Turystyka muzealna 2015 -...

Przypadek Muzeum Narodowego w KrakowiePrzypadek Muzeum Narodowego w Krakowie

Pod redakcjąPod redakcjąAgaty Niemczyk i Renaty SewerynAgaty Niemczyk i Renaty Seweryn

PROKSENIAKraków 2015

Turystyka muzealnaTurystyka muzealna

Wydawca: Wydawnictwo „PROKSENIA”ul. Sarego 23/2, 31-047 Kraków, tel./fax: + 48 12 421 63 80

www.proksenia.pl, e-mail: [email protected]

Publikacja z serii „Monografie o tematyce turystycznej”22

Autorzy: Wstęp Jadwiga Berbeka i Agata Niemczyk Rozdział 1. Agata Niemczyk Rozdział 2. Józef Sala Rozdział 3. Dominik Ziarkowski (punkty 1 i 3) oraz Zbigniew Borek (punkt 2) Rozdział 4. Jadwiga Berbeka (punkt 1), Dominik Ziarkowski (punkt 2) oraz Renata Seweryn (punkt 3) Rozdział 5. Krzysztof Borodako i Renata Seweryn Rozdział 6. Krzysztof Borodako (punkt 1), Zbigniew Borek (punkty 2, 3, 4, 5 i 6), Michał Rudnicki (punkt 7) oraz Agata Niemczyk (punkt 8) Rozdział 7. Michał Rudnicki (punkt 1), Jadwiga Berbeka (punkty 3, 5 i 6) oraz Jadwiga Berbeka i Renata Seweryn (punkty 2 i 4) Podsumowanie Renata Seweryn

Recenzent: dr hab. Zygmunt Kruczek, prof. UE Katowice

Korekta tekstu: Marek Chadziński

Zdjęcia na okładce: Zygmunt Kruczek

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie.

Spis treści

Wstęp .......................................................................................................................................................... 5

1. Turystyka muzealna jako forma turystyki kulturowej ................................................................... 91.1. Istota i klasyfikacje turystyki kulturowej ......................................................................................................... 9

1.2. Turystyka muzealna – kwestie definicyjne .................................................................................................... 11

1.3. Turystyka muzealna w kontekście wzajemnych relacji pomiędzy turystyką i kulturą .................................. 14

1.4. Turystyka muzealna jako zjawisko interdyscyplinarne .................................................................................. 17

1.5. Funkcje turystyki muzealnej .......................................................................................................................... 19

2. Muzeum instytucją kultury XX i XXI wieku ................................................................................. 232.1. Pojęcie i cechy muzeów ................................................................................................................................. 23

2.2. Funkcje i cele muzeów – historia i współczesność ........................................................................................ 26

2.3. Rodzaje muzeów ............................................................................................................................................ 33

3. Oferta turystyczna muzeów wczoraj i dziś ..................................................................................... 373.1. Produkt turystyczny muzeów ......................................................................................................................... 37

3.2. Główne muzea na świecie i w Polsce oraz ich rola na rynku turystycznym .................................................. 44

3.3. Aktualne tendencje i trendy w zakresie muzealnictwa................................................................................... 50

4. Zwiedzanie muzeów głównym motywem przyjazdu do Krakowa ............................................... 594.1. Muzeum jako atrakcja turystyczna ................................................................................................................. 59

4.2. Oferta muzealna Krakowa .............................................................................................................................. 61

4.3. Struktura ruchu turystycznego w Krakowie ze względu na motyw przyjazdu do miasta w latach 2009–2013........................................................................................................................................ 69

5. Metodyka badań własnych .............................................................................................................. 775.1. Cel, przedmiot i zakres badań ........................................................................................................................ 77

5.2. Struktura demograficzno-społeczna badanej zbiorowości ............................................................................. 80

6. Zachowania konsumenckie uczestników turystyki muzealnej w Krakowie w 2014 roku ......... 856.1. Czynniki przyciągające odwiedzających do stolicy Małopolski .................................................................... 85

Muzea ............................................................................................................................................................. 85Zabytki............................................................................................................................................................ 88Imprezy kulturalne ......................................................................................................................................... 88Oferta rekreacyjna .......................................................................................................................................... 90Centra handlowe ............................................................................................................................................. 93Oferta gastronomiczna ................................................................................................................................... 96Oferta rozrywkowa ......................................................................................................................................... 99Inne atrakcje ................................................................................................................................................. 100

6.2. Częstotliwość i długość wizyt w Krakowie ................................................................................................. 102

6.3. Towarzystwo w podróży do miasta .............................................................................................................. 107

6.4. Środek transportu wykorzystywany podczas podróży do Krakowa ............................................................ 110

6.5. Miejsce zakwaterowania w mieście ............................................................................................................. 113

6.6. Przeciętne dzienne wydatki w czasie wizyty w Krakowie ........................................................................... 116

6.7. Deklaracje ponownych odwiedzin i polecenia miasta innym turystom ...................................................................... 121

6.8. Muzeum jako bodziec w przyjeździe do Krakowa czynnikiem różnicującym zachowania odwiedzających miasto ................................................................................................................................. 127

7. Rozpoznawalność i atrakcyjność Muzeum Narodowego w Krakowie w opinii turystów odwiedzających miasto ................................................................................................................... 1317.1. Wiedza respondentów o placówkach Muzeum Narodowego w Krakowie .................................................. 131

7.2. Źródła informacji o oddziałach MNK .......................................................................................................... 145

7.3. Znaczenie MNK w planowaniu podróży do stolicy Małopolski .................................................................. 159

7.4. Decyzje o zwiedzaniu placówek Muzeum Narodowego podejmowane podczas pobytu w mieście ........... 164

7.5. Mocne i słabe strony oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie ......................................................... 171

7.6. Ocena jakości usług oferowanych przez MNK ............................................................................................ 172

Podsumowanie ....................................................................................................................................... 187

Bibliografia ............................................................................................................................................ 197

Spis rysunków........................................................................................................................................ 205

Spis fotografii ........................................................................................................................................ 208

Spis tabel ................................................................................................................................................ 209

— 5 —

WSTĘP

Podróżowanie jest immanentną częścią życia każdego człowieka. Ludzie przemiesz-

czają się z różnych powodów. Jedni czynią to, aby wziąć udział w konferencji, inni, aby

uczestniczyć w imprezie kulturalnej albo odwiedzić krewnych lub znajomych, jeszcze inni

po to, by zwiedzać. Wśród licznych atrakcji przyciągających wielu podróżnych do miast

wymienia się muzea. Spojrzenie na nie przez pryzmat turysty stało się przedmiotem za-

interesowania autorów niniejszej książki. Jest ona rezultatem sondażu diagnostycznego

zrealizowanego, w ramach badań statutowych, przez Katedrę Turystyki w 2014 r. pod kie-

runkiem prof. UEK dr hab. Jadwigi Berbeki.

Podjęcie tematu turystyki muzealnej wynika z jej dużej roli (ale również ogromnego

znaczenia turystyki kulturowej) w wielu krajach i regionach świata. Jednym z interesujących

miejsc, bogatych w atrakcje kulturowe, w tym muzealne, jest Kraków, do którego co roku

przyjeżdża duża – i, co ważne, systematycznie rosnąca – liczba odwiedzających. Miasto

jest w pełni predysponowanym do pozycjonowania się jako krajowe centrum turystyki kul-

turowej czy wręcz muzealnej. Dzieje się tak za sprawą wielu funkcjonujących tu placówek

muzealnych (w tym Muzeum Narodowego w Krakowie), dysponujących zbiorami wielu

ciekawych, a niekiedy wręcz unikatowych eksponatów.

Inną przesłanką realizacji podjętego tematu był fakt, że kompleksowe spojrzenie na

turystykę muzealną dotychczas nie było realizowane w polskiej literaturze naukowej. Tym

samym niniejsza książka wypełnia istniejącą lukę w tym obszarze.

Głównym celem pracy jest rozpoznanie zjawiska turystyki muzealnej w kontekście jej

odbiorców i wytwórców. W związku z tym sformułowano następujące cele szczegółowe:

1. Przedstawienie specyfiki turystyki muzealnej i jej miejsca w strukturze form

turystyki kulturowej.

2. Zaprezentowanie muzeum jako instytucji kultury oraz identyfikacja cech współ-

czesnych placówek muzealnych.

3. Analiza potencjału muzealnego miasta Krakowa, ze szczególnym uwzględnie-

niem zasobów Muzeum Narodowego w Krakowie.

4. Pokazanie rozmiarów ruchu turystycznego w Krakowie, w tym zwłaszcza liczby

odwiedzających w celu zwiedzania miasta.

5. Identyfikacja roli muzeów w decyzjach o przyjeździe turystycznym do Krakowa.

6. Określenie specyfiki zachowań konsumenckich uczestników turystyki muzealnej

w Krakowie.

Turystyka muzealna. Przypadek Muzeum Narodowego w Krakowie, Proksenia, Kraków 2015

— 6 —

7. Ustalenie znajomości marki muzeów krakowskich, ze szczególnym uwzględnie-

niem Muzeum Narodowego w Krakowie.

8. Rozpoznanie źródeł informacji o krakowskich placówkach muzealnych.

9. Ocena jakości usług oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie.

Postawiono dwa zasadnicze pytania badawcze:

1. Czy muzea stanowią istotny czynnik motywujący do przyjazdu do Krakowa?

oraz

2. Czy i na ile oferta muzeów krakowskich, w tym zwłaszcza Muzeum Narodowego,

jest atrakcyjna dla turystów?

Główna hipoteza, jaka została sformułowana w pracy, brzmi: Muzea, jako atrakcje tu-

rystyczne, są obiektem zainteresowania zarówno tych, którzy udają się do danej destynacji

celem ich poznania, jak i tych, którzy podejmują taką decyzję w trakcie pobytu w danym

miejscu.

Bazę empiryczną opracowania stanowiły dane o charakterze pierwotnym. Specyfika

zachowań rynkowych turystów przybyłych do Krakowa, ich opinia na temat roli muzeów

(zwłaszcza oddziałów Muzeum Narodowego) w podejmowaniu decyzji o przyjeździe do

miasta oraz ocena jakości usług placówek muzealnych i ich oferty zanalizowana została

w oparciu o wywiady bezpośrednie z respondentami, przeprowadzone przy wykorzystaniu

kwestionariusza ankiety wśród odwiedzających miasto w III kwartale 2014 r.

Podjęte w książce treści dotyczą głównie Muzeum Narodowego w Krakowie, a wybór

tej instytucji podyktowany został szeregiem okoliczności. Wśród nich należy podkreślić to,

że MNK jest najstarszym muzeum narodowym w naszym kraju i według brytyjskiego maga-

zynu „Art Newspaper” z kwietnia 2010 r. jako jedyne z Polski uplasowało się w światowej

czołówce, jeśli chodzi o liczbę odwiedzających (wg rankingu 2008/2009) ze wskaźnikiem

ponad 450 tys. osób1. Warto dodać, że cztery lata później, tj. w 2014 r., MNK odwiedziło

już 640 tys. gości, co dało placówce pierwsze miejsce pod względem frekwencji wśród mu-

zeów narodowych w Polsce2. Ponadto Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów

w maju 2014 r. przyznał Muzeum Narodowemu w Krakowie aż dwie Sybille (czyli nagrody

za Wydarzenie Medialne Roku 2013, zwane muzealnymi Oscarami) – w kategorii Inwesty-

cje oraz GRAND PRIX. Tą ostatnią (tj. nagrodą główną) uhonorowano projekt rewitalizacji

budynków – Oddziałów MNK: otwartego po remoncie i modernizacji Muzeum im. Emeryka

Hutten-Czapskiego, Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem oraz

Ośrodka Kultury Europejskiej EUROPEUM. Warto również uwypuklić, że aż trzy wystawy

z roku 2014 zdobyły uznanie kapituły krakowskich dziennikarzy zajmujących się tematyką

1 Por. Nie trzeba kucać, by obejrzeć obraz, rozmowa z Zofią Gołubiew – Dyrektorem Muzeum Narodowego w Krakowie, „Dziennik Polski” z 21 maja 2010 r.

2 Por. Ł. Gazur, Małopolska, czyli królestwo nowoczesnych muzeów, „Dziennik Polski” z 13 lutego 2015 r.

Wstęp

— 7 —

Turystyka muzealna. Przypadek Muzeum Narodowego w Krakowie

kulturalną i przyznających Markę Radia Kraków. Otrzymały je: Maksymilian Gierymski.

Dzieła, inspiracje, recepcja; Stanley Kubrick, a także Przestrzeń Opery. Polscy scenogra-

fowie XX i XXI wieku. Podkreślić też należy, że marka Muzeum Narodowego w Krakowie

została uznana przez konsumentów za jedną z najsilniejszych na polskim rynku i otrzymała

tytuł Created in Poland Superbrands 2013/20143. Wszystkie te oraz szereg innych nagród

i tytułów zadecydowały o realizacji tematu turystyki muzealnej na przykładzie właśnie

Muzeum Narodowego w Krakowie.

Książka składa się z siedmiu rozdziałów. Pierwszy przedstawia problematykę turystyki

muzealnej, wyodrębniając ją spośród innych form turystyki kulturowej. Zwrócono uwagę

na jej aspekt definicyjny, interdyscyplinarny charakter oraz funkcje. W drugim rozdziale

skoncentrowano się na muzeach jako instytucjach kultury, rozpoznając ich własności, pre-

zentując ich klasyfikacje i cele. Specyfikę produktu turystycznego muzeów oraz aktualne

trendy i tendencje w muzealnictwie zaprezentowano w rozdziale trzecim. Rozdział czwarty

poświęcono analizie ruchu turystycznego w Krakowie w latach 2009–2013, uwypuklając

motyw zwiedzania w przyjazdach do miasta. Wcześniej ukazano muzeum jako atrakcję tury-

styczną oraz ofertę muzealną stolicy Małopolski. W rozdziale piątym omówiono metodykę

badań własnych, przeprowadzonych dla celów niniejszej książki. Przedstawiono podstawo-

we założenia badawcze, zaprezentowano warsztat naukowy oraz scharakteryzowano bada-

ną zbiorowość. W rozdziale szóstym omówiono wybrane formy zachowań turystycznych

badanej populacji, identyfikując m.in. czynniki przyciągające w przyjazdach do Krakowa,

częstotliwość i długość pobytu gości w mieście, miejsce zakwaterowania podczas pobytu

w stolicy Małopolski i deklaracje ponownych odwiedzin miasta. Rozdział kończy analiza

porównawcza zachowań turystów, dla których muzeum stanowiło bodziec w przyjazdach

do Krakowa z zachowaniami innych odwiedzających. Ostatni, siódmy rozdział, prezen-

tuje znaczenie muzeów jako atrakcji turystycznych Krakowa wynikające z jednej strony

z wiedzy i postaw turystów oraz z drugiej – z ich opinii ukształtowanej na podstawie wizyt

w oddziałach Muzeum Narodowego w Krakowie. Książkę zamyka podsumowanie prze-

prowadzonych badań i analizy ich wyników.

Autorzy mają nadzieję, że sformułowane wnioski i konkluzje okażą się użyteczną prze-

słanką decyzyjną dla zarządzających placówkami muzealnymi w zakresie kształtowania

instrumentów marketing mix, zwłaszcza w obszarze polityki produktu, promocji, personelu

i fizycznego otoczenia. Treści zawarte w książce mogą być również pomocne studentom

i wykładowcom zainteresowanym turystyką kulturową, w tym szczególnie muzealną.

3 W oparciu o badania przeprowadzone na grupie 15 tys. konsumentów wyróżniono polskie marki, które zbudowały najlepszy wizerunek. Jedną z nich było właśnie Muzeum Narodowe w Krakowie. Materiały wewnętrzne Muzeum Narodowego w Krakowie dostępne na stronie internetowej Muzeum, http://mnk.pl.

— 9 —

1. TURYSTYKA MUZEALNA JAKO FORMA

TURYSTYKI KULTUROWEJ

1.1. Istota i klasyfikacje turystyki kulturowej

Wśród wielu motywów podróżowania wymienia się poznanie i uczestniczenie w sze-

roko rozumianej kulturze miejsc recepcji turystycznej. Tego rodzaju zjawisko upoważnia

do wyodrębnienia tzw. turystyki kulturowej. Jej istotą jest nie tylko zwiedzanie zabytków

i muzeów – obiektem zainteresowania jej partycypantów są także nowoczesne budynki archi-

tektury, centra rozrywkowe, imprezy muzyczne, style i sposoby życia autochtonów odwie-

dzanej miejscowości, wytwory ich współczesnej kultury. Omawianą kategorię rozumie się

jako „migracje, które związane są z opuszczeniem miejsca zamieszkania w czasie wolnym

od pracy, na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy bez przerwy, kiedy turysta zorientowany na

kulturę miejsca recepcji wchodzi w styczność osobistą z przestrzenią kulturową tego miejsca,

tj. z jego zabytkami, sztuką, religią, folklorem, rzemiosłem, zwyczajami, stylem życia jego

mieszkańców itd., a przy okazji ze środowiskiem przyrodniczym miejsca odwiedzanego,

zaspokajając szerokie spektrum swych potrzeb” [Niemczyk 2013, s. 24].

Turystyka kulturowa jest pojęciem definiowanym obecnie bardzo szeroko, a sa-

ma literatura (np. [Richards 1996a, 1996b, s. 261–283; 2002, s. 235–248; International

Cultural Tourism..., 2005; Nuryanti 1996, s. 249–260; McKercher i du Cros 2015]) podaje

wiele określeń tego terminu. Ciekawe i wyczerpujące zestawienie bibliografii z tego zakre-

su prezentuje A. Mikos von Rohrscheidt [2014]. W tym miejscu podjęte zostaną wybrane

wątki omawianego zagadnienia.

Samo określenie turystyki kulturowej i wielość jej definicji podkreśla złożoność oma-

wianego zjawiska. Wyraźnie widać to w rozmaitości form turystyki kulturowej. Niektóre

z nich prezentuje rysunek 1. W ich zbiorze wyodrębnić można, powołując się na klasyfi-

kację K. Buczkowskiej [2008, s. 46], m.in.:

• turystykę historyczną, etnograficzną, sentymentalną/nostalgiczną, archeologicz-

ną, tanatoturystykę, ale także turystykę muzealną – sytuowane w grupie turystyki

dziedzictwa kulturowego;

• turystykę imprez i wydarzeń kulturalnych związaną ze współczesnymi sztu-

kami plastycznymi: malarstwem, rzeźbą, turystykę do obiektów architektury


— 10 —

współczesnej, podobnie jak do parków tematycznych – sytuowane w grupie tu-

rystyki kultury współczesnej;

• turystykę religijno-pielgrzymkową, etniczną, literacką, kulinarną, językową, po-

dróży artystycznych – sytuowane w grupie turystyki dziedzictwa kulturowego

i kultury współczesnej.

Rys. 1. Turystyka muzealna i związane z nią inne formy turystyki kulturowejŹródło: Opracowanie własne na podstawie [Buczkowska 2008, s. 46].

W obecnych czasach segment turystyki kulturowej rozwija się bardzo dynamicznie.

B. McKercher i H. du Cros [2002, s. 1] szacują, że 35–70% turystów zagranicznych podró-

żuje w celach kulturowych. Biorąc pod uwagę, iż w 2012 r. wg UNWTO zrealizowano po-

nad miliard podróży międzynarodowych na świecie, skala rozmiarów segmentu turystyki

kulturowej wydaje się być ogromna. Obserwuje się przy tym istotne zmiany w samym zja-

wisku turystyki kulturowej. Po stronie popytowej ujawniają się przeobrażenia w sposobach

konsumpcji kultury, a po stronie podażowej – w formach, w których kultura jest prezento-

wana w konsumpcji turystycznej. Kultura staje się obecnie zasadniczym elementem polityki

turystycznej na wszystkich poziomach instytucjonalnych – począwszy od Unii Europejskiej,

aż po szczebel lokalny, tj. na poziomie danej miejscowości. W dobie silnej konkuren-

cji międzyregionalnej kultura stanowi bowiem istotny czynnik przewagi rynkowej. Jest

źródłem zysków dla wielu regionów. Stąd np. tak liczne zabiegi miast o tytuł Europejskiej

Turystyka muzealna jako forma turystyki kulturowej

— 11 —


Stolicy Kultury, który przyczynia się do rozwoju oferty kulturalnej nominowanego kan-

dydata celem przyciągnięcia międzynarodowej publiczności i osiągania z tego tytułu roz-

maitych korzyści, w tym głównie o charakterze ekonomicznym [Richards 1996a, s. 27].

Sam tytuł Europejskiej Stolicy Kultury jest prestiżowy zarówno dla miasta, jak i dla wszyst-

kich instytucji z nim związanych, jak choćby dla muzeów.

Muzea we współczesnych czasach ulegają licznym przeobrażeniom. Mogą one same

w sobie stanowić motyw podróżowania do danej miejscowości, dając zadość wydziele-

niu tzw. turystyki muzealnej. Jednak, jak podkreśla jeden z ekspertów z zakresu turystyki

Z. Kruczek [2013], „wyodrębnienie jej jako osobnej formy ma czysto teoretyczny charakter;

wszak w czasie jednego wyjazdu nie odwiedzamy jedynie muzeów, zresztą taki program

oparty na wizytach tylko w obiektach muzealnych byłby nie do zniesienia (może poza gru-

pami specjalistów)”. W tym kontekście zaproponowano graficzną prezentację (por. Rys. 1)

form turystyki kulturowej ze szczególnym uwzględnieniem samej turystyki muzealnej, która

może być zarówno samodzielnym typem podróżowania, jak i komplementarnym do innych

form turystyki kulturowej. Takie podejście jest zgodne z ideą samego popytu turystycznego,

który ma charakter łączny; ponadto tłumaczy tezy A. Stasiaka [2000, s. 170], który dowodzi,

że muzeum, będące produktem typu obiekt, może być także elementem większej całości

– wchodzić w skład produktu turystycznego: impreza, wydarzenie, szlak czy miejsce.

W rezultacie sam obiekt muzealny może być zarówno rdzeniem produktu turystyki

muzealnej, jak i elementem produktu rzeczywistego czy nawet poszerzonego dla innych

form turystyki kulturowej, np. turystyki kulinarnej (mowa np. o muzeach gastronomii/mu-

zeach kulinarnych; przykładem mogą być muzea w Pradze czy w Hangzhou – w Chinach),

ale także tanatoturystyki (np. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu) itd.

Jak zatem należy rozumieć turystykę muzealną? Jakie funkcje ona realizuje? Czy ma

charakter interdyscyplinarny? Odpowiedzi na te pytania zostały przedstawione w dalszej

części rozdziału.

1.2. Turystyka muzealna – kwestie definicyjne

Jak podkreślano wcześniej, jedną z form turystyki kulturowej jest turystyka muze-

alna. Zwiedzanie muzeów stało się współcześnie zjawiskiem społecznym. Jak podaje

T. Jędrysiak [2009, s. 39], „muzea charakteryzują się dużą atrakcyjnością turystyczną,

która decyduje o wielkości ruchu turystycznego i sile oddziaływania na świadomość tury-

stów”. Jeśli placówki i ośrodki muzealne stanowią cel zainteresowań turysty, to mamy do

czynienia z turystyką muzealną. A. Mikos von Rohrscheidt [2008, s. 61] pisze, że „tury-

styka muzealna to przedsięwzięcie o charakterze turystycznym, dla którego głównym mo-

tywem podjęcia podróży i celem jest wizyta w jednym lub kilku obiektach muzealnych”.

Istota tego zjawiska stanowi punkt wyjścia dla niniejszych rozważań.

— 12 —

W turystyce muzealnej ujawnia się swoiste połączenie: turysta jest zorientowany na

kulturę miejsca recepcji, a poznaje ją w sposób zaprezentowany przez organizatorów mu-

zealnictwa. Przywołując stwierdzenie M. Picarda [1987, s. 43], że turystyka kulturowa to

migracje, podczas których kultura miejsca recepcji jest oferowana zwiedzającym jako atrak-

cja turystyczna, to w wypadku turystyki muzealnej – kultura miejsca recepcji jest oferowa-

na jako atrakcja muzealna. Ten specyficzny rodzaj turystyki jest więc zbiorem aktywności

turystycznych, określonych przez grupę czynników występujących na obszarze kulturowo

atrakcyjnym, dzięki którym możliwym staje się zrealizowanie motywów podejmowanej

podróży oraz zaspokojenie ujawniających się z tego tytułu potrzeb (recepcji kultury, samo-

realizacji, estetycznych, ale również fizjologicznych itp.) [Niemczyk 2012a, s. 28].

Celem predestynacji w turystyce muzealnej są obiekty, organizacje i placówki muze-

alne [Jęczmyk i Sammel 2013, s. 22] udostępniające do ekspozycji odwiedzającego zbiory,

wytwory natury, kultury i dziedzictwa narodowego [Harrison 1997, s. 25]. W ostatnich la-

tach obserwuje się wzrost zainteresowania tą formą turystyki, o czym świadczy duża liczba

odwiedzających muzea, zwłaszcza w okresach wakacji letnich i zimowych1. Potencjalnych

turystów nie zniechęca nawet długi czas oczekiwania na wstęp do tego typu placówek.

Na tak duży popyt na usługi muzealnicze ma wpływ wiele czynników, w tym m.in. te bez-

pośrednio odnoszące się do muzeum, jak np.: profesjonalizacja placówek muzealnych,

opracowanie merytoryczne i wykorzystanie nowych technologii w działalności tych obiek-

tów czy inwestowanie w kadry. Współczesny obiekt muzealny [Idziak 2009, s. 219–236]

to nie tylko pomysł, idea i temat do zaprezentowania, ale organizacja, która prowadzi formy

rejestracji online, gromadzi i zarządza bazami danych, posiada wyspecjalizowaną i zróżni-

cowaną ofertę opracowaną w oparciu o badania marketingowe. Interaktywność ekspozycji

w dzisiejszych obiektach [Black 2012] świadczy o ogromnych możliwościach udoskona-

lania tego rynku usług turystyki muzealnej2.

O turystyce muzealnej mówi się, gdy „konsumowanym” przez turystę produktem jest

szeroko rozumiana placówka muzealna. Turystyka muzealna wiąże się z określoną ofertą,

którą organizatorzy ruchu turystycznego wpisują jako niezmienny element swojej oferty

handlowej. T. Jędrysiak [2008, s. 63] twierdzi wręcz, że muzea są często najwiarygodniej-

szym elementem turystycznym oferty turystycznej danej lokalizacji. Powstanie tego typu

instytucji kultury w danej miejscowości oznacza wpisanie jej na listę turystycznych de-

stynacji kraju, a nawet świata, i to do tego stopnia, że utożsamia się daną miejscowość ze

1 Na podstawie danych z Raportu o stanie gospodarki turystycznej w latach 2007–2011 [2013, s. 32–33] wnioskuje się, że w latach 2007–2011 turystykę kulturową spośród turystów krajowych w ramach wyjazdów krótkookresowych w Polsce uprawiało około 1–1,5 mln osób. W 2011 r. podczas podróży krótkookresowych zwiedzanie muzeów, skan-senów, zabytków deklarowało 9% turystów krajowych vs 6% – odwiedzanie miejsc kultu religijnego i 4% – udział w przedstawieniach teatralnych, koncertach, seansach filmowych. W przypadku wyjazdów długookresowych było to odpowiednio: 12%, 4% i 2%. Szerzej: [Kruczek 2013].

2 Więcej na ten temat zob. rozdział drugi.


— 13 —


zlokalizowanym w niej muzeum, np. Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Żup Kra-

kowskich Wieliczka, Muzeum Zegarów w Jędrzejowie. Można więc powiedzieć, że oferta

muzeów wpływa na znaczenie miasta na mapie marketingu kulturowej turystyki miejskiej

[Jędrysiak 2008, s. 67]. Inaczej rzecz ujmując, turystyka muzealna za cel podejmowanych

aktywności turystycznych przyjmuje placówki muzealne, które charakteryzuje ciągłość

ich funkcjonowania. Jej istotą jest odwiedzanie obiektów uznawanych „za symbol kultury

i intelektualnego rozwoju społeczeństwa” [Jędrysiak 2008, s. 65].

Turystyka muzealna oznacza aktywne uczestnictwo w zorganizowanych wystawach

stałych, czasowych, wydarzeniach specjalnych, zgodnie bowiem z zasadami działalności

muzeów umożliwiają one w ten sposób turystom (ale także społeczności lokalnej) kontakt

ze zbiorami muzealnymi. Co ważne, zbiory te posiadają szczególną wartość estetyczną

i poznawczą. Wynika to z faktu, że istotą działalności muzealnej jest prowadzenie badań

naukowych nad materiałem artystycznym, przyrodniczym i dokumentacyjnym zbiorów

[Jędrysiak 2009, s. 39]. Turystyka muzealna to zatem wędrówki pozwalające na kontakt

ich uczestników z elementami dziedzictwa narodowego będącymi w sposób permanentny

obiektem badań naukowych. O atrakcyjności danego muzeum często świadczy również

podejmowana przez nie szeroka współpraca międzynarodowa.

Na zakończenie kwestii definicyjnych należałoby odnieść się do najnowszej formy

turystyki kulturowej, tj. turystyki kreatywnej3, i podkreślić jej aplikacyjność w turystyce

muzealnej. Tezę tę potwierdzają np. liczne warsztaty, kursy, wykłady organizowane przez

placówki muzealne skłaniające do kreatywnych rozwiązań ujawniających się wśród zwie-

dzających turystów. Mowa zatem nie tylko o uczestnictwie odtwórczym w kulturze, w tym

wypadku w kulturze muzealnej, ale nade wszystko o uczestnictwie twórczym4 [Wnuk-

-Lipiński 1979, s. 42], bowiem jak pisze A. Kłoskowska [1972, s. 129] „na uczestnictwo

kulturalne składają się czynności formułowania oraz odbierania i interpretowania symbo-

licznych przekazów”.

W podsumowaniu należy stwierdzić, że turystyka muzealna rozwija się dynamicz-

nie5. Wydaje się to być ważne, biorąc pod uwagę opisaną powyżej istotę tego pojęcia.

Ten rodzaj turystyki pozwala na styczność i obcowanie z „dotykalnym majątkiem ludzko-

ści” [Jędrysiak 2009, s. 41], stąd za konieczne uznaje się prowadzenie badań naukowych

w tym obszarze.

3 To forma podróżowania ukierunkowana nie tylko na obserwację i konsumpcję doświadczeń kulturalnych, ale również na angażowanie turystów kulturowych w działania dające im możliwość rozwijania swojego potencjału kreatyw-nego. Mowa zatem o zdobywaniu przez tychże turystów nowych umiejętności w miejscach pobytu turystycznego (np. poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju warsztatach), nawiązywaniu kontaktów ze społecznością lokalną tych miejsc, która tworzy autentyczną ich kulturę [Richards i Raymond 2000, s. 18; Richards i Wilson 2006, s. 121; Salman i Uygur 2010, s. 187–190].

4 Szerzej na ten temat w: [Berbeka, Makówka i Niemczyk 2008, s. 42].5 Zmiany te ujawniają się po stronie podaży (np. w Polsce odnotowuje się wzrost liczby placówek muzealnych) i popytu

rynku (np. wzrost frekwencji w polskich muzeach). Szerzej: [Turysta kulturowy…, 2014].

— 14 —

1.3. Turystyka muzealna w kontekście wzajemnych relacji pomiędzy turystyką i kulturą

Dla przedmiotu badań istotne wydaje się przedstawienie turystyki muzealnej w kon-

tekście związku pomiędzy turystyką i kulturą. Muzea, które stanowią cel predestynacji

podróży turystycznych, postrzegane są jako centra kulturotwórcze, stąd współzależność

pomiędzy tymi dwoma pojęciami rozszerza perspektywę dla ich badania. K. Przecławski

mówi, że zrozumienie turystyki jest niemożliwe bez ogólnej wiedzy na temat kultury. Ana-

logicznie, nie można zrozumieć w pełni kultury współczesnej bez uwzględnienia zjawiska

turystyki, bez zrozumienia roli, jaką ona odgrywa w kulturze współczesnej [Przecławski

1996, s. 32]. Potwierdza to tezę o nierozerwalnym związku kultury i turystyki, co podkreśla

również cytowany wcześniej autor. Dowodzi tego w następujących stwierdzeniach [Przec-

ławski 1996, s. 32–33]:

1. Turystyka jest funkcją kultury.

2. Turystyka jest elementem kultury.

3. Turystyka jest też przekazem kultury.

4. Turystyka jest „zderzeniem kultur”.

5. Turystyka jest czynnikiem przemian kulturowych.

Stwierdzenie, że turystyka jest funkcją kultury, oznacza, że turystyka jest wtórna wo-

bec kultury. Nie ma turystyki bez wcześniejszego istnienia uwarunkowań kulturalnych jej

uprawiania. Kultura zatem stymuluje rozwój turystyki, pomimo tego że cele podejmowania

aktów turystycznych nie zawsze muszą się wiązać z zaspokojeniem potrzeb kulturalnych

– mogą to być bowiem potrzeby odpoczynku, zdrowia, regeneracji czy chociażby kontak-

tu z naturą. To, co istotne w opisywanym kontekście, to sam fakt nazwania i wyłonienia

turystyki jako aktywności, co wynika bezpośrednio z konstytuowania się kultury. Dlatego

turystyka, w tym muzealna, jest funkcją kultury.

Turystyka jako element kultury wpisała się na trwałe w kulturę współczesną. Celem

polityki kulturalnej jest m.in. rozwój turystyki przez zachowanie i ochronę składników

dziedzictwa kulturowego mającego swój wyraz głównie w muzealnictwie. Muzea stanowią

bowiem zorganizowaną formę prezentacji dóbr kultury. Tworzenie kultury oznacza kreo-

wanie potrzeb turystycznych u jej odbiorców.

Turystyka wiąże się z ruchem, rotacją i migrowaniem jej uczestników. Jest więc

w sposób oczywisty, naturalny i nieunikniony środkiem przekazu wartości kulturowych.

W dobie urbanizacji, cyfryzacji i globalnej wioski, jaką stanowi dzisiaj cywilizacja czło-

wieka, turystyka okazuje się zaledwie jednym ze sposobów transmisji kultury. Wyma-

ga dysponowania zasobami organizacyjnymi, motywacyjnymi, finansowymi oraz wol-

nego czasu, co w porównaniu ze środkami masowego przekazu jest dość obciążające.

Przekaz ten wynika jednak w tym przypadku z bezpośrednich doznań, odczuć i przeżyć,


— 15 —


stąd turystyki – jako środka przekazu wartości kulturowych –nie da się porównać z jakimkol-

wiek innym. W tym kontekście również wirtualne zwiedzanie instytucji kultury [Niemczyk

2008], w tym jednostek muzealnych, choć pełni funkcję przekazu wartości kulturowych, to

nie tak intensywną, indywidualną i jednostkową, jak zwiedzanie ich w sposób bezpośred-

ni6. A. Kołodziejczyk [1979, s. 22–29] mówi o kontakcie z dobrami kultury, a o turyście,

że dokonuje świadomego wyboru określonej formy turystyki jako korzystnego i pożądanego

sposobu doświadczania kultury.

Pojęcie „zderzenia kultur”, rozumiane jako wymiana wartości, w dobie kształtowania

jednorodnej polityki Unii Europejskiej nabiera nowego znaczenia w tym rejonie geogra-

ficznym. Ujednolicanie kultury europejskiej z jednej strony tworzy wspólnotę i poczucie

jedności, z drugiej powoduje zanik odrębności i niepowtarzalności kultur państw oraz na-

rodów. Turystyka jest „zderzeniem kultur” – im różnica kulturowa między turystami a lud-

nością miejscową terenów odwiedzanych jest większa, tym to zderzenie kultur pozostawia

bardziej trwałe ślady. Zauważa się, że „zderzenie kultur” prowadzi do rewitalizacji kultur

regionalnych w ramach kultury światowej7; wspiera reaktywację tradycji [Gaworecki 2007,

s. 67]. Muzea, jako instytucje kultywujące kulturę regionalną, historię i lokalne tradycje,

spełniają w tym kontekście swoją funkcję. Turystyka muzealna wpisuje się w tezę, że tu-

rystyka to „zderzenie kultur”.

Turystyka jest czynnikiem przemian kulturowych. Dzięki turystyce pojawiają się

nowe perspektywy, znikają bariery i uprzedzenia wobec nieznanego; kultura rozwija się

i wzbogaca o nowe elementy. Turystyka muzealna jest przyczyną i skutkiem tego zjawi-

ska. Przyczyną, bo stanowi miejsce poznania kultury; skutkiem, bo jest zbiorem efektów

tych przemian. Muzea, jako miejsca utworzone dla wytworów kultury, odgrywają w tym

procesie dużą rolę.

Turystyka i kultura rozpatrywane z perspektywy połowy drugiego dziesięciolecia XXI

wieku wydają się być sobie jeszcze bliższe. Sam proces podejmowania działań turystycznych

można ująć już w pewną formę pojęcia kultury – kultura podróżowania, kultura pielgrzy-

mowania, sformalizowana kultura organizacji i instytucji turystycznych, profesjonalizacja

przedsięwzięć turystycznych, w końcu sektor turystyki krajowej i międzynarodowej wraz

z jego podmiotami i regulacjami prawnymi. Te elementy składowe tworzą specyficzną

dla nich kulturę. Takie spojrzenie pozwala na sformułowanie tezy o wzajemnej zależności

turystyki i kultury.

Turysta, jako uczestnik procesu wędrówki (aktu turystycznego) [Lipiec 2010, s. 17],

jest odbiorcą różnorodnych treści kulturowych zawierających się w turystyce, o których

6 Więcej na ten temat zob. rozdział drugi.7 Warto odnotować ujawniające się w literaturze poglądy na temat użyteczności muzeów w procesach rewitalizacji po-

strzeganej z perspektywy społecznej, obywatelskiej i kulturowej [Couch i Farr 2000, s. 152–163; Grodach 2013].

— 16 —

pisze A. Kołodziejczyk [1979, s. 22–29]. Na rozpatrywany proces należy spojrzeć jako na

wymianę, to znaczy, że turysta jest odbiorcą, a nawet i nadawcą, treści turystycznych zawie-

rających się w kulturze. Treści intelektualne, estetyczne i moralne, jak je ujmuje cytowana

autorka, transformowane jako treści kulturowe, stanowiące indywidualny odbiór odkrywa-

nego znaczenia i symboliki poznawanych obiektów i zjawisk kultury, same w sobie towa-

rzyszą określonym formom turystyki. Udział w procesach turystycznych staje się intelek-

tualnie, estetycznie i moralnie twórczy. Turystyka kreuje kulturę – jej twórców, odbiorców,

multiplikatorów, sposoby przekazu, opinie, style, trendy. Uczestnictwo turystów w kulturze

nie polega na traktowaniu turystyki wyłącznie jako sposobu, środka wyraźnie podporząd-

kowanego zadaniom upowszechniania dóbr kultury. Nie o upowszechnianiu tu mowa, ale

o interpretacji, tworzeniu, reinterpretacji, nadawaniu nowego znaczenia. Turystyka pozwala

na interpretację kultury; właściwie można rzec, że pozwala na indywidualną interpretację

kultury. Jednostki muzealne dostarczają tych bodźców jako zbiory artefaktów minionych

i obecnych śladów historii i kultury. Stąd turystyka muzealna wpisuje się w ten nurt.

Nieco inną optykę na prezentowane zjawisko współzależności turystyki i kultury ujaw-

nia A. Stasiak [2007a, s. 9–12]. Zauważa on m.in., że:

• rozwój turystyki sprzyja ochronie dziedzictwa kulturowego, w tym muzeów

(z jednej strony tylko zadbane obiekty kultury mają „moc” przyciągania turystów,

a z drugiej – wydatki czynione przez turystów w miejscach bogatych w zabytki,

muzea stanowią istotne – niejednokrotnie bywa, że jedyne – źródło ich ratowania,

pielęgnowania);

• turystyka pośredniczy w wymianie kulturowej (umożliwia wymianę idei, myśli,

doświadczeń pomiędzy społecznościami);

• turystyka jest źródłem inspiracji artystycznej (podróże od zawsze były motywem

twórców-artystów);

• turystyka jest częścią szeroko rozumianej kultury (turystyka jest odzwiercied-

leniem współczesnej (zachodniej) kultury konsumpcyjnej; zarówno kultura, jak

i turystyka to wytwory ciężkiej pracy społeczeństw na przestrzeni wieków);

• turystyka sprzyja ujednoliceniu kultur (masowa turystyka czyni zadość konieczno-

ści dostosowania oferty do gustów i oczekiwań masowych turystów, tym samym

ujawnia się zjawisko komercjalizacji kultur lokalnych; miejscowe społeczności

adaptują zachowania świata zachodniego, w tym także te o charakterze negatyw-

nym);

• turystyka zmienia środowisko naturalne (chodzi tu np. o dewastację dziewiczych

terenów poprzez budowę obiektów hotelarskich i rekreacyjnych służących za-

spokojeniu potrzeb turystycznych, w tym również uczestników turystyki muze-

alnej);


— 17 —


• turystyka „zachowuje” się jak kultura masowa (globalizacja usług turystycznych

ujawnia efekt wypierania kultury tradycyjnej na rzecz kultury uniwersalnej, ła-

twej w odbiorze). Obserwowane jest zjawisko zaniżania jakości oferty kulturalnej,

odbiór kultury jest stosunkowo płytki, powierzchowny – programy wycieczek,

dostosowywane są do masowego turysty, są zorientowane na „zaliczenie” kolej-

nych obiektów, np. najpopularniejszych muzeów.

W świetle przedstawionych rozważań potwierdzić należy, że turystyka i kultura silnie

ze sobą korelują i są od siebie zależne. Współzależności pomiędzy nimi mają charakter za-

równo pozytywny, jak i negatywny. W rezultacie relacje pomiędzy turystyką i kulturą są

niezwykle złożone, podkreślając tym samym ich wieloaspektowy charakter.

1.4. Turystyka muzealna jako zjawisko interdyscyplinarne

Forma turystyki, jaką jest turystyka muzealna, jest zjawiskiem interdyscyplinarnym.

Oznacza to, iż swoim zasięgiem obejmuje szeroki obszar badawczy.

Turystykę muzealną należy przede wszystkim, jak wynika z wcześniejszych rozważań,

traktować jako zjawisko kulturowe. W tym kontekście mowa jest o procesach przenika-

nia, postrzegania, interpretowania i transmitowania różnych kultur podczas podróżowania

i zwiedzania. Takie podejście zwraca uwagę, że turystyka jest częścią i przejawem kultury,

jest funkcją kultury. Muzea stanowią miejsce zbiorów dziedzictwa kulturowego, wytworów

kultury, zatem turystyka muzealna opisaną funkcję spełnia w sposób bezpośredni.

Turystykę muzealną postrzega się również jako zjawisko ekonomiczne. W tym podejściu

zwraca się uwagę na mechanizmy obrotu dobrami i usługami w skali zwłaszcza regional-

nej i lokalnej, które generują dochody dla miejscowych społeczności. Turysta przybywa-

jąc na nowy obszar recepcji, wydatkuje pieniądze, na ogół większe niż w miejscu swego

zamieszkania. W rezultacie odnotowuje się wzrost jego konsumpcji i to nie tylko w ujęciu

wartościowym, ale częstokroć także pod względem jakości zaspokajanych potrzeb. Jed-

nym z miejsc zaspokajania potrzeb turystów, miejsc wydatkowania ich środków pienięż-

nych, są muzea. Kreują one u turysty potrzebę zakupu biletu wstępu, ale też uczestnictwa

w odpłatnych wydarzeniach, festiwalach, prelekcjach, zakupu pamiątek, gadżetów, opłat

za dostęp do zbiorów online. Wydatki turystów muzealnych to również zyski rynku usług

towarzyszących tej formie podróżowania (mowa o efektach mnożnikowych w turystyce).

Nie sposób nie wymienić także roli placówek muzealnych, jaką odgrywają one na rynku

pracy [Greffe 2011, s. 121–137; Johnson i Thomas 1992] – stanowią miejsce zatrudnienia

dla szeregu zawodów związanych, w sposób bezpośredni i pośredni, z procesem dostar-

czania usług wystawienniczych, eventowych, archiwizacyjnych, gastronomicznych, poli-

graficznych itp.

— 18 —

Turystyka muzealna jest także zjawiskiem przestrzennym. Takie podejście wynika

z samej istoty turystyki, które sprowadza się do mobilności przestrzennej ludzi; J. Lipiec

[2010, s. 18] mówi nawet o poruszaniu się w czasoprzestrzennym kole. W tym kontekście

podkreśla się również zagospodarowanie i planowanie przestrzenne oraz zagadnienia zwią-

zane z wyodrębnianiem walorów przyrodniczych z przeznaczeniem na realizację inwe-

stycji pod obiekty turystyki, w tym również turystyki muzealnej. Wzrost liczby placówek

muzealnych w ostatnich latach (o czym nadmieniano wcześniej) i powszechność turystyki

muzealnej są dowodem na podejmowanie licznych lokalnych inicjatyw przestrzennych

oraz na fakt, że coraz częściej ma ona realny wpływ na urbanistykę miast, terenów pod-

miejskich i wiejskich, podając za przykład Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie

czy Fabrykę Emalii Oskara Schindlera – Oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.

Tym samym przekształceniu ulega środowisko, aby mogła powstać infrastruktura umożli-

wiająca konsumpcję produktu turystyki muzealnej.

Turystykę muzealną traktuje się również jako zjawisko społeczne, ponieważ odnosi

się ona bezpośrednio do systemów społecznych i stosunków interpersonalnych podczas

wyjazdu, tworzenia więzi międzyludzkich czy powstawania stereotypów w wyniku stycz-

ności różnych społeczności. Muzea jako organizacje tworzone są przez systemy, schematy,

kultury organizacyjne oraz zarządzane zespoły ludzkie, co może być także rozpatrywane

w kontekście zjawisk społecznych. Oferta muzeów jest dzisiaj bardzo zróżnicowana, nasta-

wiona na różne grupy odbiorców. Jej kreowanie wymaga wiedzy i umiejętności, przykłado-

wo: segmentacji, dywersyfikacji, psychologicznych aspektów marketingu usług. W ofercie

znajdują się też usługi cykliczne, skierowane do tego samego lokalnego odbiorcy mieszkań-

ca; pozwala to na tworzenie identyfikacji lokalnej i więzi społecznych. M. Murzyn-Kupisz

i J. Działek [2014, s. 21] mówią nawet, że muzea mogą funkcjonować jako „infrastruktura

kapitału społecznego”. Na uwagę zasługuje fakt, iż członkowie społeczeństwa, odbiorcy

usług placówek muzealnych, klasyfikowani są według szeregu kryteriów jako grupy war-

tościowe, wyróżniając np. studentów, nauczycieli, dzieci, osoby starsze. Tym samym tury-

styka muzealna odgrywa rolę w generowaniu zjawisk społecznych.

Turystyka muzealna jest także, a może nawet przede wszystkim, zjawiskiem psycholo-

gicznym. Interpretuje zachowania człowieka, wyjaśniając jego motywacje i cele podróży;

opisuje również postawy i wartości, jakimi kierują się zwiedzający. Ujęcie psychologiczne

jest związane z wyżej opisanymi procesami społecznymi, ekonomicznymi, kulturowymi

i przestrzennymi. W każdym z tych wypadków można bowiem mówić o psychologicznych

konsekwencjach – kosztach i zyskach jednostek, bo przecież podstawowym podmiotem

podróży jest człowiek.

Na zakończenie warto podkreślić, że turystyka muzealna jest również zjawiskiem eduka-

cyjnym, ponieważ pozwala na zaspokojenie potrzeb poznawczych zwiedzających w różnym


— 19 —


wieku. Celem głównym turystyki muzealnej, z punktu widzenia powstawania jej obiektów,

jest archiwizowanie, gromadzenie, ochrona, ekspozycja wartościowych dóbr, artefaktów hi-

storii oraz kultury minionej i obecnej. Z kolei dla zwiedzającego celem turystyki muzealnej

jest poznawanie, nauka, utrwalanie wiedzy na temat eksponowanych zbiorów.

Dokonana w ten sposób analiza pojęcia turystyki muzealnej według szerokiego spek-

trum kryteriów interdyscyplinarnych pozwala na podjęcie rozważań na temat funkcji, ja-

kie pełni ten rodzaj turystyki przede wszystkim w życiu jednostki, ale także dla miejsca

recepcji turystycznej.

1.5. Funkcje turystyki muzealnej

Turystyka muzealna, jako zjawisko interdyscyplinarne, pełni różne funkcje. Kwerenda

literatury przedmiotu (np. [McIntosh i Goeldner 1990, s. 272–279; Alejziak 1999, s. 30–70;

Ekonomika turystyki 2006, s. 31–43; Różycki 2006, s. 71–80]) pozwala wyróżnić funkcje

turystyki ogółem, takie jak: wypoczynkowa, zdrowotna, wychowawcza, kształceniowa,

miastotwórcza, edukacji kulturowej, ekonomiczna, etniczna, kształtowania świadomości

ekologicznej oraz polityczna.

W świetle przedstawionych rozważań najistotniejszą funkcją turystyki muzealnej wy-

daje się być promowanie wartości kulturowych. Głównym celem turystyki muzealnej jest

świadoma afirmacja wartości i dóbr kulturowych, estetycznych, architektonicznych – oso-

biste zainteresowanie turystów kulturą i sztuką oraz ich przeświadczenie o wpływie kultury

na rozwój jednostek i społeczeństw [Lewandowska-Tarasiuk 2005, s. 117–125]. Stosownie

do opisanego powyżej ujęcia interdyscyplinarnego ta funkcja wiąże się z edukacyjną rolą

turystyki muzealnej: poznawczą, partycypacyjną i integracyjną, celem lepszego jej rozu-

mienia przez odbiorców. W tym kontekście daje ona wyraz w zaspokojeniu potrzeby do-

znawania wrażeń estetycznych, obcowania z pięknem, dziełami sztuki.

W. W. Gaworecki [2005, s. 13; 2007, s. 338] wymienia turystykę krajoznawczą, miej-

ską, alternatywną i religijną jako te rodzaje turystyki, w których kultura występuje jako

trwały czynnik, przyczyniający się nie tylko do ochrony, wzbogacania i popularyzacji

dóbr kultury, lecz także dynamizujący rozwój turystyki. Wydaje się, że do wymienionych

przez cytowanego autora rodzajów turystyki należy dołączyć muzealną jako tę, która nie-

rozerwalnie związana jest z kulturą i stanowi jej wyraz. Ponadto, definicyjne zróżnico-

wanie często nie rozdziela rzeczywistych procesów i tak, turystyka muzealna może być

jednocześnie religijną – w przypadku zwiedzania zbiorów muzealnych przy sanktuariach

(por. Rys. 1); także podział na turystykę krajoznawczą i międzynarodową mieści w sobie

muzealną itp.

Pochodną edukacyjnej roli turystyki muzealnej jest jej funkcja kształceniowa

w rozumieniu zarówno poznawczym (pogłębianie wiedzy i zdobywanie informacji),

— 20 —

jak i interpersonalnym (kształtowanie relacji, postaw, określonych form zachowań związa-

nych z kulturą wystawienniczą), co wynika z potrzeby zaspokojenia ciekawości, uzupełnia-

nia i poszerzania wiedzy. „Współdziałanie ze społeczeństwem i promowanie dziedzictwa

jest nieodłącznym elementem funkcji edukacyjnej muzeum” [Jędrysiak 2009, s. 38].

Rozwijając perspektywę dydaktyczną i pedagogiczną, można skonstatować, że tury-

styka muzealna pełni funkcję wychowawczą. Istotne jest wychowanie przez sztukę – sztuka

uwrażliwia, otwiera horyzonty, wskazuje na różne formy zachowań i reakcji, uczy tolerancji

i akceptacji innych. Uczestnicy procesów turystycznych pełnią różne funkcje społeczne,

poszczególne grupy cechuje wspólnota przeżyć, następuje integracja różnych środowisk

społecznych – wszystko to oddziałuje wychowawczo. Ta funkcja wiąże się z zaspokoje-

niem potrzeby kształtowania światopoglądu, poszukiwania ideałów życiowych i wzorców

postępowania.

Turystyka muzealna pełni również funkcje wypoczynkowe i zdrowotne, które są noś-

nikiem ogromnych korzyści społecznych. Współczesny człowiek potrzebuje odpoczynku,

by zregenerować organizm w kontekście fizycznym, intelektualnym, duchowym i emo-

cjonalnym. W. Kowalczyk [1995, s. 14–15] i A. Stasiak [2000, s. 173] ujmują tutaj także

zaspokojenie potrzeby wypełnienia wolnego czasu, relaksu i zabawy.

Uprawianie turystyki muzealnej przynosi wiele pozytywnych skutków o znaczeniu

ekonomicznym i miastotwórczym. Turystyka kreuje procesy wymiany. Turyści są nośni-

kiem popytu na wszelkiego rodzaju dobra i usługi. Przenoszą oni tzw. stałe elementy po-

pytu turystycznego oraz wiele specyficznych potrzeb stricte turystycznych z miejsca za-

mieszkania do miejsca recepcji. Placówki muzealne tworzą ważne punkty na mapie popytu

i podaży turystycznej.

Rozwój procesów urbanizacyjnych ma swoją przeciwwagę w postaci idei zrównowa-

żonego rozwoju, co wyraża się w funkcji ekologicznej. Na obszarze recepcji ruchu tury-

stycznego w lokalizacjach skupiających obiekty muzealne ma obowiązywać „równowaga sił

trójkąta” złożonego z trzech podmiotów: turystów, gospodarzy terenu recepcji turystycznej

oraz przedsiębiorstw turystycznych. „Tylko pełna integracja między nimi, zmierzająca do

realizacji wcześniej przywołanych celów, będzie skutkowała gospodarczym dobrobytem,

optymalizacją zaspokojenia potrzeb turystów kulturowych i społeczności przez nich od-

wiedzanych, z zachowaniem dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego miejsc recepcji”

[Niemczyk 2012a, s. 36].

Podstawą wyodrębnienia kolejnej funkcji turystyki muzealnej, jaką jest funkcja etnicz-

na, są związki występujące między krajami emisyjnymi i recepcyjnymi. Ma to istotny zwią-

zek z funkcją eksponowania kultury i historii, wychowawczą, kształceniową. Realizowane

wyjazdy o funkcji etnicznej mogą mieć charakter indywidualny, ale coraz częściej stają się

zorganizowane, co można zaobserwować zarówno na licznych przyjazdach np. ludności


— 21 —


żydowskiej do Polski (wzrost liczby placówek muzealnych dotyczących kultury żydowskiej

na terenie naszego kraju, np. Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie; Żydowskie

Muzeum Galicja w Krakowie), jak również coraz większym rozwoju turystyki muzealnej

polonijnej. W ten sposób realizowana jest też funkcja polityczna turystyki muzealnej, jak

np. kształtowanie wizerunku danego kraju, procesów integracyjnych [Alejziak 1999, s. 64].

Kształtowanie oferty muzealnej będzie tu odgrywać rolę kluczową, gdyż przekaz formuło-

wany za pośrednictwem tego typu placówek ma bezpośredni wpływ na budowanie świato-

poglądu, poglądów, postaw i idei osób odwiedzających. Warto w tym miejscu podkreślić

wagę niematerialnych wartości przekazywanych za pośrednictwem turystyki muzealnej

(w nawiązaniu do jej funkcji edukacyjnej, psychologicznej, społecznej itp.).

W zbiorze wielu powodów, dla których turyści odwiedzają muzea, W. Kowalczyk

[1995, s. 14–15] i A. Stasiak [2000, s. 173] wymieniają również potrzebę „bywania”, by-

cie zapraszanym (dowartościowania, snobizm). Snobizm jawi się jako pojęcie pejoratyw-

ne. Doszukując się pozytywnych wartości, uczestnictwo w turystyce muzealnej oznacza

przynależność do określonej grupy społecznej, która jest wysoko uplasowana w opinii

społecznej. Ten aspekt ma znaczenie motywacyjne i kształceniowe. Obserwowany trend

rozwoju imprez muzealnych (np. inicjatywa o zasięgu europejskim Noc Muzeów) wpisu-

je się w realizację tej funkcji. Nazwać ją można funkcją przynależności, funkcją elitarną,

funkcją strukturotwórczą.

Opisane funkcje turystyki muzealnej mogą być dobrą wskazówką dla organizato-

rów muzealnego ruchu turystycznego odnośnie do sposobów kształtowania swojej oferty.

Nie można przy tym zapomnieć, że winna być ona pełna emocji i przeżyć, gdyż współ-

czesny jej odbiorca oczekuje wręcz wyjątkowej, nacechowanej emocjami wizyty w tego

typu instytucjach [Oferta muzealna… 2013, s. 62]. „Obecnie turysta odwiedza muzeum,

aby miło spędzić czas, aby się zabawić, coś obejrzeć, a na ostatku czegoś się dowiedzieć”

[Jędrysiak 2009, s. 57]. S. Wacięga [2009, s. 240] nazywa nawet muzea „laboratoriami po-

mysłów”, „inkubatorami produktów turystycznych”. Zadaniem organizatorów przedsięwzięć

muzealnych jest, aby funkcja kulturotwórcza, edukacyjna i kształceniowa była realizowana

mimo tego, a może właśnie dzięki temu, że odbiorca nastawiony jest na rekreację, zaba-

wę i odpoczynek, by w ten sposób realizować swoją misję polegającą na „wycofywaniu

wybranych przedmiotów z obiegu codziennego i ocaleniu ich, na czas jak najdłuższy, od

zniszczenia i zapomnienia” [Żygulski 1982, s. 130].

Niezbędnym zatem jest rozpoznanie istoty muzeów – obiektów stanowiących rdzeń

turystyki muzealnej. Ich specyfika, a z drugiej strony złożoność ofertowa stanowi podstawę

do zidentyfikowania produktu turystycznego muzeów.

— 23 —


2. MUZEUM INSTYTUCJĄ KULTURY XX I XXI WIEKU

2.1. Pojęcie i cechy muzeów

Muzea to jedne z najbardziej rozpowszechnionych obecnie instytucji kultury. Tworzą

most między dziedzictwem świata dawnego i obecnego [Muzea, wystawy... 2011, s. 14].

Zbiory muzeów świadczą o dorobku narodów, o zakresie ich osiągnięć kulturalnych i po-

ziomie prowadzonych badań naukowych [Corbos i Popescu 2011, s. 303]. Kształtują one

tym samym tożsamość i wizerunek państw, regionów1. Wielkie muzea znajdują się zwykle

w dużych miastach i często decydują o ich postrzeganiu [Avraham 2004]. Muzea są od-

zwierciedleniem działalności człowieka oraz jego naturalnego, kulturowego i społecznego

otoczenia. Odgrywają ważną społeczno-ekonomiczną rolę [Ambrose i Paine 2006; Scott

2006, s. 45–75].

Muzea pełnią także istotną funkcję na rynku turystycznym. Co roku zwiedzają je milio-

ny turystów. Oferta muzeów dostarcza turystom głównie wartości duchowych, moralnych,

wiedzy. Liczba, charakter ekspozycji i ich wartość historyczna ma duży wpływ na atrak-

cyjność konkretnych destynacji turystycznych. Często wyjazdy turystyczne mają na celu

tylko zwiedzanie konkretnego muzeum. Dla młodzieży szkolnej wiedza zdobyta w trakcie

ich zwiedzania stanowi ważny element poszerzania wiedzy i edukacji.

Pomimo bogatej literatury pojęcie muzeum nie ma jednolitej wykładni. Przez ponad

dwieście lat istnienia i funkcjonowania muzeów podano wiele ich definicji, niektóre z nich,

stale ewoluując, weszły do słowników i encyklopedii [Folga-Januszewska 2008b, s. 4]. Sło-

wo „muzeum” funkcjonuje w dzisiejszej literaturze muzeologicznej w bardzo rozmaitych

znaczeniach indywidualnych.

Termin muzeum pochodzi od słowa greckiego mouseion, oznaczającego świątynię

muz, greckich bóstw opiekujących się poszczególnymi gałęziami sztuki [Zalasińska 2013,

s. 9].

Według Wielkiej Encyklopedii PWN [2003, s. 230] „muzeum to instytucja, której za-

daniem jest gromadzenie i przechowywanie materialnych świadectw cywilizacji człowie-

ka i jego otoczenia, ich naukowe opracowywanie, konserwowanie i udostępnianie w celu

1 Wizerunek rozumiany jest jako suma uczuć, wrażeń, sądów, wierzeń, idei, zarejestrowanych obrazów i wyobrażeń, jakie ludzie mają w stosunku do danego miejsca, jest po prostu tym, co ludzie o danym obszarze myślą. Por. [Kotler i Barich 1991; Konecnik, Gartner 2007, s. 400–421].

— 24 —

badań, nauczania i rozrywki. Muzea posiadające zbiory artystyczne bywają też nazywane

kolekcją, galerią, pianoteką lub gliptoteką”.

Obecnie najczęściej używaną definicją jest ta, którą sformułował G. H. Riviėre [1989,

s. 10], która mówi, że „Muzeum jest instytucją trwałą o charakterze niedochodowym, służą-

cą społeczeństwu i jego rozwojowi, dostępną publicznie, która prowadzi badania nad mate-

rialnymi świadectwami działalności człowieka i jego otoczeniem, gromadzi je, konserwuje,

i zabezpiecza, udostępnia i wystawia, prowadzi działalność edukacyjną i służy rozrywce”.

Międzynarodowa Rada Muzeów UNESCO prawie bez zmian powtarza tę definicję [Folga-

-Januszewska 2008b, s. 200].

Polska ustawa z 21 listopada 1996 r. definiuje muzeum jako „jednostkę organizacyjną

nienastawioną na osiąganie zysku, której celem jest gromadzenie i trwała ochrona dóbr na-

turalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym,

informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podsta-

wowych wartości historii, nauki i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwo-

ści poznawczej i estetycznej oraz umożliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorów”

[Ustawa o muzeach 1996].

Podsumowując, można stwierdzić, iż muzeum jest instytucją, której działalność nie

jest obliczona na zysk, pozostającą w służbie społeczeństwa i jego rozwoju, otwartą na

publiczność, mającą za zadanie gromadzenie, konserwowanie, badanie, rozpowszechnianie

i wystawianie materialnych świadectw dotyczących człowieka i jego otoczenia, dla studio-

wania, edukacji i przyjemności.

W literaturze obok terminu muzeum używa się także pojęcia szerszego, tj. muzeologia

(muzealnictwo, muzeografia). Rozumie się przez nią „naukę pomocniczą historii, zajmują-

cą się architekturą muzeów i ich zarządzaniem, poszerzoną o teorię komunikacji, edukację

i funkcję, jaką pełnią instytucje muzealne w społeczeństwie. W sensie praktycznym jest

nauką o funkcjonowaniu muzeów” [Folga-Januszewska 2006, s. 9]. Jej nazwa zrodziła się

w 1934 r. na konferencji zorganizowanej w Madrycie przez Office International des Musées

(poprzednik ICOM – Międzynarodowa Rada Muzeów), uznanej za pierwszą konferencję

muzeologiczną.

