ULISTNIENIE (FILOTAKSJA)

LIŚCIE SĄ ORGANAMI ROŚLIN PRZYSTOSOWANYMI DO FOTOSYNTEZY:

6 CO2 + 6 H2O + energia świetlna = C6H12O6 + 6O2

W PROCESIE FOTOSYNTEZY JEST PROUKOWANY CUKIER

PROSTY – GLUKOZA ORAZ WYDZIELANE JEST 6 CZĄSTECZEK

TLENU (02).

Z POMOCĄ LIŚCI ODBYWA SIĘ WYMIANA GAZOWA

ZWIĄZANA Z FOTOSYNTEZĄ I ODDYCHANIEM. PRZEZ

APARATY SZPARKOWE WYDOSTAJE SIĘ NA ZEWNĄTRZ

TLEN (O2), A POBIERANY JEST DWUTLENEK WĘGLA

(CO2) (PROCES FOTOSYNTEZY) ALBO ODWROTNIE, JAK

MA TO MIEJSCE W PROCESIE ODDYCHANIA, KIEDY

USUWANY JEST DWUTLENEK WĘGLA I POBIERANY

TLEN.

WYDALANIE WODY PRZEZ ROŚLINĘ NAZYWANE JEST

TRANSPIRACJĄ.

PARA WODNA WYDOSTAJE SIĘ Z LIŚCI PRZEZ SZPARKI.

PODCZAS SUSZY KOMÓRKI SZPARKOWE ZAMYKAJĄ

SIĘ, CHRONIĄC ROŚLINĘ PRZED NADMIERNĄ TRANSPI-

RACJĄ.

LIŚĆ NIE MA WŁASNEJ TKANKI TWÓRCZEJ. ZAWIĄZEK

LIŚCIA POWSTAJE W PĄCZKU Z TKANKI TWÓRCZEJ

WIERZCHOŁKA WZROSTU ŁODYGI, A ROŚNIE DZIĘKI

WZROSTOWI SWOICH KOMÓREK. WZROST LIŚCIA JEST

OGRANICZONY, W PRZECIWIEŃSTWIE DO WZROSTU

KORZENI I ŁODYGI.

W NASZYM KLIMACIE LIŚCIE ROŚLIN ZIELNYCH, A TAKŻE

WIĘKSZOŚCI DRZEW I KRZEWÓW ŻYJĄ JEDEN SEZON

WEGETACYJNY. LIŚCIE ZIMOTRWAŁE MA NIEWIELE

ROŚLIN, NALEŻĄ DO NICH np. BORÓWKA BRUSZNICA I

BLUSZCZ. LIŚCIE WYMIENIANE SĄ U NICH STOPNIOWO,

DZIĘKI CZEMU ICH ŁODYGI SĄ STALE ULISTNIONE.

.

ROŚLINY WIECZNIE ZIELONE ZABEZPIECZAJĄ SIĘ

PRZED NADMIERNĄTRANSPIRACJĄ W OKRSIE SUSZY

ZIMOWEJ W WYNIKU ZRZUCANIA LIŚCI W PORZE

JESIENNO-ZIMOWEJ. PRZED OPADNIĘCIEM LIŚCIA

ZAWARTE W NIM SUBSTANCJE ODŻYWCZE SĄ ODPRO-

WADZANE DO ŁODYGI. JESIENNE ŻÓŁKNIĘCIE LUB

CZERWIENIENIE LIŚCI JEST SPOWODOWANE ROZKŁA-

DANIEM SIĘ CHLOROFILU. UJAWNIAJĄ SIĘ WÓWCZAS

INNE BARWNIKI, JAK KSANTOFIL LUB KAROTEN,

TOWARZYSZĄCE CHLOROFILOWI, LECZ MASKOWANE

JEGO PRZEWAGĄ ILOŚCIOWĄ.

BUDOWA MORFOLOGICZNA LIŚCI

TYPOWY LIŚĆ SKŁADA SIĘ Z PŁASKIEJ I SZEROKIEJ

BLASZKI LIŚCIOWEJ ORAZ CIENKIEGO OGONKA LIŚCIO-

WEGO (rys. 3.90 A).

