The Polish Institute and Sikorski Museumpolishinstitute.com/prm/prm100a.pdf · Europa, za wyją...

k00 ZMIKROFILMOWANE 1 &lii fiRck,

NR,

TEKA nr. 100 / 1 1943.

Stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, Polonia i różne.

1943 r.

„ „ \ q N

" ,

• • • OZ (73 Z.2 AĆĄ

PR .k. \o° t m

Archives Reference No: PRM.100/1

Copyright: The Polish Institute and Sikorski Museum (London)

The Polish Institute and Sikorski Museum

1

1a

2

3

4

5

6

7

8

9

10

5. I. 1943

6. I. 1943

31. V. 1943

23. VII. 1943

19. VIII.1943

19. VIII. 1943

24. VIII. 1943

21. X. 1943

8. XI. 1943

2. XII. 1943

29. XII. 1943

Sprawa Polska w U.S.A.

Brulion pisma w sprawach propagandy - luźne kartki z podpisem gen.Sikorskiego.Brak pier-wszych 3 kartek oraz stron 5,7 i 8 /. Polscy Uniści. Pismo S.Litauera do prem.Mikołajczyka przesy-łajEted sprawozdanie z rozmowy z Sułzbergerem /sprawozdanie w załączeniu/. Pismo prem.Mikołajczyka do alfreda Faltera z prośbą o określenie swego stosunku do Rządu / w zał. pismo min. Kwapińskiego do prem.Mi-kołajczykawsprawie uregulowania stanowiska A. Faltera./.

Odpis pisma M.F.Węgrzynka do amb.Cieshanow-skiego w sprawie tajnej rozgłośni " Świt "4, Notatka dla pana Premiera w sprawie reformy polskich placówek propagandowych.

Pismo ks.Z. Kaczyńskiego do prem.Mikołajczyka w sprawie konieczności powołania Komisji Mię-dzyministerialnej do spraw Polonii Zagranicz-nej. W zał. - 1 Notatka dla p.Premiera z 15.X.43,

2 Pismo prof.B.Hełczyńskiego do prem. Mikołajczyka z 8. X. 43,

3 Pismo B.Wierzbiańskiego do min. Inf i Dokumentacji z 2.VIII.43.

Pismo min.J.Stańczyka do prem.Mikołajczyka przesyłające notatkę A.Adamczyka w sprawie książki p.t. "Kultura Polska" /Notatka A.Adam czyka z 20.X. 43 w załączeniu/. Pismo J.Drohejowskiego do prem.Mikołajczyka przesyłające notatkę z rozmowy z p. Hoinko /Notatka w załączeniu/. Pismo min.Kota do min.Kukiela w sprawie wstrz mania subwencji dla "Tygodnika Polskiego" w Nowym Yorku /w zał.pismo przesyłające A. Zaleskiego z d.29.XI.43.,podanie Redakcji "Tygodnika Polskiego" do prez.Raczkiewicza, pismo J.Ciedhanowskiego z d.27. X1.43.1 pismo J.Mierzwy do amb.J.Ciechanowmkiego z 24. XI. 43./.

---- 0 0 o ••• ••• •1111

cus; vx4,-e\ c,

PREZES RADY MłNłSTROW

pRM. too(

TEKA Nr. 100 / 1 1943.

Stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, Polonia i różne.




SPRAWA POLSKA W USA

Szybka ewolucja opinji politycznej w USA • ł

1. Amerykańskie koła polityczne nie rozważają obecnie

już czy republikanie zwyciężą w wyborach 1944 roku,

lecz raczej, które skrzydło republikanów zwycięży. W ostat-

nich tygodniach szanse grupy Willkie'go ogromnie zmalały i

nadal zmniejszają się, czego dowiodły sondy polityczne

opinii w 18 kluczowych stanach, przeprowadzone przez Biuro

Studiów wydawnictwa FORTUNE oraz przez Research Center demo-

kratów Farley'owskich. Zyskują coraz silniejsze oparcie

w opinii mas stanów środkowych koła ekonomicznie imperiali-styczne, sprzyjające "Niemcom nie nazistowskim" i zwrócone ku sprawom wewnętrznym Ameryki.

Europa, za wyjątkiem gospodarczej konkurencji brytyj-skiej i sprawy nie okrajania "dobrych" Niemiec powojennych,

stanowi zaledwie margines uwagi politycznej.

W wyniku tych nieprzewidzianych przesunięć politycznych Rooseveltowcy rozpoczęli nagle pracę nad swą regeneracją w czwartym okresie wyborczym, gdyż grupa republikańska zy-skująca obecnie wpływy, w odróżnieniu od otoczenia Willkie'go, zapewne zniszczy znaczną część dorobku społecznego New Deal'u, do czego jego twórcy nie chcą dopuścić.

Pierwotny plan polegał na zainkasowaniu politycznego kapitału zwycizstwa wojennego, pozostawiając republikanom




I '

2 -

2

odium niezaspokojonych apetytów okresu rekonstrukcji, aby

w 1948 roku powrócić do władzy. Obecnie jednak w związku

z przesunięciem się wpływów na korzyść grupy republikanów

prawicowych nastąpi walka na całej linii podziału pomiędzy

socjalistyczną planistyką antyliberalną, społecznie sprawie-

dliwszą lecz politycznie nie demokratyczną z jednej strony,

a z drugiej, demokracją burżuazyjną świata wolnej inicjatywy,

znamionującą swobodną walkę o byt w tradycyjnym stylu Ame-

ryki. Naród amerykański wybór obecnie już uczynił. Jest

niewątpliwy nawrót do świata demokracji i odwrót od przy-musu planistyki, którego indywidualizm amerykański nie znosi.

Wybór ten stwarza dla Polski niebezpieczeństwo świa-domego hamowania sprawy rozbrojenia Niemiec w dziedzinie

terytorialnej. Dotyka to kwestji Prus Wschodnich i Sląska a nawet sprawy Cieszyńskiej. Konieczna jest w tym względzie organiczna i przemyślana kampania i dokładne przepracowanie kilku rzutów tych zagadnień.

Upolitycznienie ataku niemieckiego w USA

2. Hitler słabnąc wojskowo przez utratę materiału ludzkiego w rocznikach, które nie może w tym tempie odnawiać, ska-

zany jest na starzejącą się z dnia na dzień armię. Jest to równoznaczne ze stopniową utratą armii politycznej, stanowią-cej krucjatę młodych roczników przepojonych nazizmem. Stąd




3

rosnąca konieczność ujednolicenia politycznego kierownictwa

armii, które od góry nada hitlerowskie oblicze coraz mniej

politycznej substancji wojskowej.

Z dnia na dzień słabnie siła niemieckiego uderzenia

wojennego z racji postępującego geometrycznie niszczenia

transportu i przemysłu wojennego przy jednoczesnym rozpro-

szeniu frontów, a także z racji jakościowego starzenia

wojennej substancji ludzkiej. Wynika stąd, że rosnąć będzie

w coraz prędszym tempie upolitycznienie ataku ze strony Nie-

miec, gdyż siła uderzenia politycznego zastąpi słabnące ude-

rzenia militarne. Atak ten już się rozpoczął, jak to wynika z analizy opinii amerykańskiej w stosunku do Niemiec.

Przed Niemcami stoją dwie możliwości:

(a) Hitler może zainscenizować ustąpienie na rzecz

zakapturzonego zwolennika lewego skrzydła partii powodując teatralni radykalizację i szukając porozumienia z Sowietami. W związku z tym pod-kreśli, że oba systemy są do siebie zbliżone w dziedzinie ekonomii i roli pieniądza, w typie

kultury materialistycznej, w stosunku do religii,

planistyki integralnej, totalizmu policyjnego

oraz politycznego nacjonalizmu młodzieży wojskowej. Ostatnia mowa Stalina w której twierdzi, że "nie




4

• 4

pragnie zniszczyć armii niemieckiej lecz tylko

hitlerowską", jest stwierdzeniem, że w jego umy-

śle istnieje formuła polityczna, która takiego

porozumienia nie wyklucza. New Dealeowcy i rady-

kalne elementy w USA (z wyłączeniem kilku grup

w CłO i AFofL), dałyby się przekonać, że takie

rozwiązanie byłoby pożądanem, jeżeli następcą sy-

stemu będzie socjalizm międzynarodowy.

(b) Drugim rozwiązaniem byłaby rewolta armii, któraby

miała charakter wyraźnie anty-bolszewicki. Wów-

czas zapewne nastąpiłoby zaproszenie krajów anglo-

saskich do okupacji Niemiec, aby nie dopuścić do

zemsty ze strony Rosjiluciemiężonych narodów.

Taki atak polityczny znalazłby poparcie właśnie

tej grupy republikanów prawicowych, która dochodzi

obecnie do głosu, a także katolików Farleylowskich

nie mówiąc już o 15 milj. Amerykanów niemieckiego

pochodzenia oraz opinii Ameryki Południowej.

Ponieważ druga ofenzywa polityczna wymaga wewnętrznej

rewolucji w Niemczech i może nastąpić jedynie po wojnie cy-

wilnej, która byłaby równoznaczna z przegraniem wojny mili-

tarnej, przeto nastąpi napewno przed tym próba ze strony

nazizmu wygrania pierwszej formuły.




-5

5 Tego właśnie boją się republikanie prawicy i dlatego

Willkie, posądzany o sprzyjanie tej formule, w takim tempie

traci zwolenników. Prawica republikańska twierdzi, że przy

realizacji tej formuły Ameryka musiałaby utrwalić gospodarkę

wojenną na czas pokoju stając się jedyną na świecie ostoją

kapitalizmu gospodarczego, niejako warownym obozem systemu

zysków, jako porządku społecznego. Byłoby to niemożliwe,

nawet przy krańcowej izolacji, bez stosowania permanentnie przymusu wojennego, od którego pragną uchronić Amerykę.

3. Polska taktyka w Ameryce ma przed sobą do opracowania argumentację i materiały w stosunku do 3 odmian koniun-ktury politycznej:

I. Konfederacja Europy środkowo-wschodniej w obliczu możliwej inscenizacji rewolty radykalnej w Niem-

czech, w porozumieniu z Rosją i za cichą zgodą radykal-nej opinii amerykańskiej.

II. Terytorialne rozbrojenie Niemiec na Wschodzie

w obliczu pro-niemieckiego nastawienia grupy,

zyskującej wpływ polityczny.

M. Takie ustalenie w czasie krystalizacji opinii

miarodajnej w sprawach Polski, aby nie trafić na okres oczadzenia Ameryki radykalnej militarnymi




- O -

zwycięstwami Rosji w dobie obecnych wpływów tych grup,

lecz z drugiej strony przed okresem nabrzmiewającej

przewagi grup filo-germańskich i izolacjonistycznych.

Pod tym względem należałoby szukać decyzji w okresie

przewagi militarnych sukcesów amerykańskich działających

na wyobraźnię mas. Sukcesy te niepomiernie wzmogą im-

perializm amerykański i utrudnią izolację. Wzmogą

również wagę nastrojów armii, zawsze dla Polski jak

najprzychylniejszej. Polityka amerykańska coraz więcej

dyskontuje arytmetykę wyborczą kombatantów. Wreszcie

przewaga materialna Ameryki zmniejszy obecną jej zależ-

ność od frontu rosyjskiego.

Wynika stąd iż nadewszystko obawiać się należy przedwczesnych decyzji, jakie mogłyby zaistnieć w razie spotkania w Alasce

Roosevelta z Churchillem i Stalinem. Jesień da już wyraźne oblicze republikańskie powracającym z terenu członkom Kongresu i może stworzyć silne prądy pro-germańskie. Z drugiej strony zima stanowi dla Rosji koniunkturę zwycięstw klimatycznych, które w opinii amerykańskiej znamionują istnienie sił na ja-kich należy budować także fundamenty pokoju.

Dlatego okresem wskazanym dla spowodowania krystalizacji

decyzji w sprawach polskich wydaje się być lato 1943. W tym




(P R m 7

•

celu należałoby, zdaniem moim, synchronizować następujące

prace:

(a) Czynną rolę armii,

(b) Pracę dyplomatyczną,

(c) Studia materialne i dokumentację,

(d) Jednorazową kampanię propagandową

(e) Koordynację kierowniczą wszystkich wyżej wymie-nionych prac w czasie, zależnie od tempa rozwoju sił wskazanych w Ameryce oraz przebiegu dzia/an wojennych, które mogą zaważyc na wyborze politycznd "Zero hour" dla sprawy polskiej.




4. r 14(

ł dla Polski ulec:a zbytnio wpływom sowieckim.

c) jeeli chodzi o J'rancję,propaganda nasza powinna pod-

kreślad tradycyjną przyjaźń łączącą oba narody,jakoteż

konieczność silnej Francji dla pokoju europejskiego.