Analizując bliżej muzeum jako instytucję, zauważyć można, że wyróżnia ją wiele

cech, które określają jego główne differentia specifica. Muzea wyróżniają cechy typowe dla

organizacji non profit, a więc [Żygulski 1982, s. 12]:

• niematerialny charakter produktu,

• zróżnicowany krąg odbiorców,

• społecznie ukierunkowana działalność,

• wielorakość celów, działalności,

• finansowanie najczęściej ze źródeł zewnętrznych. Dochody uzyskiwane z dzia-

łalności komercyjnej są jedynie uzupełniającym źródłem ich finansowania,

Muzeum instytucją kultury XX i XXI wieku

— 25 —


• presja społeczna wyrażająca się w nieustającym procesie kontrolowania ich dzia-

łalności niekomercyjnej.

Muzea są instytucjami typu non profit, zysk nie jest celem ich działalności [Iwankie-

wicz-Rak 1997, s. 15]. Polityka cen za zwiedzanie muzeum w świecie jest jednak zróżni-

cowana. W Wielkiej Brytanii wstęp do muzeów państwowych jest bezpłatny, w muzeach

amerykańskich nierzadko stosowana jest metoda opłat dobrowolnych. We Francji do 38,3%

muzeów państwowych i samorządowych wstęp jest bezpłatny. Generalnie jednak obserwuje

się tendencję do komercjalizacji działalności muzeów [np. Schönbrunn]. Decyzja o pobie-

raniu opłat wstępu jest jednym z elementów prowadzonej przez te instytucje polityki cen

usług [Folga-Januszewska 2008a].

Analizując strukturę muzeum, zauważyć można, że tworzą go trzy, nawzajem uzupeł-

niające się elementy, tj. budynek, muzealia i ekspozycja.

Do wieku XVIII obiekty muzealne tylko w wyjątkowych przypadkach tworzyły odręb-

ne jednostki zaprojektowane i zrealizowane do celów muzealnych. Dopiero w XVIII wieku

pojawiły się muzealne budynki wolno stojące, oderwane od zespołów architektonicznych

[Żygulski 1982, s. 142]. Począwszy od tego okresu, muzea budowane były często jako

obiekty monumentalne. Nierzadko były budowane z myślą, że mają być pomnikami chwały

i potęgi władców, państw, a także fundatorów oraz ich projektantów. W okresie XVIII-XIX

wieku wzniesiono w Europie wiele okazałych muzeów w różnych stylach: klasycznym,

neogotyckim, neoromańskim, neobizatyńskim (British Museum, Braccio Nuovo, muzeum

w Cambridge, Altes Museum w Berlinie, Pianoteka w Monachium, Świątynia Sybilli w Pu-

ławach) i inne. W XVIII wieku wspaniałe pałace w Petersburgu, Rundale, Carskim Siole

będące obecnie muzeami zostały wzniesione w oparciu o projekty B. Rastrellego. Muzea

budowano, często stosując najcenniejsze materiały i najlepsze technologie. W XX wieku

nastąpiła zmiana w filozofii budowy muzeów. Odrzucono tradycję muzeum jako świątyni

i pałacu. W architekturze nowych muzeów dominuje styl modernistyczny [Żygulski 1982,

s. 164]. Muzea cechuje prostota i funkcjonalność (Civica Galleria d’Arte Moderna w Tury-

nie, Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie i inne). W ostatnich latach występuje

też tendencja do adaptowania starej architektury, o odmiennych funkcjach pierwotnych, do

celów muzealnych (Muzeum w byłej fabryce emalii Schindlera w Krakowie). W pracach

projektowych nowych muzeów biorą udział najbardziej znani architekci.

Nieodłączną częścią każdego muzeum są muzealia. Termin ten ma w literaturze wie-

le synonimów: obiekt muzealny, rekwizyty, kolekcja, zabytek, eksponaty, obiekt zbiorów

muzealnych, kolekcja, artefakty. Według GUS muzealia to „Przedmioty o trwałej wartości

kulturowej (historycznej, naukowej, poznawczej, estetycznej), politycznej lub społecznej,

podlegające ochronie prawnej i należące do zbiorów muzealnych, tzn. objęte inwentarzem

zabytków w muzeum” [Kultura w 2013, s. 33]. Zgodnie z ustawą o muzeach muzealiami

— 26 —

są „rzeczy ruchome i nieruchomości stanowiące własność muzeum i wpisane do inwenta-

rza muzealiów” [Ustawa… 1996].

Muzealia wyróżniają się następujące cechami [Gluziński 1980, s. 129]:

• są „oryginalną wartością” dokumentującą określony stan, stopień lub etap rozwoju

przyrody lub społeczeństwa,

• są przedmiotami naukowo ocenionymi i zakwalifikowanymi do określonego sy-

stemu klasyfikacji naukowej,

• są przedmiotami, które po ocenie naukowej stały się materiałem źródłowym po-

dającym informacje o stanie, stopniu lub etapie rozwoju przyrody lub społeczeń-

stwa i jako taki służą nauce, wychowaniu i oświacie.

Wielkość, właściwości muzealiów decydują o specyfice, randze i atrakcyjności mu-

zeum.

Zasadniczym celem muzeów jest wystawianie zbiorów, który realizowany jest przy

pomocy ekspozycji muzealnej. Termin „ekspozycja” ma wiele znaczeń. Najczęściej

pod tym pojęciem rozumie się sposób wystawiania muzealiów [Gluziński 1980, s. 171].

Ekspozycja charakteryzuje się przemyślaną kompozycją, planowo rozmieszczonymi punk-

tami oświetlenia i odpowiednio dobranym tłem mającymi na celu uwypuklić cechy wysta-

wianych przedmiotów. Ekspozycja ma miejsce w przestrzeni ekspozycyjnej, czyli w miejscu

przeznaczonym dla eksponatów. Jak podkreśla Z. Żygulski [1982], na styl ekspozycyjny

wpływa wiele czynników. Decydującą rolę odgrywają same zespoły obiektów przeznaczo-

nych do wystawienia, a także wymogi naukowe i dydaktyczne.

Strategia kolekcyjna w dużym stopniu decyduje o charakterze muzeum. Ogólnie wy-

różnia się trzy strategie. Pierwsza wybiera reprezentatywne dzieła z całego świata, budując

muzeum oderwane od historii i tożsamości regionu, w którym funkcjonuje. Druga strategia

tworzy kolekcję, nabywając dzieła sztuki z innych krajów. Trzecia strategia koncentruje się

na lokalności [Ekonomia muzeum 2011, s. 162].

2.2. Funkcje i cele muzeów – historia i współczesność

Muzea mają duże znaczenie w społeczeństwie. Często traktuje się je jako świątynie

sztuki [Aniszewska 2006, s. 3]. Ekspozycja muzealna świadczy o dorobku kulturowym, po-

litycznym, a także ekonomicznym narodów. Ma duży wpływ na postrzeganie i wizerunek

państw w świecie, a im lepszy jest ten ostatni, tym silniejszy jest efekt lojalności turysty

względem destynacji [Geng-Qing i Qu 2008, s. 624–636]. Nic więc dziwnego, iż wiele

krajów może poszczycić się wielkimi, wspaniałymi muzeami, przyciągającymi miliony

turystów: Francja – Luwrem, Rosja – Ermitażem, W. Brytania – British Muzeum, Egipt

– Muzeum Egipskim, Włochy – Uffizi, USA − Metropolitan Museum of Art.


— 27 —


Muzea mają wielowiekową historię. Chociaż kolekcje przedmiotów, będących podsta-

wą muzealnictwa, występowały w okresie paleolitu, to jednak za początek muzealnictwa

uważa się rok 2000 p.n.e., kiedy to na Larsa na szkołach umieszczano napisy. Za pierwsze

instytucje muzealne uważa się zbiory trofeów wojennych, które pojawiały się w kręgu kul-

tury asyryjsko-babilońskiej. W Azji gromadzenie zbiorów zapoczątkowała dynastia Shang

w okresie XVI do X wieku p.n.e.

Grecy jako pierwsi stworzyli pierwowzór muzeów w formie publicznych pianotek.

Były nimi świątynie eksponujące dzieła malarzy greckich.

W starożytnym Rzymie place publiczne, hipodromy, amfiteatry, termy i nimfea stały

się miejscem ekspozycji bardzo licznych dzieł sztuki rzeźbiarskiej, malarskiej i zdobniczej

dostępnych szerokim rzeszom obywateli i pospolitych mieszkańców.

W średniowiecznej Europie gromadzenie zbiorów było przywilejem Kościoła, domów

arystokratycznych i książęcych.

Tworzenie nowoczesnych, publicznych muzeów zapoczątkowane zostało w XVIII

wieku. British Museum otwarto dla publiczności w 1759 r. Muzeum zostało utworzone

w wyniku przyjęcia odpowiedzialności przez rząd za bezpieczeństwo i utrzymanie zbiorów

[Żygulski 1982, s. 51].

W 1791 r. królewski Luwr oddany został w służbę narodu. Publiczność miała wolny

wstęp w ciągu trzech dni każdej dekady miesiąca.

Bogate zbiory Watykanu przeszły znaczną reorganizację w XVIII wieku. Muzea Kapi-

tolińskie zostały otwarte dla publiczności w 1734 r., a Clementino Museum w 1772 r.

W XVIII w. instytucje muzealne upowszechniły się w innych krajach świata.

W 1764 r. Katarzyna II rozpoczęła zamawianie zagranicznych obrazów do Pałacu

Zimowego. Od tej pory rosyjscy dyplomaci nieprzerwanie wzbogacali dworskie muzeum

wybitnymi dziełami nabywanymi na aukcjach w Europie Zachodniej. Nabywając dzieła

sztuki za granicą, Katarzyna II kierowała się nie tylko potrzebami estetycznymi, ale także

względami politycznymi [Eisler 2004, s. 9].

Po II wojnie światowej nastąpił szybki rozwój i unowocześnianie muzeów. Najwięcej

i najbardziej bogate muzea posiadają kraje wysoko rozwinięte. Świadczą one o dorobku

cywilizacyjnym i kulturowym swoich krajów.

Muzea pełnią wiele ważnych i specyficznych funkcji. W literaturze wyróżnia się naj-

częściej trzy podstawowe funkcje muzeów:

1. Funkcja ochronna (zbieranie okazów muzealnych, ich porządkowanie i syste-

matyzowanie).

2. Funkcja edukacyjna, właściwie kulturalno-naukowa i wychowawcza (tworzenie

możliwości obcowania z dziełem sztuki jako wartością poznawczą i estetyczną).

3. Funkcja estetyczna (kształtowanie wrażliwości na piękno kultury).

— 28 —

Ustawa z 21 listopada 1996 r. o muzeach określa następując cele działalności muzeów

[Ustawa 1996, s. 1]:

1. Gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie.

2. Katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych muzealiów.

3. Przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewniających im

właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób

dostępny do celów naukowych.

4. Zabezpieczanie i konserwację muzealiów oraz w miarę możliwości zabezpie-

czanie zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych nieruchomych

obiektów kultury materialnej i przyrody.

5. Urządzanie wystaw.

6. Organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeologicznych.

7. Prowadzenie działalności edukacyjnej.

8. Udostępnianie zbiorów dla celów edukacyjnych.

9. Zapewnianie właściwych warunków zwiedzania i korzystania ze zbiorów.

10. Prowadzenie działalności wydawniczej.

Do podstawowych zadań muzeów należy gromadzenie zabytków w statutowo okre-

ślonym zakresie. Zbiór muzealny to cel działalności muzeum, ale również jego wytwór

[Zalasińska 2013, s. 6]. Jest to wynik działalności kolekcjonerskiej muzeów, które uczest-

niczą w rynku sztuki, poszukując cennych eksponatów do swoich kolekcji. Finansowanie

zakupów dzieł sztuki i muzealiów może być realizowane z różnych źródeł. Mecenat nad

muzeami mogą sprawować władcy państw, finansując zakupy muzealiów. W przeszłości

wynikało to nie tylko z potrzeb estetycznych, ale także politycznych. Mecenat nad dziełami

sztuki miał zapewniać fundatorom opinię oświeconych władców i umocnienia politycznej

pozycji kraju [Zalasińska 2013, s. 2]. Obecnie wiele muzeów na świecie powiększa zbiory,

finansując zakupy z dotacji przyznanej przez państwo lub z własnych środków. Muzeum

dokonuje zakupu eksponatów (dzieł) również od żyjących artystów-twórców na podstawie

umowy kupna-sprzedaży. Dzieła te nie są tworzone na zamówienie muzeum [Matassa 2012,

s. 178]. Wyboru i wyceny już istniejących dzieł dokonuje każdorazowo komisja zakupów.

Powiększanie zbiorów muzealnych może być także realizowane w wyniku prac archeolo-

gicznych, darowizn wybitnych artystów. Zbiory mogą być wzbogacane poprzez darowizny

i zapisy osób fizycznych posiadających prywatne kolekcje. Zakupy dzieł sztuki mogą być

także realizowane na aukcjach.

Niektóre muzea mają kolekcje i zbiory pochodzące z grabieży, a kraje ich pochodzenia

często bezskutecznie domagają się ich zwrotu (Muzeum Puszkina w Moskwie – Skarb Pria-

ma, Muzeum w Uppsali – muzealia polskie, Muzeum Pergamońskie w Berlinie i inne).

Specyfika tworzenia kolekcji muzealnej zakłada ciągły, niekończący się proces

gromadzenia zbiorów. To sprawia, że w muzealnych magazynach znajdować się mogą


— 29 —


nietrafione zakupy (obiekty nabyte wiele lat temu, które wbrew przewidywaniom straciły,

a nie zyskały na wartości), falsyfikaty (czy też kopie błędnie uznane za oryginały) lub du-

blety. W związku z tym prawo dopuszcza w uzasadnionych przypadkach sprzedaż, zamia-

nę lub darowiznę zbiorów muzealnych. Zgodnie z art. 23 ustawy o muzeach muzea pań-

stwowe i samorządowe mogą dokonywać zamiany, sprzedaży lub darowizny muzealiów

po uzyskaniu pozwolenia ministra do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Pozwolenie na zamianę, sprzedaż lub darowiznę muzealiów może być jednak udzielone

tylko w uzasadnionych przypadkach, a środki uzyskane z ich sprzedaży – przeznaczone

wyłącznie na uzupełnienie zbiorów.

Do obowiązków muzeów należy ewidencjonowanie dóbr kultury przechowywanych

w muzeum. Ewidencjonowanie polega na zapisie pozwalającym zidentyfikować każde ze

znajdujących się w muzeum dóbr kultury dokonanym odpowiednio w następującej doku-

mentacji ewidencyjnej [Rozporządzenie 1997, Dz. U. 103, poz. 656]:

• karcie ewidencyjnej,

• inwentarzu muzealiów prowadzonym w formie księgi inwentarzowej,

• księdze depozytów,

• dokumentacji wykopalisk archeologicznych i innych badań terenowych.

Muzealium wpisane do księgi inwentarzowej otrzymuje zawsze, gdy to jest możliwe,

nieusuwalne oznakowanie składające się z oznaczenia właściciela i numeru księgi inwenta-

rzowej. Wielkim postępem w zakresie ewidencjonowania zasobów dóbr kultury w muzeach

jest systematyczne wykorzystywanie do tego celu technik i sprzętu komputerowego.

Kolejną ważną funkcją muzeów jest przechowywanie zgromadzonych zbiorów.

W większości muzeów ekspozycja udostępniana zwiedzającym stanowi tylko niewielką

część posiadanych zbiorów. Wielkie światowe muzea: Luwr, Ermitaż, Muzea Watykańskie

posiadają w swoich zasobach miliony sztuk muzealiów. Właściwy sposób magazynowania

ma istotne znaczenie dla bezpiecznego przechowywania i zachowania wszystkich zbiorów.

F. Matassa [2012] uważa, że budynek, w którym magazynuje się zbiory, powinien być

wolno stojący, bezpieczny i musi być do niego łatwy dostęp. Nie może znajdować się na

terenach zagrożonych zalaniem, położonych blisko rzek lub kanałów. Magazyny powinny

być na tyle duże, aby zapewnić wolny monitorowany pas przestrzeni pomiędzy budynkiem

a otaczającym go ogrodzeniem. Jednak obecnie niewiele muzeów korzysta z osobnych,

specjalnie na te cele magazynowe wzniesionych pomieszczeń. Najbardziej wartościowe

eksponaty (np. ze złota) często umieszcza się w specjalnych skarbcach.

Organizacja zbiorów może mieć układ chronologiczny, niechronologiczny lub według

numerów inwentarzowych. Sposób przechowywania eksponatów powinien uwzględniać ła-

twość ich wykorzystania do różnych celów [Czopek 2000, s. 56]. Ważną funkcją każdego

muzeum jest dbanie o odpowiedni stan posiadanych zbiorów. Dlatego wiele muzeów po-

siada własne pracownie konserwatorskie. Współczesna konserwacja to przede wszystkim

— 30 —

zabiegi w celu ochrony i zabezpieczenia obiektu przed dalszym zniszczeniem oraz minimum

ingerencji w jego strukturę, a szczególnie pierwotną estetykę. Tak pojmowana konserwacja

muzealna w praktyce realizowana jest dwutorowo: z jednej strony poprzez interwencyjne

zabiegi konserwatorskie, jak np. usuwanie zabrudzeń, podklejanie odspojeń, uzupełnianie

ubytków, wykonywanie retuszy, a z drugiej liczne działania z zakresu profilaktyki i pre-

wencji konserwatorskiej, jak np. utrzymywanie odpowiednich warunków przechowywania

i ekspozycji, stała kontrola i dokumentacja stanu zachowania, specjalistyczny transport.

Wielkość i zakres prac prowadzonych przez pracownię konserwacji zależy od różnych

czynników, takich jak: wielkość muzeum, specyfika jego zbiorów. Na przykład na Wawelu

pracuje obecnie 33 wysoko wykwalifikowanych specjali stów zatrudnionych w 7 pracow-

niach konserwatorskich należących do najnowocześniej szych i najlepiej wyposażonych

w Polsce. Są to:

• Pracownia Konserwacji Tkanin,

• Pracownia Konserwacji Zabytków Archeologicznych,

• Pracownia Konserwacji Papieru i Skóry,

• Pracownia Konserwacji Mebli,

• Pracownia Pozłotnicza,

• Pracownia Konserwacji Rzemiosła Artystycznego,

• Pracownia Konserwacji Malarstwa i Rzeźby.

Pracownie mogą też realizować zadania zlecone przez inne muzea. Na przykład konser-

watorzy Zamku Królewskiego na Wawelu przeprowadzili w latach 2009–2010 konserwację

wielkiego płótna „Bitwa pod Grunwaldem” autorstwa T. Popiela i Z. Rozwadowskiego.

Kolejną ważną funkcją muzeów jest organizowanie wystaw i pokazów. Rozumie się

przez nie udostępnianie dla publiczności (osób zwiedzających) zestawu zbiorów muzeal-

nych [Kultura 2013, s. 31].

Wystawy i pokazy są najważniejszym środkiem dostępu przez społeczeństwo do za-

sobów dziedzictwa, pozwalają na poznanie dziejów kultury [Folga-Januszewska 2008a,

s. 31]. Ich organizacja jest istotnym elementem opieki nad dobrami kultury, a zwiedzający

muzeum mają możliwość ich oglądania i poznania. Obowiązkiem muzeów jest ekspono-

wanie jak największej części zbiorów [Matassa 2012, s. 237]. Wielkość, wartość muzealna

i unikatowość eksponatów ma decydujący wpływ na wizerunek muzeum i jego pozycję na

rynku muzealnym.

Wystawy muzealne mają charakter złożony i można dokonywać ich typologii z różnego

punktu widzenia. Najczęściej stosuje się podział ekspozycji muzealnych ze względu na czas

ich trwania. Kryterium to pozwala wyróżnić [Czopek 2000, s. 68]:

• wystawy stałe,

• wystawy czasowe,

• inne.


— 31 —


Według GUS wystawy stałe w muzeum to ekspozycje tematyczne w wydzielonych

częściach pomieszczeń muzealnych, salach, działach itp. [Kultura 2013, s. 32]. Są podsta-

wowym narzędziem w szeroko pojmowanej edukacji muzealnej. Są to zwykle ekspozycje

wieloletnie, które „przyzwyczają” odbiorców do korzystania z oferty muzealnej [Czopek

2000, s. 68]. W celu atrakcyjnego urządzenia ekspozycji wiele muzeów zatrudnia projek-

tantów, architektów, specjalistów audio-wideo.

Wystawy czasowe to takie, które urządzane są na czas określony i udostępniane

jednorazowo. Służą one nieco innym celom niż wystawy stałe. Z reguły mają ilustrować

jakiś problem. Przykładem takiej wystawy może być wystawa czasowa zorganizowana

przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa pt. Kościół krakowski 1939–1945, prezento-

wana w oddziale Fabryka Emalia Oskara Schindlera lub wystawa prac Olgi Boznańskiej

w Muzeum Narodowym w Krakowie na przełomie 2014 i 2015 r.

Inne wystawy to ekspozycje urządzane poza siedzibami muzeów. Są zwykle organi-

zowane z określonymi badaniami [Czopek 2000, s. 72]. Mogą przybierać formę pokazu

i prezentacji materiałów zabytkowych. Do tej kategorii zalicza się także wystawy objazdo-

we, tj. wystawy organizowane przez muzea poza siedzibą muzeum w różnych miejscach.

W paradygmacie dominującym w przeszłości muzeum traktowane było jako świątynia

sztuki. Współczesne postrzeganie roli i funkcji muzeum uległo zmianie. W muzeach domi-

nują wystawy czasowe poświęcone jakiemuś aktualnemu wydarzeniu i rocznicy. Ważną rolę

odgrywają wystawy z zakresu szeroko rozumianej sztuki, tj. malarstwa, rzeźby, fotografii

artystycznej itp. [Aniszewska 2006, s. 1].

D. Aniszewska [2006] podkreśla, że kształtowanie każdej ekspozycji wymaga stwo-

rzenia swego rodzaju teatru, w którym rozgrywa się spektakl pomiędzy widzem/odbiorcą

a aktorami. W roli aktorów wyposażonych w gesty i kostiumy mające urealnić ich przekaz

wcielają się muzealne rekwizyty. Wystawa jest sceną. Wszystkie jej elementy spełniają

funkcje kanału informacyjnego, służą nawiązaniu przekazu komunikacyjnego pomiędzy

nadawcą a odbiorcą. W tworzeniu scenariusza wystawy trzy podstawowe elementy po-

winny być traktowane równorzędnie: dobór eksponatów, słowna narracja oraz scenografia

lub jej brak. Te trzy składowe powinny stanowić spójny przekaz zrozumiały dla widza.

Aby wystawa była zapamiętana, musi oddziaływać na emocje widza/zwiedzającego, musi

zaciekawić, prowokować, zmusić do tego, aby zwiedzanie nie przybrało charakteru bier-

nego [Czopek 2000, s. 3].

Ważnym elementem funkcjonowania muzeów jest działalność naukowo-badawcza,

często powiązana z badaniami w terenie. Muzea mogą prowadzić działalność naukową

w dziedzinie wiedzy zależnej od profilu muzeum i jego kolekcji. Przeważnie pracownik

naukowy muzeum kojarzy się z historykiem sztuki, historykiem czy archeologiem opra-

cowującym dzieła sztuki, źródła pisane i materialne stanowiące zbiory danego muzeum.

— 32 —

Działalność pracowników muzeum może koncentrować się na naukach o życiu, zoologicz-

nych, historii naturalnejw przypadku muzeów przyrodniczych, czy naukach inżynierskich

w przypadku muzeów przemysłowych lub transportu. Prace badawcze pracowników mu-

zeów mogą dotyczyć także problematyki wchodzącej w skład nauk społecznych. Prowa-

dzenie działalności naukowej jest warunkiem wysokiego poziomu opracowania zbiorów,

publikacji oraz scenariuszy ekspozycji stałych i czasowych [Bratasz, Świątkowska i Twar-

dowska 2014, s. 164–165]. Wyniki badań są prezentowane i omawiane na różnego rodzaju

spotkaniach naukowych oraz w publikacjach, a rzetelna wiedza uzyskana w toku prac na-

ukowo-badawczych jest podstawą działalności oświatowo-wystawienniczej, edukacyjnej

i upamiętniającej muzeum.

Kolejną ważną funkcją muzeów jest prowadzenie działalności edukacyjnej. Jest to

działalność, która obejmuje różne grupy wiekowe i społeczne. W edukacji prowadzonej

przez muzea uczestniczą zarówno dzieci, osoby w średnim wieku, jak i uczestnicy uniwer-

sytetów trzeciego wieku. Programy są bardzo zróżnicowane nie tylko pod względem prze-

kazywanych treści, ale także formy realizacji. Wiele muzeów prowadzi zajęcia aktywne,

w trakcie których dzieci, młodzież uczestniczą w procesie twórczym i poznawczym (m.in.

rysowanie, malowanie, rzeźbienie, gry zręcznościowe i terenowe, nauka tradycji ludo-

wych, gra, śpiew, konkursy literackie). Wiele muzeów prowadzi edukację z zakresu kultury

wysokiej. Lekcje muzealne mają zwykle charakter tematyczny i mają na celu zapoznanie

uczestników z dorobkiem ludzkości. Muzea są źródłem wiedzy, rozwoju intelektualnego

i rozrywki. Są one bardzo dobrym uzupełnieniem edukacji szkolnej, chociaż mają od niej

odmienny charakter (Tab. 1).

Tabela 1. Różnice między edukacją szkolną a muzealną

Lp. Wyszczególnienie Szkoła Muzeum

1234567

Wolny wybór tematuPodstawa zajęćForma przekazuSyllabusOcena formalnaHarmonogramUczenie się

NieTekstUstnaTakTakTak

Obowiązkowe

TakObiekt, rekwizyt

WizualnaNieNieNie

Wieloaspektowe, spontaniczne

Źródło: Singh [1997, s. 69].

Wielkie muzea przyjmują miliony turystów i zwiedzających. Muzea muszą zapewnić

bezpieczeństwo zbiorów oraz prawidłowy, sprawny ruch zwiedzających. Większość

muzeów ma w związku z tym opracowane zasady bezpieczeństwa i regulamin zwiedzania.

Określają one m.in. zasady ruchu na obszarze muzeum, czas zwiedzania, kontrolę rzeczy

osobistych w ważnych muzeach, sposoby rezerwacji biletów i przewodników itp. Niektóre

muzea w celu zapewnienia bezpieczeństwa zatrudniają służby ochrony.


— 33 —


Według A. Mikosa von Rohrscheidta [2008] ruch turystyczny w muzeach europejskich

ma heterogeniczną strukturę. Wśród uczestników krótkich, jednodniowych wycieczek prze-

ważają osoby młode, kształcące się, natomiast w grupach turystów odbywających wielo-

dniowe podróże muzealne przeważają osoby w wieku średnim i emerytalnym. Inną cechą

turystyki muzealnej jest duży udział w jednodniowych wycieczkach, skoncentrowanych

głównie na wizycie w konkretnym muzeum wraz z uczestnictwem w programie edukacyj-

nym. Fakt ten spowodowany jest przede wszystkim lokalnym zasięgiem oddziaływania

większości muzeów oraz ograniczonym stopniem ich znajomości przez turystów spoza

regionu. Tylko nieliczne muzea posiadają na tyle wysoki prestiż, że są w stanie przycią-

gać dużą liczbę turystów krajowych i zagranicznych. Jednakże organizowane przez muzea

wystawy tematyczne, którym towarzyszy odpowiednia promocja, mogą przyciągać liczne

rzesze turystów.

Kolejną ważną funkcją muzeów jest uczestnictwo w działalności przemysłu kultury.

Muzea uczestniczą w przygotowaniu książek, albumów, nagrań, przewodników, wydaw-

nictw, które często cieszą się dużym powodzeniem wśród odbiorców. Dzięki uczestnictwu

w tym rynku muzea uzyskują dodatkowe dochody pozwalające dofinansowywać działal-

ność podstawową (ochrona zbiorów, badania, konserwacja, edukacja) [Folga-Januszewska

2008a, s. 39].

Współczesne muzea to swoiste „magazyny wiedzy”. Mogą być one postrzegane jako

sposób edukowania społeczeństwa. Przez władze miasta mogą być traktowane jako insty-

tucje prezentujące stan gospodarki miasta. Dla rodzin muzea to miejsca, gdzie można po-

głębiać wiedzę i atrakcyjnie spędzić wolny czas w niedzielne popołudnie.

Analizując rozwój funkcji muzeów, należy stwierdzić, iż w ujęciu długookresowym

nie są one stałe. W wyniku zmian czynników otoczenia, postępu techniczno-organizacyj-

nego funkcje muzeów ulegają zmianie tak, aby ich działalność dostosować do nowych

warunków i realiów.

2.3. Rodzaje muzeów

Współcześnie muzea należą do jednych z najbardziej rozpowszechnionych instytucji

kultury. Według World Museum Community obecnie istnieje ponad 550 000 muzeów w 202

krajach świata. Muzea mają różne cele, mogą gromadzić różne zbiory, cechuje je wielka

mnogość i rozmaitość [Żygulski 1982, s. 81]. Dla celów naukowych, statystycznych, po-

równawczych niezbędna jest ich klasyfikacja i typologia. Niestety, zarówno w literaturze,

jak i w badaniach statystycznych nie wypracowano jednolitych kryteriów klasyfikacji mu-

zeów. Stąd literatura wyróżnia różnorodne ich rodzaje.

Bardzo udaną typologię światowych muzeów opracował Z. Żygulski [1982].

Aby wyróżnić bardziej jednorodne rodzaje muzeów, zastosował dwa kryteria: strefowe,

— 34 —

którym są kontynenty, a następnie w ich ramach wyróżnia typowe dla nich rodzaje mu-

zeów. I tak w strefie europejskiej wyróżnia następujące typy muzeów: artystyczne, histo-

ryczne, archeologiczne, etnograficzne, techniczno-naukowe i gospodarcze, przyrodnicze.

Analizując strukturę muzeów amerykańskich, wskazuje, że przypomina ona częściowo

europejską, jednak równocześnie cechuje ją wiele róznic, co wynika z odmiennej bazy hi-

storycznej Ameryki w porównaniu z Europą. W poczet instytucji muzealnych zaliczane są

także inne niż w Europie rodzaje instytucji [Żygulski 1982, s. 107]. Analizując stan muze-

alnictwa w Afryce, zwraca uwagę, że kontynent afrykański jest silnie zróżnicowany z od-

mienną strukturą polityczną i dziedzictwem kulturowym poszczególnych krajów. Kreacja

muzeów w Afryce dokonała się za sprawą Europejczyków. Po odzyskaniu niepodległości

kraje te dokonały gruntownego ich przekształcenia, dostosowując je do potrzeb i aspiracji

narodów. Największe zbiory muzealne mają w Afryce Egipt i Etiopia, w pozostałych są

one uboższe. Badając rozwój muzealnictwa w Azji, Z. Żygulski [1982] zwraca uwagę, że

jest on zróżnicowany regionalnie. Najbardziej okazałymi muzeami legitymują się: Turcja,

Syria, Palestyna, bogate kraje arabskie, Iran, Indie, Japonia, Chiny. Ponieważ na stan dzie-

dzictwa kulturowego miały wpływ w przeszłości różne czynniki, poszczególne ekspozycje

są ze sobą nieporównywalne.

Tak więc ze względu na różne uwarunkowania historyczne, kulturowe, polityczne

zbudowanie uniwersalnej typologii muzeów, którą można stosować w przekroju między-

narodowym, wydaje się trudne do realizacji.

Klasyfikację muzeów w Polsce wprowadza Ustawa o muzeach z 26 listopada 1996 r.

Za główne kryterium podziału przyjmuje rodzaj podmiotu–organizatora tworzącego mu-

zeum. Ustawa wyróżnia następujące rodzaje muzeów:

• państwowe, których organizatorem jest Minister Kultury i Dziedzictwa Naro-

dowego (muzea narodowe, zamki królewskie, muzea specjalistyczne o randze

narodowej);

• martyrologiczne i instytucje podległe innym ministrom, jak Muzeum Wojska

Polskiego, oraz podległe kierownikom urzędów centralnych;

• samorządowe, których organizatorem są jednostki samorządu terytorialnego

(w tym muzea wojewódzkie, np. Muzeum Zamkowe w Pszczynie);

• prywatne, tworzone przez inne podmioty (wyższe uczelnie, stowarzyszenia, fun-

dacje, związki wyznaniowe, osoby prawne i fizyczne);

• współprowadzone, których organizatorem mogą być na podstawie umowy orga-

ny administracji rządowej oraz samorządowej oraz podmioty prywatne, wspólnie

ponoszące odpowiedzialność za ich działalność.

Bardzo wszechstronną typologię muzeów wprowadził Główny Urząd Statystyczny.

Wyróżnia on następujące rodzaje muzeów [Kultura 2013, s. 33]:


— 35 —


• artystyczne – gromadzące zbiory z dziedziny malarstwa, grafiki, rzeźby, sztuki

zdobniczej (rzemiosła artystycznego), do tej grupy należą muzea wnętrz – eks-

ponujące zbiory z dziedziny sztuki i kultury materialnej w formie urządzonych

wnętrz mieszkalnych;

• archeologiczne – gromadzące zbiory z dziedziny kultury materialnej z okresu

poprzedzającego relacje piśmienne, do grupy tej zalicza się też rezerwaty arche-

ologiczne;

• etnograficzne – gromadzące zbiory z dziedziny kultury wsi Polski, krajów euro-

pejskich i pozaeuropejskich oraz wytwory kultury ludów pierwotnych; do grupy

tej zalicza się także parki etnograficzne i skanseny;

• historyczne – gromadzące zbiory dotyczące dziejów kraju, miast oraz historii

ruchów społecznych i niepodległościowych;

• biograficzne – gromadzące zbiory związane z życiem i działalnością wybitnych

postaci (np. pisarzy, artystów, naukowców, polityków);

• literackie – zajmujące się opieką nad polskimi spuściznami literackimi;

• martyrologiczne – zajmujące się ochroną obiektów i urządzeń byłych obozów

koncentracyjnych i jenieckich, więzień i miejsc straceń oraz przedmiotów zwią-

zanych z tymi obiektami i urządzeniami;

• przyrodnicze – gromadzące zbiory okazów przyrody;

• geologiczne – gromadzące zbiory związane z procesami zachodzącymi

w Ziemi;

• techniki i nauki – gromadzące zbiory z dziedziny techniki poszczególnych dzia-

łów i gałęzi produkcji, np. transportu, rolnictwa, włókiennictwa i różnych dziedzin

nauki;

• militarne – gromadzące zbiory z dziedziny polskiej wojskowości;

• interdyscyplinarne – gromadzące zbiory z różnych dziedzin;

• skansenowskie – gromadzące zbiory związane z kulturą ludową lub eksponują-

ce obiekty zabytkowe (archeologiczne, budowlane, etnograficzne) danego regio-

nu;

• regionalne – gromadzące zbiory o znaczeniu historycznym dla regionu z zakresu

sztuki, archeologii, etnografii, techniki przyrody i innych dyscyplin z uwzględ-

nieniem zbiorów regionalnych pamiątek historycznych;

• wnętrz – prezentujące wnętrza, salony itp.; gromadzące eksponaty i dokumenty

związane z historią danego obiektu;

• inne – muzea, które nie mogą być zaklasyfikowane do żadnego z wyżej wymie-

nionych typów ze względu na brak dominacji jednego z rodzajów zbiorów nad

innymi.

— 36 —

GUS wyróżnia także instytucje paramuzealne, do których zalicza:

• ogrody zoologiczne – (także akwaria, terraria, w których hodowane są niewielkie

gady i płazy, oraz wiwaria będące połączeniem akwariów z terrariami),

• ogrody botaniczne,

• rezerwaty przyrody/parki narodowe (udostępniane zwiedzającym w sposób

rejestrowany, na ogół prezentujące również zestaw zbiorów lub opracowane wy-

stawy tematyczne, w szczególności są to: groty, jaskinie, akweny, parki),

• parki kulturowe (chronione tereny krajobrazowe z wyróżniającymi je zabytkami

nieruchomymi),

• inne jednostki obejmujące m.in. planetaria, miasteczka, centra nauki i techniki,

a także niebędące muzeami ekspozycje stałe ukazujące osiągnięcia, odkrycia

i ciekawostki z dziedziny historii, archeologii, kultury, przyrody, techniki itp.

W warunkach polskich opracowana przez GUS typologia muzeów wydaje się być naj-

bardziej przydatna w badaniach i analizie działalności muzeów. Klasyfikacja ta ma bowiem

realne odzwierciedlenie w polskiej rzeczywistości rynku kultury.

Biorąc pod uwagę duże zróżnicowanie typów muzeów w świecie, ich różnorodność

oferty wynikającą z uwarunkowań politycznych, historycznych i społecznych, zbudowanie

uniwersalnej, ponadczasowej klasyfikacji muzeów w skali światowej wydaje się przedsię-

wzięciem trudnym do zrealizowania.


— 37 —

3. OFERTA TURYSTYCZNA MUZEÓW

WCZORAJ I DZIŚ

3.1. Produkt turystyczny muzeów

Określenie „produkt turystyczny” wywołuje protesty u humanistycznie zorientowanych

badaczy turystyki. Produkt kojarzy się bowiem z przeznaczonymi do sprzedaży dobrami

materialnymi, takimi jak para butów na wystawie sklepowej lub worek ziemniaków ofero-

wany na miejskim targu. W turystyce oczywiście mamy również do czynienia z wykorzysty-

waniem różnych dóbr materialnych, jednak jej istotą są niematerialne korzyści realizowane

np. w czasie podziwiania wytworów przyrody, zwiedzania zabytków i muzeów, uczestni-

ctwa w rekreacji ruchowej lub coraz modniejszych zabiegach spa & wellness. Stawianie

znaku równości pomiędzy kontemplacją gotyckiej katedry a zakupem przywołanego worka

kartofli musi zatem budzić uzasadniony sprzeciw.

Mimo to w literaturze naukowej termin „produkt turystyczny” jest dość powszechnie

stosowany, zwłaszcza wśród ekonomistów zajmujących się marketingiem turystycznym.

Pojęcie to rozumiane jest szeroko – jako „dostępny na rynku pakiet materialnych i niema-

terialnych składników umożliwiających realizację celu wyjazdu turystycznego” [Nowa-

kowska 2002, s. 67–68]. W innych definicjach również podkreśla się szerokie znaczenie

omawianego terminu, wskazując, że produktem turystycznym mogą być zarówno miejsca,

jak i dobra materialne oraz usługi [por. np.: Middleton 1996, s. 88; Holloway i Robinson

1997, s. 114; Gołembski 1998, s. 24].

Interesującego rozróżnienia dokonał S. Medlik [1995, s. 243], wyróżniając: 1) pro-

dukt turystyczny sensu stricto – obejmujący wszystko to, co turyści kupują oddzielnie (np.

transport lub zakwaterowanie) lub w formie pakietu usług, a także: 2) produkt turystyczny

sensu largo – określony jako kompozycja tego, co turyści robią oraz walorów, urządzeń

i usług, z których w tym celu korzystają. W tym drugim rozumieniu produkt turystyczny

obejmuje zatem całość przeżytego doświadczenia od momentu opuszczenia domu do chwili

powrotu. Różne koncepcje produktu turystycznego spróbowali połączyć w swojej książce

J. Kaczmarek, A. Stasiak i B. Włodarczyk [2010, s. 75], definiując to pojęcie jako: „zbiór

użyteczności związanych z podróżami turystycznymi, czyli dostępne na rynku dobra i usługi

turystyczne umożliwiające ich planowanie, odbywanie, przeżywanie oraz gromadzenie do-

świadczeń z nimi związanych”.


— 38 —

W takim ujęciu produktem turystycznym może być niemal wszystko, w tym również

oczywiście muzea. Przywołani powyżej autorzy sytuują muzea przede wszystkim w kate-

gorii produkt turystyczny – obiekt, która obejmuje jakąś główną atrakcję (i związaną z nią

usługę), a dodatkowo także usługi towarzyszące, skupione w tym samym miejscu. Oprócz

muzeów do kategorii tej można zaliczyć także np.: zabytki, hotele, hale widowiskowo-

-sportowe, centra kongresowe, udostępnione do zwiedzania jaskinie, pomniki przyrody itp.

[Kaczmarek, Stasiak i Włodarczyk 2010, s. 131–132].

Zdaniem A. Stasiaka [2000, s. 171] produkt turystyczny muzeum tworzy oferta pla-

cówki skierowana do turystów. Na ofertę tę składają się przede wszystkim cztery najważ-

niejsze elementy, a mianowicie:

• zbiory (zwłaszcza ich tematyka, liczba, różnorodność, oryginalność),

• ekspozycja (czyli sposób prezentacji zbiorów, a także wykorzystane w tym celu

środki),

• siedziba (miejsce eksponowania zbiorów),

• działalność (udostępnianie zbiorów do zwiedzania, przewodnictwo, lekcje mu-

zealne, warsztaty, dodatkowe wydarzenia).

Wymienione składowe produktu turystycznego muzeum wspólnie tworzą określony

zestaw dóbr i usług nabywanych i „konsumowanych” przez zwiedzających. W zależności

od specyfiki danej placówki powinny one oddziaływać na wrażenia (emocje) zwiedzają-

cych, poszerzać ich wiedzę, wpływać na światopogląd (postawy życiowe) lub dostarczać

rozrywki (Rys. 2).

Rys. 2. Elementy składowe produktu turystycznego muzeumŹródło: Stasiak [2000, s. 172].

Oferta turystyczna muzeów wczoraj i dziś

— 39 —


Zbiory muzeum stanowią niewątpliwie jądro proponowanej oferty, będąc rdzeniem

„produktu” oraz podstawą atrakcyjności turystycznej placówki. Warto zauważyć, iż zgroma-

dzone w muzeum eksponaty decydują o charakterze i randze instytucji (lokalnej, regional-

nej, krajowej lub międzynarodowej). Determinowany przez zbiory profil muzeum wpływa

na segment jego odbiorców, a także wywołuje u nich odmienne oczekiwania. Przykładowo

turysta udający się do galerii malarstwa będzie nastawiony na kontemplowanie sztuki, zaś

wybierając muzeum biograficzne będzie chciał poszerzyć swoją wiedzę na temat osoby,

której dana instytucja jest poświęcona. Muzea mody, figur woskowych lub seksu i erotyki

przyciągają odbiorców nastawionych na rozrywkę, a na przeciwnym biegunie znajdują się

muzea martyrologiczne wywołujące u odbiorców wstrząs i skłaniające do refleksji. Zbiory

mają zatem dla danej placówki fundamentalne znaczenie, lecz trzeba podkreślić, że stano-

wią kategorię względnie stałą i trudną do gruntownego przekształcenia. W praktyce mu-

zea niekiedy wzbogacają swoje kolekcje, np. drogą zakupu lub darów, ale nie wpływa to

zasadniczo na zmianę charakteru danej placówki.

Drugi podstawowy składnik produktu turystycznego muzeum, czyli ekspozycja,

w znacznie większym stopniu uzależniony jest od działalności osób zarządzających daną

placówką. Wynika to z faktu, iż te same eksponaty można pokazać w różny sposób, zesta-

wiając je w rozmaitych konfiguracjach, a także możliwe jest użycie zróżnicowanych środków

służących wzmocnieniu przekazu i ułatwieniu interpretacji prezentowanych eksponatów.

Najogólniej rzecz ujmując, należy stwierdzić, że ekspozycja powinna uwzględniać potrzeby

procesu dydaktycznego realizowanego przez placówkę muzealną. Aby tak się stało, musi

być spełnionych szereg warunków, wśród których najważniejsze to [Midura 2006, s. 23]:

• prezentacja treści według z góry przyjętego porządku (np. chronologicznego, hi-

storycznego, problemowego);

• przekazywane treści powinny mieć przejrzystą strukturę, ułatwiającą formułowa-

nie ogólnych wniosków na podstawie szczegółowych przykładów lub odwrotnie

– wychodzić od ogólnego problemu, który następnie jest uszczegóławiany i kon-

kretyzowany;

• każda wystawa powinna mieć interesujące formy plastyczne, a także zawierać

rzeczowe informacje na temat eksponatów;

• ekspozycja powinna wywoływać określone efekty poznawcze i emocjonalne

wśród zwiedzających;

• aranżacja ekspozycji powinna umożliwiać utrwalenie wiadomości, które stanowią

przedmiot danej wystawy.

Współcześnie ekspozycje często są uatrakcyjniane poprzez wprowadzanie licznych

środków multimedialnych oraz tworzenie wystaw interaktywnych. Tego typu działania od-

chodzą od tradycyjnie pojętego muzeum, w którym eksponaty pokazywano w gablotach,

z zachowaniem odpowiedniego dystansu pomiędzy artefaktem a odbiorcą. Tworzenie

— 40 —

muzeów interaktywnych oraz multimedialnych jest jednym z ważnych trendów w mu-

zealnictwie XXI wieku, dlatego zagadnienia te zostaną szerzej omówione w następnym

podrozdziale. W tym miejscu warto natomiast dodać, że w wielu placówkach muzealnych

– oprócz ekspozycji stałych – organizuje się wystawy czasowe, które niekiedy przyciąga-

ją licznych zwiedzających oryginalną tematyką lub znanymi eksponatami, które zobaczyć

można w danym muzeum jedynie przez ściśle określony czas.

Niezmiernie ważna dla każdego muzeum jest jego siedziba, która może być dodatko-

wym atutem, skłaniającym turystów do odwiedzenia placówki. Dzieje się tak zwłaszcza

wtedy, gdy budynek muzeum to ważny zabytek architektury, który sam w sobie wzbudza

ciekawość i chęć zobaczenia. Bez wątpienia można zaryzykować tezę, że np. Zamek Kró-

lewski na Wawelu (Fot. 1) jest odwiedzany w równym stopniu zarówno ze względu na dużą

rangę budowli (historyczną, zabytkową i artystyczną), jak i prezentowanych w niej wystaw.

Fot. 1. Zamek Królewski w Krakowie – siedziba Państwowych Zbiorów Sztuki na WaweluŹródło: Fot. D. Ziarkowski.

Znaczenie siedziby jest szczególnie istotne w muzeach wnętrz, które mają na celu

dokumentować historyczny obiekt wraz z jego wyposażeniem (np. muzea pałacowe, takie

jak Wersal czy Schönbrunn, a w Polsce m.in. Wilanów, Puławy, Pszczyna, Łańcut i wiele

innych rezydencji). Wówczas sama budowla, na równych prawach z jej wyposażeniem,

tworzy przestrzenną ekspozycję. Warto zauważyć, że w Polsce większość muzeów mieści

się w obiektach zabytkowych [Cemka 2006, s. 15].


— 41 —


Mocną stroną muzeum może być jednak również siedziba w nowoczesnej budowli,

zwłaszcza jeśli została zaprojektowana przez znanego architekta oraz cechuje się oryginal-

nym charakterem i dużymi walorami artystycznymi. Szczególnie wymownym przykładem

w tym względzie jest wzbudzający duże kontrowersje gmach Muzeum Guggenheima w Bil-

bao, zaprojektowany przez jednego z najwybitniejszych przedstawicieli współczesnej archi-

tektury, reprezentującego tzw. nurt dekonstruktywizmu, Franka O. Gehry’ego (Fot. 2).

Fot. 2. Muzeum Guggenheima w Bilbao, proj. F. O. Gehry, 1991–1997Źródło: Zasoby Wikimedia Commons, autor: Ardfern.

Ogromna bryła muzeum o dość dziwacznych, falujących i przenikających się for-

mach, utworzonych z blachy tytanowej bywa często poddawana krytyce, lecz nie zmienia

to faktu, że wielu turystów przybywa do Bilbao głównie po to, aby zobaczyć i zwiedzić tę

budowlę. Wśród innych ważnych muzeów, dla których siedziby zaprojektowali znani ar-

chitekci, wymienić można Muzeum Żydowskie w Berlinie (Daniel Liebeskind), Milwau-

kee Art Museum (Santiago Calatrava) czy Pulitzer Foundation for the Arts w Saint Louis

(Tadao Ando) [Mosz 2006, s. 49]. Niekiedy wprowadza się nawet wyraziste, współczesne

akcenty architektoniczne w obręb zabytkowych zespołów, co znakomicie ilustruje szklana

piramida wystawiona na dziedzińcu paryskiego Luwru (Fot. 3). Budowlę zaprojektował

amerykański architekt chińskiego pochodzenia, Ieoh Ming Pei, czyniąc z niej wejście do

podziemnego holu, skąd zwiedzający kierują się na poszczególne ekspozycje. Choć reali-

zacja ta wzbudzała protesty, została ostatecznie dobrze przyjęta – zwłaszcza przez turystów

— 42 —

– a po reklamie (co prawda dość infantylnej), jaką zrobił jej w swojej powieści Dan Brown,

zaczęła funkcjonować właściwie jako odrębna atrakcja turystyczna. Na gruncie polskim

dobrym przykładem nowoczesnej siedziby placówki muzealnej jest gmach Muzeum Sztu-

ki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie, zaprojektowany przez japońskiego twórcę

Aratę Isozakiego we współpracy z grupą krakowskich architektów1.

Fot. 3. Szklana piramida na dziedzińcu Luwru, proj. I. M. Pei, 1989Źródło: Fot. D. Ziarkowski.

Jeżeli chodzi o zorientowaną na odbiorców działalność muzeów to podstawę stanowi

oczywiście udostępnianie zbiorów. Odbywa się to w wyznaczonych godzinach i według

zasad przyjętych przez daną placówkę. Specjaliści dostrzegają konieczność większego

zróżnicowania czasu otwarcia muzeów, szczególnie w sezonie turystycznym, co powinno

odpowiadać na realne zapotrzebowanie ze strony zwiedzających [Midura 2006, s. 23]. Istot-

ne jest również odpowiednie oznaczenie kierunków zwiedzania oraz podpisanie prezento-

wanych eksponatów. Ważną formę działalności muzeów stanowi przewodnictwo. Osoba

przewodnika odgrywa istotną rolę dydaktyczną, wzbogacając proces zwiedzania, wzbu-

dzając zainteresowanie konkretną placówką oraz jej zbiorami, a niekiedy inspirując nawet

turystów do samodzielnego zdobywania wiedzy na dany temat [Nowacki 2005, s. 67–79].

W wielu muzeach działalność edukacyjna nie ogranicza się do przewodnictwa, ale obejmuje

również inne formy, takie jak lekcje muzealne, warsztaty, spotkania z artystami oraz liczne

1 Był wśród nich Krzysztof Ingarden, który drobiazgowo wytłumaczył symbolikę form budowli sięgającą z jednej strony do tradycji japońskich (m.in. dawnych drzeworytów oraz sposobu komponowania wejścia do samurajskich siedzib), a z drugiej odwołującą się do motywu fali, co miało podkreślać położenie obiektu w pobliżu zakola Wisły, zob.: http://manggha.pl/architecture, data dostępu: 2.11.2014 r.


— 43 —


imprezy kulturalne lub kulturalno-rozrywkowe (w tym np. organizowana w wielu miastach

na świecie i w Polsce, w tym również w Krakowie, Noc Muzeów).

Jak słusznie zauważył A. Rottermund [1999, s. 42–44], tego typu dodatkowa dzia-

łalność nie powinna przysłaniać głównych celów funkcjonowania muzeów, tj. gromadze-

nia i ochrony zbiorów. W przeciwnym wypadku placówki muzealne zmienią się bowiem

z instytucji o nastawieniu naukowo-badawczym i ochronnym w stosunku do dóbr kultury

w miejsca przypominające centra rozrywki i parki tematyczne. Nie można jednakże z owych

form działalności zupełnie rezygnować, gdyż wzbogacają one ofertę muzeów, odpowia-

dając na określone potrzeby społeczne (np. programy edukacyjne). Przyczyniają się także

do wzrostu zainteresowania dziedzictwem kulturowym oraz kreowania pozytywnego wi-

zerunku danej placówki w społeczeństwie.

Koniecznym uzupełnieniem produktu turystycznego muzeum jest właściwa infrastruk-

tura turystyczna oraz obsługa zwiedzających na miejscu. W ramach niezbędnej infrastruk-

tury można wymienić [Johnson i Thomas 1998, s. 75–85; Ruyter i in. 1997, s. 231–243]:

parkingi, wejścia, schody i windy, punkty gastronomiczne, miejsca odpoczynku i sklepik

z pamiątkami (powiązany najczęściej z kasą biletową). Coraz częściej w muzeach pojawia-

ją się urządzenia przeznaczone dla osób niepełnosprawnych, a nawet pokoje dla rodziców

z dziećmi [Midura 2006, s. 24]. Wymienione elementy zagospodarowania są bardzo istotne,

gdyż ułatwiają zwiedzanie, w tym zwłaszcza obsługę grup zorganizowanych, a przy oka-

zji mogą stanowić źródło dodatkowego dochodu dla muzeum (np. restauracje, kawiarnie

– Fot. 4, sprzedaż pamiątek).

Fot. 4. Kawiarnia „Szał” w Muzeum Narodowym w krakowskich SukiennicachŹródło: Fot. D. Ziarkowski.

— 44 —

Sprawna i profesjonalna obsługa zwiedzających przyczynia się do wzrostu satysfakcji

klientów placówek muzealnych. Wysoki poziom zadowolenia skutkuje z kolei skłonnoś-

cią do rekomendacji muzeów innym zwiedzającym [Trinh i Ryan 2013, s. 239–263; Huo

i Miller 2007, s. 103–117], przez co rozszerza się krąg odbiorców ich produktu, w tym

w dużej mierze uczestników turystyki muzealnej. Praca personelu stanowi zatem integralną

część oferty, należy ją traktować jako część składową produktu muzealnego.

Do najważniejszych aspektów obsługi zwiedzających w muzeum należy zaliczyć

[Stasiak 2006a, s. 43]:

• elastyczne godziny otwarcia placówki (inne w sezonie i poza sezonem, a także

w tygodniu oraz w weekendy);

• zróżnicowane ceny biletów (w tym bilety ulgowe dla uczniów, studentów, eme-

rytów, rodziców z dziećmi oraz grup zorganizowanych, możliwość bezpłatnego

zwiedzania w wyznaczonym dniu tygodnia lub w określonych godzinach);

• dobre oznakowanie dojazdu i bezpieczne parkingi;

• zapewnienie komfortu zwiedzania (określenie, a następnie przestrzeganie norm

chłonności, pojemności i przepustowości turystycznej);

• czytelna organizacja ruchu gości (plany obiektu, trasy zwiedzania, właściwe ozna-

kowania, objaśnienia itp.);

• wykorzystanie nowych technologii do usprawnienia funkcjonowania muzeum

(np. komputerowa rezerwacja zwiedzania);

• zapewnienie obsługi w językach obcych (przewodnik, audio-guide, tabliczki

informacyjne, materiały promocyjne).

Reasumując, należy podkreślić, że tzw. produkt turystyczny muzeum ma charakter

złożony. Jego podstawę stanowi siedziba (budynek), zgromadzone w niej i odpowiednio

eksponowane zbiory, a także działalność placówki związana z pełnioną przez każde muze-

um misją edukacyjną. W ramach oferty muzealnej ważnymi aspektami są jednak również

zagospodarowanie turystyczne oraz obsługa zwiedzających. Wszystkie wymienione elemen-

ty współtworzą ofertę muzealną skierowaną do turystów, a także decydują o atrakcyjności

tej oferty w opinii potencjalnych gości.

3.2. Główne muzea na świecie i w Polsce oraz ich rola na rynku turystycznym

Muzea odgrywają ważną rolę na rynku turystycznym. Podkreśliły to wcześniejsze roz-

ważania pozwalające m.in. na wyodrębnienie turystyki muzealnej jako jednej z form tury-

styki kulturowej. W literaturze przedmiotu znany jest pogląd [Buczkowska 2008, s. 45],

że turystyka kulturowa rozwija się w oparciu o tzw. pierwszo- i drugorzędne grupy ele-

mentów związanych z różnymi aspektami kultury. Muzea zaliczają się oczywiście do

grupy owych pierwszorzędnych elementów. Turystyką kulturową, będącą zjawiskiem


— 45 —


gospodarczym, rządzą prawa rynku. Oznacza to, iż kluczem do osiągnięcia sukcesu jest

produkt oferowany przez podmioty działające na rynku usług turystycznych. Jednym z ta-

kich podmiotów są właśnie muzea. Ich ofertę skierowaną do publiczności, w tym turystów,

stanowią, jak podkreślano wcześniej: 1) siedziba, 2) zbiory, 3) ekspozycja, 4) działalność

programowa. Wymienione elementy składają się na produkt turystyczny w znaczeniu wą-

skim – podstawowym.

Zwiedzanie muzeów to nieodłączny element prawie każdego wyjazdu turystycznego.

Są tysiące instytucji muzealnych na całym świecie, w każdym większym mieście można

znaleźć ich kilka, wiele z nich z pewnością wartych jest odwiedzenia. Są to miejsca, których

nie wolno ominąć, podróżując po świecie, bez względu na to, jaką turystykę się preferu-

je. Portal Travelin.pl zaproponował następującą listę dziesięciu najsłynniejszych muzeów

na świecie: najstarszych, najbogatszych i najciekawszych, kryjących w swoich wnętrzach

prawdziwe skarby kultury [www.travelin.pl, data dostępu: 24.10. 2014]:

1. British Museum w Londynie. Powstałe w 1753 r. Muzeum Brytyjskie to jeden

z najbogatszych zbiorów antycznych eksponatów, z których około 4 mln są pre-

zentowane zwiedzającym. Najsłynniejsze z nich to rzeźby z ateńskiego Parteno-

nu, egipskie mumie, a także słynny Kamień z Rosetty.

2. Muzeum Archeologiczne w Atenach. To największe muzeum w Grecji.

Od kilku lat dysponuje supernowoczesnym budynkiem usytuowanym u stóp

Akropolu. Gromadzi greckie zabytki archeologiczne od czasów prehistorycznych

do późnego antyku. Wśród zbiorów znaleźć można eksponaty z okresu neolitu,

przedmioty związane z życiem codziennym starożytnych mieszkańców Grecji,

dzieła sztuki cykladzkiej, minojskiej, mykeńskiej, a w jednym ze skrzydeł mu-

zeum mieści się najbogatsza na świecie kolekcja inskrypcji.

3. Ermitaż w Sankt Petersburgu. Państwowe Muzeum Ermitażu mieści się w pię-

ciu pałacach – budynkiem głównym jest wzniesiony dla carycy Elżbiety Pałac

Zimowy. Zbiory muzeum prezentują sztukę światową od czasów najdawniejszych

po XX wiek. Znaleźć można wśród nich dzieła malarzy niemieckich, francuskich,

włoskich: Rembrandta, van Dycka, Rubensa, Tycjana, Picassa i wielu innych.

Główną atrakcją są bogato zdobione, złote komnaty muzeum, a także dwa ory-

ginalne obrazy Leonarda da Vinci.

4. Kunsthistorisches Museum w Wiedniu. Muzeum Historii Sztuki, otwarte

w 1891 r., niedługo po utworzeniu Muzeum Historii Naturalnej. Oba budyn-

ki stoją naprzeciwko siebie i są do siebie bardzo podobne. Kunsthistorisches

Museum szczyci się cenną kolekcją sztuki starożytnej, malarstwa europejskie-

go, a także monet. Ogromna część zbiorów muzeum to prywatna kolekcja rodu

Habsburgów. Do najważniejszych eksponatów należą m.in. Wieża Babel Bruegela

i Autoportret Rembrandta.

— 46 —

5. Luwr w Paryżu. Najsłynniejsze muzeum świata, a także jedno z najstarszych.

Znajduje się w Pałacu Luwru, który w średniowieczu był zamkiem warownym,

a następnie rezydencją królewską. Najwięcej turystów przyciąga słynna Mona

Lisa Leonarda da Vinci, jednak Luwr wystawia około 35 tys. dzieł sztuki, które

podzielono na osiem sekcji, m.in. działy: Sztuki Islamu, Malarstwa, Sztuki Sta-

rożytnego Egiptu i Rzeźby. W latach osiemdziesiątych XX w. na dziedzińcu wy-

budowano szklaną piramidę, która stała się znakiem rozpoznawczym muzeum.

6. Muzea Watykanu. Najbogatszy zespół muzealny na świecie. Mówi się, że po-

święcając kilka sekund na każdy eksponat, obejrzenie wszystkich 22 kolekcji

zajęłoby 8 lat. Budowle mieszczące zbiory muzeów watykańskich to pałace

wzniesione dla papieży. Kolekcje obejmują mapy, księgi, arrasy, dzieła sztuki

współczesnej, a także zabytki starożytnego Wschodu. Do najsłynniejszych eks-

ponatów prezentowanych w Watykanie należą Grupa Laokoona, Złożenie do

grobu pędzla Caravaggio, a także Kaplica Sykstyńska.

7. Stara Pinakoteka w Monachium. Monachijska Alte Pinakothek to kolejne

ważne muzeum sztuki. Jego siedziba mieści się w neorenesansowym budynku,

a zbiory obejmują malarstwo holenderskie, francuskie, włoskie, hiszpańskie oraz

niemieckie i obejmują okres od średniowiecza po rokoko. W Pinakotece podzi-

wiać można dzieła Hieronima Boscha, Pietera Bruegla, Rubensa, Leonarda da

Vinci, El Greco i wielu innych.

8. Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie. Największe muzeum sztuki

europejskiej w Moskwie, mieszczące się w sześciu budynkach, w tym czterech

znajdujących się nieopodal Kremla. Kompleks Muzeum Puszkina obejmuje m.in.

Muzeum Prywatnych Kolekcji, Galerię Europejskiej i Amerykańskiej Sztuki

XIX i XX wieku, a także Mieszkanie Światosława Richtera, pianisty rosyjskie-

go. W Muzeum im. Puszkina znajduje się wiele dzieł kultury polskiej.

9. Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku. Miejskie Muzeum Sztu-

ki, najstarsze i największe muzeum w Stanach Zjednoczonych, mieszczące

się w nowojorskim Central Parku. Utworzone zostało w 1870 r. i gromadzi

ponad 2 miliony eksponatów z całego świata, w tym m.in. dzieła Rembrandta,

Cézanne’a, Moneta i Renoira.