CZYNNĄ CZĘŚCIĄ LIŚCIA JEST BLASZKA. JEST ONA

ROZPIĘTA NA RUSZTOWANIU tzw. NERWÓW LIŚCIO-

WYCH ZBUDOWANYCH Z TKANEK PRZEWODZĄCYCH I

TKANKI MECHANICZNEJ. SILNIE ROZGAŁĘZIONE NERWY

ZAOPATRUJĄ LIŚĆ W WODĘ POBIERANĄ PRZEZ SYSTEM

KORZENIOWY I ODPROWADZAJĄ PRODUKTY FOTO-

SYNTEZY Z TKANEK ASYMILACYJNYCH DO ŁODYGI.

OGONEK LIŚCIOWY ŁĄCZY BLASZKĘ LIŚCIOWĄ Z ŁODY-

GĄ , UTRZYMUJE LIŚĆ W ODPOWIEDNIM POŁOŻENIU

WOBEC ŚWIATŁA, A TAKŻE AMORTYZUJE PODMUCHY

WIATRU I UDERZENIA DESZCZU. WIELE ROŚLIN MA

LIŚCIE BEZ OGONKÓW – SIEDZĄCE.

U PEWNYCH ROŚLIN, np. U TRAW, NASADA LIŚCIA

TWORZY POCHWĘ LIŚCIOWĄ OBEJMUJĄCĄ ŁODYGĘ

(rys. 3.90 B). U NASADY LIŚCI CZĘSTO WYSTĘPUJĄ

PRZYLISTKI – MAŁE, ZWYKLE PARZYSTE BLASZKI (rys.

3.90

A).

RODZAJE LIŚCI

LIŚCIE MOGĄ BYĆ POJEDYŃCZE (PROSTE), ZBUDOWANE

TYLKO Z JEDNEJ BLASZKI, LUB ZŁOŻONE. LIŚCIE ZŁO-

ŻONE MAJĄ KILKA BLASZEK LIŚCIOWYCH OSADZONYCH

NA JEDNYM OGONKU. UŁOŻENIE BLASZEK W LIŚCIACH

ZŁOŻONYCH MOŻE BYĆ PIERZASTE LUB PALCZASTE.

LIŚCIE ZŁOŻONE PIERZASTE MA np. GROCHODRZEW

(rys. 3.91 B), NATOMIAST LIŚCIE PALCZASTE MA KASZTA-

NOWIEC (rys. 3.91 A).

KSZTAŁT BLASZKI LIŚCI POJEDYŃCZYCH MOŻE BYĆ

JAJOWATY, SERCOWATY, NERKOWATY,

OSZCZEPOWATY, STRZAŁKOWY, LANCETOWATY,

OKRĄGŁY, OWALNY, RÓWNOWĄSKI I INNY (rys. 3.92).

BLASZKI LIŚCIOWE BYWAJĄ CAŁE LUB W RÓŻNY

SPOSÓB POWCINANE.

NA TEJ PODSTAWIE WYRÓŻNIA SIĘ LIŚCIE WRĘBNE –

GDY WCIĘCIA BLASZKI SĄ PŁYTKIE, LIŚCIE KLAPOWANE

Z WCIĘCIEM ŚREDNIEJ WIELKOŚCI I LIŚCIE SIECZNE O

WCIĘCIACH BARDZO GŁĘBOKICH. UKŁAD WCIĘĆ MOŻE

BYĆ DŁONIASTY LUB PIERZASTY (rys. 3.93).

BRZEG BLASZKI LIŚCIOWEJ MOŻE BYĆ CAŁY,

PIŁKOWANY, KARBOWANY, ZĄBKOWANY, itp. (rys. 3.94).

