Warszawa 2011

Umowyw obrociegospodarczym

pod redakcją Andrzeja KochaJacka Napierały

2. wydanie

�

SpiS treści

Wykaz skrótów  ........................................................................................................................... 19

Rozdział pierwszyUmowy gospodarcze. Część ogólna  ....................................................................................... 23

  I. Uwagi wstępne  .............................................................................................................. 23  II. Swoboda umów gospodarczych  ................................................................................. 23  III. Zawarcie umowy gospodarczej  .................................................................................. 27  IV. Charakter prawny czynności przygotowujących zawarcie umowy  .................... 31  V. Wzorce umów  ................................................................................................................ 41  VI. Wykonanie umów handlowych  ................................................................................. 47  VII. Przedawnienie roszczeń  .............................................................................................. 51    Literatura  ........................................................................................................................ 54

Rozdział drugiUmowy handlowe w obrocie transgranicznym: problematyka kolizyjnoprawna i jurysdykcyjna  .......................................................................................... 56

  I. Zagadnienia wstępne  ................................................................................................... 561. Zakres przedmiotowy  ............................................................................................. 562. Źródła prawa prywatnego międzynarodowego w polskim porządku

prawnym  ................................................................................................................... 572.1. Ustawodawstwo polskie  .................................................................................. 572.2. Akty prawne Unii Europejskiej  ...................................................................... 582.3. Umowy międzynarodowe (bilateralne i multilateralne)  ............................ 59

  II. Wybrane zagadnienia ogólne prawa prywatnego międzynarodowego  ............. 591. Kwalifikacja pojęć występujących w przepisach prawa prywatnego

międzynarodowego  ................................................................................................. 592. Odesłanie  ................................................................................................................... 603. Klauzula porządku publicznego (ordre public, public policy) ............................... 614. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie  ........................................................ 62

  III. Prawo właściwe dla zdolności prawnej i zdolności do czynności  prawnych osób fizycznych  .......................................................................................... 631. Regulacja ogólna  ...................................................................................................... 632. Regulacje szczególne  ............................................................................................... 64

  IV. Prawo właściwe dla osób prawnych  .......................................................................... 65

�

  V. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych  .......................................................... 661. Uwagi wstępne  ......................................................................................................... 662. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według  

rozporządzenia Rzym I  ........................................................................................... 682.1. Przedmiotowy zakres zastosowania  .............................................................. 682.2. Swoboda wyboru prawa  .................................................................................. 712.3. Prawo właściwe w przypadku braku wyboru prawa  

– regulacja ogólna  ............................................................................................. 722.4. Regulacje szczególne  ........................................................................................ 74

2.4.1. Umowy przewozu  .................................................................................. 742.4.2. Umowy konsumenckie  .......................................................................... 752.4.3. Umowy ubezpieczenia  ........................................................................... 76

2.5. Niektóre inne regulacje kolizyjnoprawne  .................................................... 782.5.1. Porozumienie stron i ważność materialna umowy  ........................... 782.5.2. Zakres statutu kontraktowego  .............................................................. 782.5.3. Przelew wierzytelności oraz subrogacja umowna  ............................ 79

3. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według  konwencji rzymskiej  ................................................................................................ 79

4. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według ustawy  prawo prywatne międzynarodowe  ...................................................................... 81

  VI. Prawo właściwe dla formy umów zobowiązaniowych  .......................................... 831. Uwagi wstępne  ......................................................................................................... 832. Ważność formalna umów zobowiązaniowych według  

rozporządzenia Rzym I  ........................................................................................... 833. Forma umów zobowiązaniowych według konwencji rzymskiej  .................... 84

  VII. Prawo właściwe dla przedawnienia roszczeń wynikających z zobowiązań umownych  ..................................................................................................................... 85

 VIII. Jurysdykcja, uznawanie i wykonywanie orzeczeń  ................................................. 851. Ustawodawstwo polskie  ......................................................................................... 852. Prawo Unii Europejskiej i umowy międzynarodowe  ........................................ 86

2.1. Jurysdykcja sądów państw członkowskich Unii Europejskiej  według rozporządzenia 44/2001  ..................................................................... 88

2.2. Uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądowych (informacje podstawowe) ...................................................................................................... 91

2.3. Wykonywanie zagranicznych orzeczeń arbitrażowych  (wzmianka)  ......................................................................................................... 92

    Literatura  ........................................................................................................................ 93

Rozdział trzeciUmowa międzynarodowej sprzedaży towarów  .................................................................. 94

  I. Wprowadzenie  .............................................................................................................. 94  II. Zastosowanie konwencji o umowach międzynarodowej  

sprzedaży towarów  ...................................................................................................... 941. Umowa sprzedaży towarów  .................................................................................. 952. Siedziba przedsiębiorcy  ........................................................................................... 96

�

  III. Zawarcie umowy międzynarodowej sprzedaży towarów  .................................... 961. Uwaga ogólna  ........................................................................................................... 962. Oferta  ......................................................................................................................... 96

2.1. Treść oferty  ......................................................................................................... 962.2. Cofnięcie i odwołanie oferty  ........................................................................... 97

3. Reakcje adresata oferty  ............................................................................................ 973.1. Odrzucenie oferty  ............................................................................................. 973.2. Zmiany treści oferty  .......................................................................................... 983.3. Milczenie adresata oferty  ................................................................................. 98

  IV. Źródła treści stosunku zobowiązaniowego  .............................................................. 981. Treść umowy  ............................................................................................................. 992. Postanowienia konwencji  ....................................................................................... 993. Prawo krajowe  ........................................................................................................ 1004. Zwyczaje i praktyki handlowe  ............................................................................. 1015. Dyrektywy interpretacyjne  .................................................................................. 101

  V. Naruszenie zobowiązania jako przesłanka odpowiedzialności  .......................... 102  VI. Zakres odpowiedzialności  ......................................................................................... 103

