podejmowanej przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu

Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, opracowany przez Obserwatorium Integracji

Społecznej, Olsztyn 2010, s. 31. Raport dostępny na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa

Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie pod adresem: http://wrota.warmia.mazury.pl/Polityka-spoleczna/Badania-i-

analizy/Page-2.html. 20

Wojewódzki Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2009-2012, Załącznik do Uchwały Nr XXV/476/08 Sejmiku

Województwa Warmińsko Mazurskiego z dnia 30 grudnia 2008 roku, Olsztyn 2008. Raport dostępny na stronie

internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie pod adresem:

www.bip.warmia.mazury.pl.


16

Wysokość środków przeznaczonych na realizację wszystkich zadań zawiązanych

z wykonaniem Programu obrazuje poniższa tabela.

Tabela nr 2. Środki finansowe wydatkowane na realizację zadań wynikających z Programu

pochodzące z budżetu województwa warmińsko-mazurskiego

Rok Wysokość środków (w zł)

2009 99.000

2010 24.000

2011 95.969

Razem 218.969 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze Sprawozdania z realizacji w roku 2011 „Wojewódzkiego Programu

Przeciwdziałania Narkomanii w Województwie Warmińsko-Mazurskim na lata 2009-2012”.

Monitorowaniem działań ww. Programu oraz ewaluacją jego skuteczności zajmuje się Zespół

Monitorujący, powołany przez Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego, który opiniuje

i przedstawia Zarządowi wnioski na podstawie corocznie sporządzanych sprawozdań z jego

realizacji.

W ramach Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii podejmowano działania

zmierzające do osiągnięcia założonych w nim celów, w które zaangażowane były między innymi:

samorządy lokalne, organizacje pozarządowe oraz inne instytucje zajmujące się zapobieganiem

narkomanii. Sprawozdanie z jego realizacji w roku 2011 opisuje obszary i konkretne działania

podjęte w zakresie przeciwdziałania temu uzależnieniu. Wskazane są szczegółowe działania podjęte

przez Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego, który działał na rzecz realizacji

następujących celów:

- angażowania społeczności lokalnych w zapobieganie używania środków psychoaktywnych poprzez

wsparcie z systemu pomocy społecznej osobom uzależnionym od narkotyków;

- wspierania finansowo i merytorycznie działań samorządów gminnych, polegających na organizacji

różnorodnych form wspierania rozwoju dzieci i młodzieży, z uwzględnieniem elementów

profilaktyki uzależnień, w tym narkomanii;

- dofinansowywania zadań w zakresie przeciwdziałania narkomanii, realizowanych przez organizacje

pozarządowe;

- organizowania i wspierania szeregu przedsięwzięć edukacyjno-informacyjnych, zwiększających

wiedzę społeczną dotyczącą problematyki narkomanii;


17

- zwiększania dostępności świadczeń w zakresie leczenia i rehabilitacji poprzez rozwój

specjalistycznych placówek oraz programów terapeutycznych;

- prowadzenia szkoleń dla personelu prowadzącego leczenie, rehabilitację i programy ograniczania

szkód zdrowotnych;

- współtworzenia zintegrowanego ogólnopolskiego systemu informacji o narkotykach i narkomanii21

.

Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 roku22

nałożyła na gminy

obowiązek tworzenia gminnych programów przeciwdziałania narkomanii. Jak wynika z informacji za

2011 rok w 108 samorządach gminnych (na 116) tworzy się odrębne programy przeciwdziałania

narkomanii, pozostałe wpisują zadania te w program profilaktyki i rozwiązywania problemów

alkoholowych23

. Monitorowaniem tych programów i zbieraniem danych zajmuje się Biuro ds.

Uzależnień w Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa

Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

1.3.1. Problem narkomanii wśród klientów pomocy społecznej w województwie

warmińsko-mazurskim

Na potrzeby badania przyjęto, że w województwie warmińsko-mazurskim skalę zjawiska

uzależnienia wskazywać będzie natężenie korzystania z pomocy społecznej z powodu narkomanii.

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej przewiduje udzielenie świadczeń z pomocy

społecznej osobom i ich rodzinom z powodu występowania narkomanii24

. Liczba osób, które

uzyskały tę pomoc przedstawia się następująco:

21

Sprawozdanie z realizacji w roku 2011 Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii w Województwie

Warmińsko-Mazurskim na lata 2009-2012 jako Załącznik do Uchwały Nr XVIII/338/12 Sejmiku Województwa

Warmińsko Mazurskiego z dnia 10 czerwca 2012 roku. 22

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485, ze zm.). 23

Sprawozdanie z realizacji w roku 2011 Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii w Województwie

Warmińsko-Mazurskim na lata 2009-2012 jako Załącznik do Uchwały Nr XVIII/338/12 Sejmiku Województwa

Warmińsko Mazurskiego z dnia 10 czerwca 2012 roku. 24

Zgodnie z treścią art. 7 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz.1362, ze

zm.).


18

Wykres nr 4. Liczba rodzin i osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej z powodu

narkomanii w latach 2010-2011 w województwie warmińsko-mazurskim

229207

26 23

355

322

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2010 2011

liczb

a

rok

Liczba rodzin (ogółem) w tym liczba rodzin na wsi Liczba osób w rodzinach

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań MPiPS-03

Jak wynika z powyższego wykresu, liczba rodzin, które korzystały z pomocy społecznej

z powodu narkomanii zmalała w roku 2011 w stosunku do roku 2010. Nie jest to duży spadek, bo

jedynie o 22 rodziny, ale sam fakt, że liczba ta jest mniejsza może wskazywać na spadek problemu

narkomanii w województwie warmińsko-mazurskim.


19

2. OPIS I METODOLOGIA BADANIA

2.1. Cel i przedmiot badania

Głównym celem badania było poznanie sytuacji osób uzależnionych od narkotyków (i ich

rodzin) korzystających ze świadczeń z systemu pomocy społecznej z powodu narkomanii

w województwie warmińsko-mazurskim.

Wyniki niniejszego badania mogą posłużyć, jako podstawa przy opracowaniu diagnozy

zjawiska narkomanii dotyczącego osób będących klientami pomocy społecznej w województwie

warmińsko-mazurskim, na potrzeby projektowania szkoleń dla osób, które zawodowo zajmują się

przeciwdziałaniem narkomanii, planowania działań w programie wojewódzkim i programach

realizowanych przez samorządy lokalne, a także do projektowania działań profilaktycznych

w instytucjach zajmujących się uzależnieniami np. zakładach leczenia uzależnień.

Przedmiotem badania była sytuacja osób uzależnionych od środków psychoaktywnych (i ich

rodzin) korzystających z pomocy społecznej z powodu narkomanii w 2010 i/lub 2011 roku. Wiedzy

na ten temat dostarczyli pracownicy socjalni, którzy wypełnili kwestionariusz ankiety opracowany

przez zespół Obserwatorium Integracji Społecznej. Przedmiot badań w szerszym jego rozumieniu

obejmował następujące kwestie:

1. korzystanie ze świadczeń pomocy społecznej, m.in. długość czy przyczyny korzystania

z pomocy społecznej, rodzaj otrzymywanej pomocy;

2. problem uzależnienia badanej osoby;

3. sytuację bytową klientki/klienta pomocy społecznej;

4. sytuację rodzinną.

2.2. Pytania badawcze

Główne pytanie badawcze w niniejszym badaniu przybrało następujące brzmienie: „Jak

przedstawia się sytuacja osób uzależnionych od środków psychoaktywnych i ich rodzin

korzystających z pomocy społecznej?”.

Pytania szczegółowe możemy podzielić na kilka działów:


20

I. Korzystanie ze świadczeń pomocy społecznej:

1. Jaka była długość korzystania klientów z pomocy społecznej?

2. Jakie były inne przyczyny (z wyłączeniem narkomanii) korzystania z pomocy społecznej?

3. Czy klient/rodzina korzystali z pomocy innych osób/instytucji?

II. Sytuacja uzależnienia klienta od narkotyków:

1. Jaki był rodzaj substancji, od której klient był uzależniony?

2. Jaka była faza uzależnienia, w której znajdował się klient?

3. Jakie było źródło zaopatrzenia klienta w narkotyki?

4. Jak przebiegał proces leczenia odwykowego klienta?

5. Jak wyglądała sytuacja klienta, w której po raz pierwszy sięgnął on po narkotyk?

6. Czy klient miał inne uzależnienia niż narkotyki?

7. Czy klient przebywał w zakładzie karnym?

8. Czy klient posiadał problemy zdrowotne mogące wynikać z uzależnienia i czy posiadał dostęp

do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych?

III. Sytuacja bytowa klienta/rodziny:

1. Jaka była sytuacja mieszkaniowa klienta (rodzaj i stan utrzymania mieszkania, dostęp do

mediów itp.)?

2. Czy klient podejmował zatrudnienie?

IV. Sytuacja rodzinna klienta:

1. Jak przedstawiała się struktura rodziny klienta zamieszkującej z nim i prowadzącej wspólne

gospodarstwo domowe?

2. Czy w rodzinie klienta występowały konflikty i jakie były ich przyczyny?

3. Czy ktoś w rodzinie klienta był objęty nadzorem kuratora?

4. Czy w rodzinie występowała przemoc, kto był jej sprawcą i kogo dotyczyła?

5. Czy ktoś z rodziny przebywał w zakładzie karnym?

6. Czy ktoś w rodzinie klienta był osobą uzależnioną?

7. Jakie niebezpieczeństwa mogłyby zakłócić dalsze funkcjonowanie rodziny?


21

2.3. Metoda, technika i narzędzie badawcze

Metodą badań były ilościowe badania sondażowe, które „mogą być zastosowane do celów

opisowych, wyjaśniających i eksploracyjnych. Są one stosowane głównie w takich projektach

badawczych, w których jednostkami analizy są pojedynczy ludzie”25

.

Za podstawowe i najtrafniejsze narzędzie badawcze uznano ankietę pocztową.

Z teoretycznego punktu widzenia narzędzie badawcze to „zespół celowych i zorganizowanych

działań podejmowanych przez badacza, zmierzających do uzyskania określonych informacji

w drodze interrogacji (tzn. kierowanego komunikowania się językowego między badaczem

a określonym respondentem za pomocą pytań i odpowiedzi), w której formalnie zestandaryzowane

przekazy pisemne (zarówno badacza jak i respondenta) wymieniane są wyłącznie drogą pocztową,

tzn. pośrednio”26

.

Techniką zbierania danych w niniejszym badaniu był kwestionariusz ankiety. Pytania

w kwestionariuszu nawiązywały do wypełniania podstawowych funkcji społecznych i różnych sfer

życiowych takich jak rodzina, dom, praca. Znajdowały się tam również pytania o uzależnienie czy

powody korzystania z pomocy społecznej nie tylko z powodu narkomanii. Ankieta została podzielona

na obszary, z których każdy obejmuje inne zagadnienia. Wyodrębniono w niej sześć części:

1. informacje o miejscach zamieszkania, wieku i płci badanych osób;

2. informacje o korzystaniu z pomocy społecznej;

3. sytuacja uzależnienia klienta od narkotyków;

4. sytuacja bytowa klientki/klienta;

5. sytuacja rodzinna osoby;

6. informacje o pracowniku socjalnym wypełniającym ankietę.

W kwestionariuszu zawarto 35 pytań (zgrupowanych w wyżej wymienione obszary).

Wszystkie pytania miały kafeterię zamkniętą lub półotwartą.

Pytania dotyczące osoby uzależnionej i jej rodziny skierowane były do pracownika

socjalnego. Część pytań zaczerpnięto z kwestionariusza wywiadu środowiskowego, aby pracownik

socjalny mógł odnieść się do niego podczas wypełniania ankiety. Pytania te zaznaczono poprzez

podkreślenie.

25

E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 268. 26

F. Sztabiński, Ankieta pocztowa i wywiad kwestionariuszowy, IFiS PAN, Warszawa 1997, s. 20.


22

Ankieta miała charakter anonimowy i nie było w niej informacji o imieniu i nazwisku osoby

uzależnionej. Znane były informacje o pracowniku socjalnym wypełniającym ankietę, takie jak

stanowisko i staż pracy. Pracownicy wypełnili łącznie 206 ankiet, z których 202 zakwalifikowano do

badania.