UNERWIENIE LIŚCIA, CZYLI UKŁAD GŁÓWNYCH NER-

WÓW W BLASZCE, BYWA PIERZASTE, DŁONIASTE LUB

RÓWNOLEGŁE (rys. 3.95). RÓWNOLEGŁY PRZEBIEG

NERWÓW JEST CECHĄ CHARAKTEYSTYCZNĄ ROŚLIN

JEDNOLIŚCIENNYCH.

.BUDOWA ANATOMICZNA LIŚCI

LIŚĆ JEST ORGANEM WYSPECJALIZOWANYM DO PEŁ-

NIENIA FUNKCJI FOTOSYNTEZY. W WIĘKSZOŚCI PRZY-

PADKÓW BLASZKA MA BUDOWĘ GRZBIETOWO-BRZU-

SZNĄ, PRZY CZYM CZĘŚĆ WIERZCHNIA I SPODNIA LIŚ-

CIA SPEŁNIAJĄ RÓŻNE FUNKCJE. LIŚCIE SĄ ZBUDOWA-

NE Z MIĘKISZU OTOCZONEGO SKÓRKĄ I ZAWIERAJĄ-

CEGO TKANKI PRZEWODZĄCE I MECHANICZNE.

SKÓRKA

BLASZKA LIŚCIOWA JEST POKRYTA JEDNOWARSTWO-WĄ SKÓRKĄ POWLECZONĄ NABŁONKIEM (KUTYKU-LĄ). JEST TO TRUDNO PRZEPUSZCZALNA DLA WODY I POWIETRZA WARSTEWKA SUBSTANCJI ORGANICZNEJ – KUTYNY, WYDZIELANEJ PRZEZ KOMÓRKI SKÓRKI. NABŁONEK CHRONI LIŚĆ PRZED WYSYCHANIEM.

GÓRNA STRONA LIŚCIA BEZPOŚREDNIO WYSTAWIONA KU SŁOŃCU JEST BARDZIEJ NARAŻONA NA WYSYCHA-NIE NIŻ DOLNA. TOTEŻ SKÓRKĘ WIERZCHNIĄ POKRY-WA ZWYKLE GRUBSZY NABŁONEK, NATOMIAST APARATY SZPARKOWE LICZNIE WYSTĘPUJĄ NA STRO-NIE DOLNEJ.

APARATY SZPARKOWE

APARATY SZPARKOWE REGULUJĄ WYMIANĘ GAZOWĄ

ORAZ GOSPODARKĘ WODNĄ ROŚLINY. GLÓWNYM

ELEMENTEM APARATU SZPARKOWEGO SĄ DWIE

KOMÓRKI W KSZTAŁCIE ZIAREN FASOLI. MIĘDZY NIMI

ZNAJDUJE SIĘ SZCZELINA, CZYLI SZPARKA, A POD NIĄ

DUŻA KOMORA POWIETRZNA, tzw. JAMA

PRZEDECHOWA (rys. 3.96).

JAMA PRZEDECHOWA ŁĄCZY SIĘ Z SYSTEMEM PRZES-TWORÓW MIĘDZYKOMÓRKOWYCH PRZENIKAJĄCYCH TKANKI ROŚLINY.

KOMÓRKI SZPARKOWE MAJĄ ŚCIANY SILNIEJ ZGRUBIAŁE OD STRONY SZPARKI. OTWIERANIE I ZAMYKANIE SZPAREK NASTĘPUJE NA SKUTEK ZMIAN POTENCJAŁU OSMOTYCZNEGO W KOMÓRKACH SZPARKOWYCH. ZWIĘKSZONY TURGOR, CZYLI STAN NAPĘCZNIENIA KOMÓREK, POWODUJE UWYPUKLENIE SIĘ CIENKICH ZEWNĘTRZNYCH ŚCIAN KOMÓREK. GRUBE ŚCIANY OGRANICZAJĄCE SZPARKĘ SĄ NIEROZ-CIĄGLIWE – ODSUWAJĄ SIĘ OD SIEBIE I POWSTAJE MIĘDZY NIMI SZCZELINA (rys. 3.97).

