]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb...

13
]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt 1 tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J (parva naturalia). I. 2t H ge me in e§!. 6eit bcr .Beil im 6d}olaftiter t) bCAeidlnel UlOll mdnere f1ehle bes 2ltlfluteleill pf9d)o[ogifd>en unb pblJftologifd>en baIteil mit bem 3111(1r belluemen abc, illidllß ober 3'alfc{)es fagenben :titel parvl\ naturalia, 'lUd> lJJol)l parva physica 2). relbrt dUtt fie meiftenß uuter il}rem <Eiu3eltileI3). beredJtigt uuß aber nidJl AU ber Daj3 fie au'3 bIoU iiulierlid>cn (,Ijrünben Aufalll' meugefleOt morben feien. Eiie bilben »ielmebr in ibtet: ®efCllnlllll)eil eiue lloll)lI.lCnoige <Eegiin3ung be, il3fl.Jd)ologic, l}iingen unter c1nl11loee 3ufammen unb bel)lUl'tlelll nid/I bloj3 nat.uralia obee physica, funbern einm !J(1It3 beftimmten ®egellftllltb ilU{\ ber Tl(!unwn;la. Gd/on in ber allgellleinrll l%inleitung AU feinen biologifd,en 6dJriften beflil1lml biefen @}egenflanb udber; da part. an. I, 1. 645 b 14: jebeß Ullb jebeß .organ belS .fi'örperiJ feinen Btoed I)at, unl> l>iefer Blned eine ifl, fo 1ft cl! Har, bub Qud/ ber !lalläe $föl'per einer \:loDen ba ift. !törper ift bet GeeIe luegcn ba, ullb bie ,otganc be'3 störperß illre, (Junftioncn toegen. !Inan toitb al[o äuerTt UoU ben fpred)en lIIÜf!en (cbc man llOU ben .lförpel't1}cilm [pein,t), uub älllar fOluobl l.lon ben aßen :tbimn gemeinfamclt unD bcn einer ®altull{l IInb eincr 1) 113ei il:lbcl'tUll llUß Ulli) :tl,olnrtll Ll0lt ie!) bieic lBc6cid/llllng nod, nid)t bcu, bC1II1 UclJcl'id)riflclI bClllCifclI 9lid)tll, moll( bei bCIII bcß (cUtcrcn '2tcllibiu{\ mOIl1C1nuß commcnt. phys. cl meta.pll. p. 5 (Vrs. 1604) llltb fonp. in bcu iittcpclt gcgcn \9:ube bet! 15. I.lcrllupaUcleu bct alteIl iCltciuifd)Cll Udicr- iC\lulI!J. lBg ' . ijl'llUC. im 113l'ic[c lllt IlUcf. '!:ampcgiUf! bor 6hn- pUriU!! au de an. Aldu8 1527: Oll. quao pal''I'l1. naturalia oonsuctudo 1'e· cenliOl'um nppellavil. 2) 60 a. lB. Eil)tbutg in [eincr 3) lBOl. !patridUll diso. pcrip. 1, 5, p. 51 f. Beller I.j)[Jif. b. @r. II, 2 2 p.67. iJJlllj. f. lIll)itol. ln. IJ· XXIV. 6

Transcript of ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb...

Page 1: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs'Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

(parva naturalia).

I.2t Hge mein e§!.

6eit bcr .Beil im 6d}olaftiter t) bCAeidlnel UlOll mdnere f1ehle~bbunblungen bes 2ltlfluteleill pf9d)o[ogifd>en unb pblJftologifd>en ~51l·

baIteil mit bem 3111(1r belluemen abc, illidllß ober 3'alfc{)es fagenben:titel parvl\ naturalia, 'lUd> lJJol)l parva physica 2). ~hiftulele;'\ relbrtdUtt fie meiftenß uuter il}rem <Eiu3eltileI3). ~aß beredJtigt uuß abernidJl AU ber ~Innal)mc, Daj3 fie au'3 bIoU iiulierlid>cn (,Ijrünben Aufalll'meugefleOt morben feien. Eiie bilben »ielmebr in ibtet: ®efCllnlllll)eileiue lloll)lI.lCnoige <Eegiin3ung be, il3fl.Jd)ologic, l}iingen unter c1nl11loee3ufammen unb bel)lUl'tlelll nid/I bloj3 nat.uralia obee physica, funberneinm !J(1It3 beftimmten ®egellftllltb ilU{\ ber (Pt)(Jt)(~ Tl(!unwn;la.Gd/on in ber allgellleinrll l%inleitung AU feinen biologifd,en 6dJriftenbeflil1lml ~l'iflolele~ biefen @}egenflanb udber; da part. an. I, 1. 645b 14: ,,~a jebeß ~err3eu9 Ullb jebeß .organ belS .fi'örperiJ feinen BtoedI)at, unl> l>iefer Blned eine ~blitigfeit ifl, fo 1ft cl! Har, bub Qud/ ber!lalläe $föl'per einer \:loDen ~I}dtigfeit Illeg~'1l ba ift. ~ct !törper iftbet GeeIe luegcn ba, ullb bie ,otganc be'3 störperß illre, (Junftioncntoegen. !Inan toitb al[o äuerTt UoU ben ~.I)ätigfeiten fpred)en lIIÜf!en(cbc man llOU ben .lförpel't1}cilm [pein,t), uub älllar fOluobl l.lon benaßen :tbimn gemeinfamclt unD bcn bIo~ einer ®altull{l IInb eincr ~.ltt

1) 113ei il:lbcl'tUll llUß Ulli) :tl,olnrtll Ll0lt ~qllillo ~Clbc ie!) bieiclBc6cid/llllng nod, nid)t bcu, bC1II1 UclJcl'id)riflclI bClllCifclI 9lid)tll, moll(~uce bei bCIII ~d,iifcl' bcß (cUtcrcn '2tcllibiu{\ mOIl1C1nuß commcnt. phys.cl meta.pll. p. 5 (Vrs. 1604) llltb fonp. ~bcu[o in bcu iittcpclt gcgcn\9:ube bet! 15. 3C11Jl'~. I.lcrllupaUcleu ~lnl'lgClbclI bct alteIl iCltciuifd)Cll Udicr­iC\lulI!J. lBg'. ijl'llUC. ~[II(auu§ im 113l'ic[c lllt IlUcf. '!:ampcgiUf! bor 6hn­pUriU!! au de an. Aldu8 1527: Oll. quao pal''I'l1. naturalia oonsuctudo 1'e·cenliOl'um nppellavil.

2) 60 a. lB. Eil)tbutg in [eincr ~Ul!gabc.3) lBOl. !patridUll diso. pcrip. 1, 5, p. 51 f. Beller I.j)[Jif. b. @r. II,

2 2 p.67.iJJlllj. f. lIll)itol. ln. IJ· XXIV. 6

Page 2: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

82

3ufommenoen". ;Die ~e~re '0011 OCll g:ullfthJllell bcr Organe (\lfo Ht eß,bie im !!Infdllllffc an bie ~cbre non ber \Seele uno nOt'll1lfge~ellb ber2e~te \lOU ben %l}cilell ocr %l)icre in uulem \Sd/rift bcl}anbeU luerbcnfaß. \8cftillllllln äufjcd fidl m:tifioleIcä über baß :tl)elllll biefer ~[b~anb,

lungen in 'ocr (§;hddtu\lg 3ll l)cnfclbcll, bie 'ocr Gdltift nN!i ula:hl­(J!;ro!;; \lorgeleUt ift 436, I-b 8. ~hli oie lUlt)d)oIogie, fo jagt erl,iet, mull bie ~cl}re non ben y.olvai uub (;'JW! n(la~C!q 1001' ~(lrovxai Too)' ~ro~v 6X(lvtrol', bell {ll1en organijd/cn ID:lelell gellleinfamcuunb ben ciU3chlcn 'itbicrartell aUein 3ufollllllCllbcn ':tblitigMtcu forgel!.mon biefen linb bie wid)tigften ber \Seele unb bcllt Stöt'l,er gellleinjamnOlvu x1<; 1/JIJX1<; XII.L xov auJ"w.xQ<;, namlid). ID:llll)Cllel)mnng unb(jrinnmlllg, ffilutl), fliege!)rell, $.luft 11110 Unlllrl. ;Dielen l1lid)ligftcllnur Den :tl}iercn 3ufOltllllenhl'n :tl)ätigfeiten fd/fieflen fid) 110(1} 3cl}1lpellltlveile georbnete an, bie 3um 'itbeil ollen or\1anifd)ell iJIMell ge,mcinlom finb, \Seblaf unb ID:laeben, ,3ugenh lI11b !!liter, Gin, unb !!luijJ,at~men, 2ebell un'o :tob, @}efull'obeit 1111'0 .ltrallil,eit. ~ u,:\htüclndJ lvieblo1)anll 110djllla{;3 l)cruQrgcbobcll - b 1 f'T baI> alle bie genallnteu %bc[,tigleitclt xot/la T~<; 1/JlIX ~c; xai xoii aw"u!.Xo<; leien 4). Unter bicfclIl:titel citirt cnhlieb m:riftotck~ fdbft unfere ~lbl)allblullgell da ltll. 1II,10. 4.33 b 19: du) Ev Toir; y.ollJoir; IHJi"WtOr; KaI. .1/JIIX1)<; E(l101,fJlirol!l'jtl30V '!ll:f!i al)XOV (sc. nE(lL TOV O(JrU1IOlJ ([I XIVEi: ~ /fliC­S!<;). lYreiIid) ifi in ber obcn angelül)r!en (!ililcitullg eincr ~lb~11I1bhlllg