Nie należy jednak brać udziału w kłótniach wewnętrznych

między de Gaulleeistami a administracją i dowództwem

francuskim w Afryce Północnej,mimo że stosunek De Gaulle

względem nas nie zawsze by/ jasny. Należy wstrzymać się

od wszelkich napaści osobistych na Marszałka Petaina

potępiając równocześnie jego współpracowników z La-

valem na czele,a podkreślać konieczność zjednoczenia

wszystkich Francuzów nieodzowną dzisiaj dla przywróc e-

nia Francji, w I/

d) stosunku do 2osji należy uwzględnić następujące

akty:

1) W obecnej chwili Rosja najwydatniej walczy z

Niemcami,skutkiem czego Stany Zjednoczone i

J.Brytania są jak najpozytywniej -z punktu wi-

dzenia jej wkładu wojennego k, do Sowietów

usposobione.

2) tej chwili toczą się rokowania między Rzą-

dem Polskim a Sowieckim o znaczeniu pierwsza-

rzędnym ,których pozytywne załatwienie leży w

interesie wzajemnym Polski i Rosji,ikezan~

n sąsiedzkie, zycie,A,

kre—wg/Illos blisko Polaków

4) Jeżeli jednak ohydzi o nasze granice wschod-

nie,jak również o suwerenność Państwa "JPolskie-




nogo zniszczenia 1,Tieniec,zakończenia działań na ich

terenie,by naród niemiecki odczuł co to jest wojna

w jego własnym kraju nie będzie trwałego pokoju.

C ELE.

Celem Placówek propagandowych w- eellip~,Trreh ala,L4-q--0 14`4,_

- ' jest nie tylko zaznajamianie publiczności/

z tym co jest polside,lecz w równej,lub nawet większej mierze z tyli_

czym chcemy ażeby Polska była. Skutkiem tego -propaganda polska w

Ameryce Północnej powinna mieć na oku następujące cele:

ł) Propaganda aktualna,a przez to rozumie się zamiesz-

czanie jak największej ilości codziennych wiadomości

- jakieby one nie były - w prasie,radiu,kinie itd.

Zasadą reklamy amerykańskiej test

przyzwyczajanie publiczności amerykańskiej do pewnej

firiny czy wytwórcy przez ciągłe powtarzanie. krótko-

falowej propagandzie powinno się stosować tę metodę,

a więc mnożyć wzmianki o :Polsce i wszelkich jej wy-

czynach.

2) Drugim celem jest stwierdzenie,z jakich źródeł po-

chodzi propaganda dla nas szkodliwa, czy jest ona

umyślna,czy też Przypadkowa. Powinno się w najkrót-

szym czasie :,twierdzić jakie są jej przyczyny i

przeciwdziałać jej natychmiast - jeżeli to jest

możliwe,przez te same lub podobne organa,przez któ-

re ona działa, lub też - jeżeli to jest niemożliwe,

dojść do jej źródeł i starać się ją niszczyć Przy

pomocy wyższych czynników politycznych polskich czy

amerykarlskich.




9. VI lift (1 Do drugiej kategorii zaliczam propagandę na rzecz

polityki powojennej polskiej,- która zaiste jest najważniejsza.

Celem jej powinno być stworzenie odpowiedniej atmosfery dla na-

stępujących podstawowych postulatów Rządu I-olskiego:

A. Polska,wśród mniejszych państw kontynentalnych

jest największym i skutkiem tego w decydowaniu o re-

konstrukcji świata,a przynajmniej rekonstrukcji kon-

tynentalnej musi mieć miejsce przewodnie. Zresztą

miejsce to wyrobiła sobie dzięki temu,że:

l•- Pddjęła pierwsza otwartą walkę z Niemcami i kontynuuje ją nieprzerwanie na każdym od-cinku w Kraju i poza nim,

polskie Siły Zbrojne są bezporównania więk-sze i biorą bez porównania większy udział w walce aniżeli wszystkie inne państwa kon-tynentalne razem wzięte,

- Kraj wykazuje więcej cnót patriotyyznych, jedności i siły odpornej niż wszystkie in-ne kraje,

- Polska jedyna,jako położona między Rosją a Niemcami ma stanowisko kluczowe w Europie, i od niej zależy pokój trwały,

Polityka nasza wykazała najwięcej dynamizmu i jest jedyną,która daje inicjatywę twórczą dla utrwalenia pokoju w Europie.

Inicjatywa ta,która przez trzy lata natrafiała na olbrzymie przeszkody, jest dzisiaj przyjęta jako program ogólny ośmiu państw kontynentalnych i po moich ne-gocjacjach z Premierem Churchillem i Pre4- deutera Rooseveltem znalaz-ła- w±#1. poparcie Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych.

Nie trzeba jednak zapominać że weiąż spoty-ka się ona z biernym oporem ZSRR i ,44-~

ś t,e, ,ty '4— f 4̀1- L3a. Propaanda musi być w związ7-

ku z pracami,które zainicjowałem,zmierzającymi do

stworzenia bloku federacyjnego w środkowo-wschodniej

Europie,migdzy Bałtykiem a Morzem 2 ejskiml oraz

• 10

-N*




< <R,.) - Q J 41.,,t,c,) 2-Lie_c-61) t

/(;),I .<_

te ,

40. łł

%i:s1 R ryl (9-<)Q

.1-C2e3/•,R 41 0 — ,J\rew,York

1,1 J' cx_ rr

•




zavjbdowe robotnibze i •rganiz cje agrarne czy eh/Óp-

o ześro4kowa a tej a cji,jeżelmowa edUka-,

ółnenej. szczigólnie w AAeryce

10.

scisłą współpracę kooperatywną z państwami.

C Należy podkreślać fakt,że polityka Rządów Państw ; (44,, ,

Sprzymierzonych musi bye-elgetróter-na rzeczywist po-

parz

Nie naleŻy jednak nigdy zapaminać,że

Rząd R.P.jest Rządem Jedności Narodowej i nie powi-

nien być partyjnym podczas tej wojny. Skutkiem tęgo T.4

wszelka propaganda partyjna nie pew+T mie&pieCźe

ci oficjalnejj czę4.- • e

parZ12pQ1.94t±-5>

Pamiętać jednak trzeba, że Polska w tej

czy innej formie potrzebować będzie pomocy ekonomicz-_

nej,finansowej

a w pierwszym rzędzie amerykański e;7y więc od-

powiednio informować oclpowiedziałne czynniki'

I:Tgt7~1110 moUiT, c acjonalnej @ke.p-kzzavtweti'l"

Z punktu widzenia propagandy religijnej,na pierwsze miejs-

ce wysuwa się oczywiście współpraca z katolikami w Stanach Zjedno-

ł

Zjednoczonych koniecznyk.

P jednak wa-2211~4,-e ,wprotestantyzr4 Stanach




11. O

Jeżeli chodzi o Zydów,to stosownie do złożonych prze-

zennie i przez Rząd deklaracji,stwie2dzić stanowczo, 2e w

Polsce powojennej wszyscy lojalni obywatele -polscy będą mieli te

same prawa i te same obowiązki. tTdzi natomiast nie mogą być u-

przywilejowani i radnych praw mniejszości mój Rząd nie uzna, jak

nie uzna pomocy w rekonstrukcji powoje=ej,której jedynym przedmb-

tem byłyby warsztaty i wysiłek ekonomiczny żydowski. Problem ten

może być jedynie rozwiązywany na ogólnej płaszczyźnie gospodarki

Kraju. szelka natoniast POMOC natychmiastowa w postaci żywności,

odzieży i lekarstw,jest - ze względu na tragiczne stosunki w ghet-

tach - chętnie widziana przez Rząd Polski. • 13 Wi ką wagę należy r vnież prywiqzywaó do spra CY Wy-

golowanmas a zedewsz tkim mas ,młodzieży w duchu `tendencji

be.3.ny i dernokr tycznyc

Waszyngtonl dnia 6 stycznia,1943.




f(?1-1 lo9 li 3. y. 43 - 4oeb7,m7v

POLSCY InUSCł

W lutym b.r. powstała na terenie Chicago nowa organizacja

p.t. "American Polish Trade Union Council", po polsku "Rada Polskich

Związków Zawodowych". Powstanie tej organizacji łączy się z po-

bytem w Ameryce min. Stańczyka i p. Adamczyka. Podobne organi_

zacje powstały w New Yorku, Detroit, Cleveland i Rochester.

Wszystkie amerykańskie unje robotnicze są przeciwne narodowoś-

ciowym tendencjom swych członków, mimo iż około 55% ogółu członków

to emigranci słowiańskiego pochodzenia. Na około 10,000,000 zor-

ganizowanych w unjach robotników Polacy stanowią około 8%, według

oświadczeń samych działaczy unijnych. •

t4 W Chicago mamy około 200,000 polskich unistów, w Detroit

150,000, w Passaic 50,000, w Rochester 50,000 i t.d.

Oczywiście większość członków wszystkich polskich organizacji

ubezpieczeniowych i innych należy równocześnie do unji amerykańskich

którzy do organizacji polskich nie należą. , 40

robotniczych, ale unje z natury rzeczy ob'emo,ją równ011 tkich,

"Rada Polskich Związków Zawodowych" znE14,11.14,wnież fóconą

\

11,:!

i popularną nazwą "Rada Polskich Unistów" nie jetlo. enizacją

w ścisłym tego słowa znaczeniu, lecz raczej reprezentacją elementu

-Qolskiego, zrzeszonego w amerykańskich unjach zawodowych, przede-

wszystkiem zaś w "American Federation of Labor" i "Congress of

Industrial Organizations", w skrócie AFL i CIO. Wynika to przede-

wszystkiem z faktu, że amerykańskie unje robotnicze sprzeciwiają

się wyodrębnianiu w osobne sekcje narodowościowe swych członków.




Na tle tych tendencji samo powstanie "Rady Polskich Unistów"

uznać należy za pożyteczne.

X%-stety tak w Chicago jak i innych miastach powstałe w tym

roku Rady Unistów Polskich nie są zbyt ruchliwe. Nie wypływają

one bowiem organicznie z amerykalĄskiego ruchu robotniczego, a są

jedynie wyrazem aktualnej potrzeby bardziej patrjotycznie usposobionej

części działaczy robotniczych. • 15 Jeśli chodzi o Chicago, tamtejsza Rada Unistów Polskich grupuje

elementy, jakie wyszły ze szkoły przedwojennego socjalizmu pakiego.

Ich stosunek do Rządu jest pozytywny, co było zresztą podkreślone

raz jeszcze w uchwale z przed trzech tygodni. Nie mając celów

ściśle zawodowo-robotniczych, bo te spełniają unie amerykańskie,

Rada Polskich Unistów ogranicza się do spełnienia pewnej roli czysto

patriotycznej, a mianowicie poparcia sprawy polskiej w ogólnem tego

słowa znaczeniu ze strony amerykańskiego ruchu robotniczego, co nie

jest bez znaczenia, wobec roli, jaką ruch robotniczy może odegrać

w kształtowaniu stosunków powojennych.

Za wyjątkiem Detroit, gdzie miejscowa Rada Unistów Polskich

opanowana jest przez elementy komunistyczne /przywódca polskich

komunistów senator stanowy Nowak został ostatnio aresztowany przez

FBI/, wszystkie inne grupują polsko-amerykańskich działaczy robotni-

czych starej daty, bardzo patrjotycznie usposobionych i nie związanych

z międzynarodowymi tendencjami. Rady te działają zresztą oddzielnie,

a próby utworzenia jakiejś komórki łączącej rozrzucone po różnych

miastach ośrodki nie dały rezultatu.




- 3 -

Wkrz5- tce odbędą się w Chicago nowe wybory w Radzie

Unist6w Polskich. Dotychczasowy prezes p. Pyzik ma z powodu

choroby ustąpić, miejsce jego zajmie prawdopodobnie obecny

członek egzekutywy Jan Kudełko, członek P.P.S., poważny i

patrjotyczny działacz robotniczy.

• 11




POLSKA AGENCJA TELEGRAFICZNA

P. A. T.

POLISH TELEGRAPH AGENCY

TEL.: MAYFAIR 1009. LONDON, W.1,

STRATTON HOUSE.

N o,/ O 4 ,YV,11

Dnia 23.7.43.

- 17

Wielce Szanowny Panie Prezesie,

Przesyłam w załączeniu sporządzone przezemnie sprawozdanie

z rozmowy z Sulzbergerem w 4 egzemplarzach.

Zarówno prof.Kot jak i p.Drohojowski przeczytali to spra-

wozdanie i aprobowali je.

Łączę wyrazy mego głębokiego szacunku

Do Pana Prezesa Rady Ministrów S.Mikołajczyka




OC 2f3.7•43.