.SPADEK CIŚNIENIA OSMOTYCZNEGO W KOMÓRCE

SZPARKOWEJ POWODUJE JEJ ZAMKNIĘCIE. MECHANIZM

RUCHÓW APARATU SZPARKOWEGO JEST BARDZO

SKOMPLIKOWANY. OGÓLNIE MOŻNA STWIERDZIĆ, ŻE

SZPARKI ROZCHYLAJĄ SIĘ W POWIETRZU WILGOTNYM,

A ZAMYKAJĄ W SUCHYM

MIĘKISZ

MIĘKISZ STANOWI GŁÓWNĄ CZĘŚĆ MASY LIŚCIA. W

TYPOWYCH LIŚCIACH ROŚLIN DWULIŚCIENNYCH

WYSTĘPUJĄ DWA RODZAJE MIĘKISZU:

1.MIĘKISZ PALISADOWY W GÓRNEJ CZĘŚCI BLASZKI I

2.MIĘKISZ GĄBCZASTY, W JEJ CZĘŚCI DOLNEJ.

KOMÓRKI MIĘKISZU PALISADOWEGO SĄ PODŁUŻNE,

ŚCIŚLE PRZYLEGAJĄCE I USTAWIONE PROSTOPADLE

DO POWIERZCHNI LIŚCIA (rys. 3.98).

WYRÓŻNIAJĄ SIĘ OBFITOŚCIĄ CHLOROPLASTÓW I

MAŁĄ ILOŚCIĄ PRZESTWORÓW MIĘDZYKOMÓRKO-

WYCH.

PODSTAWOWĄ CZYNNOŚCIĄ MIĘKISZU

PALISADOWEGO JEST FOTOSYNTEZA.

KOMÓRKI MIĘKISZU GĄBCZASTEGO MAJĄ KSZTAŁTY

NIEREGULARNE I SĄ UŁOŻONE LUŹNO. ZNAJDUJĄCE

SIĘ MIĘDZY NIMI LICZNE PRZESTWORY MIĘDZYKOMÓR-

KOWE ŁĄCZĄ SIĘ Z JAMAMI PRZEDECHOWYMI APARA-

TÓW SZPARKOWYCH.

CHLOROPLASTY W MIĘKISZU GĄBCZASTYM SĄ MNIEJ

LICZNE NIŻ W MIĘKISZU PALISADOWYM. MNIEJ INTEN-

SYWNA JEST RÓWNIEŻ W NIM ASYMILACJA. WAŻNĄ

ROLĘ ODGRYWA ON NATOMIAST W PROCESACH

TRANSPIRACJI I WYMIANY GAZOWEJ.

U ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH NIE WYSTĘPUJE

ZRÓŻNICOWANIE MIĘKISZU NA CZĘŚĆ PALISADOWĄ I

GĄBCZASTĄ.

NERWY

NERWY PRZEBIEGAJĄCE W BLASZCE LIŚCIOWEJ

SĄ ODGAŁĘZIENIAMI WIĄZKI PRZEWODZĄCEJ, STĄD

TYPOWE DLA LIŚCI UŁOŻENIE TKANEK PRZEWODZĄ-

CYCH: ŁYKO POŁOŻONE JEST W DOLNEJ CZĘŚCI

WIAZKI, DREWNO ZAŚ W GÓRNEJ (rys. 3.98).

WIĄZKI SĄ OTOCZONE WARSTWĄ KOMÓREK MIĘKISZO-

WYCH, KTÓRE TWORZĄ POCHWĘ OKOŁOWIĄZKOWĄ

(rys. 3.98) POŚREDNICZĄCĄ W PRZEKAZYWANIU SUB-

STANCJI ODŻYWCZYCH MIĘDZY TKANKAMI ASYMILUJĄ-

CYMI A PRZEWODZĄCYMI. GRUBSZE WIĄZKI SĄ OTO-

CZONE DODATKOWO JEDNĄ LUB KILKOMA WARSTWAMI

WŁÓKIEN WZMACNIAJĄCYCH.