10. Muzeum Egipskie w Kairze. Muzeum zostało utworzono w 1835 r. Siedziba

muzeum jest niewielka, obejmuje około 120 tys. eksponatów. Przedmioty wy-

stawione w Muzeum Egipskim pochodzą z czasów prehistorycznych, a także

okresu grecko-rzymskiego, a największymi atrakcjami są mumie królewskie

(w tym mumia Tutanchamona). Przed budynkiem muzeum podziwiać można

popiersia wybitnych archeologów i badaczy, od kilku lat także Polaka: profesora

Kazimierza Michałowskiego.


— 47 —


Inny portal z branży turystycznej, voyage.pl, zaproponował dodatkowo następujące

światowe muzea, które warto odwiedzić [www.ttg.com.pl, data dostępu: 24.10.2014 r.]:

Galeria Uffizi we Florencji (gdzie główną atrakcją są Narodziny Wenus – obraz pędzla

Sandro Botticellego), The Smithsonian Institute w Waszyngtonie (największy na świecie

kompleks muzeów i ośrodków edukacyjno-badawczych), Muzeum Prado w Madrycie (gdzie

dominują kolekcje obrazów hiszpańskich malarzy, takich jak: Velasquez, Goya, Murillo,

El Greco i wiele innych) oraz Rijksmuseum w Amsterdamie (gdzie główną atrakcją jest

Straż nocna pędzla Rembrandta).

Miarą atrakcyjności obiektu muzealnego jest frekwencja, stąd warto przyglądnąć się

statystykom najczęściej odwiedzanych muzeów w Europie (por. Tab. 2). Jak wskazują ze-

stawione dane, największą frekwencją w Europie charakteryzują się muzea w Londynie

i Paryżu.

Tabela 2. Najchętniej zwiedzane europejskie muzea w 2012 r.Muzeum Miasto Liczba odwiedzających

Luwr Paryż 9 720 000

British Museum Londyn 5 576 000

Tate Modern Londyn 5 319 000

National Gallery Londyn 5 164 000

Muzea Watykańskie Watykan 5 065 000

Muzeum Historii Naturalnej Londyn 4 936 000

Centrum Pompidou Paryż 3 800 000

Musée d’Orsay Paryż 3 579 000

Muzeum Wiktorii i Alberta Londyn 3 232 000

Muzeum Nauki (South Kensington) Londyn 2 990 000

Źródło: [Theme Index, 2012, s. 65].

Jeśli chodzi o Polskę, to przyjęta w 1996 r. ustawa o muzeach dokonała głębokiej re-

formy systemu muzealnictwa w kraju. Likwidacja centralistycznego zarządzania przyniosła

jednak zjawiska pozytywne i negatywne. Przejęcie finansowania muzeów przez samorządy

nie zlikwidowało trudności ekonomicznych. Dużym problemem wielu muzeów są nieure-

gulowane sprawy własności eksponatów (m.in. wojenne i powojenne depozyty, konfiskaty)

i związane z tym roszczenia właścicieli i spadkobierców [Stasiak 2006b, s. 95].

Tradycje gromadzenia zbiorów w Polsce sięgają końca XVI wieku, kiedy tworzono

tzw. gabinety osobliwości. Jeden z nich, tzw. „Musaeum”, otwarto w 1594 r. w Toruniu

przy bibliotece Gimnazjum Narodowego w Toruniu. Pierwsze muzeum w Polsce zostało

założone z inicjatywy Izabeli Czartoryskiej w 1801 r. w Świątyni w Puławach i gromadziło

pamiątki narodowe.

31 grudnia 2012 r. w Polsce funkcjonowało 768 muzeów, z czego 86,7% to placów-

ki o charakterze publicznym. Największa liczba muzeów była w tym dniu zlokalizowana

— 48 —

w województwie mazowieckim (115 – w większości w samej Warszawie) oraz małopol-

skim (108), w następnej kolejności w wielkopolskim (83). Najmniej muzeów posiadały

województwa lubuskie (16) i opolskie (14) (por. Rys. 3).

Rys. 3. Muzea i zwiedzający wg województw w Polsce w 2012 r.Źródło: [Kultura w 2012 r...., s. 127].

W 2012 r. muzea odwiedziło 26,7 mln osób (o 7,2% więcej w porównaniu z rokiem

poprzednim). Największą popularnością wśród zwiedzających, tak jak w roku poprzednim,

cieszyły się muzea o profilu artystycznym i historycznym [Kultura w 2012 r., s. 86].

Najważniejsze polskie muzea wpisane są do Państwowego Rejestru Muzeów. Są to

muzea rejestrowane. O rejestrację mogą ubiegać się jedynie muzea gromadzące zbiory

o wyjątkowym znaczeniu dla kultury narodowej, zatrudniające wykwalifikowanych pra-

cowników naukowych, posiadające odpowiednią infrastrukturę oraz stałe źródło finanso-

wania. Muzeum takie uzyskuje numer rejestracyjny i uprawnione jest do używania nazwy

„muzeum rejestrowane”. Rejestr prowadzony jest od 1998 r.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego prowadzi działalność muzeów

ministerialnych finansowanych w całości z budżetu państwa, a razem z organami samo-

rządu terytorialnego lub organizacjami pozarządowymi współprowadzi i współfinansuje

działalność innych muzeów. Ministerstwo sprawuje także bezpośredni nadzór nad mu-

zeami okręgowymi, które z kolei sprawują nadzór nad merytoryczną działalnością po-

zostałych muzeów samorządowych i społecznych działających na terenie województwa


— 49 —


lub okręgu. Obok muzeów finansowanych z budżetu państwa lub województwa istnieją także

muzea powiatowe, gminne, społeczne, prywatne i kościelne, które korzystają z subwencji

ministerialnych lub wojewódzkich, ale główny ciężar utrzymania placówek spoczywa na

jednostkach prowadzących.

Departament Dziedzictwa Kulturowego prowadzi wykazy poszczególnych kategorii

muzeów. W kategorii muzeów państwowych zarejestrowano 21 muzeów, w grupie muzeów

współprowadzonych znajduje się 15 muzeów, w kategorii muzeów samorządowych zareje-

strowano 304 muzea, muzeów kościelnych było 10. W kategorii muzeów utworzonych przez

osoby fizyczne na dzień 1 października 2014 r. zarejestrowano na terenie całej Polski 123

muzea [http://bip.mkidn.gov.pl/pages/rejestry-ewidencje-archiwa-wykazy/departament-dzie-

dzictwa-kulturowego.php, data dostępu: 20.10.2014 r.]. W kategorii muzeów utworzonych

przez osoby prawne na dzień 1 października 2014 r. zarejestrowano na terenie całej Polski

83 muzea [http://bip.mkidn.gov.pl/pages/rejestry-ewidencje-archiwa-wykazy/departament-

dziedzictwa-kulturowego.php, data dostępu: 20.10.2014 r.].

Współcześnie działalność muzeów traktowana jest jako dobro czasu wolnego i to nie

jakieś wyjątkowe, ale zaledwie jedno z wielu. O masowego odbiorcę agresywnie walczą:

telewizja, multikina, parki rozrywki, a nawet hipermarkety. Prawdziwym wyzwaniem

XXI wieku jest więc konieczność zmiany sposobu myślenia o muzealnictwie. Muzeum

„szklanych gablot” należy już do historii. Muzea przyszłości to miejsce interaktywne, do-

starczające wrażeń, rozbudzające emocje, wciągające do dialogu, skłaniające do dociekań,

zadawania pytań, a także samodzielnego poszukiwania odpowiedzi. Dodatkowo placów-

ki te muszą aktywnie poszukiwać widzów, stosować działania marketingowe [Niemczyk

2007]. Symbolami zupełnie nowego podejścia do potrzeb i oczekiwań zwiedzających są

Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie (architektura, charakter pla-

cówki) oraz Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie (multimedialna ekspozycja)

[Stasiak 2006b, s. 97].

W Polsce, jak pisano wcześniej, jest wiele muzeów. Wyznacznikiem ich atrakcyjności

jest frekwencja. Biorąc pod uwagę liczbę odwiedzających polskie muzea w 2014 r., bez-

konkurencyjnym okazał się region Małopolski. Za zdecydowanego lidera w tym względzie

uznaje się Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, które odwiedziło po-

nad 1,5 mln gości, drugie miejsce, pod omawianym względem, zajął Zamek Królewski na

Wawelu z frekwencją ponad 1,34 mln osób, a trzecie – Muzeum Historyczne Miasta Kra-

kowa, które odwiedziło ponad 900 tys. gości. W konkurencji muzeów narodowych z całej

Polski prym wiodło Muzeum Narodowe w Krakowie, która to placówka pod względem

frekwencji wyprzedziła Muzeum Narodowe w Warszawie – o 360 tys. odwiedzających

[Gazur 2015]. Nie da się zatem zaprzeczyć tezie, że dane te potwierdzają słuszność pod-

jętych w książce rozważań.

— 50 —

3.3. Aktualne tendencje i trendy w zakresie muzealnictwa

Muzealnictwo na przestrzeni wieków podlegało ewolucji, która wiązała się ze zmianami

zapatrywań na podstawowe funkcje tych placówek pełnione w odniesieniu do zbiorów i spo-

łeczeństwa. Ogólnie można stwierdzić, że zawsze przed muzeami stawiano podobne cele, tj.

gromadzenie, ochronę i naukowe opracowywanie zbiorów oraz ich udostępnianie. Jednakże

akcenty rozkładane były w różnych okresach rozmaicie – początkowo muzea postrzegano

jako „świątynie”, w których najważniejsze są eksponaty, zaś kwestie ich prezentowania za-

interesowanym osobom traktowano drugorzędnie. Sytuacja uległa diametralnej zmianie na

początku XX wieku, kiedy zaczęto przykładać coraz większą wagę do edukacyjnej misji mu-

zeów. Dawniejsze elitarne placówki rozpoczęły szerzej otwierać swoje podwoje przed społe-

czeństwem, popularyzować zbiory, a także podkreślać swą rolę kulturotwórczą – jako swego

rodzaju pomost pomiędzy społeczeństwem a nauką [Barańska 2004, s. 37–38]. Tendencje te

przybrały na sile w drugiej połowie ubiegłego stulecia w związku z powstaniem tzw. „nowej

muzeologii”, wskazującej na konieczność otwarcia się na świat i potrzeby ludzkie, a także

włączenia w życie muzeów zarówno miejscowych wspólnot, jak i publiczności muzealnej

[Szczerski 2006, s. 338–339]. Program „nowej muzeologii” najpełniej skodyfikował pod

koniec lat osiemdziesiątych XX w. Peter Vergo, zwracając uwagę, że w ramach tego nurtu

najistotniejszy jest kontakt z gościem muzealnym. Przedmiotem szczególnego zainteresowa-

nia stała się zatem umożliwiająca ów kontakt wystawa, a w jej ramach – obiekt muzealny,

dzieło sztuki oraz tekst (podpisy, katalogi, foldery, informatory) [Borusiewicz 2012, s. 103].

Koncepcje „nowej muzeologii” pozostają aktualne do dziś. Są one adaptowane zarówno

w tradycyjnych placówkach, jak i w nowo powstających muzeach. Omawiając współczesne

tendencje i trendy w muzealnictwie, warto zatem podkreślić, że wiodącą rolę odgrywa dąże-

nie w zakresie dostosowania oferty do potrzeb i oczekiwań zwiedzających. Realizuje się ono

na różne sposoby, często przy wykorzystaniu działań marketingowych oraz nowoczesnych

technologii. Wśród tych szczegółowych zjawisk do najważniejszych można zaliczyć:

• rozwój funkcji edukacyjnych w muzeach,

• dążenie do aktywizacji odbiorców (tzw. muzea interaktywne),

• wykorzystywanie w muzeach nowych technologii i środków multimedialnych,

• e-muzea,

• proces komercjalizacji muzeów.

We współczesnym muzealnictwie zwraca się uwagę, że funkcja edukacyjna muzeów

powinna być traktowana równorzędnie z innymi zadaniami tych placówek. Winna ona ob-

jąć szerokie kręgi społeczeństwa – od dzieci aż po seniorów, i wyrażać się zróżnicowanymi

programami edukacyjnymi, dostosowanymi do odbiorców. Szczególnie ważna jest działal-

ność edukacyjna prowadzona wśród młodzieży, którą należy realizować poprzez współpracę

muzeów ze szkołami [Borusiewicz 1996, s. 103–105]. Jak zauważa M. Poprzęcka [2010,


— 51 —


s. 53], prowadzona przez muzea edukacja ma na celu przygotowanie nowych pokoleń do

uczestnictwa w kulturze. Pozytywnym zjawiskiem jest uruchamianie przez muzea coraz

bardziej specjalistycznych programów, które obejmują też m.in. osoby niepełnosprawne,

objęte opieką resocjalizacyjną oraz pensjonariuszy domów pomocy społecznej. Zjawiska

te obserwuje się także w naszym kraju, gdzie tworzone są np. galerie dla niewidomych

(Muzeum w Stalowej Woli) oraz programy dla niedowidzących, niedosłyszących i osób

niepełnosprawnych intelektualnie (Muzeum Narodowe w Krakowie). Ogólnie można za-

uważyć, że „edukacja stanowi obecnie obszar pracy muzealnej najbardziej zaawansowany

w fundamentalnym przekształcaniu instytucji muzealnych zgodnie ze współczesnymi kon-

cepcjami i teoriami muzealniczymi” [Poprzęcka 2010, s. 54].

Nowoczesne muzea to coraz częściej placówki interaktywne, starające się zarówno

wciągać publiczność do dialogu, zadawania pytań, jak również do samodzielnego poszu-

kiwania odpowiedzi. Często ekspozycje budowane są w taki sposób, aby odbiorca mógł

odbierać je wszystkimi zmysłami – oprócz wzroku także słuchem (np. odtwarzane w Ga-

lerii Socrealizmu w Kozłówce pieśni robotnicze), węchem (np. bukiety świeżych kwiatów

na ekspozycji) czy dotykiem (możliwość dotknięcia eksponatów). Wzbogacanie wystawy

o multimedialne kioski (np. w Muzeum Piwowarstwa w Tychach oraz w Podziemiach Rynku

w Krakowie) sprawia, że odbiorca sam może decydować o tym, jakich dodatkowych infor-

macji poszukuje [Stasiak 2006a, s. 36]. Istotnym elementem „wciągającym” widza w tema-

tykę ekspozycji jest odpowiednia jej aranżacja, która sprawia, że muzeum „opowiada” jakąś

historię, przedstawiając uporządkowany i logiczny ciąg zdarzeń. Tego typu placówki zwy-

kło się nazywać muzeami narracyjnymi, a przykładem mogą być m.in. Muzeum Powstania

Warszawskiego oraz otwarte niedawno Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie2.

Coraz większą wagę przy projektowaniu i wyposażeniu ekspozycji przykłada się do

tego, aby oddziaływała ona na sferę emocji zwiedzających. Zapewnia to m.in. wspomnia-

na interaktywność kreująca „żywe” muzeum w miejsce dawnego „martwego” [Kruczek

2009, s. 50]. Próby „ożywiania” placówek często obserwuje się w muzeach na wolnym

powietrzu, które organizują rozmaite imprezy pod nazwą „żywego skansenu”3. Najpopu-

larniejszymi atrakcjami bywają wówczas m.in.: pokazy rzemieślnicze, występy zespołów

folklorystycznych, zabawy ludowe, różne stoiska kiermaszowe, a nawet pokazy skoków

spadochronowych czy gaszenia pożarów z użyciem samolotu. Tego rodzaju imprezy, często

niepowiązane tematycznie z daną placówką muzealną, spychają niestety samą ekspozycję

na dalszy plan, czyniąc z niej tło dla bezrefleksyjnej zabawy [Święch 2009, s. 66]. Jest to

niewątpliwie dla współczesnego muzealnictwa jedno z ważniejszych zagrożeń, a wynika

ono z chęci dostosowania oferty do niezbyt wyszukanych gustów odbiorców.

2 Więcej na ten temat zob. [Małkowska-Bieniek 2009].3 Dużo takich wydarzeń organizuje np. Park Etnograficzny w Toruniu. Por. [Muszyńska 2006].

— 52 —

Uatrakcyjnieniu placówek muzealnych mają służyć także nowe technologie oraz środ-

ki multimedialne wykorzystywane w tych instytucjach. Wśród najczęściej stosowanych

w muzeach nowoczesnych środków technicznych wymienić można: komputerowo stero-

wane oświetlenie, lasery, trójwymiarowe filmy, tematyczne kioski multimedialne, a także

różnego rodzaju wizualizacje, reprodukcje i rekonstrukcje [Stasiak 2007b, s. 125]. Ostatnie

z wymienionych są możliwe zwłaszcza dzięki technice wirtualnej i wzbogaconej rzeczy-

wistości. Umożliwia ona prezentowanie trójwymiarowych obiektów cyfrowych w kontek-

ście realnego świata. Efektem jest złudzenie rzeczywistego istnienia tych przedmiotów,

a co więcej – zwiedzający ma możliwość manipulowania nimi (np. obracania, zmiany wiel-

kości itp.) [Wiza 2011, s. 91–92].

Stosowanie tego rodzaju udogodnień wyraźnie podzieliło środowisko muzealników,

gdyż niektórzy uważają, że w muzeum multimedialnym obniżona zostaje ranga oryginal-

nych eksponatów na rzecz efektownego sposobu ich prezentacji (często zresztą rezygnuje

się z oryginalnych eksponatów na rzecz replik czy rekonstrukcji). Kontrowersje wzbudza

np. Muzeum Powstania Warszawskiego, które wykorzystuje w swojej ekspozycji szereg

nowoczesnych technologii, postrzegając je jako swój istotny atut. Na oficjalnej stronie in-

ternetowej placówki możemy przeczytać m.in.: „W niepowtarzalny sposób zaprojektowana

ekspozycja muzealna oddziałuje obrazem, światłem i dźwiękiem. Aranżacja wnętrza i wy-

korzystanie efektów multimedialnych przybliżają powstańczą rzeczywistość. Głównymi

elementami wystawy są zdjęcia w wielkich formatach, monitory i komputery. Wytyczona

trasa przedstawia chronologię wydarzeń i prowadzi przez poszczególne sale tematyczne”4.

Wśród krytyków ekspozycji nie brakuje żyjących jeszcze powstańców, którzy uważają,

że tak poważna tematyka powinna być prezentowana za pomocą bardziej tradycyjnych

środków. Z drugiej strony można stwierdzić, że muzeum odniosło sukces frekwencyjny,

gdyż jest odwiedzane przez około pół miliona zwiedzających rocznie5.

Wykorzystywanie środków multimedialnych w ekspozycjach muzealnych trudno jed-

noznacznie ocenić. Niewątpliwie sposób prezentacji powinien być dostosowany do profilu

danej placówki oraz jej zbiorów. W niektórych przypadkach dodatkowe efekty mogą uatrak-

cyjnić wystawę, nie wywołując jednocześnie poczucia nieprzystawalności do charakteru

placówki. Wydaje się to uzasadnione np. w muzeach archeologicznych lub przyrodniczych,

gdzie środki multimedialne mogą wzmocnić sugestywność samych eksponatów. Przykła-

dem może być szlak turystyczny po podziemiach Rynku Głównego w Krakowie, w przy-

padku którego zastosowano wiele elementów multimedialnych i interaktywnych (Fot. 5).

4 http://www.1944.pl/o_muzeum/ekspozycja/, data dostępu: 7.11.2014 r.5 W 2014 roku obchodzona była siedemdziesiąta rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego, a jednocześnie dziesiąta

rocznica istnienia muzeum, które przyciągnęło w ciągu tego roku rekordową liczbę prawie 600 tys. zwiedzających, zob.: http://wyborcza.pl/1,112588,17192409,To_byl_udany_rok_dla_warszawskich_muzeow__PODSUMOWA-NIE_.html, data dostępu: 17.01.2015 r.


— 53 —


Jednakże trudno wyobrazić sobie przeładowaną nowoczesnymi technologiami wystawę

martyrologiczną lub historyczno-artystyczną. W pierwszym przypadku środki multimedial-

ne byłyby dalece nieadekwatne do prezentowanej tematyki, a w drugim powstałoby ryzyko

obniżenia rangi tego, co w muzeach sztuki jest najważniejsze – oryginalnych wytworów

artystycznych. Trzeba jednakże podkreślić, że również w muzeach o profilu artystycznym

możliwe jest umiarkowane korzystanie z nowinek technicznych i niekiedy daje to dobry

efekt. Jako przykład wskazać można sposób prezentacji znanego obrazu Velázqueza Las

Meninas w madryckim muzeum Prado. Wystawiono go w ciemnej sali, kierując na dzieło

silne światło halogenowe. Podobne rozwiązanie zastosowano w Muzeum Książąt Czarto-

ryskich w Krakowie na czasowej wystawie „Laokoon”, gdzie w analogiczny sposób wy-

różniono obraz El Greca [Świecimski 2002, s. 22].

Fot. 5. Trasa turystyczna w podziemiach Rynku Głównego w Krakowie (oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa)

Źródło: Zasoby Wikimedia Commons, autor: Robin.

Pozytywnym przykładem wykorzystywania w muzealnictwie nowoczesnych techno-

logii są audio-przewodniki. W wielu muzeach funkcjonują one jako urządzenia mobilne

typu guide, które umożliwiają wysłuchanie zarejestrowanych wcześniej nagrań dotyczą-

cych wystawy i poszczególnych eksponatów. Nowsze technologie pozwalają na pobranie

aplikacji na własne urządzenia zwiedzającego (np. telefon, smartfon, iPod, iPad czy note-

book). To drugie rozwiązanie jest dla muzeum korzystniejsze z ekonomicznego punktu wi-

dzenia, a także wygodniejsze dla samego odbiorcy, który korzysta z własnego urządzenia,

— 54 —

a także może zapoznać się z przekazem ponownie już po wizycie w placówce [Wiza 2011,

s. 92–93; Seweryn 2014a, s. 65–66]. Audio-przewodniki ułatwiają publiczności interpre-

tację wystawy, wzbogacając tym samym proces poznawczy, ale pamiętać należy, że nie

są one w stanie całkowicie zastąpić tradycyjnej osoby przewodnika, obdarzonego wiedzą

i umiejętnościami jej przekazania, a także będącego w stanie odpowiedzieć na szczegóło-

we pytania zwiedzających.

Konsekwencją rozwoju technologicznego jest także zjawisko określane jako e-muze-

um lub muzeum wirtualne [Stasiak 2006a, s. 39–40; Stasiak 2007b, s. 128; Kruczek 2009,

s. 51; Rottermund 2010, s. 18–19; Wiza 2011, s. 89]. Są to prezentacje multimedialne

umieszczane na płytach CD lub częściej w internecie, które umożliwiają wirtualne zwiedza-

nie konkretnego obiektu. Wbrew obawom niektórych teoretyków muzealnictwa wirtualny

spacer raczej nie zastąpi rzeczywistej wizyty w muzeum, a wręcz przeciwnie – może sta-

nowić wstęp i zachętę do odwiedzenia danej placówki. Wirtualny spacer po muzeum daje

bowiem tylko namiastkę prawdziwego zwiedzania. Możliwość wirtualnej wizyty oferują

obecnie wszystkie największe muzea świata. W naszym kraju pionierami w tym zakresie

były: Muzeum Zamkowe w Pszczynie, Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku oraz

Muzeum Śląskie w Katowicach [Stasiak 2006a, s. 40]. Stopniowo zaczęły do nich dołączać

inne placówki, takie jak Muzeum-Zamek w Łańcucie, Muzeum Historii Miasta Gdańska,

Pałac w Wilanowie, a także Muzeum Narodowe w Krakowie i Kopalnia Soli w Wieliczce

[Stasiak 2007b, s. 128; Kruczek 2009, s. 51].

Omawiając zagadnienie muzeów wirtualnych warto wspomnieć o ważnym projek-

cie „Wirtualne Muzea Małopolski”, który uruchomiony został w ostatnich latach przez

Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego oraz Małopolski Instytut Kultury

w porozumieniu z 35 muzeami zlokalizowanymi w regionie (z tego niemal połowa, bo 15

placówek, znajduje się w Krakowie). W ramach projektu utworzono specjalną pracownię

digitalizacji oraz portal, na którym oglądać można ponad 700 najcenniejszych eksponatów

z małopolskich muzeów6.

Zagadnieniem wywołującym chyba najwięcej kontrowersji jest zauważalna w ostatnich

latach komercjalizacja muzeów, które próbują konkurować o klienta z innymi podmiotami

działającymi na rynku czasu wolnego, jakimi są np. parki rozrywki, centra sportu i rekre-

acji czy galerie handlowe. Muzea są bowiem wręcz zmuszane do podejmowania działań

zmierzających do zwiększenia frekwencji, gdyż dotacje państwowe i samorządowe z reguły

nie wystarczają na pokrycie wszystkich ich potrzeb [Rottermund 1999, s. 40]. Większość

zwiedzających muzea to turyści, zatem instytucje te przekształcają się w przynoszące

zysk przedsiębiorstwa turystyczne, które poszukują środków ze źródeł pozabudżetowych.

6 http://muzea.malopolska.pl, data dostępu: 7.11.2014 r.


— 55 —


Ważna rola przypada w tym względzie wpływom ze sprzedaży biletów wstępu, pamiątek

i dodatkowych usług świadczonych w obrębie obiektu [Białek 2005, s. 72–73].

Konsekwencją takiej otwartej i aktywnej postawy muzeów jest stałe dążenie do uatrak-

cyjnienia swojego „produktu”, co przejawia się poszerzaniem oferty o różne wydarzenia

artystyczne (muzyczne, teatralne, filmowe), a nawet polityczne. Poza tym do muzeów

wprowadza się punkty handlowe, kawiarnie, restauracje itp. Zdaniem A. Rottermunda

[2010, s. 16–17] ma to swoje pozytywne konsekwencje, gdyż poszerza przekrój społeczny

publiczności (odejście od elitarnego modelu muzeum), a także pozwala realizować cele

edukacyjne. Jest to zgodne z założeniami strategii nazwanej Market Repositioning Toward

Entertainment, wedle której tradycyjną ofertę muzeów należy poszerzyć o elementy roz-

rywki. Celem powinna być propozycja muzeów określana jako edutainment (połączenie

entertainment – rozrywka oraz education – edukacja), dostarczająca zwiedzającym zarówno

wiedzy, jak i oczekiwanych przez nich przeżyć i emocji [Stasiak 2007b, s. 124–125].

Fot. 6. Turyści przemierzający Muzea WatykańskieŹródło: Fot. D. Ziarkowski.

Niestety, wyłuszczone powyżej założenia bywają często realizowane w wypaczony

sposób, przez co funkcje rozrywkowe uzyskują w muzeum przewagę nad celami zwią-

zanymi bezpośrednio z ochroną i udostępnianiem zbiorów. Zdarza się, że dodatkowe

aspekty działalności muzeów zajmują dwa razy więcej miejsca niż sale ekspozycyjne.

— 56 —

Dla porównania warto dodać, że w XIX wieku funkcjom usługowym poświęcone było

średnio 11% powierzchni muzeów [Idziak 2009, s. 235]. W tym kontekście słuszne wyda-

ją się opinie o „disneylandyzacji” muzeów, które nastawiają się na sukces frekwencyjny

osiągany poprzez przeładowane nowoczesnymi technologiami ekspozycje, a także rozma-

ite dodatkowe atrakcje i usługi. Oczywiście, w takiej sytuacji niezbyt poważnie wyglądają

argumenty o tym, że wysoka frekwencja przekłada się na sukces edukacyjny [Borusiewicz

2012, s. 122–123]. Dodatkowym zagrożeniem jest fakt, że często w dążeniu do pobicia

kolejnych rekordów w zakresie liczby zwiedzających lekceważy się względy konserwa-

torskie. W większości znanych muzeów nie dba się specjalnie o przestrzeganie norm po-

jemności, przepustowości i chłonności turystycznej, czego efektem są tłumy turystów pę-

dzących przez korytarze i sale ekspozycyjne (Fot. 6). Duża liczba zwiedzających potęguje

ryzyko mechanicznego uszkodzenia muzealiów, a także przyczynia się do zmiany składu

chemicznego i wilgotności powietrza, co może stanowić poważne zagrożenie, szczególnie

dla dzieł malarstwa.

Negatywnym następstwem komercjalizacji muzeów jest też zmiana charakteru wielu

placówek, które z instytucji zajmujących się niegdyś przede wszystkim gromadzeniem,

ochroną i naukowym opracowaniem eksponatów przekształcają się w centra handlu kul-

turą. Dotyczy to zwłaszcza wielkich muzeów, które mają silną markę i chcą czerpać z tego

korzyści finansowe, podejmując niejednokrotnie kontrowersyjne działania. Najlepszym

przykładem jest ekspansja Luwru, który najpierw otworzył swoją filię we francuskim

mieście Lens, a obecnie w trakcie realizacji jest wielki projekt tzw. Nowego Luwru, który

powstaje w Abu Zabi. Na mocy umowy podpisanej z położonym w Zjednoczonych Emi-

ratach Arabskich miastem strona francuska ma otrzymać ponad 500 mln dolarów za samo

wykorzystanie nazwy Luwru, a prawie 750 mln dolarów za długoterminowe wypożycze-

nie dzieł sztuki, zarządzanie oddziałem oraz organizację wystaw czasowych [Rottermund

2010, s. 20; Pabich 2011, s. 71]. Budynek Nowego Luwru został zaprojektowany przez

francuskiego architekta Jeana Novela (Fot. 7) i ma stanowić część większego przedsię-

wzięcia muzealnego. Na tzw. Szczęśliwej Wyspie w Abu Zabi powstają bowiem także inne

placówki: kolejny oddział Muzeum Guggenheima (wg projektu Franka O. Gehry’ego),

a także Performing Arts Center oraz Muzeum Morskie. Termin realizacji całości projektu

przewidziany jest na lata 2012–2018, a Arabowie nie ukrywają, że liczą, iż ta inwestycja

(która ma w sumie pochłonąć 27 mld dolarów) zwróci się dzięki wzrostowi przyjazdu

zagranicznych turystów [Rottermund 2010, s. 20–21]. W tym wypadku wykorzystano

zatem znane muzea i ich zbiory do stworzenia popularnej atrakcji turystycznej. Sprze-

ciw muzealników budzi typowo biznesowe nastawienie władz Luwru oraz francuskiego

Ministerstwa Kultury, które udowodniły, że wszystko – nawet kultura i sztuka – może zo-

stać wystawione na sprzedaż.


— 57 —


Fot. 7. Projekt Nowego Luwru w Abu ZabiŹródło: [http://www.designbuild-network.com/projects/louvre-abu-dhabi/louvre-abu-dhabi5.html, data dostępu:

15.11.2014r.].

Pozytywny jest fakt, że we współczesnej kulturze – mimo rozmaitych problemów –

można zaobserwować wzrost zainteresowania muzeami. Owo zainteresowanie stanowi im-

puls do tworzenia nowych placówek. Wśród nich wymienić można kilka typów, które coraz

bardziej zyskują na znaczeniu. To m.in. muzea prywatne (udostępnianie zbiorów z kolekcji

prywatnych), a także muzea wielkich koncernów przemysłowych, jak np. muzeum Coca-

Coli w Atlancie czy placówki poszczególnych marek samochodów. Swoje muzea mają

tacy producenci aut jak: Fiat, Alfa Romeo, Mercedes, Volkswagen, Audi, Porsche i Toyota.

Większość z nich powstała już w XXI wieku [Rottermund 2010, s. 22–23]. Wzrasta po-

nadto liczba muzeów techniki, co związane jest często z rewitalizacją dzielnic i obiektów

poprzemysłowych [Rottermund 1999, s. 45]. Kolejną ważną kategorią są muzea nauki pro-

wadzone przez wyższe uczelnie. W Wielkiej Brytanii powstała nawet specjalna organizacja

– University Museums Group UK – zrzeszająca tego rodzaju placówki. W Polsce niemal

każda duża uczelnia również ma swoje muzeum [Borusiewicz 2012, s. 173–174].

Ogólnie należy zauważyć, że współczesne muzealnictwo, podobnie jak cała kultura,

jest zjawiskiem złożonym i wieloaspektowym. Przenikają się w jego obrębie różne nurty

i tendencje, spośród których najważniejsze zostały powyżej omówione. Oczywiście nie

dotyczą one wszystkich placówek, a raczej muzeów dużych i znanych, które sytuują się

w awangardzie zmian. Najbardziej charakterystyczną cechą współczesnego muzealnictwa

wydaje się coraz większe otwarcie na widza i jego potrzeby. Wyraźniej dostrzega się znacze-

nie edukacji prowadzonej w muzeach, często połączonej z elementami rozrywki i rekreacji

[Stephen 2001, s. 297–308]. Jednakże przesadna chęć dopasowania oferty do oczekiwań

— 58 —

przeciętnego klienta, a także pogoń za rekordami frekwencji, rodzi negatywne zjawiska

związane ze spłyceniem przekazu muzealnych treści, wprowadzaniem do ekspozycji nie

zawsze uzasadnionych nowinek technicznych oraz ogólnym zatraceniem proporcji pomię-

dzy funkcjami naukowo-edukacyjnymi a dodatkowymi usługami i atrakcjami. Współczes-

ne muzea zmuszone są zatem do poszukiwania złotego środka, który umożliwi realizację

wszystkich stawianych przed nimi zadań, a jednocześnie sprawi, że będą one postrzegane

jako miejsca atrakcyjne i warte odwiedzenia, przyciągające ciekawą ofertą kulturalną.


— 59 —


4. ZWIEDZANIE MUZEÓW GŁÓWNYM MOTYWEM

PRZYJAZDU DO KRAKOWA

4.1. Muzeum jako atrakcja turystyczna

Pojęcie „atrakcje turystyczne” jest bardzo szerokie. D. Lundberg definiuje je jako „co-

kolwiek, co zaciekawia turystów”. Z kolei B. Goodall określa je jako „miejsce charaktery-

styczne, często unikalne, np. naturalne środowisko, zabytek historyczny, takie wydarzenia,

jak festiwale i imprezy sportowe” [Kruczek 2005, s. 9].

Atrakcje turystyczne są elementem wyróżniającym dany obszar, a ich obecność ma zna-

czenie dla pozytywnego postrzegania przez turystów określonych miejscowości i regionów

turystycznych [Jędrysiak 2008, s. 14]. Takimi atrakcjami mogą być zabytki dawnej archi-

tektury czy zabytki ruchome (np. rzeźby i obrazy), muzea czy organizowane atrakcje dla

zwiedzających (np. wystawy czasowe). A zatem omawiana kategoria obejmuje elementy

przyrody i kultury, w tym dziedzictwo kulturowe, a ponadto poziom cen, postawy ludności

miejscowej wobec turystów i turystyki, urządzenia turystyczne wraz z całą infrastrukturą

techniczną [Kruczek 2004, s. 90].

Atrakcje są wymieniane jako główny składnik całego systemu turystyki równolegle

z takimi elementami jak transport, usługi turystyczne, informacja i kierowanie [Gunn 1979,

s. 371]. Dowodzi to ich znaczenia w turystyce w zakresie generowania popytu turystycz-

nego.

Należy podkreślić, że atrakcje turystyczne są kluczowym elementem gospodarki tu-

rystycznej, stymulują bowiem zainteresowanie odbyciem podróży do miejsca docelowe-

go oraz prowadzą do poczucia zadowolenia odwiedzających te miejsca. Uważa się, że są

magnesem przyciągającym turystów do regionu, a zarazem pobudzają popyt na inne usługi

turystyczne. W tym świetle trzeba stwierdzić, że atrakcje turystyczne umożliwiają identy-

fikację miejscowości i regionów, niekiedy wręcz kształtują ich wizerunek i przez to odgry-

wają ogromną rolę w kształtowaniu geografii ruchu turystycznego1.

„Atrakcje związane z walorami turystycznymi są jądrem korzyści (core benefits)

każdego produktu turystycznego, czyli jego podstawowym elementem. Aby jednak

1 Literatura podkreśla niezaprzeczalną rolę wizerunku w procesie podejmowania decyzji o wyborze miejsca docelowego podróży. Por. [Milman i Pizam 1995, s. 21–27; Dann 1996, s. 41–55; Gallarza, Saura i Garcia 2002, s. 63].

— 60 —

walory turystyczne były dostępne, muszą być zespolone z dobrami i usługami w jednolity

produkt turystyczny. Dopiero usługi przesądzają bowiem o tym, czy dane miejsce może

zostać uznane za atrakcję turystyczną w ścisłym tego słowa znaczeniu” [Kruczek, Kurek

i Nowacki 2010, s. 158].

Istnieją liczne klasyfikacje atrakcji turystycznych. Chyba najczęściej przytaczany jest

podział zaproponowany przez J. Swarbrooke’a [2002, s. 5]:

1) naturalne atrakcje turystyczne, których walory są związane z fizycznymi ele-

mentami środowiska naturalnego, np. plaże, góry, jaskinie, jeziora, rzeki, lasy;

2) dzieła stworzone przez człowieka, ale w innym celu niż przyciąganie turystów,

które z czasem stały się atrakcjami samymi w sobie, np. obiekty prehistorycz-

ne, budynki związane ze znanymi ludźmi, zespoły pałacowo-ogrodowe, ośrodki

przemysłowe, budowle sakralne;

3) miejsca zaprojektowane i zbudowane od podstaw jako atrakcje, np. parki roz-

rywki, kasyna, uzdrowiska, parki safari;

4) imprezy kulturalne, sportowe, religijne, festiwale, igrzyska olimpijskie itp.

Inna klasyfikacja, zaproponowana przez P. Benkendorffera, bazuje na rdzeniu atrakcji

(por. Rys. 4).

K U L T U R O W E

S

T

A

Ł

E

Miejsca archeologiczneMiejsca i muzea historyczne

Galerie sztukiParki tematyczne

OgrodyCentra handloweMiejskie centra

FestiwaleWystawy czasowe w muzeachKoncerty muzyczne, recitale

Wydarzenia religijneWydarzenia sportowe

T

Y

M

C

Z

A

S

O

W

E

Parki NarodoweKrajobraz

FaunaFlora

Erupcje wulkanówNurkowanie na rafie koralowej

Migracje dzikich zwierzątWydarzenia astronomiczne

Wydarzenia meteorologiczne

P R Z Y R O D N I C Z E

Rys. 4. Rdzeń zasobów atrakcji turystycznych wg P. BenkendorfferaŹródło: [Kruczek 2011, s. 14].

W tej typologii są wymieniane muzea uznawane za atrakcje o charakterze stałym,

kulturowym.

Będące przedmiotem badań w niniejszym opracowaniu muzea Krakowa stanowią jeden

z ważniejszych typów atrakcji motywujących do podjęcia decyzji odnośnie do odwiedzenia

Zwiedzanie muzeów głównym motywem przyjazdu do Krakowa

— 61 —


miasta. Muzea, jak już wcześniej pisano, odgrywają szczególną rolę w turystyce, często

stają się atrakcjami turystycznymi najwyższej klasy. Instytucje te posiadają duże znaczenie

poznawcze, wychowawcze i estetyczne. Oglądanie dzieł sztuki, kultury ludowej, techniki,

przyrody, spotykanie się z ważnymi postaciami historycznymi oraz przebywanie w miej-

scach ważnych wydarzeń historycznych poważnie wzbogaca wiedzę oraz podnosi poziom

kultury społeczeństwa. Zadaniem współczesnych muzeów jest gromadzenie i konserwacja

zbiorów, ich naukowe opracowywanie i udostępnianie (wystawiennictwo). Ta ostatnia funk-

cja kreuje produkt turystyczny – muzeum.

Muzea spełniają wszystkie warunki definicji atrakcji turystycznej. Są obiektami kul-

turowymi, które przyciągają turystów. Nawiązując do typologii atrakcji turystycznych

J. Swoorbroke’a, zaliczyć je można zarówno do dzieł stworzonych przez człowieka w in-

nych celach niż przyciąganie turystów, ale które z czasem stały się atrakcjami samymi

w sobie, jak i do grupy obiektów zaprojektowanych od podstaw jako atrakcje turystyczne.

Sławne obiekty muzealne mogą być atrakcjami podstawowymi, decydującymi o wyborze

celu podróży (np. Luwr w Paryżu, Prado w Madrycie), inne, mniej znane, uzupełniają

tylko program wyjazdu.

W najbardziej nasyconym muzeami województwie małopolskim szczególną rolę od-

grywa Kraków, miasto pełniące rolę stolicy Polski przez cztery wieki. W mieście działa

rekordowa, jak na warunki polskie, liczba placówek muzealnych (ponad 50). Ich dokładną

charakterystykę zaprezentowano w kolejnym punkcie.

4.2. Oferta muzealna Krakowa

Kraków jest bez wątpienia jednym z najważniejszych ośrodków kultury w Polsce

i w Europie Środkowej. Stanowi również ważne centrum muzealnictwa ze względu na

cenne i różnorodne zbiory, a także zabytkowy charakter i bogate tradycje miasta będącego

przez wiele wieków stolicą kraju. To wszystko sprawia, że samo miasto, jego urbanistyka

i architektura mogą i powinny być traktowane jako wyjątkowe muzeum, stanowiące unika-

tową oprawę i swego rodzaju uzupełnienie dla poszczególnych placówek wystawienniczych

[Chruścicki 1981, s. 9]. Kraków jest również miastem, w którym bardzo wcześnie zaczęto

gromadzić zbiory i kolekcje. W tym zakresie palma pierwszeństwa przypada skarbcowi ka-

tedralnemu, którego początki datują się na wiek XII [Chruścicki 1981, s. 11; Hanik 1987,

s. 3]. Długą metrykę, sięgającą co najmniej XV stulecia, mają także zbiory Uniwersytetu

Jagiellońskiego [Estreicher 1980, s. 55]. Miłośnikami i mecenasami sztuki byli zazwyczaj

polscy królowie rezydujący na Wawelu. Niekiedy sprowadzali oni wybitne dzieła, także

z zagranicy, a jako przykład można wymienić słynne arrasy wawelskie, które zamawiał

we Flandrii Zygmunt August.

— 62 —

Rozwój placówek, które nastawione były na udostępnianie swoich zbiorów szero-

kiej publiczności nastąpił w XIX wieku. Mimo iż nie istniało wówczas państwo polskie,

a jego dawna stolica wchodziła w skład cesarstwa austriackiego, podejmowano liczne

inicjatywy w zakresie muzealnictwa. W 1850 r. powstało Muzeum Starożytności powo-

łane przez Towarzystwo Naukowe Krakowskie. Zbiory były poświęcone głównie tema-

tyce archeologicznej i numizmatycznej [Chruścicki 1981, s. 14]. Znacznie większą rolę

miały odegrać dwie kolejne placówki, mianowicie Muzeum Książąt Czartoryskich, któ-

rzy przenieśli swoje zbiory do Krakowa w 1876 r., a także Muzeum Narodowe założone

trzy lata później. Najstarsze w Polsce, krakowskie Muzeum Narodowe, powołane zostało

przez Radę Miejską 7 października 1879 r. Dwa dni wcześniej znany malarz Henryk Sie-

miradzki ofiarował na poczet nowej placówki swój obraz Pochodnie Nerona. Uznaje się,

że dzieło to zapoczątkowało kolekcję Muzeum Narodowego. Wzorem Siemiradzkiego

także inni artyści zaczęli przekazywać swoje dzieła do Sukiennic, w których nadal są one

eksponowane w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku stanowiącej obecnie jeden z oddziałów

Muzeum Narodowego w Krakowie [Banach 1977, s, 23; Krypczyk 2010, s. 8]. Kolejne

ważne placówki powstawały już w XX wieku. Wśród nich na wymienienie zasługują za-

łożone w 1910 r. Muzeum Etnograficzne, a także instytucje powołane w 1945 r. – Muze-

um Historyczne Miasta Krakowa oraz Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu [Chruścicki

1981, s. 14–15].

Obecnie Kraków przedstawia swoim mieszkańcom oraz turystom szeroką

i urozmaiconą ofertę muzealną. W 2013 r. znajdowało się tu łącznie 50 placówek

muzealnych, w których przechowywano ponad 4 mln muzealiów [Działalność… 2014,

s. 2–3]. Ze względu na wielowiekowe tradycje Krakowa jako ważnego ośrodka poli-

tycznego i centrum sztuki w mieście przeważają muzea o profilu historycznym i arty-

stycznym. Ofertę uzupełniają i wzbogacają placówki gromadzące zbiory o charakterze

archeologicznym, etnograficznym, biograficznym, przyrodniczym, technicznym, spe-

cjalistycznym, martyrologicznym oraz literackim. Szczegółowe zestawienie krakow-

skich muzeów prezentuje Tabela 3. Przypisanie niektórych krakowskich placówek lub

ich oddziałów do konkretnej kategorii bywa trudne, gdyż w praktyce często charakter

zbiorów jest złożony. Nierzadko dane muzeum prezentuje jednocześnie tematykę histo-

ryczną i artystyczną (np. ekspozycje w Zamku Królewskim na Wawelu). Jeżeli muzeum

biograficzne poświęcone jest artyście i na ekspozycji znajdują się dzieła sztuki, to rów-

nież można mówić jednocześnie o placówce biograficznej i artystycznej (np. oddziały

Muzeum Narodowego poświęcone Janowi Matejce, Stanisławowi Wyspiańskiemu oraz

Józefowi Mehofferowi).


— 63 —


Tabela 3. Muzea w Krakowie według profilu zbiorówLp. Profil zbiorów Wyszczególnienie

1Muzea i zbiory

archeologiczne

Muzeum Archeologiczne wraz z oddziałami: w podziemiach kościoła św. Wojciecha

(„Dzieje rynku krakowskiego”) oraz w Nowej Hucie;

Muzeum Historyczne Miasta Krakowa: Podziemia Rynku – szlak turystyczny „Śladem

europejskiej tożsamości Krakowa”;

Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu: wystawa „Wawel Zaginiony”

2Muzea i zbiory

historyczne

Muzeum Historyczne Miasta Krakowa – oddziały: Pałac Krzysztofory („Dzieje i kultura

Krakowa”), Dom pod Krzyżem – Oddział Teatralny im. Stanisława Wyspiańskiego,

Stara Synagoga („Dzieje i kultura Żydów”), Celestat („Z dziejów Krakowskiego Bractwa

Kurkowego”), Kamienica Hipolitów („Mieszczański dom”), Zwierzyniecki Salon Artystyczny,

Wieża Ratuszowa, Barbakan, Dzieje Nowej Huty, Mury Obronne, Fabryka Schindlera;

Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu (ekspozycje opisane poniżej w tekście);

Muzeum Katedralne, Katedra, Groby Królewskie i Dzwon Zygmunta;

Muzeum Czynu Niepodległościowego – Dom im. Józefa Piłsudskiego;

Muzeum Czynu Zbrojnego;

Muzeum PRL-u;

Muzeum Galicja;

Muzeum Teatru Starego;

Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Maius;

Muzeum Uniwersytetu Ekonomicznego;

Muzeum Historii Akademii Górniczo-Hutniczej;

Muzeum Akademii Sztuk Pięknych;

Dom Historii Podgórza

3Muzea

artystyczne

Muzeum Narodowe (10 oddziałów omówionych niżej w tekście);

Muzeum Sztuki Współczesnej (MOCAK);

Muzeum Archidiecezjalne;

Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha;

Biblioteka Jagiellońska – Oddział Zbiorów Graficznych;

Muzeum Witrażu;

Archiwum oo. Kapucynów w Krakowie;

Muzeum Misyjne Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo;

Muzeum oo. Karmelitów na Piasku w Krakowie;

Zbiory Archiwalno-Muzealne Krakowskiego Kościoła Garnizonowego św. Agnieszki

4Muzea

biograficzne

Muzeum Odona Bujwida;

CRICOTEKA – Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora

oraz Galeria i Pracownia Tadeusza Kantora;

Dworek Jana Matejki w Krzesławicach;

Muzeum Brata Alberta;

Muzeum im. Bohdana Nestora Łepkiego;

Muzeum i Archiwum Marii Angeli Truszkowskiej;

Muzeum św. Józefa Sebastiana Pelczara

5Muzea i zbiory

etnograficzneMuzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli – budynek główny oraz tzw. Dom Esterki

6Muzea historii

wojskowości

Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa „Nila”;

Muzeum Lotnictwa Polskiego

7Muzea

martyrologiczne

Muzeum Historyczne Miasta Krakowa – oddziały: Pomorska, Apteka Pod Orłem;

Fabryka Schindlera

— 64 —

8 Muzea literatury Muzeum Młodej Polski „Rydlówka”

9Muzea i zbiory

przyrodnicze

Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych PAN;

Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych UJ;

Muzeum Przyrodnicze ISEZ PAN;

Muzeum Zoologiczne UJ

10Muzea i zbiory

specjalistyczne

Muzeum Farmacji Collegium Medicum UJ;

Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego;

Muzeum Ubezpieczeń;

Muzeum Inżynierii Miejskiej;

Muzeum Historii Medycyny UJ;

Ośrodek Biograficzny Komisji Turystyki Górskiej – Gabinet Prof. Kazimierza Sosnowskiego

Źródło: Opracowanie własne, w przeważającej części na podstawie: [Faracik 2011, s. 120–121].

Należy stwierdzić, iż siłą wielu krakowskich muzeów jest fakt, iż prezentują one roz-

maite aspekty kultury, a ich ekspozycje mogą zainteresować osoby o różnych zaintereso-

waniach.

Placówkami muzealnymi miasta o największej randze są niewątpliwie Muzeum Na-

rodowe oraz Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki. Pierwotną siedzi-

bą Muzeum Narodowego były zlokalizowane na Rynku Głównym Sukiennice. Stopnio-

wo jednak placówka się rozwijała, przybywało zbiorów, a także budynków oddawanych

na potrzeby tej instytucji. W okresie międzywojennym powstał projekt nowego Gmachu

Głównego, który zaczęto wznosić przy Al. Mickiewicza w 1934 r. Prace, przerwane przez

wybuch II wojny światowej, kontynuowano od roku 1971 do 1990 [Gołubiew 2008, s. 10].

Ważnym wydarzeniem było włączenie do Muzeum Narodowego zbiorów Czartoryskich, co

nastąpiło w 1950 r. [Rostworowski 1998, s. 179]. Obecnie zbiory muzeum prezentowane są

w 11 oddziałach, spośród których 10 znajduje się w Krakowie, a jedyną placówką zamiej-

scową jest Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem. Krakowskie

oddziały Muzeum Narodowego to:

• Gmach Główny – mieszczą się tutaj trzy wystawy stałe: Broń i Barwa w Polsce,

Galeria Rzemiosła Artystycznego oraz Galeria Sztuki Polskiej XX wieku. Tę ostat-

nią otwarto w 2005 r. i pomieszczono w niej zbiory od okresu Młodej Polski aż

do sztuki aktualnej. Na ekspozycji znajdują się dzieła takich artystów jak m.in.:

Olga Boznańska, Stanisław Wyspiański, Zbigniew Pronaszko, Stanisław Ignacy

Witkiewicz, Leon Chwistek, Jan Cybis, Tadeusz Kantor, Andrzej Wróblewski,

Katarzyna Kobro czy Wilhelm Sasnal. W Gmachu Głównym, oprócz wymienio-

nych ekspozycji stałych, organizuje się wiele wystaw czasowych i innych wyda-

rzeń kulturalnych;

• Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach – może pochwalić się

największymi i najcenniejszymi w kraju zbiorami dziewiętnastowiecznego pol-

skiego malarstwa i rzeźby. Obecna aranżacja powstała po remoncie Sukiennic


— 65 —


i została oddana do użytku w 2010 r. Eksponaty prezentowane są w czterech sa-

lach: „Oświecenie” (Sala Bacciarellego), „Romantyzm. W stronę sztuki narodo-

wej” (Sala Michałowskiego), „Wokół Akademii” (Sala Siemiradzkiego) oraz „Re-

alizm, polski impresjonizm, początki symbolizmu” (Sala Chełmońskiego – Fot. 8).

Oprócz artystów, których nazwiska wykorzystano, nadając nazwy poszczególnym

salom, w Sukiennicach można również oglądać dzieła m.in.: Jana Matejki, Artura

Grottgera, Jacka Malczewskiego, Aleksandra Gierymskiego, Władysława Podko-

wińskiego, Jakuba Tatarkiewicza, Piusa Welońskiego i wielu innych;

Fot. 8. Sala Chełmońskiego w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w SukiennicachŹródło: Fot. D. Ziarkowski

• Pałac Biskupa Erazma Ciołka – mieści się przy ul. Kanoniczej, w latach 1999–

–2006 poddany został konserwacji i adaptacji z przeznaczeniem na oddział Mu-

zeum Narodowego. Mieszczą się tam dwie ekspozycje: Sztuka Dawnej Polski

XII–XVIII wieku oraz Sztuka Cerkiewna Dawnej Rzeczypospolitej;

• Dom Jana Matejki – muzeum w domu malarza przy ulicy Floriańskiej, założone

w 1895 r., a od 1904 r. funkcjonujące w strukturze Muzeum Narodowego. Zgro-

madzono tutaj około 6 tys. eksponatów, w tym przedmioty codziennego użytku

i pamiątki po artyście oraz jego bliskich, a także prace olejne i rysunkowe oraz

bogate zbiory wielkiego malarza;

— 66 —

• Kamienica Szołayskich – zlokalizowana jest na rogu placu Szczepańskiego

i ulicy Szczepańskiej; w 2003 r. przeniesiono tutaj z ulicy Kanoniczej Muzeum

Stanisława Wyspiańskiego oraz otwarto stałą wystawę poświęconą Feliksowi

Jasieńskiemu. Po generalnym remoncie, przeprowadzonym w 2012 r., urządzo-

no nową wystawę „Zawsze Młoda! Sztuka polska około 1900”, w skład której

weszły także niektóre eksponaty z wcześniejszego Muzeum Wyspiańskiego. Pre-

zentowane są tutaj również wystawy czasowe, odbywają się wykłady, koncerty

i zajęcia plastyczne dla dzieci i młodzieży;

• Dom Józefa Mehoffera – znajduje się przy ulicy Krupniczej, w budynku, w któ-

rym urodził się Stanisław Wyspiański, a który później kupił Józef Mehoffer.

Placówka została otwarta dla publiczności w 1996 r. Wnętrza urządzono w na-

wiązaniu do koncepcji artysty, wykorzystując dary i depozyty rodziny, a także

eksponaty Muzeum Narodowego, w tym liczne projekty i prace Mehoffera;

• Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego – mieści się przy ul. Piłsudskiego,

w budynku wybudowanym w końcu XIX wieku na zlecenie Emeryka Hutten-

-Czapskiego specjalnie dla pomieszczenia jego zbiorów, głównie z zakresu numiz-

matyki. Od 1904 r. funkcjonuje jako oddział Muzeum Narodowego. W ostatnich

latach zaprojektowany przez Tadeusza Stryjeńskiego pałacyk przeszedł gruntow-

ną renowację i urządzono w nim Europejskie Centrum Numizmatyki Polskiej

otwarte w czerwcu 2013 r.;

• Muzeum Książąt Czartoryskich – zlokalizowane w zespole pałacowo-muze-

alnym przy ulicy św. Jana jest własnością powołanej w 1991 r. Fundacji Książąt

Czartoryskich, a opiekę nad zbiorami sprawuje Muzeum Narodowe w Krakowie.

Placówka związana jest z początkami publicznych muzeów w Polsce, gdyż nawią-

zuje do założonego w roku 1801 przez Izabelę Czartoryską muzeum w Puławach.

Bogate zbiory podzielone są na pięć działów: Sztuka Starożytna, Malarstwo Eu-

ropejskie i Rzeźba, Europejskie Rzemiosło Artystyczne, Zbrojownia, Gabinet

Rycin i Rysunków. Do najcenniejszych w skali światowej eksponatów należą

Dama z gronostajem Leonarda da Vinci, a także obraz Rembrandta Krajobraz

z miłosiernym Samarytaninem. W 2014 r. muzeum było w remoncie i udostępniało

do zwiedzania jedynie Galerię Sztuki Starożytnej;

• Biblioteka Książąt Czartoryskich – jej początki również związane są z księżną

Izabelą z Flamingów Czartoryską. Od 1961 r. znajduje się przy ulicy św. Marka,

a na bogaty księgozbiór składają się zabytki piśmiennictwa od X do XX wie-

ku (w tym 200 średniowiecznych rękopisów, niekiedy iluminowanych), a także

autografy listów znanych postaci: Mikołaj Kopernik, Marcin Luter, Ludwik

van Beethoven, Adam Mickiewicz oraz George Byron. Obecnie w ramach


— 67 —


biblioteki funkcjonują dwa działy: Księgozbiór Czartoryskich oraz Archiwum

i Zbiór Rękopisów Czartoryskich;

• Ośrodek Kultury Europejskiej EUROPEUM – to jeden z najnowszych od-

działów Muzeum Narodowego, otwarty we wrześniu 2013 r. Zlokalizowany jest

w zabytkowym spichlerzu znajdującym się przy pl. Sikorskiego. Ekspozycja skła-

da się z dzieł sztuki europejskiej, które do 2010 r. prezentowane były w Muzeum

Książąt Czartoryskich. Są wśród nich prace takich artystów jak: Paolo Venezia-

no, Lorenzo Lotto, Pieter Breughel Młodszy, Bertel Thorvaldsen czy Maurice de

Vlaminck2.

Ogromne znaczenie innej z placówek muzealnych Krakowa, tj. Zamku Królewskiego

na Wawelu, wynika zarówno z pozycji, jaką ta budowla zajmowała w dziejach Polski, jak

i z cennych zbiorów, które są tam zgromadzone. Wzgórze Wawelskie z zamkiem i katedrą

już w okresie zaborów było miejscem licznych pielgrzymek Polaków i rodzajem „narodo-

wego sanktuarium”. Zamek był jednak w złym stanie, a dodatkowo mieściły się w nim ko-

szary wojsk austriackich, które stacjonowały tutaj aż do 1905 r. Dopiero później rozpoczął

się wieloletni etap odbudowy zamku i jego przystosowania na potrzeby muzealne. Skromną

ekspozycję utworzono w okresie międzywojennym, a kolejne wystawy zaczęto urządzać

już po II wojnie światowej, kiedy powstała ważna instytucja – Państwowe Zbiory Sztuki

na Wawelu [Szablowski 1990, s. 9–14]. Obecnie oficjalna nazwa instytucji to Zamek Kró-

lewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki. Placówka udostępnia do zwiedzania pięć

ekspozycji stałych, a mianowicie:

• Reprezentacyjne Komnaty Królewskie – ekspozycja obejmuje kilka pomiesz-

czeń parteru, ale głównie reprezentacyjne komnaty II piętra, a wśród nich m.in.:

Salę Senatorską i Salę Poselską oraz kaplicę królewską. Zwiedzający mogą obej-

rzeć liczne dzieła sztuki, w tym: słynne arrasy wawelskie zawieszone na ścianach

Sali Senatorskiej, strop kasetonowy z rzeźbionymi głowami w Sali Poselskiej

oraz fryz ścienny namalowany przez Hansa Dürera w Sali Turniejowej. Wystawę

uświetniają liczne portrety władców oraz zabytkowe meble i piece, które sprowa-

dzono do zamku, aby odtworzyć klimat jego wnętrz z epoki świetności;

• Prywatne Apartamenty Królewskie – to sale znajdujące się na I piętrze zamku,

które stanowiły prywatne pokoje królewskie, a także pomieszczenia przeznaczone

dla świty dworskiej oraz gości. Obejrzeć można: dwa niewielkie pomieszczenia

w tzw. Kurzej Stopce, sypialnię gości królewskich oraz tzw. Salę Kolumnową

o skromnym wystroju klasycystycznym;

2 Bardziej szczegółowe informacje o poszczególnych oddziałach Muzeum Narodowego w Krakowie znaleźć można w wydawnictwach placówki: Muzeum Narodowe… 2008 oraz Galeria sztuki polskiej… 2010, a także na oficjalnej stronie internetowej: http://www.muzeum.krakow.pl (data dostępu: 24.11.2014 r.).

— 68 —

• Skarbiec Koronny i Zbrojownia – ekspozycja zlokalizowana jest na parterze,

w północno-wschodnim narożniku zamku, w kilku salach, spośród których trzy

reprezentują jeszcze gotycką fazę zamku. Do najcenniejszych eksponatów skarbca

należy Szczerbiec – miecz koronacyjny królów polskich, a także miecz Zygmun-

ta Starego oraz jego korona grobowa. W zbrojowni podziwiać można rozmaite

przykłady broni palnej i białej pochodzące z różnych epok;

• Sztuka Wschodu – wystawa prezentowana w salach I piętra zachodniego skrzyd-

ła zamku. Najważniejsza część zbiorów to łupy wojenne zdobyte przez króla

Jana III Sobieskiego na Turkach pod Wiedniem, takie jak namioty i chorągwie,

a także słynna szabla Kara Mustafy. Na ekspozycji można zapoznać się także

z orientalnym uzbrojeniem, ceramiką, tkaninami i innymi dziełami rzemiosła

artystycznego;

• Wawel Zaginiony – to rezerwat archeologiczno-architektoniczny, którego

głównym elementem są relikty wzniesionej na przełomie X i XI wieku rotundy

śś. Feliksa i Adaukta (Najświętszej Marii Panny). W salach wystawowych, zloka-

lizowanych w dawnych kuchniach i wozowni królewskiej, można ponadto oglądać

liczne eksponaty archeologiczne oraz modele budowli.

Obok wymienionych ekspozycji stałych dla zwiedzających przygotowano także trzy

trasy sezonowe nazwane: Smocza Jama, Baszta Sandomierska oraz Dzieje Wzgórza Wa-

welskiego. Na zamku organizuje się także wiele wystaw czasowych3. Na Wawelu zwie-

dzać można oczywiście także katedrę (jej wnętrza, Groby Królewskie i Dzwon Zygmunta),

a także Muzeum Katedralne. Obiekty te znajdują się pod opieką parafii archikatedralnej.

Jak pisze Jan K. Ostrowski [1989, s. 197]: „Dokładne zwiedzenie wszystkich zabytków

Wawelu wymaga długiego czasu i jest połączone ze znacznym wysiłkiem. Przynosi jed-

nak niezatarte przeżycia każdemu, kto jest wrażliwy na piękno dawnej sztuki i przesłanie

historii, która w żadnym innym miejscu w Polsce nie przemawia tak dobitnie do współ-

czesnego człowieka”.

Kolejną bardzo ważną w mieście placówką jest Muzeum Historyczne Miasta Kra-

kowa. Jego siedziba znajduje się w Pałacu pod Krzysztofory przy Rynku Głównym.