Syrawozdanie z rozmowy z p.Arthurem !tyci Sulzberreram.wydawon, N Y Ti..na

W czwartek 22 lipca br.,popoIudniu PrerzkjerMikołajczyk w towarzystw!

Ministra Kota przyjął bawiącego chwilowo w Londynie p.Sulzbezera. Przy

rozmowie obecni byli ponadto Min.Dróhojawski i Dr.Litauer oraz towarzy.

snący p.Sulzbergerowi w je:.-o podr6y redaktor Reston z NYTimesk.

Sulzbercer powrócił tydzień temu z Rosji,gdzie był z wizytą trzyty

:odnową jako delegat Amerykańskiego Czerwonego KrzyZa. Dyl on bardzo

cdcinnie podejmowany przez władze sowleckiesktóre co zawiozły na front

pod Smole isk i tem odbył dłuższe rozmowy z dygnitarzaiii sowieckimi,

zwłaszcza z etłotovem. 18 Rozmowa oczy wiacie odrazu skierowana została przez Sulzbersera na

bory rosyjskie. Sulzberer owindczyl,Że ji.lnym z celów jeo eskapady

do Rosji było wysondowanie, czy niebezpieczeństwo odrębneo pokoju rosy j,

oko-niemieckiego jest aktualne. Sulzberzer stwierdził,it przekonany jea

ia niebezpieczeństwo to na najbliżs7.y okres MUSU nie istnieje,navet na

warunkach podyktowanych przez stronę sowiecką i przyjętych przez Ilmmor,

Sulzberger uvaZa,że po stronie narodu roeyjekloo nazbierało się tyle

goryczy i nlonawiki w stosunku do Niemców za ich bestialstwa wobec lud

rosyjskiej,że nie sposób sobie wyobrazić volto tace w obecnym

okresie. Ponadto Roejao która przejawia tyle siły Rat* militarnej w okre

sio wojnyobędzie zdaniem ixłzborgera bardzo słabą w czasie pokoju.

Zniszczenie jest olbrzymie,panuje kłód i nędza,a przewaga jaką w okres'

wojny przedstawiają nieskończenie wielkie przestrzenie Rosji, które są

zabójcze dla Tiemiec i katdeo,kło chciałby podbić' R05.1Q,W okresie pako

ju będą dla Rosji cl(Aarem. Rosja v okresie pokoju będzie musiała w zna

cznym stopniu polegać na pomocy Stanów Zjec3noczonych i ViBryłanji.




. 2 -

uwaggo czy '111zberger wykłucza,aby Rosja tej liamocy dla odbudowy POszukiwa-

h w NiemczechoSułzberer w silos ,b zdocydoany podkreólił,te Niemcy Po

wojnie nie będą zdolne do udzielenia jakiejkolwiek pomocy Rosilobo nie

będą posiadały i same będą zmuszone do szeroko zakrojone: odbudowy własne-

go kraju.

Na uwagęsczy powołanie do tycia komitetu Wolnych Niemiec w Lcskwie

nie oznacza, te Sowiety przygotowują grunt do ewentualnej współpracy z 141.em-

camio ulzberver odrzek1,to jogo zdaniem Komitet ten jpat posunięciem

czysto propagandowymi nic ponadto. Premier :ikoIajczyk wówczas wy ja:

Sulzbergerowi znaczenie prądu radykalnego narodowego socjalizmu za/nie j°.

wanego przez Himmlera ł wpływ akcji J-11=lera na powstanie podobnego prądu

w faszytmie włoskim pod wodzą 'corzy,jako ruchów usiłujących wytworzyć

oiałformq ideołoiczneuna której pewne zbiitenie z komunizmem jako. idoolo-

jec ;;okrewną stałoby sig notliwe. A to z kolei miałoby przygotować funda-

ment Mirr no5ocjowanoo pokoju. Niemcy bowiem wiedzą jut 4zisiajo te wojnę

przerają,więc usiłują rałowad sig jak mogą. Po Casablance zaó na pokój

negocjowany juk na Zachodzie liczyć nie mogą. 19

Rozmowa następnie 1-,r:Aszła na tematy polsko-rosyjskie. XLISJE,Sulz-

berger podkreślił, te w 'ookwie wc wszystkich swoich rozmowach z dygnita-

rzami sowieckimi spotykał sig z jednolitą opinjibte Rosja Sowiecka nie od-

da paAstw baltyckich,a ć ran= cę polsko-sowicką starad alę będzie ustano-

wid (.1zie:1 nn linii 1941 roku lub na linii Curzona. Zdaniem Sulzbergsra

togo rodzaju poglądy dominuj% woskwie i są bardzo popularne wóród opole-

czestwa eowiecklego. Znając dobrze stanowisko oficjalnych czynikw w

St.jednoczonyehijak również prądy opinii w2eryka21skiejoa ułwlerdziwszy sit

także co do stanowiska brytyjskiego w toku rozmów przeprowadzonych obecnie

w kondyniesSulzberger stwierdziIkłe ani U.S.A. ani WBrytanja nie zaryzyku-




• 3 MI

ją Ladnesj akcji zbrojnej przeciwko 3owiecklej w obronie Granie 'elski

przed wojny. Zdaniom Sulzborzera naley 319 poważnie ilczyó z pr e unię.

elom olaki bardziej na Zachód i dlatego Sułzborgera inłereauje zaadnionie

czy w razie taklo °o przesuniQoin na Zachódoziemie które pozostałyby na Wschód

od przyszłej zranicy Polski,posiadają większą wartmló i większe znaczenie

anieli złamie na któreby się Polska na Zachodzie przesunęła. Tram jer Miko.

iajczyk odpowiedzia4te Polaka jako kraj bardzo prZełudniony,muoi liczyć na

swoje ziemie na Wschodzie jako na przestrzeli tycio" dokąd skierowaó można

--dmiar 1,Aności z złem przoludnionychiprzewatnie w Zachodniej Polsce. Ziemio

na Zachodzie dokąd Sn3zborgor proponuje Polskę przesunt0,se, jut tak 'rzelud-

nione,te nic :nom byó brano pod uwagę jako obszary osiedlenia, nadmiaru lud-

ności z ziem przeludnionych. Sulzberger wówczas wysunął tezęo łe jogo zdaniem

podobnie jak wojna jest zjawiskiom dynamłcznymotak również 1 spok(1,który po

taj wojnie nastąpi nie będzie ałałycznymolecz również przybierze charakter

dynamiczny. jednym z objawów to,jo dynamicznego pokoju będzie koniecznodó pow.

nej akcji przealedlania ludności dla stworzenia warunków dobrobytu i ładu.

Zdaniem Sulzbergera trzeba przestać myśleć kategorjami narodowymi wyłącznie,

lec* trzeba przej:ló do myślenia kałecorjami zaspakajania potrzeb indywidual.

Jeżeli poziom życia indywidualnego człowieka może byó poatawimy na

stosownym szczabiu dobrobytutto jest to zdatniam Sułzborgora ważniejsze od

względów na .lorowość narodową. Suizberger zapytał Premłorasczy wog6le jest

do pmyślenia taki rząd poiskioczy w Kraju czy na obczynleitakn roprezenta.

cja narodu polskłegooktóraby sobie too rodzaju kategorje myślenia przyswoi/i

_i miała odwagę powzięcia pewnych decyji na toj pIanzczynie. Premjer Mikoia

czyk odpowiedział przypominając określenie niomłock1ogo generalnego guber.

nałora ''rankaoktóry jut przed dwoma laty,w okresie wielkich zwycięstw nie

miockich okredlii Polaków "jako naród warjat iwn,ktfry liczy na zwycirdstwo




4 • Ck, M i00 Wolski w osłałeczn ej faula wojny* Podobna sytuacja jest i obecnie' Polacy

w dalszym ciągu są tym "narodem warjatówn,który.jednak liczy na tope

przy końcu wojny prawa jego nie będą zaniedbane* Premier 1odkregrlił„że21

mylnem jest zdanie tych,którzy myślats ;:c wojna obecna rozpoozgła:alq o

Gdańsk. Rozpoczgła sig ona o cod daleko wytszego,o pewno Ideały znacznie

przewyazajecee swym znaczeniem kwostjo tak lokalne jak sprawa (klańska*

Ton punkt widzenia jest dzisiaj ogólnie przyjęty. i'odobna sytuacja powsład

moe równiet przy koilou wojnyo dyby doszło do konfliktu między Polską a

Rosją wskutok obrony przez , ołaków ich niewtpliwych praw* K,onfilktu togo

zpownościa4 nie poszukujemy i nie pragniamy,oladczył z naciskiem Premier

.likolajczyk* Uczynimy wszystko co josł w naszej :locy aby go uniknąć* Ale

gdyby do niego doszło, to wtedy okazać sig może to samo co sig okazało z

Gdańskiem* Nie bgdzie bowlemwÓwczas chodziło o kilkadziesiąt kilometrów

kwadratowych ziemiołocz właśnie o to,aby nie narzucać indywidualnym jed-

nOstkom pewnej zbirowościo ktÓrej jednostki te nie pragną. Właśnie w myśl śłeó

tego co mówił przedtem naloty przesła' egorjami narodo.

wymi wylącznle,locz trzeba prze,W do myślenia katezorjai zaspakajania

potrzeb indywidualnych trudno sobie wobrazićsaby wiat mógł tolerować

oddanie poazczegÓlnych ludzi w niewolę pod panowante,które tych potrzeb

indywidualnych napewno nie zaspokoi* chodzi właśnie o swobodę ł prawa

«łowicka i niepodporządkowan4go pod pewne narzucane mu normysktro

mu obce 1. które jego tycio indywidualne niszczą* Chodzi tu niotylko o Po.

łaków,locz tak samo o Ukrai.lców* Okupacja sowiecka w Polsce dała niezbito

dowody, że metody sowieckie są niemożliwe.Cca zaś się tyczy pytania aulzber.

cora czy jest do pomyślenia rząd poleki,ktćry miałby odwagę wzięcia na

siebie odpowiezialnodci za pewne dec:;.zje,o których Sulzberer wspominali,

to sprawa zdaniom Praniem .1.kolajczyka ppraktycznie biorąc przedstawia sil




5

ołe

inaczej,a mianowicie czy jakikA.wiek rząd 1 ki rozporządzałby dostateczne-

ml środkami oparcia ale decyzji naruconej . ..sce wbrew po jatym przez MA

własnym inłcresom. • 22 1,11tberer odpowledziałoże całkowicie rozumie i de=ła argumonłację

Premiera, że w Ameryce doskonale sobie zdają sprawę z togo, jak się sytuacja

przedstawia i że on oeobiście nie rozumie dlaczego :os ja tak gwaItownie po. i. ":•4

żąda tono skrawka ziemi p3siadając łak olbrzymie obszary.Zdaniem Sulzbergera

Eosja coraz poważniej i szczerzej odnosi siQ do zaadnienia zbioroweco'bez-

niecze4stwa. 1.11zberger odni6eł wraŻenie,że 'oskwa zdecydo::ana jest do

-spółdziałania z i WBryłanją i że wobec togo może będą pewno środki

nacisku na Tosje aby swoich rotwounl terytorjalnych nie posuwała zbyt dale.

kos




v.4

er w jakim tG3ufkti otał Pan

23

do (1.14;

enera ikoroki(km jak ai oeri 1t»Pz war6/-

prae s

-, kiedy Q je:o mierei przyst ij(2 do

orp:anizae;1 i. .prace ,in<2tr e , pro Panu o roinforno

wanie mnie, jak byt okre łony linek Paski do '''remiera

i .4?roszq iei o prz e ni zwych ou:!estii

i propozycji, jakie Pan na przy zło ć , e,;32.nie

RR stouunku o 2.Sqdu i do nnie jako miera

Prozo

.:2.freda ra.,




fr'

P r o j e k t. M tA I.O

1:

Do Pana Prezesa Alfreda Faltera, w New ,,York u.

W zwią= z koniecznością skoordynowania działal-ności polskich placówek gospodarczych na terenie Stanów Zjednoczonych zachodziłaby konieczność większego nieco spre-cyzowania stosunku, w jakim cenna działalność Pana Prezesa staćby winna do prac innych organów gospodarczych Rządu na tym terenie.

Na podstawie porozumienia Ministrów : Spraw ra-

nicznych, Przemysłu, Handlu i Zegiugi oraz Skarbu zamierza się skoordynować prace wszystkich placówek-gospodarczych na terenie Stanów Zjednoczonych ściślej niż dotychczas pod kierownictwem J'Mbasadora R.P., którego wykonawcą w tej dzie-dzinie miałby być Radca Ekonomiczny przy '"mbasadzie. Jedno-cześnie celem zachowania jednolitej linji post~:ania i wzajemnej informacji ma się powołać oerjodycznie zbierającą Się komisję w New Yorku pod przewodnictwem jednego z urzędo-wych przedstawicieli Rządu na terenie Stanów Zjednoczonych. Placówki Ministerstwa Skarbu koncentrowaneby były stopniowo pod egidą Radcy Finansowego R.P. w New Yorku.