2.4. Teren i organizacja badania

Prace nad badaniem rozpoczęły się w styczniu 2012 roku. Pomocy merytorycznej w pracach

nad ankietą udzielił Ekspert Regionalny Województwa Warmińsko-Mazurskiego ds. monitorowania

problemów narkotyków i narkomanii – Pan Michał Tatarek. W ramach prac przeprowadzono badanie

pilotażowe z dwoma specjalistami z zakresu uzależnień – Panem Michałem Kidawą – Ekspertem

z Krajowego Biura Przeciwdziałania Narkomanii oraz z Panem Krzysztofem Rubas – Zastępcą

Dyrektora ds. Lecznictwa z Ośrodka Rehabilitacji Uzależnionych „DOREN” w Różewcu koło

Węgorzewa. Pilotaż ankiety pozwolił dopracować narzędzie badawcze i dopasować je do potrzeb

badania. Badanie przeprowadzono na terenie województwa warmińsko-mazurskiego.

Kwestionariusze ankiety wysłano do 43 ośrodków pomocy społecznej, w których w latach 2010 i/lub

2011 przyznano świadczenia z powodu narkomanii (na podstawie danych z MPiPS-03). Wypełnione

kwestionariusze ankiety odesłało 29 ośrodków. Prace nad opracowaniem wyników podjęto

w kwietniu 2012 roku, a zakończono w czerwcu 2012 roku.

Respondentami badania byli pracownicy socjalni pracujący z osobami uzależnionymi od

narkotyków (i ich rodzinami) korzystającymi ze wsparcia ośrodków pomocy społecznej.

Szczegółową charakterystykę pracowników socjalnych biorących udział w badaniu, z podziałem na

stanowisko służbowe i staż pracy, podano poniżej.


23

Wykres nr 5. Staż pracy pracowników socjalnych wypełniających ankietę

6

22

37

25

112

0

20

40

60

80

100

120

poniżej 1roku

od 1 roku do4 lat

powyżej 4do 7 lat

powyżej 7do 10 lat

powyżej 10lat

Lic

zba o

só

b

(N=202) Źródło: opracowanie własne

Istotne jest, aby wspomnieć, że nie jest znana faktyczna liczba pracowników socjalnych

biorących udział w badaniu, gdyż wypełniali oni po kilka kwestionariuszy i chcąc zachować wśród

nich anonimowość, nie proszono o podpisywanie ankiet. Faktem jest natomiast, że najwięcej

kwestionariuszy zostało wypełnionych przez pracowników socjalnych mających staż pracy powyżej

10 lat, czyli osób z bardzo dużym doświadczeniem zawodowym i dobrze znających klientów ośrodka

pomocy społecznej. Dzięki temu wyniki ankiet są poparte wiedzą i doświadczeniem pracy socjalnej

oraz mogą stanowić podstawę do wysuwania szerszych wniosków.

Poniższy wykres przedstawia rozkład występujących stanowisk służbowych pracowników

socjalnych wypełniających ankietę.


24

Wykres nr 6. Stanowisko służbowe pracowników socjalnych wypełniających ankietę

19

80

46

56

10

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Starszy

specjalista

pracy

socjalnej

Specjalista

pracy

socjalnej

Starszy

pracownik

socjalny

Pracownik

socjalny

inne

Lic

zba

osó

b

N=(202) Źródło: opracowanie własne

Najwięcej kwestionariuszy ankiety zostało wypełnionych przez specjalistów pracy socjalnej (80

osób), pracowników socjalnych (56 osób) i starszych pracowników socjalnych (46 osób). Wśród

innych stanowisk znalazł się jeden specjalista pracy z rodziną.


25

3. WYNIKI PRZEPROWADZONYCH BADAŃ

3.1. Informacje społeczno-demograficzne dotyczące badanych klientów

korzystających z pomocy społecznej z powodu narkomanii w latach 2010-2011

w województwie warmińsko mazurskim

Badaniem została objęta grupa 202 osób – klientów pomocy społecznej pobierających

świadczenia z powodu narkomanii. Osoby te korzystały z pomocy społecznej w latach 2010 i 2011.

Wykres nr 7. Płeć badanych osób

kobieta

20,8%

(42 osoby)

mężczyzna

78,7%

(159 osób)

brak danych

0,5%

(1 osoba)

N=(202, dane w %) Źródło: opracowanie własne

Wśród badanych osób przeważającą grupą klientów korzystających ze świadczeń pomocy

społecznej z powodu narkomanii byli mężczyźni – 78,7% (tj. 159 osób). Kobiety stanowiły 20,8% (tj.

42 osoby) wszystkich badanych. Może to stanowić podstawę do wnioskowania, iż bardziej podatną

na uzależnienia grupą osób są mężczyźni. Według EMCDDA „istnieją wyraźne różnice między

płciami w niemal wszystkich aspektach zjawiska narkomanii. W poszczególnych krajach Europy

wśród osób zażywających narkotyki mężczyźni nadal przewyższają liczebnie kobiety, szczególnie


26

w przypadku używania częstego, intensywnego i problemowego”27

. Jak można przeczytać w innym

raporcie EMCDDA, więcej kobiet niż mężczyzn doszło do końcowego etapu terapii i do wyleczenia

się z nałogu (27% mężczyzn i 36% kobiet zgłaszających się na leczenie poprzez ośrodki zdrowia lub

pomocy społecznej, lekarzy ogólnych i ośrodki leczenia uzależnień)28

. Można przypuszczać, że

kobiety mają silniejszą wolę i motywację w dotrzymywaniu postawionych sobie postanowień

związanych z porzuceniem nałogu.

Nie tylko płeć, ale i wiek jest ważnym wskaźnikiem dającym podstawę do wysuwania

wniosków dotyczących używania narkotyków. Podział osób badanych, zaliczających się do danych

grup wiekowych przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 8. Wiek badanych osób

37

105

46

10

3

1

0 20 40 60 80 100 120

18-24 lata

25-34 lata

35-44 lata

45-54 lata

55-64 lata

brak danych

Liczba osób

Prz

edzi

ał

wie

kow

y


Niepokojącym jest fakt, że największą liczbą osób zażywających narkotyki były osoby

w przedziale wiekowym 25-34 lata (105 osób) – stanowiły one ponad połowę badanej próby. Osoby

w wieku 35-44 lata stanowiły 22,8% próby (46 badanych). Dużą grupę tworzyły także osoby bardzo

młode – w wieku od 18 do 24 lat – tj. 37 osób. Ponadto wśród osób uzależnionych 70,3% nie

27

Używanie narkotyków a płeć, Notatka informacyjna Agencji UE ds. narkotyków z siedzibą w Lizbonie, Europejskie

Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA), 2006, s. 2. 28

Annual Report 2006. Selected issues, European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction, Luxembourg 2006, s.

29.


27

ukończyło 35 roku życia. Byli to ludzie młodzi, którzy dopiero zaczynali wchodzenie w dorosłe

życie, posiadając już ciężkie doświadczenie uzależnienia oraz będąc klientami ośrodka pomocy

społecznej. Według Serwisu Informacyjnego „Narkomania”, który przytacza dane Ministerstwa

Zdrowia „w latach 90. nastąpił kilkakrotny wzrost używania narkotyków przez młodzież

szkolną – z około 5% w 1992 roku do blisko 20% w latach 1999-2000”29

. Zjawisko to nadal

niepokojąco rośnie. W środowiskach młodzieżowych istnieje moda na używanie narkotyków, jako

sposób na dobrą zabawę, koncentrację podczas nauki czy spędzanie wspólnie czasu.

Grupa badanych respondentów scharakteryzowana została również ze względu na wielkość

miejscowości, w których mieszkała. Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 9. Miejscowość zamieszkania badanych osób

18 18

65

29

69

3

0

10

20

30

40

50

60

70

80

wieś miasto do 10

tys. mieszk.

miasto 11-30

tys. mieszk.

miasto 31-100

tys. mieszk.

miasto pow.

100 tys.

mieszk.

brak danych

Lic

zba o

sób


Najliczniejsze grupy badanych uzależnionych zamieszkiwały miasta powyżej 100 tys.

mieszkańców (tylko Olsztyn i Elbląg) oraz miasta od 11 do 30 tys. mieszkańców. Nie jest to jednak

wskaźnik obrazujący wielkość występowania narkomanii w poszczególnych miastach, gdyż osoby

z tych miast stanowiły równocześnie największą liczbę badanych. Dane zawarte na wykresie nie

mogą być podstawą do wnioskowania, że w badanej próbie istniał silny związek pomiędzy

występowaniem narkomanii a wielkością miejscowości zamieszkania. Wiadomym jest, że największe

zagrożenie problemem narkomanii istnieje w dużych aglomeracjach miejskich (gdzie jest łatwiej

29

L. Woć, „Raport o rozpoznanych zjawiskach patologii społecznej, przestępczości i demoralizacji nieletnich w 2002

roku” [w:] Serwis Informacyjny Narkomania, nr 3 (22), KBPN, Warszawa 2003, s. 17.


28

o anonimowość zarówno wśród klientów, jak i wśród dilerów) oraz w miejscowościach

przygranicznych (z uwagi na możliwość nabycia substancji od cudzoziemców). Jednak narkotyki

coraz częściej docierają do małych miasteczek i wsi, gdzie tworzą się silnie związane ze sobą grupy

osób, dobrze się znające, wzajemnie ukrywające i wspólnie zażywające. Ponadto handel substancjami

psychoaktywnymi w Internecie (sklepy z „dopalaczami”, prywatne aukcje) wpływa na trudność

ujawnienia rozprzestrzenienia się tego zjawiska w poszczególnych miejscowościach czy regionach.

Uzależnienie od substancji psychoaktywnych jest destrukcyjne nie tylko dla osoby

zażywającej narkotyki, ale ma negatywny wpływ na bliskich. Prowadzi często do rozpadu rodziny

lub uniemożliwia jej założenie. Stan cywilny badanych osób przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 10. Stan cywilny badanych osób

162

1423

30

20406080

100120140160180

Lic

zba

osó

b


Powyższy wykres obrazuje, że najliczniejszą grupę osób stanowili kawalerowie/panny – 162

osoby (tj. 80,2%). Warto podkreślić, że ich stan cywilny mógł wynikać z młodego wieku badanych

(70,3% ogółu badanych nie ukończyło 35 roku życia). Na drugim miejscu były osoby rozwiedzione –

23 os. (tj. 11,4%), dalej osoby żonate/zamężne – 14 os. (tj. 6,9%). 3 osoby były w separacji (co

stanowiło 1,5% badanych).


29

Analizowane informacje dotyczące badanych osób dotyczyły również ich wykształcenia.

Poniższy wykres obrazuje tę obserwację.

Wykres nr 11. Wykształcenie badanych osób

76

41 4134

3 61

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Lic

zba

osó

b


Najliczniejszą grupę badanych stanowiły osoby z wykształceniem niepełnym podstawowym

i podstawowym – 76 osób (tj. 37,6%). Niskie wykształcenie może wiązać się z niską wiedzą na temat

uzależniających potencjałów używanych substancji lub ich szkodliwości. Prowadzi to często do

niebezpiecznych dla zdrowia i życia nawyków, kierujących do niemożności rezygnacji z substancji

psychoaktywnej, która pomimo destrukcyjnego oddziaływania na organizm jest jedynym celem życia

uzależnionego. Niskie wykształcenie może też wpływać na nieumiejętność znalezienia pracy

i poradzenia sobie w życiu. Jednakże wśród badanych było aż 6 osób z wykształceniem wyższym, co

niestety wskazuje na niebezpieczeństwo wystąpienia uzależnienia również wśród wykształconych

osób i zmusza ich do korzystania ze wsparcia ośrodków pomocy społecznej.