übee bit) fliel1legullg nidlt gehadJt. !!Ibee m:riftotcle~ ~ält fid] in bcr !lIuE!.fiibtung überf)au~t niebt ftreug eilt baä OOtt !!lllgefünbigte. ~(ud/ bie~Ibf)alli1rung über langeß unI) fUl'3Cil 2eb\m ll1irb bort nid)t erlVÜQllt,bie ~bballblung übet Sugcn'o 1I11'D m:ltel: tft nidlt nU~gefübd, unh eilfcbrCll giinäUeb 'oie Gngefiibtlcll \SdJriften über bnil fliegel)rcn 1I11b liber2uft unb Unlull. ID:lie IidJ abet bie tlllf.l etbaUenc, in neueret 8eitmit !Jlcebt für uued/I edIärte 5) \Sd]rifl nf:{JI' xU'/jaHQt; 3n ben übrigcn\Sd)riften 1l1if/t 1:001' y'QLVW~' uo!WJ;xo<; '1.11.1' 1/J1'xif<; Eljytol' verl}aUe.baä bat~IIIe!1en ilt bier nidJt ber Ort. .tlier genügt bie :tl}atfaliJe, ball!!lriftllteICß über baß Organ, nennittelft beffen baß fliegel}ren ben .ltöt'vet in f8clt1egung fc~t, in einer \Sebrift bat banbe(n ll1011eu, in 'ocr er

4) maU nber 436 h 1--3 fid) nidlt bto13 nuf bie a 8 nufneäiiljlten71(!ti';CIt; "[(nil I;rPWII, fllllDern nmlj lluf Die l\ 14 nelllnUltell fid) bl'3kl)t, er,Ivcifl b 4~6: [vm In 'Clt pJ'II nt/IN} munlf; 5"nt TUYXI<'IIEt ••• Tel lf~'p:JWJfll )W~ aUlpjf1eg·. mall leutc fntm ridl nnf fc!llell ber 11 8 ownulIt(II,fonbcrn 1Iur nllf VOf1ot; IIUD Ilnl'HTOt; ue~icl)CII. !!Bie nber bdjUllPlct lUerbenfnllll, bau aUc bicfe 1/:(!,feett; tljeilß fIU:' alalhjlJctot; tl)eit6 ,fr' allJIJql1crot;'~u @ltauDc fllUlI1tCII, bnll ift eiuc ijrn!lc, bie ~((el;l\llber ~_ 01. 3U beaul'lvortcu vcrfudlt. 311 llßirf(id;feit fiub 'IIC01:l}" lI!lb j/ij(!Ut;, lirttflt Ullb l'OUO&',I;w1} !lub llltl!mot; nt(l nudj bell tiflall3CU 3ufollUlICIID lIltnbljiilluig \)on bcr~a[).:"d)lllllU!l, bnculll aber nlllütlidj uidlt utiuber )1011

'(1 I1W,Uft7:0r; )lat

lpUX'l"6) ~lofc Ile Ari~t()t. !ib. ont et lluot. p. 162 j. .8elier a. a. 0.

p.69. 763.

Page 3: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

IHIII ~hiflolclcS' IHH'Va uaturalia. 83

lIq't' .mv XOIVWV alOftlUQ<; lW.t' 'ljJl);;~<; 6f.JYWV <i1l hmd)ell !Je,lIenfl 6); IIn'o bafl ilieie 6dJtift 'oie parva llaturalia linb, beludfl bie~lnlcit1l1l!l .111 benfelbclt.

~ienllit 1ft aud] lJai3 ?Uerbiiltnifj bel: lW/VU 6llru lilie id]He 'ocr Stüt.le tol'{\Cn neunen will - äUl' ~it)dlolooie ueflillllllt. ~ic~h]d)olo9ie l)attc Die 6ede nIß ~riltdp beß o1'\lmÜfdJcn ~ebeu;3 fentlenoelcl)rt nnb bici3 I}3tinri'p nliS loietium in allcn Shiiftcll unb, mie ~lrilto,

tdes iogt, in aUen ~l]eilen 'oer 6ede \JOIl Im ~rndbtUn{l Oll bii3 äUlll

:l'lenfm auf bel: eillclI unb DCIIl !8C!lcl}l'cn' auf 1m: (lnbem Geite lIad) ,ocroiejeIl 1). 21bct bei ber ftrengen ~1lt(WII)l:1mg bca ~allpltbem(lß

llIuf,ten Iliefe (ltrfd)cinulIgcn 'oe;1; 6celculeben0, hti3bcfonbere abcl: Die'8eaiel}ulIgen 3lUijdlcn 6cclenh\l!t unb Organ linberi'ldjidltlgt bleiben.60 I}altc 'oie ~j\)dJologic 3C01tl: bM !IDejell bel: !8ori1clhtnOl:!tbiitigfcitbcftilllllll, 'loer bie l!lr.tlflcruugell DcrfeUiclI als ~rillllmlHg, Vlt1derillllc;rullg bUl:co -S'beenafjocialioll, :traum lIlH~Ii\rtctt ßeIaffclI, unb cbclljoroeuig war 'oie !8c.licl}ult!] 'oetjelben ijU bett Otgllllen nadJgcllliefen.~lJClIfo biil:jtiO mat 'oie ~d}te lJom ®emeinfiult, \:)011 bel: I{lcmcgung,llOIt ~urt un'o 111t[uit unb 9 lH llid)! oel}ulIl:'c[t morDen 1ll1trCli bie me'lliuOllllgcn, IDnuer un'o 6tötuugen beg 2ebell~ bel.' organifd)en !IDejcn.:l'la!3 1lllcbijubo(ett UItO in!!!oejonbm burd} bie ~lllcb\I1CHtlllg bct !8e,äiel}Ungen 3111ifd)Cll Seelc unb ~örpCl: ben Uebergllllß llon ber ~j~roo'

6) lYlole a. a. D. p. 163 leuguet, bau mit belll ~itot ciue eißcne~tlll)uuillnug 71€1l), kll'~fI€W' gemeint fci.

7) ~h;iftotdel! fülltt iu bel.' ~htleitllng öltl· !Bioloßie de pa,'I. an. T, 1.GU, 2!}-b 8 nU{l, bel.' '.l.H)~IHee bUlle uidlt iHm: llie ßanöe ®ede l)unbeln:aMt tc,€! nitoa l/Jl'xh (fum. kU.I' 11 flOllw71 ltVl'q;; ~'7J ~ xa), nJ..€Lw. ~ßf.Mlliapu. Vf, 1. 1026, U: lUQ), VJUXq, lJ'Üf.;' &€{l)Il1jmll 1:OV IpUOl1WV, ÖI"I/-ill ,Il'w VJ../I' lrutJ'. @)\Jcußd ()ot bal,et bm ~ild)etll 11. lpVXq, bm ma­mCll ~if~d}ol09ic in uujmll 'e hlUe nbgeillrod)cu uub bel)oulltet, bnU ebcnbeli[)ulb UOllt 7/QV, iu bell ~all, Uf, 4-7 "uur tuCltig uuh hu Gd)elllocthe". 11eber i:lic 31eil)cufolgc bel.' uatUtl\), ~d)tiftClt octl IIUM.b. lBnl)el'. ~fall. 1848 p. 163. ~tbcr in }fiMHd)feit beljunbcft ~l. bm 7/0ikmit he1'fctbeu ja mit ßriHicl'ct ~Ul!fiH)rlidlfeit ali! aUDerc €'iectcllhiifte, lueilce 11'01,) icuet' '8el)anlll1tl1g bei bel.' ~U\lfit~rtIllß erfuuute, hali iu duet @Jd/rift]l. l/JlJX11' ,md) bie lIlenfd)Hd/e @Seele uid)t fcl)lm blirfe. mie 'l)lIurfl~eit

bcr ~nl.1, 4-8, hic l12'ijleugel oli! :;,jufhlll~ aufii~tt, i\1 alm bod) niaH nußlliefclll ®rtlllbc l)ceöllieitcu, l'ogif tmb Wlehwi)l)fjf felbfl flnb (lUd) in bel.'llloberuCll 1lf~d)oloßie uiel,t stl)cile bcrjelbeu. stl)irl do zoo!. ArM, Iibl',ont ao distr. p. 31 IUiU ein ~1ern()fteigell "a sublimiorillll8 ud infedoros" hlbel.' ~riPotelifd)CIl 1.l,;jl)djoll}ßie erfcllllCll unh boI)et fei Ta 'K1'1/'1T1XoJluad) heUlUill[}'11:11I:01J uub I1wl'Q1l1:1XOV beIl,milcH. 'l!)nl'l ill!€1(T/.XUl' fci lInr boullge,f1dlt ulß Ko"/onh'll I1Vl'afl1, not quia lll'ovillsimo do O~~ agero potOl'lC..offenbar, neI)t ~riflolcle{l ben umgcfel1ttell }fic!]. 21uf baß .?(!EIl1:lXV11 folnl bai!td(J{)"ltlKOII, bauu boß qlltJ1llllJ1:IX071, bnnn boß Il'lltlIO'l"l'IX01', bem baß K,­