Od października 2014 r. można tutaj zwiedzać nową wystawę stałą zatytułowaną

„Cyberteka. Kraków – czas i przestrzeń”. Ukazuje ona rozwój przestrzenny i urbanistyczny

Krakowa od czasów przedlokacyjnych aż do początku XX wieku. Oprócz niej Muzeum

Historyczne Miasta Krakowa posiada jeszcze 13 innych oddziałów, wśród których warto wy-

mienić: Synagogę Starą na Kazimierzu (z wystawą „Dzieje i kultura Żydów krakowskich”),

Fabrykę Schindlera (ekspozycja „Kraków – czas okupacji 1939–1945”), Wieżę Ratuszową,

3 Zob.: http://wawel.krakow.pl, data dostępu: 24.11.2014 r.


— 69 —


Mury Obronne, Dzieje Nowej Huty oraz Podziemia Rynku4. Trasa po Podziemiach Ryn-

ku wykorzystuje sekwencję odkrytych znalezisk archeologicznych i ma charakter „cofa-

jącej się chronologii”, tzn. pokazuje obszary kulturowe od najmłodszych do najstarszych

(od Krakowa w XIV wieku po relikty drewnianej osady przedlokacyjnej oraz ekspozycję

wczesnośredniowiecznej nekropolii) [Kadłuczka 2010, s. 22–24]. Została ona otwarta we

wrześniu 2011 r. i ze względu na użycie nowoczesnych technologii multimedialnych jest

szczególnie atrakcyjna dla najmłodszych zwiedzających.

Warto zauważyć, że Kraków cały czas poszerza i uatrakcyjnia swoją ofertę muzealną.

Tradycyjne placówki, jak Muzeum Narodowe czy Muzeum Historyczne Miasta Krakowa,

modernizują swoje ekspozycje, a także uruchamiają nowe oddziały. Niedawno do użytku

oddano także nowy gmach Muzeum Lotnictwa Polskiego na Czyżynach. Pojawiają się rów-

nież nowe placówki, jak Muzeum Sztuki Współczesnej (MOCAK), mieszczące się w kom-

pleksie dawnej fabryki Oskara Schindlera na Zabłociu, które zostało zaprojektowane przez

znanego architekta Claudio Nardiego [Faracik 2011, s. 119]. Działania te są zauważane przez

publiczność muzealną, gdyż systematycznie wzrasta frekwencja w krakowskich muzeach.

W 2013 r. odnotowano 3,8 mln zwiedzających [Działalność… 2014, s. 3]. Zbiory Zamku

Królewskiego na Wawelu przyciągają rocznie około miliona osób, a Muzeum Narodowe-

go – ponad 600 tys. zwiedzających5, co plasuje te instytucje w gronie najczęściej odwie-

dzanych muzeów w Polsce, o czym już wspominano. Dużą rolę w promocji krakowskich

zbiorów muzealnych odgrywają cykliczne imprezy, zwłaszcza „Noc Muzeów” w maju oraz

„Dni otwartych drzwi muzeów krakowskich” w listopadzie [Faracik 2011, s. 119].

Z badań ruchu turystycznego wynika, że najważniejszym magnesem przyciągającym

turystów do Krakowa jest dziedzictwo kulturowe [Niemczyk i Seweryn 2009a, s. 96–97].

Istotnym składnikiem tego dziedzictwa są niewątpliwie muzea, dlatego z zadowoleniem

należy przyjąć fakt, że Kraków dysponuje bogatą i bardzo zróżnicowaną ofertą muzealną,

która stale jest poszerzana oraz dostosowywana do potrzeb i oczekiwań zwiedzających.

4.3. Struktura ruchu turystycznego w Krakowie ze względu na motyw przyjazdu do miasta w latach 2009–2013

Z dotychczasowych rozważań wynika, że Kraków, dawna stolica Polski, słynie z boga-

ctwa walorów dla uprawiania różnych form turystyki miejskiej. Można tu podziwiać wiele

narodowych pamiątek (interesujących zabytków architektury i historii, świeckich i sakral-

nych) oraz dzieł sztuki (prezentowanych w licznych muzeach, galeriach i na wystawach). Jest to jednocześnie miasto, które, nie odcinając kuponów od sławnej przeszłości, stara się

4 Szczegółowe informacje na temat poszczególnych oddziałów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa zob.: http://www.mhk.pl/oddzialy, data dostępu: 24.11.2014 r.

5 Zob.: http://www.rp.pl/artykul/966846.html, data dostępu: 24.11.2014 r.

— 70 —

iść z duchem czasu, miasto, w którym tradycja w harmonijny sposób łączy się ze współczes-

nością. Stąd też prężnie działają krakowskie instytucje kulturalne, odbywają się tu liczne

koncerty i festiwale, targi i aukcje, występy zespołów muzycznych i kabaretów oddające

atmosferę nowoczesnej metropolii [Seweryn 2006a, s. 554–556]. Ważną częścią krakow-

skiej kultury jest nadto liczna i stojąca na wysokim poziomie sieć lokali gastronomicznych,

w których, oprócz tradycyjnych polskich przysmaków oraz potraw kuchni wielu narodów,

nie brakuje ciekawej rozrywki (np. występy kabaretów, muzyka na żywo) [Seweryn 2006b,

s. 96–101]. Stolica Małopolski to również miasto nauki (znane z prężnie działających uczel-

ni i instytutów) oraz gospodarki (w 2013 r. funkcjonowało tu m.in. 20 z 500 największych

rodzimych firm [Jabłoński 2013]). Nie sposób nie podkreślić, że w Krakowie powstają co-

raz to nowe hotele dysponujące salami konferencyjnymi oraz centra kongresowe służące

obsłudze uczestników grupowych spotkań biznesowych [Influence… 2014, s. 54]. Działają

tu także liczne galerie handlowe, stanowiące atrakcję dla gości przyjeżdżających nie tylko

z okolicznych miejscowości, ale także z zagranicy (m.in. z Rosji czy Ukrainy).

Klimat wiecznie żywego miasta, żyjącego w symbiozie z bogatą przeszłością, ni-

czym magnes przyciąga rokrocznie coraz większą liczbę odwiedzających, tak z kraju, jak

i z zagranicy (por. Rys. 5). Wyjątkiem w tej wzrostowej tendencji okazały się tylko lata

2008–2009 (tj. okres kryzysu gospodarczego), w których to odnotowano nieznaczne zmniej-

szenie rozmiarów ruchu turystycznego – odpowiednio o 7,57% i o 2,01%. Jednak już w roku

2010 liczba odwiedzających Kraków zwiększyła się o 11,64%, a w ostatnim analizowanym

roku (2013) zaobserwowano przyrost na poziomie 3,35%.

Rys. 5. Szacunkowa liczba gości odwiedzających Kraków w latach 2005–2013Źródło: [Ruch… 2013, s. 42].

Ze względu na charakter walorów turystycznych miasta przyjazdy do Krakowa

mają charakter poznawczy (zwiedzanie), religijny, wypoczynkowy, rozrywkowy, to-

warzyski (odwiedziny krewnych i znajomych), edukacyjny, biznesowy i zakupowy6.

6 Motywy podróży do Krakowa są determinowane m.in. przez cechy demograficzno-społeczne turystów. Por. [Seweryn 2014b, s. 261].


— 71 —


Spośród wymienionych motywów od lat (a konkretnie odkąd prowadzone są na zlecenie

Urzędu Miasta Krakowa pod nadzorem Małopolskiej Organizacji Turystycznej badania ruchu

turystycznego w mieście7) dominuje (z wyjątkiem 2008 r. [Ruch… 2008, s. 62]) zwiedzanie

– por. Tab. 4. W okresie 2009–2013 udział tego celu wahał się w granicach od prawie 27%

(2012 r.) do ponad 39% (2013 r.). Można zatem przyjąć, że średnio około 1/3 gości odwie-

dzających Kraków przyjeżdża do miasta celem zwiedzenia jego zabytków i zobaczenia

dzieł sztuki zgromadzonych w muzeach, galeriach i na wystawach.

Zwiedzanie jest najważniejszym motywem odwiedzin Krakowa w celach turystycz-

nych tak wśród gości krajowych (z wyjątkiem 2012 r., kiedy to najczęściej wskazywany

był wypoczynek – por. Tab. 5), jak i zagranicznych (por. Tab. 6). W tej drugiej grupie od-

wiedzających udział motywów poznawczych był jednak nieco wyższy niż w pierwszej

– mieścił się w przedziale od ponad 30% (2012 r.) do prawie 46% (2013 r.). Średnio zatem

około 40% turystów zagranicznych podejmując podróż do Krakowa, kieruje się motywem

zwiedzania. Natomiast wśród gości krajowych odsetek deklarujących cel poznawczy wahał

się w analizowanych latach w granicach od prawie 17% (2012 r.) do niemal 32% (2013 r.),

przyjmując średnią wartość na poziomie około 26%, tj. o 14 pkt. % niższą niż w przypadku

turystów z zagranicy.

Tabela 4. Główny cel przyjazdu do Krakowa gości odwiedzających miasto

w latach 2009–2013Główny cel przyjazdu 2009 2010 2011 2012 2013

Zwiedzanie 34,8% 36,2% 32,1% 26,8% 39,4%

Wypoczynek 21,2% 13,3% 22,0% 24,5% 21,1%

Cel religijny 8,7% 5,1% 6,1% 6,4% 6,1%

Odwiedziny krewnych lub znajomych 8,3% 9,7% 6,5% 10,2% 7,4%

Odwiedziny miejsc rodzinnych 1,1% 0,6% 0,3% 0,7% 0,2%

Udział w imprezie kulturalnej 2,1% 2,3% 1,6% 2,8% 2,6%

Rozrywka (kluby, dyskoteki, puby) 5,3% 10,1% 7,3% 7,1% 5,0%

Cel zdrowotny 1,3% 2,6% 1,4% 2,4% 0,1%

Sprawy służbowe (biznes) 5,9% 3,8% 3,7% 4,0% 2,9%

Udział w kongresie, konferencji, szkoleniu, imprezie motywacyjnej 2,6% 2,5% 1,0% 2,4% 2,0%

Zakupy 1,1% 3,7% 2,9% 3,8% 2,7%

Edukacja 2,8% 3,1% 3,2% 2,3% 1,3%

Tranzyt 2,1% 2,5% 5,2% 3,7% 3,9%

Inny cel 2,8% 3,9% 2,9% 2,8% 5,3%

Brak informacji 0,0% 0,6% 3,8% 0,1% 0,0%

Źródło: [Ruch… 2012, s. 70; Ruch… 2013, s. 66].

7 W dalszej części rozważań w niniejszym rozdziale wykorzystano informacje zgromadzone w latach 2009–2013. Sondażem objęto wówczas odpowiednio: 3060, 3378, 3491, 3126 i 3503 osoby przyjeżdżające do miasta. Szerzej na temat metodyki badań: [Ruch… 2009, s. 4–7; Ruch… 2010, s. 4–7; Ruch… 2011, s. 5–8; Ruch… 2012, s. 7–9; Ruch… 2013, s. 5–8].

— 72 —

Tabela 5. Główny cel przyjazdu do Krakowa gości krajowych odwiedzających

miasto w latach 2009–2013

Główny cel przyjazdu gości krajowych 2009 2010 2011 2012 2013

Zwiedzanie 31,7% 28,7% 20,6% 16,7% 31,9%

Wypoczynek 14,0% 11,5% 17,0% 19,0% 13,7%

Cel religijny 11,1% 6,9% 6,9% 6,5% 6,1%





Cel zdrowotny 1,8% 4,2% 2,8% 4,0% 1,9%



Zakupy 2,1% 6,4% 5,6% 6,4% 5,2%

Edukacja 2,9% 4,0% 5,5% 3,1% 1,9%

Tranzyt 2,2% 3,1% 6,5% 4,2% 6,6%

Inny cel 5,0% 5,4% 4,3% 4,8% 7,7%

Brak informacji 0,1% 0,0% 4,1% 7,9% 0,0%

Źródło: [Ruch… 2013, s. 67].

Tabela 6. Główny cel przyjazdu do Krakowa gości zagranicznych odwiedzających

miasto w latach 2009–2013

Główny cel przyjazdu gości zagranicznych 2009 2010 2011 2012 2013

Zwiedzanie 35,0% 45,5% 42,6% 30,2% 45,7%

Wypoczynek 27,2% 15,2% 26,7% 24,1% 27,3%

Cel religijny 5,6% 3,1% 5,3% 4,9% 5,8%





Cel zdrowotny 0,4% 0,5% 0,2% 0,4% 0,0%



Zakupy 0,3% 0,5% 0,4% 0,6% 0,5%

Edukacja 3,1% 2,1% 1,0% 1,0% 0,7%

Tranzyt 0,8% 1,9% 4,0% 2,4% 1,5%

Inny cel 2,8% 2,2% 1,8% 1,4% 3,2%

Brak informacji 0,0% 0,5% 2,4% 14,6% 0,0%

Źródło: [Ruch… 2013, s. 68].

Należy zauważyć, że zachowanie konsumentów w turystyce ma charakter polimo-

tywacyjny. Stąd też goście przyjeżdżający do Krakowa zwiedzają jego zabytki i dzieła


— 73 —


sztuki zgromadzone w tutejszych muzeach także podczas pobytu w mieście w innych ce-

lach turystycznych. Spośród ogółu respondentów objętych badaniem w latach 2009–2013

średnio aż około 58% wskazało cel poznawczy jako jeden z motywów przyjazdu do Kra-

kowa (por. Rys. 6).

Rys. 6. Udział odwiedzających Kraków wskazujących zwiedzanie jako jeden z celów przyjazdu do miasta w latach 2009–2013

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Małopolskiej Organizacji Turystycznej.

Odsetek ten był, analogicznie jak w przypadku celu głównego, większy wśród gości

zagranicznych niż krajowych (por. Rys. 7). Przeciętnie bowiem mniej niż połowa (49%)

Polaków, a aż ponad 70% odwiedzających z zagranicy przyjeżdżających do Krakowa de-

klarowała, że jednym z motywów podróży do miasta było zwiedzanie.

Rys. 7. Udział krajowych i zagranicznych odwiedzających Kraków wskazujących zwiedzanie jako jeden z celów przyjazdu do miasta w latach 2009–2013

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Małopolskiej Organizacji Turystycznej.

Do obliczenia siły związku pomiędzy motywem zwiedzania (Y1) a innymi celami

odwiedzin Krakowa (Y2, Y

3, …, Y

14)

wykorzystano współczynnik φ, jako że są to cechy

— 74 —

jakościowe i każda z nich ma dwa warianty (nie = 0 i tak = 1). Wartość φ obliczono w oparciu

o statystykę χ2 w sposób następujący [Zeliaś, Pawełek i Wanat 2002, s. 110–111]:

(1)

gdzie: n to liczba obserwacji ogółem,

i = 1, …, k (k = liczba wierszy w tablicy korelacyjnej = 2),

j = 1, …, l (l = liczba kolumn w tablicy korelacyjnej = 2).

Natomiast dla statystyki χ2, również z uwagi na symetryczne tablice 2x2 rozkładu

zmiennych Yu, zastosowano tzw. poprawkę Yatesa, a zatem wzór miał postać [Słaby 2011,

s. 78]:

(2)

gdzie: nij – liczebności empiryczne wewnątrz tablicy korelacyjnej na przecięciu i-tego

wiersza i j-tej kolumny,

i oraz j – jak wyżej,

ij– liczebności teoretyczne (oczekiwane), oparte na liczebnościach brzegowych n

i

(sumy w wierszach) oraz nj (sumy w kolumnach).

Wartości współczynników φ prezentuje Tabela 7. Ich analiza pozwala stwierdzić,

że największa siła związku istnieje, jak można było zakładać, pomiędzy motywem poznaw-

czym a celem wypoczynkowym (φ = 0,2153). Nieco słabsza współzależność odnosi się

do zwiedzania i tzw. innych celów (jak: udział w zawodach sportowych, realizacja hobby,

uczestnictwo w kulturze itp.). Najsłabszy, aczkolwiek istotny związek dotyczy zwiedzania

i motywów rozrywkowych (φ = 0,0939) oraz religijnych (φ = 0,0485). Pomiędzy moty-

wem poznawczym a wizytą celem zrobienia zakupów oraz edukacją w Krakowie nie ma

współzależności. Natomiast w przypadku pozostałych motywów respondenci częściej nie

wskazywali celów poznania walorów stolicy Małopolski niż je deklarowali, choć zależność

pomiędzy zmiennymi była statystycznie istotna.

Przeprowadzone rozważania pozytywnie weryfikują postawioną w tytule niniejszego

rozdziału hipotezę badawczą – zwiedzanie muzeów jest głównym motywem wizyty w Kra-

kowie. Ponad połowa (w latach 2009–2013 średnio około 58%) odwiedzających stolicę

Małopolski deklaruje bowiem, że przyjeżdża do miasta w celach poznawczych, a dla około


— 75 —


1/3 gości zwiedzanie zabytków i dzieł sztuki stanowi główny motyw podróży do

Krakowa.

Tabela 7. Wartość współczynnika φ pomiędzy celem zwiedzania Krakowa (Y1)

a innymi celami przyjazdu do miasta (Y2, Y

3, …, Y

14) w latach 2009–

–2013

Cel przyjazdu Zwiedzanie (Y1)

Wypoczynek (Y2) 0,215250

Cel religijny (Y3) 0,048485

Odwiedziny krewnych lub znajomych (Y4) -0,145828

Odwiedziny miejsc rodzinnych (Y5) -0,041289

Udział w imprezie kulturalnej (Y6) -0,166754

Rozrywka (kluby, dyskoteki, puby) (Y7) 0,093854

Cel zdrowotny (Y8) -0,117242

Sprawy służbowe (biznes) (Y9) -0,169073

Udział w kongresie, konferencji, szkoleniu, imprezie motywacyjnej (Y10

) -0,158885

Zakupy (Y11

) -0,007372

Edukacja (Y12

) -0,015170

Tranzyt (Y13

) -0,038895

Inny cel (Y14

) 0,168764

Oznaczone współczynniki są istotne z p < 0,05.Źródło: Obliczenia własne.

— 77 —


5. METODYKA BADAŃ WŁASNYCH

5.1. Cel, przedmiot i zakres badań

Głównym celem badań, przeprowadzonych w sierpniu i wrześniu 2014 r. w Krakowie1,

było poznanie zachowań konsumenckich turystów przybywających do miasta, a także ich

opinii na temat lokalnych muzeów – przede wszystkim Muzeum Narodowego. Szczegóło-

we cele w tym drugim aspekcie zostały sformułowane następująco:

1. Identyfikacja roli różnorodnych atrakcji (w tym muzeów) w decyzjach o przy-

jeździe turystycznym do Krakowa.

2. Rozpoznanie znajomości krakowskich muzeów (ze szczególnym uwzględnie-

niem placówek Muzeum Narodowego).

3. Określenie źródeł informacji o krakowskich muzeach.

4. Ustalenie mocnych i słabych stron krakowskich muzeów (zwłaszcza placówek

Muzeum Narodowego).

5. Przeprowadzenie oceny poziomu jakości usług świadczonych przez Muzeum

Narodowe w Krakowie.

Terenowe wywiady bezpośrednie z respondentami przeprowadzono w oddziałach MNK

i wybranych punktach miasta, przy wykorzystaniu kwestionariusza ankiety, na próbie staty-

stycznej wybranej z populacji, którą stanowili odwiedzający Kraków. Wielkość i strukturę

tej populacji określono na podstawie wyników badań ruchu turystycznego prowadzonych

w mieście w roku wcześniejszym na zlecenie Urzędu Miasta pod nadzorem Małopolskiej

Organizacji Turystycznej2. Ustalając wielkość próby skorzystano z następującego wzoru

[Mynarski 1995, s. 34]:

(3)

1 Badania zrealizowane zostały w ramach badań statutowych podjętych przez Katedrę Turystyki Uniwersytetu Eko-nomicznego w Krakowie pod kierunkiem prof. UEK dr hab. Jadwigi Berbeki.

2 Zob. [Ruch… 2013, s. 41].

— 78 —

gdzie: nmin

– minimalna liczebność próby,

f – wskaźnik struktury,

d – założony błąd maksymalny, wyrażony w liczbie ułamkowej (0,04),

u – poziom ufności dla wyników, tj. wartość Z w rozkładzie normalnym

dla poziomu istotności α = 0,05 (1,96),

N – szacunkowa liczebność populacji generalnej (wielkość ruchu turystycznego

w Krakowie w 2013 r. = 9 250 000 osób).

Obliczono, że badania należy przeprowadzić wśród przynajmniej 600 odwiedzających

Kraków, która to liczba była minimalną liczebnością próby niezbędną do oszacowania

wskaźnika struktury f na poziomie ufności, z maksymalnym błędem szacunku nieprze-

kraczającym 4%, stosowaną, gdy nie zna się rzędu wielkości szacowanego parametru f.

Ostatecznie wielkość badanej zbiorowości wynosiła 605 respondentów.

Dla zapewnienia reprezentatywności wyników dołożono starań spełnienia staty-

stycznych wymogów poprawności doboru próby nie tylko odnośnie do jej liczebności,

ale i składu. Wychodząc z założenia, że próba jest reprezentatywna, jeśli jej struktura jest

taka sama jak struktura populacji badanej, w wyborze tej pierwszej zastosowano metodę

doboru kwotowego. Przyjętymi zmiennymi kontrolnymi były: płeć, wiek oraz narodowość

odwiedzających Kraków. Odsetek osób z poszczególnych podgrup został ustalony na zasa-

dzie proporcjonalności do rzeczywistego ich udziału w populacji.

Kwestionariusz ankiety przygotowany został w czterech wersjach językowych: polskiej,

włoskiej, niemieckiej i angielskiej. Składał się on z 24 pytań ujętych w trzy części. W pierw-

szej z nich pytano o podstawowe informacje dotyczące pobytu w Krakowie, w tym m.in.

o: długość pobytu w mieście, towarzystwo w podróży, wykorzystywany środek transportu

i obiekt noclegowy, wysokość wydatków podczas pobytu w Krakowie, zamiar ponownych

odwiedzin miasta oraz polecenia go innym odwiedzającym. W drugiej części próbowano

uzyskać opinię turystów dotyczącą oferty muzealnej miasta, w tym ustalić: znajomość kra-

kowskich placówek, ich rolę w podejmowaniu decyzji o przyjeździe do Krakowa, źródło

wykorzystywane podczas pozyskiwania o nich informacji, ich mocne i słabe strony oraz

poziom jakości świadczonych przez nie usług (przy wykorzystaniu pięciostopniowej skali

ocen), takich m.in. jak: wiedza i zachowanie przewodników, praca pozostałego personelu,

sposób prezentacji i opis eksponatów, zagospodarowanie terenu, otoczenie i architektura

budynku oraz dodatkowe atrakcje. Natomiast ostatnią część kwestionariusza ankiety sta-

nowiły podstawowe informacje o respondencie (metryczka).

Wypełnione kwestionariusze podlegały w pierwszej kolejności weryfikacji ich po-

prawności z punktu widzenia formalnego. Na dalszym etapie prac informacje zawarte

w ankietach zostały zakodowane i wprowadzone do arkusza kalkulacyjnego. Ich ana-

lizę statystyczną przeprowadzono z wykorzystaniem oprogramowania Statistica 9.

Metodyka badań własnych

— 79 —


Rozważaniu poddano struktury i rozkłady poszczególnych zmiennych diagnostycz-

nych (Yr), a celem pogłębienia analizy ich zależności z cechami demograficzno-spo-

łecznymi respondentów (Xu) zastosowano obiektywną metodę porównań strukturalnych

[Luszniewicz i Słaby 1996, s. 149], tj. statystykę χ2 Pearsona – test niezależności dla

zmiennych jakościowych wyrażonych w skali nominalnej. Obliczając tę ostatnią, najpierw

dane indywidualne (odpowiedzi respondentów) odnoszące się do każdej z cech (Xu) po-

grupowano w [(k-wierszy) (l-kolumn)], tworząc tablice korelacyjne. Do obliczenia testu

niezależności χ2 wykorzystano wzór [Słaby 2011, s. 78]:

(4)

gdzie: nij – liczebności empiryczne wewnątrz tablicy korelacyjnej na przecięciu i-tego

wiersza i j-tej kolumny,

i = 1, …, k (k = liczba wierszy w tablicy korelacyjnej),

j = 1, …, l (l = liczba kolumn w tablicy korelacyjnej),

ij – liczebności teoretyczne (oczekiwane), oparte na liczebnościach brzegowych n

i

(sumy w wierszach) oraz nj (sumy w kolumnach).

Wyjątkiem w tym względzie była cecha X1 (wiek respondenta). Z uwagi na fakt, że jej

wielkości tworzą z poszczególnymi zmiennymi diagnostycznymi (Yr) tablice symetryczne

2x2, do obliczenia testu niezależności χ2 należało zastosować tzw. poprawkę Yatesa, a zatem

wykorzystać wzór (2).

Postawiono w każdym przypadku dwie hipotezy statystyczne: H0 – dana cecha de-

mograficzno-społeczna (Xu) nie determinuje danej zmiennej diagnostycznej (Y

r) oraz H

1

jako hipotezę alternatywną. Przyjmując, zgodnie z regułami powszechnymi w badaniach

społeczno-ekonomicznych, istotność na poziomie α = 0,05 [Aczel 2006, s. 308], jeżeli p

(prawdopodobieństwo testowe) było mniejsze od 0,05, to należało odrzucić hipotezę H0

i przyjąć H1. W przeciwnym razie (p > 0,05) nie było podstaw do odrzucenia H

0. Na ry-

sunkach w dalszej części opracowania przedstawiono wyłącznie zależności, dla których

prawdopodobieństwo testowe p okazało się mniejsze niż 0,05.

Zbadano ponadto, czy zachowania turystów, dla których muzea stanowiły atrakcję

przyciągającą ich do Krakowa (S1, tzw. grupa eksperymentalna), różniły się od zachowań

innych odwiedzających Kraków (S2, tzw. grupa kontrolna). Ponieważ żadna z analizowa-

nych zmiennych nie miała rozkładu normalnego, a na dodatek grupy S1 i S

2 różniły się pod

względem liczebności, do określenia istotności różnic pomiędzy nimi należało wykorzystać

metody nieparametryczne (niezależne od rozkładu) [Francuz i Mackiewicz 2007, s. 407].

Spośród tych ostatnich zastosowano test U Manna-Whitneya (w przypadku zmiennych wyra-

— 80 —

żonych co najmniej w skali porządkowej [Aczel 2006, s. 716–722]) oraz test niezależności χ2

Pearsona (w odniesieniu do zmiennych wyrażonych w skali nominalnej [Zeliaś, Pawełek

i Wanat 2002, s. 402–403]). Postawiono jednocześnie dwie hipotezy statystyczne: H0 – za-

chowania turystów, dla których muzea stanowią atrakcję przyciągającą ich do Krakowa (S1)

są takie same, jak zachowania innych odwiedzających miasto (S2) oraz H

1 – zachowania

obu grup gości (S1 i S

2) różnią się istotnie. W sytuacji, gdy wynik prawdopodobieństwa te-

stowego p był mniejszy od α = 0,05, należało przyjąć hipotezę H1. W przeciwnym wypadku

(p> 0,05) nie było podstaw do odrzucenia H0.

5.2. Struktura demograficzno-społeczna badanej zbiorowości

W strukturze badanej zbiorowości (605 respondentów) dominującą grupę stanowiły

kobiety (prawie 61%) – por. Rys. 8.

Rys. 8. Struktura respondentów według płciŹródło: Opracowanie własne.

Analizując wiek ankietowanych należy podkreślić stosunkowo równomiernie rozło-

żone udziały osób z poszczególnych przedziałów wiekowych (por. Rys. 9). Co prawda naj-

liczniej reprezentowani byli turyści w przedziale 19–24 lata (prawie 1/3 całej próby), ale

różnica między nimi a następną grupą (osoby w wieku 25–34 lata) wynosiła tylko niecałe

10 pkt. %. Zatem dominującym uczestnikiem badania okazała się osoba relatywnie młoda

– w wielu od 19 do 34 lat. Dwie kolejne pod względem liczebności zbiorowości stano-

wili badani w wieku 35–44 lata oraz 45–54 lata (po około 13%). Odsetek osób starszych,

tj. w wieku okołoemerytalnym (65 lat i więcej), był bardzo zbliżony do udziału najmłod-

szych badanych (18 lat i mniej) – około 6%3.

3 Badania zachowań 322 uczestników turystyki kulturowej (w tym muzealnej) w Coimbrze (jednym z najważniejszych miast kulturalnych w Portugalii) przeprowadzone zostały w 2004 r. na podobnej próbie – najwięcej respondentów było w wieku 20–29 lat (36,4%), następnie 30–39 lat (25,1%) i dalej 40–49 lat (17,9%) [Kastenholz, Carneiro i Eusébio 2004, s. 9].


— 81 —


Rys. 9. Struktura respondentów według wiekuŹródło: Opracowanie własne.

Ponad połowę badanych stanowiły osoby z wyższym wykształceniem4, natomiast

około 40% respondentów deklarowało posiadanie dyplomu szkoły średniej (por. Rys. 10).

Odsetek osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym wynosił około 8%, a niespełna

co dwudziesty badany deklarował ukończenie gimnazjum.

Rys. 10. Struktura respondentów według wykształceniaŹródło: Opracowanie własne.

Jeśli chodzi o kraj pochodzenia, to ponad 2/3 ankietowanych było Polakami – por.

Rys. 11. Wśród obcokrajowców dominowali odwiedzający z Niemiec i Wielkiej Brytanii

(po około 6% całej próby). W dalszej kolejności reprezentowane były: Francja (około 3%),

USA, Włochy i Węgry (po około 2%) oraz Hiszpania (około 1%). Obywatele takich państw,

4 Badania przeprowadzone w 2007 r. w Holandii wśród 510 uczestników turystyki krajowej dostarczają analogicznych wyników – turyści kulturowi to głównie (43,8%) osoby o wyższym niż średni poziomie edukacji [Issac 2008, s. 231 i 276]. Jeszcze więcej respondentów po studiach było w Coimbrze – aż 82,1% [Kastenholz, Carneiro i Eusébio 2004, s. 9].

— 82 —

jak Czechy, Słowacja, Szwecja posiadali udział w próbie mniejszy niż 1%. Prawie 8% bada-

nych pochodziło łącznie z tzw. innych krajów, tj.: Australii, Austrii, Belgii, Brazylii, Cypru,

Danii, Finlandii, Grecji, Holandii, Irlandii, Izraela, Japonii, Kanady, Korei Południowej,

Luksemburga, Norwegii, Portugalii, Rosji, Szkocji, Szwajcarii, Ukrainy i Urugwaju.

Rys. 11. Struktura respondentów według kraju pochodzeniaŹródło: Opracowanie własne.

Bardzo interesującą wydaje się analiza struktury respondentów według wielkości

miejsca zamieszkania. W tym przypadku ankietowani podzielili się bowiem w miarę rów-

nomiernie na cztery grupy (Rys. 12). Najliczniej reprezentowane były małe miasta (do 100

tys. mieszkańców) – prawie 30% badanych. Mieszkańcy wsi i średnich miast (101–500 tys.

mieszkańców) stanowili po około 1/4 analizowanej zbiorowości. Pozostali respondenci po-

chodzili z dużych miast (powyżej 500 tys. mieszkańców), m.in. z Warszawy, Łodzi, Wroc-

ławia i Poznania – w sumie około 1/5 badanej zbiorowości.

Rys. 12. Struktura respondentów według wielkości miejsca zamieszkaniaŹródło: Opracowanie własne.


— 83 —


Pod względem sytuacji zawodowej wśród respondentów dominowały znacząco dwie

grupy stanowiące w sumie ponad 2/3 całej próby. Byli to pracujący umysłowo (około 39%)

oraz studenci/uczniowie (około 32%) – por. Rys. 13. Najmniej było osób użytkujących gospo-

darstwa rolne (niecałe 1%) oraz pracujących fizycznie i na własny rachunek (po około 9%).

Niemniej jednak aż 58,18% respondentów była aktywna zawodowo5. Grupę niepracujących

z innych powodów niż edukacja (około 10%) reprezentowali, można przyjąć: bezrobotni,

osoby zajmujące się domem oraz emeryci i renciści (dodać należy, że całą tę zbiorowość

stanowiło 29,51% badanych w wieku 65 lat i więcej, tj. osób w wieku emerytalnym)6.

Rys. 13. Struktura respondentów według sytuacji zawodowejŹródło: Opracowanie własne.

Rys. 14. Struktura respondentów według sytuacji materialnejŹródło: Opracowanie własne.

5 We wspomnianych badaniach w Coimbrze jeszcze więcej, bo aż 73,9% ankietowanych była aktywna zawodowo [Kastenholz, Carneiro i Eusébio 2004, s. 9].

6 Należy nadmienić, że o ile dane empiryczne, które prezentuje Rysunek 9, informują o 6,61% osób w wieku 65 lat i więcej w całej badanej zbiorowości, to zestawiając je z informacjami na Rysunku 13, należy stwierdzić, że duża część osób w wieku emerytalnym pozostaje aktywna zawodowo – aż 37,5% badanych w tym wieku deklarowało swoją sytuację zawodową jako pracujący umysłowo.

— 84 —


Turyści przybywający do Krakowa i uczestniczący w badaniu to osoby najczęściej

o dość dobrej lub przeciętnej sytuacji materialnej – udział na poziomie po około 40%

(por. Rys. 14). Na trzecim miejscu pod względem liczebności uplasowały się osoby de-

klarujące bardzo dobrą sytuację materialną (około 17%). W badaniu uczestniczyło bar-

dzo mało osób o złej lub bardzo złej sytuacji materialnej (odpowiednio około 2% i 1%).

Ten fakt można zinterpretować tym, że wyjazd do Krakowa jest kosztowny i stanowi dobro

o charakterze luksusowym, na które prawdopodobnie stać jest jedynie osoby o co najmniej

przeciętnej sytuacji finansowej.

Podsumowując charakterystykę respondentów, należy stwierdzić, że osobą badaną

była najczęściej kobieta z Polski, w wieku od 19 do 34 lat, posiadająca wyższe (lub śred-

nie) wykształcenie, pochodząca z mniejszego miasta (do 100 tys. mieszkańców), pracująca

umysłowo, o przeciętnej sytuacji materialnej.

— 85 —


6. ZACHOWANIA KONSUMENCKIE

UCZESTNIKÓW TURYSTYKI MUZEALNEJ

W KRAKOWIE W 2014 ROKU

6.1. Czynniki przyciągające odwiedzających do stolicy Małopolski

Rozwój turystyki muzealnej w Krakowie wynika z rosnącej oferty tego segmentu kultu-

ry, ale równocześnie z bogatej oferty o innym charakterze, a także konkurencyjnych działań

podmiotów z Krakowa. W niniejszej części opracowania próbowano odpowiedzieć na py-

tanie, w jakim stopniu, wyszczególnione w badaniu czynniki przyciągające do stolicy Ma-

łopolski, wpłynęły na decyzję turystów o przyjeździe do miast. W ich zbiorze znalazły się:

• muzea,

• zabytki,

• imprezy kulturalne,

• oferta rekreacyjna,

• centra handlowe,

• oferta gastronomiczna,

• oferta rozrywkowa,

• inne atrakcje.

Muzea

Zdecydowana większość badanej zbiorowości (por. Rys. 15) deklarowała, że muzea

wpłynęły na ich decyzje odnośnie do przyjazdu do Krakowa. Stanowiły one swego rodzaju

bodziec w tych decyzjach.

Rys. 15. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu muzea wpłynęły na przyjazd respondenta do KrakowaŹródło: Opracowanie własne.

— 86 —

W badaniu przy pomocy testu chi-kwadrat ujawniono, że istnieje istotna statystycznie

różnica pomiędzy wpływem atrakcji „muzea” na przyjazd respondenta do Krakowa a jego

cechami demograficzno-społecznymi odnośnie do: wieku, wielkości miejsca zamieszkania

oraz sytuacji zawodowej (por. Tab. 8).

Tabela 8. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy

wpływem atrakcji „muzea” na przyjazd respondenta do Krakowa a je-

go cechami demograficzno-społecznymi (Xu)

Cecha demograficzno-społeczna (Xu) p

Płeć (X1) 0,47122

Wiek (X2) 0,00101

Wykształcenie (X3) 0,10485

Kraj (X4) 0,13779

Wielkość miejsca zamieszkania (X5) 0,01136

Sytuacja zawodowa (X6) 0,01374

Sytuacja materialna (X7) 0,79792

Oznaczone współczynniki są istotne z p < 0,05.Źródło: Opracowanie własne.

Największy wpływ muzeów na decyzję o przyjeździe do Krakowa zanotowano w przy-

padku osób najstarszych – odpowiednio dla osób w wieku 65 lat i więcej – 66,67% oraz

w wieku 55–64 lata – 67,27%. Rozpatrując z kolei niewielkie znaczenie krakowskich pla-

cówek muzealnych przy planowaniu podróży do miasta, charakterystyczna jest sytuacja od-

wrotna – muzea były najmniej „istotne” dla najmłodszych respondentów, tj. osób w wieku

do 24 lat. Szczegółowe dane w tym zakresie prezentuje Rysunek 16.

Rys. 16. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „muzea” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od wieku ankietowanych

Źródło: Opracowanie własne.

Zachowania konsumenckie uczestników turystyki muzealnej w Krakowie w 2014 roku

— 87 —


Największy odsetek badanych w poszczególnych grupach wiekowych deklarujących

brak jakiegokolwiek wpływu muzeów na decyzję o przyjeździe do Krakowa zanotowano

także u osób młodych (19–24 lata) – 15,64%, a ponadto w grupie wiekowej 45–54 lata

(13,89%).

Największe znaczenie muzeów w podjęciu decyzji o przyjeździe do Krakowa w za-

leżności od wielkości miejsca zamieszkania respondenta zanotowano wśród mieszkań-

ców dużych miast – powyżej 500 tys. ludności (64,96% osób w tej grupie badanych).

W tym przypadku zaobserwować można pewną prawidłowość: wraz ze spadkiem wielko-

ści miejscowości zamieszkiwanej przez respondenta występował coraz mniejszy odsetek

osób deklarujących duże znaczenie muzeów w procesie podejmowania decyzji. Wśród

ankietowanych deklarujących niewielkie znaczenie muzeów sytuacja była odwrotna,

tj. im mniejsza miejscowość, tym większy odsetek respondentów w danej grupie badanych

(por. Rys. 17).

Rys. 17. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „muzea” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od wielkości miejsca zamieszkania


Rys. 18. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „muzea” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od sytuacji zawodowej


— 88 —

Badanie sytuacji zawodowej respondentów różnicujące udzielone odpowiedzi wska-

zuje, że największe znaczenie muzeów, w procesie decyzyjnym odnośnie do przyjazdu do

Krakowa, deklarowały osoby pracujące umysłowo – 59,38%. Drugą istotną grupą w tym

względzie okazały się osoby niepracujące z innych powodów, np. emeryci, renciści – 55,17%

(por. Rys. 18).

Najmniejszy procent respondentów wskazujących na znaczny wpływ muzeów na przy-

jazd do stolicy Małopolski ujawnił się wśród osób użytkujących gospodarstwa rolne. W tej

samej grupie zanotowano jednocześnie największe frakcje osób, dla których muzea miały

niewielkie znaczenie (aż 50%) lub nie miały żadnego wpływu (33,33%).

Zabytki

Dane empiryczne pozyskane z badania pozwoliły dowieść znaczący wpływ zabytków

w procesie podejmowania decyzji o przyjeździe do Krakowa u 2/3 badanych (por. Rys. 19).

Ponad 1/5 respondentów była zdania, że czynnik ten miał niewielkie znaczenie, a tylko 8%

osób uważało, że zabytki nie mają dla nich żadnego znaczenia w procesie podejmowania

decyzji o przyjeździe do Krakowa.

Rys. 19. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu zabytki wpłynęły na przyjazd respondenta do KrakowaŹródło: Opracowanie własne.

Z uwagi na wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależnej pomiędzy wpły-

wem atrakcji „zabytki” na przyjazd respondenta do Krakowa a jego cechami demograficz-

no-społecznymi przekraczającymi poziom 0,05 nie zostały one zaprezentowane.

Imprezy kulturalne

Respondenci, wypowiadający się na temat znaczenia imprez kulturalnych w decyzjach

o przyjeździe do Krakowa, mieli bardzo zróżnicowane zdanie. Największy ich odsetek de-

klarował znaczący wpływ tego rodzaju atrakcji (blisko połowa badanych). Na drugim miej-

scu były osoby deklarujące niewielkie znaczenie – prawie 1/3, natomiast co piąty badany

uważał, że nie miało to na niego żadnego wpływu (por. Rys. 20).


— 89 —


Rys. 20. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu imprezy kulturalne wpłynęły na przyjazd respondenta do Krakowa


Analizując zależność pomiędzy wpływem imprez kulturalnych na przyjazd turysty

do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi, należy odnotować tylko jedną

istotną statystycznie zależność. Dotyczy ona kraju zamieszkiwanego przez respondenta

(Tab. 9).


wpływem atrakcji „imprezy kulturalne” na przyjazd respondenta do

Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,73583

Wiek (X2) 0,48286


Kraj (X4) 0,03999





Rozpatrując kraje pochodzenia (rozumiane tutaj jako kraje zamieszkania) responden-

tów w kontekście ich decyzji o przyjeździe do Krakowa, warto odnotować narodowości

o najwyższych odsetkach osób z poziomem znaczącym przy danego typie atrakcji – jaką

w tym przypadku jest impreza kulturalna. Najwięcej badanych uważało tego typu impre-

zy za kluczowy czynnik decydujący o przyjeździe do stolicy Małopolski w przypadku

Węgrów (81,82%), Czechów (75%) oraz mieszkańców USA (69,23%) – por. Rys. 21.

— 90 —

Rys. 21. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „imprezy kulturalne” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od kraju pochodzenia ankietowanych


Najwyższy udział „żadnego” znaczenia imprez kulturalnych w podjęciu decyzji stwier-

dzono u Włochów (54,55%), Słowaków (40%) oraz mieszkańców Wielkiej Brytanii (28%).

Wśród Polaków 1/3 deklarowała niewielki wpływ, ponad 1/5 „żaden” wpływ, a ponad

42,74% uważało za znaczący czynnik tego rodzaju imprez.

Oferta rekreacyjna

Oferta rekreacyjna Krakowa obejmująca dyscypliny sportowe (np. tenis, siatkówka,

kajakarstwo, pływanie czy golf) może również być istotnym czynnikiem zachęcającym

do przyjazdu do Krakowa. W przypadku przeprowadzonych badań ponad połowa bada-

nych wskazywała na brak znaczenia tego typu oferty dla ich decyzji o przyjeździe. Nato-

miast prawie co trzecia osoba uważała ten element oferty Krakowa za przeciętnie ważny,

a co siódmy badany wskazywał, że był to znaczący czynnik wyboru przyjazdu do miasta.

Szczegółowe dane prezentuje Rysunek 22.

Analiza prawdopodobieństwa testowego p pozwoliła na zaobserwowanie istotnych sta-

tystycznie zależności w przypadku takich cech demograficzno-społecznych respondentów

jak: wiek, wykształcenie, kraj zamieszkania oraz sytuacja materialna (Tab. 10).

Wiek okazał się ważnym czynnikiem różnicującym wypowiedzi badanych osób. Wśród

największego odsetka osób wskazujących na duże znaczenie oferty rekreacyjnej w procesie

podejmowania decyzji o przyjeździe do Krakowa dominowała najmłodsza grupa wiekowa,


— 91 —


tj. do osiemnastego roku życia (36,36%) – por. Rys. 23. Druga najliczniejsza grupa to osoby

w wieku 35–44 lata (20–31%).

Rys. 22. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu oferta rekreacyjna wpłynęła na przyjazd respondenta do Krakowa



wpływem atrakcji „oferta rekreacyjna” na przyjazd respondenta do



Płeć (X1) 0,36439

Wiek (X2) 0,00130


Kraj (X4) 0,00219





Rys. 23. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta rekreacyjna” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od wieku ankietowanych


— 92 —

Poddając analizie opinię dotyczącą żadnego wpływu oferty rekreacyjnej na przyjazd do

Krakowa, można stwierdzić pewną prawidłowość, iż osoby starsze bardziej nie przywiązu-

ją do tego znaczenia, natomiast osoby młodsze rzadziej uważają to za nieważne. Pewnym

odstępstwem od tej prawidłowości jest grupa wiekowa 35–44 lata, gdzie jedynie 43,75%

uważało tę atrakcje za nieważną.

Badania dotyczące poziomu wykształcenia respondentów wskazują na pewną prawid-

łowość. Im wyższe jest wykształcenie respondentów, tym więcej osób deklaruje, że oferta

rekreacyjna miasta nie miała żadnego wpływu na ich decyzję o przyjeździe do Krakowa

(wyjątkiem w tym przypadku są osoby z wykształceniem podstawowym) – por. Rys. 24.

W wypadku osób z wykształceniem wyższym ponad połowa (57,48%) wskazywała na

żadne znaczenie tej oferty miasta na decyzję, a w przypadku częściej niż co ósmej badanej

osoby – na znaczący wpływ tej oferty.

Rys. 24. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta rekreacyjna” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od wykształcenia ankietowanych


Rys. 25. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta rekreacyjna” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od kraju pochodzenia ankietowanych



— 93 —


Przyjmując za punkt wyjścia do analizy narodowość respondentów, zauważyć należy,

że największy odsetek osób przywiązujących duże znaczenie do oferty rekreacyjnej wy-

rażali mieszkańcy Węgier – 54,55% (por. Rys. 25). Na dalszych pozycjach znajdowali się

obywatele takich krajów jak: Francja (29,41%), USA (27,27%) oraz Włochy (18,18%).

Co jest warte odnotowania, to należy wskazać na takie kraje jak: Hiszpania, Czechy, Sło-

wacja lub Szwecja, z których ani jeden respondent nie wskazał na znaczący wpływ tego

rodzaju atrakcji na decyzję o przyjeździe do Krakowa. Wśród mieszkańców Polski naj-

więcej osób deklarowało żaden wpływ na decyzję, a prawie 1/3 – niewielki wpływ. Tylko

15,13% badanych wskazywało na znaczący wpływ tego czynnika na decyzję o odwiedzeniu

Krakowa.

Bardzo ważnym, z punktu widzenia poszukiwania istotnych determinant przyjazdu

do Krakowa motywowanych proponowaną ofertą rekreacyjną miasta, jest czynnik sytuacji

materialnej respondenta. Jak można byłoby się spodziewać, osoby deklarujące bardzo złą

sytuację materialną w największym odsetku wskazywały na żaden wpływ oferty rekrea-

cyjnej na decyzję o przyjeździe do Krakowa (aż 75%), podczas gdy tylko 1/3 osób o raczej

złej sytuacji materialnej deklarowała taki sam wpływ, czyli żaden (por. Rys. 26).

Rys. 26. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta rekreacyjna” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od sytuacji materialnej ankietowanych


Jednak było to znacznie mniej niż osób będących w lepszym położeniu materialnym.

Osoby deklarujące bardzo dobrą lub dość dobrą sytuację materialną w przypadku co piątej

osoby wskazywały na znaczący wpływ oferty rekreacyjnej na przyjazd do Krakowa.

Centra handlowe

W przypadku centrów handlowych ponad połowa badanych nie brała tego rodzaju atrak-

cji miasta pod uwagę w procesie decyzyjnym związanym z przyjazdem do Krakowa. Dla

ponad 1/4 miała ona niewielki wpływ, natomiast dla co piątego badanego centra handlowe

były znaczącym czynnikiem decydującym o podróży do stolicy Małopolski (por. Rys. 27).

— 94 —

Rys. 27. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu centra handlowe wpłynęły na przyjazd respondenta do Krakowa


W przypadku decyzji o przyjeździe turystów do Krakowa ze względu na ofertę cen-

trów handlowych trzy ich cechy demograficzno-społeczne różnicowały istotnie statystycz-

nie udzielone odpowiedzi w tych podgrupach. Dotyczyło to: wieku respondenta, wielkości

miejsca zamieszkania oraz wykształcenia (Tab. 11).


wpływem atrakcji „centra handlowe” na przyjazd respondenta do Kra-

kowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,42329

Wiek (X2) 0,00689


Kraj (X4) 0,50706





Analizując wpływ centrów handlowych na decyzję przyjazdu do Krakowa w zależności

od wieku respondenta, odnotowuje się, że w przypadku osób najmłodszych, czyli 18 lat

i mniej, ten czynnik ma dla co piątego badanego niewielkie, a dla ponad 40% duże znacze-

nie. Może to z jednej strony stanowić pewien paradoks – osoby najczęściej niezarabiające

chcą dużo wydawać, a przynajmniej przebywać w miejscach handlowych w celu poznania

ich oferty. Z drugiej strony może to być oznaką rosnącego pokolenia konsumpcyjnego,

które główne przyjemności czerpie z przebywania w miejscach licznych promocji i „szału

zakupowego”, przy jednoczesnym korzystaniu w pewnym stopniu ze środków finansowych

swoich rodziców lub krewnych. Tylko dla osób w wieku 55–64 lata atrakcja, jaką są centra


— 95 —


handlowe, miała znaczący wpływ na decyzję o podróży do Krakowa dla mniej niż co dzie-

siątego respondenta – 8,89% (por. Rys. 28).

Rys. 28. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „centra handlowe” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od wieku ankietowanych


Zróżnicowanie odpowiedzi respondentów według ich poziomu wykształcenia dostar-

cza interesujących wyników. Zdecydowanie zauważalna jest prawidłowość, że ze wzrostem

wykształcenia respondenta malał odsetek osób traktujących centra handlowe jako znaczący

czynnik w procesie decyzyjnym związanym z przyjazdem do Krakowa. Jedynie w przypadku

jednego respondenta z wykształceniem podstawowym wskazane było niewielkie znaczenie

oferty centrów handlowych. W przypadku osób z wyższym wykształceniem ponad połowa

badanych deklarowała brak znaczenia, a dla osób z wykształceniem gimnazjalnym ponad

1/4 (por. Rys. 29).

Rys. 29. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „centra handlowe” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od wykształcenia ankietowanych


— 96 —

Bardzo ciekawych wyników dostarcza analiza zróżnicowania wielkości miejsca zamiesz-

kania na wpływ centrów handlowych na przyjazd do Krakowa. W przypadku osób miesz-

kających w największych miastach wojewódzkich (powyżej 500 tys. mieszkańców) ponad

połowa deklarowała brak jakiegokolwiek znaczenia centrów handlowych na decyzję o przy-

jeździe do miasta. Natomiast im mniejsze miasto, tym ten odsetek osób rósł (por. Rys. 30).

Rys. 30. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „centra handlowe” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od wielkości miejsca zamieszkania ankietowanych


Sytuacja odwrotna nastąpiła w przypadku odsetka osób, dla których centra miały wpływ

na decyzję o podróży do Krakowa. Im mniejsze miasto, tym znaczenie centrów handlowych

rosło (od 16,82% dla dużych miast do 19,14% dla małych miast – do 100 tys. mieszkańców).

Zupełnie inną strukturę reprezentowali respondenci deklarujący wieś jako miejsce zamieszkania.

Prawie 1/4 uznała ten czynnik jako bardzo ważny, a ponad 40% – niemający żadnego znaczenia.

Oferta gastronomiczna

Kraków słynie w kraju i za granicą ze swojej oferty gastronomicznej. Pomimo to tylko

dla przeszło 1/4 badanych miała ona znaczący wpływ na decyzję o przyjeździe do Krako-

wa. Najwięcej, bo blisko 40%, wskazywała na niewielki wpływ tego czynnika, a co trzeci

badany – jego brak (por. Rys. 31).

Rys. 31. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu oferta gastronomiczna wpłynęła na przyjazd respondenta do Krakowa



— 97 —


Badając zależność między cechami demograficzno-społecznymi respondentów a wpły-

wem oferty gastronomicznej miasta na ich przyjazd do Krakowa, można zauważyć jedy-

nie trzy istotne statystycznie przypadki. Ujawniają się one odnośnie do: kraju pochodzenia

turysty, wielkości jego miejsca zamieszkania oraz sytuacji materialnej (Tab. 12).


wpływem atrakcji „oferta gastronomiczna” na przyjazd respondenta

do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,09511

Wiek (X2) 0,46761


Kraj (X4) 0,00060





Biorąc pod uwagę kraj pochodzenia badanych turystów, odnotowuje się największy od-

setek osób deklarujących znaczący wpływ oferty gastronomicznej na decyzję o przyjeździe

do Krakowa w przypadku takich krajów jak: Wielka Brytania (65,38%), USA (58,33%) oraz

Włochy i Węgry (po 45,45%). Badając kraje, w których zanotowano największy odsetek osób

deklarujących brak wpływu tej oferty na przyjazd do Krakowa, można wymienić: Szwecję

(60%), Czechy (50%), Polskę (36,99%) oraz Francję (35,29%) – por. Rys. 32.

Rys. 32. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta gastronomiczna” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od kraju pochodzenia ankietowanych


— 98 —

Wśród mieszkańców miast można zauważyć zachowania, że im z większego miasta

pochodził badany turysta, to większe znaczenie miała dla niego oferta gastronomiczna.

I tak w przypadku mieszkańców dużych miast wojewódzkich (powyżej 500 tys.) aż 38,1%

badanych uważała, że oferta gastronomiczna ma znaczący wpływ na decyzję o przyjeździe

do Krakowa. Natomiast mieszkańcy małych miast (do 100 tys. mieszkańców) deklarowali

jedynie w 23,78% duże znaczenie tego czynnika. Nieco inaczej kształtowały się udziały

osób deklarujących pochodzenie ze wsi. Prawie połowa respondentów uważała, że tego

typu czynnik ma niewielkie znaczenie w procesie decyzyjnym, a jedynie 26,24% uważało

go za bardzo ważny (por. Rys. 33).

Rys. 33. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta gastronomiczna” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od wielkości miejsca zamieszkania ankietowanych


Rys. 34. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta gastronomiczna” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od sytuacji materialnej ankietowanych


Analiza struktur odpowiedzi respondentów ze względu na ich sytuację materialną

dostarcza interesujących wniosków. Otóż w przypadku osób niebędących w skrajnych


— 99 —


sytuacjach materialnych (bardzo dobrej i bardzo złej) wraz z obniżaniem się poziomu tej

sytuacji zauważalny był spadek zarówno odsetka osób, dla których oferta gastronomiczna

miała (w stopniu znaczącym), jak i nie miała znaczenia (por. Rys. 34). Można to tłuma-

czyć tym, że zachowania konsumenckie respondentów wynikają z prawidłowości, iż im

lepsza sytuacja materialna, tym oferta gastronomiczna traci na znaczeniu. Dla responden-

tów o bardzo złej sytuacji materialnej jednakowy odsetek badanych deklarował znaczenie

bardzo duże lub żadne (po 40%), natomiast dla osób w bardzo dobrej sytuacji przeważała

znacząco postawa ważności oferty gastronomicznej.

Oferta rozrywkowa

Bogata oferta rozrywkowa Krakowa stała się ważna w procesie podejmowania decyzji

o podróży do Krakowa w przypadku ponad 1/4 respondentów. Ale dla niemal takiego samego

odsetka badanych można było zaobserwować niewielkie znaczenie tej oferty. Największą

frakcję badanych stanowiły osoby nieprzywiązujące wagi do oferty rozrywkowej w podej-

mowaniu decyzji o przyjeździe do miasta. Szczegółowe dane prezentuje rysunek 35.

Rys. 35. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu oferta rozrywkowa wpłynęła na przyjazd respondenta do Krakowa


Analiza zależności między wpływem oferty rozrywkowej na decyzję respondentów

o przyjeździe do Krakowa a ich cechami demograficzno-społecznymi potwierdziła staty-

styczną istotność odnośnie do wieku ankietowanych (Tab. 13).

Badana zbiorowość reprezentowała różne opinie na temat znaczenia oferty rozryw-

kowej na decyzję o przyjeździe do Krakowa. Analiza wieku respondentów nasuwa wnio-

ski dotyczące ewentualnych przesłanek tego zróżnicowania. Zauważalna jest dominacja

(na poziomie zbliżonym do 2/3 udzielonych odpowiedzi) osób w wieku powyżej 45 lat,

dla których tego typu oferta nie miała żadnego znaczenia. Z drugiej strony osoby młode

bardzo często traktowały tę ofertą jako ważną – miało to zastosowanie dla prawie 1/3 bada-

nych (por. Rys. 36). W szczególności było to widoczne wśród osób najmłodszych (29,41%)

oraz nieznacznie starszych (25–34 lat) – 35,2%.

— 100 —


wpływem atrakcji „oferta rozrywkowa” na przyjazd respondenta do



Płeć (X1) 0,31685

Wiek (X2) 0,00158


Kraj (X4) 0,89794





Rys. 36. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta rozrywkowa” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od wieku ankietowanych


Udział osób deklarujących niewielkie znaczenie tego rodzaju oferty kształtował się

na poziomie około 1/4 badanych (od 19,35% do 29,41%). Opinie osób będących w wieku

studenckim (19–24 lata) nie odbiegały znacząco w porównaniu do innych przedziałów

wiekowych do 34 lat.

Inne atrakcje

W przypadku znaczenia innych atrakcji, takich jak m.in.: klimat miasta, oferta eduka-

cyjna, znajomi, rodzina, kurs językowy, szkoła oraz konferencja, w podejmowaniu decyzji

o przyjeździe do Krakowa zdecydowana większość osób stwierdziła, że są one znaczące.

Aż 73,24% badanych oceniło je na tym poziomie. Tylko 4,23% uznała je jako w niewielkim

stopniu wpływające na decyzję, a ponad 1/5 – w żadnym (por. Rys. 37).


— 101 —


Rys. 37. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu inne atrakcje wpłynęły na przyjazd respondenta do Krakowa


Wśród istotnych statystycznie zależności wartych odnotowania należy wymienić sytu-

ację materialną respondenta i jej wpływ na decyzję o przyjeździe do Krakowa ze względu

na inne atrakcje (Tab. 14).


wpływem „innych atrakcji” na przyjazd respondenta do Krakowa a je-

go cechami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,29426

Wiek (X2) 0,19466


Kraj (X4) 0,70811





Wśród badanych osób, odpowiadających na postawione pytanie, żadna nie deklaro-

wała bardzo złej sytuacji materialnej (z tego względu pominięto tę kategorię na poniższym

Rysunku 38). Natomiast wszystkie osoby z raczej złą sytuacją uważały, że inne atrakcje

w niewielkim stopniu wpłynęły na decyzję o przyjeździe do Krakowa. W przypadku osób

z sytuacją przeciętną (i podobnie z osobami o lepszym standaradzie życia) zanotowano

dominujący odsetek badanych, dla których inne atrakcje w znaczący sposób wpłynęły na

decyzję o przyjeździe do Krakowa. Najwięcej osób pytanych o duże znaczenie innych

atrakcji na przyjazd do miasta znajdowało się w dość dobrej sytuacji materialnej – 82,35%

(por. Rys. 38).

— 102 —

Rys. 38. Zróżnicowanie wpływu „innych atrakcji” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od sytuacji materialnej ankietowanych


Podsumowując czynniki przyciągające odwiedzających do stolicy Małopolski, należy

stwierdzić, że były one bardzo zróżnicowane. W zbiorze tych, które w znaczącym stopniu

wpłynęły na decyzję o wizycie w Krakowie, wymienia się:

• zabytki – 68,97%,

• muzea – 49,74%,

• imprezy kulturalne – 44,87%,

• oferta gastronomiczna – 28,68%,

• oferta rozrywkowa – 26,18%,

• centra handlowe – 19,63%,

• oferta rekreacyjna – 14,94%.

Na podstawie tych danych widać, że główne motywy zachęcające od odwiedzenia

Krakowa to przede wszystkim zabytki, muzea oraz imprezy kulturalne. Potwierdza to jesz-

cze raz poczynione w rozdziale 4.3. rozważania pozwalające stwierdzić, że zwiedzanie to

główny motyw podróży do Krakowa. Ponadto zaprezentowane prawidłowości, odnośnie

do profilu turysty, dla którego zabytki, muzea oraz imprezy kulturalne mają wpływ na de-

cyzję o przyjeździe do Krakowa, są zbieżne z prezentowanymi w literaturze przedmiotu

[np. Niemczyk 2012a; Buczkowska 2014, s. 124–127]. Na dalszych miejscach w hierarchii

ważności czynników przyciągających do stolicy Małopolski wymienić należy ofertę ga-

stronomiczną i rozrywkową. Natomiast motywacja związana z centrami handlowymi lub

ofertą rekreacyjną była najsłabiej reprezentowana w niniejszym badaniu. Wyniki potwier-

dzają ogólne opinie, że kluczowym kapitałem miasta Krakowa jest jego historia i kultura,

czyli zabytki oraz muzea i wydarzenia kulturalne.

6.2. Częstotliwość i długość wizyt w Krakowie

Typową cechą turystyki przyjazdowej jest wielokrotność wizyt w tej samej destynacji.

Oznacza to, że stosunkowo wielu turystów odwiedza miejsca, w których było wcześniej.


— 103 —


Przeprowadzone badanie wykazało, że aż 71,24% respondentów odwiedziło Kraków po raz

kolejny (por. Rys. 39). Tylko dla blisko 30% badanych była to pierwsza wizyta w stolicy

Małopolski.

Rys. 39. Rozkład badanych osób deklarujących pierwszą i kolejną wizytę w KrakowieŹródło: Opracowanie własne.

Analiza prawdopodobieństwa testowego p pozwoliła na zaobserwowanie istotnych

statystycznie zależności pomiędzy częstotliwością wizyt w Krakowie a cechami demogra-

ficzno-społecznymi respondentów w stosunku do: wieku, kraju zamieszkania oraz sytuacji

materialnej badanych (por. Tab. 15).


liczbą dotychczasowych wizyt respondenta w Krakowie a jego cechami

demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,97622

Wiek (X2) 0,00014


Kraj (X4) 0,00000





Wśród gości przyjeżdżających do Krakowa największa dysproporcja między pierwszą

lub kolejną wizytą wystąpiła u osób w wieku pomiędzy 19 a 24 rokiem życia (od 19,23%

do 80,77%), a najmniejsza u osób w wieku powyżej 65 roku życia (od 57,5% do 42,5%)

– por. Rys. 40.

Największy odsetek badanych, którzy po raz kolejny odwiedzili Kraków – co wydaje

się oczywiste – zanotowano u Polaków (84,84%) oraz niespodziewanie u Szwedów (80%),

— 104 —

a najmniejszy – też niespodziewanie – u Słowaków (20%) i Niemców (36,84). Pozostałe

dane dla analizowanych krajów przedstawia rysunek 41.

Rys. 40. Rozkład badanych osób deklarujących pierwszą i kolejną wizytę w Krakowie z podziałem na wiekŹródło: Opracowanie własne.