1. Żądanie wykonania zobowiązania  ...................................................................... 1032. Obniżenie ceny  ....................................................................................................... 1043. Odsetki  ..................................................................................................................... 1044. Odstąpienie od umowy  ......................................................................................... 1055. Odszkodowanie  ...................................................................................................... 105

    Literatura  ...................................................................................................................... 108

Rozdział czwartyUmowa o roboty budowlane  ................................................................................................. 110

  I. Podstawy prawne  ........................................................................................................ 110  II. Kwalifikacja prawna umowy  .................................................................................... 110

1. Nazwa i definicja umowy  ..................................................................................... 1102. Charakter umowy  .................................................................................................. 1113. Strony umowy  ........................................................................................................ 111

3.1. Inwestor  ............................................................................................................ 1113.2. Wykonawca  ...................................................................................................... 1123.3. Podwykonawca ................................................................................................ 1123.4. Wielkie organizacje budowlane  .................................................................... 1123.5. Deweloper  ........................................................................................................ 113

  III. Zawarcie umowy  ......................................................................................................... 113  IV. Treść umowy i sytuacja prawna stron  ..................................................................... 114

1. Obowiązki inwestora  ............................................................................................. 1141.1. Przygotowanie robót budowlanych ............................................................. 1141.2. Współdziałanie przy wykonywaniu budynku  ........................................... 1151.3. Zakończenie budowy i odebranie obiektu  ................................................. 115

2. Obowiązki wykonawcy  ......................................................................................... 1152.1. Zabezpieczenie terenu budowy  ................................................................... 1152.2. Wykonanie obiektu  ......................................................................................... 1162.3. Oddanie do użytku wybudowanego obiektu budowlanego  .................. 116

�

3. Zapłata wynagrodzenia  ........................................................................................ 1173.1. Określenie wysokości wynagrodzenia  ........................................................ 1173.2. Wynagrodzenie kosztorysowe  ...................................................................... 1173.3. Wynagrodzenie ryczałtowe  ........................................................................... 118

  V. Zakończenie umowy  .................................................................................................. 1181. Odstąpienie od umowy  ......................................................................................... 118

1.1. Odstąpienie z określonych powodów  ......................................................... 1181.2. Odstąpienie bez podania powodów  ............................................................ 119

  VI. Odpowiedzialność stron  ............................................................................................ 1191. Odpowiedzialność za wady  ................................................................................. 120

1.1. Wadliwe wskazówki, materiały lub urządzenia  ........................................ 1201.2. Wadliwość obiektu budowlanego  ................................................................ 1201.3. Rękojmia  ........................................................................................................... 121

  VII. Przedawnienie roszczeń  ............................................................................................ 121 VIII. Gwarancja zapłaty za roboty budowlane  ............................................................... 122

1. Koszty gwarancji zapłaty  ...................................................................................... 1222. Sposoby gwarancji zapłaty  ................................................................................... 1233. Prawo odstąpienia wobec braku gwarancji zapłaty  ......................................... 124

    Literatura  ...................................................................................................................... 124

Rozdział piątyUmowa leasingu  ...................................................................................................................... 126

  I. Wprowadzenie  ............................................................................................................ 126  II.  Essentialia negotii umowy leasingu  ........................................................................... 127  III. Wykonanie umowy leasingu  ..................................................................................... 128  IV. Opcja leasingowa  ........................................................................................................ 132  V. Inne zagadnienia  ......................................................................................................... 133    Literatura  ...................................................................................................................... 133

Rozdział szóstyUmowa agencyjna  ................................................................................................................... 135

  I. Podstawa prawna  ........................................................................................................ 135  II. Zawarcie umowy  ......................................................................................................... 135

1. Strony umowy  ........................................................................................................ 1352. Forma umowy  ......................................................................................................... 1363. Treść umowy  ........................................................................................................... 136

3.1.  Essentialia negotii  .............................................................................................. 1363.2.  Accidentalia negotii  ............................................................................................ 137

  III. Wykonywanie zobowiązania  .................................................................................... 1381. Umocowanie agenta  .............................................................................................. 1382. Obowiązek lojalności  ............................................................................................. 1393. Obowiązki współdziałania przy wykonywaniu umowy agencji  ................... 1394. Prowizja agenta  ...................................................................................................... 139

4.1. Prowizja jako postać wynagrodzenia  .......................................................... 1394.2. Wysokość prowizji  .......................................................................................... 140

�

4.3. Rodzaje prowizji .............................................................................................. 1414.3.1. Prowizja zwykła  .................................................................................... 1414.3.2. Prowizja jako sankcja naruszenia prawa wyłączności  ................... 1414.3.3. Prowizja od umowy zawartej po rozwiązaniu  

umowy agencyjnej ................................................................................ 1414.3.4. Prowizja del credere  ................................................................................ 141

4.4. Nabycie prawa do prowizji  ........................................................................... 142  IV. Wygaśnięcie stosunku prawnego agencji  ............................................................... 143

1. Wypowiedzenie umowy  ....................................................................................... 1431.1. Wypowiedzenie z zachowaniem terminów  ............................................... 1431.2. Wypowiedzenie bez zachowania terminów wypowiedzenia  ................. 1431.3. Skutki wypowiedzenia  ................................................................................... 143

1.3.1. Odszkodowanie  .................................................................................... 1431.3.2. Wypowiedzenie a ograniczenie działalności konkurencyjnej  ....... 144

2. Obowiązek zapłaty świadczenia wyrównawczego  .......................................... 144    Literatura  ...................................................................................................................... 145

Rozdział siódmyUmowa komisu  ........................................................................................................................ 146

  I. Treść umowy komisu  .................................................................................................. 146  II. Komis kupna  ................................................................................................................ 147

1. Relacja między komisantem a sprzedawcą  ........................................................ 1472. Relacja między komisantem a komitentem  ....................................................... 147

2.1. Sytuacja prawna komisanta  .......................................................................... 1472.2. Sytuacja prawna komitenta  ........................................................................... 148