Plj(IXOIJ UUt undJ!JcftclU ift, UlIl bie »Mlle oee x(!ltIxat Il'lJlJapc/~ uid)l aullUlel'bled)en, :.Die Sucoujcqueu3 be{\ j)itif!:{llcletl in bCl: 21uorbttll1lg feiuer"bd/riflcn {jcbt st.l)iel felbft p. 30 ~Ctuot,

Page 4: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

84

109ie ;jur Soologic im engem Ginne ;jll bilben, Ht bic ~ulgobe felnn~1}~fiQlogie, Die H~ xOlvll IJWf!UXO~ ;{(tl' 1/J1'x~r; 8QrlJ., bel}allbeU.Gie löft lomit bie in Im ~!~diolo!1ie nur beiläufig berihflidiligte ~\)o=

tie de an. I, I. 403, 2 f., lueld)c ~ffediollell uno %I)ii!igteilcn ber6eele il)r allein uno lVeldJe 11)\' gelllcin!olll mit llClll SrörlJcr ;jUfOllllllcn.'!8rnnois ~tlftoteles p. 1188 2lmn. 277 lmmilit oie ßö!uug biefet'Upotie mit medlt in 11IJQi VJvxi]r;.

tlt'eilidJ iit bie ~tuflfiibtllllg bieles ~(lelllas eille In llIalldiCIl18e;licbungcll lIlangcll}oite. 60 bel}mlllelt bie 6dni!t 1lIJQ/' alu :hjIJHOr;1-5 faft uur bie Objcde ber Gil1lleSlVabrncf)lInlll9 ullb in ben 3lUd(e~ten ~a\lV. cilläelnc ~!\lorien nuß bem ®ebietc ber 6iulleslunl)mel),Iltung. Gtiirter treten bie 18c;jlel)utlgen ;jllll!diell Geelelltl)iitigMt ullbOrganen in beu Gd)l:lften 7(;IJQl fl/IJ/lft/li; 1!ltl' IlvUftv~(JElm;, 1LEQi1J1LVOV xai 8VV7(;Vt'cxw, 1fEQi dNJ.,1/-VIJijt,; unb 1fE(li ~wji(; xai ~Ja­

VIaOll I)er\)or, 1V0gegen fic faft gl1n;jlidJ faUen gelafj'en lVerben In Der2lbl)anbluug 1LEQi ft«x(Joß/onfror; xai ßQuXtJ{hd7:1'/.or;.

:llcr 8ulallllnenQang 5lOild,cn ben cinäclncn ~lbl,anb{ungen tftnUt im crften i:(leile eiu looilm 3U reditfcrtigcnbel·. 'Uuf bie 18etradJ.tuno ber einDelnen 6innc 1/-. alaft~m3(r:)(; c. I-i, folgen aUgemelnc~riirtcrunoclt über GltmCtlltH1Qmel}mungen ib. c. 6-7; an biefe leblie,Ben ftdJ ä1llci ~lblJanbIungen Übet ~ffectiouen beli @}enteinOllns 1) i\ber®ebiifQtuif, unb 91i\dcrltmcrung, 2) über 6dJlof un'o %röume, an llleIdJcIel,ltere 'UblJanblung fidJ ungc31111ll1gcn eine ~rörtemng Über 'oie IDJeili:fagung auli sträumen anfeblient. 9'ladJ lllelebem ~rincil' obet bie foI;gen'oen ~lb(lanbIllngen georbnet Ono, 1ft nittt ab"ulcl}en. :llie 2el}reuom ~in= un'o ~usatbmen I)ötte fttt mit gtölierem memte ben 2Ibl}allb<[uugcu über eiu,Jelue Geeleutl1äligleitcn angeldJ!ofj'en, anftaU je~t bieGditiften ilber bie :ll aue r lleli ßebentlprocefj'eli, b. l}. übcr langcß UllOfuräetl 2ebcn, :to'o uub ~ebell, \)011 'ocr ~lbl)an'olullg iiber bie 6 t Ö.

r uug 'oeli 2eben0proceffes, li(ler ®efuubl)eit uuo .ffranfl)eit au treunen,bie lid), obgleieb nic(lt erl}aUen, nad) 480 b 21 f. ulllnitlelbnr an 7/.

tlvIUll'IJ~r; anldJIofl.'{lau ftbrlgent\ biele 311Jei 2lblbeihmgen ber ~I)~fiologle, bmu

erfte bie ~lbl}anb!uugel1 1f. ulait~(Jliwr;, 1f. l-(ll~ft1'/i;, 7(;. 6vvTm'w1',1/-. ItallUl(~:; unb beten le~te llie folgenllen bilben, alt uerfdJiellenenSeiten bOll ~riftoteles t?erfalit lVorben fin'o, bat lBrall'oiß 1192 f., DrillftdJ 8eller p. 67 ~lnl\l. 1 anleblte!H, lDal)tfd,cinlitt gClIladit. :llatau6aber rcdJtfcdlgt eG fidJ lIidJt, lDelm !Btanbis p. 1194 bie erfle ~(b,

tl)eilung aIß fI@rfldll~ullg ber 18ildJcr Uou bet Seele", ble SlUclte ali:!,,21bfdJlufl bcr soo(ogild;Cll 6dJriften" onfiel;t. IDJie aU{l bet ~inleituug,

10 gebt aus 'ocr gan3cn 18cl)an'oItmg{lllleile biefer ®egellftdn'oe (ler1.l01',ball pe aulnmlllelt ben Uebergllllg uon ber ~f~dio!ooie ;jllt 8oologie DUbill)cn (Ieitilllmt fittb 8).

8) ltefm 3nljlllt null Su!allllllwIjnllß biefer l0d)riftcn {Jabcn \lon

Page 5: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

\)on 9hiflote{eß' parva, naturalia. 85

IDat biefe 2{b~(lnbrllngen in ebenfo triintl1ter~after ®efta(t wie f,lft,1lle übrigen Gd)riften befl ?lrillotelefl IIUS 11bediefert worben f1ub, wirbDeß mii~el'en im illad)folgenben ~u cl'lueifell uerfud)t weiben. /jfn' 71.(d(J3·~ttlifJ)~ bat el! :rreubeIenouig 311 da an. G. 119 f. bargetban,Ilnb lJeroebellß heftreiten ibn mofe a. a. ü. G. 219 f. !ßranbii3 a. a.0.1200 f. 11 9] ~nm. 284. 2triftolcIe'3 I}al, ba'3 fil1b bie ~eweife :rl'ell'bdenburg'3, an Illel}reren Stellen angegeben, er l}abe gebanbelt EI' Totl,;

n. fd,r:Jl1fHiw .. : 1) über baß .f)erA 1111'0 feinc ~eaiebuugen AU benlm'oern Organcn da part. an. Ir, 10, 6.56, 27. ib, V, 2. 781, 20;2) über bie lIDärme, bie ben <Sd)laf eracugl, de part. an. H, 7. 653,19, bie \)I)n ber 60une au'3gebl, Meteor. I, 3. 341, 12; 3) iiber®el)ör uull :rOll, cle gen. an. V, 7, 786 b 23: dv(/(; It8V OI~V Sl!EKa

,,, 'Ir' - ", :> '\ 0'1 c, \Cf1wPlfl' 1>'XH T(X S({lff..;K(M ., Hirt f('(M''l XW o,,(o~ (I l/J()(P0r., T(X