30

3.2. Korzystanie ze świadczeń pomocy społecznej wśród badanych osób

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r., Nr 175, poz. 1362, ze

zm.) określa pomoc społeczną, jako instytucję polityki społecznej państwa, mającą na celu

umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one

w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Powody udzielania

pomocy oraz formy wsparcia (świadczenia) ustalane są w ramach wywiadu środowiskowego

prowadzonego przez pracownika socjalnego. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu, pracownik

socjalny dokonuje analizy i oceny sytuacji danej osoby lub rodziny oraz wskazuje powody (zgodnie

z art. 7 ustawy o pomocy społecznej) stanowiące podstawę przydzielenia pomocy. Badane osoby

korzystały ze świadczeń pomocy społecznej z powodu narkomanii. Długość korzystania z pomocy

społecznej wśród badanych przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 12. Długość korzystania z pomocy społecznej

40

47

37

26

50

2

0 10 20 30 40 50 60

poniżej 1 roku

od 1 do 2 lat

powyżej 2 do 4 lat

powyżej 4 do 6 lat

powyżej 6 lat

nie wiem

Liczba osób


Liczba osób korzystających z pomocy społecznej krótkotrwale i długotrwale była bardzo

zbliżona. Najczęściej jednak występującą grupą badanych były osoby korzystające ze świadczeń

pomocy społecznej powyżej 6 lat (50 osób). Osoby, które korzystały z pomocy społecznej od 2 lat


31

i powyżej stanowiły 56% całej próby badawczej. Było to korzystanie długotrwałe w dużej mierze

odzwierciedlające postawę tzw. „wyuczonej bezradności”. Twórcą tego pojęcia był M. Seligman,

według którego jest to „syndrom zaburzeń poznawczych, motywacyjnych i emocjonalnych

wywołanych uprzednim kontaktem z sytuacją niekontrolowaną (np. z serią nierozwiązywalnych

problemów)”30

. Postawa ta pojawia się, gdy organizm uczy się w wyniku doświadczeń, że jego

reakcje nie mają żadnego wpływu na zminimalizowanie szkodliwych czy traumatycznych

oddziaływań środowiska. Powtarzanie się wydarzeń w ciągu życia, sprawiających, że człowiek czuje

się bezradny, prowadzi do przyzwyczajania się do sytuacji, w której się znajduje i nieumiejętności

wprowadzania zmian w swoim życiu. Dlatego osoby z taką wyuczoną bezradnością najczęściej są

długotrwałymi klientami pomocy społecznej oraz innych instytucji pomocowych.

Narkomania nie była jedyną przyczyną, dla której badani zgłaszali się po wsparcie do

ośrodków pomocy społecznej. Inne powody, określone ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy

społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, ze zm.), przedstawia poniższa tabela.

Tabela nr 3. Inne niż narkomania, ustawowe przyczyny korzystania osób badanych ze świadczeń

pomocy społecznej

(N= 202) Źródło: opracowanie własne

*respondent mógł wybrać więcej niż jedną odpowiedź

30

E. Rutkowska, „Wyuczona bezradność”, [w:] Język polski w szkole – gimnazjum, nr 2, Kielce, 2000/2001.

Powód: Liczba wskazań* %

bezrobocie 121 24,5%

ubóstwo 117 23,7%

niepełnosprawność 69 14%

długotrwała lub ciężka choroba 60 12,1%

alkoholizm 53 10,7%

trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego 24 4,9%

bezdomność 14 2,8%

przemoc w rodzinie 9 1,8%

bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia

gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub

wielodzietnych 9 1,8%

potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietności 7 1,4%

brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej

całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze 4 0,8%

sieroctwo 3 0,6%

brak danych 3 0,6%

nie wiem 1 0,2%

Razem: 494 100%


32

Najliczniejszą grupę stanowiły osoby korzystające ze świadczeń z powodu bezrobocia – 121

osób. Kolejno znajdowało się ubóstwo – 117 osób. Przybliżone wartości osiągnęły dalej

niepełnosprawność (69 osób), długotrwała lub ciężka choroba (60 osób) i alkoholizm (53 osoby).

Wartości są porównywalne z tymi omówionymi w dokumencie Problemy społeczne województwa

warmińsko-mazurskiego w latach 2001-2010 w ujęciu statystycznym31

opracowanym na podstawie

sprawozdań z MPiPS-03 przez Obserwatorium Integracji Społecznej działające w strukturze

Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowego Województwa Warmińsko-

Mazurskiego w Olsztynie. W materiałach podano rozkład powodów udzielania świadczeń dla ogółu

osób korzystających z systemu pomocy społecznej od 2001 roku do 2010 roku w województwie

warmińsko-mazurskim, w których na pierwszym miejscu znalazło się również bezrobocie, ubóstwo

oraz niepełnosprawność.

Badane osoby, oprócz pobierania świadczeń (przyznawanych w formie decyzji

administracyjnej) z systemu pomocy społecznej, korzystały również z innej pomocy.

W kwestionariuszu ankiety pracownikom socjalnym zadano pytanie „czy osoba/jej rodzina korzystała

z pomocy innych osób/instytucji (poza OPS)?”. Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 13. Korzystanie z pomocy innych osób/instytucji (poza OPS)

130

49

22

10

20

40

60

80

100

120

140

Lic

zba

osó

b

tak nie nie wiem brak danych


31

Problemy społeczne województwa warmińsko-mazurskiego w latach 2001-2010 w ujęciu statystycznym. Materiały

porównawcze na podstawie sprawozdań MPiPS-03, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego

Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2011, s. 28.


33

130 badanych osób (64,4%) korzystało z pomocy innych osób i instytucji. Formą uzyskiwanej

pomocy mogła być zarówno pomoc materialna, jak i niematerialna lub wsparcie psychiczne w trudnej

sytuacji. 49 osób (24,3%) nie korzystało z pomocy innych osób/instytucji. Istotne jest również, od

kogo osoby uzależnione i ich rodziny otrzymywały pomoc. Przedstawia to poniższy wykres.

Wykres nr 14. Osoby/instytucje, z pomocy których korzystała osoba/jej rodzina

98

27

16 139

00

20

40

60

80

100

120

rodzina organizacje

samopomoc.,

pozarządowe

osoby obce inne kościoły lub

związki

wyznaniowe

pracodawca

Lic

zba o

sób


Wśród pomagających, na pierwszym miejscu znalazła się rodzina (98 wskazań). Na drugim

miejscu znalazły się organizacje samopomocowe i pozarządowe (27 wskazań). Uzyskane wyniki

potwierdzają potrzebę realizowania działań organizacji samopomocowych i pozarządowych (NGO).

Wśród innych instytucji pracownicy socjalni w 13 wskazaniach wymienili: Bank Żywności, Szpitale,

Ośrodki Rehabilitacji Uzależnionych, Ośrodki Terapii, Ośrodki Leczenia Uzależnień, MONAR, Sąd,

Poradnie Zdrowia czy Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej. Zapobieganie narkomanii jest zadaniem

zarówno dla rodzin osób uzależnionych, społeczności lokalnych oraz wszelkiego rodzaju instytucji

i organizacji zapewniających pomoc tym osobom. Dzięki nim efektywne i skuteczne formy opieki

nad osobami uzależnionymi mogą mieć znaczący wkład w zmniejszenie zjawiska narkomanii.


34

3.3. Problem uzależnienia od narkotyków wśród badanych osób

Pracownicy socjalni, wypełniający kwestionariusze ankiet dotyczące klientów uzależnionych

od narkotyków, wykazali się głęboką wiedzą o ich sytuacji życiowej. Znali dobrze swoich

podopiecznych – posiadali również szczegółowe informacje, które nie są nigdzie zapisane,

a z których można się dużo dowiedzieć o sytuacji osoby uzależnionej.

W tym podrozdziale zaprezentowane zostanie zagadnienie uzależnienia wśród badanych –

jego przyczyny, rodzaje środków, fazy, a także formy leczenia.

Istotną cechą siły nałogu oraz potencjalnych możliwości wyjścia z niego jest rodzaj

narkotyku, jaki się zażywa, jego potencjał uzależniający oraz to, czy uzależnia psychicznie czy

fizycznie. Poniższa tabela przedstawia rodzaje narkotyków, od których uzależnione były badane

osoby.

Tabela nr 4. Rodzaje narkotyków, od których uzależnione były badane osoby

Rodzaj narkotyku Liczba

wskazań* %

amfetamina 63 18,3%

konopie indyjskie i ich przetwory (kanabinole, THC): marihuana, skun,

haszysz, olej haszyszowy 55 16%

środki wziewne (kleje, rozpuszczalniki, lakiery) 54 15,7%

leki uspokajające i nasenne 41 11,9%

nie wiem 39 11,3%

opiaty (heroina, brown sugar, kompot) 38 11%

ecstasy (tabletki) 16 4,7%

kokaina i jej odmiana – crack 13 3,8%

grzyby halucynogenne 11 3,2%

LSD (bibułki, plasterki, tabletki) 9 2,6%

inne 4 1,2%

brak danych 1 0,3%

Razem: 344 100%


* respondent mógł wybrać więcej niż jedną odpowiedź

Powyższe dane wskazują na dużą różnorodność zażywanych środków. Było kilka substancji

o najwyższym wskaźniku używania – zalicza się do nich: amfetaminę (63 osoby), konopie indyjskie

i ich przetwory (55 osób) oraz środki wziewne (54 osoby). Porównując te wyniki z wynikami

ogólnopolskich badań z 2009 roku przeprowadzonych na liczbie 1001 osób w wieku 15-75 lat:


35

„narkotykami najbardziej popularnymi w Polsce są produkty konopi (5%) oraz amfetamina (3%)”32

.

W przypadku amfetaminy, „stosunkowo szybko rozwija się zależność psychiczna oraz coraz wyższa

tolerancja organizmu na ten narkotyk, co wiąże się z koniecznością przyjmowania coraz większych

dawek”33

. Konopie indyjskie są najbardziej rozpowszechnionym i najczęściej zażywanym

narkotykiem w Polsce i na świecie. Ich regularne zażywanie silnie uzależnia psychicznie.34

Mimo

częstego przekonania (zwłaszcza wśród młodzieży), o niegroźnym potencjale uzależniającym konopi

indyjskich, znajdowały się one na drugim miejscu pod względem częstości zażywania wśród

badanych osób. Środki wziewne, takie jak rozpuszczalniki i kleje, należą do grupy inhalantów, a ich

„dłuższe używanie powoduje silne uzależnienie psychiczne, a niektóre substancje lotne powodują

również uzależnienie fizyczne”35

. Wśród innych narkotyków, od których uzależnione były badane

osoby, wymienia się leki uspokajające i nasenne. Są one stosunkowo łatwo dostępne, a przy tym

legalne, przez co ich używalność jest również duża (41 osób). Kolejno znajdują się opiaty (38 osób),

które uważane są za grupę najbardziej uzależniających narkotyków. Wśród innych wymienionych

substancji pracownicy socjalni wskazywali dopalacze, tramal (silnie działający lek przeciwbólowy),

cyclobarbitol (lek uspokajający i nasenny), clonazepam (lek stosowany w łagodzeniu napadów

padaczki) czy morfina (najsilniejszy preparat przeciwbólowy). Wymienione substancje często wiążą

się z występowaniem różnych schorzeń u pacjentów (często przewlekłych), z którymi związana jest

konieczność przyjmowania leku przez bardzo długi czas, a co za tym idzie – możliwość uzależnienia

od niego.

Kolejno, wśród 202 badanych osób, aż 142 osoby (tj. 70%) używały więcej niż jednej

substancji psychoaktywnej. Zjawisko to nazywane jest „politoksykomanią” i jest jednym z zaburzeń

psychicznych i zaburzeń zachowania opisanych w Międzynarodowej Statystycznej Kwalifikacji

Chorób i Problemów Zdrowotnych36

.

Pracownicy socjalni zostali poproszeni o własną ocenę fazy uzależnienia, w której znajdowała

się opisywana przez nich osoba (fazy te zostały szczegółowo omówione w rozdziale I niniejszego

raportu). Pytanie to nie było zaczerpnięte z kwestionariusza wywiadu środowiskowego, dlatego

pracownicy bazowali na własnych źródłach wiedzy. Ich odpowiedzi przedstawia poniższy wykres.