Byłby.. Panu Prezesowi wdzięczny za sugestje co do związania w jakiś sposób działalności Pana Prezesa z pro-jektowaną organiZacją. W szczególności chodziłoby mi o wy-jaśnienie, czy zgodziłby się Pan na branie udziału osobiście we wspomnianej komisji-oraz jak Pan Prezes amierza uregu-

lować stosunek służbowi p. Zbijewskiego w amach projektowa-nej organizacji.




MINISTER

T • ( fgv( oc h 4.

43, LOWNDES SQUARE

PRZEMYSŁU, HANDLU I ŻEGLUGI LONDON,S.W. I.

dnia 12 sierpnia, 1943 r.

cielce Szanowny Panie Premierze, 25

Stan rzecz:T-, jaki wytworzył się w przeciągu ostatnich lat na terenie Stanów Zjedniczonych, jeśli chodzi o nasze przedstawicielstwa gospodar-cze, wymagał zreformowania w sensie właściwego podporządkowania wszystkich tych placówek zwierzch-niej władzy Ambasadora R.F. w Waszyngtonie oraz skoncentrowania niejednokrotnie zupełnie od siebie dotychczas niezależnvh orodków w ramach działal-ności Radcy Ekonomicznego i Radcy Finansowego przy Ambasadzie Rp:E2. W toku moich ostatnich poro-zumień z Panem Ministrem Spraw Zagranicznych i z Panem Ministem Skarbu większ* spraw została w tym sensie korzystnie załatwiona.

Jednem z zagadnień, pozostających jeszcze do uregulowania, jest kwestja sytuacji, jaką na terenie Stanów Zjednoczonych zajmuje prezes A.Falte] który, jakkolwiek nie zajmuje żadnego drzędowego stanowiska, znany był na tamtym terenie jako mąż zaufania ś.p. Premiera Gen.Sikorskiego i wskutek tego posiada pewne kotitakty. O ile wiem, prez. Fater nie życzy sobie zajęcia jakiegokolwiek sta-niwiska urz.Acwego, niemniej jednak zatrudnia on u siebie urzędnika, będącego na etacie biura Radcy Finansowego w New Yorku, i dlatego sytuacja jego wymaga pewnego uregulowania: Proponowałbym wobec tego, aby Pan Premier rozważył możliwość wYstosowa-

Pan nia do 13.Faltera listu, który mógłbym ewentualnie

Prezes Rady Ministrów, w miejsc u.




- 2 -

wesół z Nim podiisać , a który posiadałby treść podobną do projektu, jaki przesyłam przy niniejszym piśmie w załączeniu.

MINISTER

Y/JV




" A o..Q4,44/7

(oo

I$ sierpnia. l943.

• 24 Wen Jan Cisehanoodka Anbasador Rzeczypospolitej Polskiej w Waszyngtonie.

Wielce Szanowny ianie

Co 0446U NAeTs, .1>oish In.. fornation Center i lirddła ofiójalne polskie powo/ult1 się na infornaoje z o nadawane przez "Tajno Rozgło& nię świt". naterjal,„,.-mV,,,Przez to "Tajno Rozgłoinig” bywa rozmaite0,~ao %*?+la o n bowiem zardwno intor.. nacjo oo doi dk Kraju ptak i oo do stosunku Kraju do j u.

a4 Li!~ sprawnoU i siła stacji, Ap łwej operovJa4 swobodnie na terenie okupacji doprowadz przy bada do stwierdzenia, te "tajna roso.

11 2 j rzeoz., e utajona - ale nic wKraju. Jej

. ni ejS2 dzia nam znane i cieezymy ci% ko wymowa Kraju zos /a geograficznie zblitona do Stan& Zjedn*. czonych.

Nie wchodabsy w to do jakiego stopnia IsT't;oda r, axzia wiadonedci z ?alejki t nesce poza Polsko jest zane, votpiay tylko czy anoeinammad miejsca operacji

długo utrzynad wtajennicy• Haetopstwa dekonspiracji przyniosę większę w noszem zrozumieniu szkodo nit potyteks ktdry ozia,ua zip chwilowo z tej mody.

Jak d/ugo jednak "tajna rozu/odnia" ograniczad sio będzie t.;;łko do informacji o Charakterze propa.. gandofrjm mote9y przymknod na to oczy. Z chwilę jednak gdyby jej dzialainosd miała rozazerzy4 sio na spray wewnętrznej po. Utyki polskiej i "tajna stacja" niała słu*yo rzędowi do rokla-nowania wdrdd Poionji jego partyjnych rozgrywek, bylibydmy zmu.. szenilwłoczy& tym metodom zdecydowano walko. WHaszem bowiem pojęciu Kraj nie moce byd narzędziem propaganly cna":zadu a




l'rossto, Panie Anbas go prawd& go szaounku•

../raay rt

\•

F. ViEGY,,ZYNEK Prezes

,gt4.d na byki zrArzędzieza wali Kraju. Z pow4 informacji "§witu" • ts jogo t»roy ł inspirator ssie zda t so-bis tprr ry z tor:o stanu rzeczy.




^ « n

Notatka dla Pana Premiera. 24. 3, 4 ," O /S'VX I 1/

Byłbby ,.pywnżaniem otwartych drzwi podnoszenie

znaczenia terenu amerykańskiego i potrzeby propagandy polskiej.

Mam także wrażenie, że odpowiada rzeczywistości twierdzenie,

p.Hoinki, że jeżeli "przed rokiem było źle, to obecnie jest

gorzej? Potwierdza to zdanie p.Kuźniarz w mocnych słowach:

"niedbalstwo, niechlujstwo a nawet zła wola". W najlepszym

razie obwinia się oficjalne czynniki polityczne i propagando-

we polskie o brak znajomości społeczeństwa amerykańskiegp,

bądź nieumiejętność dostosowania pracy do tamtejszych warunków.

Po takiej charakterystyce amerykańskiej rzeczywistości wydawało-

by się, że należy tam przpprowadzić reforma 4o in capite et in

membris, refoIę całkowitą i do gruntu placówek, organizacji,

ludzi i metod pracy. 28

P.Kuźniarz poprzestaje na jednej jedynej: wysuwa kandy-

daturę p.Tadeusza Hoinki na dyrektora działu wykonawczego

Polish Information Center dając mu tylko całkowita, niezależ-

nośó p.Roppa, jako kierownika Działu Dokumentacyjnego. Nie

wiem dlaczego tego ostatniego zostawia, gdy stwierdza jego

"znane inercję: Przypuszczam, że istnieją jakieś trudności,

które nie pozwalają na bardziej generalne reformy i każą za-

dowolić się i wierzyć, że ta jedna zmiana personalna oznaczać

będzie, czy rozocznie.nowo, erę na odcinku polsko-amerykańskim.

To mówi samo za siebie.

Uwaga p.Kuźniarza "kandydatura p.Hoinki nie będzie dobrze

przyjęta przez nasze tutejsze placówki" jest,uważam, także




wt4/4-,1)

URM i

rekomendacją dla kandydata, a tłumaczy coś, jeżeli mowa o

trudnościach.

Zdaniem p.Hoinki zasadniczym brakiem propagandy polskiej

w U.S.A. jest nieznajomość psychiki spoeczeństwa amerykańskiego

i specyficznych warunków, tworzących opinię na tamtejszym te-

renie. Placówki polskie polityczne i propagandowe, jeżeli pra-

cują czasami dobrze, to zawsze w oderwaniu od terenu, a najczęś-

ciej bez planu, bez organizacji, dosławKnie przy zielonym sto-

liku, od święta tylko angażując któreś organizacje Polonii

Amerykańskiej. Z szerszym ogółem amerykańskim nie mają nic

wspólnego i wzajemnie. • 29 Jakie środki zaradcze:

otrzeć do społeczeństwa amerykańskiego i przekonać

o słuszności sprawy polskiej. i tym celu wypracOwać plan całej

akcji na terenie Stanów Zjednoczonych, program:działania, zor-

ganizować aparat propagandowy oparty na fachowcach z dziedziny

teorji i praktyki, sięgnąć nawet do firm, zajmujących się

propagandą i agentów, zachowując sobie kierownictwo i kontrolę.

Przedewszystkiem fachowcy, fachowcy i fachowcy.

Polski aparat propaganowy musiałby sobie zachować

rolę organizatora, inspiratora, kierownika duchowego i faktycz-

nego. Fasadę by stanowiły i w terenie by działały organizacje

amerykańskie, Amerykanie rodowici, albo polskiego pochodzenia.

Za takie organizacje uważa p.Hoinka:

1. Polish :dar Relief,/możliwości stworzenia go istnie ją, chociaż jak dotychczas Rada Polonii spełnia jej rolę!,




- 3 - (3 fi'M 100 (i

2. American Friends of Poland,

3. American Commission for the Reconstruction of Poland,

4- • American Polish Chamber of Commerce,

5. Kościuszko Fondation,

i wreszcie c/e, Polonię z milionami ludzi, setkami parafii,

organizacji i wydawnictw.

Jaknajmniej firmowania urzędowego, a jaknajwięcej

pomocy urzędowej i inicjatywy twórczej. i tak wszystko

będzie zapisane na konto 4ficjalne. Nawet odczyty niech

przygotowują Polacy, a wygłaszają Amerykanie.wSprawa jest

o tyle pilna, że wzmaga się ant-polska propaganĆy sowiecka

i czeska. Dalsze szczegóły w melnoria/ach.

- 38




MINISTERSTWO

WYZNAŃ REL. I OŚWIECENIA PUBL.

POLISH BOARD OF EDUCATION.

L. (1Z. 19 °111414 •

()Rtl, ID LONDON 21 aaździeznika. 4.3r. BUCKINGHAM PALACE MANSIONS.

BUCKINGHAM PALACE ROAD,

S

11

.W.1.

TEL SLOANE 0481-2.

L. OLI G .)<A-1143

J

Pan Prezes Rady llinistrów

rv Londynie

związku z pismem p. o. Prezesa Swiatowego Związku Polaków z Zagra-nicy z dnia 8.X. r.b. "Tr.2723/1/43, skierowanym do Pana Premiera, pragnę zazna - ćzyć, że podzielam całkowicie stanowisko prof.B.Hełcz:yliskiego co do konieczności pows t ai.a Komisji ł ;Lit-, dzyi aini s te ri alne j do spray Polonii_ zagranicznej. btywy tego projektu, podane w przytoczonym piśmie, są całkowicie przekonywujące. Chodzi mia-nowicie w szczególności o ustalenie wytycznych polityki Rządu w omawianej sprawie. Brak wyraźnego programu w tej dziedzinie w ciągu dwudziestolecia niepodległości przyniósł wiele szkody interesom i)aństwo-wym. obecnej, gdy Polonia zagraniczna winna odegrać niezmiernie wa ą rolę w dziele odbudowy Kraju, sprawa nabiera szczególnej wagi i znaczenia w skali paifistwowej.

razie powzĘcia przez Pana Premiera decyzji powołania do życia wspomnianej Komisji 1:iędzyministerialnej, wyznaczę jako mego przedstawiciela w niej dr. Ignacego ;,rieniewskiego.

ISTER 31

r

Ks. Zygmunt Kaczyński




Londyn, (''nia 15.X.1911.5.

Notatka dla Pana Premiera.

wiatpol występuje zprejektem_powo/ania Międzyministeri1-nej Komisji, Celem uzgadniania zagadnień, związanych z proble-fflami Polonii Zagranicznej-i wykorzystanie jej dla celów pr,opa- 4dOwYch,"dyjania-, że obecnie panuje wielotoroWoó i dość

Qtlże różnice w inicjatywaóhi podejmowanych 'przez różne Linisterst: tinta `i urzędy. 1ogłaby temu' zapobiec waśnie ta' Kbmisja.

32




ŚWIATOWY ZWIAZEK POLAI(OW Z ZAGRANICY 45,BELGRAVE SQUARE, LON DON,S.VJA •

TEL. S LOANE 2214-2215o

Nr. 2728/1/43

Londyn,dnia 8 października 1943 r.