(181' 61' fot<; 71.E(I(' (U(J3'~aEWf, Etl!l]'nu, Ta d' b' 1:0;:<; nE(!l 1f1V­

X~C;. 788, 34: 71 Ef.!l' (!lw o.Jv f{HI11'ijC;, g(IU tU] nqou(loll E1' Toi~7lE(!l fxtaihj(fH,):; J/rO[ltfn:fu ,((ti ~IJ Totr; 7lEffe' l/J"xijr;, 1:0UIl:VT'

d(l~(f3'[rJ. Wlan fnllll 111111 mOle lIll'o lBranbiß einräumen, Dall 'oieauf n. (xl(J31afiroc; folgenDen lBliebet 7l. ((V~ltll\' IInb 7l. iln:vov foeng mit bemfeIbcll \)crbunbcn fiuD, baf, pd) bic tritate in cle part.animo iHler baß -ßetA unb ftber 'oie lIDärme auf n. ih11l0lJ O. 2. 3.r,e.Jie~en lallelt. Wlan tanll felbft ~tall'üiß 1201 !lTnlll. 310 augeben, bllf!~ltiftoleleß' motl,lllben, über Me lJOIl ber Sonne aU?5gebellbe lIDätme 311banMn (Meteor. I, 3), IItlIUlß(leflibtl geblieben Hf. Uumöglicl} abcrift f!$ 311 leugnen, ball über dy.o~ nllb l/JO(fOf; einft h 'fotr. 71.(~l(i:t~aEror; l.lon ~lrifloMc<o au{\fü(lrliolH «efprod)en worben fein muu, alsDies iu IInferer 21bJ,llln'i:lIllng gelebiebt. IDic 6leUcn in da gen. an.V, 7 al\'l nid)! lJOIl ~h;iftolelcß bmiil)rcllb oU3ufcl)n, bnt micmaub gClullgl.;t!all bicfe <Slelfen feine .pilllUeifullg auf 'oie beiliill~g fIber tl"OI/ iu7l. (xtcrlh,(iEwr; gelMo,lell lBcmerfullgcu fein röllnen, wie bai> mofea. a. Ü. allnimlll!, ift ebenfe einlclldllenb. ;t!cnn nirgenM lohb anbiefen <Sle(lcll 439 b31. H5 1>.22.446,20. b2. 447,19.448,9.19 angegeben, 7:/)Jo:; sl'fixa (f!(t)J'~v l/xu fit ~(tirt xat d EOU

(f'(Ql!~ l!ui m,(Ot; 0 lflQ(fO{;. ~luf Dide ~licl)ligell g~emerfllngen ned)bcfOllber-ll l}in3Il1ucifcu, unmittelbar nllebbem in eiuem (augen trap. (dagon. an. V, 7) nll{\liil)rlitV fiber lien ®egenftntlb gel}ftllheU Illorbcnluar, Hegt nid,1 in ller 2fd be;3 'lrifiole[e{\. 2{lId} in ben foJgenbell mit

melieren gef}al1bett ~i~e de Aristot. op. serie et dist. p. 61 f. lJlrallU daArist. lib. ll.tI billt. an. perl,. 01'0. Ittque tHsp. p. 38 f. eJjlenijef a. a. D.p. 161 f. ~Mc Oll llleflmen eJtctlCll feiller oben genalllltell C0dJrift. ~tllicfa. o. D. p. 25 f. 30 f. \Brollbiß a. o. D. p. 1189 f. Beltcr a. a. D. 1)·67 f·

llebriOCll\l if! 1111 }l>twf)eroeIICl1ben l1atiitlldl lIur enlliefcn, bau jtattbell llllbcrfillninen parvlt natlll'nlill. bie lBC3cidll11111ij 7U(!'t Tl;;,' xom;;'v (n,l­l/nTrl, lU'tt I/JUxij, 'el'('/I' hem C:5htlle bei.l ~rrifll\telc{\ nnb bem ~\lIIJane berlBiidler entfjlridll. Vlrif!oteleß fdbjt IJal ItHII)rld)einHdlleiIlCll €id)riflen feinenllejtilllllllcn 'titel llflrgeletll. \{lOT. 5Branbill ll. 0, D. p. lEt

Page 6: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

86 8ur $fritif unb ~~egefe

11. (tt!J:JilfJHOt; äufam11lelll,längcn'ocll mbl}anbhmgcll 11. Itll~'IIIr; HIID

n. I']1:1'!111 if! über tjJdp01; 1Iub dl(o~ nidi! geflJroriJcn IDorDen. 'Ev'fOrt; llEf!t uirFth1ffE(J1i; foll a(wr nirnl fOllJol;I "bCll :titel oc?' }ßlld)c~,

(IM bCll Qlcgcnftanb uon bem jidi'lil banllell" (}ßranbi{i 1200) angebcnlmtl llaI)et auf de pltrt. ltll. n, 11. 12. 16. hist. all. IV, !J l1e;äogen IDerbcn tihmcll (lBranoiiJ baf. ~nm. 308). 2Ibcr be,)eid)llct 'rl!7lE(!I' ulff9'~(]HOr; aUc übcr alaß'fJmi; l}anbcIllocn elcllelt unO uid)tbcn :tilel cincß lBlldlCß, fo l1lürbe bodl ftdlerIidl ,tud) 7T. 1/J"X~c;, inlUcIct)cm mriftoleleß tedll cigmlIidj l1E(I/ (tta:'hi,HllJi; fpri\vt, mit bCJcid);net fein. Unlllöglidi lullre allo ber Jl1lcilllaI fo fd)\trt I)Cl'l.lor!,\rI)QbcncQlegcn[a~ ni fJ.E'V El' l'Orr; 11. !1ltJß~ (""(lI]"f.!, .,t d' bll TOre; TI,

VJlIxii<; (786 b 24) unb l;!Ht 101 1E(J(:'l:E(lO~1 lw TOre; 'lr. atfIfhllfHO;O/<6(1/CI},'lt! xw' 611 TOr~ 11. tjJ lIX ije; (788 h 1). ~a lJidmcl,lr l!i. 'lr.

tjJl'xiic; biet "bcr :.titel eillC5 !l'ud)eiJ ifl", fo ift c(\ not[jlllell'oig, aud)ni. TI. utIIß'~(J'E(t}r; nIiJ ,,'titel eiue~ !Bu\l)r~lI, alfo llolbll1en'oig DCf5un[rigen 3U faffen. St'ann ulan fW1er audj wobl in da hiat,. an, IV,9. 535, 27-b 11 oie !Stelle fel}en, IllO ~(tiftotefe~ T,t' Sr;T,1 ql!l11'~ xflilJA.mc; 6 t/JopOC; befprodlcn Ijut, fo mir'o Illan l:lodi meber in DicfcllI(Eall., ltod) in c. 11. 12. 16 lJon de part. an. II ~l{l1Hdjrllrl finDenüber bie ~raße Tt'1Jf1t; 6IJ€Y-(t (Pfl1l:~lJ i/XEL Ta ~(il/(, lUaß '00(1) nad)786 b 23 b, TOtt; 11:. (dn:}. bel,lanileft fein foll.

~ns lBorl}cllIl:lenfcin einer s:!üde [liftl jid) abcr aud} nUG un[mlll}ßud)c [eIbft belueifen. (E. a. 41\9, 6 f. l1lirb ausbrildlidl fingegl'llell.nnli er bCIll in Der $fl;ldjologic im ~Hlgcllleillen über Die clll5clllell6htlte Qle!nglell, foUe I}icr ulIlerlud}t merllen, ltl(l~ jeber ei1l3dne !Sinn[ei: neqI d's 1(Öl' (d!l:'TJ,TfOll TWII xaft' EUUHOlI at(h'J1]1:Ill}/0l' ••.X«.9'01.0 11 ~t6V el'f!11HH 81' Tot<; llE(!t' tjJlJxij<; •••• n ' Ire !tOU ()eti.sr€IV (lrwilv wh'wl', oTov u' Xf!fO,.W "1 Tl tjJ&pOlI ~ Tl' (!tItIl1I'17 x11/-l.Ih', /i~mt'w; ()'E xw' 7Hi(li (~(rl1C; S(TUna:l1Tim'. ~rußl:lrildtidi

juirb au[mDe111 nodi eine \BcfprcdHlltg gerabe beG @el}öri3 l1l1grtfmbi!l1ibo 13-17: ni llf.V o3v SllfQyrc/ff XQWtllZ xat' (~ tjJ,!,/,I)I; 'lIiic;s(J'};t 'ni ulJ..d 1; 6ll'l!(}V mtt; Y-ltl' SV~(lrfWII cdl1{hlfff(fll', OIOV

Q(laol3l X(U' (lxoIJofl, fl'(!fJua sv TOr,; 1EE(!/ l{Jl!Xi'ie;' 'CI' 1)8 8XI(­

!TTOl' ftl~'W)ll 8'1 1lOl~,rn TI,11 tttlr,'r,ltJO' ~ Tr,' ?i"Er!yH(tl' l·ih· i./:­rW!/fvll). ~ine fo(djc l1lieberI)olle lJeftimmle ~(nfilnbi!Jllll!J läbt fidlbier ebcll[o Il:lellig megflÜgeln, lvie bie, loddje in bell ~btfaltg\ll1)l)rten

lleß erftcn uno beil fed}{\ten ~ap. bel: ~Iriftotelifd)el1 $oelit cl1tl}alten i[t.UumögIidj fmm bal}er gIeid) im ~lntal1gr hcil c.·1 440 b 27 bic Unler'lud)ul1g liller JXMl und) hem in da all. @efagten für J'i{wl:püf!ig er,Ulirl lverben. TI' Itliv OI~l! 6rTn XfJ(tJlW ,UH' IYHl Tlll fdd(tv 11:01­A(J;t' y'(low{ Etlflfl, €tellfw' lIf(!l 11';; l{J(hpolJ lI"w' ql(ml~<; fl'!}f!WL

'1T.g($Uf;l/JJ1 sv 1u(d l{Jl'l.ii.;· llfpi (I'i: !IOP!]<; lwl X11lLoil vlh·

9) l!.~!li. ol1d, c.5. 445 h 1: U< N' €XU(J'TOV t'~l' ot;l ul/fO'T/nil/,OlItJl(<}f.!l/f{fw 'lfJl' T('OllGl' Toihul·.