  III. Komis sprzedaży  ......................................................................................................... 1491. Relacja między komisantem a komitentem  ....................................................... 1492. Relacja między komisantem a kupującym  ......................................................... 150

2.1. Nabycie własności rzeczy przez kupującego  ............................................. 1502.2. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej  

przez komisanta  .............................................................................................. 1502.2.1. Reguła ogólna  ........................................................................................ 1502.2.2. Uwolnienie komisanta od odpowiedzialności  ................................. 150

3. Relacja między komitentem a kupującym  ......................................................... 152    Literatura  ...................................................................................................................... 152

Rozdział ósmyUmowa dealerska (wyłącznej koncesji handlowej, dystrybucji wyłącznej)  ............... 153

    Literatura  ...................................................................................................................... 156

Rozdział dziewiąty Umowa franchisingowa  ......................................................................................................... 157

  I. Założenia i cele gospodarcze  ..................................................................................... 157  II. Definicja i charakterystyka umowy franchisingowej  ........................................... 158    Literatura  ...................................................................................................................... 160

10

Rozdział dziesiątyUmowa przewozu rzeczy  ....................................................................................................... 161

  I. Źródła  ............................................................................................................................ 161  II. Umowa przewozu  ....................................................................................................... 162

1. Zawarcie umowy przewozu  ................................................................................. 1622. Strony umowy  ........................................................................................................ 1623. Treść umowy  ........................................................................................................... 163

  III. Wykonywanie umowy przewozu  ............................................................................ 1631. Obowiązki przewoźnika  ....................................................................................... 1632. Obowiązki wysyłającego ....................................................................................... 1653. Prawa i obowiązki odbiorcy  ................................................................................. 165

  IV. Odpowiedzialność przewoźnika za szkody transportowe  .................................. 1661. Szkody transportowe  ............................................................................................. 1662. Okoliczności uwalniające przewoźnika od odpowiedzialności  ..................... 1673. Odszkodowanie  ...................................................................................................... 168

    Literatura  ...................................................................................................................... 168

Rozdział jedenastyUmowa spedycji  ...................................................................................................................... 170

  I. Wprowadzenie  ............................................................................................................ 170  II. Usługi spedycyjne  ....................................................................................................... 170  III. Obowiązki stron umowy  ........................................................................................... 172  IV. Odpowiedzialność kontraktowa spedytora  ........................................................... 173  V. Zabezpieczenie i przedawnienie roszczeń  ............................................................. 174    Literatura  ...................................................................................................................... 175

Rozdział dwunastyUmowa ubezpieczenia  ............................................................................................................ 176

  I. Istota i kwalifikacja prawna umowy ubezpieczenia  ............................................. 1761. Pojęcie umowy ubezpieczenia  ............................................................................. 1762. Zdarzenie losowe i wypadek ubezpieczeniowy  ............................................... 1773. Interes ubezpieczeniowy  ...................................................................................... 1784. Umowa jako źródło powstania stosunku prawnego ubezpieczenia  ............. 1795. Inne cechy umowy ubezpieczenia  ...................................................................... 180

  II. Zawarcie umowy ubezpieczenia  .............................................................................. 1811. Oferta zawarcia umowy ubezpieczenia i jej przyjęcie  ..................................... 181

1.1. Ofertowy tryb zawarcia umowy ubezpieczenia  ........................................ 1811.2. Procedura zawierania umowy ubezpieczenia w przypadku

wprowadzenia przez zakład ubezpieczeń zmian w ofercie  .................... 1822. Zawarcie umowy ubezpieczenia w innych trybach  ......................................... 1833. Obowiązki ubezpieczyciela przy zawieraniu umowy  ..................................... 1834. Zawarcie umowy ubezpieczenia a rozpoczęcie świadczenia ochrony

ubezpieczeniowej  ................................................................................................... 1845. Obowiązek zawierania ustawowo wskazanych umów ubezpieczenia  ........ 184

11

  III. Strony umowy ubezpieczenia i podmioty związane ze stosunkiem  prawnym ubezpieczenia  ............................................................................................ 1861. Ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń)  ................................................................. 1872. Ubezpieczający  ....................................................................................................... 1873. Inne podmioty związane ze stosunkiem prawnym ubezpieczenia  .............. 188

3.1. Ubezpieczony  .................................................................................................. 1883.2. Uposażony ........................................................................................................ 1893.3. Poszkodowany w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej ............... 190

  IV. Świadczenia ubezpieczyciela  .................................................................................... 1901. Świadczenie ochrony ubezpieczeniowej  ........................................................... 190

1.1. Wartość ubezpieczeniowa  .............................................................................. 1911.2. Suma ubezpieczenia  ....................................................................................... 1911.3. Nadubezpieczenie i niedoubezpieczenie. Systemy  

odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.  Ubezpieczenie podwójne  .............................................................................. 192

1.4. Franszyzy: integralna i redukcyjna. Udział własny  .................................. 1932. Świadczenie pieniężne ubezpieczyciela  ............................................................. 194

2.1. Świadczenie pieniężne w ubezpieczeniach osobowych  .......................... 1942.2. Świadczenie pieniężne w ubezpieczeniach majątkowych  ....................... 1942.3. Termin spełnienia świadczenia pieniężnego. Przedawnienie  

roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela  ............................................ 195  V. Świadczenie ubezpieczającego – zapłata składki ubezpieczeniowej  ................. 196

1. Uwagi ogólne  .......................................................................................................... 1962. Zmiana wysokości składki w czasie stosunku prawnego ubezpieczenia  ..... 197

  VI. Powinności ubezpieczającego  ................................................................................... 1981. Pojęcie powinności  ................................................................................................. 1982. Wybrane powinności nałożone na ubezpieczającego przez ustawę  ............. 199

  VII. Zakończenie stosunku prawnego ubezpieczenia  .................................................. 2011. Odstąpienie od umowy ubezpieczenia i jej wypowiedzenie.  