32

A. Malczewski, M. Kidawa, „Używanie substancji psychoaktywnych w populacji generalnej – wyniki badania z 2009

roku”, [w:] Serwis Informacyjny Narkomania, nr 3/2010, http://www.narkomania.org.pl/czasopisma/Serwis-

Informacyjny-Narkomania (dostęp: 12.07.2012 r.). 33

Z. Juczyński, dz. cyt., s. 94. 34

M. Jędrzejko, P. Jabłoński, dz. cyt., s. 64. 35

Tamże, s. 82. 36

Tamże, s. 109.


36

Wykres nr 15. Faza uzależnienia wśród badanych osób

9

46

64

4437

2

0

10

20

30

40

50

60

70

I faza II faza III faza IV faza nie wiem brakdanych

Lic

zba

osó

b

N=(202) Źródło: opracowanie własne

Większość uzależnionych osób (64 wskazania) znajdowała się w tzw. III fazie – regularnego

zażywania, co stanowiło 31,7% ogółu badanych. W tym przypadku narkotyk stanowi część życia

uzależnionego i pochłania jego czas i pieniądze. 46 osób badanych (22,8%) znajdowało się w fazie II

– częstego zażywania, kiedy narkotyk jest podstawą w towarzystwie i daje dobre samopoczucie oraz

złudne poczucie bezpieczeństwa. 44 osoby badane (21,8%) były w fazie IV – zaawansowanej,

w której narkotyk stanowi cel życia i praktycznie niemożliwe jest zrezygnowanie z niego bez

odpowiedniej terapii. Wynika to z faktu, że osoby uzależnione coraz częściej poszukują

mocniejszych „doznań” sięgając po większe dawki i silniej działające narkotyki, które im te doznania

zapewnią. Przeważająca liczba badanych osób była w głębokich fazach uzależnienia, w których coraz

trudniejsze mogło być zerwanie z nałogiem.

Źródła zaopatrzenia w substancje psychoaktywne mogą wpływać na dostępność narkotyków,

a zarazem częstotliwość ich zażywania. Trudny dostęp do narkotyku może zniechęcać do wysiłków

związanych z jego poszukiwaniem i tym samych demotywować osobę do zażycia substancji. Źródła

zaopatrzenia w narkotyki wśród badanych osób obrazuje poniższy wykres.


37

Wykres nr 16. Źródła zaopatrzenia osób badanych w narkotyki

rodzina

1,5%

koledzy

/znajomi

46,4%

dilerzy

narkotykowi

23,6%

samodzielne

wytwarzanie

6%

inne

1,9%

nie wiem

20,6%

(N=202, dane w %) Źródło: opracowanie własne

Jak wynika z powyższych danych, badane osoby najczęściej pozyskiwały narkotyki od osób

z bliskiego otoczenia – kolegów czy znajomych (46,4%). Na drugim miejscu znajdowali się dilerzy

narkotykowi (23,6%), a w dalszej kolejności samodzielne wytwarzanie – 6%. W kategorii „inne

źródła pozyskiwania narkotyków” pojawiły się następujące odpowiedzi pracowników socjalnych:

„samodzielny zakup i wytwarzanie”, „zakup na receptę” (w przypadku leków) oraz sytuacja, kiedy

„klient był dilerem narkotykowym”. Cztery osoby (1,5%) pozyskiwały narkotyki od rodziny.

Przewlekłe używanie narkotyków to uzależnienie, które jest bardzo trudne do wyleczenia.

W większości przypadków niezbędne są środki farmakologiczne i pomoc placówek leczniczych.

Pracownikom socjalnym zadano w ankiecie pytanie, czy osoba, którą opisują kiedykolwiek leczyła

się z powodu narkotyków. Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres.


38

Wykres nr 17. Podejmowanie leczenia z powodu narkotyków

tak 62,9%

nie 22,3%

nie wiem 14,9%


Ponad połowa badanych (62,9%, tj. 127 osób) poddała się leczeniu. Formy tego leczenia

przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 18. Formy leczenia od narkotyków wśród badanych osób

leczenie w

szpitalu (np.

detox) lub w

ośrodku

rehabilitacyjnym

74,1%

leczenie w poradni lub

punkcie

konsultacyjnym

13,3%

leczeniem

substytucyjne

(zastępcze)

2,8%

inna

9,8%



39

74,1% spośród 127 osób badanych korzystało z leczenia w szpitalu (detox) lub w ośrodku

rehabilitacyjnym. 13,3% z nich leczyło się w poradni lub punkcie konsultacyjnym, natomiast 2,8%

zostało objętych leczeniem substytucyjnym. Według ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii37

,

leczenie substytucyjne to „leczenie stosowane w ramach programu leczenia uzależnienia, produktów

leczniczych lub środków odurzających o działaniu agonistycznym na receptor opioidowy.” Wśród

innych form leczenia pracownicy socjalni wymienili leczenie w zakładach karnych, w Ośrodku dla

uzależnionych MONAR czy terapię krótkoterminową w Ośrodku Terapii Uzależnień. Jeśli chodzi

o zakłady karne, to zgodnie z art. 29 ustawy, prowadzi się w nich leczenie, rehabilitację i reintegrację

osób tam umieszczonych i jest ona prowadzona na szczególnych warunkach – nierzadko pod

przymusem.

Sytuacja opieki w poradniach profilaktyki i rehabilitacji osób uzależnionych od substancji

psychoaktywnych w województwie warmińsko mazurskim, przedstawia się następująco:

Tabela nr 5. Opieka w poradniach profilaktyki i rehabilitacji osób uzależnionych od substancji

psychoaktywnych w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2010-2011

Wyszczególnienie rok 2010 rok 2011

liczba porad w poradni profilaktyki i rehabilitacji osób uzależnionych od

substancji psychoaktywnych 5.063 3.390

liczba wizyt u psychologów, terapeutów

i instruktorów terapii uzależnień 4.758 3.085

liczba osób uczestniczących w psychoterapiach indywidualnych 435 820

liczba osób uczestniczących w psychoterapiach

grupowych 178 214

liczba wizyt w środowisku chorego (dom, szkoła, porady telefoniczne) 808 5

liczba skierowań do stacjonarnych placówek psychiatrycznych i

odwykowych 30 80

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze Sprawozdania z realizacji w roku 2011 „Wojewódzkiego Programu

Przeciwdziałania Narkomanii w Województwie Warmińsko-Mazurskim na lata 2009-2012”

Powyższa tabela przedstawia ilościowy obraz leczenia osób uzależnionych od narkotyków, na

podstawie informacji z Warmińsko-Mazurskiego Centrum Zdrowia Publicznego w Olsztynie,

pozyskanych ze Sprawozdania z realizacji w roku 2011 Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania

Narkomanii w Województwie Warmińsko-Mazurskim na lata 2009-2012.

37

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r. Nr 197, poz. 1485, ze zm.).


40

Leczenie uzależnienia od narkotyków nie zawsze kończy się powodzeniem. Niektóre fazy

uzależnienia są tak zaawansowane, że osobom nie udaje się zaniechanie brania narkotyków po

zakończeniu leczenia. Należy pamiętać, że podobnie jak w przypadku alkoholizmu, osoby

uzależnione od narkotyków pozostają w grupie ryzyka przez całe życie. Rozkład odpowiedzi na

pytanie „Czy leczenie spowodowało zaprzestanie używania narkotyków przez klientkę/klienta?”


Wykres nr 19. Zaprzestanie używania narkotyków po leczeniu wśród badanych osób

tak

37,8%

nie

38,6%

nie wiem

23,6%


Wśród 127 osób, które w jakikolwiek sposób leczyły się z powodu zażywania narkotyków,

37,8% procent osób zakończyło leczenie zaprzestaniem używania substancji szkodliwej. Powodzenie

leczenia z nałogu może być warunkowane różnymi czynnikami, wśród których można byłoby

wymienić przyczyny genetyczne, okres dzieciństwa i dorastania, warunki życia, a także potencjał

uzależniający poszczególnych substancji. Znaczącą rolę może odgrywać również otaczające

środowisko i społeczeństwo (np. edukacja, rozwój zawodowy, społeczne wzorce konsumpcji, dostęp

do substancji uzależniających). Istotną kwestią jest także przyczyna sięgnięcia po narkotyk za

pierwszym razem. 84,7% pracowników socjalnych nie zna sytuacji, w której ich klient zażył narkotyk

po raz pierwszy. 13,9% z nich (tj. 28 osób) opisało w kliku słowach tę sytuację:

A24*: „jako nastolatek”;

A26*: „substancje psychoaktywne zażywał od 14 roku życia, oraz alkohol, a od 16 roku życia –

opiaty, heroina, kompot, amfetamina, LSD, extasy, cyclobarbitol, morfina (plastry), clonazepam”;


41

A37*: „w wieku 14 lat”;


A50*: „w szkole średniej”;

A52*: „szkoła średnia, ok. 16-17 lat, chciała się poczuć kimś wartościowym, innym, lepszym”;

A56*: „około 11-12 roku życia, z kolegami”;

A63*: „około 17 roku życia, impreza urodzinowa znajomych”;

A66*: „w szkole gimnazjalnej”;

A68*: „w czasie wyjazdu do pracy za granicą, w wieku około 25 lat”;

A73*: „petent jest od 13 lat osobą uzależnioną, prawdopodobnie pierwszy raz sięgnął po narkotyk na

imprezie”;

A74*: „utrata pracy, rozpad rodziny”;

A117*: „rozwód rodziców, narodziny młodszego brata i drugi związek małżeński matki – szkoła

średnia”;

A118*: „miał 18 lat – pod namową kolegów”;

A119*: „pod namową kolegów”;

A122*: „praca ojca za granicą, niskie zainteresowanie ze strony rodziców”;

A123*: „praca ojca za granicą, narodziny młodszego rodzeństwa, brak akceptacji ze strony ojca”;

A125*: „około 13 roku życia”;

A127*: „jako osoba nieletnia (ok. 17 lat), za namową rówieśników”;


A149*: „alkoholizm ojca, 12 lat”;

A158*: „w szkole zawodowej”;

A192*: „12 lat – z uwagi na kontakt z grupą rówieśniczą mającą problem”;

A193*: „pod wpływem grupy rówieśniczej”;

A197*: „od 8 klasy szkoły podstawowej miał kontakt z narkotykami. W ZSZ wąchał kleje

i rozpuszczalniki”;

A198*: „miała 15 lat, poznała chłopaka, który namówił ją do spróbowania”;

A205*: „pracując jako kelner”.

* kod ankiety

Wyżej wymienione przykłady wskazują, że najczęstszym wiekiem inicjacji narkotykowej

wśród badanych był okres dorastania. „Dzieci z natury są ciekawe wszystkiego, co wydaje się mieć


42

związek z dorosłością, i ta ciekawość może je skłaniać do spróbowania środków

psychoaktywnych”38

. Młodzież często sięga po narkotyk mając jakiś problem – z rodziną, szkołą,

rówieśnikami lub jeżeli chce zaimponować grupie i poddaje się jej namowom. Problemem może być

także postawa rodziców, których dziecko nieumiejące poradzić sobie z odrzuceniem, szuka oparcia

w grupie rówieśniczej i starając się jej zaimponować, jest w stanie wiele dla niej poświęcić.

W przypadku uzależnień, często zdarza się, że występują w połączeniu z innymi nałogami.

Nasila się wtedy proces destrukcyjny, który szybciej niszczy organizm człowieka i jest bardzo

niebezpieczny dla zdrowia. Wśród badanych osób również zdarzały się przypadki

współwystępowania uzależnień, co przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 20. Uzależnienia inne niż narkotyki wśród badanych osób

alkohol

63,5%

nikotyna

35,0%

hazard

1,0%

internet

0,5%

(1 osoba)


Wśród 202 badanych osób, 153 z nich (tj. aż 76%) miało inne uzależnienia niż narkotyki.

Najczęstszym był alkoholizm – 63,5% i nikotynizm – 35%.

Narkotyki są substancjami psychoaktywnymi, co oznacza, że oddziałują na psychikę

człowieka pobudzając ją oraz wywołując niekontrolowane zachowania, m.in. czyny zakazane

prawem, takie jak kradzieże, bójki, rabunki. Takie sytuacje kończą się najczęściej karą pozbawienia

wolności. Liczbę badanych osób przebywających kiedykolwiek w zakładach karnych przedstawia

poniższy wykres.