Page 7: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

\lon lIhiftoteles' parva naturalia. 87

hy.r~ov. IDafl bie ?morle nff!l Ji; l/Joq'fl1J - 'l/Jl'X~t; UQU einem!Ulanlle bmiil}l:en, bet Die 2Me bemedle unD fie burQ} biefeill ~in,

fd;ieufeI oU!3aufüllen ge"tladJle, ift auill bem ~efagtell unb 1{{}lm aUGbem l1mfl<ll1be flor, bafl, luCmt fie iiberQaupt einen iSInu l}aueu foUen,fie nur bebeuten föunlel1: "tlbet 'l/J6rpor; unb (I'0JV~ 1ft eß 3lUat tt11~nillbiß, ~iet 3U hmd;ell llacQ bem iu da aD. bat'iil1er ~ej09tel1, Xl!W­fIIt, (r(ffl~ UUD Xli/lot; jebod, milifen l)ier befpl"odleu lUerben", l>odll1lo1}1lUcil baß in da Rn. uod, nidlt gefd}el,en ift. UnD baßin ja eine offcllb,m UlIl"id}tigfcil. IDeuu iibet blefe ~cgenftänbe ball;brtn de an. II, o. 7. 9. 10, unb übet ®efidlt unb ®efd,mad ebeuloaui3frlQrHdJ lUIe über ®ebör. iSdlQU Beller 1ft bllQCt ll. fi. O. p. 67l!Inm. 1 aU %renbelenburg!3 ~lniidil auriidgdelttl, unb eß 1ft lUllI}rldlein,{idl, Dall billter c. 5 lludl über ben ~altlinn \lOll ~lriflole(eß gelprQcQcnIUQtben lUat, unb Dafl biefe ~lbbanblung ben Uebergallg bilbete 311 benjebt ulluermitlelt angel}tlllgteu o. 6 unb 7 nou ntel lt;(f9'Ji(Jtro~.

Uuter llen .)janbfdlrlfleu, bie metter 3u bem erften %(}eilc berY./Hl11.t i!vrlf., Der ~ier allein in melradlt tom1l11, 'ocrg1idlen [101, iftfeine, bie n!i3 iic"ere Wrunlllagc tin bie .ffritif bienen fönnIe. E, blebei lUeitem beite -l)l1lltlfdnilt !in bic ~bl}!U lInb bie 3iuei erftcn müdlctber ~ilJdiol., \lOU geringerem ?mettl}c Idlon fltt bn~ 3. mudl ber ~ll}dJof.

ijl l}ler lUcnig bclfer nIß Y unb ftant1l1t mit bieler au{\ einet äiemticbidlfccQtcn Oudlc. 6ic (}aben lUerbcrbniffe ber !c1I1i1l11niten 21rl mit ein<anbet gemein, 3.!a. 2ilden: 1r.. ata:J. 3, 440, 3. da SOlIl1l. 1. 459,5. de divin. I. 463,2n. 3nlcrpolationeu in beiben codd. lUerben imijo[gcnben nad)gemicjen lucrben. IDafl Y nidlt bireet au!; E abgeld/tie,ben ift, bClUcifm befonber'-3 mcllrere 2iidcn UnD anbere IUctberbniffe,'oie fid, in E aUein ober in I~ M fiuben, 3. m. da memo 1. 450,8. ib.2. 452, 14. b 21. 27; ug1. ferner 437 b 24. 43S b 13. 439b 3t. 440, 8 10). 44'7 1,28 11l1b fonf\. lUieI fcQled)ter nl!3 biete 3lUeieodd. ifl M. &lIlier ben 3'rblel'll uon E Y (ugI. 447 b 17.464 b 18.436, 13. 452, 20. 460, 4. 28. 29) (}ot er ItQlV rine firolie ill1en{leeigcner, 3. !a. 3ntcrpo(a.liollcn, ug(. 456 b 16. 460 b 7. 463 b 17,2ilden 441 b26. 442 b8. 443 b 14. 446 b 19. 449 b4. 450,23.457, 9. 458, 13. b 24. 462, 22 unb anbm GcQäben.

IDieier 3'amilie (fie mag lltit A beäeidlllel luerben) ftebt eineanbere gcgeniiber (Id> lllill pe B nennen), bie uon LSU 1In1) P 3U1r.. (do~. gebUbd lUltD. IDel: bepe 0:0'0. berlelben 1ft L. :ilafl er hn3. lBudl bet ~flJcQo1. fidi E lIäQcrt unb mit Diefem febr oft bie bef'

10) IBt f!f)t'eilit f,iet MoÜ mit E ?!('((rpii, gegen nrte übtigcu, ltlCfdJcbie l1udj bei ~Iriftotclell gCl1JölJulidJe iiingm Uorm r{f((rpert; IIl1bell (rOllEr. inber mb. Nill. allein heljn mol; ?'etCq.'Er. Meteor. I, 13. 349 h 1. Elh. Nie,X, 10. 1180 h 34 lInb fonfl). E frIjreibt nad) einem gCluij~ldirIjcn UeI}lcr abet!o I)Rnpglj flatt H lInb 111llgcfellrt, boÜ bie S'e6nrt Yr!lI.rpe;:t; fdlon beillJ111b\)Or3n3iel)CIl ifl. lBgl. 447, 7, 455, 5. 453 b 13. ~lldJ Olt leytmr @5tclfcifl offcnbar bt1{! cntrdJicbcnm xal. ci in BM bem x&,J' 11 in E Y boran31el}en.

Page 8: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

88

feren 2e13Qttcn bat, ifl fd)Oll \.1011 'trcnbe(cllburg 3U da au. p. XII be,lIlerft li)llrbcn. 9lad} mcHet, ber il}ll aUIDCilcll ol}nc ~nll1'o billtrl1tfe~I,

bietet er im erften %1}eiTe bet X()ll'(~ lff!rtt an fo(gcnbclt Stcfll'n allcino'oet mit Ullt ~incltl al1bcl'l1 ~ob. bie tidJtige ~c13C1tl: 436, b 5. 438,2. 441,20. b 13. 26. 442, 5. 445, 19. b 3. 446, 18. biO.449,8. 18. 452, 9. 455,6.29. b9. 456,11. b20. 26. 30. 457,13. 18. 20. h7. 9. 28. 458, 24. 460, 21. 461 h 27. 463 b 8.12. 31. ~aau tdU Itoet 455, 16 uadl 'torftrif au da au. p.167.~iefet <Eob. ift aber Illldl lIid)t frei Mn 3nlctpo(lltlonell (llgl. 437, 9.440, b 23. 441, b 5), aber im ~anafn \.1id bcifu aH.! 'oie aull eillertluellc ftollunenben SU linD (lt{( bet nodl unter biefen ftebcnbe P.