Spełnienie świadczeń jako przyczyna wygaśnięcia stosunku prawnego ubezpieczenia .......................................................................................................... 201

2. Unicestwienie przedmiotu ochrony ubezpieczeniowej  ................................... 202    Literatura  ...................................................................................................................... 203

Rozdział trzynastyUmowy zawierane przez brokera ubezpieczeniowego  ................................................... 204

  I. Uwagi wstępne  ............................................................................................................ 204  II. Pośrednictwo ubezpieczeniowe  ............................................................................... 205

1. Pojęcie pośrednictwa  ............................................................................................. 2052. Typologie pośrednictwa  ........................................................................................ 2053. Pośrednictwo ubezpieczeniowe  ........................................................................... 206

  III. Umowa brokerska  ....................................................................................................... 2071. Pojęcie umowy brokerskiej  ................................................................................... 2072. Strony umowy  ........................................................................................................ 2093. Specyfika umowy brokerskiej – mechanizm wynagradzania brokera  .......... 209

12

4. Obowiązki brokera ubezpieczeniowego  ............................................................ 2104.1. Obowiązek podjęcia starań o zawarcie umowy ubezpieczenia  .............. 2104.2. Obowiązek udzielenia rekomendacji  .......................................................... 2114.3. Obowiązek lojalności  ...................................................................................... 2124.4. Obowiązek stosowania się do wskazówek ubezpieczającego  ................. 2124.5. Obowiązek zachowania tajemnicy  .............................................................. 2124.6. Klauzula del credere  .......................................................................................... 213

5. Obowiązki zleceniodawcy brokera ubezpieczeniowego  ................................. 2135.1. Obowiązek współdziałania  ........................................................................... 2135.2. Obowiązek zapłaty wynagrodzenia brokerowi ubezpieczeniowemu

w razie odmowy zawarcia lub w razie niewykonania umowy ubezpieczenia  .................................................................................................. 214

5.3. Obowiązek zachowania wyłączności  .......................................................... 2156. Możliwość zawarcia jednostronnie zobowiązującej umowy brokerskiej  ..... 2157. Kwalifikacja prawna umowy brokerskiej  ........................................................... 215

  IV. Porozumienie prowizyjne  .......................................................................................... 2161. Dopuszczalność zawierania porozumień prowizyjnych ................................. 2162. Zawarcie porozumienia prowizyjnego  .............................................................. 2173. Obowiązki ubezpieczyciela  .................................................................................. 2184. Kwalifikacja prawna porozumienia prowizyjnego  .......................................... 219

  V. Powiązanie pomiędzy umową brokerską oraz porozumieniem  prowizyjnym  ................................................................................................................ 219

    Literatura  ...................................................................................................................... 220

Rozdział czternasty Umowa składu  ......................................................................................................................... 221

  I. Podstawa prawna  ........................................................................................................ 221  II. Kwalifikacja umowy składu  ...................................................................................... 221  III. Obowiązki stron umowy składu  .............................................................................. 223

1. Obowiązek pieczy nad rzeczą  .............................................................................. 2232. Obowiązek konserwacji  ........................................................................................ 2243. Obowiązek udostępnienia składającemu pomieszczeń składowych  ............ 2254. Obowiązki ochrony interesu składającego  ........................................................ 225

4.1. Obowiązek zawiadamiania składającego  ................................................... 2254.2. Obowiązek ubezpieczenia rzeczy  ................................................................ 2254.3. Obowiązek zabezpieczenia praw składającego  ......................................... 226

5. Obowiązek zwrotu składowanej rzeczy  ............................................................ 2266. Obowiązek wydania pokwitowania  ................................................................... 2267. Obowiązek wydania dowodu składowego  ....................................................... 2278. Obowiązek zapłaty wynagrodzenia  ................................................................... 229

  IV. Odpowiedzialność przedsiębiorcy składowego  .................................................... 230  V. Wygaśnięcie, zabezpieczenie i przedawnienie roszczeń  ...................................... 230    Literatura  ...................................................................................................................... 231

13

Rozdział piętnastySpółka cywilna  ......................................................................................................................... 233

  I. Konstrukcja prawna i zastosowanie spółki cywilnej  ............................................ 2331. Charakterystyka ogólna  ........................................................................................ 233

  II. Umowa spółki cywilnej  .............................................................................................. 2341. Obligacyjny stosunek spółki cywilnej  ................................................................ 2342. Wspólny cel gospodarczy  ...................................................................................... 2353. Obowiązek działania wspólników  ...................................................................... 2364. Obowiązek wniesienia wkładów  ......................................................................... 2375. Wielkość wkładów  ................................................................................................. 238

  III. Stosunki wewnętrzne i zewnętrzne spółki cywilnej  ............................................. 239  IV. Majątek spółki (wspólny majątek wspólników)  .................................................... 239  V. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki  ............................................................ 241  VI. Reprezentowanie spółki w stosunkach zewnętrznych  ........................................ 242  VII. Prowadzenie spraw spółki  ........................................................................................ 244 VIII. Pozostałe prawa i obowiązki wspólników  .............................................................. 246

1. Prawa majątkowe  ................................................................................................... 2462. Prawo do podziału i wypłaty zysku  .................................................................... 2463. Uprawnienie do otrzymania części majątku w przypadku  

wystąpienia ze spółki  ............................................................................................. 2484. Uprawnienia do otrzymania części majątku w przypadku  

rozwiązania spółki  ................................................................................................. 2495. Obowiązki majątkowe ............................................................................................ 249

  IX. Zmiana umowy spółki i jej składu osobowego  ...................................................... 2501. Zmiana postanowień umowy  .............................................................................. 2502. Zmiana składu osobowego spółki  ....................................................................... 250

  X. Rozwiązanie spółki  ..................................................................................................... 251    Literatura  ...................................................................................................................... 252

Rozdział szesnastyUmowa spółki cichej  .............................................................................................................. 253

    Literatura  ...................................................................................................................... 255

Rozdział siedemnastyCzynności bankowe  ................................................................................................................ 257