Do Pana Prezesa Rady Ministrów

Zbliżajęcy się końcowy okres wojny stawią nietylko przed Swiatowym Zwięzkiem Polaków z Zagranicy, ale przed wszystkiemi odpowiedzialnem' czynnikami polskiemi z Rzędem Rzeczypospolitej na czele pytanie, jelcę rolę wyznaczyć należy Polonii Zagranicz-nej tak w tym końcowym okresie wojny, jak i w okresie powojennym. Jeśli mówimy o wyznaczeniu Poloni'. Zagranicznej pewnej roli, nie myślimy oczywiście o /larm/ceni-ft jej tej roli, bo nie da ona sobie nic narzucić, ale o udzieleniu jej odpowiednich wskazówek i in - spiracyj. O te wskazówki Polonia już obecnie zwraca się ustami swych przedstawicieli i czołowych działaczy i dalsze zwlekanie z udzielaniem odpowiedzi na te zapytania mogłoby wywołać wraże-nie, że czynniki polskie nie posiaduję. w sprawie przyszłości Polonii żadnego programu. - 33

Sto jęc tych zagadnień blisko, mamy to głębokie przekonanie, że takiego programu dotychczas niema, a raczej że jest niemal tyle - bardzo zresztę fragmentarycznych i niekompletnych programów, ile istnieje polskich czynników, zajmujęcych się zagadnieniami Polonii Zagranicznej. Do tych czynników należę. wszystkie niemal resorty Państwowe, a więc Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministwrstwo Spraw Wewnętrznych, Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstto Informacji i Dokumentacji, Ministerstwo Wyznań. Religijnych i Oś-wiecenia Publicznego, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, Mi-nisterstwo Przemysłu, Handlu i Zeglugi, do niedawna również Mini-sterstwo Skarbu, a częściowo również Ministerstwo Prac Kongreso-wych. Z instytucyj spo3cznych sprawami Polonii Zagranicznej zaj-muję się, względnie interesuję się /poza Swiatowym Zwiqzkiem Po-laków z Zagranicy/ Polski Czerwony Krzyż, Centralny Komitet Pomo-cy Ofiarom Wojny oraz Polska Y.M.C.A., o tyle mianowicie, że każ-da z tych instytucyj korzysta w pewnej mierze, lub przynajmniej usiłuje korzystać, z ofiarności Polonii na reprezentowane przez siebie cele.

Brak uzgodnionego i wspólnego programu w sprawach Polonii nie byłby może zjawiskiem szczególnie ujemnem i szkodliwem, gdy-by nie to, że każdy z wspomnianych resortów i instytucyj rozwija na terenie Polonii już obecnie pewną działalność i że niejednokrot-nie poszczególne inicjatywy nie sq ze sobq należycie uzgodnione .




1

I

Przed wojną sprawy Polonii po okresie podobnej dekoncentracji konpetencji, jaka panuje obecnie, zostały zećrodkowane w Minister-stwie Spraw Zagranicznych z tem, że programy działalności poszcze-gólnych Ministerstw musiały być uzgadniane z M.S.Z. i że ono miało w tych sprawach rozstrzygający głos. Równocześnie od strony społecz-nej sprawy te zostały ześrodkowane w Swiatowym Związku , który ściś-le współpracował z M.S.Z. w realizacji wytycznych polskiej racji sta4,

nu w odniesieniu do Polonii Zagranicznej.

Nagrót do tego stanu rzeczy w obecnych warunkach byłby trudny, jeżeli nie niemożliwy, gdyż poszczególne resorty, nie mogąc skon-centrować swej inicjatywy i energji na administrację kraju, niełat-wo zrezygnują ze swego dorobku i zainteresowań w zakresie spraw Po-lonii.

Natomiast rzeczą i konieczną i możliwą. wydaje się utworzenie Komisji Międzyministerialnej z udziałem przedstawicieli zarówno wszystkich zainteresowanych Ministerstw, jak Swiatowego Związku, ma - jącej na celu uzgadnianie i ustalanie wspólnej linji postępowania w odniesieniu do Polonii. Swiatowy Związek próbował doprowadzić do takiego uzgodnienia na własnym odcinku, przynajmniej jeśli chodzi o niektóre zagadnienia /np.zagadnienie reemigracji/, tworząc w tym celu specjalne komisje z udziałem przedstawicieli odpowiednich resor-tów, jednakowoż uchwały takich komisyj, jako pozbawione egzekutywy w stosunku do poczynań resortów, mogą stanowić conajwyżej materj i tezy dla decyzyj właściwych czynników państwowych. 34

Ten właśnie moment, że prace projektowanej Komisji Międzymi-nisterjalnej mają rację bytu tylko o tyle, o ile jej uchwały będą miały charakter wiążący, sprawia, że rzeczą jedynie celowę wydaje się ustanowienie jej przy Prezesie Rady Ministrów, jako Kierowniku prac Rządu.

Program pracy takiej powinienby obracać się w dwóch płaszczyz- nach.

I. Komisja powinna ustalić wytyczne polityki Rządu w odniesie-niu do Polonii Zagranicznej, zarówno naokres obecny, jak i na okbes

powojenny. Temat to tak obszerny, że jedynie przykładowo wymienić neleży następujące zagadnienia, co do których istnieje potrzeba-za-jęcia przez Rząd stanowiska i podania tego stanowiska do wiadomości zainteresowanzrch środowisk Polonii:

a/ Przyszłość skupień przygranicznych Polonii /Litwa, Łotwa, Rumunia, Z.S.R.R./. Czy należy dążyć do pozostawienia tych skupień na terenach, na których zamieszkują, czy też do ich repatriacji w granice Rzeczypospolitej`? Jeżeli zaś uzna się, że powinny one po-




-3- PR M I©' f

zostać w swych dotychczasowych siedzibach, jaką rolę należy im wyznaczyć? gzy i w jakiej mierze dążyć; do zapewnienia im autonomji kulturalnej /problem wzajemności/ ? .; jaki sposób zabezpieczy.; je przed wynarodowieniem? Jesteśmy stale zapytywani przez żołnie-rzy z tych te:eJów, jaki jest :rogram Rządu w tych sprawach, a przypuszczać należy, że pytania te nurtują w równej mierze śro-dowiska polskie w tych krajach. Proole ► .t,olaków na zie..iacn wsence, niego pogral-Lcza Rzeszy /w grb.,licach z 1939 r./ tu nie należy, opieramy się bowiem na przekonaniu, że ziemie te znajdą się 20 wojnie w granicach Rzeczypospolitej.

b/ Przyszłość polskich skupien emigracyjnych w Europie. /,,estfalja,2rancja, 3elgja, Danja i inne pomniejsze/. I co do tych skupień ci ich przedstawiciele, którzy znajdują się dziś w ;delkiej Brytanji, chcieliby wiedzieć, czy i co do których z nich zostanie rzucone hasło reemigracji /niemal z pewnością program re-patriacji zostanie przyjęty, jeśli chodzi o ,:estłalję/. Jeśli chodzi o te skupienia, co do których przewidzi się pozostanie ich w obecnych krajach zamieszkania, wysuwają się zagadnienia, czy na-leży dążyć do ich mechanicznego pozostawienia przy polskości /w sensie naprzykład utrzymania obywatelstwa polskiego/, czy też do ich wejścia w społeczeństwa miejscowe i zdobywania sobie wśród nich wpływów, sprawa zabezpieczenia ich arzed wynarodowieniem i

wychowania młodego pokolenia i t.p. 35 c/ Przyszłość polskich skupień emigracyjnych poza Europą.

Na pierwszy plan wysuwa sie kwest ja roli, jaką ma odgrywa Polonia w Stanach Zjednoczonych, znalezienie formułki, godzącej jej patrio-tyzm amerykański z przywiązaniem do polskości, a jeśli chodzi o skupienia w Ameryce Południowej stosunek do wzmagających się prą-dów nacjonalizacyjnych etc.

d/ Sprawa ewentualnego programu emigracyjnego na przyszłość.

e/ Sprawa ram organizacyjnych 2olonii po wojnie i zmian w strukturze nadbudowy organizacyjnej Polehii, jaką jest Swiatowy Związek Polaków z Zagranicy.

1X. Drugą płaszczyzną, na której równolegle do pierwszej powinny się rozwijać prace Komisji, sa, zagadnienia aktualne, co do których uzgodnienie stanowiska i sziałalnosci poszczególnych resortów jest nietylko wskazane, ale wprost konieczne.

I znów jedynie przykładowo przytoczymy niektóre z tych za-gadnień, nadmieniając, że lista ta jest daleka od kompletności.




-4-

af Szersze niż dotychczas wykorzystanie Polonii dc akcji propagandowej i informacyjnej.

b/ Uzgodnienie akcji ratunkowej Polonii na rzecz Polski /sprawa hierarchji potrzeb i celów/ w okresie obecnym i w cza-sie zakończenia wojny.

c/ Udział Polonii w akcji odbudowy życia gospodarczego i kulturalnego Polski /mnogos.ó różnych inicjatyw, wymagających sharmonizowania/.

d/ Sprawa współpracy gospodarczej między Polonią Zagra-niczną a Polską po wojnie /podjęcie już obecnie kroków przygo-towawczyc4.

e/ Sprawa szkolnictwa polskiego i oświaty pozaszkolnej oraz akcji kulturalno-oświatowej w środowiskach Polonii w czasie wojny

i/ Wzmożenie akcji młodzieżowej niemal zupełnie zawieszonej podczas wojny.

g/ Sprawa sposobu dddziaływania na ?olonię polskich płacó-wek oficjalnych i używania kamuflażu społecznego dla pewnych form ich dziaialnosci. • 36

h/ Pełne i właściwe wyzyskanie Swiatowego Zwiazku jako or-ganizacji realizującej postulaty polskiej racji stanu na odcin-ku społecznym.

i/ Rola Polonii w krajach europejskich w chwili oswabadza-nia tych krajów z no(3 okupao:ji nie.ieckiej.

j/ Sprawa traktowania żołnierzy polskich z emigracji w woj-sku i podniesienia ich morale /kompleks t.zw. żołnierzy drugiej klasy/.

k/ Sprawa opieki i zasiłków dla rodzin żołnierzy polskich z 2kmeryki, zwłaszcza Południowej, jak również z Francji i Belgji.

1/ Sprawa powrotu do poszczególnych krajów żołnierzy pol-skich ze środowisk emigracyjnych, względnie możnoś,, pozostania ich w Polsce i sprowadzenia ich rodzin do kraju.

Jak zaznaczyliśmy, podana wyżej lista zagadnień obejmuje tylko te, które samo życie wysuwa w postaci licznych zapytań, względnie te, które już obecnie w taki czy inny sposób sQ roz-wiązywane. To też celem Komisji Międzyministerialnej byłoby nietyle poruszenie zagadnień, leżących dotąd odłogiem, ile uzgodli nienie inicjatyw i poczynań, podejmowanych już obecnie przez




poszczególne czynniki polskie, niejednokrotnie bez uzgodnienia

ich z inicjatywami krzyżuje,cemi je, a podejmowanemi przez inne czynniki. Wreszcie celem jej prac byłoby danie możności wypowia-f dania się co do nic., :L tego resortu, który posiada nalpelmiejsza, sie,S płacówek- anica, i który może i powinien ocenia,:. podejmo-i wane prace nietylko pod kątem widzenia ściśle polskim, ale i re-perkusyj, jakie dane poczynanie może wywrołau w naszych stosunkach międzynarodowych, t.j. MinisterstwciSpraw Zagranicznych.

W nadziei, że powyższe wywody skłonie, Pana Premiera do za-akceptowania naszego wniosku, łączymy wyrazy wysokiego szacunku i poważania.

P.O. Prezes

Bronisław Hel. yński

- 37

Odpisy otrzymują,: Min :Spraw Zagraniegtych Min.Informacji i Dokumentacji Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Ministerstwo Obrony Narodowej Ministerstwo -::.R. i 0.P. Min.Przemysłu,Handlu i Żeglugi Ministerstwo Pracy i Opieki Społ.




• h'WIATOWY- ZWIĄZEK POLAKÓW Z ZAORANI« e WORLD LEAGIIE OF POLE8 ABBOAO 4b, BELGRAVE SQUARE, LONDON, 8.W./.

TEL SLOANE 2214-2216

tono, Urt .%ML $0.44 =moi Moi MA L.dz.2699/6/43

Londyn dnia 5 października 1943

delce Szanowny Panie Premierze,

Jako instytucja zainteresowana możliwościami propagandy polskiej zagranicą za pośrednictwem Polonii Zagranicznej i skupier emigracyj-nych narodów środkowo-europejskich, złożyliśmy w sierpniu b.r. czynnikom rządowym projekt zorganizowania agencji prasowej, której zadaniem byłaby czynna prcbpaganda federacja środkowo-europejskiej.

Projekt nasz oparliśmy na opiniach docierających do nas z za Oceanu o konieczności szerszej akcji propagandowej, mającej na celu zjednywanie zwolenników dla polskiej koncepcji politycznej organizacj rejonu środkowo-europejskiego. 'dychodziliśmy z założenia, że inst;-tucja nasza jest powołana do podjęcia tego rodzaju akcji, gdyż posia-da poważne doświadczenie i wyrobioną technikę oraz metodę pracy propagandowej. D.,leoficjalny charakter Swiatowego Związku również ułatwiałby jej prowadzenie.