mei bcr [lcrberbtl}ei! 'ocr beiben ljami[iell, .bie iibrhlcn13 aufijinen feton urg tlcrborbcl!cn ~IrdJetl)p013 aurfldgcl}cn, wirb baß mer:bältnif} betferben au ehHlltber am beften nnß bet melradltung bet eil!:actncn Stcllen erfallnl, cbenfo lilie il}r mcrI)iiltllifl au bell ~Omll1Clltaren,

in13befonbete 311 ~Ue~anber m\Jbrobi~ell~iJ Ullb 'tI)cmiftiUl3. 3n !Beaugauf l)ol3 {c~le ..?; fcum fd)on bier \)otnufgefd)idt metben, bop ~{(e~allber

mj:lI)rob. unb llod/ cltticbicbcncr ~l)cmifthts (beffen ~e~t faft iml1\er mitben 2e{\atlen von cod. IJ iibereinflinunl) 'ocr ljnmilie B ntil)et fte!)enals A. ~iir 'tl)cmiftius luirb bie!3 bie llad/folgenbe l!lbl}Gllb(ung cfmeifen ;~Ie~\lnber ~pllrob. liefl a. m. an folgenben SteIleIl aus c. 1 nnb 2 von11. txtlrfl-. wie B 9311 'tU. 11 fQt' (d(ftT~aliwr; (ib. ,,~ltl(ftT~afwl' IbrrirOll ttta:}fjTlIQ/Otl" 1ft ((l(f:J~(fE(o<; ftatt Itl(JtT~(Jf.WI' au Iejcn). 436,10. 13. 19. Cil. 17. 20. 437, 9. 32. b 7. 16. 1. 9. 15. 18.~ie 2ilden in B 445 b 13. 448 b 21 nnb aud) in ~He~anber \)orbnnben ;nidJlobct bie 2Me in EY 440, 3 11). 011 einem iilmIid1en merl}lllt,nifl au ben fd/ledlterell 4l'.lnbfdiriften \.1on B flel)t aud) ber O:Olnmclltar,lueId)cr unter bem 91amen bes mUdJaeI Gpl)eftuf:> nebt.

11) ~d1 ne[!me mit lBonil.l in feiner WUl.lg. ber IDIetapl'lJfif alll belDei~fenb andl bie mit beln ~e~t bel.l Wlc~allber nllterillifd1tm s:'el1\lIHlta Oll, aljnebabei ~lt bergeffen, bau lladj (Elltlft stIldia in Arist. motapu. p. 14 f. Illldlbiefe Ilänfig nad) ben .\?anbfdltlften bc\~ Wtiflotcfcl.l geiinbert lUorbelt fillb; bellnlIlJHingbnr ift bel: l1I!ertr) bieier i!cllunaln bOGI ein t.id l)öI)em aIß bem,bie bem ~e}:t lJorllefel,lt fiub, IInb aIß C5ljtift allnimmt. ~~orfld)t ift ljierliberaU gelioten; belTlI wie bie llemmatn, 10 ift oft nnd) bell! ~ej:te beßWriftote(ell nlldl bel' bel' ttomlilelltatoteu fcHlp gciinbert luorben. 311111 lBemciielDeife id} ~lcr lilon nllf do an. H, 2. 413 h 21 I)iu. ~ier I)atte id, IriiI,er(Ueber 'oie fj'fl1'UCl1tec bei ~ripotel XlXi fpfWUCff{W' ~U ftl'eid)C11 UOt"gefd)lngen, obgleid, eß fomolj! in teu all! aud} bei ben ttOl11~

lIleuhltoren gcleien tuirb. ~nadl ~lJeugclB mUllg e auer qat ~f)el1liftiull bleie$orte uid)t !lc!erru; im Vict. IIRb l\f fef)len fic uub in bel' AIlL ftub biem:lorte XlXi xh''1(J{v T,l'ce XIX!. fJ>r,,'wtr{WI rmB Wriftotclel.l' felbft iutervolirtem'l:e~tc ehlgcrd}oben. ttoufrquelllel' ~l.leife l11iifile brnlJlad) ttl)rtll Me merlueub~barteit cimr ~ a I' alJ 11 rn ie fiir bidi'l:itil giillAlidj leulIllClI. mid fd)lhlllllCralß 11llt St!lellliftiu!l ffe!)t eil niit bClIl ~eJ:te bel.l Wlf}:allbrr.m(JJ tdtr(J~­(WO, ftitiidl brl)allbefll ö1i Illofirn, (leUot cillC our mergleid)lIllg llOll .1: a\lbjrl,r.berul)eube ~htll!Jnbe Uon ~Hq:allber lJorliegt, ll.iire uergcblid)e IDIiilje.

Page 9: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

lJotl ~riftoteft'ß' parva naturnlia. 89

;Dcm %I)cmiftills luir'o in dlll)Treid)eu .\)anbfd)rifteu eine \}Jnrn:pl)rnfe 3" n. /0'17/11]1;, 11. IIm1ol', n. 8/l1'1lll /0)/! unD n. nIe; XfI.:J'rlnvov /WV7:11011; 311!JcfdHicbeu. l5pcngel 3tul'ife1t nie!)t Oll 'oft ~lf)f[)l'it

lJon 71. /tV~Pl1C;, jlJriebt fibel' Them. pamphr. p. VII 'oie übrigcn Dem~l)emiflill{l mit beu Worlcu ab: reli/luorlllll .. para11),rasis longeab ea qua Themistius utitur ratione distat, nt alius aetate multoinferior auctor esse videatur. &llcQ n. pV1ilt1]1; lJel'llrtl)eilt im SjCl'1nei3II p. 191 H. !Rofe unb 1)('Ht lämmlliel)c \}Jorcl:pl)ralcu lür ein Wert'oe~ tSot'l)onioi3, ba~ our ®rllnb 'ocr l5e!)olirn beß IDlidioel ~pbefiuf3

cOlllpilirt luorben fei. g)iefer ~l1fid)t, bit Ol)lle fie roeiter 3U begrÜnbeuId)on meUer ~lriftot. de SOIDllO etc. p. XVII I, oufgeftellt I)llt, f01l11icQ, IUR5 n. lo'1wJI; betrifft, nid)t beip~id)ten. ~ine ~~ergleidJung bel'~l'beitell %~cmiftiUiJ' Ullb IDlid)ocl'{l leI)cint l:Jidme!)r 3u er\1cbell, bapbie ~lutbenticität bel' \}JorClpl)rofe bes %1}emiftillß stunr Slueifell}nll, baliaber lie gerabe bie QueUe für IDlid)cleI getuefen ift.

8uerft uun unterfcbeibcl fie fid) ill bel' mel)Rnblullg bel3 oriftoteli:feQen %e~tel3 in 91idJts l:Jon U1l3lt'cilelbaft e(1)tell $aralJ1)rajen bes %1)e:l1\iftitlß un'o ~at feine 9lebnlk!)feit mit bell !olgcllbcn !Rüd)lcin, bic laft einer9lcccnlioll bcl3 ariflolelijd)en %c~te{\ unb nid)t einet 113atapQraje beG %I)C'miflilliJ glcid)cll. \1lud) bie mongdl)ofte äuflere mC3cll9ultg llllir'oe fein erl)eb~

lidJer ~in\\)anD ge\1en 'oie ~elltl)eit fein. Wciil mall bOll), luie Id)llen eingroller %I)cil 'ocr 113atalJl)l'Clle11 beiJ %l)emiftiuß aus ben \JIlJilofopl)enlcb,ulenl:Jer!e1nuan'oen un'o ueranloflt bod) felbft mole (ib.) ein eilt3ige13 ~itot

bei IDlohnoni'ocß, 'oie ~A:ifte113 eincr \}Jat(lpl)ralc dU\' go 113 en mlelopl)\JfnaIt3Unel)lIlell.

~lber bie 3lUei mebdJell bci %!)emi!liuß 243, 20 f. l5lJ. 01)0 1/J1,xai8~~(JXO}/m xd. 1I1t'o Q"OV'; Q n()(;;7:oq /J,rH ItE KT/.. fcQcinen freilid)fpiiter ol~ im '1. 3al)rf). entftanbell äu leilt. Obgleid) l1Un bcr 9lblo~,

'ocr fie clttl)iilt 243, 20 l5lJ. 1f(1J..[l' - 28 ~tJOl'Toq glatt aUfJge:IcQnitten 11mben fann, ift boel) bie ~dJll)eit bel' maropl)rale mi11bcftcn{lfel)r 3lUeifdl)alt gelDorben, ;Die ~lbl),'ingigfcit beß ~md)ael ~pl)clius aberuon ibr ift 'oamm bennodJ Tcjt3ul)alten.