PRZYSTOSOWANIA LIŚCI DO WARUNKÓW ŚRODOWISKA

WSZYSTKIE ORGANY ROŚLIN SĄ BUDOWĄ I FUNKCJAMI

PRZYSTOSOWANE DO WARUNKÓW OTACZAJĄCEGO

ŚRODOWISKA. NA UFORMOWANIE LIŚCI SZCZEGÓLNY

WPŁYW WYWIERAJĄ WARUNKI ŚWIETLNE I WILGOT-

NOŚĆ.

ZALEŻNIE OD ZAPOTRZEBOWANIA NA ŚWIATŁO

WYRÓŻNIA SIĘ ROŚLINY CIENIOLUBNE I ŚWIATŁOLUB-

NE. ROŚLINY CIENIOLUBNE DO POMYŚLNEJ WEGETACJI

POTRZEBUJĄ SKĄPEGO OŚWIETLENIA. ROSNĄ W

MIEJSCACH TRWALE ZACIENIONYCH, np. W GĘSTYCH

LASACH LUB WŚRÓD ZAROŚLI. ICH LIŚCIE SĄ CIENKIE I

ODZNACZAJĄ SIĘ PRZEWAGĄ MIĘKISZU GĄBCZASTEGO

NAD PALISADOWYM, A SKÓRKA MA BARDZO CIENKI

NABŁONEK.

ROŚLINY ŚWIATŁOLUBNE WYMAGAJĄ PEŁNEGO

OŚWIETLENIA I WYSTĘPUJĄ W MIEJSCACH ODKRY-

TYCH. DO GRUPY ROŚLIN ŚWIATŁOLUBNYCH NALEŻY

BARDZO WIELE ROŚLIN GÓRSKICH; ICH LIŚCIE SĄ

GRUBE I MAJĄ SILNIE ROZBUDOWANY MIĘKISZ

PALISADOWY. NIEKIEDY WARSTWY KOMÓREK PALISA-

DOWYCH WYSTĘPUJĄ PO OBU STRONACH BLASZKI

LIŚCIOWEJ.

NADMIERNEMU PAROWANIU ZAPOBIEGA GRUBY

NASKÓREK SKÓRKI I W WIELU PRZYPADKACH GĘSTE

OWŁOSIENIE LIŚCI (WŁOSKI NA LIŚCIACH SĄ JEDNO-

LUB WIELOKOMÓRKOWYMI WYTWORAMI SKÓRKI), A

CZASEM TAKŻE WARSTWA WOSKOWA.

LIŚCIE A WILGOTNOŚĆ

SWOISTĄ BUDOWĘ MAJĄ LIŚCIE ROŚLIN WYSTĘPUJĄ-

CYCH W MIEJSCACH SUCHYCH, CZYLI tzw. KSEROFITÓW

(SUCHOROSTÓW). KSEROFITY, BĘDĄC SZCZEGÓLNIE

NARAŻONYMI NA SZYBKĄ UTRATĘ WODY MAJĄ LIŚCIE

PRZYSTOSOWANE DO OGRANICZONEJ TRANSPIRACJI.

SĄ ONE MAŁE I WĄSKIE, POKRYTE GRUBYM NABŁON-

KIEM I CZĘSTO ZAOPATRZONE W GĘSTĄ OKRYWĘ

WŁOSKÓW. APARATY SZPARKOWE SĄ UKRYTE W

ZAGŁĘBIENIACH PONIŻEJ POWIERZCHNI BLASZKI.

NIEKTÓRE KSEROFITY WYKSZTAŁCIŁY LIŚCIE SŁUŻACE

DO MAGAZYNOWANIA WODY – GRUBE I MIĘSISTE. W

PRZECIIEŃSTWIE DO KSEROFITÓW, LIŚCIE ROŚLIN

ŻYJĄCYCH W ŚRODOWISKU WILGOTNYM MAJĄ PRZYS-

TOSOWANIA SPRZYJAJĄCE SZYBKIEJ TRANSPIRACJI.