38

Z. Juczyński, dz. cyt., s. 36.


43

Wykres nr 21. Przebywanie w zakładzie karnym

tak

45,05%

nie

47,03%

nie wiem

7,92%


Blisko połowa osób badanych przebywała w zakładzie karnym tj. 91 osób (45,05%), zbliżona

liczba, tj. 95 osób (47,03%) nie przebywała w zakładzie karnym. Pracownicy socjalni wskazali

powody, dla których osoby badane znalazły się z zakładach karnych. Rozkład odpowiedzi

przedstawia poniższa tabela.

Tabela nr 6. Powody przebywania badanych osób w zakładach karnych

Powód Ilość wskazań* %

kradzieże 34 30,4%

brak danych 30 26,8%

rozboje 14 12,5%

posiadanie narkotyków 9 8,0%

bójki 5 4,5%

znęcanie się/przemoc nad rodziną 5 4,5%

inny powód 3 2,7%

włamania 3 2,7%

bezbiletowe przejazdy 2 1,8%

sprzedaż narkotyków 2 1,8%

fałszowanie dokumentów 1 0,9%

mandaty karne 1 0,9%

niespłacona kara grzywny 1 0,9%

włamania do samochodów 1 0,9%

wyłudzenia 1 0,9%

Razem 112 100%




44

Wśród najczęstszych powodów przebywania w ZK były kradzieże (34 osoby). Na drugim

miejscu znajdowały się rozboje – 14 osób. 9 osób przebywało w zakładzie karnym z powodu

posiadania narkotyków. Jak mówi ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii: „Kto, wbrew przepisom

ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia

wolności do lat 3”39

. Zachowania agresywne, nieumiejętność kontrolowania zachowań, konfliktowe

postępowanie, wchodzenie w spór z prawem, czy kradzieże są następstwami działania różnego

rodzaju substancji pobudzających i psychoaktywnych znajdujących się w narkotykach. Dlatego

w sposób bardzo istotny zagrażają zdrowiu i życiu osób je używających, powodując powstawanie

szeregu niebezpiecznych sytuacji.

Z problemem uzależnienia od narkotyków wiąże się pogorszona sytuacja zdrowotna, a co za

tym idzie, osłabiona odporność na różnego rodzaju choroby i schorzenia. W terminologii medycznej

zażywanie narkotyków, mające wpływ na stan zdrowia, określono mianem „zażywania

szkodliwego”. Jest to taki „sposób przyjmowania substancji psychoaktywnej, który powoduje szkody

somatyczne lub psychiczne mające z nią bezpośredni związek”40

. W kwestionariuszu ankiety

pracownicy socjalni zostali poproszeni o odpowiedź na pytanie, czy ich podopieczni mieli problemy

zdrowotne mogące wynikać z uzależnienia od narkotyków. Odpowiedzi przedstawia poniższy

wykres.

Wykres nr 22. Posiadanie problemów zdrowotnych mogących wynikać z uzależnienia od

narkotyków

tak

49%

nie

16,3%

nie wiem

34,7%


39

Zgodnie z art. 48, par. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r. Nr 197, poz.

1485 ze zm.). 40

Z. Juczyński, dz. cyt., s. 53.


45

Około połowa badanych osób (49% tj. 99 osób) miała jakieś problemy zdrowotne, których

przyczyną mogło być zażywanie narkotyków. Narkotyki mają różny wpływ na zdrowie i uzależniają

w różnym stopniu, dlatego ważne jest zapobieganie lub przynajmniej ograniczanie konsumpcji

nielegalnych substancji psychoaktywnych, między innymi ze względu na niebezpieczeństwa

zdrowotne związane z ich użyciem. Pracownicy socjalni wymienili choroby i objawy somatyczne

swoich podopiecznych, na które mogło mieć wpływ uzależnienie. Odpowiedzi przedstawia poniższa

tabela.

Tabela nr 7. Schorzenia oraz objawy somatyczne występujące wśród badanych osób mogące

wynikać z nadużywania narkotyków

Schorzenie Liczba wskazań* %

różnego rodzaju choroby i zaburzenia psychiczne 33 26,6%

HCV 21 16,9%

padaczka/epilepsja 18 14,5%

zakażenia wirusem HIV 15 12,1%

AIDS 6 4,8%

ogólne wyniszczenie organizmu 4 3,2%

bóle głowy/omdlenia 3 2,4%

żółtaczka 2 1,6%

HBV 2 1,6%

niedrożność dróg oddechowych 2 1,6%

choroba wrzodowa dwunastnicy 2 1,6%

zaburzenia świadomości 1 0,8%

bóle serca 1 0,8%

zapalenie płuc 1 0,8%

zniszczenie układu nerwowego 1 0,8%

nawracający bezwład nóg 1 0,8%

gruźlica 1 0,8%

przewlekły kaszel 1 0,8%

choroby układu krążenia 1 0,8%

rozedma płuc 1 0,8%

polineuropatia 1 0,8%

przewlekła niewydolność żylna 1 0,8%

zatrucia lekami 1 0,8%

trzęsienie, drżenie rąk 1 0,8%

krwotoki z nosa, drżenie ciała 1 0,8%

depresja 1 0,8%

alkoholizm 1 0,8%

Razem 124 100%




46

Wśród 99 badanych osób, które miały problemy zdrowotne mogące wynikać z nadużywania

substancji psychoaktywnych, wymieniono 124 schorzenia oraz objawy somatyczne. Analizując

uzyskane informacje, można zauważyć współwystępowanie ze sobą wielu chorób. Dominującymi

schorzeniami były wszelkie zaburzenia i choroby natury psychicznej. Wiele osób podało, że ich

podopieczni leczyli się w Poradniach Chorób Psychicznych (depresje paranoidalne, zaburzenia

osobowości, schizofrenie i inne). W przebiegu uzależnienia pojawiają się także depresje, stany

lękowe i syndromy organicznych uszkodzeń mózgu. Takie zaburzenia niewątpliwie wynikają

z długotrwałego nadużywania narkotyków. „Na podstawie badań światowych szacuje się, że

w różnych krajach od 30% do 50% osób chorych psychicznie nadużywa różnych substancji

[psychoaktywnych – przyp. aut.], natomiast wśród nadużywających lub uzależnionych od substancji,

około 50% osób ma poważne zaburzenia psychiczne”41

. Dalej, zgodnie ze wskazaniami pracowników

socjalnych, znajdowało się zakażenie wątroby typu C, które jest jedną z najgroźniejszych chorób

cywilizacyjnych, gdyż wciąż nie wynaleziono na nią szczepionki. Kolejno wskazano padaczkę,

zakażenia wirusem HIV oraz AIDS. Lista innych chorób i schorzeń jest długa i zawiera zarówno

problemy z ogólnym wyniszczeniem organizmu, jak również choroby serca, płuc i inne.

W tak dużej liczbie występujących chorób i schorzeń istotne jest, aby pacjenci mieli dostęp do

świadczeń zdrowotnych. Wśród badanych osób sytuacja ta przedstawia się następująco:

Wykres nr 23. Dostęp do świadczeń zdrowotnych wśród badanych osób

tak

95%

(192 osoby)

nie

1,5%

(3 osoby)

nie wiem

3% (6 osób)

brak danych

0,5%

(1 osoba)


41

„Podwójne diagnozy. Sprawozdanie ze spotkania koordynacyjnego międzynarodowego programu badawczego

ISADORA”, [w:] Serwis Informacyjny Narkomania, nr 3/2003, KBPN, Warszawa 2003, s. 39.


47

Jak wynika z powyższego wykresu, 95% osób objętych badaniem miało zapewniony dostęp

do świadczeń zdrowotnych. Wskazuje na to, że badani mogli w wielu przypadkach uzyskać

profesjonalną pomoc medyczną, która mogłaby uratować zdrowie i życie pacjenta.

3.4. Sytuacja bytowa badanych osób

Podczas badania sytuacji bytowej klientów pomocy społecznej uzależnionych od narkotyków,

poruszono kwestie ich warunków mieszkaniowych i sytuacji zawodowej. Poniżej przedstawiono

sytuację mieszkaniową badanych osób poprzez określenie tytułu własności lub miejsca zamieszkania.

Tabela nr 8. Rodzaj mieszkania badanych osób

Rodzaj mieszkania Liczba wskazań %

komunalne/kwaterunkowe 52 25,7%

inny 50 24,8%

własnościowe 21 10,4%

mieszkanie wynajęte 19 9,4%

lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego 18 8,9%

brak mieszkania (osoba bezdomna) 17 8,4%

własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego 15 7,4%

prawo do domu jednorodzinnego/jego części w spółdzielni

mieszkaniowej 6 3%

nie wiem 3 1,5%

barak 1 0,5%

Razem: 202 100%


Wśród badanych znajdowało się 17 osób bezdomnych, co stanowi 8,4% badanej próby.

W odniesieniu do innych rodzajów mieszkań, pracownicy socjalni zazwyczaj odpowiadali, że ich

klienci mieszkali u rodziny. W 18 przypadkach mieszkań komunalnych/kwaterunkowych, czy

własności i praw do lokali mieszkalnych, właścicielami i osobami mającymi prawa do lokali były

osoby spokrewnione, a nie sami klienci. Poniższy wykres obrazuje stan utrzymania mieszkań osób

objętych badaniem.


48

Wykres nr 24. Stan utrzymania mieszkania

123

43

8 919

0

20

40

60

80

100

120

140

Lic

zba o

só

b


Ponad połowa badanych osób (tj. 123 osoby) mieszkała w czystych i zadbanych miejscach.

Mogło to wynikać z faktu, że większość mieszkań nie była ich własnością, a jedynie miejscem

pobytu. Osoby bezdomne (17 osób) uwzględniono w odpowiedzi „brak danych”.

W ankiecie znalazły się także pytania dotyczące dostępu do podstawowych mediów.

Odpowiedzi na to pytanie zawarte są w poniższej tabeli.

Tabela nr 9. Dostęp do mediów w mieszkaniach badanych osób

Media Liczba wskazań %

bieżąca zimna woda 177 87,6%

energia elektryczna 174 86,1%

kanalizacja 173 85,6%

lodówka 170 84,2%

łazienka 167 82,7%

pralka 166 82,2%

telefon (komórkowy bądź

stacjonarny) 150 74,3%

bieżąca ciepła woda 137 67,8%

centralne ogrzewanie 134 66,3%

komputer 82 40,6%



49

Większość badanych miała dostęp do energii elektrycznej, zimnej wody, kanalizacji, łazienki

czy lodówki. W mieszkaniach badanych najczęściej brakowało ciepłej wody, centralnego

ogrzewania, telefonu, czy w największej liczbie wskazań – komputera. Osoby bezdomne (17 osób)

uwzględniono w odpowiedzi „brak danych”.

Sytuację społeczno-zawodową w niniejszym badaniu określono poprzez zidentyfkowanie

źródeł utrzymania osób badanych, jak również ich statusu na rynku pracy. Przedstawia to poniższa

tabela.

Tabela nr 10. Sytuacja społeczno-zawodowa badanych osób

Sytuacja społeczno-zawodowa osoby badanej* Liczba wskazań**

nie pracowała i była zarejestrowana w urzędzie pracy jako bezrobotny 87

pracowała 72

pobierała zasiłek lub inne świadczenie 34

nie pracowała i nie była zarejestrowana w urzędzie pracy jako

bezrobotny 25

poszukiwała pracy 18

nie poszukiwała pracy 18

inne 17

nie pobierała zasiłku lub innego świadczenia 8

nie wiem 2

brak danych 1

Razem 282


* w czasie, kiedy osoba otrzymała lub otrzymywała pomoc społeczną z powodu narkomanii tj. w latach 2010 i/lub 2011

** respondent mógł wybrać więcej niż jedną odpowiedź

Pracownicy socjalni wskazując sytuację zawodową osób uzależnionych mogli wybrać kilka

odpowiedzi. Wśród 121 osób, które pobierały świadczenia z powodu bezrobocia, 87 badanych nie

pracowała i była zarejestrowana w urzędzie pracy jako bezrobotny. Duża liczba badanych pracowała

– 72 osoby. Część z nich (34 osoby) pobierała zasiłki lub inne świadczenia. Wśród innych rodzajów

źródeł dochodu i sytuacji społecznej, pracownicy socjalni wskazywali pobieranie przez

podopiecznych zasiłków stałych z OPS-ów, uczniów, osoby w trakcie terapii w ośrodkach dla

uzależnionych, nieregularną pracę dorywczą, rentę ZUS, oraz sytuację, kiedy respondent „nigdy nie

pracował zawodowo”.