%!Jemiftiuß unb IDlidia€l ftimmen Mt immcr lU örtlie1) i1bcrein..\)iittc nun %1)l'lltiftiIHl (bel' I{Jequcmlid)leit roegen mö\1e biefe lJ3c3eidJunngbeibel)altCII IDer'oen) (lufJ ben l5dJoliw bes mUdJae! leine \}Jal'llpl)rajc au<fammcngeftolJpell, To IUltrDe cin lolel)e?> lUerfllf)ren bei einet $arapl)rafc,'oie einen ftetig 3ujammenl)ängenben %C!t (lebl'lI luill, fid) burd) einegellliffe maul)igfcit bcr l5(l~\)etbinl:>ullg Ullb Unflarl)cit bCG .8ulammcn'1)o11gel3 Dod) irgcnDl1.lo deigcn unb illlid)ocl mürbe bcm gegenÜber ben~inbl'lld gebanfenUoret Urfprltnglid)feit marI)en miijjen. 6talt beffenle~en mir bei %l)cmiftiIl5 cine unÜbcrlreftlid)c fdJlid)te .IfIarl)cit, biceincm \JI[ogiotor folcQer 2frt nid)t 3uduh'l1Uen miire; bei mUdJ'lel b(l:gegen j1llbct fid) eine lUerlt'ol'l'enl)eit bc<3 ®e'o(\nfen{l, grobe IDlilil.ler<fliinDniITl' fciner eignCll WOl'tc linD offene Wibcl'fptite\)e, bic fici) nurertliil'cn laffen, luenll man annimmt, ball er leinen ~(lllIlIH'l1lar OUß

Page 10: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

90

Den ~(l'beilcn Ylll'ot'CI' unb Olll'{) bcizi l:utntiftiu{\ alljoll1mell!lejebtit~

beu bat.3eb lege fein bejonllCfe{\ @ellliebt baranf, barl 5t1}cmijlill{\ niele

lJotfrcffHel)c (gl'flt'imnflcn giebt, bie fid) bel !lJHebacl uidlt pllbrn. 9Jllllljel}e bie jdlarfiinnige (grgiiuSlIn!i ller nerborbenell Ql'jflotrlijebclI lIDol'le449, 20, 'oie 5tl}emiftlu5 233, 13 6p. giebt. IDlon netgleld}e 'oie flare!1luilelnClltberrel,lllng bei 5tt}emiftill'3 2l'i0, 27 f. IItit ben jel)lllicrigcnmotten be{\ !1lriftotclcß 452, 19 f. linD bel' lI11neteimtclllJlcbe btß IDli,lflael, ber biet, roo 5t1)emiftiu5 l}om !1lt'iftoteIifd)en 'te~te gau.; abgel)!,lIeAlunugen Hf, ben Ylt. auf eigene Wauft All erfrören. 'IJergleidlClt finbetfiel) I}iiufiger ariS !llofe llnnimmt 3. m. %1). AU \!lr. 450, 10. 451, 18.21ber aurl} eille birette !Uenupllllg bes 'tl}emiftiu{\ ldfll fi(l} enllcijell.

mon 'ocr 6!eDe 451, 2-12 gab e{\ .lllJd (gtWirulloen. mmuber unAlueifell}aft rid)tigell, bie %1}emiftiu?5 240, HI-241, 8 GV. gicht,fptid)t ~!riflotele{\ bier uon einer merllJeebfelung einea ,/"l,'TlXlflw, miteinem /tvl]fuivEI'fI'l.. mari) einer anbrrll, bel' ~{(ctllnber 311 Meteor.117a ()I\}mpiobQt ibo 52a (ugL 3beler Meteor. II p. 288) folgell, follbier l)on einet merllledifeIllng non (P(~VTWJlut uno Il.t,J:t'U.Ht bie !liebefein. IDlid}ael mlll giebt 130 b T,) fl~l' >:1.1. 3uerft mit ben mattenbeß 't1}emiftiuß bie rkl1tige (gdliirung; hliitet ffll1rt er bie anbete <Er~

fh'ituug an i1>. TlIil7;o ,WVEXEe; y.d" glaub! aber in bet gan3en @e:llanfenlofigfeil cine~ \ljlagiator',~ nodi baffelbe 3u fagen, oenn er fc~t

rul}ig ein roe; Et'(! '1'UU bei. Unmiltelbar baron! 13b IllerbCll 'b11l111beibe (gtlliimngell berart in einanber gellJirrt, ba~ man einfie1}t, IDlir!)ncIbaue ebcn!olvellig ben lllriftotcIcß !)ier unb Meteor. JIL 4, 2, mie biel!olllmentatorcn beß !1ltifloteleG uerftanbclI, uub bafl 91iemanb annel}mellfann, bie lUufter!)af! finte \ljarnpl}rafe %I)emiftiutl' fei (lUÖ bem unner,flänDlirl}eu @efdircibfcl 9JHd)nelß c~cerpitt.

mei 9niebacl 128b Beile 2 non unten ift ocr GaU lI/11we; Ot}p

IW,1. ~ p.v~ft'1 ",cl. galta ulluerftiinolirb, benn her liorl}eroeI}enbe GaUluar frl}on mit bem uorauloebenben (Beilc 4 tl. 11.) lI/liW 'IUtI. IjItV~/l'1 Kl/.. aIJgcfdJloffen. 9J2id}ae[ fo[ote ~lIerft bem %f)emiftiM efllJa{lfreier, unb fügte fnblUlIt obne auf bie ~onfltllction irgcnb lllelel)e 9liid'ftd}1 3u llclmHm, bic motte 't1)entHtill§,' oenUller f)in3u.

(g!lU(!tI !1lel}nIirl}e{l finbet fid) bei IDlidincll35h, IUO er feille eigellCltmorte ol}ne irgenD einen @rtmb 31veil1tal anfÜl}rt. mgf. bai. n,I.'l.I,ffi­ftEl!Ot rit.(J nut - 1ZtjOI; "VIa 7:Qs7u;a8'IÜ unb ualb barauf ; K/­

1!'l:JeltJ1'je; ,'ar: 1Z(lOI; (,f'l'Jrov sai(((J(pfhtl. ':llurl) bier baben bieillorte bes %I}emiftius, bie Allerft unflar, 'llann oenauer llJicberl)olt lUerbClt,biefe 6eIlfdlllfeit ueranlaflt.

!1luberes, l1)d{! 3u eilll'l1I Aleiti)cn 9lcfn{fnle fÜl}rl, lIlirn im %ld"folgen'llen beigebrarl}t IUCt'Den. ~[her aud) bie eben crlt'öl}nten GIenenmerben Du belll 91ad}lUcife gmi'tgcn, lJafl ~)lofc einen Gprunn mad}t,luenn er uon Dem BlIleifc[ an ltllr (g,i)ll)cil unferef.) miieblciui5 ildJ l.ler~

leiten [äjil, mlid}acI al?5 Jeine Quelle 11110 6opl}onhl-3 a[<3 ben iHe••

Page 11: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

~on ~h iitotcle~' parva natur alia. 91

laffer aI1311I(1)c1l. Ucber ben tlrlprung ber aubern lBiicQer unb oie21uloridJafi belS eopbo1lia!3 lvirb pdJ erft ellDo!.! bcltintl1ltci3 fogen loflen,IDenn 1)on bell 'ißm:apllralen bcfielbcn meflr gCbruelt 'Oorlicgcn loiro,af'$ baß biß jCl,l1 bcr ~aU ifl. 3n I1lcldJcr I.l.Bcilc ftbrigclIß !lJlidlad leille1B0rgdngcr benub1e, 3eigl bie @inlcilullg 3t1 TI, IUf~lU7r;, bet'ell ~rufall!lIDörtridJ mit ben einleiteIlDen 6d~en be!3 ~[etanber 'l!lpl)r. 311 TI. ut­rr:J'4aeror; Ühereinltilnntt.

$ic ollen laleinildien tleberlel,lllngen ~1Uß bem 13, 3a/;ll'l)nllbel'l(3ourbailt.6tal,r lat. tlehcrj. be!.! ~lriltolde6 p. 181 i.) finb [0 ilarf cor,rllmpirt, bau pe nur bn a{<3 3utletldfiige' ,\)ilißmiltel bcnulit loerDcnrönnen, 1110 iic uuter einuuber ober mit IlllbCl:lllß !lJlagllllß, ber fie oflCtccrpirl, iibercinllilltmcn 12), 3d" babe folgelIDe !!lu~gaben bellltllt: 1)Pal'va naturalia, de Coelo et Mundo, Mel;heora, de Gen. et Cor1'.,de phisieo Qmlitu. !!llll @nbe Textualia Al·ist.ol;elis. . . in Gur i 11

quadam et seribentium ae imprimentium antohaGmu lt ipli c i t e r v i ei a ta. In alma liptzensi acad. per ßaGa­larium Martinum herbipolensem impressa. S. a. fot Hd) bC3Cid)llcbiefe !!IlIßgabe mit Ma). 2) Expositiones textualos dubiorum at­que hwulontissime explanationes in lihros de Coelo et Mundo,de Gen. et 001'1'., Metheorologorum ac Parvorum uatural. . • .~{m Gnbe bei3 2. ~lßltbel3t 'ocr 3um 6d)Iui~ de anima entl,iilt: Ex­positio sublimatissiml1 Lamberti de Monte • . . ealcis metlll1.­quievit (sie) Agrippille GUr:!. pervigili Honrici Quantal eivis ejusdemVirginai partus anno 1498, eHe vero quinta monsis Oe/obris. foI.(Q.) ~Iuß lluberen G;ollll. Im: ~allliHe ß iibemrbettel tfl 3) bie ~u~{ltlbcber interpretatio vetus ed. Hieron. SGotus. VeIl. 1IHO. ~al)cr fün,bigt fie pd) rutJllIl'ellig alt .a10 Anst. lihri de anima et de his guioOllseqnuntur ad ipsmn. Ex optimis exemplaribus Graeois jnxtaliteram et tralat,iollem vetarem reGogniti. (SG.) $affelbe gilt \)011

ller ed. Venet. apud JUllctas 1562. vol. VI. (J.) !!IlI13 l>cr ~l1l6'

gllbe bei3 6coht13 l1bgebl'lldl irl mit ltlcnigert merällbcmllgen bie (al.Ueberlebung in Aristotelis op. od. raciust Gen. 1597 (Lao). ?!Bicamb bie mergfeidiung mit !!Ilbntni3 !lJlailllllti ergieil l, seigl for!lell'lle~

6h'1ll1llU Qcn ?!Berlb ber genannten ~1I~!iaben:

+ +

/\ /\Mn. Q. J. So.