Rys. 41. Rozkład badanych osób deklarujących pierwszą i kolejną wizytę w Krakowie z podziałem na kraj pocho-dzenia


Interesujących wniosków dostarcza analiza badanego zjawiska ze względu na sytuację

materialną respondentów. Otóż wszyscy ci, którzy określili swoją sytuację materialną jako

bardzo złą, odwiedzili już kiedyś Kraków – 100% (por. Rys. 42). Natomiast największy

odsetek tych, którzy byli w Krakowie po raz pierwszy, wystąpił wśród osób najbogatszych

(40,78%) oraz raczej biednych (40%). Wśród badanych określających swoją sytuację mate-

rialną jako przeciętną i dość dobrą odsetek osób deklarujących pierwszą wizytę w Krakowie

przedstawia się odpowiednio: 28,19% i 24,12%.

Zdecydowana większość respondentów pozostawała w Krakowie 2–4 dni (48,1%).

Tygodniowe pobyty deklarowało około 18% badanych; co siódmy respondent przyjeżdżał

na jeden dzień (por. Rys. 43).


— 105 —


Rys. 42. Rozkład badanych osób deklarujących pierwszą i kolejną wizytę w Krakowie z podziałem na sytuację materialną


Rys. 43. Rozkład badanych osób deklarujących daną długość pobytu w KrakowieŹródło: Opracowanie własne.

Analiza zależności między długością pobytu osób badanych w Krakowie a ich cechami

demograficzno-społecznymi pozwoliła stwierdzić statystyczną istotność odnośnie do wieku

i kraju zamieszkania respondentów (por. Tab. 16).


długością pobytu respondenta w Krakowie a jego cechami demogra-

ficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,40846

Wiek (X2) 0,00000


Kraj (X4) 0,00021





— 106 —

Wśród badanych osób w niemal każdej grupie wiekowej (poza najmłodszymi) najczęś-

ciej podawany okres pobytu to 2–4 dni. Z kolei osoby najmłodsze najczęściej deklarowały

pobyty jednodniowe. Szczegółowe dane prezentuje Tabela 17.

Tabela 17. Rozkład badanych osób deklarujących daną długość pobytu w Krako-

wie z podziałem na wiek

WiekDługość pobytu

1 dzień 2–4 dni około 7 dni 7–14 dni ponad 14 dni

18 lat i mniej 42,11% 39,47% 13,16% 2,63% 2,63%

19–24 lata 15,38% 39,56% 17,03% 6,59% 21,43%

25–34 lata 11,54% 47,69% 20,00% 9,23% 11,54%

35–44 lata 16,67% 43,59% 20,51% 10,26% 8,97%

45–54 lata 17,11% 53,95% 19,74% 5,26% 3,95%

55–64 lata 13,11% 60,66% 18,03% 1,64% 6,56%

65 lat i więcej 5,00% 75,00% 12,50% 2,50% 5,00%


Jeśli chodzi o długość pobytu badanej grupy turystów według kraju pochodzenia, to

najczęściej (wskazanie 50% i więcej) wybierane były pobyty weekendowe (2–4 dni), zwłasz-

cza wśród obywateli: Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, USA, Włoch, Węgier, Słowacji,

Szwecji, a także wśród gości z tzw. innych krajów (por. Tab. 18).

Tabela 18. Rozkład badanych osób deklarujących daną długość pobytu w Krako-

wie z podziałem na kraj pochodzenia

Kraj pochodzenia

Długość pobytu

1 dzień 2–4 dni około 7 dni 7–14 dni ponad 14 dni

Polska 21,27% 42,54% 17,11% 5,62% 13,45%

Niemcy 5,26% 57,89% 28,95% 7,89% 0,00%

Wielka Brytania 8,82% 55,88% 20,59% 11,76% 2,94%

Francja 5,56% 50,00% 11,11% 5,56% 27,78%

USA 0,00% 66,67% 6,67% 6,67% 20,00%

Włochy 0,00% 50,00% 41,67% 8,33% 0,00%

Węgry 0,00% 72,73% 27,27% 0,00% 0,00%

Hiszpania 0,00% 28,57% 28,57% 0,00% 42,86%

Czechy 20,00% 20,00% 40,00% 20,00% 0,00%

Słowacja 0,00% 100,00% 0,00% 0,00% 0,00%

Szwecja 0,00% 80,00% 0,00% 20,00% 0,00%

Inny 2,17% 67,39% 13,04% 8,70% 8,70%


Dosyć duży odsetek ankietowanych turystów przebywał w Krakowie ponad dwa ty-

godnie, np. Hiszpanie, Amerykanie i Francuzi.


— 107 —


6.3. Towarzystwo w podróży do miasta

W badanej populacji przeważały osoby, którym towarzyszyli inni w podróży do Kra-

kowa. Stanowili oni ponad 80% wszystkich respondentów. Tylko około 19% badanych tu-

rystów podróżowało samotnie. Szczegółowe dane zawiera Rysunek 44.

Rys. 44. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj towarzystwa podczas pobytu w KrakowieŹródło: Opracowanie własne.

Analizując zależność pomiędzy towarzystwem w podróży respondenta do Krakowa

a jego cechami demograficzno-społecznymi, należy odnotować aż cztery istotne statystycznie

zależności. Dotyczą one: wieku, wykształcenia, kraju zamieszkiwanego przez respondenta

oraz jego statusu zawodowego (por. Tab. 19).


towarzystwem respondenta podczas pobytu w Krakowie a jego cecha-

mi demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,74332

Wiek (X2) 0,00000


Kraj (X4) 0,00625





Najmłodsza grupa badanych osób najczęściej spędzała czas w Krakowie w grupach

zorganizowanych (39,47%) i zapewne były to wycieczki szkolne, kolonie lub obozy oraz

z rodziną i ze znajomymi (po 23,68%). W kolejnych pięciu grupach wiekowych odsetek

badanych spędzających czas w towarzystwie rodziny proporcjonalnie wzrastał – od 15,38%

do 50,82% (por. Tab. 20).

— 108 —

Tabela 20. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj towarzystwa podczas po-

bytu w Krakowie z podziałem na wiek

Wiek

Rodzaj towarzystwa

RodzinaOsoba

towarzyszącaZnajomi

Grupa zorganizowana

Podróżuję sam(a)

18 lat i mniej 23,68% 10,53% 23,68% 39,47% 2,63%

19–24 lata 15,38% 27,47% 30,22% 7,14% 19,78%

25–34 lata 19,23% 25,38% 30,00% 6,15% 19,23%

35–44 lata 34,62% 17,95% 15,38% 10,26% 21,79%

45–54 lata 42,11% 14,47% 15,79% 5,26% 22,37%

55–64 lata 50,82% 14,75% 14,75% 6,56% 13,11%

65 lat i więcej 30,00% 17,50% 17,50% 15,00% 20,00%


Najstarsza grupa wiekowa najczęściej spędzała czas w towarzystwie rodziny (30%),

samemu (20%), a w dalszej kolejności z osobą towarzyszącą i znajomymi (po 17,5%) oraz

w grupie zorganizowanej (15%).

Badana zbiorowość osób z podstawowym wykształceniem zadeklarowała tylko

jeden rodzaj towarzystwa – znajomych, natomiast nikt z gimnazjalistów nie podał, że

podróżował sam. W pozostałych grupach rozkład rodzaju osób towarzyszących ukazuje

Tabela 21.


bytu w Krakowie z podziałem na wykształcenie

Wykształcenie

Rodzaj towarzystwa

RodzinaOsoba


Grupa zorganizowana

Podróżuję sam(a)

Podstawowe 0,00% 0,00% 100,00% 0,00% 0,00%

Gimnazjalne 20,00% 16,67% 23,33% 40,00% 0,00%

Zasadnicze zawodowe 22,86% 25,71% 11,43% 20,00% 20,00%

Średnie 25,42% 23,73% 23,31% 9,32% 18,22%

Wyższe 29,70% 19,14% 25,08% 5,61% 20,46%


Szczegółowe dane dotyczące rozkładu badanych osób z analizowanych krajów,

którzy zadeklarowali dany rodzaj towarzystwa podczas pobytu w Krakowie, przedstawia

kolejna Tabela 22. Na jej podstawie można stwierdzić, że np. Włosi, Węgrzy i Słowacy

najczęściej, w porównaniu z obywatelami innych krajów, podróżowali ze znajomymi.

Z kolei podróż bez towarzystwa najczęściej deklarowali mieszkańcy Czech i Francji.


— 109 —



bytu w Krakowie z podziałem na kraj pochodzenia

Kraj pochodzenia

Rodzaj towarzystwa

RodzinaOsoba


Grupa

zorganizowana

Podróżuję

sam(a)

Polska 26,65% 22,98% 20,78% 10,02% 19,56%

Niemcy 23,68% 26,32% 34,21% 5,26% 10,53%

Wielka Brytania 38,24% 20,59% 20,59% 2,94% 17,65%

Francja 38,89% 5,56% 27,78% 0,00% 27,78%

USA 26,67% 20,00% 6,67% 33,33% 13,33%

Włochy 16,67% 16,67% 66,67% 0,00% 0,00%

Węgry 0,00% 9,09% 63,64% 18,18% 9,09%

Hiszpania 28,57% 28,57% 14,29% 14,29% 14,29%

Czechy 20,00% 0,00% 20,00% 20,00% 40,00%

Słowacja 0,00% 20,00% 60,00% 0,00% 20,00%

Szwecja 20,00% 60,00% 0,00% 0,00% 20,00%

Inny 34,78% 8,70% 26,09% 10,87% 19,57%


Szczegółowy rozkład deklaracji towarzystawa podróży do Krakowa w poszczególnych

grupach zawodowych respondentów prezentuje Tabela 23.


bytu w Krakowie z podziałem na sytuację zawodową

Zawód

Rodzaj towarzystwa

RodzinaOsoba


Grupa zorganizowana

Podróżuję sam(a)

Pracujący umysłowo 32,05% 17,09% 24,36% 6,84% 19,66%

Pracujący fizycznie 32,14% 26,79% 19,64% 3,57% 17,86%

Pracujący na własny rachunek

37,50% 23,21% 12,50% 7,14% 19,64%

Użytkujący gospodarstwo rolne

16,67% 50,00% 16,67% 0,00% 16,67%

Student/Uczeń 16,15% 23,96% 29,17% 14,58% 16,15%

Niepracujący z innych powodów

29,51% 18,03% 18,03% 13,11% 21,31%


Z danych w niej zawartych wynika, że we wszystkich grupach zawodowych badanych

osób najmniejszą popularnością cieszyło się towarzystwo grup zorganizowanych. Samemu

najliczniej podróżowali niepracujący z innych powodów, podczas gdy z rodziną – pracu-

jący na własny rachunek.

— 110 —

6.4. Środek transportu wykorzystywany podczas podróży do Krakowa

Najczęściej wybieranym przez respondentów środkiem transportu okazał się być sa-

mochód (29,09%, por. Rys. 45), a w dalszej kolejności autobus kursowy (26,61%), pociąg

(16,53%) oraz samolot tanich linii (14,05%). Najmniejszą popularnością cieszył się autokar

(7,27%), transport samolotem regularnych linii (5,29%) oraz inne środki transportu (1,16%).

Rys. 45. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj transportu, jakim przybyły do KrakowaŹródło: Opracowanie własne.

Wszystkie cechy demograficzno-społeczne respondentów istotnie wpływały na wybie-

rany przez nich środek transportu w podróży do Krakowa (por. Tab. 24).


środkiem transportu respondenta do Krakowa a jego cechami demo-

graficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,00574

Wiek (X2) 0,00000


Kraj (X4) 0,00000





Podobny rozkład preferencji co do środków transportu, jak u ogółu badanych, ujaw-

nił się również wśród mężczyzn. Z kolei inaczej sytuacja wyglądała u kobiet, które jako

najczęstszy środek transportu w przyjazdach do Krakowa wskazywały autobus kursowy

(31,25%). Szczegółowe dane prezentuje Tabela 25.


— 111 —


Tabela 25. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj transportu, jakim przy-

były do Krakowa z podziałem na płeć

Płeć

Środek transportu

SamochódAutobus kursowy

Autokar (wyjazd zorganizowany)

PociągSamolot tanich linii

Samolot regularnych

liniiInny

Kobieta 26,90% 31,25% 8,15% 16,58% 12,77% 3,80% 0,54%

Mężczyzna 32,49% 19,41% 5,91% 16,46% 16,03% 7,59% 2,11%


Wyniki, które przedstawia Tabela 26, pokazują, że niezależnie od wieku (z wyjątkiem

dwóch pierwszych grup) najczęściej wybieranym rodzajem transportu był transport kołowy.

Przykładowo prawie połowa badanych w przedziale wiekowym 35–44 lata (47,44%) i około

1/3 badanych w wieku 45–54 lata (34,21%) i 25–34 lata (31,54%) deklarowała samochód.

Autobus kursowy wybierała głównie grupa badanych w przedziale wiekowym 19–24 lata

(43,41%) oraz około 1/4 osób w wieku 55–64 lata, 25–34 lata oraz poniżej 18 lat (odpowied-

nio 24,59%, 21,54% i 26,32%). Autokar przy wyjazdach zorganizowanych był najczęściej

wykorzystywany przez dzieci i młodzież do osiemnastego roku życia (34,21%). Wydaje

się, że niedocenianym transportem okazał się pociąg – jedynie młodzi ludzie w przedzia-

le wiekowym 25–34 lata trochę częściej wskazywali ten rodzaj transportu niż pozostali.

Tabela 26. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj transportu, jakim przyby-

ły do Krakowa z podziałem na wiek

Wiek

Środek transportu


Autokar (wyjazd zorganizowany)

PociągSamolot tanich linii

Samolot regularnych

liniiInny

18 lat i mniej 18,42% 26,32% 34,21% 15,79% 2,63% 2,63% 0,00%

19–24 lata 20,33% 43,41% 6,04% 16,48% 9,89% 1,65% 2,20%

25–34 lata 31,54% 21,54% 3,85% 21,54% 14,62% 6,92% 0,00%

35–44 lata 47,44% 16,67% 3,85% 16,67% 10,26% 2,56% 2,56%

45–54 lata 34,21% 14,47% 5,26% 9,21% 28,95% 6,58% 1,32%

55–64 lata 29,51% 24,59% 8,20% 16,39% 11,48% 9,84% 0,00%

65 lat i więcej 25,00% 12,50% 7,50% 15,00% 25,00% 15,00% 0,00%


Przeprowadzone badania pozwoliły również zauważyć, że wszystkie osoby (100%)

z podstawowym wykształceniem przybyły do Krakowa autobusami kursowymi. Gim-

nazjaliści odwiedzali Kraków głównie autokarami podczas wyjazdów zorganizowanych

(36,67%) oraz autobusami kursowymi (26,67%). Respondenci z wykształceniem zasadni-

czym zawodowym przede wszystkim korzystali z samochodów osobowych (40%), autobu-

sów kursowych (22,86%) i pociągów (17,14%). Z kolei badani z wyższym wykształceniem

korzystali najczęściej z samochodów osobowych (33%), autobusów kursowych (21,54%),

— 112 —

tanich linii lotniczych (19,14%) oraz pociągów (14,52%). Pozostałe dane szczegółowe

ukazuje Tabela 27.


były do Krakowa z podziałem na wykształcenie

Wykształcenie

Środek transportu


Autokar (wyjazd

zorganizowany)Pociąg

Samolot tanich linii

Samolot regularnych

liniiInny

Podstawowe 0,00% 100,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00%

Gimnazjalne 16,67% 26,67% 36,67% 16,67% 3,33% 0,00% 0,00%

Zasadnicze zawodowe

40,00% 22,86% 11,43% 17,14% 0,00% 8,57% 0,00%

Średnie 24,15% 33,47% 6,36% 19,07% 11,02% 3,81% 2,12%

Wyższe 33,00% 21,45% 4,62% 14,52% 19,14% 6,60% 0,66%



były do Krakowa z podziałem na kraj pochodzenia

Kraj

pochodzenia

Środek transportu

SamochódAutobus

kursowy

Autokar

(wyjazd

zorganizowany)

Pociąg

Samolot

tanich

linii

Samolot

regularnych

linii

Inny

Polska 36,19% 34,23% 7,33% 19,32% 0,73% 1,22% 0,98%

Niemcy 18,42% 18,42% 5,26% 5,26% 31,58% 21,05% 0,00%

Wielka Brytania 8,82% 14,71% 0,00% 8,82% 55,88% 8,82% 2,94%

Francja 27,78% 5,56% 0,00% 11,11% 55,56% 0,00% 0,00%

USA 6,67% 13,33% 20,00% 26,67% 20,00% 6,67% 6,67%

Włochy 8,33% 0,00% 0,00% 8,33% 66,67% 16,67% 0,00%

Węgry 0,00% 9,09% 36,36% 18,18% 36,36% 0,00% 0,00%

Hiszpania 28,57% 0,00% 14,29% 0,00% 28,57% 28,57% 0,00%

Czechy 20,00% 40,00% 20,00% 0,00% 0,00% 0,00% 20,00%

Słowacja 60,00% 0,00% 0,00% 20,00% 20,00% 0,00% 0,00%

Szwecja 20,00% 0,00% 0,00% 40,00% 20,00% 20,00% 0,00%

Inny 8,70% 6,52% 6,52% 8,70% 47,83% 21,74% 0,00%


Dane, które zawiera Tabela 28, wskazują, że nie wszystkie badane narodowości w jed-

nakowym stopniu wykorzystywały różne rodzaje środków transportu w przyjazdach do

Krakowa. Ważnym środkiem transportu dla Włochów (66,67%), Brytyjczyków (55,88%),

Francuzów (55,56%), Niemców (31,58%) i turystów z innych państw (47,83%) okazały

się tanie linie lotnicze. Dla Słowaków (60%), Polaków (36,19%), Hiszpanów (28,57%)

i Francuzów (27,78%) istotny był transport samochodem osobowym. Autobus kurso-

wy często był preferowany przez Czechów (40%) i Polaków (34,23%), a pociąg przez


— 113 —


Szwedów (40%) i Amerykanów (26,67%). Autokar przy wyjazdach zorganizowanych istot-

ny był dla Węgrów (36,36%), Czechów (20%) i Amerykanów (20%).


były do Krakowa z podziałem na sytuację materialną

Sytuacja materialna

Środek transportu


Autokar (wyjazd

zorganizowany)Pociąg

Samolot tanich linii

Samolot regularnych

liniiInny

Bardzo dobra 31,07% 12,62% 9,71% 14,56% 20,39% 11,65% 0,00%

Dość dobra 30,70% 27,19% 6,58% 16,23% 15,35% 3,07% 0,88%

Przeciętna 27,03% 30,50% 7,34% 17,76% 10,81% 5,02% 1,54%

Raczej zła 40,00% 30,00% 0,00% 20,00% 0,00% 0,00% 10,00%

Bardzo zła 0,00% 80,00% 0,00% 0,00% 20,00% 0,00% 0,00%


Spośród najlepiej sytuowanych respondentów prawie 1/3 to turyści, którzy przybyli

do Krakowa samochodem osobowym (por. Tab. 29), a 1/5 wszystkich badanych – tanimi

liniami lotniczymi. U turystów deklarujących swoją sytuację materialną jako dość dobrą,

przeciętną i raczej złą proporcje wykorzystania samochodu osobowego, autobusu kurso-

wego oraz pociągu były na zbliżonym poziomie (odpowiednio: 30,7%, 27,19% i 16,23%;

27,03%, 30,5% i 17,76% oraz 40%, 30% i 20%). Wśród osób najgorzej sytuowanych zde-

cydowanie dominował autobus kursowy (80%).

6.5. Miejsce zakwaterowania w mieście

Badani turyści najczęściej nocowali w hotelach oraz u krewnych lub znajomych – po

1/4 wskazań (por. Rys. 46).

Rys. 46. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj miejsca noclegu, z jakiego korzystały podczas pobytu w Krakowie


— 114 —

Z prywatnych kwater korzystało 14,55% ogółu badanych, a z hosteli – co ósmy respon-

dent. Z noclegów w pensjonacie i na kempingu oraz z innych miejsc korzystało odpowied-

nio: 3,8%, 0,66% i 1,82% osób. Tych, którzy zadeklarowali, że podczas pobytu w Krakowie

nie korzystali z noclegu, było 15,54%.

Wśród cech demograficzno-społecznych istotnie wpływających na miejsce noclegu re-

spondentów zidentyfikowano: wiek, wykształcenie, kraj pochodzenia respondenta, wielkość

miejsca jego zamieszkania, jego status zawodowy i sytuację materialną (por. Tab. 30).


wykorzystywanym obiektem noclegowym przez respondenta a jego ce-

chami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,51479

Wiek (X2) 0,00000


Kraj (X4) 0,00000





W hotelach najczęściej nocowali najstarsi (aż 62,5%), następnie w wieku 45–54 lat

(40,79%), w wieku 55–64 lat (34,43%), w wieku 35–44 lat (23,08%) i najmłodsi (21,05%)

(por. Tab. 31).

Tabela 31. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj miejsca noclegu, z jakiego

korzystały podczas pobytu w Krakowie z podziałem na wiek

Wiek

respondenta

Obiekt noclegowy

Nie

nocujeHotel Hostel

Kwatera

prywatna/

apartament

PensjonatRodzina/

znajomiKemping Inny

18 lat i mniej 42,11% 21,05% 13,16% 5,26% 2,63% 15,79% 0,00% 0,00%

19–24 lata 14,84% 15,38% 14,84% 15,38% 2,75% 31,32% 1,65% 3,85%

25–34 lata 11,54% 18,46% 18,46% 20,77% 4,62% 23,08% 0,77% 2,31%

35–44 lata 16,67% 23,08% 6,41% 20,51% 5,13% 28,21% 0,00% 0,00%

45–54 lata 17,11% 40,79% 7,89% 9,21% 3,95% 21,05% 0,00% 0,00%

55–64 lata 13,11% 34,43% 4,92% 11,48% 6,56% 29,51% 0,00% 0,00%

65 lat i więcej 5,00% 62,50% 12,50% 2,50% 0,00% 15,00% 0,00% 2,50%



— 115 —


U znajomych lub rodziny nocowali przedstawiciele wszystkich grup wiekowych w ko-

lejności malejącej odpowiednio: w przedziale wiekowym 19–24 lata (31,32%), 55–64 lata

(29,51%), 35–44 lata (28,21%), 25–34 lata (23,08%), 45–54 lata (21,05%), poniżej 18 lat

(15,79%) oraz 65 lat i powyżej (15%). Blisko połowa badanych osób w wieku poniżej

18 lat deklarowała, że podczas wizyty w Krakowie nie korzystała z noclegów.

Wszystkie osoby z wykształceniem podstawowym (100%) deklarowały, że korzy-

stały z noclegów u znajomych lub rodziny. Z tego samego rodzaju noclegów skorzystało

37,14% osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym, 27,97% osób z wykształceniem

średnim, 23,33% gimnazjalistów i 22,44% osób z wykształceniem wyższym. Gości hote-

lowych w Krakowie najwięcej było pośród osób z wykształceniem zasadniczym zawodo-

wym (31,43%); w dalszej malejącej kolejności były to osoby z wykształceniem wyższym

(29,7%), średnim (20,76%) oraz gimnazjalnym (16,67%). Najliczniejszą grupę nienocującą

w Krakowie stanowili gimnazjaliści (40%), następnie osoby z wykształceniem zasadniczym

zawodowym (20%), średnim (17,37%) oraz wyższym (11,22%). Jeśli chodzi o pozostałe

rodzaje noclegów dla poszczególnych grup, to ich procentowy rozkład mieścił się pomię-

dzy 0% a 19,8% (por. Tab. 32).


korzystały podczas pobytu w Krakowie z podziałem na wykształcenie

Wykształcenie

respondenta

Obiekt noclegowy

Nie

nocujeHotel Hostel

Kwatera

prywatna/

apartament

PensjonatRodzina/

znajomiKemping Inny

Podstawowe 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 100,00% 0,00% 0,00%

Gimnazjalne 40,00% 16,67% 16,67% 0,00% 3,33% 23,33% 0,00% 0,00%

Zasadnicze zawodowe 20,00% 31,43% 2,86% 2,86% 0,00% 37,14% 0,00% 5,71%

Średnie 17,37% 20,76% 13,98% 11,44% 5,08% 27,97% 1,69% 1,69%

Wyższe 11,22% 29,70% 11,88% 19,80% 3,30% 22,44% 0,00% 1,65%


Z noclegów w hotelach najczęściej korzystali Amerykanie (66,67%), a w dalszej ko-

lejności Węgrzy (63,64), Niemcy (60,53%), Szwedzi (60%), Francuzi (44,44%), Brytyj-

czycy (44,12%) oraz pozostali cudzoziemcy (41,3%). W hostelach najczęściej nocowali

Słowacy (40%), Włosi (33,33%), Hiszpanie (28,57%) oraz Czesi (20%). W kwaterach pry-

watnych i apartamentach najczęściej przebywali Słowacy (40%), Brytyjczycy (32,35%)

oraz 1/4 Włochów (25%). Wśród tych, którzy deklarowali brak noclegów w Krakowie,

największą grupą byli Polacy (21,03%) oraz Czesi (20%). Pozostałe dane szczegółowe

opisywanego zagadnienia zawarte są w Tabeli 33.

— 116 —


korzystały podczas pobytu w Krakowie z podziałem na kraj pochodzenia

Kraj

pochodzenia

Obiekt noclegowy

Nie

nocujeHotel Hostel

Kwatera

prywatna/

apartament

PensjonatRodzina/

znajomiKemping Inny

Polska 21,03% 16,63% 10,27% 13,20% 2,69% 33,01% 0,49% 2,69%

Niemcy 5,26% 60,53% 18,42% 7,89% 0,00% 7,89% 0,00% 0,00%

Wielka Brytania 8,82% 44,12% 5,88% 32,35% 5,88% 2,94% 0,00% 0,00%

Francja 5,56% 44,44% 16,67% 16,67% 0,00% 16,67% 0,00% 0,00%

USA 0,00% 66,67% 6,67% 6,67% 0,00% 20,00% 0,00% 0,00%

Włochy 0,00% 8,33% 33,33% 25,00% 16,67% 16,67% 0,00% 0,00%

Węgry 0,00% 63,64% 18,18% 0,00% 18,18% 0,00% 0,00% 0,00%

Hiszpania 0,00% 14,29% 28,57% 14,29% 14,29% 28,57% 0,00% 0,00%

Czechy 20,00% 0,00% 20,00% 0,00% 40,00% 0,00% 20,00% 0,00%

Słowacja 0,00% 0,00% 40,00% 40,00% 0,00% 0,00% 20,00% 0,00%

Szwecja 0,00% 60,00% 0,00% 0,00% 20,00% 20,00% 0,00% 0,00%

Inny 2,17% 41,30% 19,57% 21,74% 4,35% 10,87% 0,00% 0,00%


Osoby deklarujące swoją sytuację materialną jako bardzo dobrą lub dość dobrą naj-

częściej nocowały w hotelach – odpowiednio 41,75% i 28,07% (por. Tab. 34).


korzystały podczas pobytu w Krakowie z podziałem na sytuację materialną

Ocena

sytuacji

materialnej

Obiekt noclegowy

Nie

nocujeHotel Hostel

Kwatera

prywatna/

apartament

PensjonatRodzina/

znajomiKemping Inny

Bardzo dobra 12,62% 41,75% 11,65% 17,48% 0,97% 14,56% 0,97% 0,00%

Dość dobra 14,04% 28,07% 10,53% 14,91% 4,82% 25,00% 0,00% 2,63%

Przeciętna 18,15% 18,53% 14,67% 13,13% 4,25% 29,34% 0,39% 1,54%

Raczej zła 20,00% 0,00% 10,00% 10,00% 0,00% 40,00% 20,00% 0,00%

Bardzo zła 0,00% 0,00% 0,00% 20,00% 0,00% 60,00% 0,00% 20,00%


Natomiast osoby deklarujące swoją sytuację materialną jako bardzo złą lub raczej złą

najczęściej wybierały nocleg u znajomych lub rodziny (odpowiednio 60% i 40%).

6.6. Przeciętne dzienne wydatki w czasie wizyty w Krakowie

Blisko 2/3 badanej populacji wydatkowała w ciągu jednego dnia pobytu w Krakowie

do 100 zł. Wydatek od 101 do 200 zł zadeklarowało 21,32% badanych, a kwoty powyżej

200 zł – 16,03% badanych osób (por. Rys. 47).


— 117 —


Rys. 47. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia pobytu w Krakowie


Wszystkie zmienne społeczno-demograficzne istotnie wpływały na wysokość wydat-

ków ankietowanych (por. Tab. 35).


wysokością wydatków respondenta w Krakowie a jego cechami demo-

graficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,00509

Wiek (X2) 0,00000


Kraj (X4) 0,00000





Rys. 48. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia pobytu w Krakowie z podziałem na płeć


Z rozkładu wydatków, które prezentuje Rysunek 48, wynika, że bardziej oszczędne oka-

zały się być kobiety. Odsetek kobiet wydających w ciągu jednego dnia pobytu w Krakowie

— 118 —

do 50 zł lub mieszczących się w przedziale od 51do 100 zł (34,51% i 33,7%) był większy

niż u mężczyzn (27% i 27%), natomiast odsetek kobiet wydających w ciągu jednego dnia

pobytu w Krakowie od 101 do 200 zł lub powyżej 200 zł (18,75% i 13,04%) był mniejszy

niż u mężczyzn (25,32% i 20,68%).

Materiał empiryczny pozyskany z badań pozwolił zauważyć, że im starszy turysta,

tym większe jego wydatki ponoszone podczas jednego dnia pobytu w Krakowie. Po-

nad połowa dzieci i młodzieży wydawała mniej niż 51 zł (52,63%), a ponad 2/3 najstar-

szych badanych osób wydawało od 101 zł do 200 zł (32,5%) lub powyżej 200 zł (32,5%).

Pozostałe wydatki w poszczególnych przedziałach wiekowych prezentuje Tabela 36.

Tabela 36. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy

podczas jednego dnia pobytu w Krakowie z podziałem na wiek

WiekWydatki

1–50 zł 51–100 zł 101–200 zł Powyżej 200 zł

18 lat i mniej 52,63% 36,84% 2,63% 7,89%

19–24 lata 48,90% 34,07% 13,19% 3,85%

25–34 lata 26,92% 31,54% 27,69% 13,85%

35–44 lata 16,67% 37,18% 29,49% 16,67%

45–54 lata 17,11% 28,95% 23,68% 30,26%

55–64 lata 24,59% 22,95% 22,95% 29,51%

65 lat i więcej 15,00% 15,00% 32,50% 37,50%


Ponadto badania pozwoliły dowieść, że grupa badanych osób z wykształceniem podsta-

wowym wydawała najmniej pieniędzy podczas jednego dnia pobytu w Krakowie (100% do

50 zł), gdy tymczasem grupa badanych osób z wykształceniem wyższym najwięcej (ponad

50% przedstawicieli tej grupy wydawało 101 zł i więcej) – por. Tab. 37.


podczas jednego dnia pobytu w Krakowie z podziałem na wykształcenie

WykształcenieWydatki


Podstawowe 100,00% 0,00% 0,00% 0,00%

Gimnazjalne 60,00% 33,33% 3,33% 3,33%

Zasadnicze zawodowe 42,86% 17,14% 31,43% 8,57%

Średnie 40,25% 36,44% 15,68% 7,63%

Wyższe 20,46% 28,38% 26,40% 24,75%


Najwięcej pieniędzy podczas jednego dnia pobytu w Krakowie wydawali Ameryka-

nie, następnie Brytyjczycy, Słowacy i Węgrzy oraz przedstawiciele pozostałych państw,

a najmniej – Szwedzi, Czesi i Polacy (por. Tab. 38).


— 119 —



podczas jednego dnia pobytu w Krakowie z podziałem na kraj pocho-

dzenia

Kraj pochodzeniaWydatki


Polska 40,83% 35,21% 18,34% 5,62%

Niemcy 15,79% 13,16% 36,84% 34,21%

Wielka Brytania 8,82% 20,59% 20,59% 50,00%

Francja 27,78% 11,11% 38,89% 22,22%

USA 6,67% 6,67% 13,33% 73,33%

Włochy 0,00% 41,67% 50,00% 8,33%

Węgry 18,18% 27,27% 18,18% 36,36%

Hiszpania 14,29% 42,86% 42,86% 0,00%

Czechy 40,00% 40,00% 20,00% 0,00%

Słowacja 20,00% 20,00% 20,00% 40,00%

Szwecja 60,00% 40,00% 0,00% 0,00%

Inny 0,00% 28,26% 23,91% 47,83%


Rys. 49. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia pobytu w Krakowie z podziałem na wielkość miejsca zamieszkania


Rozkład wydatkowanych pieniędzy u badanych osób mieszkających na wsi przed-

stawia się następująco: do 50 zł wydawało 42,41% przedstawicieli tej grupy, od 51 zł do

100 zł – 29,75%, od 101 zł do 200 zł – 16,46%, a powyżej 200 zł – 11,39% (por. Rys. 49).

Odmiennie od zaprezentowanej powyżej grupy wydatki ponoszone podczas jednego dnia

pobytu w Krakowie kształtowały się u badanych osób mieszkających w miastach powyżej

— 120 —

500 tys. mieszkańców. Do 50 zł wydawało 17,07% przedstawicieli tej grupy, od 51 zł do

100 zł – 29,27%, od 101 zł do 200 zł – 27,64%, a powyżej 200 zł wydawało 26,02% re-

prezentantów tej grupy.

Wydatkowana kwota pieniędzy podczas jednego dnia pobytu w Krakowie była naj-

wyższa u osób pracujących umysłowo (ponad połowa tej grupy wydawała 101 lub więcej

złotych) i pracujących na własny rachunek (również ponad połowa tej grupy wydawała

więcej niż 100 zł) – por. Rys. 50. Najmniejsze kwoty deklarowały natomiast osóby użyt-

kujące gospodarstwa rolne (66,67% tej grupy wydawało do 50 zł) oraz studenci/uczniowie

(ponad 80% tej grupy wydawało do 100 zł na dzień).

Rys. 50. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia pobytu w Krakowie z podziałem na sytuację zawodową


Rys. 51. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia pobytu w Krakowie z podziałem na sytuację materialną



— 121 —


Analizując dane, które prezentuje Rysunek 51, można wnioskować, że kwota wydat-

kowanych pieniędzy w ciągu jednego dnia pobytu w Krakowie rosła wraz z deklarowanym

pozytywnym wzrostem sytuacji materialnej respondentów. Stąd też wśród osób o bardzo

dobrym statusie finansowym odsetek wydatków najwyższych (powyżej 200 zł) był najwięk-

szy (prawie 38%), podczas gdy ankietowani o raczej złej i bardzo złej sytuacji finansowej

w ogóle ich nie wskazywali. Ci ostatni nie deklarowali nawet sum w granicach 101–200 zł.

Z kolei wydatki najniższe (do 50 zł) najmniejszy udział posiadały w grupie respondentów

o bardzo dobrym statusie materialnym (tylko około 1/5), a największy – wśród badanych

o bardzo złej sytuacji finansowej (60%).

6.7. Deklaracje ponownych odwiedzin i polecenia miasta innym turystom

Pozytywny obraz miejsca, miłe wrażenia czy poczucie dobrze spędzonego czasu skut-

kować może chęcią ponownych odwiedzin miasta. Z tego względu postanowiono zapytać

turystów przebywających w Krakowie o ich deklaracje co do chęci powtórnego przyjaz-

du do stolicy Małopolski. W wyniku przeprowadzonego badania zauważono imponują-

cy wskaźnik deklaratywności ponownych odwiedzin. Ponad 9 na 10 osób wyraziło chęć

ponownego przyjazdu, z czego blisko 65% ogólnej zbiorowości badanych zapowiedziało

z całą pewnością, że powróci do Krakowa. Tylko nieco ponad 5% wyraziło brak chęci po-

nownego przyjazdu (por. Rys. 52).

Rys. 52. Rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie, czy planują ponownie odwiedzić KrakówŹródło: Opracowanie własne.

Wśród zmiennych istotnie wpływających na zamiar ponowienia wizyty w Krakowie

zidentyfikowano: wiek, kraj pochodzenia respondenta, jego sytuację zawodową i materialną

(por. Tab. 39)1.

1 Zamiar ponownego przyjazdu turystów do danej destynacji był także przedmiotem analiz m.in. A. Niemczyk [2014, s. 204–216]. Przeprowadzając badania wśród turystów kulturowych przybyłych do Krakowa i wykorzystując mo-dele ścieżkowe, rozpoznała, że czynnikiem najsilniej oddziałującym na zamiar ponownego przyjazdu do Krakowa było przygotowanie do wyjazdu (β = 0,471; p = 0,000); następnie zadowolenie (satysfakcja z pobytu) (β = 0,294; p = 0,000), a jako ostatni – jakość produktu (ocena komponentów produktu-miasta) (β = 0,103; p = 0,001).

— 122 —


zamiarem ponownego odwiedzenia Krakowa przez respondenta a jego

cechami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,08457

Wiek (X2) 0,03252


Kraj (X4) 0,00024





Największą deklaratywnością co do chęci ponownego przyjazdu odznaczyła się grupa

osób w wieku 19–24 lata – blisko 75% ankietowanych zaznaczyło odpowiedź „na pewno

tak” (por. Tab. 40).

Tabela 40. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy mają zamiar

ponownie odwiedzić Kraków, ze względu na wiek respondentów

Wiek respondentaZamiar ponownych odwiedzin Krakowa

Na pewno tak Raczej tak Raczej nie Na pewno nie

18 lat i mniej 52,63% 42,11% 5,26% 0,00%

19–24 lata 73,08% 21,43% 4,40% 1,10%

25–34 lata 65,38% 30,00% 3,85% 0,77%

35–44 lata 60,26% 33,33% 6,41% 0,00%

45–54 lata 65,79% 26,32% 7,89% 0,00%

55–64 lata 62,30% 29,51% 8,20% 0,00%

65 lat i więcej 40,00% 40,00% 17,50% 2,50%


Turystami, którzy w ponad 60% wyrazili zdecydowaną wolę ponownych odwiedzin,

były jeszcze osoby w wieku 25–34 lata, 35–44 lata, 45–54 lata oraz 55–64 lata. Najmniej-

szym odsetkiem wyrażającym chęć ponownego przyjazdu (suma odpowiedzi „na pewno tak”

oraz „raczej tak”) charakteryzowały się osoby starsze w wieku 65 lat i więcej. Jednocześ-

nie w tej grupie ankietowanych co piąty turysta udzielał odpowiedzi świadczącej o braku

woli ponownych odwiedzin. Taka sytuacja spowodowana może być złym stanem zdrowia

u osób starszych, wpływającym na ograniczenie mobilności, lub chęcią zobaczenia jeszcze

innych destynacji turystycznych.

Turyści pochodzący z Włoch charakteryzowali się największym odsetkiem głosów świad-

czących o zdecydowanej chęci powrotu do Krakowa (ponad 80% badanych), jednocześnie

odznaczając się 100% deklaratywnością co do woli ponownych odwiedzin (por. Tab. 41).


— 123 —


Tabela 41. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy mają zamiar

ponownie odwiedzić Kraków, ze względu na kraj pochodzenia respon-

dentów

Kraj pochodzeniaZamiar ponownych odwiedzin Krakowa


Polska 67,48% 25,92% 5,87% 0,73%

Niemcy 47,37% 42,11% 10,53% 0,00%

Wielka Brytania 61,76% 32,35% 5,88% 0,00%

Francja 72,22% 22,22% 5,56% 0,00%

USA 46,67% 33,33% 20,00% 0,00%

Włochy 83,33% 16,67% 0,00% 0,00%

Węgry 36,36% 36,36% 27,27% 0,00%

Hiszpania 85,71% 14,29% 0,00% 0,00%

Czechy 80,00% 0,00% 0,00% 20,00%

Słowacja 80,00% 20,00% 0,00% 0,00%

Szwecja 80,00% 20,00% 0,00% 0,00%

Inny 47,83% 50,00% 2,17% 0,00%


Podobną sytuację zaobserwowano jeszcze wśród turystów pochodzących ze Sło-

wacji i ze Szwecji, jednak tu stosunek głosów wyrażających zdecydowaną chęć ponow-

nego przyjazdu do głosów niepewnych był nieznacznie mniejszy (80% pewnych dekla-

racji do 20% niepewnych). Co ciekawe, wśród odwiedzających pochodzących z Czech

odsetek zdecydowanej woli przyjazdu był równie wysoki (80% badanych), jednak w tej

grupie jednocześnie zaobserwowano najwyższy odsetek zdecydowanego braku chęci

ponownego przyjazdu do Krakowa (20% ankietowanych). Również turyści pochodzący

z Węgier odznaczyli się stosunkowo dużym brakiem skłonności co do chęci ponownych

odwiedzin stolicy Małopolski (blisko 30% badanych odpowiedziało „raczej nie” na to

pytanie).

Tabela 42. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy mają za-

miar ponownie odwiedzić Kraków, ze względu na sytuację zawodową

respondentów

ZawódZamiar ponownych odwiedzin Krakowa


Pracujący umysłowo 64,10% 30,77% 5,13% 0,00%

Pracujący fizycznie 71,43% 19,64% 8,93% 0,00%

Pracujący na własny rachunek 57,14% 35,71% 5,36% 1,79%

Użytkujący gospodarstwo rolne 33,33% 33,33% 16,67% 16,67%

Student/Uczeń 67,71% 27,08% 4,17% 1,04%

Niepracujący z innych powodów 57,38% 27,87% 14,75% 0,00%


— 124 —

W świetle analizy uzyskanego materiału źródłowego odnotowano również istotną za-

leżność pomiędzy zamiarem ponownej wizyty w mieście a statusem zawodowym turystów

(por. Tab. 42). Największe wskaźniki co do chęci powrotu do Krakowa (odpowiedzi: raczej

tak, na pewno tak) zadeklarowali zarówno turyści na co dzień pracujący na stanowiskach

nierobotniczych (pracujący umysłowo oraz na własny rachunek), jak również uczniowie

i studenci. Nieznacznie mniejszym udziałem odpowiedzi świadczących o chęci ponownego

przyjazdu odznaczyli się turyści pracujący na co dzień fizycznie (co ciekawe w tej grupie

osób zaobserwowano najwyższy odsetek osób wyrażających pewność co do ponownych

odwiedzin – blisko 3/4 badanych) oraz osoby niepracujące z innych powodów, m.in. emeryci

i renciści. Należy podkreślić zdecydowanie negatywne deklaracje w tym względzie wśród

turystów, którzy utrzymują się z gospodarstwa rolnego (nieco ponad 15% badanych). Jedno-

cześnie w tej grupie osób blisko co trzeci turysta wyraził brak chęci ponownego przyjazdu.

Na zamiar ponowienia wizyty w Krakowie istotny wpływ ma także sytuacja materialna

turystów. Największy odsetek pozytywnych deklaracji co do powrotów odnotowano wśród

odwiedzających legitymujących się bardzo dobrą, dość dobrą oraz przeciętną sytuacją finan-

sową (por. Tab. 43). Z kolei w grupie odpowiedzi niepewnych i negatywnych przeważali

turyści posiadający raczej złą sytuację materialną. Co ciekawe wśród charakteryzujących

się bardzo złą sytuacją materialną jednocześnie wystąpił największy odsetek odpowiedzi

wyrażających pewność co do ponownych odwiedzin oraz największy odsetek zdecydowa-

nych negatywnych deklaracji (20% badanych).

Tabela 43. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy mają za-

miar ponownie odwiedzić Kraków, ze względu na sytuację materialną

respondentów

Ocena sytuacji materialnejZamiar ponownych odwiedzin Krakowa


Bardzo dobra 57,28% 32,04% 9,71% 0,97%

Dość dobra 66,67% 27,19% 6,14% 0,00%

Przeciętna 64,86% 29,73% 5,02% 0,39%

Raczej zła 60,00% 20,00% 10,00% 10,00%

Bardzo zła 80,00% 0,00% 0,00% 20,00%


Kolejnym ważnym zagadnieniem z punktu widzenia zachowań turystycznych jest

rozpoznanie zjawiska rekomendacji odwiedzanego obszaru turystycznego. Rekomenda-

cje są jednym z czynników przyczyniających się do kreowania wizerunku danego obszaru

[Crompton 1979, s. 18–23; Beerli i Martín 2004, s. 657–681]. Mają także duże znacze-

nie ekonomiczne, gdyż mogą stać się czynnikiem popytotwórczym, nakłaniając poten-

cjalnych konsumentów do odwiedzenia danej destynacji turystycznej. Jak można było


— 125 —


przypuszczać, wskaźnik deklaracji w tym względzie jest imponujący – około 98% zapo-

wiedziało, że będzie polecało Kraków swoim znajomym jako miejsce warte odwiedzenia

(por. Rys. 53). Negatywną opinię co do rekomendacji innym zadeklarowało tylko 2% od-

wiedzających.

Rys. 53. Rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie, czy poleciliby swoim znajomym Kraków jako miasto warte odwiedzenia


Czynnikami istotnie wpływającymi na deklarację polecenia Krakowa znajomym były

kraj pochodzenia oraz sytuacja materialna turysty (por. Tab. 44).


tym czy respondent poleci swoim znajomym Kraków jako miejsce war-

te odwiedzenia a jego cechami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,07734

Wiek (X2) 0,69851


Kraj (X4) 0,00000





Analizując wpływ kraju pochodzenia respondenta na deklaratywność rekomendacji

Krakowa wśród rodziny i znajomych, zauważa się, iż turyści trzech narodowości w 100%

odpowiedzieli, że z całą pewnością będą go polecali (por. Tab. 45). Są to odwiedzają-

cy pochodzący z: USA, Włoch i Słowacji. Również respondenci reprezentujący Niem-

cy, Wielką Brytanię, Hiszpanię, Szwecję oraz turyści innych narodowości deklarowali

— 126 —

rekomendację Krakowa (suma odpowiedzi „na pewno tak” oraz „raczej tak”). W nieznacz-

nym stopniu wątpliwości co do rekomendacji stolicy Małopolski wyrazili odwiedzający

z Polski, Francji, Węgier oraz Czech. Co piąty przedstawiciel tej ostatniej narodowości

opowiedział się wręcz o zdecydowanym zaniechaniu rekomendacji Krakowa.

Tabela 45. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy poleciliby

swoim znajomym Kraków jako miasto warte odwiedzenia, ze względu

na kraj pochodzenia respondentów

Kraj pochodzeniaZamiar ponownych odwiedzin Krakowa


Polska 71,88% 25,67% 2,20% 0,24%

Niemcy 73,68% 26,32% 0,00% 0,00%

Wielka Brytania 97,06% 2,94% 0,00% 0,00%

Francja 83,33% 11,11% 5,56% 0,00%

USA 100,00% 0,00% 0,00% 0,00%

Włochy 100,00% 0,00% 0,00% 0,00%

Węgry 90,91% 0,00% 9,09% 0,00%

Hiszpania 71,43% 28,57% 0,00% 0,00%

Czechy 80,00% 0,00% 0,00% 20,00%

Słowacja 100,00% 0,00% 0,00% 0,00%

Szwecja 80,00% 20,00% 0,00% 0,00%

Inny 76,09% 23,91% 0,00% 0,00%


Spośród czynników demograficzno-społecznych, które istotnie wpływają na rekomen-

dację stolicy Małopolski jako atrakcyjnego obszaru recepcji turystycznej, wymienia się rów-

nież sytuację materialną respondentów. Analiza danych zestawionych w Tabeli 46 pozwala

zauważyć interesujący fakt – turyści wskazujący bardzo złą sytuację materialną odznaczyli

się najwyższym odsetkiem zdecydowanych deklaracji co do rekomendacji miasta (80% ba-

danych) i jednocześnie jako jedyna grupa w 100% poleciliby Kraków w swoim otoczeniu.

Tabela 46. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy poleciliby

swoim znajomym Kraków jako miasto warte odwiedzenia, ze względu

na sytuację materialną respondentów

Ocena sytuacji materialnejZamiar ponownych odwiedzin Krakowa


Bardzo dobra 72,82% 24,27% 2,91% 0,00%

Dość dobra 79,82% 18,86% 1,32% 0,00%

Przeciętna 74,90% 22,78% 1,93% 0,39%

Raczej zła 50,00% 40,00% 0,00% 10,00%

Bardzo zła 80,00% 20,00% 0,00% 0,00%



— 127 —


Również przedstawiciele pozostałych grup wyszczególnionych ze względu na sytuację

materialną w blisko 98% zamierzają rekomendować Kraków wśród znajomych. Jedynie co

dziesiąty ankietowany przedstawiciel raczej złej sytuacji materialnej zdecydowanie zanie-

cha rekomendacji stolicy Małopolski.

6.8. Muzeum jako bodziec w przyjeździe do Krakowa czynnikiem różnicującym zachowania odwiedzających miasto

Spośród czynników przyciągających turystów do miasta, jak podkreślano wcześniej,

wymienia się muzea. W kontekście treści zaprezentowanych w niniejszym rozdziale zba-

dano, zgodnie z założeniami wskazanymi w metodyce2, czy zachowania turystów deklaru-

jących muzeum jako bodziec w przyjeździe do Krakowa (S1, tzw. grupa eksperymentalna)

różniły się od zachowań turystycznych innych odwiedzających Kraków (S2, tzw. grupa

kontrolna). W tym celu zastosowano test U Manna-Whitneya oraz test niezależności χ2.

Ich wyniki prezentuje Tabela 47. Na ich podstawie można stwierdzić, że istotne różnice

w zachowaniach turystów deklarujących muzeum jako bodziec w przyjeździe do Krakowa

oraz innych odwiedzających Kraków dotyczyły: towarzystwa w podróży, deklaracji ponow-

nych odwiedzin Krakowa oraz zamiaru rekomendacji miasta znajomym.

Tabela 47. Wyniki istotności różnic w zachowaniach turystów deklarujących mu-

zeum jako bodziec w przyjeździe do Krakowa i innych odwiedzających

miasto

Wyszczególnienie Rodzaj testu pParametry

dodatkowe

Częstotliwość wizyt w Krakowie U Manna-Whitneya

0,509 z = 0,660

Długość pobytu w Krakowie 0,121 z = 1,552

Towarzystwo w podróży do Krakowa

χ2

0,035 k = 5

Środek transportu wykorzystywany w podróży do Krakowa 0,875 k = 7

Miejsce zakwaterowania podczas pobytu w mieście 0,069 k = 8

Przeciętne dzienne wydatki podczas pobytu w Krakowie

U Manna-Whitneya

0,950 z = 0,062

Zamiar ponownych odwiedzin Krakowa 0,000 z = -4,890

Zamiar rekomendacji Krakowa znajomym 0,000 z = -4,507

z to wynik testu U w postaci przeliczonej na wynik standaryzowany. Dla poziomu istotności α = 0,05 hipotezę H0 nale-

żało odrzucić, gdy z było większe lub mniejsze od ± 1,96. Zob.: [Aczel 2006, s. 718]. Natomiast k to liczba kategorii, na które podzielono osoby badane w ramach danego pytania. Jednocześnie (w-1)x(k-1) to liczba stopni swobody, czy-li liczba wartości, które mogą się swobodnie zmieniać (w dla wszystkich Y

j wynosi 2, bo jest to liczba prób). Szerzej:

[Francuz i Mackiewicz 2007, s. 299–300 i 420].Pogrubieniem i kolorem tła zaznaczono różnice statystycznie istotne.Źródło: Opracowanie własne.

2 Por. rozdział 5.

— 128 —

Podczas pobytu w Krakowie wydzielonym dwóm grupom badanych, analogicznie

jak w całej badanej zbiorowości, towarzyszyły inne osoby. Jednak o ile turyści, dla któ-

rych muzeum było bodźcem w przyjeździe do Krakowa, częściej przyjeżdżali do miasta

ze znajomymi (odsetek tego rodzaju towarzystwa w tej grupie był większy o 10,55 pkt. %

niż w grupie innych odwiedzających), to w tej drugiej zbiorowości relatywnie więcej od-

notowano podróży samotnych (stanowiły one ponad 1/4 deklaracji innych odwiedzają-

cych). To, co jest charakterystyczne dla obu grup, to rodzina towarzysząca podczas pobytu

w Krakowie (w obu badanych grupach po 1/4 wskazań)3. Szczegółowe dane prezentuje

Rysunek 54.

Rys. 54. Towarzystwo podczas pobytu w stolicy Małopolski turystów, dla których muzeum było bodźcem w przy-jeździe do Krakowa i innych odwiedzających miasto


Jeśli chodzi o zamiar ponownych odwiedzin Krakowa, to należy skonstatować,

że imponujące wskaźniki woli w tym względzie ujawnili turyści, dla których muzeum

było bodźcem w przyjeździe do Krakowa. Ich zdecydowane deklaracje przewyższały nie

tylko te, które formułowali przedstawiciele grupy S2 (o 25,08 pkt. %), ale nawet te, które

odnotowano dla całej badanej zbiorowości (o blisko 4 pkt. %). Jako istotną różnicę wska-

zuje się również na deklaracje negatywne co do zamiaru ponownych odwiedzin Krakowa,

które w grupie S1 stanowiły zaledwie 5,5%, a w grupie S

2 kształtowały się na poziomie

blisko 15%. Szczegółowe dane ilustruje Rysunek 55.

3 Według wspomnianych badań w Coimbrze również 24,3% turystów zwiedza miasto z rodziną, a tylko 7,5% ankie-towanych podróżuje samotnie [Kastenholz, Carneiro i Eusébio 2004, s. 10].


— 129 —


Rys. 55. Zamiar ponownych odwiedzin stolicy Małopolski przez turystów, dla których muzeum było bodźcem w przyjeździe do Krakowa i innych odwiedzających miasto


Jako istotną różnicę pomiędzy S1 i S

2 wskazuje się także zamiar rekomendacji Krakowa

znajomym. Turyści, dla których muzeum było bodźcem w przyjeździe do miasta, nie tylko,

że ponownie zamierzają przyjechać do Krakowa, ale również deklarują „robienie szumu”

wokół stolicy Małopolski, zachęcając innych do przyjazdu. Ich wola w tym względzie się-

ga 99,02% (por. Rys. 56).

Rys. 56. Zamiar rekomendacji stolicy Małopolski przez turystów, dla których muzeum było bodźcem w przyjeździe do Krakowa i innych odwiedzających miasto


— 130 —

W świetle zaprezentowanych rozważań należy podkreślić znaczącą rolę muzeów

w decyzjach co do wyboru miejsc podróży turystycznych. Mogą stać się one bezpośrednim

bodźcem decydującym o wyborze danej destynacji z zamiarem ich poznania, ale z drugiej

strony, mogą być „impulsem” ujawnionym w miejscu recepcji turystycznej. Chodzi za-

tem o to, aby komponenty muzeum, tj. budynek, muzealia i ekspozycja, o których pisano

w rozdziale drugim, mogły zachwycić, zainteresować, wzbudzić emocje turystów przeby-

wających na danym terenie i wywołać chęć wizyty w tego typu obiekcie.

Jak sobie radzi z rozpoznawalnością i obsługą odwiedzających jedno z największych

muzeów w Polsce, tj. Muzeum Narodowe w Krakowie, podejmują treści następnego roz-

działu.


— 131 —


7. ROZPOZNAWALNOŚĆ I ATRAKCYJNOŚĆ

MUZEUM NARODOWEGO W KRAKOWIE W OPINII

TURYSTÓW ODWIEDZAJĄCYCH MIASTO

7.1. Wiedza respondentów o placówkach Muzeum Narodowego w Krakowie

We wcześniejszej części niniejszego opracowania poświęcono już wiele uwagi roli

muzeów oraz ich znaczeniu dla turystyki, w tym zwłaszcza turystyki kulturowej. Warto

w tym miejscu przypomnieć, że muzea, gromadząc zabytki będące zasobami dziedzictwa

historycznego, stanowią rdzeń typowego produktu turystycznego obszaru (pozostałymi

elementami są: infrastruktura, wartość dodana oraz organizacja i zarządzanie).

Podejmując próbę określenia roli muzeów w kształtowaniu atrakcyjności turystycz-

nej Krakowa, ważnym zagadnieniem jest wiedza respondentów na temat poszczególnych

placówek, z jaką przyjeżdżają oni do Krakowa. Świadomość istnienia danego muzeum,

zebranych w nim zbiorów lub wystawianych czasowych ekspozycji często może być czyn-

nikiem motywującym do odwiedzenia miasta. W związku z tym w niniejszym badaniu

postanowiono sprawdzić stan wiedzy turystów odwiedzających Kraków na temat poszcze-

gólnych oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie, tj.: Muzeum im. Emeryka Hutten-

-Czapskiego, Domu Jana Matejki, Domu Józefa Mehoffera, Gmachu Głównego, Muzeum

Książąt Czartoryskich, Pałacu Biskupa Erazma Ciołka, Biblioteki Książąt Czartoryskich,

Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, Kamienicy Szołayskich oraz Ośrodka

Kultury Europejskiej „Europeum”. Wyniki przeprowadzonych badań zaprezentowano na

Rysunku 57.

Analiza odpowiedzi uzyskanych od respondentów wykazała, że największą rozpo-

znawalnością odznaczyła się Galeria Sztuki Polskiej XIX w. w Sukiennicach (blisko 54%

badanych słyszało o tym muzeum przed przyjazdem do Krakowa). Na kolejnych trzech

miejscach uplasowały się: Muzeum Książąt Czartoryskich (blisko 44% badanych), Dom

Jana Matejki (blisko 42% badanych) oraz Gmach Główny (blisko 38% badanych). Wśród

obiektów o najmniejszej rozpoznawalności (poniżej 10% wskazań) znalazły się Muzeum

im. Emeryka Hutten-Czapskiego oraz Pałac Biskupa Erazma Ciołka.

W dalszej części niniejszego opracowania przedstawione zostaną wyniki szczegółowej

analizy w kontekście każdego oddziału Muzeum Narodowego w Krakowie z osobna.

— 132 —

Rys. 57. Udział odpowiedzi twierdzących na pytanie, czy respondenci słyszeli o danym oddziale MNK przed przyjazdem do miasta


Analiza zebranych danych źródłowych wykazała, że pierwszy z ww. oddziałów, tj. Mu-

zeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, jest rozpoznawalny w niewielkim zakresie. Tylko

około 7% respondentów (najmniejsza liczba wskazań spośród wszystkich wymienionych)

odpowiedziało, że słyszało o tej placówce przed przyjazdem do Krakowa.

Zdecydowanie bardziej rozpoznawalny jest Dom Jana Matejki. W przypadku tego

muzeum nieco ponad 41% ankietowanych odpowiedziało, że o nim słyszało przed odwie-

dzinami miasta. Zmiennymi społeczno-demograficznymi istotnie wpływającymi na wiedzę

turystów o Domu Jana Matejki były: wykształcenie, kraj pochodzenia respondentów oraz

ich sytuacja materialna (por. Tab. 48).

Do interesujących wniosków skłania analiza wiedzy o Domu Jana Matejki ze względu

na wykształcenie turystów (por. Rys. 58). Poza grupą ankietowanych legitymujących się

podstawowym wykształceniem (gdzie odsetek znajomości tego muzeum wyniósł 100%)

rozpoznawalność rosła wraz ze wzrostem wykształcenia badanych, osiągając poziom 45%

wśród osób z wyższym wykształceniem. Duża wiedza na temat Domu Jana Matejki wśród

osób z podstawowym wykształceniem prawdopodobnie spowodowana jest faktem, że grupę

tę stanowiły głównie osoby uczące się, a w programie edukacji (zwłaszcza w polskiej pod-

stawie programowej) dużo mówi się o postaci, której poświęcone jest to muzeum.

Rozpoznawalność i atrakcyjność Muzeum Narodowego w Krakowie w opinii turystów...

— 133 —



tym, czy respondent słyszał o Domu Jana Matejki przed przyjazdem

do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,11493

Wiek (X2) 0,20396


Kraj (X4) 0,00000





Rys. 58. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Domu Jana Matejki przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na wykształcenie respondentów


Zależnością, której można było oczekiwać, jest znacznie lepsza rozpoznawalność Domu

Jana Matejki wśród turystów krajowych niż zagranicznych (por. Rys. 59). Ponad połowa

ankietowanych pochodzących z Polski słyszała o tym muzeum przed przyjazdem do Kra-

kowa. Spośród turystów zagranicznych największym odsetkiem pod względem wiedzy

na temat tej placówki odznaczyli się turyści pochodzący z: Francji, Wielkiej Brytanii oraz

Słowacji (rozpoznawalność wśród co najmniej 20% badanych).

Analiza sytuacji materialnej respondentów skłania do wyciągnięcia kontrowersyjnych

wniosków: blisko cztery na pięć osób deklarujących bardzo złą sytuację materialną słyszało

o Domu Jana Matejki, a najmniejszą rozpoznawalność zidentyfikowano wśród osób z raczej

złą sytuacją finansową. Z kolei niespełna połowa turystów z przeciętną i ponadprzeciętną

sytuacją finansową słyszało o tym muzeum (por. Rys. 60).

— 134 —

Rys. 59. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Domu Jana Matejki przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na kraj pochodzenia respondentów


Rys. 60. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Domu Jana Matejki przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na sytuację materialną respondentów


Dom Józefa Mehoffera jest kolejnym oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie,

który nie jest zbyt dobrze rozpoznawalny wśród odwiedzających miasto. Tylko niespełna

jedna na pięć osób słyszała o tej placówce przed wizytą w Krakowie. Analiza zmiennych

społeczno-demograficznych wykazała w przypadku tego muzeum statystyczną istotność

tylko w zakresie wykształcenia respondentów (por. Tab. 49).


— 135 —



tym, czy respondent słyszał o Domu Józefa Mehoffera przed przyjaz-

dem do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,05576

Wiek (X2) 0,18643


Kraj (X4) 0,09034





Ogólną tendencją, jaką można zauważyć (por. Rys. 61), jest wzrost rozpoznawalno-

ści Domu Józefa Mehoffera wraz ze wzrostem wykształcenia turysty. Wyjątek stanowią

osoby charakteryzujące się ukończeniem szkoły średniej, gdzie odsetek osób kojarzących

ww. muzeum spada o blisko 2 pkt. % w stosunku do grupy respondentów o wykształceniu

zasadniczym/zawodowym.

Rys. 61. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Domu Józefa Mehoffera przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na wykształcenie respondentów


Innym oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie, będącym w czołówce pod

względem rozpoznawalności wśród turystów, jest Gmach Główny. Blisko 40% responden-

tów słyszało o tej placówce przed przyjazdem do miasta. Zależności istotne statystycznie

w odniesieniu do Gmachu Głównego MNK wykazano w zakresie zmiennych: wykształce-

nie oraz kraj pochodzenia ankietowanych (por. Tab. 50).