Wśród 72 osób, które pracowały, pracownicy socjalni wymienili formy zatrudnienia badanych

osób. Rozkład ich odpowiedzi przedstawia poniższy wykres.


50

Wykres nr 25. Formy zatrudnienia badanych osób

1612

45

2 4 3

05

101520253035404550

Lic

zba o

sób


Wśród najczęściej wskazywanej formy zatrudnienia osób uzależnionych była praca dorywcza

i sezonowa (45 osób). Wiąże się ona z łatwym znalezieniem i podjęciem takiej formy zarobku, gdzie

nie jest konieczne określone wykształcenie czy kwalifikacje zawodowe, ani długoterminowe

zobowiązanie wobec pracodawcy. Na umowę o pracę zatrudnionych było 16 osób, a na umowę

zlecenie/o dzieło 12 osób. Pozostałe osoby pracowały w gospodarstwach rolnych lub za granicą.

3.5. Sytuacja rodzinna badanych osób

Rodzina jest najważniejszym środowiskiem kształtującym życie człowieka. Wraz z wiekiem

jej wpływ na poszczególnych członków staje się coraz mniejszy, ale ukształtowane przez nią wzorce

towarzyszą człowiekowi przez całe życie. Osoba, która posiada szczęśliwą rodzinę jest mniej podatna

na uzależnienia, może liczyć na jej pomoc w trudnych sytuacjach. Rodzina zazwyczaj pierwsza

pomaga w trudnościach czy problemach życiowych i może stanowić silny bodziec do wyjścia

z nałogu narkomanii – może umacniać wiarę w powodzenie terapii, stanowić podporę w chwilach

zwątpienia, czy być celem, do którego uzależniony może dążyć.


51

Osoba uzależniona mieszkająca z rodziną lub bliskimi osobami, z którymi prowadzi wspólne

gospodarstwo domowe (małżonkowie, rodzeństwo, konkubenci itp.) może liczyć na jej wsparcie

i pomoc. Nałóg jednak stanowi bardzo duże obciążenie dla bliskich osób. Sytuację badanych osób

dotyczącą współzamieszkiwania z rodziną lub innymi osobami prowadzącymi wspólne gospodarstwo

domowe przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 26. Współzamieszkiwanie osób badanych z innymi osobami prowadzącymi wspólne

gospodarstwo domowe

tak

52%nie

46,5%

nie wiem

1,5%


Osoby uzależnione często są wykluczane z rodzin z powodu swoich słabości, nierzadko życie

z taką osobą może być bardzo trudne – może dlatego około połowa z nich (46,5%) nie prowadziła

wspólnego gospodarstwa domowego.

Liczbę osób uzależnionych, które mieszkają z rodzinami, bliskimi osobami czy dziećmi



52

Wykres nr 27. Procent osób objętych badaniem zamieszkujących z osobami dorosłymi i dziećmi we

wspólnym gospodarstwie domowym

Dzieci

(do 18 lat)

31%

Dorośli

69%


69% badanych osób mieszkało wspólne z osobami dorosłymi, natomiast 31% z nich,

z dziećmi do 18 roku życia. Dzieci wynoszą wzorce wychowania z domu rodzinnego, w którym

często zachowania rodziców przekładają się na zachowania ich dzieci. W środowisku rodzinnym

mogą formować się warunki przesądzające o tym, czy dana osoba będzie chciała spróbować

narkotyków i będzie kiedyś podatna na uzależnienie od nich. Towarzystwo Przeciwdziałania

Narkomanii wskazuje, że, „zdecydowana większość uzależnień w tych grupach jest następstwem

dysfunkcji rodziny i wymaga kompleksowego oraz integralnego modyfikowania tej instytucji

[rodziny – przyp. aut.], jako całości”42

.

Natężenie występowania konfliktów w rodzinach zostało omówione na próbie 105 osób, które

mieszkają razem z rodziną bądź innymi osobami, prowadząc wspólne gospodarstwo domowe.

Występowanie konfliktów w rodzinie przedstawia poniższy wykres.

42

J. Herberger, „Terapia rodzin z problemem narkomanii w CPM ‘Kontakt’ w Głogowie”, [w:] Problemy Narkomanii,

nr 4/98, Warszawa 1998, s. 45-58.


53

Wykres nr 28. Występowanie konfliktów w rodzinach badanych osób

tak

75,2%

nie

14,3%

nie wiem

10,5%


Wśród 105 rodzin badanych osób, u 75% z nich występowały konflikty. Ważne jest też, jakie

były ich przyczyny. Rozkład odpowiedzi na to pytanie przedstawia poniższa tabela.

Tabela nr 11. Przyczyny konfliktów w rodzinach badanych osób

Przyczyna Liczba wskazań * %

nałogi 61 31,4%

sprawy finansowe 51 26,3%

brak zaufania 28 14,4%

obowiązki domowe 20 10,3%

brak zaspokojenia podstawowych potrzeb rodziny 12 6,2%

problemy opiekuńczo-wychowawcze z dziećmi 10 5,2%

trudne warunki mieszkaniowe 7 3,6%

nie wiem 3 1,5%

inne 2 1%

Razem 194 100%




54

Najczęstszą przyczyną występowania konfliktów w rodzinach badanych osób były nałogi (61

wskazań) – nie tylko narkomania, ale także wcześniej wymieniany alkoholizm, nikotynizm i inne. Na

drugim miejscu znajdowały się sprawy finansowe (51 wskazań), które niewątpliwie u większości

badanych osób mogą być związane z wydawaniem środków finansowych rodziny na zakup substancji

uzależniających. Kolejnymi przyczynami były: brak zaufania, obowiązki domowe oraz brak

zaspokojenia podstawowych potrzeb rodziny wynikające z obciążenia nałogiem i dostosowaniem mu

całego życia. Wśród innych przyczyn pracownicy socjalni wymienili: „wychowywanie w rodzinie

niepełnej – tylko przez ojca” i „stosowanie przemocy”.

Kiedy w rodzinach występują różnego rodzaju dysfunkcje lub problemy, członkowie rodzin

mogą wchodzić w konflikt z prawem, co często skutkuje decyzją o nadzorze kuratora. Nadzór

kuratorski wydawany jest przez decyzje sądów na osobach, które dopuściły się popełnienia

przestępstw karnych. W przypadku osoby posiadającej rodzinę, obejmuje on całą rodzinę i ma za

zadanie pomóc jej w poprawie sytuacji życiowej. Sytuację nadzoru kuratorskiego wśród badanych

osób przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 29. Nadzór kuratora nad którymkolwiek członkiem rodziny osoby uzależnionej

tak

38,1%

nie

41%

nie wiem

21%


Ponad 1/3 rodzin badanych osób posiadała nadzór kuratorski (38,1%).

Wcześniej omówione zagadnienia, dotyczące osób uzależnionych, takie jak konflikty

z prawem czy występowanie nieporozumień w domu, mogą stawiać obraz osoby uzależnionej jako

skorej do wywierania nacisków na członków rodziny poprzez stosowanie przemocy fizycznej,

słownej czy psychicznej. Niejednokrotnie przemoc jest związana z zachowaniami agresywnymi


55

osoby uzależnionej, która albo jest pod wpływem środka odurzającego, albo na tzw. „głodzie”.

Zagadnienie przemocy zostało omówione poniżej, a jego występowanie w rodzinach badanych


Wykres nr 30. Występowanie przemocy w rodzinach badanych osób

tak

21%

nie

57,1%

nie

wiem

21,9%


Wśród 105 rodzin badanych osób, u 21% (22 osoby) występowała przemoc. Jest to wysoka liczba jak

na 105 osób współzamieszkujących z bliskimi lub rodziną.

Poniższa tabela przedstawia strukturę sprawców przemocy w domach osób uzależnionych.

Tabela nr 12. Sprawcy przemocy w rodzinach wśród badanych osób

Sprawca przemocy Liczba wskazań*

osoba uzależniona 19

rodzice/teściowie klienta 2

partner/partnerka klienta 1

nie wiem 1

Razem 23

(N=22) Źródło: opracowanie własne.



56

Powyższa tabela wskazuje, że w większości przypadków sprawcami przemocy były osoby

uzależnione (19 osób). U dwóch osób badanych, sprawcami przemocy byli rodzice/teściowie,

a u jednej osoby – partner bądź partnerka osoby uzależnionej.

Przemoc w rodzinie jest zjawiskiem wynikającym z działania jednego członka rodziny

przeciwko pozostałym, które powoduje szkody i cierpienie u osób, których dotyka. Poniższa tabela

przedstawia rozkład ofiar przemocy w rodzinach badanych.

Tabela nr 13. Osoby, przeciwko którym była kierowana przemoc

Odbiorca przemocy Liczba wskazań*

rodzice 13

partner/partnerka 5

dziecko/ dzieci 4

inne osoby 2

nie wiem 1

Razem 25



Najczęstszymi ofiarami przemocy byli rodzice klientów – 13 wskazań. Dalej byli to partnerzy

– 5 wskazań, dzieci – 4 wskazania i inne osoby – 2 wskazania.

Przebywanie w zakładach karnych członków rodzin osób uzależnionych obrazuje poniższy

wykres.

Wykres nr 31. Przebywanie w zakładzie karnym którejkolwiek osoby z rodziny badanego

tak

24,8%

nie

50,5%

nie wiem

21,9%

brak

danych

2,9%



57

Jak wynika z powyższego wykresu, u 24,8% osób uzależnionych, ktoś z członków rodziny

przebywał w zakładzie karnym.

Wzorce rodzinne często zmuszają współmieszkańców do naśladowania zachowań

występujących w domu. Jak wygląda sprawa uzależnień wśród rodzin badanych osób? Czy najbliższa

rodzina izoluje się od uzależnionego, czy popada w nałóg razem z nim? Problem występowania

uzależnień w rodzinach osób badanych przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 32. Występowanie innych uzależnień wśród członków rodzin osób badanych

tak

33,3%

nie

40%

nie wiem

24,8%

brak danych

1,9%


Wśród 105 rodzin – 35 z nich (33,3%) miało jakieś osoby z uzależnieniami (oprócz osoby

badanej). Potwierdza się teza, że uzależnienia w rodzinach występują często i ogarniają nie tylko

samą osobę uzależnioną, ale też jej najbliższych. Stopień pokrewieństwa innych osób uzależnionych

w rodzinach badanych przedstawia poniższy wykres.


58

Wykres nr 33. Osoby w rodzinach badanych, które były uzależnione

1

2

2

6

8

9

11

0 2 4 6 8 10 12

żona

konkubina

wujek

konkubent

matka

ojciec

brat

Liczba osób


Najczęściej występującą grupą uzależnionych osób w rodzinie badanych było rodzeństwo

(bracia – 11 wskazań). Kolejno znaleźli się ojcowie (9 wskazań) i matki (8 wskazań), których

pozycja na wykresie potwierdza wcześniejszą tezę o dziedziczeniu uzależnienia. Kiedy w rodzinie

dochodzi do nieprzyjaznej i niebezpiecznej kumulacji negatywnych okoliczności (jakimi w tym

przypadku jest uzależnienie), dzieci tracą chęci i możliwości do obrony przed zewnętrznymi

zagrożeniami, z których jednym z najniebezpieczniejszych są uzależnienia, w tym uzależnienie od

narkotyków.

Substancje, od których uzależnieni byli członkowie rodziny także nie pozostają bez znaczenia.