Ponieważ jednak, podjęcie szerszej akcji propagandowej fede-. racji środkowo-europejskiej jest pociągnięciem politycznym i wyma-ga decyzji czynników ruAdowych,pozwalamy sobie przedstawi» Panu Premierowi nasz projekt prosząc o jego rozpatrzenie, i poparcie jego realizacji.

Instytucja nasza jest gotowa w każdej chwili podjąć się reali-zacji całokształtu akcji na zasadach wyłuszczonych w memoriale.

nadziei, że opinia Pana Preniera o projekcie naszym będzie pozytywna, pozostajemy z wyrazami prawdziwego poważania

38 P.O.Prezes

r.Bronisław

WPan Prezes Rady Ministrów tanisław id.kolajczyk

w Londynie

ł zał.




' )̀°L.IST-1 PRESS AGENCY "SUIATPOL" 45, Belgrave Sq. 2e1..(LCANE 2214, 2215

ondon S:3.1. Pbufne

Londyn dnia 2.8.43Z. L .d z .2028/6/43

Do Ministerstwa Informacji i Dokumentacji Stratton Str, Stratton House Londyn J.I.

Koncepcja federacji Europy Srodkowo-Wschodniej, jako polska kon-cepcja rozwiązania polityczno-gospodarczych problemów tej części kon-tynentu, rozważana była dotychczas i dyskutowana niemal wyłącznie na płaszczy żnie politycznej, w zupełnym oderwaniu od zagadnień natury kulturalnej, gospodarczej, religijnej czy wojskowej. Ze strony polskiej, ani tym więcej z jakiejkowiel innej strony nie podjęto dotychczas starań, aby koncepcję środkowo-wschodniej federacji uzasadnió i roz-propagowa6 w całokształcie tego zagadnienia. W rezultacie w prasie światowej .potraktowano ją wyłącznie jako zagadnienie polityczne, przeciwstawne również politycznej wyłącznie koncepcji podzielenia 29 Europy na sfery wpływów. Rezultatem drugim jest fakt, że zwolennicy względnie przeciwnicy tej koncepcji rekrutują się wyłącznie z grona polityków. Akcja popularyzacyjna koncepcji nie dotarła do innych Ul, nie potrafiła przełamagi trudności w dotarciu do krajów okupowanych ani też nie dotarła do setek poważnych dziennków i tygodników, repre-zentujących opinię ośrodków emigracyjnych narodów Europy Srodkowo-Wschodniej zwłaszcza w Ameryce, a więc: Polaków, Litwinów, Ukraińców, /EMigracji białoruskiej praktycznie nie mai, Łotyszów, Estów, Rumunów, Węgrów, Serbów, Kroatów, Słoweńców, Czechów, Słowaków, Bułgarów, Albań-czyków i Greków. Dotarcie z pozytywną propagandą federacyjną do prasy anglosaskiej stanowi zagadnienie oddzielne.

Można nawet postawi() tezę, że jeśli do skupień narodowych emigra-cji środkowo-europejskiej docierała jakaś propaganda w tej sprawie, by-ła to propaganda przeciwna koncepcji zjednoczenia tego obszaru.

Nie trzeba udowadnia4k, jak wielkie korzyści osiągnęłaby myśl fe-deracyjna, gdyby pisma emigracyjne, a za nimi całe skupienia emigracji środkowo-europejskiej w Ameryce, ustosunkowywały się do niej pozytyw-nie i czynnie swój stosunek manifestowały. Wreszcie, gdyby sprawy z nią związane omawiały i dyskutowały w sposób zdradzający zainteresowanie wszystkimi aspektami problemu, nie tylko politycznym, ale jak wspomnia-no - gospodarczym, polityki zagranicznej, wojskowym, religijnym, komuni-kacyjnym i innymi. Inicjatywa polska wraz z jej zwolennikami uzyskała-by w ten sposób wydatne, pomoc i poparcie wobec opinii środkowo-europejskiej, amerykańskiej i angielskiej oraz rzeczowe poparcie mas emigracyjnych.

Nawet zresztą, gdyby szersza dyskusja na ten temat powodowała i prowokowała negatywne wypowiedzi, posiadaó to będzie znaczenie pozy-tywne, nie ma nic bowiem gorszego dla koncepcji tego rodzaju, jak mil-czenie doókoła niej. A w tej chwili milczy się dookoła sprawy federacji środkowo-europejskiej.

Stan obecny można zmieni6 tylko przez świadomą i dobrze zorgani-zowaną akcję mającą na celu propagowanie idei federacyjnej, zjednywanie dla niej środowisk emigracyjnych -i pośrednio docieranie tą drogą do okupowanych krajów tego obszaru i do opinii angiosaskie4-. Inicjatywę w tym kierunku podjąw moż-e-i podjep winna jedynie strona polska, reprezentująca największe państwo obszaru, najliczniejszy naród, posiadająca odpowiednie na tym polu tradycje i najoczywistszy

interes. Prawdopodobnie żadne inne państwo inicjatywy tego rodzaju nie podejmie, a jeśli podejmie, to w sensie negatywnym.

akcja apieraw, się ::inna na następujących zasadach: nie powinna nosia stempla oficjalnego; musi obyś obliczona na oddziaływanie od dołu i w ten sposób uzupełnia4 prowadzoną od góry akcję polityczną naszego rządu; za teren swego działania winna obrad przede wszystkim skupienia emigracyjne bez względu na ich obecny stosunek do sprawy federacji; winna dociera do pewnych ośrodków anglo-saskich.




W związku z powyższym instytucja nasza pozwala sobie przedsta-wid Ministerstwu koncepcję zorganizowania tego rodzaju akcji.

Jedynie wIaciwe4 i najszerszą formo, oddziaływania wydaje się nam a enc a •rasowo-•ublic st czna poświęcona wyłącznie zagadnieniom Europy dra• owo-"sc1oI ej, znajdująca się zasadniczo w polskich rękach, a korzystająca ze współpracy przedstawicieli wszystkich narodów środkoW0-europejskich. tato ramowe zasady jej działalności:

1/ Agencja zewnętrznie i formalnie nie może by4 związana z czynnikami oficjalnymi, a raczej z instytucją o charakterze społecznym. Według naszej opinii warunki potrzebne do poprowadzenia agencji tego rodzaju posiada Swiatowy Związek Polaków, mający odpowiednie doświad-czenie w pracy na odcinku emigracyjnym, dysponujący dobrze prosperują-cą agencją prasową obliczoną na oddziaływania wśród polskich skupień emigracyjnych, tak, że stworzenie nowej placówki wymagałoby jedynie dobudowania nowego skrzydła działalności, a wreszcie mający dobre kontakty ze Związkiem Zagranicznych Czecho-Słowaków, z Jugoslo-. wianami, Słowakami i innymi narodowymi grupami migracyjnymi. Ze swej strony Polonia zagraniczna posiada rozliczne i dobrze rozbudowane stosunki ze środkowo-europejskimi skupieniami emigracyjnymi w Ameryce i w innych czOlach świata.

2/ fl orownictwo agencji spoczywa winno wyłącznie w rękach polskich, z tym jednak, że nie jest rzeczą wykluczoną utworzenie po pewnym czasie jakiegoś szerszego komitetu, łub klubu współpracowników o roli opiniodawczej. Wewnętrznie dzialałnośó agencji byłaby ściśle uzgoaniona z Ministerstwem Informacji i Dokumentacji, Ministerstwem Spraw Zagranicznych i innymi resortami rządowymi.

3/ Tematem zainteresowań agencji winny byd wyłącznie sprawy obszaru środkowo-europejskiego„ w najszerszym tego słowa znaczeniu, ujmowane zawsze pozytywnie:

A/ zbliżenie między narodami Europy Srodkowoe.Wschodniej i wzajemna propaganda objętych nią krajów;

W propaganda wspólnoty politycznych interesów obszaru; c/ gospodarczych

militarnych e/» if komunikacyjnych " f/ u celów i dąż eń kulturalnych obszaru; g/ analiza spraw religijnych obszaru; h/ §s ustrojowych obszaru i jego krajów; i/ ocena położenia poszczególnych państw i narodów obszaru

pod okupacją j/ informowanie o aktualnych wydarzeniach na tym odcinku,

o polityce okupantów, oporze podbitych narodów itd.; 1r,/ informowanie o rządach emigracyjnych i ich pracach oraz

o kierunkach politycznych nurtujących w okupowanych kraj ach;

1/ omawianie spraw "reliefu" dla Eur.S:W. ze strony potrzeb i moż liwości pomocy od narodów anglosaskich i skupień narodowych grup emigracyjnych w Ameryce;

m/omawianie problemów poszczególnych grup emigracyjnych i propaganda wspólnoty ich wyst leń oraz dąż eń na przysz-łośo;

4/ Akcja agencji opieraó się winna na rozsyłaniu serwisu arty-kulol,ego i informacyjnego. Z biegiem czasu możnaby przejś4 na obsługę tełegraticzną. Materiał winien by4 rozsyłany we wsystkich, lub prawie wszystkich językach środkowo-europejskich, a przynajmniej w językach strefy środkowej i północnej obszaru. Mogłaby byd stosowana polityka doboru materiału dla prasy poszczególnych narodowości.

5/ Materiał rozsyłany byó winien na zasadzie prenumeraty przez poszczególne pisma, z tym jednak, te byłoby to jedynie podejście for-malne. W rzeczywistości należy liczyć się z tym, że prenumeratorów będzie niewielu, a że pomimo to serwis będzie rozsyłany do wszystkich dzienników i poważniejszych tygodników emigracyjnych. Sprawa prasy emigracyjnej na terenie W.Brytanii wymagałaby specjalnej analizy pod kątem celowości rozsyłania do niej serwisu.

6/ Ewentualne wprowadzenie serwisu również w języku francuskim i angielskim pozwoliłoby objąć, działalnością W.Etrytanię, Amerykę Północną., kraje Imperium Brytyjskiego i Afrykę Francuską oraz kraje Ameryki Południowej.




3 - 7/ autorami rozsyłanych artykułów winni byó publicyści polscy i środkowo-europejscy, niemniej jednak delżyó należałoby do zjednania współpracy publicystów angielskich. Zasadniczo dążyć; należy, aby artykuły nie były podpisywane. 3/ Technicznie agencja byłaby zorganizowana w sposób następują-

a/ kierownictwo byłoby wspólne z "Polską Agencją Prasową 3wiatpol", redakcja jednak byłaby zupełnie oddzielna, b/ redakcja musiałaby dysponowaó odpowiednim sztabem t łu- maezy; • e/ tygox.Zniowo rozsyłany byłby serwis artykułowy, zawierają-cy 2-3 artykuły oraz 2-3 stronice informacji interpreto-wanych; d/ serwis moźnaby uzupeInió rozsyłką fotografii, względnie matryc fotograficznych; e/ agencja nosiłaby nazwę "Central Europe Press 3ervice" w skrócie "CEP"; f/ sztab agencji musiałby się składa4 poza kierownikiem z redaktora, sekretarki, maszynistki i woźnego oraz tłumaczy angażowanych do dzieła.

Przedstawiając Ministerstwu powyższą koncepcję, według naszej opinii celową i słuszną, Swiatowy Związek Polaków z Zagranicy zgłasza gotowo4d do zorganizowania tego typu agencji. O ileby Ministerstwo przychyliło się do naszej sugestji i zapewniło agencji odpowiednie fundusze i stałą współpracę, dzialalnod14 jej mogłaby się rpzpocza4 około l-go października b.r. W załączeniu przesyłamy preliminarz budżetowy agencji obliczony miesięcznie. Oczekując przychylnej odpowiedzi Linisterstla pozostajemy z poważaniem

LliZZO'h.NIK BIURA PRA30WW10

Bolesław ,111.2ZBIANSEI 1...2.2.: Preliminarz budżetowy.

Cy:




\ \Ął 1 11171

Preliminarz budżetowy Agencji "Central. Europ* prasa 3eryto0 w,..... .. .»

al Personalne:

1. Redaktor 4.00.00 2. Sekretarka £ 36.00.00 3. Maszynistka £ 30.16.00 4. UcAny i ekspedytor £ 26.00.00

b/ Honoraria i tłumaczenia

1. 15 artykułów miesicznie a £ 3.