— 136 —


tym, czy respondent słyszał o Gmachu Głównym MNK przed przyjaz-

dem do miasta a jego cechami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,15295

Wiek (X2) 0,53005


Kraj (X4) 0,00394





Rosnący poziom wykształcenia respondenta (podobnie jak to miało miejsce w przy-

padku Domu Józefa Mehoffera) był czynnikiem mającym wpływ na wzrost rozpoznawal-

ności Gmachu Głównego. Jedyny wyjątek stanowiły osoby charakteryzujące się wykształ-

ceniem podstawowym, wśród których odsetek osób znających ww. oddział wyniósł 100%

(por. Rys. 62).

Rys. 62. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Gmachu Głównym MNK przed przyjazdem do miasta, ze względu na wykształcenie respondentów


Analiza rozpoznawalności Gmachu Głównego przez odwiedzających Kraków ze wzglę-

du na ich kraj pochodzenia wykazała największy odsetek osób posiadających wiedzę o tym

muzeum wśród gości z Czech (60% badanych). Co ciekawe, odsetek ten był nawet wyższy

niż wśród turystów krajowych (blisko 45% badanych). Narodowościami, wśród których

przynajmniej jeden na trzech turystów słyszał o Gmachu Głównym, byli jeszcze Szwedzi,

Włosi i Francuzi (por. Rys. 63).

Placówką należącą do ścisłej czołówki pod względem rozpoznawalności wśród przy-

jeżdżających do Krakowa jest także Muzeum Czartoryskich. Blisko 45% turystów biorących


— 137 —


udział w badaniu wskazało ten oddział jako muzeum, o którym słyszało przed przyjazdem

do miasta. Czynnikiem mającym wpływ na taką sytuację jest prawdopodobnie fakt, że

właśnie w tym muzeum przechowywane jest jedno z najcenniejszych krajowych muzealiów

i jedyne dzieło Leonarda da Vinci w Polsce – Dama z gronostajem. Wśród zmiennych istot-

nie wpływających na rozpoznawalność ww. muzeum zidentyfikowano następujące cechy:

płeć, wiek oraz kraj pochodzenia respondentów (por. Tab. 51).

Rys. 63. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Gmachu Głównym MNK przed przyjazdem do miasta, ze względu na kraj pochodzenia respondentów



tym, czy respondent słyszał o Muzeum Książąt Czartoryskich przed

przyjazdem do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi

(Xu)Cecha demograficzno-społeczna (X

u) p

Płeć (X1) 0,01158

Wiek (X2) 0,00470


Kraj (X4) 0,00000





— 138 —

Jak wynika z danych, które prezentuje Rysunek 64, rozpoznawalność Muzeum Czarto-

ryskich wyniosła blisko 50% wśród kobiet, podczas gdy niespełna 40% mężczyzn słyszało

o tym muzeum przed przyjazdem do Krakowa.

Rys. 64. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Muzeum Czartoryskich przed przy-jazdem do Krakowa, ze względu na płeć respondentów


Analizując wpływ wieku respondenta na jego wiedzę o Muzeum Czartoryskich

(por. Rys. 65), zauważyć można, że największym odsetkiem odznaczyły się osoby młode

(19–24 lata – ponad połowa wskazań w tej grupie wiekowej). Spowodowane to może być

zarówno faktem, że są one jeszcze w okresie edukacji (np. studia wyższe), jak również tym,

że powszechnie użytkują internet i korzystają z innych udogodnień sieci w pozyskiwaniu

informacji na temat odwiedzanej miejscowości. Najmniejszy odsetek respondentów znają-

cych Muzeum Czartoryskich zanotowano natomiast wśród osób starszych (65 lat i więcej

– około 1/3), co niejako potwierdza wcześniejsze uzasadnienie.

Rys. 65. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Muzeum Czartoryskich przed przy-jazdem do Krakowa, ze względu na wiek respondentów


Analiza kraju pochodzenia respondenta ukazała największą rozpoznawalność Muzeum

Czartoryskich wśród turystów krajowych – ponad 55% badanych (por. Rys. 66).


— 139 —


Rys. 66. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Muzeum Czartoryskich przed przy-jazdem do Krakowa, ze względu na kraj pochodzenia respondentów


Wśród gości zagranicznych największym odsetkiem odznaczyli się respondenci po-

chodzący z krajów niewymienionych z nazwy w ankiecie (kategoria „inny”) oraz oby-

watele Włoch, co jest całkowicie zrozumiałe ze względu na wspomniany już fakt prze-

chowywania w zbiorach tej placówki Damy z gronostajem autorstwa włoskiego malarza

epoki renesansu – Leonarda da Vinci. Całkowitym brakiem wiedzy na temat Muzeum

Czartoryskich wyróżnili się z kolei turyści pochodzący ze: Szwecji, Czech, Hiszpanii

oraz Węgier.

Kolejnym oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie, w zakresie którego od-

notowano niewielką rozpoznawalność, okazał się Pałac Biskupa Erazma Ciołka. Tylko

niespełna co dziesiąty turysta słyszał o tym muzeum przed przyjazdem do Krakowa.

Jednocześnie w wyniku przeprowadzonej analizy nie odnotowano w tym przypadku

żadnych statystycznie istotnych zależności z cechami demograficzno-społecznymi re-

spondentów.

Analizując znajomość Biblioteki Książąt Czartoryskich, zaobserwowano, że blisko co

czwarty ankietowany słyszał o tym muzeum przed przyjazdem do Krakowa. Jednocześnie

stwierdzono statystycznie istotne zależności z takimi zmiennymi społeczno-demograficz-

nymi badanych jak wiek i kraj pochodzenia (por. Tab. 52).

— 140 —


tym, czy respondent słyszał o Bibliotece Książąt Czartoryskich przed

przyjazdem do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi

(Xu)Cecha demograficzno-społeczna (X

u) p

Płeć (X1) 0,21936

Wiek (X2) 0,00231


Kraj (X4) 0,00017





Podobnie jak to miało miejsce wcześniej, największym odsetkiem rozpoznawalności

(blisko 35% badanych) wykazali się turyści w wieku 19–24 lata, a najmniejszym, bo na po-

ziomie 15%, osoby starsze (65 lat i więcej). Strukturę odpowiedzi przedstawia Rysunek 67.

Rys. 67. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Bibliotece Książąt Czartoryskich przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na wiek respondentów


Podobnie jak w poprzednich analizach największy odsetek badanych znających

Bibliotekę Książąt Czartoryskich pochodził z Polski (blisko 30% badanych). W grupie tu-

rystów zagranicznych najbardziej rozpoznawalna była ta placówka wśród ankietowanych

pochodzących z krajów niewymienionych z nazwy w ankiecie (kategoria „inny”) – ponad

17%. Ten oddział muzeum był znany przed przyjazdem do Krakowa także co dziesiątemu

turyście pochodzącemu z Francji oraz Niemiec. Z kolei respondenci obywatelstwa szwedz-

kiego, słowackiego, czeskiego, hiszpańskiego oraz węgierskiego nie słyszeli o tym muzeum

w ogóle (por. Rys. 68).


— 141 —


Rys. 68. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Bibliotece Książąt Czartoryskich przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na kraj pochodzenia respondentów


Placówką, w zakresie której turyści wykazali największą rozpoznawalność, okazała

się Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach. Blisko 55% osób biorących udział

w badaniu wskazało ten oddział jako muzeum, o którym słyszało przed przyjazdem do

miasta – jest to najwyższy wynik spośród wszystkich placówek Muzeum Narodowego

w Krakowie. Materiał empiryczny pozyskany z badania pozwolił na zidentyfikowanie dwóch

zmiennych demograficzno-społecznych mających istotny wpływ na wiedzę respondentów

o Galerii Sztuki Polskiej XIX w. w Sukiennicach. Są to kraj pochodzenia badanych oraz

ich sytuacja materialna (por. Tab. 53).


tym, czy respondent słyszał o Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Su-

kiennicach przed przyjazdem do Krakowa a jego cechami demograficz-

no-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,05422

Wiek (X2) 0,39173


Kraj (X4) 0,00000





— 142 —

Galeria Sztuki Polskiej XIX w. w Sukiennicach odznaczyła się największą rozpozna-

walnością wśród turystów krajowych (nieco ponad 60% badanych słyszało o tym muzeum

przed przyjazdem do Krakowa). Wynik ten nie jest zaskakujący w kontekście wcześniej-

szych rozważań, jednak interesujący jest fakt, że nieznacznie mniejszą rozpoznawalnością

tej placówki charakteryzowali się turyści pochodzący ze Słowacji i Czech (po 60% bada-

nych w każdej z grup). Najmniejszą z kolei wiedzą wykazali się turyści z Hiszpanii (tylko

niespełna 15%). Zestawienie uzyskanych wyników przedstawia Rysunek 69.

Rys. 69. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na kraj pochodzenia respondentów


Rys. 70. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na sytuację materialną respondentów



— 143 —


Analiza zależności między sytuacją materialną turystów a rozpoznawalnością muzeum

w Sukiennicach skłania do kontrowersyjnej konkluzji. Wraz z polepszającym się bowiem

statusem finansowym rozpoznawalność Galerii maleje (por. Rys. 70) – wśród osób dekla-

rujących bardzo złą sytuację materialną odsetek ten wyniósł 80%, podczas gdy wśród osób

o bardzo dobrej sytuacji finansowej już tylko nieco ponad 40%. Wyjątek stanowiły osoby

o raczej złej sytuacji majątkowej, które odznaczyły się najmniejszym współczynnikiem

rozpoznawalności ww. muzeum.

Innym muzeum, niebędącym powszechnie znanym wśród turystów, jest Kamienica

Szołayskich – tylko niespełna co piąty ankietowany słyszał o tym oddziale przed przyjaz-

dem do stolicy Małopolski. Jednocześnie przeprowadzona analiza statystyczna nie wykazała

żadnych istotnych zależności z cechami społeczno-demograficznymi badanych.

Ostatnim oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie poddanym analizie jest Ośro-

dek Kultury Europejskiej „Europeum”. Jest to jedna z trzech placówek, które odznaczyły się

najmniejszą rozpoznawalnością (w jego przypadku wskaźnik wyniósł około 11% wskazań).

Dla przypomnienia pozostałymi dwoma były Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego

– 7% oraz Pałac Biskupa Erazma Ciołka – niespełna 10%. Podobnie jak w poprzednim

przypadku nie wykazano tu żadnych istotnych statystycznie zależności z cechami demo-

graficzno-społecznymi respondentów.

Osoby badane zapytano także o inne muzea (poza oddziałami Muzeum Narodowego

w Krakowie), o których słyszeli przed przyjazdem do stolicy Małopolski. Nieco ponad

10% ankietowanych wskazało różne placówki, wśród których trafiły się także obiekty nie-

będące muzeami. Najczęściej pojawiały się następujące odpowiedzi: Fabryka Schindle-

ra, MOCAK Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Zamek Królewski na Wawelu,

Podziemia Rynku (jako oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa), samo Muzeum

Historyczne Miasta Krakowa, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, Muzeum

Lotnictwa Polskiego. Pojedyncze osoby wspomniały także o: Muzeum Archeologicznym,

Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Rydlówce oraz o niebędących

muzeami: Uniwersytecie Jagiellońskim i Collegium Maius.

Przeprowadzona analiza dla tego pytania wykazała statystycznie istotne zależności ze

zmiennymi takimi jak wielkość miejsca zamieszkania oraz sytuacja materialna responden-

tów (por. Tab. 54).

W wyniku przeprowadzonej analizy zależności pomiędzy wielkością miejsca zamiesz-

kania respondenta a jego wiedzą na temat innych muzeów zaobserwowano interesującą ten-

dencję – rozpoznawalność niewymienionych w ankiecie placówek rośnie wraz ze wzrostem

wielkości miejsca zamieszkania. Najmniejszy odsetek osób, które słyszały o muzeach in-

nych niż oddziały MNK, zanotowano bowiem wśród mieszkańców wsi – nieco ponad 5%,

a największy wśród ankietowanych z dużych miast – blisko 20% (por. Rys. 71).

— 144 —


tym, czy respondent słyszał o innym muzeum przed przyjazdem do



Płeć (X1) 0,94788

Wiek (X2) 0,85167


Kraj (X4) 0,21021





Rys. 71. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o innym muzeum przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na wielkość miejsca zamieszkania respondentów


Jeśli chodzi o status finansowy, to również ujawniła się, analogicznie jak to miało

miejsce we wcześniejszych analizach, zaskakująca zależność – wiedza na temat innych

muzeów znajdujących się w Krakowie maleje wraz z polepszającą się sytuacją materialną

ankietowanych (por. Rys. 72).

Rys. 72. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o innym muzeum przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na sytuację materialną respondentów



— 145 —


Wśród osób deklarujących raczej złą sytuację materialną odsetek ten wyniósł naj-

więcej, bo 30%. Natomiast osoby o bardzo dobrym statusie finansowym tylko w nieco

ponad 5% wskazywały inne muzea, o których słyszały przed przyjazdem do Krakowa.

Wyjątek stanowili jedynie respondenci z przeciętną sytuacją finansową – wśród nich tyl-

ko niespełna co dziesiąty potrafił wskazać inne muzeum, o którym słyszał przed wizytą

w mieście.

7.2. Źródła informacji o oddziałach MNK

Z badań prowadzonych pod nadzorem Małopolskiej Organizacji Turystycznej w latach

2009–2013 wynika (por. Tab. 55), że odwiedzający Kraków najczęściej posiadają wiedzę

o mieście ze szkoły (średnio 49%) lub korzystają w tym względzie z porad rodziny i znajo-

mych (średnio 52%). Stosunkowo ważną rolę, jako źródła informacji o stolicy Małopolski,

odgrywają też zarówno media, czyli internet (średnio 25%), telewizja (średnio 26%), prasa

(średnio 17%) i radio (średnio 14%), jak również przewodniki (ponad 18%) i katalogi biur

podróży (ponad 13%).

Tabela 55. Źródła informacji o Krakowie wykorzystywane przez odwiedzających

przed przyjazdem do miasta w latach 2009–2013Źródło informacji przed przyjazdem do Krakowa 2009 2010 2011 2012 2013

Targi turystyczne 3,63% 1,24% 3,61% 2,37% 3,48%

Prasa 13,89% 11,25% 19,22% 20,03% 19,77%

Radio 11,90% 7,76% 14,63% 19,61% 13,91%

Telewizja 25,59% 17,79% 29,24% 32,57% 24,36%

Katalogi biur podróży 11,31% 9,53% 13,63% 17,43% 11,31%

Przewodniki 17,75% 13,74% 16,55% 20,60% 19,28%

Foldery/ulotki 10,20% 9,06% 6,01% 7,84% 9,74%

Rodzina, znajomi 49,54% 51,10% 47,11% 56,88% 57,10%

Strony internetowe 23,50% 19,63% 24,26% 29,40% 26,19%

Szkoła 43,20% 42,33% 46,48% 52,50% 60,47%

Inne źródło informacji 4,18% 11,34% 5,90% 3,77% 1,17%

Brak wcześniejszej informacji 1,14% 1,30% 0,83% 3,10% 0,63%

Źródło: [Ruch… 2013, s. 42].

Interesującą kwestią wydaje się zatem odpowiedź na pytanie, czy poszukując przed

przyjazdem do miasta informacji o muzeach w stolicy Małopolski, odwiedzający Kraków

wykorzystują te same źródła. Z sondażu przeprowadzonego na potrzeby niniejszego opra-

cowania można wysnuć wniosek, że wyniki tych dwóch badań pokrywają się w większości

(por. Rys. 73). Różnice dotyczą szkoły i prasy, o które nie pytano w kwestionariuszu od-

nośnie do turystyki muzealnej, a także katalogów, których znaczenie podczas niniejszych

badań okazało się zdecydowanie mniejsze.

— 146 —

Rys. 73. Źródła informacji o muzeach w Krakowie wykorzystywane przez respondentów1


Wiedzę o krakowskich muzeach najwięcej respondentów (ponad 30%) czerpie więc

od rodziny lub znajomych, co wskazuje na dużą rolę nieformalnych kanałów komunikacji

w szerzeniu informacji na rynku turystyki muzealnej w Krakowie. Działające tu placówki

powinny zatem zwrócić szczególną uwagę na wykorzystanie różnych form tak powszech-

nego obecnie marketingu szeptanego (tzw. buzz marketingu), bazującego na sieci kontak-

tów międzyludzkich [Niemczyk i Seweryn 2009b, s. 242–252]. Chodzi mianowicie o ini-

cjowanie sytuacji, w której klienci muzeów sami przekazują sobie informacje o ofercie,

o stymulowanie rozmów zwiedzających na temat zalet, ale i wad produktu muzealnego,

o „dawanie” powodów do dyskusji, które przyciągną jak największą liczbę uczestników

lub o udostępnianie narzędzi (szczególnie w internecie) pozwalających klientom muzeów

na prowadzenie polemik [Seweryn 2011b, s. 175].

Niewiele mniejsze znaczenie w pozyskiwaniu informacji o krakowskich muzeach mają

przewodniki turystyczne (ponad 26% wskazań) i strony internetowe o Krakowie (ponad

23%). Wydaje się, że nie bez przyczyny te dwa źródła mają zbliżone udziały. Mianowicie,

1 Respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź, stąd odpowiedzi nie sumują się do 100%.


— 147 —


wprawdzie istotnym narzędziem komunikacji marketingowej w turystyce pozostają nadal

wydawnictwa promocyjne (czyli wszelkiego rodzaju publikacje drukowane i elektronicz-

ne w formie płyt CD i DVD, w tym przewodniki), ale coraz częściej zastępują je najnow-

sze osiągnięcia technologii informatycznej (zwłaszcza internet) [Seweryn 2011a, s. 243].

Oba te nośniki mają na celu kreowanie świadomości istnienia obszaru recepcji turystycz-

nej (w tym przypadku Krakowa) wśród aktualnych i potencjalnych turystów, stymulowanie

popytu na określone produkty (w tym muzealne) oraz zwiększenie satysfakcji z ich wyko-

rzystania (w tym przypadku zwiedzania). Krakowskie placówki muzealne powinny zatem

nadal dbać o to, aby ich oferta zamieszczana była w przewodnikach o mieście, jak też na

stronie internetowej stolicy Małopolski.

Relatywnie dużym zainteresowaniem wśród ankietowanych cieszą się też strony in-

ternetowe muzeów (ponad 17% wskazań) oraz strony internetowe o Polsce (ponad 12%).

Taki rozkład odpowiedzi odnośnie do internetu pozwala wnioskować, że w sieci odwie-

dzający Kraków najrzadziej korzystają z informacji zamieszczonych na ogólnych stronach

o Polsce, natomiast przed przyjazdem do miasta najpierw przeglądają witryny Krakowa

(jako miejsca, do którego chcieliby się wybrać), a gdy bardziej zainteresuje ich dana pla-

cówka muzealna, to przechodzą odsyłaczem na jej stronę www. Stąd gestorzy muzeów po-

winni mieć na względzie nie tylko potrzebę zamieszczenia informacji o ofercie placówki

na stronie stolicy Małopolski, ale także konieczność stworzenia potencjalnemu zwiedzają-

cemu możliwości „przejścia” z niej do ich bezpośredniej witryny. Istotną kwestią jest rów-

nież odpowiednie wypozycjonowanie strony www muzeum dla tych turystów, którzy chcą

dotrzeć do niej bezpośrednio2.

Spośród pozostałych źródeł wiedzy o muzeach warto uwypuklić rolę folderów/katalo-

gów o Krakowie (prawie 9% wskazań) i programów telewizyjnych (ponad 8%). Jeśli chodzi

o te pierwsze, to ich popularność wynika przypuszczalnie z faktu, że wartość atrakcyjnie

wydanego folderu, katalogu, broszury czy ulotki jest nadal w turystyce wysoka, m.in. ze

względu na ich niewielkie rozmiary (można je zmieścić w kieszeni czy w torebce) i wagę,

a także z uwagi na to, iż mogą one stanowić pamiątkę po powrocie do miejsca zamieszka-

nia, będąc elementem tzw. podróży wspominanej [Niemczyk 2012a, s. 88]. Gestorzy mu-

zeów nie powinni zatem zapominać o ich zaletach i wciąż (mimo dużej popularności inter-

netu) starać się o umieszczanie informacji o swoich placówkach w tego typu publikacjach

o Krakowie (ewentualnie sami je wydawać, gdyż rola folderów/katalogów o muzeach jest

niewiele mniejsza – ponad 5% wskazań).

Z kolei znaczenie programów telewizyjnych wiąże się prawdopodobnie z tym, że tury-

ści coraz chętniej odwiedzają miasta znane z filmów. Dzięki tzw. set jettingowi (wyjazdom

2 Szerzej na temat web positioningu: [Rapacz i Michalska-Dudek 2008, s. 152–153].

— 148 —

do miejsc kręcenia kinowych hitów) zyskała już Nowa Zelandia, gdzie nagrywano Władcę

pierścieni, czy Oksford – miejsce akcji filmu o Harrym Porterze [Seweryn 2012b, s. 108].

Set jetting w Polsce spotykany jest jeszcze dość rzadko, ale występuje. W Krakowie chodzi

przede wszystkim o film Lista Schindlera i zwiększony napływ turystów3 (nie tylko nie-

mieckich) do miejsc z nim związanych (m.in. Kazimierz, Podgórze). Powstała nawet trasa

turystyczna Szlakiem listy Schindlera jako jedna z atrakcji Krakowa, której końcowym eta-

pem jest zwiedzanie Fabryki Oskara Schindlera „Emalia”, a w niej obecnie prezentowanej

wystawy nt. Kraków – czas okupacji 1939–1940 [Przewodnik… 2014]. Wynika z tego, że

placówki muzealne powinny w coraz większym stopniu ukierunkowywać swoją działalność

promocyjną na tzw. city placement, czyli wcielanie kryptoreklamy do filmu.

Niewymienione dotychczas źródła posiadają już zdecydowanie mniejszy udział (po-

niżej 5%) w pozyskiwaniu przez respondentów informacji o krakowskich muzeach. Naj-

rzadziej wskazywane są biura podróży (tylko niecały 1%), co wydaje się oczywiste. Tego

typu przedsiębiorstwa udzielają bowiem informacji o sprzedawanych przez siebie produk-

tach, tj. o usługach cząstkowych (np. uzyskanie wizy, zakup biletów komunikacyjnych)

i zorganizowanych pakietach [Konieczna-Domańska 2008, s. 132–133], a ich wiedza

o atrakcjach (w tym muzeach) w miejscu docelowym podróży jest niewielka. To już raczej

obiekty hotelarskie, a konkretnie pracownicy recepcji i konsjerże mogą, a nawet powinni

znać ofertę lokalnych muzeów, godziny ich otwarcia, możliwości dojazdu itd. [Organiza-

cja… 2001, s. 46].

Warto dodać, że wśród tzw. innych źródeł najczęściej wymieniane były przez respon-

dentów: szkoła, studia i książki.

W badaniu przy pomocy testu chi-kwadrat ujawniono, że przy poziomie istotności 0,05

niemal wszystkie cechy demograficzno-społeczne ankietowanych (z wyjątkiem wykształ-

cenia) wpływają na ich preferencje odnośnie do źródeł wiedzy o krakowskich placówkach

muzealnych, przy czym w zależności od rodzaju nośnika informacji liczba i rodzaj tych

zmiennych są zróżnicowane. Największą liczbę wykorzystywanych środków komunika-

cji rynkowej determinuje wielkość miejsca zamieszkania ankietowanych (por. Tab. 56).

Trzeba jednocześnie zauważyć, że żadna ze zmiennych demograficzno-społecznych nie

oddziałuje na korzystanie przez ankietowanych z następujących źródeł wiedzy o muzeach

w Krakowie: przewodniki turystyczne, strony internetowe i foldery/katalogi o Polsce, punk-

ty, centra lub ośrodki informacji turystycznej w mieście oraz tzw. inne nośniki.

3 A. Niemczyk w swoich badaniach przeprowadzonych w 2010 r. w Krakowie wśród turystów kulturowych [Niem-czyk 2012a] identyfikowała również wpływ filmów na ich przyjazdy do stolicy Małopolski. Analizując tytuły filmów, na które wskazywali badani turyści, odnotować należy wysoką pozycję Listy Schindlera w tym względzie (25% wśród wszystkich wskazań na filmy). Deklaracje odnośnie do tego filmu ujawniły się głównie wśród tych, którzy przyjechali do Krakowa w celu zwiedzania zabytków, muzeów [Niemczyk 2012b, s. 165–169].


— 149 —


Tabela 56. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomię-

dzy wykorzystywanymi źródłami informacji o krakowskich muzeach

a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (Xu)

Wyszczegól-

nienie

p

Płeć (X1) Wiek (X

2)

Wykształ-

cenie (X3)

Kraj (X4)

Wielkość

miejsca

zamiesz-

kania (X5)

Sytuacja

zawodowa

(X6)

Sytuacja

material-

na (X7)

Przewodniki

turystyczne 0,61310 0,15156 0,81015 0,14721 0,66027 0,53519 0,35878

Znajomi

lub rodzina 0,04023 0,01548 0,16349 0,02520 0,45216 0,58146 0,28727

Strony www

muzeum0,11677 0,07067 0,40424 0,00978 0,93282 0,15956 0,21537

Strony www

o Polsce0,15551 0,51588 0,87757 0,73119 0,99745 0,45383 0,06709

Strony www

o Krakowie0,21936 0,08800 0,47100 0,46337 0,04155 0,74820 0,49277

Foldery, katalogi

o muzeum0,84204 0,42316 0,61262 0,94927 0,15670 0,33201 0,00174

Foldery, katalogi

o Polsce0,36858 0,20848 0,82861 0,77643 0,25677 0,25744 0,69504

Foldery, katalogi

o Krakowie0,02852 0,73510 0,45239 0,52058 0,42231 0,86034 0,63720

Programy

telewizyjne0,32937 0,04305 0,23162 0,17427 0,00220 0,16538 0,01272

Relacje w me-

diach, np. pod-

czas EURO 2012

0,15614 0,25405 0,32656 0,96402 0,34393 0,02335 0,70034

Biura podróży 0,14082 0,70115 0,56140 0,99873 0,04444 0,80743 0,97628

Punkty, centra

lub ośrodki „it”

w Krakowie

0,22947 0,11259 0,92413 0,93442 0,07561 0,08266 0,70087

Inne źródła 0,68263 0,46689 0,98173 0,69263 0,93876 0,88273 0,89544

Żadne źródła

informacji 0,66632 0,21497 0,66678 0,97315 0,02075 0,49878 0,92697


Na to, czy respondent bierze pod uwagę porady rodziny i znajomych przy wyborze

krakowskiego muzeum jako placówki zasługującej na zwiedzanie, istotnie wpływa jego

płeć, wiek i kraj zamieszkania.

Jeśli chodzi o płeć, to gotowe są zawierzyć innym osobom w większym stopniu kobiety

(ponad 1/3) niż mężczyźni (około 1/4) – por. Rys. 74. Wynika to przypuszczalnie z faktu,

— 150 —

że skłonność do rozpowszechniania opinii o produktach to bardziej kobieca niż męska cecha.

Naturalne zamiłowanie kobiet do rozmowy, nawiązywania relacji i dzielenia się informa-

cjami [Gniedziejko 2013] przekłada się z kolei na szerzenie i uleganie promocji szeptanej.

Ponadto kobiety są bardziej od mężczyzn ostrożne w swych zachowaniach turystycznych

[Niemczyk i Seweryn 2011, s. 106], a zatem zdanie tych, którzy już dane miejsce zwiedzi-

li, jest dla nich swoistego rodzaju ubezpieczeniem przed ryzykiem dokonania nietrafnego

wyboru placówki muzealnej.

Rys. 74. Zróżnicowanie korzystania z opinii rodziny lub znajomych jako źródła informacji o krakowskich muzeach w zależności od płci respondentów


Biorąc pod uwagę wiek, należy stwierdzić, że najczęściej korzysta z opinii rodziny

i znajomych młodzież – niemal 40% respondentów z przedziału 19–24 lata i prawie 32%

osób z przedziału 25–34 lata (por. Rys. 75).

Rys. 75. Zróżnicowanie korzystania z opinii rodziny lub znajomych jako źródła informacji o krakowskich muzeach w zależności od wieku respondentów


Jeśli bowiem dla dzieci wzorem do naśladowania są rodzice i starsze rodzeństwo

[Schiffman, Kanuk i Hansen 2008, s. 223, 330, 344], to młodzież przy zakupie produk-

tów, przy których istotna jest akceptacja rówieśników, faworyzuje przyjaciół i znajomych

[Seweryn 2012a, s. 456]. Liczą się dla nich zarówno opinie grup, do których należą i z któ-

rymi współdziałają, jak też tzw. grup aspiracji, czyli tych, do których chcieliby przystąpić,


— 151 —


oraz tzw. grup dysocjacji, tj. tych, których systemy wartości i zachowania odrzucają

[Hasan, Subhani i Osman 2012, s. 144–145]. Nie dziwi zatem wysoki udział wśród mło-

dzieży rekomendacji rodziny lub znajomych jako źródeł informacji o krakowskich muzeach

– jeśli członkowie grup odniesienia lub aspiracji zwiedzili daną placówkę, to ankietowany

też chętnie ją zobaczy.

Najmniejsze znaczenie rad rodziny i znajomych dotyczy z kolei osób starszych – powy-

żej 65 roku życia – tylko około 17% wskazań. Wynika to przypuszczalnie z faktu, że senio-

rzy bazują przede wszystkim na własnym doświadczeniu. Proces przyswajania wiedzy ulega

bowiem wraz z wiekiem deformacji – starszy konsument posiada ograniczoną szybkość za-

pamiętywania i przetwarzania informacji, zwłaszcza nowych. Prowadzi to do uproszczenia

procesu wyboru, stosowania heurystyki i preferowania opcji znanych od dawna, przywoły-

wanych z pamięci. W rezultacie senior zachowuje się rutynowo, powiela decyzje podjęte

w przeszłości. Na dodatek, po przejściu na emeryturę, ustają lub zostają mocno ograniczone

relacje z byłymi współpracownikami, a członkowie najbliższej rodziny i przyjaciele umierają.

Potrzeba przynależności do mniej lub bardziej formalnej grupy społecznej nie zanika, ale jest

realizowana w alternatywny sposób (przez paraspołeczne relacje), np. poprzez rozmowę ze

sprzedawcą (zwłaszcza tym, który jest znany konsumentowi z poprzednich transakcji), aktyw-

ność na polu religijnym czy wolontariat [Niezgoda i Jerzyk, s. 478, 479, 487]. Niemniej jednak

i tak słabną więzi społeczne, co ogranicza możliwość wykorzystania przez seniorów niefor-

malnych kanałów komunikacji przy pozyskiwaniu informacji m.in. o krakowskich muzeach.

Rys. 76. Zróżnicowanie korzystania z opinii rodziny lub znajomych jako źródła informacji o krakowskich muzeach w zależności od kraju pochodzenia respondentów


Analizując wpływ kraju pochodzenia odwiedzających Kraków na preferowanie przez

nich opinii rodziny i znajomych jako źródła wiedzy o lokalnych placówkach muzealnych,

należy stwierdzić, że w najmniejszym stopniu na promocji szeptanej bazują nasi sąsiedzi –

— 152 —

Czesi i Słowacy w ogóle nie biorą jej pod uwagę, a Niemcy tylko w około 5% (por. Rys. 76).

Można zakładać, że u obywateli krajów sąsiadujących z Polską bliskość geograficzna ogra-

nicza ryzyko podjęcia nietrafnej decyzji co do wyboru placówki muzealnej, zatem opinia

innych nie jest w ich sytuacji aż tak istotna, jak np. w przypadku Szwedów (aż 60% wskazań)

czy Francuzów (ponad 44%). Relatywnie często korzystają z promocji szeptanej również

najbardziej oddaleni od Polski obywatele USA (1/3), ale także sami Polacy (prawie 1/3).

Ci ostatni przypuszczalnie mając rodzinę, przyjaciół, znajomych w Krakowie, uwzględniają

ich zdanie na temat tego, które placówki warto w stolicy Małopolski zobaczyć.

Kraj pochodzenia odwiedzającego różnicuje też istotnie czerpanie informacji o kon-

kretnym muzeum z jego stron internetowych (por. Rys. 77).

Rys. 77. Zróżnicowanie korzystania ze stron internetowych krakowskich muzeów jako źródła informacji o konkretnej placówce w zależności od kraju pochodzenia respondentów


Mianowicie ponownie (jak w przypadku promocji szeptanej) nie biorą pod uwagę tego

nośnika wiedzy nasi południowi sąsiedzi (Czesi i Słowacy), ale także Szwedzi i Hiszpanie.

W niewielkim stopniu korzystają też z niego Francuzi (niecałe 6% wskazań). Najczęściej

z witryn muzeów informacje pozyskują natomiast Polacy (ponad 22%). Wynika to prawdo-

podobnie z faktu, że obcokrajowcy, nie znając placówek w stolicy Małopolski, nie „wcho-

dzą” na ich strony internetowe. Natomiast goście z Polski posiadają taką wiedzę. Ponadto

ze względu na bliskość miasta mogą oni praktycznie w każdej chwili do niego przyjechać,

a zatem skorzystać z jakichś ofert promocyjnych na wstęp czy też w ostatnim momencie

przed podróżą, a nawet podczas niej sprawdzić w sieci godziny otwarcia konkretnej placów-

ki i jej ofertę. Relatywnie duże znaczenie stron internetowych muzeów wśród odwiedza-

jących z USA (ponad 13% wskazań) jest natomiast przypuszczalnie skutkiem ich polskich


— 153 —


korzeni i rodziny, znajomych w kraju. Ci ostatni są im w stanie podpowiedzieć nazwę mu-

zeum, w oparciu o którą Amerykanie mogą wyszukać placówkę w sieci.

Zakres korzystania ze stron internetowych o Krakowie jako źródła informacji o lo-

kalnych muzeach jest z kolei istotnie determinowany przez wielkość miejsca zamieszka-

nia respondentów. W największym stopniu poszukują tam oferty krakowskich placówek

mieszkańcy dużych aglomeracji miejskich (około 30% wskazań), choć niewiele mniejsze

jest znaczenie tego nośnika wśród odwiedzających ze wsi (ponad 27%) – por. Rys. 78.

Rys. 78. Zróżnicowanie korzystania ze stron internetowych o Krakowie jako źródła informacji o lokalnych muzeach w zależności od wielkości miejsca zamieszkania respondentów


Jest to o tyle interesujące, że, jak wynika z badań CBOS, internautami rzadziej są

mieszkańcy wsi niż miast. W ostatnich latach można jednak zauważyć, że rozwarstwie-

nie w tym względzie między wsią a miastem coraz bardziej maleje [Feliksiak 2012, s. 3].

Jest to spowodowane faktem, że w miastach nowych internautów już nie przybywa. Stąd

na obszarach wiejskich zasięg internetu wzrósł w ostatnich dwóch latach o jedną trzecią,

a w małych miastach – już tylko o jedną czwartą [Już… 2014]. Mniejszy natomiast udział

stron internetowych o Krakowie jako źródła informacji o miejscowych placówkach mu-

zealnych wśród ankietowanych z małych i średnich miast można tłumaczyć m.in. tym,

że zwiedzać Kraków przyjeżdżają przede wszystkim mieszkańcy innych aglomeracji z kra-

ju i zagranicy oraz okolicznych wsi i to oni stanowią główne segmenty odbiorców oferty

lokalnych muzeów.

Analiza zależności pomiędzy korzystaniem z folderów/katalogów o konkretnym mu-

zeum a statusem materialnym odwiedzających Kraków pozwala stwierdzić, że im lepsza

jest sytuacja finansowa ankietowanych, tym rzadziej sięgają oni do tego źródła informacji

(por. Rys. 79). Stąd też największe znaczenie mają foldery/katalogi wśród zwiedzających

o bardzo złym statusie finansowym (aż 40% z nich wskazało na ten środek promocji oferty

muzealnej), a najmniejsze – wśród respondentów o bardzo dobrej sytuacji materialnej (nieca-

ły 1%). Wyjaśnieniem tej sytuacji może być to, że im osoba gorzej sytuowana, tym rzadziej

stać ją na zakup biletu do muzeum, a zatem jeżeli już decyduje się na zwiedzanie, to zachęca

— 154 —

ją do tego właśnie folder/katalog konkretnego muzeum, który to albo przywiozła sobie

z poprzedniej wizyty, albo uczynił to ktoś z jej krewnych/znajomych, i który to (a dokładniej

zamieszczone w nim zdjęcia i opisy) mogła dokładnie przeanalizować w domu w wolnym

czasie razem z innymi domownikami lub przyjaciółmi [Seweryn 2011a, s. 249].

Rys. 79. Zróżnicowanie korzystania z folderów/katalogów o krakowskich muzeach jako źródła informacji o kon-kretnej placówce w zależności od sytuacji materialnej respondentów


Przy pomocy testu chi-kwadrat ujawniono ponadto, że przy poziomie istotności 0,05

istnieje statystycznie ważna różnica w korzystaniu z folderów/katalogów o Krakowie jako

źródeł informacji o muzeach w mieście w zależności od płci osób badanych. Mianowicie

z tego typu środków komunikacji rynkowej dwa razy częściej czerpią wiedzę kobiety niż

mężczyźni (por. Rys. 80). Jeśli wziąć pod uwagę publikowane dane, które dowodzą, że m.in.

65% „przyjaciół muzeów” to kobiety stanowiące jednocześnie 70% czytelników magazy-

nów turystycznych [Figueroa i Segovia 2011], to wynik uzyskany w niniejszych badaniach

nie powinien być zaskakujący.

Rys. 80. Zróżnicowanie korzystania z folderów/katalogów o Krakowie jako źródła informacji o lokalnych muzeach w zależności od płci respondentów


Najwięcej zmiennych demograficzno-społecznych (aż 3) wpływa na pozyskiwanie

informacji o krakowskich muzeach z programów telewizyjnych. Jedną z nich jest wiek

ankietowanych (por. Rys. 81) – ten środek promocji jest najbardziej popularny wśród dzieci


— 155 —


(do 18 lat – prawie 16% wskazań) oraz osób pomiędzy 55 a 64 rokiem życia (prawie 15%),

co przypuszczalnie wynika z faktu, że turyści z tych dwóch przedziałów wiekowych mają

najwięcej czasu na oglądanie telewizji. TV jako forma rekreacji cieszy się dużą popular-

nością wśród Polaków i innych Europejczyków, gdyż nie wymaga żadnego wysiłku fizycz-

nego i wcześniejszego planowania, a można ją połączyć z rozmową z bliskimi lub gotowa-

niem obiadu, prasowaniem itp. [Jarosz 2013]. Badanie przeprowadzone w ramach projektu

„Trenndies”, realizowanego przez Grupę IQS, dowodzi, że to właśnie dzieci najchętniej

spędzają swój wolny czas przed ekranem telewizyjnym [Kto…, 2013]. Młodzież woli spot-

kania towarzyskie, wychodzi z domu, szuka rozrywek na mieście [Fatyga 2009, s. 29] (co

wynika także ze wzrostu sceptycyzmu do TV jako środka komunikacji [Seweryn 2012a,

s. 457]), a osoby w wieku produkcyjnym do 54 lat wolny czas wykorzystują na dodatko-

wą pracę lub w bardziej aktywny sposób [Nurek 2014]. Powstaje jednak pytanie: dlaczego

z tego nośnika informacji tak rzadko czerpią wiedzę o krakowskich muzeach seniorzy (tylko

około 2% wskazań), pomimo faktu że to właśnie oni przeznaczają na oglądanie TV najwię-

cej czasu dziennie [Seniorzy…, 2012]. Na podstawie dostępnych wyników badań można

jednak wnioskować, że osoby powyżej 65 roku życia są zwolennikami przede wszystkim

TV Trwam [Skrócony…, 2014, s. 4], a w tej stacji rzadko prezentowane są oferty muzealne.

Ponadto reklama telewizyjna jest stosunkowo nieczęsto rozkodowywana przez ten segment

rynku, gdyż starszy konsument preferuje nieco wolniejsze tempo komunikacji i woli raczej

opisowy niż wizualny sposób przekazywania informacji [Niezgoda i Jerzyk 2013, s. 478].

Rys. 81. Zróżnicowanie korzystania z programów telewizyjnych jako źródła informacji o krakowskich muzeach w zależności od wieku respondentów


Drugą cechą demograficzno-społeczną istotnie determinującą korzystanie z programów

telewizyjnych jako źródła informacji o placówkach muzealnych w Krakowie jest wielkość

miejsca zamieszkania respondentów. Okazuje się, że w największym stopniu wiedzę z tego

środka komunikacji rynkowej czerpią mieszkańcy wsi – ponad 15% wskazań (por. Rys. 82).

Wynika to przypuszczalnie z faktu, że istniały oraz nadal istnieją różnice w strukturze

— 156 —

wykorzystania czasu wolnego pomiędzy mieszkańcami miast i wsi [Trepkowski 1997,

s. 1]. Ci pierwsi mają mianowicie więcej możliwości jego atrakcyjnego zagospodarowania

(np. w postaci wyjść do kina, teatru, opery, filharmonii, parku wodnego czy parku rozrywki

lub też w formie zajęć oferowanych przez różnego rodzaju obiekty rekreacyjne albo po-

przez weekendowe wyjazdy za miasto). Stąd w mniejszym zakresie oglądają oni TV i tym

samym programy prezentujące ofertę muzealną rzadko do nich docierają. Zdecydowanie

mniej tego typu instytucji zlokalizowanych jest natomiast na wsi i dlatego mieszkańcy tych

terenów odczuwają małą, ograniczoną, a nawet brak dostępności do różnych form rekreacji,

odpowiedniego sprzętu oraz fachowej kadry. Dlatego też pozostaje im niejednokrotnie spę-

dzanie czasu wolnego przed telewizorem [Górka i Chmurska 2004, s. 127 i 131], a przez to

ich podatność na wpływy promocyjne krakowskich placówek muzealnych w tym medium

jest około trzykrotnie wyższa niż w przypadku mieszkańców miast.

Rys. 82. Zróżnicowanie korzystania z programów telewizyjnych jako źródła informacji o krakowskich muzeach w zależności od wielkości miejsca zamieszkania respondentów


Na czerpanie wiedzy o muzeach w Krakowie z programów telewizyjnych wpływa

ponadto sytuacja materialna respondentów. Z analizy danych, które ilustruje Rysunek 83,

wynika, że cecha ta jest ściśle powiązana z omówioną poprzednio, tj. wielkością miejsca

zamieszkania.

Rys. 83. Zróżnicowanie korzystania z programów telewizyjnych jako źródła informacji o krakowskich muzeach w zależności od sytuacji materialnej respondentów



— 157 —


Korzystanie z bardziej rozwiniętych kulturalnych i aktywnych form rekreacji umoż-

liwia nie tylko większa dostępność różnego rodzaju obiektów i instytucji w miastach,

ale także wyższy standard życia i lepsza sytuacja materialna środowisk miejskich. Zupełnie

inne warunki panują na terenach wiejskich – ściśle związany z charakterem wykonywanej

pracy zawodowej niższy status materialny często ogranicza sposoby wykorzystania czasu

wolnego do oglądania telewizji [Górka i Chmurska 2004, s. 126]. Nie powinno tym samym

dziwić, że badani odwiedzający Kraków o bardzo złej sytuacji materialnej w największym

stopniu (40% wskazań), w relacji do pozostałych grup, pozyskują informacje o ofercie lo-

kalnych placówek muzealnych właśnie z TV, a najrzadziej ten kanał komunikacji użytkują

osoby o bardzo dobrym statusie finansowym (niecałe 2%).

Do zmiennych demograficzno-społecznych istotnie wpływających na korzystanie z re-

lacji w mediach (np. podczas EURO 2012) jako źródła informacji o muzeach w Krakowie

należy status zawodowy ankietowanych4. Okazuje się, że na tego typu nośniki przekazu zu-

pełnie nie zwracają uwagi użytkujący gospodarstwa rolne i niepracujący z innych powodów

niż edukacja. Natomiast rola medialnych relacji o Krakowie jest największa w odniesieniu

do pracujących na własny rachunek – niemal 9% wskazań (por. Rys. 84).

Rys. 84. Zróżnicowanie korzystania z relacji w mediach (np. podczas EURO 2012) jako źródła informacji o kra-kowskich muzeach w zależności od statusu zawodowego respondentów


Wytłumaczenia takiego stanu rzeczy można doszukiwać się w czynnikach społecznych.

Otóż osoby prowadzące własny biznes niejednokrotnie potrzebują bieżących wiadomości

(i dlatego uważnie je śledzą) do nawiązania kontaktów z partnerami czy do zacieśnienia

z nimi więzi na gruncie towarzyskiej rozmowy. Także relacje osób pracujących fizycznie

4 Badania przeprowadzone wśród odwiedzających Kraków podczas Euro 2012 pozwoliły z kolei stwierdzić występowa-nie istotnego związku pomiędzy statusem zawodowym turysty a zamiarem ponownych odwiedzin miasta i polecenia go innym. Por. [Niemczyk i Seweryn 2014, s. 109–121].

— 158 —

i umysłowo z współpracownikami oraz uczniów/studentów z rówieśnikami opierają się

czasem na komentowaniu aktualnie prezentowanych w mediach informacji. Stąd około

1–4% wskazań w tych trzech grupach respondentów. Natomiast przekazy medialne nie peł-

nią istotnej funkcji w kontaktach towarzyskich rolników i niepracujących, a zatem w tych

dwóch segmentach rynku taka odpowiedź nie została zaznaczona.

Wcześniej zauważono, że w pozyskiwaniu informacji o krakowskich muzeach zna-

czenie biur podróży jest znikome. Na dodatek z wiedzy tego typu przedsiębiorstw tury-

stycznych korzystają tylko mieszkańcy dużych miast – około 2% wskazań (por. Rys. 85),

co wynika z faktu, że są one zlokalizowane przede wszystkim na terenach zurbanizowa-

nych, tj. o większej liczbie mieszkańców, a tym samym o potencjalnie większym popycie na

oferowane przez siebie usługi [Raport… 2013, s. 84].

Rys. 85. Zróżnicowanie korzystania z biur podróży jako źródła informacji o krakowskich muzeach w zależności od wielkości miejsca zamieszkania respondentów


Wielkość miejsca zamieszkania ankietowanych gości odwiedzających Kraków istotnie

determinuje również to, że nie korzystają oni z żadnych źródeł informacji o placówkach mu-

zealnych działających w mieście. Zależność w tym przypadku jest następująca: im większa

jest miejscowość, z której pochodzi respondent, tym częściej nie czerpie on wiedzy z żadnych

nośników komunikacji o ofercie krakowskich muzeów (por. Rys. 86). Najrzadziej więc bez

wcześniejszego przygotowania informacyjnego konkretną placówkę zwiedzają osoby ze śro-

dowisk wiejskich (niecały 1% wskazań), a najczęściej – goście ze średnich i dużych miast

(około 6%). Można zakładać, że mieszkańcy terenów zurbanizowanych na etapie przygo-

towań podróży do Krakowa w większym odsetku znają już lokalne muzea i nie potrzebują

pozyskiwać dodatkowych informacji na ich temat lub też podejmują decyzję o ich zwie-

dzaniu pod wpływem impulsu wywołanego pobytem w mieście. Z kolei osoby z obszarów

wiejskich i małych miasteczek ze względu na niewielką wiedzę (lub nawet całkowity jej

brak) o krakowskich placówkach muzealnych uzupełniają ją (lub nabywają) jeszcze przed

przyjazdem do Krakowa (stąd minimalny udział odpowiedzi „żadne źródła”).


— 159 —


Rys. 86. Zróżnicowanie niekorzystania z żadnych źródeł informacji o krakowskich muzeach w zależności od wielkości miejsca zamieszkania respondentów


Konkludując rozważania podjęte w tej części pracy, należy stwierdzić, że wiedza o mu-

zeach w Krakowie pochodzi z różnych źródeł, których preferowanie przez respondentów

jest determinowane przez szereg ich cech demograficzno-społecznych, w tym zwłaszcza

przez wielkość miejsca zamieszkania.

7.3. Znaczenie MNK w planowaniu podróży do stolicy Małopolski

Ważną informacją dla miasta i jego władz, szczególnie tych odpowiedzialnych za poli-

tykę turystyczną, jest znaczenie muzeów jako czynnika pobudzającego popyt, stąd kwestia

ta została poruszona w badaniach. Respondentom zadano pytanie, które z muzeów zamie-

rzali zobaczyć, planując przyjazd do Krakowa. Zbiorcze wyniki przedstawia Rysunek 87.

Rezultaty pozwalają stwierdzić, że prawie 1/3 respondentów wskazała Galerię Sztuki Pol-

skiej XIX w. w Sukiennicach jako uwzględniany obiekt. Niemal 1/4 badanych za cel obrała

Gmach Główny Muzeum Narodowego, a 1/5 – Muzeum Książąt Czartoryskich. Tylko nieco

niższy odsetek (o 2 pkt. %) deklarował, że wybrał Dom Jana Matejki. Te cztery muzea były

wyraźnie popularniejsze od innych. Dość zbliżone wyniki uzyskała Kamienica Szołayskich,

Dom Józefa Mehoffera, Ośrodek Kultury Europejskiej „Europeum” i Biblioteka Książąt

Czartoryskich, które to obiekty były wymieniane przez około 10% badanych (pierwszy

z nich), malejąco do około 7% (ostatni). W najmniejszym stopniu motywowały do przy-

jazdu: Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego i Pałac Biskupa Erazma Ciołka, bo tylko

5% zadeklarowało chęć ich odwiedzin pojawiającą się w trakcie projektowania programu

wizyty w stolicy Małopolski. Około 9% respondentów przyznało, że planowało odwie-

dzić inne obiekty, wśród których wymienili: Fabrykę Schindlera, Wawel, Muzeum Lotni-

ctwa, Podziemia Rynku, MCK, Muzeum Sztuki Współczesnej Manghha, Bunkier Sztuki,

Muzeum Etnograficzne, Collegium Maius, Muzeum Farmacji, Muzeum Archeologiczne,

Muzeum Fotografii i synagogi.

— 160 —

Rys. 87. Odsetek respondentów, którzy planując przyjazd do Krakowa, mieli zamiar odwiedzić dane muzeumŹródło: Opracowanie własne.

Jak zawsze przy analizie opinii respondentów niezwykle interesująca jest próba wska-

zania związków z ich cechami demograficzno-społecznymi. Zbadano więc zależności dla

każdego z muzeów odrębnie. Wyniki dla Muzeum im. Emeryka Huttena-Czapskiego przed-

stawia Tabela 57. Rezultaty dowodzą statystycznie istotnej zależności pomiędzy chęcią

odwiedzin tej placówki a sytuacją zawodową respondentów. Szczegółowe relacje zawiera

Rysunek 88.


tym, czy respondent zamierzał zobaczyć Muzeum im. Emeryka Hutten-

-Czapskiego, planując przyjazd do Krakowa a jego cechami demogra-

ficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,35911

Wiek (X2) 0,62594


Kraj (X4) 0,78553






— 161 —


Rys. 88. Odsetek respondentów, którzy zamierzali zobaczyć Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, planując przyjazd do Krakowa w zależności od ich sytuacji zawodowej


Wyniki wskazują, że zamysł odwiedzin Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego

w trakcie wizyty w Krakowie w największym stopniu cechował niepracujących i pracu-

jących fizycznie – przejawiało go po kilkanaście procent z każdej z powyższych pod-

grup. Natomiast nie zamierzał zobaczyć tej placówki nikt z użytkujących gospodarstwa

rolne.

Interesujący jest także związek woli odwiedzin wspomnianego muzeum z sytuacją

materialną ankietowanych (por. Rys. 89). Największą skłonnością charakteryzowali się

bowiem respondenci, których sytuacja finansowa określona była przez nich jako bardzo

zła – ponad 1/3 z nich wyraziła taką deklarację.

Rys. 89. Odsetek respondentów, którzy zamierzali zobaczyć Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, planując przyjazd do Krakowa w zależności od ich sytuacji materialnej


W przypadku Domu Jana Matejki i Jana Mehoffera nie zaznaczyły się statystycznie istot-

ne związki planów ich odwiedzin z cechami demograficzno-społecznymi respondentów.

— 162 —

Zależności można natomiast dostrzec w przypadku Gmachu Głównego Muzeum Na-

rodowego (por. Tab. 58).


tym, czy respondent zamierzał zobaczyć Gmach Główny MNK, planując

przyjazd do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,21936

Wiek (X2) 0,46290


Kraj (X4) 0,11501





Bardzo wyraźny związek wystąpił w przypadku wykształcenia – wraz z jego wzrostem

rosła motywacja do odwiedzin tej placówki MNK (por. Rys. 90).

Rys. 90. Zróżnicowanie odsetka respondentów, którzy zamierzali zobaczyć Gmach Główny Muzeum Narodowego, planując przyjazd do Krakowa w zależności od ich wykształcenia


Rys. 91. Odsetek respondentów, którzy zamierzali zobaczyć Gmach Główny Muzeum Narodowego, planując przyjazd do Krakowa w zależności od wielkości ich miejsca zamieszkania



— 163 —


Otrzymane wyniki wskazują, że zamiar zwiedzania Gmachu Głównego był też wprost

proporcjonalny do wielkości zamieszkiwanego miasta (por. Rys. 91) – prawie 1/3 społecz-

ności największych miast wyrażała taką chęć.

W przypadku zarówno Muzeum Książąt Czartoryskich, jak również Biblioteki ich

imienia oraz Pałacu Biskupa Erazma Ciołka, Galerii Sztuki Polskiej XIX w. w Sukiennicach

i Kamienicy Szołayskich, a także Ośrodka Kultury Europejskiej „Europeum” wystąpił brak

związków planów ich odwiedzin z cechami demograficzno-społecznymi ankietowanych.

Zaznaczyła się natomiast zależność pomiędzy brakiem woli zobaczenia któregokolwiek

z muzeów a cechami demograficzno-społecznymi respondentów takimi jak jego kraj za-

mieszkania i sytuacja materialna (por. Tab. 59).


tym, czy respondent nie zamierzał zobaczyć żadnego muzeum, planując

przyjazd do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,51772

Wiek (X2) 0,20997


Kraj (X4) 0,03791





Rys. 92. Zróżnicowanie odsetka respondentów, którzy nie zamierzali zobaczyć żadnego muzeum, planując przyjazd do Krakowa w zależności od ich kraju pochodzenia


— 164 —

Uzyskane wyniki wskazują, że 80% Czechów, 60% Słowaków i prawie tyle samo Hi-

szpanów nie uwzględniało odwiedzin żadnego muzeum przy planowaniu wizyty w Kra-

kowie (por. Rys. 92).

Wpływ sytuacji materialnej jest dość trudny do zinterpretowania (por. Rys. 93).

Rys. 93. Zróżnicowanie odsetka respondentów, którzy nie zamierzali zobaczyć żadnego muzeum, planując przyjazd do Krakowa, w zależności od ich sytuacji materialnej


Prawie 2/3 badanych o raczej złej sytuacji materialnej nie miało zamiaru odwiedzać

żadnego muzeum, ale także ponad 1/3 osób znajdujących się w bardzo dobrej sytuacji ma-

terialnej nie wyrażała takiej opinii.

7.4. Decyzje o zwiedzaniu placówek Muzeum Narodowego podejmowane podczas pobytu w mieście

Uwzględniając fakt, że nie wszyscy odwiedzający Kraków planują zwiedzanie lokal-

nych muzeów jeszcze przed przyjazdem do miasta i wcześniej poszukują o nich informa-

cji, podczas badań przeprowadzonych na potrzeby niniejszego opracowania respondentom

zadano pytanie: Czy zdarzyło im się podjąć decyzję o wizycie w konkretnym muzeum już

w trakcie pobytu w stolicy Małopolski? Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że niemal

35% ankietowanych zwiedza krakowskie placówki muzealne pod wpływem różnego ro-

dzaju impulsu wywołanego podczas wizyty w mieście (por. Rys. 94).

Rys. 94. Podejmowanie przez respondentów decyzji o wizycie w krakowskich muzeach podczas pobytu w mieścieŹródło: Opracowanie własne.


— 165 —


Analiza z wykorzystaniem testu chi-kwadrat ujawniła, że przy poziomie istotności

0,05 na podejmowanie przez osoby badane decyzji o wizycie w krakowskich placówkach

muzealnych podczas pobytu w mieście wpływa tylko wielkość miejsca ich zamieszkania

(por. Tab. 60).


tym, czy respondentowi zdarzyło się, że decyzję o wizycie w muzeum

podjął już w trakcie pobytu w Krakowie a jego cechami demograficz-

no-społecznymi (Xu)


Płeć (X1) 0,63223

Wiek (X2) 0,35670


Kraj (X4) 0,53849





Zależność ta ma postać następującą: w najmniejszym stopniu tego rodzaju wyborów

dokonują członkowie społeczności wiejskich – około 26% wskazań, a w największym

osoby zamieszkujące duże aglomeracje miejskie – około 43% (por. Rys. 95).

Rys. 95. Zróżnicowanie podejmowania decyzji impulsywnych o wizycie w krakowskich muzeach w zależności od wielkości miejsca zamieszkania respondentów


Niejako potwierdza to wcześniejszą relację pomiędzy niekorzystaniem z żadnych źródeł

informacji o krakowskich muzeach przed przyjazdem do miasta a wielkością miejsca za-

mieszkania respondentów, w ramach której stwierdzono, że najrzadziej bez wcześniejszego

— 166 —

przygotowania informacyjnego konkretną placówkę zwiedzają osoby ze środowisk wiej-

skich, a najczęściej – goście z dużych miast. Skoro zatem ci pierwsi w większym odsetku

posiadają już zgromadzoną przed przyjazdem wiedzę o krakowskiej ofercie muzealnej, to

logicznym jest, że w mniejszym zakresie podejmują decyzje impulsywne o skorzystaniu

z niej. Natomiast odwiedzający z dużych aglomeracji miejskich, przybywając do miasta

bez wcześniejszego przygotowania, tego rodzaju rozstrzygnięć dokonują już na miejscu

w Krakowie.

Placówką Muzeum Narodowego w Krakowie, która posiada największy odsetek wska-

zań (ponad 7%) odnośnie do wizyty w niej bez wcześniejszego planowania, jest Galeria

w Sukiennicach (por. Rys. 96).

Rys. 96. Krakowskie muzea, o zwiedzeniu których respondenci podejmowali decyzje impulsywne podczas pobytu w mieście5


Wynika to przypuszczalnie z już wspomnianej największej rozpoznawalności tej pla-

cówki przez respondentów, a także jej lokalizacji na Rynku Głównym w Krakowie, gdzie

niemal wszyscy odwiedzający wcześniej czy później się udają. A skoro zabytkowy budynek

5 Respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź, stąd nie sumują się one do 100%.


— 167 —


Sukiennic znajduje się w centralnej części tego placu, to trudno go nie zauważyć i do nie-

go nie zaglądnąć. Będąc z kolei w środku, oprócz dwóch rzędów kramów z pamiątkami,

rękodziełem czy biżuterią, nie sposób nie zwiedzić znajdującej się na piętrze (w dawnym

smatruzie) Galerii Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX w.

Relatywnie dużo osób zwiedza bez wcześniejszego planowania także Dom Jana Ma-

tejki (ponad 4% wskazań, prawdopodobnie również ze względu na jego, jak wcześniej

odnotowano, stosunkowo dużą znajomość wśród ankietowanych, jak też z uwagi na jego

położenie przy jednej z najbardziej znanych ulic Krakowa, wyznaczającej początek Drogi

Królewskiej, tj. ulicy Floriańskiej) oraz placówki niebędące oddziałami Muzeum Narodo-

wego w Krakowie (prawie 4% wskazań) takie jak: Podziemia Rynku (jedno z najnowo-

cześniejszych muzeów w Krakowie), Fabryka Schindlera i Stara Synagoga (znane z filmu

Lista Schindlera) należące do Muzeum Historycznego Miasta Krakowa oraz Wawel (jed-

na z największych atrakcji turystycznych Krakowa, wpisana na listę UNESCO), Muzeum

Inżynierii Miejskiej, Muzeum Lotnictwa Polskiego, Muzeum Farmacji i Muzeum Sztuki

Współczesnej Mocak (znajdujące się na terenie Fabryki Schindlera). Niemal taki sam od-

setek osób badanych (prawie 4%) wskazał w odpowiedzi na to pytanie w ankiecie Gmach

Główny Muzeum Narodowego będący, jak wynika z wcześniejszych rozważań, trzecią pod

względem rozpoznawalności placówką w Krakowie.

W najmniejszym stopniu pod wpływem impulsu ankietowani decydują się natomiast

oglądnąć zbiory Biskupa Erazma Ciołka oraz Biblioteki Książąt Czartoryskich (po niecałym

1% wskazań). O ile jednak tę drugą instytucję zna przed przyjazdem do miasta niemal 1/4

respondentów (więc mogą oni wcześniej przygotować się do jej zwiedzania), to pierwszą

– tylko około 1/10 (co świadczy o relatywnie małym zainteresowaniu tym muzeum zarów-

no przed odwiedzeniem Krakowa, jak i w trakcie pobytu).

W badaniu przy pomocy testu chi-kwadrat ujawniono, że przy poziomie istotności 0,05

impulsywne zwiedzanie tylko w przypadku Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego i tzw.

innych placówek jest skorelowane z cechami demograficzno-społecznymi ankietowanych

i to na dodatek jedynie z sytuacją materialną – w odniesieniu do pierwszej placówki – oraz

krajem pochodzenia turysty – w stosunku do drugiej (por. Tab. 61). O korzystaniu z oferty

pozostałych krakowskich muzeów respondenci podejmują decyzje spontaniczne bez wzglę-

du na płeć, wiek, wykształcenie, kraj pochodzenia, wielkość miejsca zamieszkania, sytuację

zawodową czy materialną.

— 168 —


podejmowaniem decyzji impulsowych o zwiedzeniu krakowskich mu-

zeów a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (Xu)

Wyszczegól-

nienie

p

Płeć (X1) Wiek (X

2)

Wykształ-

cenie (X7)

Kraj (X3)

Wielkość

miejsca

zamiesz-

kania (X4)

Sytuacja

zawodowa

(X5)

Sytuacja

materi-

alna (X6)

Muzeum im.