  I. Zagadnienia ogólne  .................................................................................................... 2571. Istota działalności bankowej  ................................................................................. 2572. Pojęcie banku  .......................................................................................................... 2583. Pojęcia pokrewne  ................................................................................................... 2584. Nadzór nad działalnością bankową  .................................................................... 2605. Bank jako przedsiębiorca  ...................................................................................... 2606. Reglamentacja działalności bankowej  ................................................................ 2617. Ochrona nazwy „bank” i „kasa”  .......................................................................... 2618. Uprzywilejowana pozycja banków  ..................................................................... 2629. Pojęcie i rodzaje czynności bankowych  .............................................................. 263

14

10. Monopol banków na świadczenie niektórych usług finansowych  ............... 26610.1. Uwagi ogólne  ................................................................................................ 26610.2. Bezwzględna wyłączność banków w zakresie przyjmowania

depozytów  ..................................................................................................... 26610.3. Wyłączność banków w dziedzinie kreacji pieniądza  .............................. 26710.4. Wątpliwy monopol banków w dziedzinie kredytowania  ...................... 26710.5. Nieskuteczność zakazu udzielania kredytów przez podmioty

niebankowe  .................................................................................................... 26910.6. Sankcje cywilne za naruszenie wyłączności usługowej banków  ......... 270

  II. Rachunki bankowe  ..................................................................................................... 2711. Wieloznaczność pojęcia „rachunek bankowy”  ................................................. 2712. Przymus posiadania rachunku bankowego  ....................................................... 2713. Rodzaje rachunków bankowych  ......................................................................... 2744. Prawna charakterystyka umowy rachunku bankowego  ................................. 2755. Treść umowy  ........................................................................................................... 277

5.1. Elementy podstawowe  ................................................................................... 2775.2. Elementy dodatkowe  ...................................................................................... 2785.3. Oprocentowanie środków na rachunku  ..................................................... 2795.4. Termin zwrotu  ................................................................................................. 2805.5. Prawny charakter debetu  ............................................................................... 2815.6. Ograniczenie swobody dysponowania środkami na rachunku  ............. 2815.7. Tajemnica bankowa  ......................................................................................... 282

6. Odpowiedzialność stron  ....................................................................................... 2837. Zakończenie stosunku rachunku bankowego  ................................................... 285

  III. Rozliczenia pieniężne  ................................................................................................. 2861. Zasady wykonywania zobowiązań pieniężnych  .............................................. 2862. Źródła regulacji rozliczeń przeprowadzanych za pośrednictwem  

banków  ..................................................................................................................... 2873. Zasady przeprowadzania rozliczeń za pośrednictwem banków  ................... 2884. Formy rozliczeń za pośrednictwem banków  ..................................................... 289

4.1. Uwagi ogólne  ................................................................................................... 2894.2. Płatność gotówkowa  ....................................................................................... 2894.3. Czek gotówkowy ............................................................................................. 2904.4. Czek rozrachunkowy  ..................................................................................... 2904.5. Polecenie przelewu  ......................................................................................... 2914.6. Polecenie zapłaty  ............................................................................................. 2924.7. Karty płatnicze  ................................................................................................. 2934.8. Akredytywa  ...................................................................................................... 295

5. Miejsce i data zapłaty w rozliczeniach bezgotówkowych  ............................... 2966. Odpowiedzialność za nieterminowe lub nieprawidłowe  

przeprowadzenie rozliczenia  ............................................................................... 298  IV. Czynności o charakterze kredytowym  .................................................................... 299

1. Umowa kredytu bankowego  ................................................................................ 2991.1. Nazwa  ............................................................................................................... 2991.2. Definicja ustawowa  ........................................................................................ 300

1�

1.3. Strony umowy  ................................................................................................. 3001.4. Zdolność kredytowa  ....................................................................................... 3011.5. Prawne zabezpieczenie spłaty kredytu  ....................................................... 3021.6. Istota umowy  ................................................................................................... 3031.7. Celowość kredytu  ........................................................................................... 3041.8. Oddanie do dyspozycji, wykorzystanie i spłata kredytu  ......................... 3051.9. Oprocentowanie kredytu  .............................................................................. 306

1.10. Obniżenie kwoty kredytu lub wypowiedzenie umowy  .......................... 3071.11. Odpowiedzialność stron  ................................................................................ 308

2. Pożyczka bankowa  ................................................................................................. 3092.1. Uwagi ogólne  ................................................................................................... 3092.2. Przedmiot i sposób wydania pożyczki pieniężnej  .................................... 3092.3. Zasadnicze obowiązki stron  .......................................................................... 3102.4. Odstąpienie od umowy  ................................................................................. 3112.5. Cel pożyczki  ..................................................................................................... 3112.6. Odpłatność i terminowość pożyczki bankowej  ......................................... 3112.7. Odpowiedzialność stron  ................................................................................ 312

3. Kredyt bankowy a pożyczka bankowa  ............................................................... 312    Literatura  ...................................................................................................................... 314

Rozdział osiemnastyUmowa gwarancji bankowej  ................................................................................................. 316

  I. Pojęcie i charakterystyka ogólna  .............................................................................. 316  II. Funkcja gospodarcza i sposób realizacji gwarancji  ............................................... 317  III. Płaszczyzny posługiwania się zabezpieczeniem gwarancyjnym  ....................... 318  IV. Umowa jako źródło stosunku gwarancji bankowej  .............................................. 319  V. Treść umowy gwarancji bankowej  ........................................................................... 319  VI. Właściwości umowy i stosunku gwarancji bankowej  ........................................... 320  VII. Aktualizacja powinności zapłaty  .............................................................................. 321 VIII. Przyczyny wygaśnięcia zobowiązania gwarancji bankowej  ............................... 323    Literatura  ...................................................................................................................... 323

Rozdział dziewiętnastyUmowy związane z obrotem instrumentami finansowymi na rynku kapitałowym  ........................................................................................................... 325