2. 15 str.informacji a 2.10.00 stronica

3. Tłumaczenia

• 136.16.00 136.16.00

£. 45.00.00

£ 37.10.00 £ 200.00.00

c/ Serwis fotocraficzny

1. Około 900 matryc miesięcznie al/ch

• 282.10.00 282.10.00

2 £ 45.00.00

d/ Ryczałt na kontakty

1. Koszty związane z omawianiem artykułów, zjednywaniem autorów itp.

• 45.k)C.00 45.00.00

£ 30.00.00

£ 30.00.00 30.00.00

.... 19~~10,11!~~~~~

e/ Powielanie i wysyłka

1. Powielanie 200 kopii serw. 2. Matryce 3. Papier lotniczy 4. Wysyłka 30 egz.poczte, lotni-

czą a 2/6 sh 5. WYsylka 120 egz.poczte,

zwykle, a 3 d.

f/ Lokal i telefon

1. Lokal - 2 pokoje 2. Telefon 2 aparaty

£ 20.00.00 £ 3.10.00 £ 10.00.00

Z 45.00.00

£ 6.15.00 a* ...••• woo

£ 85.05.00 85.05.00

£ 15.00.00 .00.00'

£ 21.00.00 21.00.00

Razem miesięcznie £ 600,11.00 •




, Oo Qu. 6 .00/ -;

• MINISTERSTWO /(fidik, 4V4 43, LOWNDES SQUARE,

PRACY I OPIEKI SPOŁECZNEJ KNIGHTSBRIDGE, - S.W.I.

POLISH MINISTRY OF LABOUR AND SOCIAL WELFARE

TEL :SLO 8147

rlistopada 194

L. dz 3.1 t/JB

Pan Prezes Rady I:inistrów w Londynie

Wielce Szanowny Panie Premierze, 43

V[ załączeniu przesyłam do wiadomości Pana Premiera notatkę p. A. Adamczyka w sprawie książki p.t. "Zultura Polska", wydanej przez Radę Polonii Amerykańskiej.

Równocześnie zawiadamiam, iż zwróciłem się do p. 1:in. prof. Kota o interwencję u Rady Polonii w celu zaniechania wydania tej książki.

Prosz przyjąć, Panie Premierze, wyrazy głębo-kiego szacunku i poważania,

1 zał. M I N




• P P

B O T t T I: Odpis.

Dot.: wydanej przez .1,4 Polonii książki pod tytułem "Kultura PO1aka".

Dnia 18. b.n. odbyło się posiedzenie przedstawi-cieli robotniczych poszczególnych krajów Suropy w obecności re-prezentantów A.F.L. i C.I.O. Na porządku obrad posiedzenia była sprawa rozdziału i przekazania jednego miliona dolarów, przezna-czonego przez National ;ar rund ua cele reliefowe dla potrzebu-jących pomocy robotników i ich rodzin w krajach okupowanych. Chodziło przedewszystkiem o to przez togo i do czyich rąk pienią-dze te mają zostać wypłacone. dedług uchwały zarządu National :Jar Fund pieniądze te otrzymać mig poszczególne agencje narodo-.ej które sa, członkami National War Fund. Uchwała ta powzięta została mimo sprzecialeL przedstawicieli robotniczych, którzy domarali się, by pieniądze ta wypłacone zostały bezpośrednio do rąk upoważnionych do tego przedstaaicia1i robotniczych. Wy wy-padku polskim, chodzi tu o Rod, Polonii, która pieniądze te ma otrzjmać. Przeciwko takiemu załatwieniu sprawy zaprotestował bardzo ostro obecny na posiedzeniu przedata, iciel Bunda, wysuwa-jat, pod adresem :- ady Polonii.naatępujace zarzuty:-

1/ Rada Polonii jest instytucją reakcyjną w której

2/

Rada kolonii jest absolutnie ant4,semicka na-ata- wiona, na dowód czego przedłożył zebranym wspomnianą na wstę-pie książkę, wydana, niedawno w Net, forku przez firmę Roy, Pablishets, A.B., właścioielem której jest p.X. Keester. Wy-danie książki nastąpiło na podstawie zamówienia Rady Polonii.' Książka ta wysłana już została podobno w 1500 egzemplarzach do wojska polskiego.

Zaczepione zostały przez przedataaiciela Bundu Nowogrodzkiego między innymi, na stępujące ustępy tej książki: Strona 57 i 58: "Zazdroszczono żydom zbiorów boractw, zwłasz-cza, g:y się przekonano o tym, kie najczęściej niecnymi ś rod-kami przychodzą do majątku. Im więcej gasło światło w naro-dzie, im bardziej ciemnota ogarniała szlachtę i mieszczan, tym więcej ubożeli chłopi, a bogacili się Żydzi, rozpościerając się (m&i broszura stara) po murowanych miastach polskich, jak czerw w zrębie pięknym, jak mól w futrach kosztownych':

Książka ta zawiera pozatym na str. 290, gdzie jest mowa o J. Piłsudskim takie zdanie: "stworzył silny i odpowiedzialny

niema przedstawicieli robotników;




•

E

rząd, interes pastwa postawił nad interesami partyjnymi i o-sobiStymi; w- konsekwencji podniósł godnOćć yr.stwowq a co za tym idzie ni samego społeczei,stwa. ':7,m wielkim zadaniom pra.;-&siwego wydbona~ narodu potSwięcił swe ostatnie łata".

Na str. 299 tej książki czytamy: "O-J. Piłsudskim: "Pozostał w pamięci wdzięcZne4 -narodu jako jego wychowawca najlepszy i najrozumniejszy, tworóa ideologii niepodlegioóoiowej, jej pierwszych Żołnierzy, armii narodo:fej, wekrzesioiel odrodzone-go parostwa, - wódz zwycięski i niezłomny. Sprawował prawdziwy rząd dusz polskich". 1-t-Ikk Autorem książki jet Kazimierz Hartleb, znany reakcjonista przedwojenny. tEmckxxxx~e~ Pomysł wydania książki pochodzi podobno od p. Keestera, który otrzymuje na cele wydawnicze dosyć poważne subsydia od Rządu R.P. Charaktr; tyczne jest,- że przedmowę do książki napisał Jan- Lechom, zatrudniony przez P.I.C. jegomo6ć o wiadomych poglądach.

3/ - Rada Polonii nie udziela żadnych zapomóg Żydom, a nawet ewangielikom. Zapomogi otrzymują jedynie obywatele polscy katolicy. Ze tak jest, na dowód tego przedłożono nota-

- rialnh poćwiadczone st'Jierdzenier jednego z adwokatów żydows-kich, który powołuje sicz na złożone mu w roku ubiegłym oćwiad-czenia p. Zwinigokier:o I Korsaka.

Przewiduję bardzo złośliwi} reakcję przeciwko Radzie Polonii ze strony AMorykat.skiejA, Odbije się to nie.:ettpli-wie zjemnie na pOrawie OgólnOpolokiej. lego rodzaju "kawały" mogą więcej zaszkodzić nit ja potrafię w ciągu jednego'roku napra-wić . Jet bardzo po ądane, by wydać ze strony Rządu R.P. odpowied-nie zarządzenie, by przynajmniej Rząd oddzielić od tego co się zarzuca Radzie Polonii, która jest instytucją amerykaską.

/-/ A.Adamczyk.

Rew fork, dnia 20.pagdziernika 1943.




MINISTERSTWO ORMACJI I DOKUMENTACJI

ISH MINISTRY OF INFOlt M ATION

STHATTON HOUS111. W.1.

'1'IGIMPHtINIt 01108V11N011 41161 f2Ce,„

•

L YN.

..#10 •

LONDON sdn.2.XIT. ,, 1943) 11530/43

Do Pana P'rezesa Rady Ministrów

w/m

załączeniu mam zaszczyt przesłać dwie notatki Referatu Sowieckiego:

1/ z rozmowy z p.Hoinko, 2/ na temat przeóladowanIa religijnego pod okupa-

cją sowiecką. ,

Za Ministra

2 zał.

45




TAJNE

NOTATKA Z ROZMOWY Z P. INKO

Poi r ',./1` P. Wyszyński w obecności prof. Sukiennickiego i p. Piotrowicz a przedstawił

obszernie stan stosunków polsko sowieckich w okresie obecnej wojny, stanowisko

rzę.du sowieckiego. wobec Polski i stanowisko rzę.du polskiego wobec Rosji.

P.#1oinko scharakteryzował stan polskiej propagandy w Ameryce.

Zdaniem jego trzy cechy naczelne charakteryzuję. naszę. propagandę w

Ameryce:

1/ Brak organizacji i techniki pracy

2/ Zupełne nieskoordynowanie akcji .prasowo politycznej,

3/ Brak materiałów propagandowych.

W zakresie punktu 1/ stwierdza, że PIC nie posiada 'żadnej miejscowej siły

amerykańskiej znaję.cej stosunki i psychologię miejscowę., ponadtó zaś nie tamie

PIC zadysponować urzędnikami. Tak np. osoba doskonale znajęca język angielski

prowadzi buchalterię biurowę., na ciem zupełnie się nie zna.. Ponadto PIC nie

rozporzadza zaufon aparatem ludzi w poszczególnych środowiskach. Ludzie - ci mogliby

oddać nieocenione usługi w inspirowaniu metodycznym i uzgodnionym z PICem prasy

miejscowej. 46 P.#3.oinko cytuje jaskrawy Przykład: Jedno z pism amerykańskich w jigzk języku

polskim otrzymało ins,,irację o naszych postulatach terytorialnych na. zachodzie, --

a w parę dni póżniej inne pisma amerykańskie w języku polskim gwałtownie zwalczało

te tezy, nie wiedzę.° , że wyszr one z polskiego urzędowego żródla.

To simo dotyczy spraw polskO sowieckich. Prasa polska nie posiada dostatecz-

nych instrukcji i akcja jej jest nieskoordynowana. Jest to raczej kampania ukłuć

szpilkami i w konsekwencji prowadzi do oskarżania nas o mącenie stosunków między-

alianckich. Tymczasem właściwe poinstruowanie prasy zgodnie z postulatami chvili

i jednolicie w zakresie naszego stanowiska pozwoli na przeprowadzenie .owoc_ej




1"( t o -2-

akcji politycznej, która powinna być natyehmlast zdyskontoarana na gruncie angiel-

skim. W Ameryce Prasa ma zupełnie inne warunki wypowiadania się niż w Anglii,

a przez to ma też i szersze możliwości.

Jak dalece Zw-kTek Sowiecki przykłada wagę do stanowiska opinii amerykań-

skiej, świwinzy fakt reklamow-ania przez TASS wystąpieii Polaków w Detroit, dalej

progi. Langego i t. p.

Adninistracja amerykańska, za'aszczaw obecnym okresie przedwyborczym,

daje posłuch opinii publicznej, a kilkomilinowa rzesza Amerykan6u polskiego

pochodzenia może oddać nieocenione usugi uzasadnianiu naszego stano. iska na

arenie rnarodowe

Zdaniem p. inko prasa amerykańska w języku polskim nie posiada dosta-

tecznego materia/u i instrukcji, a jeśli PIC nawet posiada ten materiał ' to

nie ulwie zu,_,ełnie row3ro-radzić go w terenie.

Dochodzi do tak jaskrawego stanu rzeczy, że często placówki dyplomatyczne

i konsularne :osiadają. jakiś materia/ p a PIC nic o tem nie wie, i odwrotnie.

Już tylko sześć miesięcy czasu pozostało do wyborów Prezydenta i teraz

jest moment na szeroka akcję rolityczno prasow..

W tym celu należy: • 47

17 dostarczyć Ameryce szczegółowych instrU:cji polit-jeznych i materiału

propagandowego,

2/ zorganizować właściwe rozpro-sadzanie tego materiału w terenie,

3/ us-wawnie metodykę pracy PICU i zorganizować męża zaufania vrposzczegól-

nych ośrodkach A.merykanów polskiego pochodzenia,

Ponadto D. oinko stvierdza, że hierarchia kat_Jickaw _meryce stanowi

potężną. siłę i należy użyć 1.11(1zi typu prof.Ealeckierje do Drze rowadz enia

odouiedniej akcji wrśród łoj hierarchii za poparciem nasze:--o stanowiska wobec

Rosji z katolickiego punktu widzenia.




P R A, 01 -3-

P.Iikoinko uważa również , że ze względów ściśle wewnętrzno politycznych

nie gryko z:stana jest zupełnie tak silna i wpływowa grupa jak komitet Amerykanów

polskiego pochodzenia opozycyjnie ustosunkowany do rzę.du polskiego, ale jedno-

myślny z lin w spore z Rosję. sowiecką.