Emeryka Hutten-

-Czapskiego

0,33807 0,65486 0,45799 0,83729 0,07272 0,43367 0,00006

Dom Jana

Matejki0,45298 0,15717 0,41779 0,58946 0,31461 0,73223 0,60335

Dom Józefa

Mehoffera0,16876 0,11029 0,63054 0,40636 0,54141 0,78033 0,08872

Gmach Główny

Muzeum Nar-

odowego

0,49078 0,77662 0,83835 0,86288 0,43762 0,41852 0,96275

Muzeum Książąt

Czartoryskich0,31464 0,28188 0,81668 0,88172 0,05785 0,62714 0,19919

Pałac Biskupa

Erazma Ciołka0,96968 0,29848 0,87449 0,99642 0,08905 0,19898 0,40718

Biblioteka

Książąt Czarto-

ryskich

0,76836 0,74031 0,80863 0,98843 0,60542 0,07484 0,97136

Galeria Sztuki

Polskiej XIX

wieku w Su-

kiennicach

0,57164 0,80517 0,62070 0,09341 0,13160 0,82950 0,61811

Kamienica

Szołayskich

(dawniej Muze-

um Stanisława

Wyspiańskiego)

0,60633 0,35757 0,34980 0,97125 0,16743 0,33495 0,94465

Ośrodek Kultury

Europejskiej

„Europeum”

0,94706 0,91817 0,77114 0,95550 0,59540 0,05607 0,91286

Inne muzeum 0,68263 0,63219 0,71712 0,00065 0,68877 0,25915 0,90470


Jeśli chodzi o relację pomiędzy zwiedzaniem Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskie-

go bez wcześniejszego planowania a statusem finansowym osób badanych, to w najwięk-

szym stopniu tego typu korzystanie z oferty wybierają ankietowani o bardzo złej sytuacji


— 169 —


materialnej – 1/5 wskazań (por. Rys. 97). Z pewnością nie wynika to z niskich cen biletów,

gdyż są one analogiczne jak w pozostałych placówkach (z wyjątkiem Gmachu Głównego,

Sukiennic i Kamienicy Szołayskich, gdzie wstęp kosztuje więcej) [Ceny… 2014]. Można

natomiast sądzić, że osoby przyjeżdżające do miasta, które ze względu na swój zły status

finansowy nie zamierzały zobaczyć zbiorów Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego

i niejednokrotnie w ogóle o nim nie słyszały, w sytuacji, gdy napotkają je na trasie swojej

wędrówki po Krakowie lub ktoś im o nim powie, decydują się jednak je zwiedzić.

Rys. 97. Zróżnicowanie podejmowania decyzji impulsywnych o wizycie w Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego w zależności od sytuacji materialnej respondentów


Rys. 98. Zróżnicowanie podejmowania decyzji impulsywnych o wizycie w placówce nienależącej do Muzeum Narodowego w Krakowie w zależności od kraju pochodzenia respondentów


— 170 —

Z kolei biorąc pod uwagę zależność pomiędzy podejmowaniem spontanicznej decy-

zji o zobaczeniu placówki innej niż będącej oddziałem Muzeum Narodowego w Krako-

wie a krajem zamieszkania respondentów, należy stwierdzić, że w największym stopniu

dokonują tego rodzaju wyborów nasi sąsiedzi Słowacy – 40% wskazań (por. Rys. 98).

Jest to przypuszczalnie spowodowane faktem, że, jak wcześniej zauważono, nie korzy-

stają oni ani z opinii rodziny/znajomych, ani ze stron internetowych jako źródeł infor-

macji o krakowskich placówkach muzealnych, co skutkuje ich spontanicznym wyborem

muzeum podczas wizyty w Krakowie. Ponadto relatywnie dużo Węgrów (ponad 18%),

Amerykanów (ponad 13%) i Brytyjczyków (prawie 12%) decyduje się na zwiedzenie in-

nych niż należące do Muzeum Narodowego placówek bez wcześniejszego planowania.

Goście z tych krajów wprawdzie, jak to wcześniej zaprezentowano, czerpią informacje

o krakowskich muzeach z internetu oraz kierują się radą rodziny i znajomych, ale udział

tych źródeł nie jest wśród nich najwyższy, co pozostawia pole do impulsywnych wybo-

rów. W przeciwieństwie do wymienionych grup narodowych obywatele Szwecji i Francji

w największym odsetku (spośród pozostałych segmentów) biorą pod uwagę opinię innych

i to na niej bazują, podejmując decyzję o zwiedzeniu konkretnej placówki, a nie na spon-

taniczności. Z kolei Hiszpanie, Włosi i Niemcy wprawdzie tylko w niewielkim zakresie

korzystają zarówno z porad rodziny i znajomych, jak i ze stron internetowych muzeów,

ale i tak nie dokonują impulsywnych wyborów. Można zakładać, że goście z tych kra-

jów, podobnie jak Czesi (którzy nie wskazali ani promocji szeptanej, ani internetu, ani

też nie są spontaniczni w decyzjach o zwiedzeniu placówki) czerpią informacje głównie

z powszechnie wykorzystywanych przez wszystkich (bez względu na cechy demogra-

ficzno-społeczne) przewodników. Jeszcze inaczej sprawa wygląda w grupie odwiedza-

jących krajowych – mimo że w największym stopniu korzystają oni ze stron interneto-

wych konkretnych muzeów, to i tak w pewnym zakresie (około 3% wskazań) podejmują

impulsywne decyzje.

Reasumując rozważania ujęte w tej części opracowania, należy zauważyć, że około

1/3 odwiedzających Kraków przy wyborze placówki muzealnej godnej zobaczenia kieruje

się spontanicznością, przy czym odsetek ten jest zróżnicowany w zależności od wielko-

ści miejsca zamieszkania respondentów. Impulsywne decyzje, bez względu na cechy de-

mograficzno-społeczne ankietowanych, w największym stopniu odnoszą się do muzeów

najlepiej rozpoznawalnych, tj. Galerii w Sukiennicach i Domu Matejki. Tylko dokony-

wanie wyboru podczas pobytu w mieście placówek nienależących do Muzeum Narodo-

wego w Krakowie jest istotnie determinowane przez kraj zamieszkania osób badanych,

a Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego – przez sytuację materialną zwiedzają-

cych.


— 171 —


7.5. Mocne i słabe strony oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie

Istotną częścią badań było poznanie opinii respondentów na temat mocnych i słabych

stron krakowskich placówek muzealnych, w tym zwłaszcza należących do MNK. W pierw-

szej kolejności ankietowani zostali zapytani o to, które z muzeów wywarło na nich najlepsze

wrażenie podczas dotychczasowych wizyt w mieście. Zdecydowana większość badanych

(79,01%) niestety nie wypowiedziała się w tym względzie. Pozostałe opinie były zdywer-

syfikowane. Najwięcej wskazań otrzymała Galeria w Sukiennicach (prawie 31% głosów),

Gmach Główny Muzeum Narodowego w Krakowie (ponad 18%) oraz Dom Jana Matejki

(ponad 10%). Powyższe obiekty występowały także w opiniach łącznie z innymi muzeami

(por. Tab. 62), co jeszcze potwierdza ich wysoką ocenę przez turystów.

Tabela 62. Odsetek respondentów, którzy najwyżej ocenili dane muzeum spośród

muzeów w KrakowieMuzeum Ocena

Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach 30,71%

Gmach Główny Muzeum Narodowego 18,11%

Inne 14,17%

Dom Jana Matejki 10,24%

Muzeum Książąt Czartoryskich 6,30%

Kamienica Szołayskich (dawniej Muzeum Stanisława Wyspiańskiego) 4,72%

Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego 3,15%

Biblioteka Książąt Czartoryskich 3,15%

Ośrodek Kultury Europejskiej „Europeum” 2,36%

Dom Józefa Mehoffera 1,57%

Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach i Gmach Główny Muzeum Narodowego 1,57%

Dom Józefa Mehoffera i Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach 0,79%

Fabryka Schindlera 0,79%

Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego i Gmach Główny Muzeum Narodowego 0,79%

Pałac Biskupa Erazma Ciołka 0,79%

Podziemia Rynku 0,79%


Dla dyrekcji muzeów i władz miasta ważną informacją jest także negatywna ocena

poszczególnych placówek. Również w tym aspekcie zdecydowana większość ankietowa-

nych (95,21%) nie wyraziła swojego zdania. W analizie tego typu wyników podstawową

kwestią jest decyzja, jak traktować taki rozkład – jako brak negatywnych opinii czy jako

niechęć do udzielania odpowiedzi. Można założyć, że jest to wypadkowa obu tych czynni-

ków. Jednakże, znając psychologiczną skłonność klientów do dzielenia się złymi opiniami

oraz osobowościową cechę Polaków – upodobanie do narzekania, można przyjąć, że brak

odpowiedzi wynikał w znacznej mierze z braku negatywnych opinii. Te, które zostały wska-

zane, były bardzo nieliczne – największy odsetek dotyczył Ośrodka Kultury Europejskiej

— 172 —

„Europeum” (około 28% wskazań) oraz Domu Jana Matejki (prawie 21%) – por. Tab. 63.

Ten ostatni przykład dowodzi, że obiekt może wywoływać skrajne odczucia, biorąc pod

uwagę, że był również oceniany wysoko.

Tabela 63. Odsetek respondentów, którzy najniżej ocenili dane muzeum spośród

muzeów w KrakowieMuzeum Ocena

Ośrodek Kultury Europejskiej „Europeum” 27,59%

Dom Jana Matejki 20,69%

Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach 17,24%

Muzeum Książąt Czartoryskich 13,79%

Kamienica Szołayskich (dawniej Muzeum Stanisława Wyspiańskiego) 10,34%

Gmach Główny Muzeum Narodowego 3,45%

Biblioteka Książąt Czartoryskich 3,45%

Pałac Biskupa Erazma Ciołka 3,45%


W uwagach na temat Domu Jana Matejki pojawił się głos, że „bogata ekspozycja, ale

słabo opisana”. Natomiast uwagi dotyczące „Europeum” brzmiały: „mało interesująca wy-

stawa, nieczytelne oznaczenia, nieciekawa”.

7.6. Ocena jakości usług oferowanych przez MNK

Jednym z najważniejszych celów badań było uzyskanie opinii na temat jakości po-

szczególnych usług oferowanych przez muzea w Krakowie. Biorąc pod uwagę, że Muzeum

Narodowe i jego oddziały stanowiły większość badanych obiektów, a ponadto na pytanie

o ocenę udzielono 228 odpowiedzi, w tym na inne muzea niż oddziały MNK było tylko 27

wskazań, można uznać, że poniższa ocena to przede wszystkim opinia o MNK.

Rys. 99. Struktura ocen wiedzy przewodników i sposobu jej przekazuŹródło: Opracowanie własne.


— 173 —


W pierwszej kolejności sformułowano pytanie o wiedzę przewodników i sposób jej

przekazu. Prawie 2/3 respondentów nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie, a 15% nie mia-

ło opinii. Prawie 9% twierdziło, że wiedza przewodników jest bardzo dobra, a ponad 11%

– że dobra (por. Rys. 99). Należy więc stwierdzić, że 1/5 badanych uznała wiedzę prze-

wodników w muzeach i sposób jej przekazu za atut obiektów. Tylko około 0,3% oceniło

ją negatywnie.


oceną wiedzy przewodników i sposobu jej przekazu a cechami demo-

graficzno-społecznymi respondentów (Xu)


Płeć (X1) 0,29891

Wiek (X2) 0,03907


Kraj (X4) 0,15187





Badanie zależności powyższej opinii od cech demograficzno-społecznych ankieto-

wanych wykazało związek z ich wiekiem (por. Tab. 64 oraz Tab. 65). Należy zauważyć,

że najwyższe oceny wiedzy przewodników stawiali ludzie młodzi, poniżej osiemnastego

roku życia, oraz ludzie dojrzali, w wieku pomiędzy 35 a 54 lata. Tych ostatnich można uznać

za koneserów, którzy byli w stanie docenić tę wiedzę i jej właściwy przekaz.

Tabela 65. Zróżnicowanie ocen wiedzy przewodników i sposobu jej przekazu w za-

leżności od wieku respondentów

Wiek

Ocena wiedzy przewodników

Trudno powiedzieć

Bardzo źle Źle Przeciętnie DobrzeBardzo dobrze

18 lat i mniej 14,29% 0,00% 0,00% 14,29% 42,86% 28,57%

19–24 lata 47,06% 0,00% 0,00% 7,35% 26,47% 19,12%

25–34 lata 43,75% 0,00% 2,08% 0,00% 35,42% 18,75%

35–44 lata 42,86% 0,00% 0,00% 3,57% 21,43% 32,14%

45–54 lata 45,45% 0,00% 0,00% 6,06% 15,15% 33,33%

55–64 lata 18,18% 0,00% 0,00% 9,09% 45,45% 27,27%

65 lat i więcej 41,67% 8,33% 0,00% 8,33% 33,33% 8,33%


— 174 —

Jeszcze lepiej zostało ocenione zachowanie przewodników (por. Rys. 100). Prawie 12%

respondentów wskazało noty bardzo dobre, a jeszcze wyższy odsetek (o 1 pkt. %) – dobre.

Prawie nie było negatywnych ocen (poniżej 0,2% wskazań). Około 1,5% badanych uzna-

ło, że można zachowanie przewodników uznać za przeciętne. Analogicznie wysoki, jak

w poprzednim przypadku, odsetek badanych nie udzielił odpowiedzi na to pytanie.

Rys. 100. Struktura ocen zachowania przewodników w muzeachŹródło: Opracowanie własne.

Zmienną, która ponownie wpływała na zróżnicowanie ocen zachowania przewodników

był wiek (por. Tab. 66 oraz Tab. 67).


oceną zachowania przewodników a cechami demograficzno-społeczny-

mi respondentów (Xu)


Płeć (X1) 0,58257

Wiek (X2) 0,04664


Kraj (X4) 0,30832





Najlepiej oceniały go osoby nieletnie – prawie 43% z nich uznało zachowanie przewod-

ników za bardzo dobre; podobnie respondenci w wieku 35–54 lat, spośród których ponad


— 175 —


1/3 określała je jako dobre. Połowa starszych osób (ponad 65 lat) nie miała zdania w tej

kwestii, ale jako jedyna subzbiorowość wyrazili oni zdanie, że zachowanie przewodników

można uznać za bardzo złe (ponad 8%).

Tabela 67. Zróżnicowanie ocen zachowania przewodników w zależności od wieku

respondentów

Wiek

Ocena zachowania przewodników

Trudno powiedzieć


18 lat i mniej 14,29% 0,00% b.d. 14,29% 28,57% 42,86%

19–24 lata 33,82% 0,00% b.d. 2,94% 35,29% 27,94%

25–34 lata 33,33% 0,00% b.d. 6,25% 27,08% 33,33%

35–44 lata 32,14% 0,00% b.d. 0,00% 28,57% 39,29%

45–54 lata 33,33% 0,00% b.d. 0,00% 30,30% 36,36%

55–64 lata 18,18% 0,00% b.d. 6,06% 51,52% 24,24%

65 lat i więcej 50,00% 8,33% b.d. 8,33% 25,00% 8,33%


Pracę pozostałego personelu muzeów oceniono w sposób zbliżony do poprzednich

opinii (por. Rys. 101).

Rys. 101. Struktura ocen pracy pozostałego personelu muzeówŹródło: Opracowanie własne.

Prawie 1/3 badanych sformułowała ocenę dobrą, przy czym ponad 14% wystawiło notę

bardzo dobrą. Analogicznie jak w poprzednich pytaniach ponad 60% nie wypowiedziało

się w tej sprawie, a około 3% nie miało wyrobionej opinii na ten temat. Ocen złych również

było bardzo niewiele (około 3%).

W przypadku oceny pracy pozostałego personelu czynnikiem różnicującym opinie była

sytuacja zawodowa ankietowanych (por. Tab. 68 oraz Tab. 69).

— 176 —


oceną pracy pozostałego personelu muzeum a cechami demograficzno-

-społecznymi respondentów (Xu)


Płeć (X1) 0,56255

Wiek (X2) 0,25125


Kraj (X4) 0,99643





Najmniej hojni w przydzielaniu ocen bardzo dobrych byli pracujący na własny ra-

chunek, z których mniej niż 1/4 wyrażała taką opinię, podczas gdy w pozostałych gru-

pach było to od 1/3 (uczący się) do ponad 40% członków grupy (brak deklaracji w tym

względzie osób użytkujących gospodarstwo rolne pozwolił na pominięcie tej kategorii

na rysunku). Generalnie pracujący (umysłowo i fizycznie) i uczący się wyrażali się po-

zytywnie (bardzo dobrze i dobrze) o pracy pozostałego personelu. Najbardziej zróżnico-

wane zdanie posiadali pracujący na własny rachunek, gdzie rozkład odpowiedzi był dość

równomierny.

Tabela 69. Zróżnicowanie ocen pracy pozostałego personelu muzeów w zależności

od sytuacji zawodowej respondentów

Zawód

Ocena pozostałego personelu muzeów

Trudno powiedzieć

Bardzo źle

Źle Przeciętnie DobrzeBardzo dobrze

Pracujący umysłowo 6,73% b.d. 0,00% 4,81% 48,08% 40,38%

Pracujący fizycznie 0,00% b.d. 0,00% 0,00% 57,89% 42,11%

Pracujący na własny rachunek 27,78% b.d. 0,00% 27,78% 22,22% 22,22%

Student/Uczeń 4,76% b.d. 1,59% 9,52% 50,79% 33,33%

Niepracujący z innych powodów 12,00% b.d. 0,00% 8,00% 36,00% 44,00%


Wysoko był również oceniony sposób prezentacji eksponatów w muzeach

(por. Tab. 70). Prawie 1/4 respondentów przyznała mu notę bardzo dobrą, a co dziewią-

ty określił go jako dobry. Opinię negatywną wyraziło mniej niż 1% badanych. Około 2%

uznało, że prezentacja eksponatów jest przeciętna.


— 177 —


Tabela 70. Struktura ocen sposobu prezentacji eksponatów w muzeach

Zawód

Ocena spososbu prezentacji eksponatów

Trudno powiedzieć

Bardzo źle

Źle Przeciętnie DobrzeBardzo dobrze

Pracujący umysłowo 6,73% b.d. 0,00% 4,81% 48,08% 40,38%

Pracujący fizycznie 0,00% b.d. 0,00% 0,00% 57,89% 42,11%

Pracujący na własny rachunek 27,78% b.d. 0,00% 27,78% 22,22% 22,22%

Student/Uczeń 4,76% b.d. 1,59% 9,52% 50,79% 33,33%

Niepracujący z innych powodów 12,00% b.d. 0,00% 8,00% 36,00% 44,00%


Nie zaznaczyły się statystycznie istotne związki opinii o ekspozycji z cechami demo-

graficzno-społecznymi respondentów.

Poproszono również o ocenę systemu informacji ułatwiających lokalizację poszcze-

gólnych dzieł. W tym aspekcie oceny były nieco niższe (por. Rys. 102). Noty pozytywne

w sumie przyznało 30% badanych, z tym że o 2% większy był odsetek osób, które uzna-

wały, że jest on dobry niż bardzo dobry. Około 5% określiło informacje jako przeciętne.

Złe opinie wyraziło 0,5% ankietowanych.

Rys. 102. Struktura ocen informacji ułatwiających lokalizację poszczególnych dziełŹródło: Opracowanie własne.

Opinie o systemie informacji różnicowała płeć badanych (por. Tab. 71 oraz Tab. 72).

Noty bardzo dobre przyznawane były przez podobną liczbę mężczyzn i kobiet, natomiast

kobiety były bardziej skore do wystawienia dobrej oceny (prawie połowa), podczas gdy

— 178 —

takie opinie podzielał niższy o 11% odsetek mężczyzn. O podobną wielkość był natomiast

wyższy odsetek mężczyzn uznających informacje za przeciętne.


dzy oceną informacji ułatwiających lokalizację poszczególnych dzieł

a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (Xu)


Płeć (X1) 0,01393

Wiek (X2) 0,49896


Kraj (X4) 0,51757





Tabela 72. Zróżnicowanie ocen informacji ułatwiających lokalizację poszczegól-

nych dzieł w zależności od płci respondentów

Płeć

Ocena informacji ułatwiających lokalizację poszczególnych dzieł

Trudno powiedzieć


Kobieta 5,19% b.d. 0,00% 8,89% 47,41% 38,52%

Mężczyzna 2,13% b.d. 3,19% 20,21% 36,17% 38,30%


Opis eksponatów także został pozytywnie oceniony przez 32% respondentów i rozkład

między opinie dobre i bardzo dobre był niemal równomierny (por. Rys. 103). Poniżej 1%

badanych uważało go za zły, a około 1% było w tej kwestii niezdecydowanych.

Rys. 103. Struktura ocen opisu eksponatówŹródło: Opracowanie własne.


— 179 —


Na zróżnicowanie ocen opisu eksponatów miała wpływ sytuacja materialna

(por. Tab. 73 oraz Tab. 74). Respondenci charakteryzujący się przeciętnym, dobrym i bardzo

dobrym statusem finansowym wyrażali niemal takie same opinie – w prawie 80% pozy-

tywne. Natomiast bardzo krytyczni byli badani deklarujący raczej złą sytuację materialną,

bowiem połowa z nich uznała opis eksponatów za bardzo zły. Około 2/3 osób o bardzo

złym statusie finansowym twierdziło natomiast, że opis ten jest przeciętny; pozostała część

uznała go za dobry.


oceną opisu eksponatów a cechami demograficzno-społecznymi respon-

dentów (Xu)


Płeć (X1) 0,29518

Wiek (X2) 0,87138


Kraj (X4) 0,99910





Tabela 74. Zróżnicowanie ocen opisu eksponatów w zależności od sytuacji mate-

rialnej respondentów

Ocena sytuacji materialnej

Ocena opisu eksponatów

Trudno powiedzieć


Bardzo dobra 2,44% 0,00% 2,44% 12,20% 41,46% 41,46%

Dość dobra 3,09% 0,00% 2,06% 11,34% 42,27% 41,24%

Przeciętna 4,65% 0,00% 0,00% 8,14% 44,19% 43,02%

Raczej zła 0,00% 50,00% 0,00% 0,00% 50,00% 0,00%

Bardzo zła 0,00% 0,00% 0,00% 66,67% 33,33% 0,00%


Ocenie poddano także zagospodarowanie terenu muzeów. Co piąty respondent uznał,

że jest ono bardzo dobre, a co siódmy, że dobre (por. Rys. 104). Tradycyjnie prawie 2/3

badanych nie wypowiedziało się w tej kwestii. Nie zaznaczył się statystycznie istotny

wpływ cech demograficzno-społecznych ankietowanych na ocenę zagospodarowania

terenów muzeów.

— 180 —

Rys. 104. Struktura ocen zagospodarowania terenów muzeówŹródło: Opracowanie własne.

Nieco niżej niż wcześniejsze elementy produktu muzealnego ocenione zostały dodat-

kowe atrakcje muzeów. Tylko 1/4 badanych uważała bowiem, że należy im dać pozytyw-

ną notę. W dodatku rozkład między bardzo dobre i dobre opinie był niemal równomierny

(por. Rys. 105).

Rys. 105. Struktura ocen dodatkowych atrakcji muzeówŹródło: Opracowanie własne.

Na zróżnicowanie oceny dodatkowych atrakcji muzeów miał wpływ wiek (por. Tab. 75

oraz Tab. 76). Najbardziej krytyczne były osoby w wieku 19–24 lata, a więc studenckim

– tylko połowa z nich miała pozytywne opinie o dodatkowych atrakcjach, a prawie 15%

oceniło je jako złe. Bardzo złe oceny nie wystąpiły w żadnej grupie. Najwyższe noty do-

datkowym atrakcjom przyznawali respondenci w wieku 45–54 lata oraz najstarsi – połowa

z nich uznawała je za bardzo dobre.


— 181 —



dzy oceną dodatkowych atrakcji muzeów a cechami demograficzno-

-społecznymi respondentów (Xu)


Płeć (X1) 0,33457

Wiek (X2) 0,00310


Kraj (X4) 0,67503





Tabela 76. Zróżnicowanie ocen dodatkowych atrakcji muzeów w zależności od wie-

ku respondentów

Wiek

Ocena dodatkowych atrakcji muzeów

Trudno powiedzieć


18 lat i mniej 0,00% b.d. 14,29% 28,57% 42,86% 14,29%

19–24 lata 32,35% b.d. 0,00% 16,18% 33,82% 17,65%

25–34 lata 18,75% b.d. 4,17% 14,58% 25,00% 37,50%

35–44 lata 0,00% b.d. 0,00% 14,29% 42,86% 42,86%

45–54 lata 21,21% b.d. 0,00% 3,03% 24,24% 51,52%

55–64 lata 18,18% b.d. 3,03% 6,06% 48,48% 24,24%

65 lat i więcej 8,33% b.d. 0,00% 8,33% 33,33% 50,00%


Rys. 106. Struktura ocen otoczenia budynków muzeówŹródło: Opracowanie własne.

— 182 —

W zbliżony sposób jak poprzednie elementy oceniono otoczenie budynków muzeów

(por. Rys. 106). Pozytywna opinia cechowała 29% badanych, w tym 17% wyrażało się na-

wet bardzo dobrze w tej kwestii. Jednakże ponad 2,5% przyznało noty złe. Natomiast nie

zaznaczyły się statystycznie istotne zależności między oceną otoczenia budynku a cechami

demograficzno-społecznymi badanych.

Architektura budynków muzeów uzyskała pozytywne oceny respondentów

(por. Rys. 107). Co piąty ankietowany uważał, że jest ona bardzo interesująca, a 14%

określiło ją jako dobrą. Tylko 2% zbiorowości uznało ją za przeciętną. Około 1% nie miało

opinii i tyleż samo wypowiedziało się o architekturze budynku negatywnie.

Rys. 107. Struktura ocen architektury budynków muzeówŹródło: Opracowanie własne.


oceną architektury budynków muzeów a cechami demograficzno-spo-

łecznymi respondentów (Xu)


Płeć (X1) 0,30041

Wiek (X2) 0,04408


Kraj (X4) 0,71161





Na ocenę miał wpływ wiek, czego dowodzą wyniki, które prezentuje Tabela 77 oraz

Tabela 78. Bardzo dobrze oceniali architekturę najmłodsi (poniżej osiemnastego roku

życia) oraz osoby w wieku 45–54 lata – prawie 3/4 ankietowanych z obu grup wyraziło


— 183 —


taką opinię. Należy też podkreślić, że w zbiorowości najmłodszych w ogóle nie pojawiły

się opinie inne niż pozytywne. Najbardziej krytyczni byli natomiast najstarsi – ocena ponad

8% z nich była bardzo zła. Analogiczny odsetek wśród seniorów nie miał sprecyzowanego

zdania na ten temat.

Tabela 78. Zróżnicowanie ocen architektury budynków muzeów w zależności od

wieku respondentów

Wiek

Ocena architektury budynków muzeów

Trudno powiedzieć


18 lat i mniej 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 28,57% 71,43%

19–24 lata 0,00% 0,00% 1,47% 10,29% 38,24% 50,00%

25–34 lata 4,17% 0,00% 4,17% 4,17% 35,42% 52,08%

35–44 lata 3,57% 0,00% 0,00% 0,00% 46,43% 50,00%

45–54 lata 0,00% 0,00% 3,03% 0,00% 24,24% 72,73%

55–64 lata 3,03% 0,00% 0,00% 3,03% 45,45% 48,48%

65 lat i więcej 8,33% 8,33% 0,00% 16,67% 33,33% 33,33%


Ostatni aspekt, który poddano badaniom, to nieco prozaiczna, ale wpływająca na po-

strzeganie całości obiektu infrastruktura higieniczna (por. Rys. 108). Należy zauważyć,

że opinie w tej kwestii były nieco gorsze niż poprzednie – niemniej jednak ponad 1/4 bada-

nych oceniła ten element placówek muzealnych pozytywnie, przy czym prawie 12% bardzo

dobrze, a 14% dobrze. Ponad 4% uznało go za przeciętny, a prawie 7% nie miało w tym

względzie zdania, co może wynikać z faktu, że z bazy tej nie korzystało. Ogólnie wyniki

są dobre, bo oceny złe wystawiło tylko nieco ponad 1% badanej zbiorowości.

Rys. 108. Struktura ocen infrastruktury higienicznej w muzeachŹródło: Opracowanie własne.

— 184 —

Cechy demograficzno-społeczne nie różnicowały znacząco, w sposób statystycznie

istotny, opinii respondentów w tym względzie.

Dla uzyskania całościowego obrazu oceny muzeów przez badanych obliczono śred-

nie oceny poszczególnych elementów. W pytaniu kwestionariusza znajdowała się kafeteria

odpowiedzi: „bardzo źle”, „źle”, „przeciętnie”, „dobrze” i „bardzo dobrze” (odpowiedzi

„trudno powiedzieć” pominięto). Wariantom tym przyporządkowano wagi (odpowiednio

od 1 do 5) i obliczono średnią ważoną. Na podstawie tej ostatniej należy stwierdzić, że kra-

kowskie muzea zostały wysoko ocenione przez badanych – wszystkie oceny przekraczały 4

(w 5-stopniowej skali). Poza tym trzeba także podkreślić, że oceny nie są bardzo zróżnico-

wane (por. Rys. 109). Najwyżej zostały ocenione trzy elementy o charakterze materialnym:

zagospodarowanie terenu muzeów, sposób prezentacji eksponatów i architektura obiektów.

Na kolejnych miejscach uplasowały się zasoby ludzkie: zachowanie przewodników, praca

pozostałego personelu muzeów, opis eksponatów (w rozumieniu kompetencji jego przygo-

towania), wreszcie wiedza przewodników i sposób jej przekazu. Najniższe oceny uzyska-

ły: infrastruktura higieniczna, otoczenie budynków i dodatkowe atrakcje. Można sądzić,

że niższe oceny związane były z faktem niekorzystania z nich przez respondentów, stąd

trudności z wypowiedzią na ich temat.

Rys. 109. Zestawienie średnich ocen (średnia arytmetyczna) poszczególnych składowych produktu muzealnegoŹródło: Opracowanie własne.


— 185 —


Wyniki analiz zestawione w tabeli i na rysunku (por. Tab. 79 i Rys. 110) dowodzą,

że największe zróżnicowanie opinii miało miejsce w przypadku wiedzy i zachowania

przewodników, prezentacji i opisu eksponatów, architektury i otoczenia budynków oraz

infrastruktury higienicznej. Respondenci najzgodniejsi byli w zakresie oceny zagospoda-

rowania terenu muzeów.

Tabela 79. Średnia ocena poszczególnych elementów produktu muzealnego

Zmienna Średnia Mediana SumaOdchylenie

standardowe

Wiedza przewodników i sposób jej przekazu 4,26 4 584 0,72

Zachowanie przewodników 4,37 4 686 0,65

Praca pozostałego personelu muzeów 4,31 4 910 0,64

Sposób prezentacji eksponatów 4,49 5 1019 0,75

Informacje ułatwiające lokalizację poszczególnych dzieł 4,23 4 931 0,74

Opis eksponatów 4,27 4 944 0,75

Zagospodarowanie terenów muzeów 4,53 5 988 0,59

Dodatkowe atrakcje muzeów 4,21 4 774 0,78

Otoczenie budynków muzeów 4,18 4 912 0,99

Architektura budynków muzeów 4,44 5 995 0,72

Infrastruktura higieniczna 4,15 4 784 0,85


Rys. 110. Podsumowanie zróżnicowania ocen badanych elementów produktu muzealnegoŹródło: Opracowanie własne.

Podsumowując, niechęć turystów do udziału w badaniach jest silna. Powoduje ona, że

nawet ci, którzy zgodzili się w nich uczestniczyć, nie odpowiadają na wszystkie pytania,

— 186 —

zwłaszcza te bardziej rozbudowane. W przypadku pytań o ocenę jakości poszczególnych

składowych oferty muzealnej skutkiem była niewielka liczba udzielonych odpowiedzi, wo-

bec tego do wyników należy podejść z pewną ostrożnością.

Konkludując przeprowadzone analizy, należy podkreślić pozytywną ocenę poszcze-

gólnych składowych krakowskich muzeów (w tym zwłaszcza Muzeum Narodowego),

co może być powodem satysfakcji ich dyrekcji.

Odnosząc powyższe rezultaty do wyników badań przeprowadzonych w 2011 r. w kra-

kowskich placówkach muzealnych metodą Mystery Shopping [Kruczek 2012], można za-

uważyć, że obecne są nieco wyższe niż te uzyskane 3 lata wcześniej. Wszystkie średnie

kształtują się bowiem powyżej poziomu 4, czego nie osiągnięto w badaniach poprzednich.

Niemniej jednak, uwzględniając różne techniki badawcze i przyjętą inną dezagregację pro-

duktu muzealnego, trzeba stwierdzić, że wyniki te nie mogą być bezpośrednio porówny-

wane ze sobą. Z drugiej strony, biorąc pod uwagę zróżnicowanie opinii w poszczególnych

latach, to mimo różnych badanych podmiotów (turyści versus audytorzy) pozytywnie na-

straja choćby fakt, że w 2014 r. sposób prezentacji eksponatów miał drugą w kolejności

wysokość oceny, podczas gdy w 2011 r. opinia o tym elemencie produktu muzealnego

była zdecydowanie gorsza. Obecnie najniższe oceny uzyskały infrastruktura higieniczna,

otoczenie budynku i dodatkowe atrakcje, a więc elementy o mniejszym ciężarze gatunko-

wym w percepcji oferty muzealnej. W badaniach z 2011 r. składniki te miały natomiast re-

latywnie dobre opinie. Uprawnionym wydaje się zatem wniosek, że w przeciągu tych kilku

lat zaszły zmiany polegające na świadomym i przynoszącym lepsze rezultaty zarządzaniu

krakowskimi muzeami.


— 187 —


PODSUMOWANIE

Turystyka staje się obecnie coraz bardziej istotną częścią gospodarki. Uaktywnia ona

bowiem szereg przemian o charakterze społecznym, kulturowym i gospodarczym, jest

ważnym źródłem dochodów miejscowej ludności [Influence… 2014], wpływa na standard

i jakość życia, rozwój obszarów recepcji [Seweryn 2010, s. 251–253] oraz zmianę ich

rynkowego wizerunku [Lee, Lee i Lee 2005, s. 839–858]. Nic zatem dziwnego, że wiele

krajów, regionów i miast stara się pozyskać i utrzymać jak największą liczbę odwiedzają-

cych, realizując cele ich podróży oraz gusty, preferencje i upodobania odnośnie do sposo-

bu spędzania czasu w miejscu docelowym. Jest to zadanie o tyle trudne do zrealizowania,

że w wyniku zmieniających się potrzeb współczesnego człowieka powstają coraz to nowe

motywy podejmowania podróży turystycznych. Kwerenda literatury przedmiotu daje jednak

podstawy do wnioskowania, że wśród wciąż poszerzającego się wachlarza celów wyjaz-

dów chęć obcowania z szeroko rozumianą kulturą (zarówno tą wysoką, jak i popularną) nie

tylko, że występowała niemal od samego zarania dziejów turystyki, ale także nabiera dziś

coraz większego znaczenia. Motyw ten przyczynia się tym samym do rozwoju tzw. tury-

styki kulturowej i uznania jej za jeden z najważniejszych segmentów ruchu turystycznego

na świecie. Szacuje się, że około 70% globalnych przychodów przemysłu turystycznego

pochodzi właśnie z tego rodzaju turystyki [Jędrysiak 2008, s. 23]. Wykazuje ona ponadto

stałą tendencję rozwojową tak pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Turystyka

kulturowa wchodzi bowiem w rozliczne interakcje z innymi rodzajami i formami turystyki,

zmieniają się jej motywy, a przez to powstają coraz to nowsze i bardziej specjalistyczne jej

formy takie jak m.in.: turystyka archeologiczna, etnograficzna, historyczna, poprzemysło-

wa, sentymentalna, eventowa, kulinarna, biograficzna, literacka czy będąca przedmiotem

szczególnego zainteresowania w niniejszej pracy turystyka muzealna.

Muzea zaspokajają szereg potrzeb człowieka (w tym, a nawet przede wszystkim odwie-

dzającego daną miejscowość turysty [Oferta muzealna… 2013, s. 63–64]), wśród których

wymienia się m.in.: dostarczenie wrażeń estetycznych, pogłębienie wiedzy na dany temat

czy wartościowe spędzenie czasu wolnego [Combs 1999, s. 188–197]. Pekarik, Doering

i Karns [1999, s. 152–173] twierdzą, że doświadczenia zwiedzających muzea mogą być

sklasyfikowane w cztery kategorie: doświadczenia przedmiotów (np. zobaczenie rzadkich

eksponatów), doświadczenia poznawcze (np. zdobywanie informacji), doświadczenia re-

fleksyjne (np. wyobrażenie sobie dawnych czasów) i doświadczenia społeczne (np. spę-

dzenie czasu z przyjaciółmi). Obecnie coraz częściej placówki muzealne nie stanowią już

— 188 —

„sanktuariów kultury”, w których niczego nie można dotknąć i bezpośrednio doświadczyć,

a w których należy tylko „z namaszczeniem” podziwiać eksponaty. Multimedialny cha-

rakter ekspozycji, zapewnianie wysokiego stopnia interaktywności na zasadzie hands-on

(dzięki czemu zwiedzanie przeradza się w inspirujące przeżycie, w wyjątkową, nacecho-

waną emocjami zabawę) czy udostępnianie zbiorów w sieci, to praktyki stosowane przez

coraz większą część muzeów. Realizują one tym samym popularne współcześnie hasło tzw.

„nowej” turystyki w postaci 3E (ang. education, entertainment, excitement). Nic zatem za-

skakującego, że turystyka muzealna, będąca formą tzw. kultury wysokiej, zyskuje współ-

cześnie szerokie grono odbiorców.

Turystyka kulturowa, w tym muzealna, uprawiana jest zwłaszcza w Europie będącej

kolebką światowej kultury. Wśród wielu miast na tym kontynencie z bogactwa walorów

dziedzictwa kulturowego słynie m.in. Kraków – dawna stolica Polski, miejsce koronacyjne

i nekropolia królów. Przeprowadzona na potrzeby niniejszej pracy analiza potencjału mu-

zealnego Krakowa pozwala stwierdzić, że w 2013 r. w mieście funkcjonowało 50 placówek

i oddziałów muzealnych, które udostępniały zwiedzającym ponad 3 mln muzealiów. Wśród

najważniejszych należy wymienić: Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu oraz liczne oddziały

Muzeum Narodowego w Krakowie i Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Prezentują

one bardzo zróżnicowaną ofertę – dominują zbiory historyczne i artystyczne, ale wystę-

pują także kolekcje archeologiczne, etnograficzne, przyrodnicze, biograficzne, techniczne

i specjalistyczne. W ostatnich latach propozycja muzealna Krakowa uległa wzbogaceniu,

a to dzięki modernizacji niektórych tradycyjnych placówek (m.in. Sukiennic i Muzeum

Emeryka Hutten-Czapskiego należących do Muzeum Narodowego w Krakowie), a także

utworzeniu nowych, takich jak: Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK (w dawnej fabryce

Oskara Schindlera na Zabłociu) czy „Europeum” (oddział Muzeum Narodowego prezen-

tujący sztukę europejską). Nie bez przyczyny Kraków nazywany jest więc miastem muze-

ów. Stanowią one jednocześnie ważną atrakcję turystyczną stolicy Małopolski – w 2013 r.

zwiedziło je ponad 3,8 mln osób, w tym najwięcej Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu

(ponad 1 mln) i oddziały Muzeum Narodowego w Krakowie (ponad 0,5 mln).

Biorąc powyższe pod uwagę, oczywistym wydaje się fakt, że rokrocznie miasto odwie-

dza coraz większa liczba gości tak z kraju, jak i z zagranicy. Przyjazdy do Krakowa mają

charakter poznawczy (zwiedzanie), religijny, wypoczynkowy, rozrywkowy, towarzyski (od-

wiedziny krewnych i znajomych), edukacyjny, biznesowy i zakupowy. Na podstawie badań

ruchu turystycznego, prowadzonych w latach 2009–2013 na zlecenie Urzędu Miasta,

pod nadzorem Małopolskiej Organizacji Turystycznej, wnioskuje się, że spośród wy-

mienionych motywów od lat dominuje zwiedzanie – średnio około 1/3 odwiedzających

przyjeżdża do Krakowa głównie po to, aby zobaczyć miejscowe zabytki oraz dzieła sztuki

zgromadzone w muzeach, galeriach i na wystawach, a 58% wskazuje ten cel jako jeden

Podsumowanie

— 189 —


z wielu motywów przyjazdu do miasta (obok wypoczynku, realizacji hobby, uczestnictwa

w kulturze czy rozrywki).

Szereg wniosków sformułowanych na podstawie przywołanego wyżej sondażu po-

twierdzają zestawione i poddane krytycznej analizie wyniki badania przeprowadzonego na

potrzeby niniejszego opracowania wśród 605 osób przyjeżdżających do Krakowa w sierpniu

i wrześniu 2014 r. Jednocześnie pozwalają one na nowe ustalenia, przydatne w tworzeniu

strategii rozwoju turystyki muzealnej.

Jeśli chodzi o profil demograficzno-społeczny przeciętnego ankietowanego w 2014 r.,

to była to kobieta, w wieku od 19 do 34 lat, o wyższym lub średnim wykształceniu, pra-

cująca umysłowo lub ucząca się (studentka), pochodząca z mniejszego miasta (do 100 tys.

mieszkańców), o przeciętnej lub dość dobrej sytuacji materialnej.

Specyfika zachowań rynkowych turystów przybyłych do Krakowa w 2014 r. pozwala

wnioskować, że podczas przeprowadzania sondażu tylko około 29% badanych było w mie-

ście po raz pierwszy, choć wśród seniorów i obcokrajowców udział tej odpowiedzi był zde-

cydowanie wyższy (w grupie osób powyżej 64. roku życia wynosił on 57,5%, a spośród

cudzoziemców najbardziej wyróżniali się Słowacy – aż 80% wskazań na pierwszą wizytę

w Krakowie).

Pobyt respondentów w stolicy Małopolski trwał najczęściej 2–4 dni (ponad 48% wska-

zań). Tylko w grupie dzieci odnotowano większy udział pobytów jednodniowych (około

39%), a wśród Czechów i Hiszpanów – wizyt dłuższych (goście z Czech – około tygodnia

40%, a z Hiszpanii – ponad 14 dni niemal 43%).

Ankietowanym w przyjeździe do Krakowa w największym stopniu towarzyszyła rodzi-

na (ponad 27% wskazań), przy czym dzieci (do 18 lat), goście z USA i osoby o wykształceniu

gimnazjalnym częściej odwiedzały miasto z grupą zorganizowaną (odpowiednio około 39%,

33% i 40%), a młodzież (19–34 lata), Włosi, Węgrzy, Słowacy i Niemcy, uczniowie/studenci

oraz osoby legitymujące się wykształceniem podstawowym – ze znajomymi (odpowiednio

około 30%, 67%, 64%, 60% i 34%, 29% oraz 100%). Warto też uwypuklić, że Szwedzi,

użytkujący gospodarstwa rolne i respondenci o wykształceniu zasadniczym zawodowym

najbardziej preferowali wizytę w mieście z osobą towarzyszącą (odpowiednio 60%, 50%

i prawie 26%), a odwiedzający z Czech – przyjazd w pojedynkę (40%).

Badani przybyli do Krakowa z reguły samochodem (około 29% wskazań), choć udział

autobusu kursowego był niewiele mniejszy (około 27%). Wyróżniały się w tym względzie

zarówno dzieci (do 18 lat), osoby legitymujące się wykształceniem gimnazjalnym oraz go-

ście z Węgier, którzy w największym odsetku podróżowali autokarem (odpowiednio około

34%, 37% oraz 36%), jak też obywatele Włoch, Francji, Wielkiej Brytanii i Niemiec oraz

niepracujący z innych powodów niż edukacja, wśród których dominował samolot tanich

linii lotniczych (odpowiednio około 67%, 56%, 56% i 32% oraz 23%), a ponadto Szwedzi

— 190 —

i Amerykanie, którzy do Krakowa dotarli przede wszystkim pociągiem (odpowiednio 40%

i 27% wskazań).

Zakwaterowania respondenci szukali głównie w hotelu oraz u rodziny i znajomych (po

około 26% wskazań). Pierwszy rodzaj obiektu wybierali zwłaszcza seniorzy (osoby powyżej

64 lat – 63%), goście z USA, Węgier, Niemiec i Szwecji (odpowiednio około 67%, 64%,

61% i 60%), mieszkańcy dużych miast (37%), niepracujący z innych powodów niż edukacja

(43%), o bardzo dobrej sytuacji materialnej (41%). Natomiast z gościnności rodziny/zna-

jomych korzystała szczególnie młodzież (19–24 lata – około 31%), osoby z Polski (33%),

z mniejszych miast (do 100 tys. mieszkańców – 28%), użytkujący gospodarstwa rolne (50%),

o bardzo złym lub raczej złym statusie finansowym (odpowiednio 60% i 40%). Odmienne

preferencje mieli tylko Włosi i Słowacy (którzy nocowali głównie w hostelach – odpo-

wiednio 33% i 40%), Czesi (wybierający przede wszystkim pensjonaty – 40%) oraz dzieci

(do 18 lat), o gimnazjalnym wykształceniu, które w największym odsetku (odpowiednio

42% i 40%) w ogóle nie spędzały nocy w Krakowie.

Ankietowani wydawali średnio na pobyt w stolicy Małopolski do 100 zł dziennie

(w sumie około 63% wskazań), przy czym kwota ta wzrastała wraz z: wiekiem (w rezulta-

cie aż 70% seniorów – osób powyżej 64 lat – przeznaczało na wizytę w mieście więcej niż

100 zł dziennie), wielkością miejsca zamieszkania (54% mieszkańców dużych aglomeracji

wydawało powyżej 100 zł dziennie) i sytuacją materialną respondentów (63% badanych

deklarujących swój bardzo dobry status finansowy wydatkowało powyżej 100 zł dzien-

nie). Najniższe sumy (do 50 zł dziennie) wydawali użytkujący gospodarstwa rolne (67%

wskazań) oraz osoby o podstawowym i gimnazjalnym wykształceniu (odpowiednio 100%

i 60%), natomiast najwyższe (powyżej 200 zł dziennie) – niepracujący z innych powodów

niż edukacja (23%) i badani po studiach (25%).

Ponad 9 na 10 osób wyraziło chęć ponownego przyjazdu do stolicy Małopolski, przy

czym blisko 65% z nich zapowiedziało to z pełnym przekonaniem. Zauważono jedno-

cześnie imponujący wskaźnik rekomendacji – około 98% ankietowanych zadeklarowało,

że będzie polecało swojej rodzinie/przyjaciołom/znajomym Kraków jako miejsce warte

odwiedzenia.

Przechodząc do meritum opracowania i rozpatrując rolę poszczególnych atrakcji

Krakowa w decyzjach o wizycie w mieście, stwierdzono, że największy odsetek respon-

dentów (ponad 2/3) deklaruje duże znaczenie w tym względzie zabytków. Natomiast będące

przedmiotem szczególnego zainteresowania w niniejszej pracy muzea wpływają znacząco

na przyjazd do stolicy Małopolski u blisko połowy badanych (49,74%), przy czym wśród

osób starszych i społeczności miejskich odsetek ten jest wyższy (wśród respondentów

w wieku 55–64 lata wynosi on 67,27%, w wieku 65 lat i więcej – 66,67%, a wśród miesz-

kańców miast powyżej 500 tys. ludności – 64,96%). Na trzecim miejscu pod względem

Podsumowanie

— 191 —


znaczącej roli w podróży do Krakowa plasują się imprezy kulturalne (44,87% wskazań).

W przypadku pozostałych atrakcji odpowiedzi o dużym ich wpływie na decyzje przyjazdu

do stolicy Małopolski nie należały już do najliczniejszych. I tak, pomimo że Kraków słynie

ze swojej oferty gastronomicznej, tylko dla 1/4 respondentów była ona istotna – najwięcej

osób (ponad 1/3) wskazywała na niewielki wpływ tego czynnika. Trzeba jednak zaznaczyć,

że w przypadku takich krajów jak Wielka Brytania, USA oraz Włochy i Węgry zanotowano

największy odsetek osób deklarujących znaczący wpływ oferty gastronomicznej na ich decy-

zję o przyjeździe do Krakowa (odpowiednio 65,38%, 58,33%, 45,45% i 45,45% wskazań).

Z kolei bogata krakowska propozycja rozrywki była ważna dla ponad 1/4 ankietowanych,

aczkolwiek odsetek tego rodzaju stwierdzeń był nieco wyższy wśród osób młodych (do 18

lat – 29,41%, a 25–34 lat – 35,2%). Natomiast centrów handlowych połowa badanych nie

brała w ogóle pod uwagę w procesie decyzyjnym związanym z przyjazdem do Krakowa, dla

ponad 1/4 miały one niewielki wpływ, natomiast jedynie dla 19,63% respondentów okazały

się znaczące. Wreszcie oferta rekreacyjna była ważna jako czynnik determinujący przyjazd

do Krakowa tylko dla 14,94% ankietowanych, choć jej atrakcyjność została bardziej do-

ceniona przez dzieci (do 18 lat – 36,36%). Ponadto im wyższe było wykształcenie respon-

dentów, tym więcej osób deklarowało, że krakowska rekreacja nie ma żadnego wpływu na

decyzję o wizycie w mieście. W konsekwencji wśród badanych po studiach ponad połowa

(57,48%) wskazywała na brak znaczenia tej oferty Krakowa, a tylko co ósmy respondent

uznawał jej znaczący wpływ.

Uwzględniając powyższe wyniki, należy stwierdzić, że na zadane we wstępie niniej-

szego opracowania pytanie badawcze: Czy muzea stanowią istotny czynnik motywujący

do przyjazdu do Krakowa?, odpowiedź brzmi: Tak, aczkolwiek ważniejszą determinantą

okazują się zlokalizowane w mieście zabytki.

W pracy podjęto próbę ustalenia, na przykładzie odwiedzających Kraków, specyfiki

zachowań konsumenckich uczestników turystyki muzealnej. Jej rezultaty prowadzą do

wniosku, że turyści ci nie różnią się od innych pod względem: częstotliwości odwiedzin

miasta, długości wizyty, wykorzystywanego środka transportu i miejsca noclegu oraz wy-

sokości przeciętnych dziennych wydatków podczas pobytu. Natomiast to, co jest dla tego

segmentu ruchu turystycznego specyficzne, to fakt, że częściej podróżują oni ze znajomy-

mi (odsetek wskazań takiego towarzystwa był w tej grupie większy o 10,55% niż w grupie

innych odwiedzających). Bardziej są też skłonni odwiedzić miasto ponownie – ich zdecy-

dowane deklaracje przewyższały (o 25,08%) nie tylko te, które formułowali inni turyści,

ale nawet te, które odnotowano dla całej badanej zbiorowości (o blisko 4%), a odsetek

deklarujących brak takiego zamiaru stanowił u nich zaledwie 5,5%, podczas gdy wśród in-

nych odwiedzających kształtował się na poziomie blisko 15%. Ponadto odwiedzający, dla

których muzeum jest bodźcem w przyjeździe do miasta w większym odsetku niż pozostali

— 192 —

turyści (o 7,44%) są skorzy do polecenia Krakowa innym – rodzinie, znajomym z pracy,

szkoły, przyjaciołom czy użytkownikom internetu.

Analiza wiedzy respondentów odnośnie do znajomości krakowskich muzeów, w tym

zwłaszcza placówek Muzeum Narodowego w Krakowie, wykazała, że największą roz-

poznawalnością odznacza się Galeria Sztuki Polskiej XIX w. w Sukiennicach (blisko 54%

badanych słyszało o tym muzeum przed przyjazdem do miasta). Na kolejnych trzech miej-

scach uplasowały się: Muzeum Książąt Czartoryskich (blisko 44% wskazań), Dom Jana

Matejki (blisko 42%) oraz Gmach Główny Muzeum Narodowego (blisko 38%). Natomiast

obiektami o najmniejszej rozpoznawalności (poniżej 10% wskazań) okazały się: Muzeum

im. Emeryka Hutten-Czapskiego oraz Pałac Biskupa Erazma Ciołka. Trzeba jednak zauwa-

żyć, że znajomość wymienionych i innych placówek należących do Muzeum Narodowego

w Krakowie jest zróżnicowana w zależności od kraju pochodzenia badanych, ich sytuacji

materialnej i wykształcenia.

Rozpoznanie źródeł informacji o krakowskich muzeach pozwala wnioskować, że

wiedzę tę najwięcej respondentów (ponad 30%) czerpie od rodziny lub znajomych (są to

zwłaszcza kobiety – 33,15% wskazań, młodzież – 39,56%, goście ze Szwecji i Francji – od-

powiednio 60% i 44,44%). Niewiele mniejsze jest znaczenie przewodników turystycznych

(ponad 26% wskazań). Jako następny w kolejności plasuje się internet, przy czym w sieci

odwiedzający Kraków najrzadziej korzystają z informacji zamieszczonych na ogólnych

stronach o Polsce (około 12% wskazań), natomiast przed przyjazdem do miasta najpierw

przeglądają witryny Krakowa (ponad 23%, w tym przede wszystkim mieszkańcy dużych

aglomeracji miejskich – 30,08%), a gdy bardziej zainteresuje ich dana placówka muzeal-

na, to przechodzą odsyłaczem na jej stronę www (ponad 17% wskazań, w tym szczególnie

Polacy – 22,48%). Spośród pozostałych źródeł wiedzy o muzeach warto uwypuklić rolę

folderów/katalogów o Krakowie (prawie 9% wskazań, w tym zwłaszcza przez kobiety

– 10,6%) i programów telewizyjnych (ponad 8%, w tym przede wszystkim przez dzieci

do 18 lat – 15,79%, mieszkańców wsi – 15,19% i osoby o bardzo złej sytuacji materialnej

– 40%). Pozostałe kanały komunikacji posiadają już zdecydowanie mniejszy udział (poniżej

5%) w pozyskiwaniu przez respondentów informacji o krakowskich muzeach, a wśród nich

najrzadziej wskazywane są biura podróży (tylko niecały 1% badanych, w tym szczególnie

mieszkańcy dużych miast – 2,44%).

Wśród placówek Muzeum Narodowego w Krakowie, które respondenci zamierzali

zobaczyć, planując przyjazd do miasta, na pierwszym miejscu (1/3 wskazań) uplasowa-

ła się Galeria Sztuki Polskiej XIX w. w Sukiennicach. Niemal 1/4 badanych za cel obrała

Gmach Główny Muzeum Narodowego (w tym szczególnie mieszkańcy dużych aglomeracji

miejskich – 30,08% i osoby o wyższym wykształceniu – 27,06%), a 1/5 – Muzeum Książąt

Czartoryskich. Tylko nieco niższy odsetek (o 2%) deklarował, że wybrał Dom Jana Matejki.

Podsumowanie

— 193 —


Te cztery muzea były wyraźnie popularniejsze od innych. Dość zbliżone wyniki uzyskała

Kamienica Szołayskich, Dom Józefa Mehoffera, Ośrodek Kultury Europejskiej „Europeum”

i Biblioteka Książąt Czartoryskich, które to obiekty były wymieniane przez 10% badanych

(pierwszy z nich), malejąco do 7% (ostatni). W najmniejszym stopniu preferowane były

Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego (zwłaszcza przez użytkujących gospodarstwa

rolne i osoby o raczej złej sytuacji materialnej – brak wskazań) oraz Pałac Biskupa Erazma

Ciołka, bo tylko 5% ankietowanych zadeklarowało chęć ich odwiedzenia pojawiającą się

w trakcie projektowania programu wizyty w stolicy Małopolski. Około 9% respondentów

przyznało, że planowało odwiedzić placówki inne niż te należące do Muzeum Narodowego

w Krakowie, wśród których wymienili: Fabrykę Schindlera, Wawel, Muzeum Lotnictwa,

Podziemia Rynku, Międzynarodowe Centrum Kultury, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej

Manghha, Bunkier Sztuki, Muzeum Etnograficzne, Collegium Maius, Muzeum Farmacji,

Muzeum Archeologiczne, Muzeum Fotografii i Synagogę Starą.

Bardzo korzystną z punktu widzenia krakowskich muzeów jest sytuacja, że placówki

te zwiedzali nie tylko ankietowani, którzy planowali to uczynić na etapie podróży wyobra-

żanej – niemal 35% badanych podjęło bowiem taką decyzję już po przyjeździe do miasta.

Tym samym pozytywnie weryfikuje się empirycznie hipoteza główna niniejszego opra-

cowania – Muzea, jako atrakcje turystyczne, są obiektem zainteresowania zarówno tych,

którzy udają się do danej destynacji celem ich poznania, jak i tych, którzy podejmują taką

decyzję w trakcie pobytu w danym miejscu. W najmniejszym stopniu wybory impulsywne

charakteryzowały członków społeczności wiejskich (około 26% wskazań), a w największym

– osoby zamieszkujące duże aglomeracje miejskie (około 43%). Spontaniczne zwiedzanie

dotyczyło najczęściej Galerii w Sukiennicach (ponad 7% wskazań), Domu Jana Matejki

(ponad 4%) oraz placówek niebędących oddziałami Muzeum Narodowego w Krakowie

(prawie 4% wskazań) takich jak: Podziemia Rynku, Fabryka Schindlera i Stara Synagoga

(należących do Muzeum Historycznego Miasta Krakowa) oraz Wawel, Muzeum Inżynierii

Miejskiej, Muzeum Lotnictwa Polskiego, Muzeum Farmacji i Muzeum Sztuki Współczes-

nej Mocak. Niemal taki sam odsetek osób badanych (prawie 4%) wskazał w odpowiedzi na

to pytanie Gmach Główny Muzeum Narodowego. W najmniejszym stopniu pod wpływem

impulsu ankietowani decydowali się natomiast oglądnąć zbiory Pałacu Biskupa Erazma

Ciołka oraz Biblioteki Książąt Czartoryskich (po niecałym 1% wskazań). Warto dodać, że

tylko dokonywanie wyboru podczas pobytu w mieście placówek nienależących do Muze-

um Narodowego w Krakowie było istotnie zdeterminowane przez cechy demograficzno-

-społeczne respondentów, a konkretnie przez kraj pochodzenia osób badanych (najczęściej

dotyczyło to Słowaków – 40% wskazań, Węgrów – ponad 18%, Amerykanów – ponad 13%

i Brytyjczyków – prawie 12%), a Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego – przez sytu-

ację materialną zwiedzających (zwłaszcza odnosiło się to do osób o bardzo złym statusie

finansowym – 1/5 wskazań).

— 194 —

Jeśli chodzi o wrażenia wywołane zwiedzaniem konkretnego muzeum, to najsilniejsze

związane były z Galerią w Sukiennicach (ponad 6% wskazań), Gmachem Głównym Mu-

zeum Narodowego w Krakowie (prawie 4%) oraz Domem Jana Matejki (ponad 2%); nato-

miast najsłabsze doznania dotyczyły Ośrodka Kultury Europejskiej „Europeum”, a także

Domu Jana Matejki (oba po około 1% wskazań). Trzeba dodać, że odpowiednio 79,01%

i 95,21% ankietowanych nie odpowiedziało na to pytanie.

Jednym z ważniejszych celów badań było pozyskanie opinii na temat jakości usług

oferowanych przez muzea w Krakowie, w tym zwłaszcza przez te należące do Mu-

zeum Narodowego. I tak, 1/5 respondentów uznała wiedzę przewodników i sposób jej

przekazu za atut obiektów (szczególnie osoby w wieku 45–54 i 55–64 lata – odpowiednio

32,14% i 33,33%), a tylko 2% oceniło ten aspekt produktu muzealnego UMK negatywnie

(zwłaszcza seniorzy – 8,33%). Zachowaniu przewodników przyznano jeszcze wyższe noty

– 24,3% badanych (przede wszystkim dzieci – 42,86%) twierdziło, że jest ono bardzo dobre

lub dobre i prawie nie było wskazań negatywnych (poniżej 0,2%, w tym seniorzy – 8,33%).

Najlepiej oceniono pracę pozostałego personelu muzeów – prawie 1/3 ankietowanych miała

o niej dobre lub bardzo dobre zdanie (szczególnie osoby niepracujące z innych powodów

niż edukacja – 44%), a noty najniższe pojawiały się rzadko (0,17% ocen złych, zwłaszcza

wśród uczniów/studentów – 1,59%). Sposób prezentacji eksponatów został uznany przez

prawie 1/4 respondentów za bardzo dobry, a co dziewiąty ankietowany określił go jako

dobry; opinię negatywną wyraziło o nim mniej niż 1% badanych. Nieco niższe oceny od-

nosiły się do informacji ułatwiających lokalizację poszczególnych dzieł – noty pozytywne

przyznało w sumie 30%, a złe – 0,5% badanych (przede wszystkim mężczyźni – 3,19%).

Natomiast o opisie eksponatów respondenci mieli trochę lepsze zdanie – za dobry i bardzo

dobry uważało go 32% ankietowanych (w tym zwłaszcza osoby o przeciętnym statusie

finansowym – 43,02%), a za zły – poniżej 1% (szczególnie osoby o raczej złej sytuacji

materialnej – 50%). W zakresie zagospodarowania terenów muzeów co piąty respondent

uznał, że jest ono bardzo dobre, a co siódmy – że dobre; nie było w ogóle not złych i bar-

dzo złych. Nieco niżej niż wcześniejsze elementy produktu muzealnego ocenione zostały

dodatkowe atrakcje placówek – 1/4 badanych uważała, że są one dobre lub bardzo dobre

(przede wszystkim osoby w wieku 45–54 lata – 51,52%), a 0,66% – że złe (zwłaszcza dzieci

– 14,29%). O otoczeniu budynków muzeów 29% ankietowanych wyrażało się pozytywnie,

ale relatywnie dużo, bo ponad 2,5% uznało je za złe. Z kolei o architekturze budynków co

piąty badany wypowiedział się, że jest ona bardzo interesująca (szczególnie osoby w wielu

45–64 lata – 72,73%), a 14% określiło ją jako dobrą; tylko około 1% twierdził, że jest ona

zła lub bardzo zła (przede wszystkim seniorzy – 8,33%). Opinie o infrastrukturze sanitarnej

muzeów były trochę gorsze niż poprzednie – 1/4 badanych oceniła ją pozytywnie, a nieco

ponad 1% respondentów – negatywnie.

Podsumowanie

— 195 —


Uzyskane podczas badań przeprowadzonych na potrzeby niniejszego opracowania

i zaprezentowane powyżej wyniki pozwalają odpowiedzieć na drugie pytanie postawione

we wstępie pracy: Czy i na ile oferta muzeów krakowskich, w tym zwłaszcza Muzeum

Narodowego w Krakowie, jest atrakcyjna dla turystów? Otóż krakowskie muzea (w tym

szczególnie placówki Muzeum Narodowego) są wysoko oceniane przez respondentów

– wszystkie noty średnie przekraczają 4 w pięciostopniowej skali. Poza tym zdanie na

temat poszczególnych elementów produktu muzealnego nie jest mocno zróżnicowane.

Najlepsze opinie mają respondenci na temat trzech składników o charakterze materialnym:

zagospodarowania terenu muzeów, sposobu prezentacji eksponatów i architektury obiek-

tów. Na kolejnych miejscach plasują się zasoby ludzkie: zachowanie przewodników, praca

pozostałego personelu muzeów, opis eksponatów (w rozumieniu kompetencji jego przy-

gotowania), wiedza przewodników i sposób jej przekazu. Najniższe oceny odnoszą się do:

infrastruktury sanitarnej, otoczenia budynków i dodatkowych atrakcji.