Ich rodzaje przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 34. Substancje, od których uzależnione były osoby w rodzinach badanych

Substancja Liczba osób*

alkohol 22

narkotyki 15

nikotyna 4

środki psychotropowe 1

Razem 42




59

Najczęściej występującym środkiem uzależniającym używanym przez członków rodzin

badanych osób był alkohol. Wskazuje to na powiązanie dwóch uzależnień: narkomanii i alkoholizmu,

co również zaobserwowano we wcześniejszej analizie.

Pracownicy socjalni zostali także poproszeni w kwestionariuszu ankiety o własną ocenę

zagrożeń w rodzinie klientów. Mogli wybrać kilka z wymienionych czynników lub przedstawić

swoje propozycje. Rozkład odpowiedzi przedstawia się następująco:

Wykres nr 35. Niebezpieczeństwa zagrażające dalszemu funkcjonowaniu rodziny klienta według

pracowników socjalnych

1

4

5

10

18

36

43

53

61

0 10 20 30 40 50 60 70

brak danych

nie wiem

inne

utrata mieszkania

trudności opiekuńczo-wychowawcze

narastające konflikty w rodzinie

pogorszenie sytuacji materialnej

bezrobocie

narastanie uzależnień

Liczba osób


Dominującym zagrożeniem występującym w rodzinach badanych było narastanie uzależnień.

Dalej znajdowało się bezrobocie (53 wskazania), pogorszenie sytuacji materialnej ( 43 wskazania),

narastające konflikty w rodzinie (36 wskazań) czy trudności opiekuńczo-wychowawcze (18

wskazań). Wśród innych zagrożeń dotyczących funkcjonowania rodziny wymieniano: „pogorszenie

stanu zdrowia rodziców, narastający lęk, obawę przed powrotem do domu”, „powrót do nałogu po

zakończeniu terapii”, „narażenie zdrowia i bezpieczeństwa dziecka”, „zdrowie


60

i bezpieczeństwo dziecka” i „chorobę psychiczną”. Bardzo trudnym do zaakceptowania jest fakt, że

zachowania uzależnionych rodziców stanowią niebezpieczeństwo dla dziecka.


61

Zakończenie i wnioski

Przeprowadzone badanie opisało problem uzależnienia od narkotyków wśród klientów

pomocy społecznej i ich rodzin w województwie warmińsko-mazurskim. Wnioski z badania mogą

posłużyć między innymi do: projektowania szkoleń dla osób, które zawodowo zajmują się

przeciwdziałaniem narkomanii (w tym: projektowania szkoleń dla pracowników socjalnych, którzy

zajmują się osobami uzależnionymi); planowania działań w programie wojewódzkim i programach

realizowanych przez samorządy lokalne; projektowania działań profilaktycznych w instytucjach

zajmujących się uzależnieniami np. w zakładach leczenia uzależnień, a także bezpośredniego

zwiększenia świadomości związanej z uzależnieniami.

Poniższa tabela wskazuje liczbę osób korzystających z pomocy społecznej z powodu

narkomanii w województwie warmińsko-mazurskim w roku 2010 i 2011.

Tabela nr 14. Liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej ogółem, w tym

z powodu narkomanii w województwie warmińsko-mazurskim w roku 2010 i 2011

Rok

Liczba osób w rodzinach

korzystających z pomocy

społecznej - ogółem

Liczba osób w rodzinach

korzystających z pomocy


2010 225.004 355

2011 212.877 322 Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań MPiPS-03

Liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej z powodu narkomanii wynosiła

w 2010 i 2011 roku około 0,15% ogółu korzystających z pomocy43

.

Aby skutecznie zwalczać problem uzależnienia od narkotyków należałoby skoordynować

działania szeroko rozumianej profilaktyki – począwszy od lekarzy pierwszego kontaktu, przychodni

rodzinnych, poradni profilaktycznych, poprzez placówki z systemu edukacji, policji, instytucje

pomocy i integracji społecznej, które powinny szeroko ze sobą współpracować, a ich cele być

sprzężone z potrzebami i życiowymi sytuacjami osób uzależnionych.

Opracowanie wyników niniejszego badania było możliwe dzięki pomocy pracowników

socjalnych, którzy wykazali się chęcią wzięcia udziału w badaniu i podzielenia się swoją wiedzą.

43

Dane dotyczące liczby rodzin, w tym liczby rodzin na wsi oraz liczby osób w rodzinach korzystających z pomocy

społecznej z powodu narkomanii wynosiła w 2010 i 2011 roku zostały zaprezentowane w formie graficznej w rozdziale

1.3.1. niniejszego opracowania.


62

Dzięki nim można wyciągnąć wnioski oraz zaproponować rekomendacje, które mogą być pomocne

w zwalczaniu zjawiska narkomanii.

Poniżej przedstawiono najważniejsze wnioski z badania osób uzależnionych od narkotyków

korzystających z pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim. Na podstawie

wniosków zaproponowano rekomendacje, które w szczególności dotyczą badanej zbiorowości44

.

Lp. Wyniki badania / Obserwacje

(numer rozdziału w raporcie)

Rekomendacje sformułowane na podstawie

wyników badania

1. Liczba osób korzystających z pomocy


w województwie warmińsko-mazurskim

w roku 2011 zmalała w porównaniu do

roku 2010. Nie była to jednak duża

liczba, bo jedynie 33 osoby.

(rozdz. 1.3.1).

Należy monitorować liczbę osób

korzystających z pomocy społecznej z powodu

narkomanii m.in. poprzez:

analizowanie danych statystycznych

dotyczących narkomanii na poziomie

wojewódzkim;

podejmowanie współpracy z różnymi

instytucjami w celu pozyskiwania

przydatnych danych do diagnozowania

problemów narkomanii w województwie;

Należy podejmować działania mające na

celu ciągłe zmniejszanie liczby osób korzystających

z pomocy społecznej z powodu narkomanii m.in.

poprzez:

upowszechnianie wśród klientów pomocy

społecznej materiałów informacyjno-

edukacyjnych z zakresu promocji zdrowia

i profilaktyki narkomanii;

uwzględnianie problematyki narkomanii

w polityce regionalnej oraz w lokalnych

strategiach rozwiązywania problemów

społecznych.

2. Osoby uzależnione otrzymywały pomoc

nie tylko z ośrodków pomocy

społecznej, ale również z innych źródeł.

Na pierwszym miejscu wśród

pomagających znalazła się rodzina.

Dalej, były to organizacje

samopomocowe i pozarządowe.

(Wśród innych instytucji pracownicy

socjalni w 13 wskazaniach wymienili:

Bank Żywności, Szpitale, Ośrodki

Rehabilitacji Uzależnionych, Ośrodki

Terapii, Ośrodki Leczenia Uzależnień,

Rekomenduje się obejmowanie wparciem

nie tylko osób uzależnionych, ale również ich

rodzin oraz wspieranie działań pomocowych

realizowanych przez rodziny na rzecz bliskich osób

uzależnionych (np. w projektach finansowanych ze

środków europejskich zaleca się uwzględniać, jako

uczestników projektu, nie tylko osoby uzależnione,

ale również ich rodziny*).

Należy wzmacniać i wspierać współpracę

oraz wymianę informacji między instytucjami

zaangażowanymi w reakcje na problem narkomanii

na poziomie regionalnym i lokalnym.

44

N=202


63

MONAR, Sąd, Poradnie Zdrowia czy

Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej).

(rozdz. 3.1)

Powinno się wspierać osoby pracujące

w wymienionych instytucjach, poprzez

organizowanie szkoleń, warsztatów, seminariów,

tak, aby byli oni jak najlepiej przygotowani do

kontaktu i pracy z osobami uzależnionymi.

3. Najczęstszym wiekiem inicjacji

narkotykowej jest okres nastoletni.

(rozdz. 3.3)

Aby przeciwdziałać występowaniu

narkomanii, potrzebna jest profilaktyka skierowana

do osób młodych i promocja ogólnej świadomości

zdrowotnej w celu zapobiegania rozwojowi

uzależnień. W tym celu należy wspierać:

profilaktykę narkomanii w szkołach oraz

przygotowanie nauczycieli pracujących

z młodzieżą;

działania profilaktyczno-edukacyjne

skierowane do grup podwyższonego ryzyka

(dzieci zagrożonych wykluczeniem

społecznym np. z rodzin korzystających

z pomocy społecznej, wychowanków

ośrodków szkolno-wychowawczych,

internatów, burs, ochotniczych hufców

pracy i innych);

powstawanie miejsc, gdzie młodzież

mogłaby w sposób pożyteczny spędzać czas

wolny np. wspierać ideę wolontariatu, dbać

o funkcjonalność świetlic i obiektów

sportowych.

4. Substancje o najwyższym wskaźniku

używania wśród klientów pomocy

społecznej pobierających świadczenia

z powodu narkomanii to:

amfetamina;

konopie indyjskie i ich przetwory

(kanabinole, THC): marihuana,

skun, haszysz, olej haszyszowy;

środki wziewne (kleje,

rozpuszczalniki, lakiery);

leki uspokajające i nasenne.

(rozdz. 3.3)

Wśród badanych osób 74,1% korzystało

z leczenia w szpitalu (detox) lub

w ośrodku rehabilitacyjnym. 13,3%

z nich leczyło się w poradni lub punkcie

konsultacyjnym, natomiast 2,8% zostało

objętych leczeniem substytucyjnym.

(rozdz.3.3)

Wśród 127 osób, które podejmowały

Należy upowszechniać wśród klientów

pomocy społecznej materiały informacyjno-

edukacyjne z zakresu promocji zdrowia

i profilaktyki narkomanii oraz informacje

o możliwościach leczenia uzależnień.

W celu wsparcia osób, które kończą leczenie

należy realizować terapeutyczne programy

postrehabilitacyjne wspierające w postanowieniu

zaprzestania zażywania środków psychoaktywnych.


64

leczenie, 37,8% zakończyło je

z powodzeniem i zaprzestaniem

używania narkotyków, natomiast 38,6%

badanych wróciło do nałogu.

(rozdz. 3.3)

5. Wśród badanych osób, 45% z nich (tj.

91 osób) przebywało w zakładzie

karnym.

(rozdz. 3.3)

U 24,8% osób uzależnionych, ktoś

z członków rodziny przebywał

w zakładzie karnym.

(rozdz. 3.5)

Powinno się stosować programy

profilaktyczne w zakładach karnych.

Należy zachęcać zakłady karne do

aplikowania po środki zewnętrzne (np. europejskie)

na realizację projektów dot. przeciwdziałania

narkomanii.

6. Wśród 121 osób, które pobierały

świadczenia również z powodu

bezrobocia 87 badanych nie pracowało

i było zarejestrowanych u urzędzie pracy

jako bezrobotni. Duża liczba również

pracowała – aż 72 osoby. Była to jednak

najczęściej praca dorywcza czy

sezonowa.

(rozdz. 3.3.)

Należy realizować działania mające na celu

aktywizację społeczno-zawodową osób

uzależnionych**.

Należy uświadamiać osobom pobierającym

świadczenia z pomocy społecznej o możliwościach,

jakie daje ekonomia społeczna. Dzięki niej może

nastąpić wzrost zatrudnienia, rozwój szerokiej sieci

usług na rzecz społeczności lokalnych czy

integracja osób wykluczonych społecznie. Dzięki

sektorowi ekonomii społecznej osoby mogą się

uczyć pracować na własny rachunek.

7. Wśród 105 rodzin badanych osób,

u 21% z nich występowała przemoc.

W większości przypadków (82,6%)

sprawcami przemocy były osoby

uzależnione. 4,3% tych osób stanowili

partnerzy badanych, a w 8,7% ogółu byli

to rodzice/teściowie klienta.

(rozdz. 3.5.)

Realizując profilaktykę i leczenie osoby

uzależnionej powinno się pamiętać o rodzinie i jej

bezpieczeństwie. W tym kontekście rekomenduje

się:

wspieranie całych rodzin pomocą

specjalistów, w tym przede wszystkim

psychologów*;

informowanie o możliwościach ochrony

i zapobieganiu przemocy w rodzinach;

wspieranie funkcjonowania zespołów

interdyscyplinarnych oraz monitorowania

przemocy w rodzinach za pomocą

Niebieskich Kart.

8. Wśród 105 rodzin – w 35 z nich (33,3%)

były osoby z uzależnieniami (oprócz

osoby badanej).