  I. Pojęcie rynku kapitałowego  ...................................................................................... 325  II. Umowy związane z obrotem pierwotnym i pierwszą ofertą publiczną  

papierów wartościowych (underwriting)  ................................................................. 3271. Umowa o oferowanie instrumentów finansowych  .......................................... 3282. Umowa o subemisję inwestycyjną  ...................................................................... 3333. Umowa o subemisję usługową  ............................................................................ 337

  III. Umowy związane z wtórnym obrotem papierami wartościowymi  ................... 3391. Umowa o wykonywanie zleceń nabycia lub zbycia instrumentów

finansowych  ............................................................................................................ 3402. Umowa o zarządzanie portfelem instrumentów finansowych  ...................... 343

    Literatura  ...................................................................................................................... 346

1�

Rozdział dwudziestyUmowy licencyjne o korzystanie z elektronicznych baz danych  .................................. 348

  I. Wprowadzenie  ............................................................................................................ 348  II. Bazy danych jako dobro chronione za pośrednictwem praw własności

intelektualnej  ............................................................................................................... 349  III. Charakterystyka umowy licencyjnej o korzystanie z elektronicznych  

baz danych  ................................................................................................................... 352  IV. Prawa i obowiązki stron umowy licencyjnej  .......................................................... 353

1. Obowiązki licencjodawcy  ..................................................................................... 3531.1. Obowiązek zapewnienia dostępu do bazy danych  .................................. 3531.2. Obowiązek udostępniania zawartości o określonych  

właściwościach  ................................................................................................ 3531.3. Pozostałe obowiązki licencjodawcy  ............................................................. 355

2. Obowiązki licencjobiorcy  ...................................................................................... 3552.1. Obowiązek korzystania z bazy danych w sposób określony  

w umowie  ......................................................................................................... 3552.2. Dopuszczalność kontraktowego ograniczania  

tzw. dozwolonego użytku  ............................................................................. 3582.3. Obowiązek zapłaty opłat licencyjnych  ........................................................ 3592.4. Inne obowiązki licencjobiorcy ....................................................................... 360

  V. Odpowiedzialność za nienależyte wykonanie zobowiązania  ............................. 3611. Odpowiedzialność licencjodawcy  ........................................................................ 3612. Odpowiedzialność licencjobiorcy  ........................................................................ 363

  VI. Zakończenie stosunku licencji  .................................................................................. 3641. Wypowiedzenie umowy licencyjnej  ................................................................... 3642. Obowiązki stron po ustaniu umowy licencyjnej  .............................................. 3653. Prawo właściwe  ...................................................................................................... 366

    Literatura  ...................................................................................................................... 367

Rozdział dwudziesty pierwszyUmowy dotyczące oprogramowania  ................................................................................... 368

  I. Wprowadzenie  ............................................................................................................ 368  II. Umowy licencyjne o korzystanie z programów standardowych – wybrane

zagadnienia  .................................................................................................................. 369  III. Umowy o stworzenie, wdrożenie oraz korzystanie z oprogramowania  ........... 374  IV. Aktualizacja i serwisowanie oprogramowania, wsparcie  

dla użytkowników  ...................................................................................................... 381  V. Umowa o przechowanie kodu oprogramowania  .................................................. 382    Literatura  ...................................................................................................................... 383

Rozdział dwudziesty drugiZapis na sąd polubowny  ........................................................................................................ 384

  I. Uwagi wprowadzające  ............................................................................................... 384  II. Zakres spraw, które mogą być poddane pod rozstrzygnięcie  

sądu polubownego  ..................................................................................................... 387  III. Charakter prawny zapisu na sąd polubowny  ........................................................ 388

1�

  IV. Typologia zapisów na sąd polubowny  .................................................................... 389  V. Forma zapisu na sąd polubowny  ............................................................................. 390  VI. Treść zapisu na sąd polubowny  ................................................................................ 391

1. Treść obligatoryjna  .................................................................................................. 3912. Treść fakultatywna  .................................................................................................. 391

  VII. Pełnomocnictwo do zawarcia zapisu na sąd polubowny  ..................................... 393 VIII. Ważność i skuteczność zapisu na sąd polubowny  ................................................. 394  IX. Wygaśnięcie (utrata mocy) zapisu na sąd polubowny  .......................................... 394  X. Zakres związania zapisem na sąd polubowny  ....................................................... 395    Literatura  ...................................................................................................................... 396

1�

1�

Wykaz skrótóW

akty prawne

k.c. – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)

k.h. – rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. – Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.)

k.k. – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.)

k.m. – ustawa z dnia 18 września 2001 r. – Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689 z późn. zm.)

k.p.c. – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywil-nego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)

k.s.h. – ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.)

k.z. – rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 paździer-nika 1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598)

Konstytucja RP – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)

konwencja – Konwencja o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń brukselska w sprawach cywilnych i handlowych z 1968 r. (tekst skonsolido-

wany Dz. Urz. WE z 1998 r. C 27, s. 1)konwencja rzymska – Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych,

otwarta do podpisu w Rzymie dnia 19 czerwca 1980 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 10, poz. 57, tekst skonsolidowany Dz. Urz. UE z 2005 r. C 334, s. 1)

konwencja – Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodo-wiedeńska wej sprzedaży towarów, sporządzona w Wiedniu dnia 11 kwietnia

1980 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 45, poz. 286)konwencja – Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych z Lugano w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzona w Lugano

dnia 16 września 1988 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132)p.p.m. – ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. – Prawo prywatne międzyna-

rodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.)p.w.k.c. – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks

cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.)