Reasumując, rozważania podjęte w niniejszej pracy oraz wnikliwa analiza zgromadzo-

nego materiału empirycznego pozwoliły zrealizować wszystkie założone cele badawcze

i odpowiedzieć na postawione we wstępie pytania. Treści zawarte w książce mogą być

pomocne zarówno w procesie edukacji studentów na kierunkach i specjalnościach turystycz-

nych uczelni publicznych i prywatnych, jak też uczniów szkół średnich i policealnych. Pub-

likacja może okazać się ważnym źródłem wiedzy również dla piszących prace licencjackie,

magisterskie, podyplomowe i doktorskie z obszaru turystyki muzealnej. Wartość aplikacyjna

opracowania przejawia się natomiast w przydatności uzyskanych wyników podczas przygo-

towywania strategii rozwoju turystyki muzealnej tak w Krakowie, jak i w innych miastach

w Polsce. Mogą one zostać także bezpośrednio wykorzystane:

• przy tworzeniu systemu informacji i promocji placówek muzealnych umożliwiają-

cego zwłaszcza skuteczne dotarcie z ofertą do grup najrzadziej reprezentowanych

wśród zwiedzających, a w konsekwencji zwiększenie ich udziału w konsumpcji

produktu muzealnego,

• przy modernizacji i opracowaniu nowej oferty obiektów, przede wszystkim odnoś-

nie do ich otoczenia i dodatkowych atrakcji (np. w postaci wydarzeń o charakterze

stałym, incydentalnym lub na zamówienie),

• w szkoleniach personelu placówek muzealnych, w tym pracowników bezpośred-

niej obsługi zwiedzających.

W odniesieniu do niektórych aspektów, zwłaszcza tych kreujących wyższą satysfakcję

zwiedzających (np. możliwość i efektywność nawiązania współpracy z innymi podmiota-

mi celem zaoferowania pakietów lokalnych), pożądane byłoby przeprowadzenie dalszych

badań szczegółowych.

— 197 —


BIBLIOGRAFIA

Aczel A. D., 2006, Statystyka w zarządzaniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Alejziak W., 1999, Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku, ALBIS, Kraków.

Ambrose T., Paine C., 2006, Museum Basics, Routledge, London, New York.

Aniszewska D., 2006, Rekwizyt muzealny w prezentacji historii współczesnej, IPN, Koszalin.

Avraham E., 2000, Cities and their news media image, „Cities”, nr 17(5).

Banach J., 1977, Muzeum Narodowe w Krakowie, [w:] Kraków – Miasto Muzeów, J. Banach (red.), Ar-kady, Warszawa.

Barańska K., 2004, Pojęcie misji a nowoczesne zarządzanie muzeum, „Opuscula Musealia”, z. 13.

Beerli A., Martín J., 2004, Factors influencing destination image, „An nals of Tourism Research”, nr 31 (3).

Berbeka J., Makówka M., Niemczyk A., 2008, Ekonomika i organizacja czasu wolnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków.

Białek M., 2005, Muzeum jako firma turystyczna stosująca marketing, „Turystyka i Hotelarstwo”, nr 8.

Black G., 2012, Transforming Museums in the Twenty-first Century, Routledge, London.

Borusiewicz M., 1996, Muzea a edukacja społeczna, [w:] Muzea a samorządy. Materiały z Forum Dys-kusyjnego, Łódź, 19–20 kwietnia 1995, M. Borusiewicz i M. Okraska-Knapik (red.), Centrum Muzeologiczne, Muzeum Historii Miasta Łodzi, Łódź.

Borusiewicz M., 2012, Nauka czy rozrywka? Nowa muzeologia w europejskich definicjach muzeum, Uni-versitas, Kraków.

Bratasz Ł., Świątkowska B., Twardowska K., 2014, Jak organizować działalność naukową w muzeum, „Muzealnictwo” nr 55.

Buczkowska K., 2008, Turystyka kulturowa, Wyd. Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Po-znań.

Buczkowska K., 2014, Portret współczesnego turysty kulturowego, Wyd. Akademii Wychowania Fizycz-nego w Poznaniu, Poznań.

Cemka F., 2006, Współczesne muzealnictwo a rozwój turystyki w Polsce, [w:] Rola muzeów w turystyce i krajoznawstwie, A. Toczewski (red.), Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Zielona Góra.

Ceny biletów, Muzeum Narodowe w Krakowie, http://www.muzeum.krakow.pl/Ceny-biletow.608.0.html (data dostępu: 21.11.2014 r.).

Chruścicki T., 1981, Wstęp, [w:] Muzea Krakowa, I. Kunińska (red.), Arkady, Kraków.

Combs A. A., 1999, Why do they come? Listening to visitor at a Decorative Arts Museum, „Curator: The Museum Journal”, Vol. 42, nr 3.

Corbos R. A., Popescu R. I., 2011, Museums, Marketing, Tourism and Urban Development. The Bri-tish Museum – A Successful Model for Romanian Museums, „Management and Marketing”, Vol. 9, nr 2.

Couch Ch., Farr S. J., 2000, Museums, galleries, tourism and regeneration: Some experiences from Li-verpool, „Built Environment”, t. 26, nr 2.

Crompton J. L., 1979, An assessment of the image of Mexico as a vaca tion destination and the influence of geographical location upon that image, „Journal of Travel Research”, nr 17 (4).

Czopek S., 2000, Wstęp do muzealnictwa i konserwatorstwa archeologicznego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, Rzeszów.

Dann G., 1996, Tourist images of a destination. An alternative analysis, [w:] Recent adventures in tourism mar-keting research, D. R. Fesenmaier, J. T. O’Leary, M. Uysal (red.), The Haworth Press, New York.

— 198 —

Działalność instytucji kultury w województwie małopolskim w 2013 r., 2014, B. Nowak, A. Zastawny, D. Babula-Górnisiewicz, K. Więzik (oprac.), Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków.

Eisler C., 2004, Ermitaż, Arkady, Warszawa.

Ekonomia muzeum, 2010, D. Folga-Januszewska, B. Gutowski (red.), Universitas, Kraków.

Ekonomika turystyki, 2006, A. Panasiuk (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Estreicher K., 1980, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, War-szawa – Kraków.

Faracik R., 2011, Walory kulturowe, [w:] Kraków jako ośrodek turystyczny, M. Mika (red.), Instytut Geo-grafii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Fatyga B., 2009, Treściowa zawartość kategorii i subkategorii czasu wolnego oraz zróżnicowania sposobów spędzania czasu wolnego, [w:] Raport o stanie i zróżnicowaniach kultury miejskiej w Polsce, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Warszawa.

Feliksiak M., 2012, Korzystanie z internetu, Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa.

Figueroa C., Segovia M., 2011, Women & Gender: The Impact of Social Changes in Tourism, Consumer Behaviour in Tourism Symposium, Brunico, http://cbts2011.unibz.it/SiteCollectionDocuments/CBTS2011_Woman%20and%20Gender.%20The%20impact%20of%20social%20changes%20is%20tourism_Segovia_Figueroa.pdf (data dostępu: 19.11.2014 r.).

Folga-Januszewska D., 2006, Muzeologia, Muzeografia, Muzealnictwo, „Muzealnictwo” nr 47.

Folga-Januszewska D., 2008a, Muzea w Polsce 1989–2008, MKiDN, Warszawa.

Folga-Januszewska D., 2008b, Muzeum: definicja i pojęcie, czym jest muzeum dzisiaj, „Muzealnictwo” nr 49.

Francuz P., Mackiewicz R., 2007, Liczby nie wiedzą, skąd pochodzą. Przewodnik po metodologii i sta-tystyce nie tylko dla psychologów, Wydawnictwo KUL, Lublin.

Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, 2010, B. Ciciora, A. Krypczyk (red.), Muzeum Na-rodowe w Krakowie, Kraków.

Gallarza M. G., Saura I. G., Garcia H. C., 2002, Destination Image Towards a Conceptual Framework, „Annals of Tourism Research” nr 1.

Gaworecki W. W., 2005, Rola turystyki w promocji wartości religijnych i kształtowaniu sprawiedliwości społecznej (tezy szczegółowe), [w:] Turystyka religijno-pielgrzymkowa, zbiór materiałów po-konferencyjnych, WSTiH w Gdańsku, Gdańsk.

Gaworecki W. W., 2007, Turystyka, PWE, Warszawa.

Gazur Ł., Małopolska, czyli królestwo nowoczesnych muzeów, „Dziennik Polski” z 13.02.2015 r..

Geng-Qing C. Chi, Qu H., 2008, Examining the structural relationships of destination image, tourist sa-tisfaction loyalty: An integrated approach, „Tourism Management”, nr 29.

Gluziński W., 1980, U podstaw muzeologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Gniedziejko I., 2013, Czy rekomendacja ma płeć? I czy jest kobietą?, http://marketing-news.pl/theme.php?art=1623 (data dostępu: 11.11.2014 r.).

Gołembski G., 1998, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce wolnorynkowej, Akademia Ekonomicz-na w Poznaniu, Poznań.

Gołubiew Z., 2008, Wstęp, [w:] Muzeum Narodowe w Krakowie. Galerie, zbiory. Informator, A. Fryz--Więcek (red.), Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.

Górka J., Chmurska M., 2004, Wykorzystanie czasu wolnego przez mieszkańców wsi, „Roczniki Nauko-we AWF w Poznaniu”, nr 53, Wydawnictwo Naukowe AWF W Poznaniu, Poznań.

Greffe X., 2011, The economic impact of the Louvre, „The Journal of Arts Management, Law and Socie-ty”, nr 41.

Grodach C., 2013, Towards sustainable cultureled regeneration, [w:] The Routledge Companion to Urban Regeneration, M. E. Leary, J. McCarthy (red.), Routledge, London.

Gunn C. A., 1979, Tourism Planning, Crane Russak, New York.

Hanik M., 1987, Muzea Krakowa, Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, Kraków.

Harrison J., 1997, Museums and touristic expectations, „Annals of Tourism Research”, Vol. 24, nr 1.

Bibliografia

— 199 —


Hasan S. A., Subhani M. I., Osman A., 2012, Spending patterns in youth, „American Journal of Scien-tific Research”, Vol. 54, nr 3, s. 144–149.

Holloway J. Ch., Robinson Ch., 1997, Marketing w turystyce, tłum. I. Krzemińska-Wiśniewska, R. Pał-gan, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.

Huo Y., Miller D., 2007, Satisfaction Measurement of Small Tourism Sector (Museum): Samoa, „Asia Pacific Journal of Tourism Research”, Vol. 12, nr 2.

Idziak P., 2009, Konkurencyjność muzeów w gospodarce doznań i kreatywności, [w:] Kultura i turystyka – wspólnie zyskać!, A. Stasiak (red.), Wydawnictwo WSTH w Łodzi, Łódź.

Influence of the meetings industry on the economy of Kraków, 2014, J. Berbeka, K. Borodako, A. Niem-czyk, R. Seweryn, Foundation of the Cracow University of Economics, Kraków.

International Cultural Tourism-management, implications and cases, 2005, M. Sigala, D. Leslie (red.), Elsevier Butterworth-Heinemann, Oxford.

Issac R., 2008, Understanding the Behaviour of Cultural Tourists. Towards a Classification of Dutch Cul-tural Tourists, NHTV Expertise Series nr 5, NHTV International Higher Education, Breda.

Iwankiewicz-Rak B., 1997, Marketing organizacji niedochodowych, Wydawnictwo Akademii Ekono-micznej we Wrocławiu, Wrocław.

Jabłoński P., 2013, Radosny jubileusz, słaby rok, http://ekonomia.rp.pl/lista500 (data dostępu: 12.10.2014 r.).

Jarosz A., 2013, Jak spędzić czas wolny? Jak Polacy spędzają wolny czas?, http://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/dusza/jak-spedzic-czas-wolny-jak-polacy-spedzaja-wolny-czas_41779.html (data dostępu: 19.11.2014 r.).

Jęczmyk A., Sammel A., 2013, Turystka muzealna, „Turystyka i Rekreacja”, t. 10, nr 1.

Jędrysiak T., 2008, Turystyka kulturowa, PWE, Warszawa.

Jędrysiak T., 2009, Turystyka muzealna, [w:] Współczesne formy turystyki kulturowej, K. Buczkowska, A. Mikos von Rohrscheidt (red.), Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Poznań.

Johnson P., Thomas B., 1992, Tourism, Museums and the Local Economy. The Economic Impact of the North of England Open Air Museum at Beamish, Edward Elgar, Aldershot.

Johnson P., Thomas B., 1998, The Economics of Museums: A Research Perspective, „Journal of Cultural Economics”, Vol. 22, nr 2–3.

Już 64% Polaków korzysta z Internetu, 2014, http://medianews.com.pl/internet/juz-64-polakow-korzysta-z-internetu (data dostępu: 18.11.2014 r.).

Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B., 2010, Produkt turystyczny. Pomysł – organizacja – zarzą-dzanie, PWE, Warszawa.

Kadłuczka A., 2010, Podziemne muzeum Rynku Głównego w Krakowie, Politechnika Krakowska, Kraków.

Kastenholz E., Carneiro M. J., Eusébio C., 2004, The Impact of Socio-Demographics on Tourist Be-havior – Analyzing Segments of Cultural Tourists Visiting Coimbra, University of Aveiro, De-partment of Economy, Management and Industrial Engineering, ATLAS Arnhem, http://www.tram-research.com/atlas/Aveiro.pdf (data dostępu: 22.07.2014 r.).

Kłoskowska A., 1972, Społeczne ramy kultury, PWN, Warszawa.

Kołodziejczyk A., 1979, Rola elementów kultury w turystyce, Instytut Turystyki, Warszawa.

Konecnik M., Gartner W. C., 2007, Customer-based Brand Equity for a Destination, „Annals of Tourism Research”, Vol. 34, nr 2.

Konieczna-Domańska A., 2008, Biura podróży na rynku turystycznym, WN PWN, Warszawa.

Kotler Ph., Barich H., 1991, A Framework for Marketing Image Manage ment, „Sloan Marketing Re-view”, nr 32 (2).

Kowalczyk W., 1995, Marketing w muzeum, „Muzealnictwo” nr 37.

Kruczek Z., 2004, Współczesne tendencje w kreowaniu atrakcji turystycznych, [w:] Współczesne tendencje w turystyce i rekreacji, J. Wyrzykowski, K. Klementowski (red.), AWF, Wrocław.

Kruczek Z., 2005, Polska geografia atrakcji turystycznych, Proksenia, Kraków.

Kruczek Z., 2009, Zabytki architektury i muzea jako atrakcje turystyczne, [w:] Sztuka i podróżowanie. Studia teoretyczne i historyczno-artystyczne, P. Krasny i D. Ziarkowski (red.), Proksenia, Kra-ków.

— 200 —

Kruczek Z., 2011, Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań. Proksenia, Kraków.

Kruczek Z., 2012, Wykorzystanie metody Mystery Shopping w ocenie jakości atrakcji turystycznych. Case study – muzea miasta Krakowa, [w:] Jakość życia w kulturowych przestrzeniach podróżowania, M. Kazimierczak (red.), Monografie AWF nr 419, AWF Poznań, s. 179–190.

Kruczek Z., Kurek A., Nowacki M., 2010, Krajoznawstwo. Teoria i metodyka, Proksenia, Kraków.

Kruczek Z., 2013, Rzeczywista wielkość ruchu turystyki kulturowej oraz dynamika jego zmian w ostatnich latach, Forum Gnieźnieńskie, „Turystyka Kulturowa”, nr 3.

Krypczyk A., 2010, Historia Galerii w Sukiennicach, [w:] Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukienni-cach, B. Ciciora, A. Krypczyk (red.), Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.

Kto najchętniej ogląda telewizję?, 2013, http://stopklatka.pl/myslimy-o-telewizji/-/61404197,raport-kto-najchetniej-oglada-telewizje (data dostępu: 19.11.2014 r.).

Kultura w 2012 r., 2013, Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa.

Lee C., Lee Y., Lee B., 2005, Korea’s Destination Image Formed by the 2002 World Cup, „Annals of Tourism Research”, Vol. 32, nr 4.

Lewandowska-Tarasiuk E., 2005, Turystyka jako doświadczenie kulturowe, [w] Turystyka jako dialog kultur, Z. Krawczyk, E. Lewandowska-Tarasiuk, J. W. Sienkiewicz (red.), Wyższa Szkoła Eko-nomiczna w Warszawie, Warszawa.

Lipiec J., 2010, Fenomenologia wędrówki. Studia z filozofii turystyki, Fall, Kraków.

Luszniewicz A., Słaby T., 1996, Statystyka stosowana, PWE, Warszawa.

Małkowska-Bieniek E., 2009, Muzeum Historii Żydów Polskich jako przykład muzeum narracyjnego, [w:] Kultura i turystyka – razem, ale jak?, A. Stasiak (red.), Wydawnictwo WSTH w Łodzi, Łódź.

Matassa F., 2012, Zarządzanie zbiorami muzeum, Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa.

McIntosh R. W., Goeldner C. R., 1990, Tourism Principles, Practices and Philosophies, John Wiley & Sons, Inc, New York.

McKercher B., du Cros H., 2002, Cultural tourism: the partnership between tourism and cultural heri-tage Management, The Haworth Hospitality Press, New York.

McKercher B., du Cros H., 2015, Cultural tourism (2nd edition), Routledge, New York.

Medlik S., 1995, Leksykon podróży, turystyki i hotelarstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Middleton V. T. C., 1996, Marketing w turystyce, Polska Agencja Promocji Turystyki, Warszawa.

Midura F., 2006, Dziedzictwo – muzea – krajoznawstwo – turystyka. Pojęcia i podstawowe problemy, [w:] Rola muzeów w turystyce i krajoznawstwie, A. Toczewski (red.), Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Zielona Góra.

Mikos v. Rohrscheidt A., 2008, Turystyka kulturowa: fenomen, potencjał, perspektywy, Wydawnictwo KMB Druk, Gnieźnieńska Wyższa Szkoła Humanistyczno-Menedżerska Milenium, Gniezno.

Mikos v. Rohrscheidt A., 2014, Kierunki badań i naukowa bibliografia turystyki kulturowej w Polsce i na świecie, „Turystyka Kulturowa”, nr 8.

Milman A., Pizam A., 1995, The role of awareness and familiarity with a destination. The Central Flo-rida Case, „Journal of Travel Research”, nr 33 (3).

Mosz J., 2006, Muzeum sztuki jako turystyczna atrakcja cywilizacji ponowoczesnej, [w:] Rola muzeów w turystyce i krajoznawstwie, A. Toczewski (red.), Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Gó-rze, Zielona Góra.

Murzyn-Kupisz M., Działek J., 2014, Muzea a budowanie kapitału społecznego w środowisku lokalnym „Rocznik Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu”, t. V.

Muszyńska J., 2006, Parki etnograficzne w Toruniu jako atrakcja turystyczna regionu, [w:] Rola muze-ów w turystyce i krajoznawstwie, A. Toczewski (red.), Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Zielona Góra.

Muzea, wystawy, wypożyczenia, 2011, Universitas, Kraków.

Muzeum Narodowe w Krakowie. Galerie, zbiory. Informator, 2008, A. Fryz-Więcek (red.), Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.

Mynarski S., 1995, Badania rynkowe w warunkach konkurencji, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kra-ków.

Bibliografia

— 201 —


Nie trzeba kucać, by obejrzeć obraz, rozmowa z Zofią Gołubiew – Dyrektorem Muzeum Narodowego w Krakowie, „Dziennik Polski” z 21.05.2010 r.

Niemczyk A., 2007, Marketing w sferze kultury. Wybrane problemy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicz-nej w Krakowie, Kraków.

Niemczyk A., 2008, Wirtualizacja kultury http://www.swiatmarketingu.pl/index.php?rodzaj=01&id_nu-mer=627349 (data dostępu: 20.10.2014 r.).

Niemczyk A., 2012a, Zróżnicowanie zachowań konsumentów na rynku turystyki kulturowej, Zeszyty Nauko-we, Seria specjalna: Monografie nr 214, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków.

Niemczyk A., 2012b, Film and its Impact on the Development of Tourism Movement, [w:] Regional Ma-nagement – Theory, Practice and Development, Ś. Hittmár (red.), Faculty of Management Science and Informatics, University of Zilina and Institute of Management by University of Zilina, Zilina.

Niemczyk A., 2013, Cultural Tourists: „An attempt to classify them”, „Tourism Management Perspecti-ves”, nr 5.

Niemczyk A., 2014, An Application of path modelling in the analysis of consumer behaviour in the cul-tural tourism market, „Economics & Sociology”, nr 7 (1).

Niemczyk A., Seweryn R., 2009a, Dziedzictwo kulturowe magnesem przyciągającym turystów do wiel-kich miast (na przykładzie Krakowa), [w:] Marketing w rozwoju turystyki, J. Chotkowski (red.), Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin.

Niemczyk A., Seweryn R., 2009b, Promocja szeptana jako realne i potencjalne źródło informacji o obszarze recepcji turystycznej (na przykładzie Krakowa), Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 50: Gospodarka turystyczna w regionie. Przedsiębiorstwo. Samorząd. Współ-praca, A. Rapacz (red.), Wydawnictwo UE we Wrocławiu, Wrocław.

Niemczyk A., Seweryn R., 2011, Podróże turystyczne Polek (na podstawie wyników badania ankieto-wego), „Studia i Materiały Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Wiedzą”, nr 50, A. Burlita (red.), Polskie Stowarzyszenie Zarządzania Wiedzą, Bydgoszcz, s. 103–115.

Niemczyk A., Seweryn R., 2014, Consumption of specific tourist products – the value of participation in mega-event and its influence in shaping visitor loyalty to a destination, „Journal of Interna-tional Studies”, nr 7 (1).

Niezgoda A., Jerzyk E., 2013, Seniorzy w przyszłości na przykładzie rynku turystycznego, „Zeszyty Na-ukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”, nr 777, Seria: Problemy Zarządzania, Finansów i Mar-ketingu nr 32.

Nowacki M., 2005, Interpretacja dziedzictwa w pracy przewodnika i pilota wycieczek, [w:] Pilotaż i prze-wodnictwo – nowe wyzwania. Materiały z II Forum Pilotażu i Przewodnictwa, Z. Kruczek (red.), Proksenia, Kraków.

Nowakowska A., 2002, Produkt turystyczny, [w:] Kompendium wiedzy o turystyce, G. Gołembski (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań.

Nurek A., 2014, Jak Polacy spędzają czas wolny?, http://www.jobs.pl/artykuly/jak-polacy-spedzaja-czas-wolny (data dostępu: 19.11.2014 r.).

Nuryanti W., 1996, Heritage and Postmodern tourism, „Annals of Tourism Research”, nr 23 (2).

Oferta muzealna w perspektywie oczekiwań turystyki kulturowej, 2013, Forum Gnieźnieńskie, „Tury-styka Kulturowa”, nr 7.

Ostrowski J. K., 1989, Kraków, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.

Pabich M., 2011, Ekonomika architektury i przestrzeni muzealnej, [w:] Ekonomia muzeum, D. Folga--Januszewska, B. Gutowski (red.), Universitas, Kraków.

Pekarik A. J., Doering Z. D., Karns D. A., 1999, Exploring Satisfying Experiences in Museums, „Cura-tor: The Museum Journal”, Vol. 42, nr 2.

Picard M., 1987, Od „turystyki kulturalnej” do „kultury turystycznej”, „Problemy Turystyki”, nr 2 (36).

Poprzęcka M., 2010, Muzealna działalność edukacyjna, [w:] Muzeum – przestrzeń otwarta? Wystąpienia uczestników szóstego sympozjum problemowego Kongresu Kultury Polskiej, 23–25.09.2009 r., A. Rottermund (red.), ARX REGIA Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa.

— 202 —

Przecławski K., 1996, Człowiek a turystyka. Zarys socjologii turystyki, Wydawnictwo Albis, Kraków.

Przewodnik po Krakowie. Szlakiem „Listy Schindlera”, 2014, http://krakowprzewodnik.pl/trasa-3.html (data dostępu: 11.11.2014 r.).

Rapacz A., Michalska-Dudek I., 2008, Serwis internetowy w działalności promocyjnej obiektów hote-larskich Dolnego Śląska, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 29, seria Gospodarka a Środowisko nr 10.

Raport o stanie gospodarki turystycznej w latach 2007–2011, 2013, Ministerstwo Sportu i Turystyki, Warszawa.

Richards G., 1996a, Cultural Tourism in Europe, CAB International, Wallingford.

Richards G., 1996b, Production and consumption of European Cultural Tourism, „Annals of Tourism Research”, nr 23 (2).

Richards G., 2002, Developments in European cultural tourism, „Tourism”, nr 50 (3).

Richards G., Raymond C., 2000, Creative tourism, „ATLAS News”, nr 23.

Richards G., Wilson J., 2006, Developing Creativity in Tourist Experiences: A Solution to the Serial Re-production of Culture, „Tourism Management”, nr 27.

Riviėre G. H., 1989, La musėologie selon, Paris.

Rostworowski M., 1998, Część III: Kraków, [w:] Muzeum Czartoryskich. Historia i zbiory, Z. Żygulski jun. (red.), Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.

Rottermund A., 1999, Muzea i turystyka, [w:] Dziedzictwo a turystyka. Materiały międzynarodowej kon-ferencji zorganizowanej w dniach 17–20 września 1998, J. Purchla (red.), Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.

Rottermund A., 2010, Muzeum w procesie przemian, [w:] Muzeum – przestrzeń otwarta? Wystąpienia uczestników szóstego sympozjum problemowego Kongresu Kultury Polskiej, 23–25.09.2009, A. Rottermund (red.), ARX REGIA Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa.

Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z 26 sierpnia 1997 r. w sprawie zasad i sposobu ewidencjono-wania dóbr kultury w muzeach (Dz.U. nr 103, poz. 656).

Różycki P., 2006, Zarys wiedzy o turystyce, Proksenia, Kraków.

Ruch turystyczny w Krakowie w 2008 roku, 2008, K. Borkowski, T. Grabiński, L. Mazanek, R. Seweryn, A. Wilkońska, Małopolska Organizacja Turystyczna, Kraków.






Ruyter J. C. de, Wentzels M., Lemmink J., Mattson J., 1997, The Dynamics of the Service Delivery Process: A Value-Based Approach, „International Journal of Research in Marketing”, Vol. 14, nr 3.

Salman D., Uygur D., 2010, Creative tourism and emotional labor: an investigatory model of possible, „International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research“, nr 4 (3).

Schiffman L. G., Kanuk L. L., Hansen H., 2008, Consumer Behaviour: A European Outlook, Prentice Hall, New Jersey.

Scott C., 2006, Museums: impact and value, „Cultural Trends”, nr 1.

Seniorzy oglądają telewizję dwa razy dłużej niż dzieci i młodzież, 2012, http://www.wirtualne-media.pl/artykul/seniorzy-ogladaja-telewizje-dwa-razy-dluzej-niz-dzieci-i-mlodziez (data dostępu: 19.11.2014 r.).

Bibliografia

— 203 —


Seweryn R., 2006a, Turystyka kulturowa w przyjazdach do Krakowa (w oparciu o wyniki badań ruchu turystycznego), [w:] Turystyka w badaniach naukowych. Prace ekonomiczne, A. Nowakow-ska, M. Przydział (red.), Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie, Rzeszów.

Seweryn R., 2006b, Turystyka rozrywkowa w Krakowie i warunki jej rozwoju, [w:] Turystyka w ujęciu podmiotowym i przestrzennym. Człowiek – przestrzeń – przedsiębiorstwo, G. Gołembski (red.), AE w Poznaniu, Poznań.

Seweryn R., 2010, Economic Results of Tourism Development in the Małopolska Region, [w:] Marketing Development in Theory and Practice, J. Strišš i in. (red.), Faculty of Management Science and Informatics and Institute of Management by University of Zilina, Zilina.

Seweryn R., 2011a, Rola wydawnictw promocyjnych jako źródła informacji w turystyce wczoraj i dziś, „Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy” nr 23: Społeczeństwo informacyjne – regional-ne aspekty rozwoju, M. G. Woźniak (red.), Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Teorii Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, Rzeszów.

Seweryn R., 2011b, The Role of Buzz Marketing in the Management of Tourism Destination, [w:] Theory of Management 3: The Selected Problems for the Development Support of Management Kno-wledge Base, ed. Š. Hittmár, Faculty of Management Science and Informatics and Institute of Management by University of Zilina, Zilina.

Seweryn R., 2012a, Europejska młodzież jako konsumenci na współczesnym rynku turystycznym, „Han-del Wewnętrzny”, maj-czerwiec 2012, tom I: Zachowania konsumenckie – badania, uwarun-kowania, różnice, E. Rudawska, E. Frąckiewicz (red.), Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa.

Seweryn R., 2012b, Kreowanie wartości dla klienta przez obszar recepcji turystycznej, Zeszyty Naukowe seria specjalna: Monografie nr 220, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków.

Seweryn R., 2014a, Korzystanie z usług przewodnickich w dobie rozwoju nowoczesnych technologii na przykładzie Krakowa, [w:] Marketing przyszłości. Trendy. Strategie. Instrumenty, A. Smalec (red.), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”, nr 824.

Seweryn R., 2014b, Motives for Tourist Trips to Urban Areas and City Management, [w:] Theory of ma-nagement 7. The Selected Problems for the Development Support of Management Knowledge Base, Š. Hittmár (red.), Faculty of Management Science and Informatics, University of Zilina, Institute of Management by University of Zilina, Zilina.

Singh P. K., 1997, Museum and education, OHRJ, Vol. XLVII, nr 1.Skrócony raport z badania oglądalności TV Trwam przeprowadzonego przez Europejski Instytut Studiów

i Analiz we wrześniu 2014 roku, http://www.radiomaryja.pl/wp-content/uploads/2014/11/Zo-bacz.pdf (data dostępu: 19.11.2014 r.).

Słaby T., 2011, Podstawy statystyki w turystyce i rekreacji, Wyższa Szkoła Hotelarstwa, Gastronomii i Turystyki, Warszawa.

Stasiak A., 2000, Muzeum jako produkt turystyczny, [w:] Przemysł turystyczny, A. Szwichtenberg i E. Dziegieć (red.), Politechnika Koszalińska, Uniwersytet Łódzki, Koszalin.

Stasiak A., 2006a, Muzea wobec wyzwań współczesnej turystyki, [w:] Rola muzeów w turystyce i krajo-znawstwie, A. Toczewski (red.), Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Zielona Góra.

Stasiak A., 2006b, Zabytki techniki i przemysłu, [w:] A to Polska właśnie, A. Stasiak (red.), Wyd. WSTH w Łodzi, Łódź.

Stasiak A., 2007a, Kultura a turystyka – wzajemne relacje, [w:] Kultura i turystyka – razem czy oddziel-nie?, A. Stasiak (red.), Wydawnictwo WSTH w Łodzi, Łódź.

Stasiak A., 2007b, O potrzebie rewolucji w polskim muzealnictwie XXI wieku, [w:] Kultura i turystyka – razem czy oddzielnie?, A. Stasiak (red.), Wydawnictwo WSTH w Łodzi, Łódź.

Stephen A., 2001, The Contemporary Museum and Leisure: Recreation as a Museum Function, „Museum Management and Curatorship”, Vol. 19, nr 3.

Swarbrooke J., 2002, The development and management of visitor attractions, Butterworth Heinemann, Oxford.

Szablowski J., 1990, Dzieje zbiorów, [w:] Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, J. Szablowski (red.), Arkady, Warszawa.

— 204 —

Szczerski A., 2006, Kontekst, edukacja, publiczność – muzeum z perspektywy „Nowej muzeologii”, [w:] Muzeum sztuki. Antologia, M. Popczyk (red.), Kraków.

Świecimski J., 2002, Eksponat i wystawa muzealna: dokument – przekaz informacji naukowej – wizja. Studium z zakresu muzeologii teoretycznej, „Opuscula Musealia”, z. 12.

Święch J., 2009, Muzeum czy bar szybkiej obsługi tzw. potrzeb kulturalnych? Wędrówki po polskich mu-zeach na wolnym powietrzu, [w:] Sztuka i podróżowanie. Studia teoretyczne i historyczno-ar-tystyczne, P. Krasny, D. Ziarkowski (red.), Proksenia, Kraków.

Theme Index, Global Attractions Attendance Report, 2012, J. Rubin (red.), http://www.aecom.com/deploy-edfiles/Internet/Capabilities/Economics/_documents/2012%20Theme%20Index%20Combined_1-1_online.pdf (data dostępu: 21.04.2014 r).

Trepkowski J., 1997, Struktura wykorzystania czasu wolnego a stan zdrowia dzieci i młodzieży, http://www.zs2pelplin.pl/pliki/pubI.pdf (data dostępu: 19.11.2014 r.).

Trinha T. T., Ryan C., 2013, Museums, exhibits and visitor satisfaction: a study of the Cham Museum, Danang, Vietnam, „Journal of Tourism and Cultural Change”, Vol. 11, nr 4.

Turysta kulturowy w polskich muzeach, 2014, Forum Gnieźnieńskie, „Turystyka Kulturowa”, nr 11.

Ustawa z 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 2012 r., poz. 987).

Wacięga S., 2009, Lokalne muzeum jako inkubator produktów turystycznych, [w:] Kultura i turystyka – wspólnie zyskać, A. Stasiak (red.), Wydawnictwo WSTH w Łodzi, Łódź.

Wielka encyklopedia PWN, 2003,Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Wiza W. R., 2011, Nowe technologie informacyjne w muzeach, [w:] Ekonomia muzeum, D. Folga-Janu-szewska, B. Gutowski (red.), Universitas, Kraków.

Wnuk-Lipiński E., 1979, Rozumienie kultury. Szkice socjologiczne, Instytut Wydawniczy CRZZ, War-szawa.

Zalasińska K., 2013, Muzea uwikłane w rynek sztuki, „MOCAK Forum”, nr 1.

Zeliaś A., Pawełek B., Wanat S., 2002, Metody statystyczne. Zadania i sprawdziany, PWE, Warszawa.

Żygulski Z., 1982, Muzea na świecie. Wstęp do muzealnictwa, PWN, Warszawa.

Strony internetowe

http://manggha.pl (data dostępu: 2.11.2014 r.).

http://muzea.malopolska.pl (data dostępu: 7.11.2014 r.).

http://wawel.krakow.pl (data dostępu: 24.11.2014 r.).

http://www.1944.pl (data dostępu: 7.11.2014 r.).

http://www.designbuild-network.com (data dostępu: 15.11.2014 r.).

http://www.mhk.pl (data dostępu: 24.11.2014 r.).

http://www.muzeum.krakow.pl (data dostępu: 24.11.2014 r.).

http://www.rp.pl/artykul/966846.html (data dostępu: 24.11.2014 r.).

http://wyborcza.pl/1,112588,17192409,To_byl_udany_rok_dla_warszawskich_muzeow__PODSU-MOWANIE_.html (data dostępu: 17.01.2015 r.).

http://www.travelin.pl (data dostępu: 24.10.2014 r.).

http://ttg.com.pl (data dostępu: 24.10.2014 r.).

http://bip.mkidn.gov.pl/pages/rejestry-ewidencje-archiwa-wykazy/departament-dziedzictwa-kultu-rowego.php (data dostępu: 20.10.2014 r.).

Bibliografia

— 205 —


SPIS RYSUNKÓW

Rys. 1. Turystyka muzealna i związane z nią inne formy turystyki kulturowej ..........................................................10Rys. 2. Elementy składowe produktu turystycznego muzeum ....................................................................................38Rys. 3. Muzea i zwiedzający wg województw w Polsce w 2012 r. .............................................................................48Rys. 4. Rdzeń zasobów atrakcji turystycznych wg P. Benkendorffera ........................................................................60Rys. 5. Szacunkowa liczba gości odwiedzających Kraków w latach 2005–2013 .......................................................70Rys. 6. Udział odwiedzających Kraków wskazujących zwiedzanie jako jeden z celów przyjazdu do miasta

w latach 2009–2013 .........................................................................................................................................73Rys. 7. Udział krajowych i zagranicznych odwiedzających Kraków wskazujących zwiedzanie

jako jeden z celów przyjazdu do miasta w latach 2009–2013 .........................................................................73Rys. 8. Struktura respondentów według płci ................................................................................................................80Rys. 9. Struktura respondentów według wieku ............................................................................................................81Rys. 10. Struktura respondentów według wykształcenia ...............................................................................................81Rys. 11. Struktura respondentów według kraju pochodzenia ........................................................................................82Rys. 12. Struktura respondentów według wielkości miejsca zamieszkania ..................................................................82Rys. 13. Struktura respondentów według sytuacji zawodowej ......................................................................................83Rys. 14. Struktura respondentów według sytuacji materialnej ......................................................................................83Rys. 15. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu muzea wpłynęły na przyjazd respondenta do Krakowa ....85Rys. 16. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „muzea” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od wieku ankietowanych ............................................................................................................86Rys. 17. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „muzea” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od wielkości miejsca zamieszkania ............................................................................................87Rys. 18. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „muzea” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od sytuacji zawodowej................................................................................................................87Rys. 19. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu zabytki wpłynęły na przyjazd respondenta do Krakowa ...88Rys. 20. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu imprezy kulturalne wpłynęły na przyjazd

respondenta do Krakowa ..................................................................................................................................89Rys. 21. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „imprezy kulturalne” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od kraju pochodzenia ankietowanych ........................................................................................90Rys. 22. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu oferta rekreacyjna wpłynęła na przyjazd

respondenta do Krakowa ..................................................................................................................................91Rys. 23. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta rekreacyjna” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od wieku ankietowanych ............................................................................................................91Rys. 24. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta rekreacyjna” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od wykształcenia ankietowanych ...............................................................................................92Rys. 25. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta rekreacyjna” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od kraju pochodzenia ankietowanych ........................................................................................92Rys. 26. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta rekreacyjna” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od sytuacji materialnej ankietowanych. .....................................................................................93Rys. 27. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu centra handlowe wpłynęły na przyjazd

respondenta do Krakowa ..................................................................................................................................94Rys. 28. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „centra handlowe” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od wieku ankietowanych ............................................................................................................95Rys. 29. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „centra handlowe” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od wykształcenia ankietowanych ...............................................................................................95Rys. 30. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „centra handlowe” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od wielkości miejsca zamieszkania ankietowanych ...................................................................96Rys. 31. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu oferta gastronomiczna wpłynęła na przyjazd

respondenta do Krakowa ..................................................................................................................................96Rys. 32. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta gastronomiczna” na przyjazd respondenta do Krakowa

w zależności od kraju pochodzenia ankietowanych ........................................................................................97

— 206 —

Spis rysunków

Rys. 33. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta gastronomiczna” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od wielkości miejsca zamieszkania ankietowanych ...................................................................98

Rys. 34. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta gastronomiczna” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od sytuacji materialnej ankietowanych ......................................................................................98

Rys. 35. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu oferta rozrywkowa wpłynęła na przyjazd respondenta do Krakowa ..................................................................................................................................99

Rys. 36. Zróżnicowanie wpływu atrakcji „oferta rozrywkowa” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od wieku ankietowanych ..........................................................................................................100

Rys. 37. Rozkład odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu inne atrakcje wpłynęły na przyjazd respondenta do Krakowa ................................................................................................................................101

Rys. 38. Zróżnicowanie wpływu „innych atrakcji” na przyjazd respondenta do Krakowa w zależności od sytuacji materialnej ankietowanych ....................................................................................102

Rys. 39. Rozkład badanych osób deklarujących pierwszą i kolejną wizytę w Krakowie ...........................................103Rys. 40. Rozkład badanych osób deklarujących pierwszą i kolejną wizytę w Krakowie

z podziałem na wiek .......................................................................................................................................104Rys. 41. Rozkład badanych osób deklarujących pierwszą i kolejną wizytę w Krakowie

z podziałem na kraj pochodzenia ...................................................................................................................104Rys. 42. Rozkład badanych osób deklarujących pierwszą i kolejną wizytę w Krakowie

z podziałem na sytuację materialną ................................................................................................................105Rys. 43. Rozkład badanych osób deklarujących daną długość pobytu w Krakowie ...................................................105Rys. 44. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj towarzystwa podczas pobytu w Krakowie...........................107Rys. 45. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj transportu, jakim przybyły do Krakowa ..............................110Rys. 46. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj miejsca noclegu, z jakiego korzystały

podczas pobytu w Krakowie ........................................................................................................................113Rys. 47. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia

pobytu w Krakowie ........................................................................................................................................117Rys. 48. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia

pobytu w Krakowie z podziałem na płeć .......................................................................................................117Rys. 49. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia

pobytu w Krakowie z podziałem na wielkość miejsca zamieszkania ...........................................................119Rys. 50. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia

pobytu w Krakowie z podziałem na sytuację zawodową ..............................................................................120Rys. 51. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia

pobytu w Krakowie z podziałem na sytuację materialną ...............................................................................120Rys. 52. Rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie, czy planują ponownie odwiedzić Kraków .........................121Rys. 53. Rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie, czy poleciliby swoim znajomym Kraków

jako miasto warte odwiedzenia ......................................................................................................................125Rys. 54. Towarzystwo podczas pobytu w stolicy Małopolski turystów, dla których muzeum było bodźcem

w przyjeździe do Krakowa i innych odwiedzających miasto ........................................................................128Rys. 55. Zamiar ponownych odwiedzin stolicy Małopolski przez turystów, dla których muzeum było bodźcem

w przyjeździe do Krakowa i innych odwiedzających miasto ........................................................................129Rys. 56. Zamiar rekomendacji stolicy Małopolski przez turystów, dla których muzeum było bodźcem

w przyjeździe do Krakowa i innych odwiedzających miasto ........................................................................129Rys. 57. Udział odpowiedzi twierdzących na pytanie, czy respondenci słyszeli o danym oddziale MNK

przed przyjazdem do miasta ...........................................................................................................................132Rys. 58. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Domu Jana Matejki

przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na wykształcenie respondentów ..............................................133Rys. 59. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Domu Jana Matejki

przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na kraj pochodzenia respondentów .........................................134Rys. 60. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Domu Jana Matejki

przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na sytuację materialną respondentów ......................................134Rys. 61. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Domu Józefa Mehoffera

przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na wykształcenie respondentów ..............................................135Rys. 62. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Gmachu Głównym MNK

przed przyjazdem do miasta, ze względu na wykształcenie respondentów ..................................................136Rys. 63. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Gmachu Głównym MNK

przed przyjazdem do miasta, ze względu na kraj pochodzenia respondentów..............................................137Rys. 64. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Muzeum Czartoryskich

przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na płeć respondentów ..............................................................138

— 207 —


Rys. 65. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Muzeum Czartoryskich przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na wiek respondentów .............................................................138

Rys. 66. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Muzeum Czartoryskich przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na kraj pochodzenia respondentów .........................................139

Rys. 67. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Bibliotece Książąt Czartoryskich przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na wiek respondentów ........................140

Rys. 68. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Bibliotece Książąt Czartoryskich przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na kraj pochodzenia respondentów ..................141

Rys. 69. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na kraj pochodzenia respondentów ...............142

Rys. 70. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na sytuację materialną respondentów ...........142

Rys. 71. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o innym muzeum przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na wielkość miejsca zamieszkania respondentów...................144

Rys. 72. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy słyszeli o innym muzeum przed przyjazdem do Krakowa, ze względu na sytuację materialną respondentów ......................................144

Rys. 73. Źródła informacji o muzeach w Krakowie wykorzystywane przez respondentów .......................................146Rys. 74. Zróżnicowanie korzystania z opinii rodziny lub znajomych jako źródła informacji

o krakowskich muzeach w zależności od płci respondentów ........................................................................150Rys. 75. Zróżnicowanie korzystania z opinii rodziny lub znajomych jako źródła informacji

o krakowskich muzeach w zależności od wieku respondentów ....................................................................150Rys. 76. Zróżnicowanie korzystania z opinii rodziny lub znajomych jako źródła informacji

o krakowskich muzeach w zależności od kraju pochodzenia respondentów ................................................151Rys. 77. Zróżnicowanie korzystania ze stron internetowych krakowskich muzeów jako źródła informacji

o konkretnej placówce w zależności od kraju pochodzenia respondentów ...................................................152Rys. 78. Zróżnicowanie korzystania ze stron internetowych o Krakowie jako źródła informacji

o lokalnych muzeach w zależności od wielkości miejsca zamieszkania respondentów ...............................153Rys. 79. Zróżnicowanie korzystania z folderów/katalogów o krakowskich muzeach jako źródła informacji

o konkretnej placówce w zależności od sytuacji materialnej respondentów .................................................154Rys. 80. Zróżnicowanie korzystania z folderów/katalogów o Krakowie jako źródła informacji

o lokalnych muzeach w zależności od płci respondentów.............................................................................154Rys. 81. Zróżnicowanie korzystania z programów telewizyjnych jako źródła informacji

o krakowskich muzeach w zależności od wieku respondentów ....................................................................155Rys. 82. Zróżnicowanie korzystania z programów telewizyjnych jako źródła informacji

o krakowskich muzeach w zależności od wielkości miejsca zamieszkania respondentów ..........................156Rys. 83. Zróżnicowanie korzystania z programów telewizyjnych jako źródła informacji

o krakowskich muzeach w zależności od sytuacji materialnej respondentów ..............................................156Rys. 84. Zróżnicowanie korzystania z relacji w mediach (np. podczas EURO 2012) jako źródła informacji

o krakowskich muzeach w zależności od statusu zawodowego respondentów ............................................157Rys. 85. Zróżnicowanie korzystania z biur podróży jako źródła informacji o krakowskich muzeach

w zależności od wielkości miejsca zamieszkania respondentów ..................................................................158Rys. 86. Zróżnicowanie niekorzystania z żadnych źródeł informacji o krakowskich muzeach

w zależności od wielkości miejsca zamieszkania respondentów ..................................................................159Rys. 87. Odsetek respondentów, którzy planując przyjazd do Krakowa, mieli zamiar odwiedzić dane muzeum ......160Rys. 88. Odsetek respondentów, którzy zamierzali zobaczyć Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego,

planując przyjazd do Krakowa w zależności od ich sytuacji zawodowej .....................................................161Rys. 89. Odsetek respondentów, którzy zamierzali zobaczyć Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego,

planując przyjazd do Krakowa w zależności od ich sytuacji materialnej ......................................................161Rys. 90. Zróżnicowanie odsetka respondentów, którzy zamierzali zobaczyć Gmach Główny

Muzeum Narodowego, planując przyjazd do Krakowa w zależności od ich wykształcenia ........................162Rys. 91. Odsetek respondentów, którzy zamierzali zobaczyć Gmach Główny Muzeum Narodowego,

planując przyjazd do Krakowa w zależności od wielkości ich miejsca zamieszkania ..................................162Rys. 92. Zróżnicowanie odsetka respondentów, którzy nie zamierzali zobaczyć żadnego muzeum,

planując przyjazd do Krakowa w zależności od ich kraju pochodzenia........................................................163Rys. 93. Zróżnicowanie odsetka respondentów, którzy nie zamierzali zobaczyć żadnego muzeum,

planując przyjazd do Krakowa w zależności od ich sytuacji materialnej ......................................................164Rys. 94. Podejmowanie przez respondentów decyzji o wizycie w krakowskich muzeach podczas pobytu w mieście .....164Rys. 95. Zróżnicowanie podejmowania decyzji impulsywnych o wizycie w krakowskich muzeach

w zależności od wielkości miejsca zamieszkania respondentów ..................................................................165

— 208 —

Spis rysunków i fotografii

Rys. 96. Krakowskie muzea, o zwiedzeniu których respondenci podejmowali decyzje impulsywne podczas pobytu w mieście ..............................................................................................................................166

Rys. 97. Zróżnicowanie podejmowania decyzji impulsywnych o wizycie w Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego w zależności od sytuacji materialnej respondentów ......................................................169

Rys. 98. Zróżnicowanie podejmowania decyzji impulsywnych o wizycie w placówce nienależącej do Muzeum Narodowego w Krakowie w zależności od kraju pochodzenia respondentów .........................169

Rys. 99. Struktura ocen wiedzy przewodników i sposobu jej przekazu ......................................................................172Rys. 100. Struktura ocen zachowania przewodników w muzeach ................................................................................174Rys. 101. Struktura ocen pracy pozostałego personelu muzeów ...................................................................................175Rys. 102. Struktura ocen informacji ułatwiających lokalizację poszczególnych dzieł .................................................177Rys. 103. Struktura ocen opisu eksponatów ...................................................................................................................178Rys. 104. Struktura ocen zagospodarowania terenów muzeów .....................................................................................180Rys. 105. Struktura ocen dodatkowych atrakcji muzeów ..............................................................................................180Rys. 106. Struktura ocen otoczenia budynków muzeów ...............................................................................................181Rys. 107. Struktura ocen architektury budynków muzeów ...........................................................................................182Rys. 108. Struktura ocen infrastruktury higienicznej w muzeach..................................................................................183Rys. 109. Zestawienie średnich ocen (średnia arytmetyczna) poszczególnych składowych produktu muzealnego ....184Rys. 110. Podsumowanie zróżnicowania ocen badanych elementów produktu muzealnego .......................................185

SPIS FOTOGRAFII

Fot. 1. Zamek Królewski w Krakowie – siedziba Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu ........................................40Fot. 2. Muzeum Guggenheima w Bilbao, proj. F. O. Gehry, 1991–1997 ........................................................................41Fot. 3. Szklana piramida na dziedzińcu Luwru, proj. I. M. Pei, 1989 .............................................................................42Fot. 4. Kawiarnia „Szał” w Muzeum Narodowym w krakowskich Sukiennicach ..........................................................43Fot. 5. Trasa turystyczna w podziemiach Rynku Głównego w Krakowie (oddział Muzeum Historycznego

Miasta Krakowa) ...................................................................................................................................................53Fot. 6. Turyści przemierzający Muzea Watykańskie ........................................................................................................55Fot. 7. Projekt Nowego Luwru w Abu Zabi .....................................................................................................................57Fot. 8. Sala Chełmońskiego w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach .......................................................65

— 209 —


SPIS TABEL

Tabela 1. Różnice między edukacją szkolną a muzealną ...............................................................................................32Tabela 2. Najchętniej zwiedzane europejskie muzea w 2012 r. ......................................................................................47Tabela 3. Muzea w Krakowie według profilu zbiorów ...................................................................................................63Tabela 4. Główny cel przyjazdu do Krakowa gości odwiedzających miasto w latach 2009–2013 ...............................71Tabela 5. Główny cel przyjazdu do Krakowa gości krajowych odwiedzających miasto w latach 2009–2013 .............72Tabela 6. Główny cel przyjazdu do Krakowa gości zagranicznych odwiedzających miasto w latach 2009–2013 .........72Tabela 7. Wartość współczynnika φ pomiędzy celem zwiedzania Krakowa (Y

1) a innymi celami

przyjazdu do miasta (Y2, Y

3, …, Y

14) w latach 2009–2013 ..............................................................................75

Tabela 8. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy wpływem atrakcji „muzea” na przyjazd respondenta do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ..............................86

Tabela 9. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy wpływem atrakcji „imprezy kulturalne” na przyjazd respondenta do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ...........89

Tabela 10. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy wpływem atrakcji „oferta rekreacyjna” na przyjazd respondenta do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ........91

Tabela 11. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy wpływem atrakcji „centra handlowe” na przyjazd respondenta do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ...........94

Tabela 12. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy wpływem atrakcji „oferta gastronomiczna” na przyjazd respondenta do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ...97

Tabela 13. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy wpływem atrakcji „oferta rozrywkowa” na przyjazd respondenta do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) .....100

Tabela 14. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy wpływem „innych atrakcji” na przyjazd respondenta do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ............................101

Tabela 15. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy liczbą dotychczasowych wizyt respondenta w Krakowie a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) .....................................103

Tabela 16. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy długością pobytu respondenta w Krakowie a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ....................................................................105

Tabela 17. Rozkład badanych osób deklarujących daną długość pobytu w Krakowie z podziałem na wiek ................106Tabela 18. Rozkład badanych osób deklarujących daną długość pobytu w Krakowie z podziałem

na kraj pochodzenia .......................................................................................................................................106Tabela 19. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy towarzystwem respondenta

podczas pobytu w Krakowie a jego cechami demograficzno-społecznymi (Xu) ..........................................107

Tabela 20. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj towarzystwa podczas pobytu w Krakowie z podziałem na wiek ......................................................................................................................................108

Tabela 21. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj towarzystwa podczas pobytu w Krakowie z podziałem na wykształcenie .......................................................................................................................108

Tabela 22. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj towarzystwa podczas pobytu w Krakowie z podziałem na kraj pochodzenia ..................................................................................................................109

Tabela 23. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj towarzystwa podczas pobytu w Krakowie z podziałem na sytuację zawodową ...............................................................................................................109

Tabela 24. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy środkiem transportu respondenta do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ...............................................110

Tabela 25. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj transportu, jakim przybyły do Krakowa z podziałem na płeć ....................................................................................................................................... 111

Tabela 26. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj transportu, jakim przybyły do Krakowa z podziałem na wiek ...................................................................................................................................... 111

Tabela 27. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj transportu, jakim przybyły do Krakowa z podziałem na wykształcenie .......................................................................................................................112

Tabela 28. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj transportu, jakim przybyły do Krakowa z podziałem na kraj pochodzenia ..................................................................................................................112

Tabela 29. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj transportu, jakim przybyły do Krakowa z podziałem na sytuację materialną ...............................................................................................................113

— 210 —

Tabela 30. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy wykorzystywanym obiektem noclegowym przez respondenta a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) .....................................114

Tabela 31. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj miejsca noclegu, z jakiego korzystały podczas pobytu w Krakowie z podziałem na wiek .................................................................................................................114

Tabela 32. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj miejsca noclegu, z jakiego korzystały podczas pobytu w Krakowie z podziałem na wykształcenie ..................................................................................................115

Tabela 33. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj miejsca noclegu, z jakiego korzystały podczas pobytu w Krakowie z podziałem na kraj pochodzenia ..............................................................................................116

Tabela 34. Rozkład badanych osób deklarujących rodzaj miejsca noclegu, z jakiego korzystały podczas pobytu w Krakowie z podziałem na sytuację materialną ..........................................................................................116

Tabela 35. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy wysokością wydatków respondenta w Krakowie a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ...............................................117

Tabela 36. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia pobytu w Krakowie z podziałem na wiek .....................................................................................................118

Tabela 37. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia pobytu w Krakowie z podziałem na wykształcenie ......................................................................................118

Tabela 38. Rozkład badanych osób deklarujących daną kwotę wydanych pieniędzy podczas jednego dnia pobytu w Krakowie z podziałem na kraj pochodzenia .................................................................................119

Tabela 39. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy zamiarem ponownego odwiedzenia Krakowa przez respondenta a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) .....................122

Tabela 40. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy mają zamiar ponownie odwiedzić Kraków, ze względu na wiek respondentów .................................................................................................122

Tabela 41. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy mają zamiar ponownie odwiedzić Kraków, ze względu na kraj pochodzenia respondentów .............................................................................123

Tabela 42. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy mają zamiar ponownie odwiedzić Kraków, ze względu na sytuację zawodową respondentów..........................................................................123

Tabela 43. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy mają zamiar ponownie odwiedzić Kraków, ze względu na sytuację materialną respondentów ..........................................................................124

Tabela 44. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym czy respondent poleci swoim znajomym Kraków jako miejsce warte odwiedzenia a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ....125

Tabela 45. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy poleciliby swoim znajomym Kraków jako miasto warte odwiedzenia, ze względu na kraj pochodzenia respondentów ........................................126

Tabela 46. Zróżnicowanie odpowiedzi odwiedzających na pytanie, czy poleciliby swoim znajomym Kraków jako miasto warte odwiedzenia, ze względu na sytuację materialną respondentów .....................................126

Tabela 47. Wyniki istotności różnic w zachowaniach turystów deklarujących muzeum jako bodziec w przyjeździe do Krakowa i innych odwiedzających miasto .......................................................................127

Tabela 48. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym, czy respondent słyszał o Domu Jana Matejki przed przyjazdem do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ...133

Tabela 49. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym, czy respondent słyszał o Domu Józefa Mehoffera przed przyjazdem do Krakowa a jego cechami demograficzno--społecznymi (X

u) ..........................................................................................................................................135

Tabela 50. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym, czy respondent słyszał o Gmachu Głównym MNK przed przyjazdem do miasta a jego cechami demograficzno--społecznymi (X

u) ..........................................................................................................................................136

Tabela 51. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym, czy respondent słyszał o Muzeum Książąt Czartoryskich przed przyjazdem do Krakowa a jego cechami demograficzno--społecznymi (X

u) ..........................................................................................................................................137

Tabela 52. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym, czy respondent słyszał o Bibliotece Książąt Czartoryskich przed przyjazdem do Krakowa a jego cechami demograficzno--społecznymi (X

u) ..........................................................................................................................................140

Tabela 53. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym, czy respondent słyszał o Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach przed przyjazdem do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ..................................................................................................................141

Tabela 54. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym, czy respondent słyszał o innym muzeum przed przyjazdem do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) .........144

Tabela 55. Źródła informacji o Krakowie wykorzystywane przez odwiedzających przed przyjazdem do miasta w latach 2009–2013 .......................................................................................................................................145

Tabela 56. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy wykorzystywanymi źródłami informacji o krakowskich muzeach a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (X

u) ............. 149

Spis tabel

— 211 —


Tabela 57. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym, czy respondent zamierzał zobaczyć Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, planując przyjazd do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ..................................................................................................................160

Tabela 58. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym, czy respondent zamierzał zobaczyć Gmach Główny MNK, planując przyjazd do Krakowa a jego cechami demograficzno--społecznymi (X

u) ..........................................................................................................................................162

Tabela 59. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym, czy respondent nie zamierzał zobaczyć żadnego muzeum, planując przyjazd do Krakowa a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) ..................................................................................................................163

Tabela 60. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy tym, czy respondentowi zdarzyło się, że decyzję o wizycie w muzeum podjął już w trakcie pobytu w Krakowie a jego cechami demograficzno-społecznymi (X

u) .........................................................................................165

Tabela 61. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy podejmowaniem decyzji impulsowych o zwiedzeniu krakowskich muzeów a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (X

u) .........................................................................................................................................168

Tabela 62. Odsetek respondentów, którzy najwyżej ocenili dane muzeum spośród muzeów w Krakowie ..................171Tabela 63. Odsetek respondentów, którzy najniżej ocenili dane muzeum spośród muzeów w Krakowie ....................172Tabela 64. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy oceną wiedzy przewodników

i sposobu jej przekazu a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (Xu) ....................................173

Tabela 65. Zróżnicowanie ocen wiedzy przewodników i sposobu jej przekazu w zależności od wieku respondentów .................................................................................................................................................173

Tabela 66. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy oceną zachowania przewodników a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (X

u) ................................................174

Tabela 67. Zróżnicowanie ocen zachowania przewodników w zależności od wieku respondentów ............................175Tabela 68. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy oceną pracy

pozostałego personelu muzeum a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (Xu) .....................176

Tabela 69. Zróżnicowanie ocen pracy pozostałego personelu muzeów w zależności od sytuacji zawodowej respondentów .................................................................................................................................................176

Tabela 70. Struktura ocen sposobu prezentacji eksponatów w muzeach .......................................................................177Tabela 71. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy oceną informacji ułatwiających

lokalizację poszczególnych dzieł a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (Xu) ...................178

Tabela 72. Zróżnicowanie ocen informacji ułatwiających lokalizację poszczególnych dzieł w zależności od płci respondentów .....................................................................................................................................178

Tabela 73. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy oceną opisu eksponatów a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (X

u) .........................................................................179

Tabela 74. Zróżnicowanie ocen opisu eksponatów w zależności od sytuacji materialnej respondentów ......................179Tabela 75. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy oceną dodatkowych atrakcji

muzeów a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (Xu) ..........................................................181

Tabela 76. Zróżnicowanie ocen dodatkowych atrakcji muzeów w zależności od wieku respondentów .......................181Tabela 77. Wysokość prawdopodobieństwa testowego p dla zależności pomiędzy oceną architektury

budynków muzeów a cechami demograficzno-społecznymi respondentów (Xu) ........................................182

Tabela 78. Zróżnicowanie ocen architektury budynków muzeów w zależności od wieku respondentów ....................183Tabela 79. Średnia ocena poszczególnych elementów produktu muzealnego ...............................................................185

POLECAMY PODRĘCZNIKIZ ZAKRESU TURYSTYKI

Wydawnictwo „PROKSENIA”, ul. Sarego 23/2, 31-047 Kraków, tel./fax: 12 421 63 80K S I Ę G A R N I A I N T E R N E T O W A – w w w . p r o k s e n i a . p l

D Y S T R Y B U C J A I S P R Z E D A Ż K S I Ą Ż E K

Wydawnictwo „PROKSENIA”, ul. Sarego 23/2, 31-047 Kraków, tel./fax: 12 421 63 80K S IĘG A R N I A I N T E R N E TO WA – w w w. k s i e g a r n i a . p r o k s e n i a . p l


Zapraszamy do naszej księgarni internetowej – www.ksiegarnia.proksenia.pldo pobierania publikacji w formie pliów PDF z darmowej czytelni

N O W Y D Z I A Ł K S I Ę G A R N I – D a r m o w a c z y t e l n i a z p l i k a m i P D F

Wydawnictwo „PROKSENIA”, ul. Sarego 23/2, 31-047 Kraków, tel./fax: 12 421 63 80K S IĘG A R N I A I N T E R N E TO WA – w w w. k s i e g a r n i a . p r o k s e n i a . p l


Zapraszamy do naszej księgarni internetowej – www.ksiegarnia.proksenia.pldo pobierania publikacji w formie pliów PDF z darmowej czytelni

N O W Y D Z I A Ł K S I Ę G A R N I – D a r m o w a c z y t e l n i a z p l i k a m i P D F

Wydawca: Wydawnictwo PROKSENIAul. Sarego 23/2, 31-047 Kraków, tel./fax: +48 12 421 63 80www.proksenia.pl, e-mail: [email protected]

ISBN 978-83-60789-58-2

© Copyright by „PROKSENIA”, Kraków 2015

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być kserowana, reprodukowana, przechowywana jako źródło danych, przekazywana w jakiejkolwiek mechanicznej, fotograficznej, elektronicznej lub innej formie zapisu bez pisemnej zgody posiadacza praw.

Skład, przygotowanie do druku i druk:

Agencja Reklamowo-Wydawnicza „OSTOJA”www.arwostoja.pl, e-mail: [email protected]. +48 601 41 01 01

Turystyka muzealna 2015 -...

Documents

Transcript of Turystyka muzealna 2015 -...