Najczęściej występującą grupą

uzależnionych osób w rodzinach

badanych było rodzeństwo (w tym

badaniu było to 11 braci). Dalej znaleźli

Programami profilaktycznymi powinno się

objąć nie tylko osoby uzależnione, ale i całe

rodziny*.


65

się ojcowie (9 wskazań) i matki (8

wskazań).

(rozdz. 3.5.)

*Dobrym przykładem takich działań może być projekt „Droga do samodzielności” zrealizowany

w latach 2008-2010 w Ośrodku Resocjalizacji i Readaptacji Narkomanów w Gaudynkach,

działającym w ramach stowarzyszenia „Monar” (projekt współfinansowany był przez Unię

Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach priorytetu VII Promocja

integracji społecznej, Działanie 7.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii

społecznej, Poddziałania 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem

społecznym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki). Projekt wśród cykli rehabilitacji społeczno-

zawodowej osób uzależnionych przeprowadził również pracę z rodzinami tych osób.

** Dobrym przykładem takich działań może być projekt „Wyjść z cienia” zrealizowany w latach

2009-2011 przez Ośrodek Rehabilitacji Uzależnionych „Doren” im. Berty Trusiewicz (projekt

finansowany był ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki,

w ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej, Działanie 7.2. Przeciwdziałanie

wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa

i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym). Projekt uwzględniał m.in. reintegrację

społeczno-zawodową osób uzależnionych a także zwiększenie ich szans na rynku pracy poprzez

organizowanie różnego rodzaju kursów zawodowych.


66

Bibliografia

1. Annual Report 2006. Selected issues, European Monitoring Centre for Drugs and Drug

Addiction, Luxembourg 2006;

2. Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005;

3. Baran-Furga H., Substancje psychoaktywne, Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii,

Koszalin 1998;

4. Communication from the commission to the European Parliament and the Council on an EU

Drugs Action Plan for 2009-2012, Commission of the European Communities, Brussels 2008;

5. Diagnoza stanu zastanego – zarys problematyki podejmowanej przez Regionalny Ośrodek

Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego

w Olsztynie, opracowany przez Obserwatorium Integracji Społecznej, Olsztyn 2010, s. 31;

6. Herberger J., „Terapia rodzin z problemem narkomanii w CPM ‘Kontakt’ w Głogowie”,

[w:] Problemy Narkomanii, nr 4/98, Warszawa 1998;

7. Jakubowska B., Muszyńska D., Szukaj porozumienia ze swoim dzieckiem. Bliżej siebie – dalej

od narkotyków. Poradnik dla rodziców, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii;

8. Jędrzejko M., Jabłoński P., Narkotyki i paranarkotyki (perspektywa polska), Wyd. ASPRA-

JR, Warszawa 2011;

9. Juczyński Z., Narkomania. Podręcznik dla nauczycieli, wychowawców i rodziców, Wyd.

Lekarskie PZWL, Warszawa 2008;

10. Karwicka-Rychlewicz K., Jakie są fazy uzależnienia się od narkotyków?, portal internetowy

Gazeta.pl: http://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/2029020,105804,112969.html;

11. Malczewski A., Kidawa M., „Używanie substancji psychoaktywnych w populacji generalnej –

wyniki badania z 2009 roku”, [w:] Serwis Informacyjny Narkomania, nr 3/2010,

http://www.narkomania.org.pl/czasopisma/Serwis-Informacyjny-Narkomania;

12. Problemy społeczne województwa warmińsko-mazurskiego w latach 2001-2010 w ujęciu

statystycznym. Materiały porównawcze na podstawie sprawozdań MPiPS-03, Regionalny

Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-

Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2011;

13. Raport z badania Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną na terenie

województwa warmińsko-mazurskiego, Warszawa-Sopot 2007, s. 40-42.

14. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 marca 2011 r. w sprawie Krajowego Programu

Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011-2016, na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 29

lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485, ze zm.);

15. Rutkowska E., „Wyuczona bezradność”, [w:] Język polski w szkole – gimnazjum, nr 2, Kielce,

2000/2001;

16. Sierosławski J., Substancje psychoaktywne. Postawy i zachowania, Centrum Informacji

o Narkotykach i Narkomanii, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa

2006;


67

17. Sierosławski J., Substancje psychoaktywne. Postawy i zachowania. Raport z ogólnopolskich

badań ankietowych zrealizowanych w 2006 r., Centrum Informacji o Narkotykach

i Narkomanii, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2006 r.;

18. Sprawozdanie z realizacji w roku 2011 Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania

Narkomanii w Województwie Warmińsko-Mazurskim na lata 2009-2012 jako Załącznik do

Uchwały Nr XVIII/338/12 Sejmiku Województwa Warmińsko Mazurskiego z dnia 10

czerwca 2012 roku;

19. Sprawozdanie: „Podwójne diagnozy. Sprawozdanie ze spotkania koordynacyjnego

międzynarodowego programu badawczego ISADORA”, [w:] Serwis Informacyjny

Narkomania, nr 3/2003, KBPN, Warszawa 2003;

20. Stan problemu narkotykowego w Europie. Sprawozdanie roczne 2011, Europejskie Centrum

Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, Luksemburg 2011;

21. Staniaszek M., „Substancje uzależniające i typy uzależnień”, [w:] Farmakoterapia w stanach

uzależnień, PTP, Warszawa 1987;

22. Sztabiński F., Ankieta pocztowa i wywiad kwestionariuszowy, IFiS PAN, Warszawa 1997;

23. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485, ze

zm.);

24. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 533, ze zm.);

25. Używanie narkotyków a płeć, Notatka informacyjna Agencji UE ds. narkotyków z siedzibą

w Lizbonie, Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA),

2006;

26. Woć L., „Raport o rozpoznanych zjawiskach patologii społecznej, przestępczości

i demoralizacji nieletnich w 2002 roku” [w:] Serwis Informacyjny Narkomania, nr 3 (22),

KBPN, Warszawa 2003;

27. Wojewódzki Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2009-2012, Załącznik do

Uchwały Nr XXV/476/08 Sejmiku Województwa Warmińsko Mazurskiego z dnia 30 grudnia

2008 roku, Olsztyn 2008.


68

Spis wykresów

Wykres nr 1. Używanie narkotyków w Europie (w mln) ....................................................................... 9 Wykres nr 2. Liczba przynajmniej jednokrotnego użycia narkotyku w Polsce w 2006 roku (w %) .... 11 Wykres nr 3. Przestępstwa stwierdzone (ogółem i narkotykowe) w woj. warmińsko-mazurskim w

latach 2009-2011 ................................................................................................................................... 13 Wykres nr 4. Liczba rodzin i osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej z powodu

narkomanii w latach 2010-2011 w województwie warmińsko-mazurskim .......................................... 18 Wykres nr 5. Staż pracy pracowników socjalnych wypełniających ankietę ......................................... 23 Wykres nr 6. Stanowisko służbowe pracowników socjalnych wypełniających ankietę ....................... 24

Wykres nr 7. Płeć badanych osób ......................................................................................................... 25 Wykres nr 8. Wiek badanych osób ....................................................................................................... 26 Wykres nr 9. Miejscowość zamieszkania badanych osób .................................................................... 27 Wykres nr 10. Stan cywilny badanych osób ......................................................................................... 28

Wykres nr 11. Wykształcenie badanych osób ...................................................................................... 29 Wykres nr 12. Długość korzystania z pomocy społecznej .................................................................... 30 Wykres nr 13. Korzystanie z pomocy innych osób/instytucji (poza OPS) ........................................... 32

Wykres nr 14. Osoby/instytucje, z pomocy których korzystała osoba/jej rodzina ............................... 33 Wykres nr 15. Faza uzależnienia wśród badanych osób ....................................................................... 36 Wykres nr 16. Źródła zaopatrzenia osób badanych w narkotyki .......................................................... 37 Wykres nr 17. Podejmowanie leczenia z powodu narkotyków ............................................................ 38

Wykres nr 18. Formy leczenia od narkotyków wśród badanych osób ................................................. 38 Wykres nr 19. Zaprzestanie używania narkotyków po leczeniu wśród badanych osób ....................... 40

Wykres nr 20. Uzależnienia inne niż narkotyki wśród badanych osób ................................................ 42 Wykres nr 21. Przebywanie w zakładzie karnym ................................................................................. 43 Wykres nr 22. Posiadanie problemów zdrowotnych mogących wynikać z uzależnienia od narkotyków

............................................................................................................................................................... 44

Wykres nr 23. Dostęp do świadczeń zdrowotnych wśród badanych osób ........................................... 46 Wykres nr 24. Stan utrzymania mieszkania .......................................................................................... 48 Wykres nr 25. Formy zatrudnienia badanych osób ............................................................................... 50

Wykres nr 26. Współzamieszkiwanie osób badanych z innymi osobami prowadzącymi wspólne

gospodarstwo domowe .......................................................................................................................... 51 Wykres nr 27. Procent osób objętych badaniem zamieszkujących z osobami dorosłymi i dziećmi we

wspólnym gospodarstwie domowym .................................................................................................... 52 Wykres nr 28. Występowanie konfliktów w rodzinach badanych osób ............................................... 53

Wykres nr 29. Nadzór kuratora nad którymkolwiek członkiem rodziny osoby uzależnionej .............. 54 Wykres nr 30. Występowanie przemocy w rodzinach badanych osób ................................................. 55 Wykres nr 31. Przebywanie w zakładzie karnym którejkolwiek osoby z rodziny badanego ............... 56

Wykres nr 32. Występowanie innych uzależnień wśród członków rodzin osób badanych .................. 57

Wykres nr 33. Osoby w rodzinach badanych, które były uzależnione ................................................. 58 Wykres nr 34. Substancje, od których uzależnione były osoby w rodzinach badanych ....................... 58 Wykres nr 35. Niebezpieczeństwa zagrażające dalszemu funkcjonowaniu rodziny klienta według

pracowników socjalnych ....................................................................................................................... 59


69

Spis tabel

Tabela nr 1. Leczeni w poradniach profilaktyki i rehabilitacji osób uzależnionych od środków

psychoaktywnych w województwie warmińsko-mazurskim ................................................................ 14 Tabela nr 2. Środki finansowe wydatkowane na realizację zadań wynikających z Programu

pochodzące z budżetu województwa warmińsko-mazurskiego ............................................................ 16 Tabela nr 3. Inne niż narkomania, ustawowe przyczyny korzystania osób badanych ze świadczeń

pomocy społecznej ................................................................................................................................ 31

Tabela nr 4. Rodzaje narkotyków, od których uzależnione były badane osoby ................................... 34 Tabela nr 5. Opieka w poradniach profilaktyki i rehabilitacji osób uzależnionych od substancji

psychoaktywnych w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2010-2011 ............................... 39 Tabela nr 6. Powody przebywania badanych osób w zakładach karnych ............................................ 43 Tabela nr 7. Schorzenia oraz objawy somatyczne występujące wśród badanych osób mogące wynikać

z nadużywania narkotyków ................................................................................................................... 45

Tabela nr 8. Rodzaj mieszkania badanych osób ................................................................................... 47

Tabela nr 9. Dostęp do mediów w mieszkaniach badanych osób ......................................................... 48 Tabela nr 10. Sytuacja społeczno-zawodowa badanych osób .............................................................. 49 Tabela nr 11. Przyczyny konfliktów w rodzinach badanych osób........................................................ 53 Tabela nr 12. Sprawcy przemocy w rodzinach wśród badanych osób ................................................. 55

Tabela nr 13. Osoby, przeciwko którym była kierowana przemoc....................................................... 56 Tabela nr 14. Liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej ogółem, w tym z

powodu narkomanii w województwie warmińsko-mazurskim w roku 2010 i 2011 ............................ 61


70

Załączniki

URZĄ MARSZAŁOWS SKO-MAZURSKIEGO W OLSZTYNIE · rodzaju narkotyki (opiaty, stymulanty czy...

Documents

Transcript of URZĄ MARSZAŁOWS SKO-MAZURSKIEGO W OLSZTYNIE · rodzaju narkotyki (opiaty, stymulanty czy...