20

pr. aut. – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach po-krewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.)

pr. bank. – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.)

pr. bud. – ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623)

pr. lot. – ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 z późn. zm.)

pr. przew. – ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.)

pr. up. i n. – ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z późn. zm.)

rozporządzenie – rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich

wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. WE z 2001 r. L 12, s. 1)

rozporządzenie – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 Rzym I z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobo-

wiązań umownych (Rzym I), (Dz. Urz. UE L 177, s. 6)rozporządzenie – rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady Rzym II z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań

pozaumownych (Rzym II), (Dz. Urz. UE L 199, s. 40)TFUE – Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolido-

wana Dz. Urz. UE z 2010 r. C 83, s. 47)TUE – Traktat o Unii Europejskiej, sporządzony w Maastricht dnia 7 lu- 

tego 1992 r. (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE z 2010 r. C 83, s. 13)

TWE – Traktat z dnia 25 marca 1957 r. ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 z późn. zm.); od dnia 1 grudnia 2009 r. nosi nazwę Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

u.d.s. – ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o domach składowych oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw (Dz. U. Nr 114, poz. 1191 z późn. zm.)

u.d.u. – ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.)

u.o.b.d. – ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. Nr 128, poz. 1402 z późn. zm.)

u.p.u. – ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz. 1154 z późn. zm.)

u.s.d.g. – ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.)

u.w.l. – ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.)

21

Periodyki

Biul. Bank. – Biuletyn BankowyCPH – Czasopismo Prawno-HistoryczneDz. U. – Dziennik UstawDz. Urz. UE – Dziennik Urzędowy Unii EuropejskiejDz. Urz. WE – Dziennik Urzędowy Wspólnot EuropejskichGSP – Gdańskie Studia PrawniczeKPP – Kwartalnik Prawa PrywatnegoKSP – Krakowskie Studia PrawniczeMon. Praw. – Monitor PrawniczyNP – Nowe PrawoONSA – Orzecznictwo Naczelnego Sądu AdministracyjnegoONSAiWSA – Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódz-

kich sądów administracyjnychOSA – Orzecznictwo Sądów ApelacyjnychOSN – Orzecznictwo Sądu NajwyższegoOSNAP – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Spo-

łecznych i Spraw PublicznychOSNC – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba CywilnaOSNCP – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Pracy i Ubezpie-

czeń SpołecznychOSNKW – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i WojskowaOSP – Orzecznictwo Sądów PolskichOSPiKA – Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji ArbitrażowychOTK – Orzecznictwo Trybunału KonstytucyjnegoOTK-A – Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria APiP – Państwo i PrawoPOP – Przegląd Orzecznictwa PodatkowegoPPH – Przegląd Prawa HandlowegoPPHZ – Problemy Prawne Handlu ZagranicznegoPPP – Przegląd Prawa PublicznegoPr. Bank. – Prawo BankowePr. Gosp. – Prawo GospodarczePr. Sp. – Prawo SpółekProk. i Pr. – Prokuratura i PrawoPrz. Pod. – Przegląd PodatkowyPrz. Sąd. – Przegląd SądowyPUG – Przegląd Ustawodawstwa GospodarczegoR. Pr. – Radca PrawnyRPEiS – Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i SocjologicznySC – Studia CywilistyczneSIS – Studia Iuridica SilesianaSP – Studia PrawniczeTPP – Transformacje Prawa Prywatnego

22

Zb. Orz. – Zbiór OrzeczeńZNUJ PWiOWI – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wyna-

lazczości i Ochrony Własności Intelektualnej

Inne

ETS – Europejski Trybunał Sprawiedliwości (obecnie Trybunał Sprawied-liwości Unii Europejskiej)

GKA – Główna Komisja ArbitrażowaKNF – Komisja Nadzoru Finansowegonb – numer bocznyNBP – Narodowy Bank PolskiNSA – Naczelny Sąd Administracyjnyo.w.u. – ogólne warunki ubezpieczeniaSA – Sąd ApelacyjnySN – Sąd NajwyższyTK – Trybunał KonstytucyjnyUE – Unia EuropejskaZPP – Zrzeszenie Prawników Polskich

23

Rozdział pierwszy

Umowy goSpodarcze. część ogólna

i. Uwagi wstępne

Analiza prawa kontraktów dokonywana jest w ramach części ogólnej prawa cywilnego oraz prawa zobowiązań. Dotyczy ona również materii umów handlowych. Jednak specyfika tych umów powoduje, że pewne zagadnienia wymagają szerszej charakterystyki, uwzględniającej szczególne uwarunko-wania obrotu gospodarczego.

Do najistotniejszych cech wyróżniających umowy handlowe doktryna zalicza:

1) długoterminowy charakter kontraktów, co wobec zmieniających się warunków ekonomicznych rodzi konieczność stosowania klauzul dosto-sowawczych bądź odwołania się do ingerencji sądu w ramach klauzuli rebus sic stantibus,

2) standaryzację umów, która wyraża się w dążeniu do ujednolicania praw i obowiązków kontrahentów określonego typu umowy, w szczególności przez ograniczenie indywidualnego negocjowania wielu postanowień umownych i posłużenie się w tym miejscu wzorcami umów,

3) znaczny zakres swobody kontraktowania; z uwagi na zawodowy charakter działalności podmiotów, granice swobody umów wyznaczają szersze pole działania kontrahentom,

4) podwyższony standard w zakresie wykonywania umów, czyli obowią-zek zachowania szczególnej staranności uwzględniającej profesjonalny charakter działania.

ii. Swoboda umów gospodarczych

Zasada swobody umów należy do podstawowych elementów prawa kontraktów. Podmioty prawa cywilnego mają kompetencję do kształtowania wiążących je stosunków obligacyjnych drogą zgodnych oświadczeń woli. Swoboda kontraktowania znalazła swój normatywny wyraz w art. 3531 k.c. Zgodnie z jego brzmieniem „strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek

cechy umów handlowychcechy umów handlowych

pojęciepojęcie

24

prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”. Zasada swobody umów dotyczy wszelkich kontraktów obligacyjnych, ma więc znaczenie powszechne i obejmuje także umowy w obrocie gospodarczym.

Przez swobodę kontraktowania rozumie się swobodę w zakresie zawarcia umowy oraz kształtowania jej treści.