ILaI).

Ma Q Itel,en 31Ual' B 'Oie! nllbel' al;3 A, Iti11lmcn ober and) 10 I)t'lllflomit A übcreill, llal~ 1111111 allllel)mcn mull, bel: orte Ucbcrfc~cr babe

12) IDic ll,\rolJen, bic .sombnin,@>tnIJl' p. 383 f· nuß l.l3otircr ~,allb,

fdJriffcn bel' inttlrprebtf,io vof,na ~n brn '!wll'ti {l!Yu lItitt~ci1tt Onb Itod, llielInr01Tectcr al{l bic aHcn ~hl{\!I(lbCll, bl~l'Cli !So\ll'balll feilte ([l'lt11iljUllltg tt)llt.

Page 12: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

92 Bur .fhitit uu'o ~tegefe

einen %e~t \)or fid) grl]abt, 'ocr äwifdleu A unh B bie !IIlitte Mert.2!:ufl n. ~lV~tl'lr; fü~te idl ällm lJ3ellJcife an 449 b 9. 17. 28 29.450 h 3. 451 b 1. 4. 452, 4. 8. 21. ~H1citt bell1cifenll wäre aud?f(bon 450, 8: 'Ht tf/] e/' XVrfNI! tl/Im. ':Dies fcbIt in E unh A,'oagegen bat Ma nod> lfvJU 1lberleut: neque sine ratione temporisentia, aeigt olfo, wie im ~Irdletl)~lotl UOll E Ma Q Ta ttl? 6V X(JOV(i'

wegen heß \)oraufge"ellhen X(Jfh'OIi au~fier unb Itltlt in E Q aud> basjeut ftnnlofe 0117:(1. gcftridJen 11111r'oe. :Die 6purell eineß eUeftifd>en mer,labreus pnb aber aud) In Ma Q un'Oerfenlibar. lBgl. 451 h 27, Wllfte ble 2eßarten non A unb B 'Oerbinben. Illel)nfid) 451, 4. :DiebanbfdJtiftlidje Uebe\'lielerung ber nom( 8IJrU 1ft aber uid)t 10 gut,bab man uldlt mit einiger !BOtftdJt aud) ble iut; veto fitt mandjeStellen tlcrwcd~en fönnte.

':Die Ueberleuung hell mntabruf! 1ft, loie filiI il1l madjfolgenbenadgen wirb, unter lJ3enubnng Im interpretatio votus 1mb cilleß ~ob.,

ber L 11betrofdlCl1'o iil}nlicQ gellJrfeu fein mnf), angefertigt. Sie lllillim &cilcnfau aur interpretatio vetus einen lei5baren %ett licbcn, flroutl)on Bufiiben, ~rniil'ullgen, Umfd)reibullgI'n unb ilt iolglicQ iÜr bieStritif of,me mJertf}.

Bur 3lveiten l'jlll1lilie ltef]cn cnbHd) ebenion9.i in nli~etet ober ent,ierntetel' merIVlltlbtfd)aft, bie 1)011 mir ol]ne fonberlid)l'n &clllinn \Jer.glidJenen !!luilgaoen uon !!mHl~, 3ftngt., (;5;amotlll{l, 6t)fbur!1, (;5;a Itlll,bontlß, bu mal. !Bon bieien llli~etll fidJ 6l}lb, IInb bu mo[ (llll meiftenber l'jnmilie A, bielen aber nirlienM 2ei(larlen, bie nid)t auG einer berlJon !8eUer \)erglid)encn ,t)onbfd).i\lcn erWil't lverben fOlll1ten.

\![n !8ettcrfl 9Iu{lgabc fdilie\ll jid) foDaun !8l1ffcmatct in bel' ':Dibot'.IdJen I](usgabe 10 eng an, hllfJ er 18. in n. tn'~ftllF; nur alt 8 6tellel1!;Ion !8f. abweidlt. 449 b 4: !8f.] 1IE(!t' lll'~tlllt; Y.11l' 7;/);' {II'/I­

f.lO),ellE/11 Aensov u' lJ3u. 450, 3: "01 7;VV mn. h 21: l!/I./] t;rrm!

nut' !8u. 4~1 b16: lirflla] 6Tf(!OI !8n. -17: 7lg0rf(JC01'] 1T(1Ih:1(J1I1!

}!1U. 452, 20: JiB] (:J !llll. 452, 23: Z] B !Un. b 19: 7;0] [(1811. }!~lln blefen 8 ~lbll)cid)unlicl\ finD 5 nUß A anigenonullcll, unbJluar 4 aUß E Y, niimlit'b 4::1 1 b 16. 17. 452/ 23. b 19, mit Hn,redit, mie pd) oie~ im ijolgcnDen 3figen lvirb, fine auß E 11l1dJ cilif1tcl'merglciwung unb iilmeil1flhnmCltb mit %1]cmiftill'3, offenbar mit 91edll(450, 3); eine (450 h 21) a[~ bloflc !Berbclierung eincs :Drucflel)lerßbei !8t/ bCl1n mit Den Übrigcn 1ll1lßgaben uub Ucbcrfc~ungen ~at auel)!8etfer!3 .~anDe~el1lvlol', oatl fiit mit'b AU ue.gleicQcn ~m Dr. 3.!!tflvcrfon In !Bcl'nn oie l'jreunbHdlMt [)llltc/ t;rj'iov y,ul ~(iiOp, unooa !BrUer felue mariante bier,lu angiebt, milffen oie .\:>altbfcQriltellebcniollß ilbminftill111lrn; fÜt E fagt e~ au~brfldlif~ ~Ju, ~il1lltl1[ (449b 4) 1ft hie 2e5art aller .panbfd)tlftelt IInb ~I1I5gl1bCll (mit ~n':;l1l1llllte

VOll M) lvieber 1),Crgef!t'lll; 452, 20 mit ber .p,lIlbfcl)rift I, IIllb bell~olltlllelltalorelt bie ein,lln mönlidie 2eflatlllufgellommen IDorbell. ,ßierAIIfilme lIod) 452, 27, roo auf Q!l'unb l1berlJl111iger !Berglci([)llllg E'~

Page 13: ]ur lliritilf nb (lEft!Wft 2lrillt tdcs' (parva naturalia). · 2010. 12. 17. · ]ur lliritilf "nb (lEft!Wft Ron 2lrillt1tdcs' Jtl:(li 'bQV XOf,VIDV aro[to./,;ot; xal, ljIvxiil; EPTO)'}J

uen ~ldlfolcleß' parva. naturalia. 93

\)Oll lBu. eht uuglüdlil:bcr lSerbcfierung~uol'fcbfa!J ßelllad)l liMo. ~m

@all~cll gel}t affo biefe ~u~g{lbc nid)! fiber lBf. binall>3, in ber 311;tet'pllllction bllgegen ift ein 'jJortfwritt Ih1l1tbnr Qn~llcdcnllcil. ~llld;

lBllffclIlatrt'9 neuc l!~crgleiwun{l UOll E in bet praefatio illlr ~ibol'.

fd)cn iltu5gaIJc irt nut fÜr lucnige !Stellcn l}OIl lBcbcutulIg, cbcnfo mie~(fd)erfon'3 ISctgleidHllIg bcr ~Iutl}elllicll ~Mtcr\'J. ';l)iefe ISngteidJIlllgcnbabcn freilid) in fofern OOidJtigfeit, nl<3 fie ilcigclt, bafJ im ~ill3clncn

lBcrfcr'-3 BIl\:lcrItifj'igfcit \:lid 311 lUllnfd)cl1 übrig leiflt, barl nber in lvid"ligen 'jJiiUcll unb im groflcn ~lcm3ell ber !Illeifter Iiel} nicbt uedeugnct.

(g:. f.)~. 3te 11 b c11 tl} nl.