Swoboda zawarcia umowy to nie tylko możliwość podjęcia – według własnego uznania – decyzji o zawarciu albo niezawarciu umowy, ale także możliwość wyboru odpowiedniego kontrahenta. Oba elementy są równie istotne, zwłaszcza jeżeli odnotujemy występujący niegdyś w ramach obrotu między jednostkami gospodarki uspołecznionej obowiązek zawarcia umowy, i to z określonym podmiotem.

W literaturze dominuje pogląd, że możliwość wyboru formy umowy jest także przejawem swobody kontraktowania. Należy jednak podzielić sta-nowisko, które nie traktuje dowolności formy kontraktowania jako elementu swobody umów1. Dopuszczalność złożenia oświadczenia woli „przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny” (art. 60 k.c.), stanowi regułę prawa cywilnego daleko wykraczającą poza obszar prawa kontraktów. Zasada swobody umów nie jest więc prawnym źródłem możli-wości kontrahentów w zakresie formy umowy. Nie można także uznać, że przepisy o szczególnych formach czynności prawnych ograniczają wolność tworzenia stosunków prawnych. Bez względu na kształt regulacji prawnej w zakresie formy umowy kontrahenci zachowują niczym nieumniejszoną kompetencję do kreowania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego drogą konsensu.

Swoboda kształtowania treści umowy oznacza, że kontrahenci, okre-ślając w umowie swoje prawa i obowiązki, mogą przyjąć rozwiązania ujęte w normatywnych typach umów, ale mogą także dokonać ich modyfikacji albo całkowicie od nich odstąpić. W zakresie umów obligacyjnych nie występuje więc związanie oznaczonym normatywnie modelem kontraktu, ale istnieje możliwość dostosowania wiążących kontrahentów postanowień umowy do ich potrzeb. Zależnie od okoliczności, według swego uznania, kontrahenci mogą posłużyć się oznaczonym w kodeksie cywilnym lub innych ustawach typem umowy obligacyjnej, jak sprzedaż lub kredyt. Jednak mogą także za-wrzeć umowę o treści niestypizowanej (umowę nienazwaną), jak umowa franchisingu lub factoringu. Właśnie zasada swobody umów daje podstawę do rozwoju prawa kontraktów, zwłaszcza przez tworzenie nowych umów handlowych.

Wolność kontraktowania nie oznacza przyznania kompetencji niczym nieograniczonej. Granice swobody umów określa art. 3531 k.c. Stanowią je: właściwość (natura) stosunku, ustawa i zasady współżycia społecznego.

1 Por. Z. Radwański, Teoria umów, Warszawa 1977, s. 101–103; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobo-wiązania – część ogólna, Warszawa 2010, nb 343.

swoboda zawarcia umowy

swoboda zawarcia umowy

swoboda kształtowania treści umowy

swoboda kształtowania treści umowy

granice swobody umów

granice swobody umów

Adam Olejniczak

2�

Treść i cel umowy nie mogą być sprzeczne z właściwością (naturą) sto-sunku. Oznacza to nałożenie na strony zawierające umowę obowiązku takiego zachowania, które respektuje charakterystyczne cechy każdego stosunku zobowiązaniowego lub swoiste cechy pewnych rodzajów zobowiązań.

Zważywszy na ogólne właściwości zobowiązań, kontrahenci nie mogą naruszać interesów osób trzecich – umowa obligacyjna wiąże tylko jej strony; zobowiązania mają charakter względny. Także żaden z kontrahentów nie może uzyskać kompetencji do jednostronnego, dowolnego oznaczenia obowiązków stron umowy – istotę umowy stanowi konsens, dzięki któremu możliwe jest realizowanie interesów wszystkich stron umowy. Natomiast swoistość natury zobowiązań starannego działania wyklucza możliwość, aby umowa zobowią-zywała dłużnika do osiągnięcia określonego wyniku. Tak np. umowa zlecenia zawarta przez właściciela lokalu z przedsiębiorcą prowadzącym agencję obrotu nieruchomościami nie może nakładać na dłużnika (przedsiębiorcę) obowiązku sprzedaży lokalu, lecz wyłącznie obowiązek podjęcia starań o sprzedaż loka-lu. Także właściwości umowy darowizny czynią niemożliwym zastrzeżenie odpłatności po stronie darczyńcy w ramach tego stosunku prawnego.

Przy rozstrzyganiu przypadków wątpliwych należy opowiedzieć się za szeroką interpretacją zakresu swobody umów, zwłaszcza w odniesieniu do obrotu profesjonalnego. Dlatego trafny jest pogląd SN, wypowiedziany w kontekście kształtowania umowy gwarancji bankowej, że swoboda kontrak-towania określona w art. 3531 k.c. obejmuje możliwość kreowania czynności abstrakcyjnych2.

Umowy nie mogą być sprzeczne z ustawą. Nie jest dopuszczalne za-warcie kontraktu sprzecznego z bezwzględnie stosowalnymi lub semiimpe-ratywnymi normami prawa. Granice swobody umów wyznaczają nie tylko normy zawarte w przepisach prawa cywilnego, ale także w Konstytucji lub np. prawie karnym, prawie administracyjnym czy prawie pracy. Należy zwłaszcza zauważyć rozwój prawa konsumenckiego, które najczęściej przy pomocy norm semiimperatywnych chroni interesy słabszej strony obrotu gospodarcze-go. Celem zapewnienia efektywnego i uczciwego gospodarowania środkami publicznymi, swobodę umów limitują ustawy regulujące kontraktowanie przez państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne, np. ustawa z dnia  29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm.), ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) lub ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomoś-ciami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700 z późn. zm.).

Do podstawowych ograniczeń swobody umów w zakresie prawa hand-lowego należy zaliczyć zamknięty katalog typów spółek handlowych. Zasada numerus clausus nie pozwala kreować innych spółek handlowych poza okre-

2 Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 28 kwietnia 1995 r., III CZP 166/94, OSN 1995, nr 10, poz. 135.

Adam Olejniczak