Londyn, 2 grudnia 1943 Spisa/ W. Piotrowicz

8




71,14-4-•

29, grudnia 1943

L.dz.407/43/T.IN

kuna Ministra Obrony Narodowej w/m

Zwracając przy niniejszym przesłany mi do wględu telegram attache wojskowego Ambasady R.P. w Waszyngtonie / pismo sztabu N.W.0d-dział Int. - Wyw.L.6456/Zca/43, z dnia 9.X1.43/ zawiadamiam uprzejmie, że: 1/ decyzję wstrzymania subwencji dla "Tygodnika Polskiego" w Nowym !brku powzia/m osobiście . Sekretarz Generalny p.min.Drohojaweki, na którego powołuje się wskazana depesza , nie był autorem tego zarządzenia

2/ na decyzję moja wpi:,-nęły następujące względy:

N/ zadaniem Ministerstwa Informacji i Doku entacji jest przede-wszystkim prowadzenie akcji propagandowej wśród obcych - co zostało rów-nież wielokrotnie podkreślone przez Radę Narodawę. Tylko w wyjątkowych wypadkach - gdy zachodzę po temu uzasadnione powody- Ministerstwo polej muje się prowadzenia . polskich wydawnictw Podobne względy nie zachodzę jednak na terenie Stan% Zjednoczonych. •

b/ "Tygodnik Polski" nie spełni/ pokładanych w nim nadziei propa- •gandowch nawet na odcinku polskim - ograniczył bowiem swoje wpływy głównie do stery ostatniej emigracji wrześniowej , a poziom jego był aż do ostatnich tygodni uderzaję7co niski,

q/ biorąc to wszystko pod uwagę poleciłem przed siedmioma miesia, nami ostrzec redakcję "Tygodnika Polskiego" , że będę zmuszony cofnąć subwencję, jako nieproduktywna z punktu widzenia mego resortu. Gdy w miarę upływającego czasu nie dostrzegłem poważniejszej zmiany na lepsze w redagowaniu i prowadzeniu pisma , zawiadomiłem je w pazdzierniku b.ra że za trzy miesiące to jest z końcem bieżącego roku przestanie ono ko-rzystać z pomocy finansowej mego Ministerstwa.

* chwili obecnej nie widzę motywów , przemawiajęcych za zmianę tej decyzji , gotaw jestem jednak jaknajżyczliwiej rozpatrzyć wszelkie pro- ekty pisarzy, skupionych dookoła "Tygodnika" - i mieszczące się w ra-

diach raszek akcji propagandowej na terenie Stanów Zjednoczonych . W dal-szym ciągu uważam , że pismo w rodzaju "Tygodnika; wydawane w Stanach Zjednoczonych , gdzie jest masa zamożnej ludności polskiego pochodzenia, winno być utrzymywane ze środków miejscowych - i sadzę, że redaktorowie "Tygodnika " znajda uożnoścS dlaszego prowadzenia swego wydawnictwa, opierając je na tych środkach.

M




J bZE KANCE II C JIL1 J

dug st ialeski

SZEF KANCELARII CYWILNEJ

PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ.

PR \i 190j, 10

Londyn,dn.29 listopada 1943

o Pana Prezesa Rady Ilinistrow

w Londynie

Z polecenia Pana Prezydenta mam zasz-czyt przesiać przy niniejszym podanie Redakcji "Tygodnika Polskiego".

5#




P

Do

Pana Władysława Haczkiewicza

Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Londyn

» 51

Niżej podpisani nisarze polscy pozwalają sobie odwołać

Się do najwyższe autorytetu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

w sprawie znacznej wagi dla kultury polskiej i obrony interesów pol-

skich i proszą Pana, Panie Prezydencie, o Jego wgląd w tę sprawę.

Decyzją Ministerstwa Informacji pismo "Tygodnik Polski"

wydawane od roku w Nowym Jorku z Inicjatywy i pod kierunkiem naszym

ma zostać pozbawione subsydjum /$.1250.- miesięcznie!, stanowiącego

bodstawę egzystencji co albo spo-oduje jego zamknięcie, albo zmusi nas

do bardzo ciężkiej walki o byt pisma.

"Tygodnik Polski" w czasie rocznej swej pracy wywalczył

sobie na tutejszym terenie stanowisko wyjątkowe, co potwierdzają za-

równo opinie czynników oficjalnych, r- pirrrszym rzędzie Pana Ambasado-

ra R.P. jak też niezliczone listy czytelników z różnych sfer i bez

różnicy przekonań bolitycznych, wyrażające pogląd, że pisma polskiego

na tym poziomie jeszcze ti^r Stanach Zjednoczonych nie było. s.

Pismo nasze, licząc się ze specjalnymi warunkami tutej-

szynli, z odrębną psychiką Amerykanina-Polaka, starało się przedewszyst-

kiem być, propagandą wszystkiego, co było i jest w Polsce dodatnie, sta-

jąc się napewno czynnikiem /a odzącym i jednoczącym tutejszą Polonię;

ten włanie stosunek do spraw polskich znalazł żywy oddźwięk i zrozu-

mienie wśród osiadłych tu naszych rodaków i zyskał nam coraz wzrasta-

jące grono oddanych czytelników.




Jednocześnie w sprawach niewątpliwej wagi dla całego

narodu, jak naprzykład w sprawie granic wschodnich prowadziliśmy akcję

zdecydowaną i konsekwentną, wypowiadając się zarówno DO polsku jak i

DO angielsku i oddając tem iatoti-le usługi naszej propagandzie; ostatnio

wydany przez nas numer specjalny, poświęcony Warszawie, na które ła-

mach wypowiedzieli się najwybitniejsi politycy i działacze amerykańscy

/Speaker Kongresu Rayburn, gubernatorzy Dewey, Green, Baldwin, Salton-

stall, Martin, Kelly, ambasador Bullit, Edgar Mowrer, 30 mayorów miast

itd./, wymownie o tem świadczy.

Przedewszystkiem zaś stało się nasze pismo warsztatem

i placówką kultury polskiej tak straszliwie gnębionej w kraju, dało

pisarzom polskim, przebywającym w Stanach oparcie moralne, stwarzając

dla nich kontakt z czytelnikiem, poczucie ważności ich pracy; to zna-

czenie naszego pisma chcielibyśmy szczególnie podkreślić zwłaszcza

wobec nadchodzących z kraju wiadomości o zupełnym zamarciu tam wszel-

kiej twórczości, które tak wielką rolę wyznacza naszej literaturze

emigracyjnej.

Przez sam fakt swego istnienia, przez poziom myślowy

i językowy swych artykułów "Tygodnik Polski" odnalazł w Stanach i sku-

pił koło siebie grono inteligencji, żyjącej dotąd w rozprószeniu, a

spragnionej takiej właśnie lektury. Znaczna ilość naszych cZytelników

należy do tej warstwy; pozatem czytają nas inni, którzy na "Tygodniku"

uczą się lepszej mowy polskiej, nabierając smaku do wyższego poziomu

dyskusji i rozumowania. Liczba tych czytelników powoli, ale systema-

tycznie wzrasta; zasięg naszego docierania rozszerza się również w

Ameryce Południowej, w Australji, na Bliskim Wschodzie, zwłaszcza zaś

wśród Żołni-)rzy polskich i żołnierzy amerykańskich polskiego pochodze-

nia.

r Archives Reference No: PRM.100/1



New York, dnia 13 listopada 1943r. eAL

/Kazimierz 'dierzyl'isk

( 71 E' ›,

/Zenon Kosidowskg_-----

4"A; ćkr191 )44'4\

/Antoni Cwojdziński/ Tepa/

Kto zna tutejsze stosunki, ten z całą stanowczością I

stwierdzi, że pismo nasze zyskało sobie odpowiednie miejsce, stało się

potrzebne i rozwija się pomyślnie; wszelka inna opinja jest napewno

nieobjektywna albo na niedostatecznej znajomości tutejszych stosunków

oparta.

Względy, któreśmy sobie pozwolili Panu Prezydentowi wy.

łuszczy6 sprawiają, że decyzja Ministerstwa Informacji, godząca w byt

naszego pisma została przyjęta nietylko przez nas, ale przez szerokie

ko/a uchodźcze i wychodźcze z najwy:;szem zdumieniem i gdyby została

utrzymana spotka się z najgorszym w tych kołach odzewem.

Niżej podpisani, którzy pracują w "Tygodniku Polskim"

za bardzo skromnem wynagrodzeniem z myślą o kulturze polskiej i sprawie

polskiej tak dziś zagrożonej, zwracają się do Pgna, Panie Prezydencie,

z prośbą o spowodowanie uchylenia tej krzywdzącej nietylko nas, ale

przedewszystkiem kulturę polską decyzji.

Byłoby rzeczą niepojętą, gdyby jeden z tak nielicznych

warsztatów twórczości polskiej dziś właśnie został zniszczony, gdyby

pismo czujące się niezależnem, ale wyhgzujące w całej swej pracy po-

czucie dyscypliny i odpowiedzialności, zostało tej niezależności poz-

bawione, gdyby wreszcie organ, broniący dziś sprawy polskiej na tak

ważnym terenie, został zmuszony do milczenia.

W przekonaniu, że sprawa, której bronimy, jest sprawą

ogólną, z taką ufnością składamy, Panie Prezydencie Rzeczypospolitej

Polskie j, jej los r Pana ręce.

KOLO PISARZY Z POLSKI




14 TAJNE

27 listopada 19451

(7( .1 v- "-IĄ„ V ^

Do r)(

"14)

Pana Ministra Spraw agraniczny bi'l "43

AMBASADA

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W WASZYNGTONIE

POLISH EMBASSY WASHINGTON 9, D. C.

2640 16TH STREET, N.W. 317/S4..t/22

w Londynie

W 81ad za pismem moim z dnia 9-go listopada r.b.

nr. 317/SZ-t/22, w sprawie zamierzonej likwidacji *Tygodnika

Polskiego*, przesyłam przy niniejszym odpis listu, który

otrzymałem dziś od p. Stefana Mierzwy, dyrektora wykonawczego

Fundacji Kościuszkowskiej, najpoważniejszej instytucji współ-

pracy kulturalnej polsko-amerykańskiej. 5$

Etłącznik

J. Ciechanowski Ambasador R. P.

Otrzymują: Fan Frazes Rady Ministrów

w Londynie._

Ministerstwo Informacji i Dokumentacji w Londynie.




10 Odpis The Kosciuszko .oundation

dnia 24 listopada

Jego Ekscelencja Jan Ciechanowski Ambasador R. P. 2640 - 16th Street, N.W. Washington, D. C.

Wielce Szanowny Panie Ambasadorze:

Przed paru dniami dowiedziałem się przypadkowo, że Rząd Polski wstrzymał skromne subsydjum od pewnego czsu przydzielane Tygodnikowi Polskiemu w Nowym Yorku.

Nie wiem czy i w jakim stopniu Ambasada Polska ma z tym sub-sydjum do czynienia. diedzete jednak, jak żywo Fan ftmbasador zawsze osobiście interesował się wszystkimi poczynaniami na tutejszym terenie mającymi związek z propagowaniem kultury polskiej - tak wśród społe-czeństwa rdzennie amerykańskiego jak i polsko-amerykańskiego, wstano-wiłem napisać parę słów w tej sprawie. Czynię to zupełnie samoTeutniel bez niczyjej inspiracji.

141 •

Nie wiem jak wysokie było subsydjum przydzielane Togodnikowi PolskieWl, ale wiem jak niezbędne było ono do utrzymania tej placówki. Uważam, że Tygodnik Polski winien być utrzymany za wszelką cenę jako nader pożyteczna placówka - powiedziałbym nawet: instytucja kulturalno- oświatowa. Przemawiaj za tym dwa względy. rierwszy, jako warsztat pracy dla całego szeregu wybitnych i mających już za sobą poważny dorobek literacki, literatów polskich. Tak mało naprawdę twórczej inteligencji polskiej wydostało si, zagranicę - a tak dużo w kraju ginie z rąk najeźdźców - że tym, którzy się wydostali należy zapewnili warsztat pracy. Nawet gdyby bezpośredni wpływ ich twórczości nie wydawał się zby imponujący z punktu widzenia wpływów na sprawy aktualne danej chwili. Powtóre, ciągle sLyszymy o wielkich walorach kultury polskiej w og6lnolkci a literatury w szczególności, tak dawnej jak i współczesnej; ciągle się mówi o zapoznaniu rolonii Amerykańskiej z bogactwem tej literatury lub słyszy się nie bez słuszności zarzuty, że język polski w piśmiennictwie (przedewszystkim w prasie) polsko-amerykańskim „schodzi na dziady".

Otóż mamy tutaj grupę ludzi, którzy stanowia, - w wielu wypadkach-„żywe mięso" twórczości literackiej. Może nie cała Polonia czyta Tygodnik Polskil; może nie dochodzi on "pod strzechy" amerykańskie. Byłby cud gdyby tak było. Law0t najpopularniejsze książki względnie powieści polskie nie dotarły wszędzie. Ale wiem, z doświadczenia, te wpływowe jednostki czytają Tygodnik. Spotkałem niedawno aptekarza, p. Bolesława Przybyłowskiego z 41.lizabeth, N.J., który w kieszeni nosi/ zmiętoszony numer £ygodnika Polskiego i wszystkim, kto chciał ałuchaó, czytał po raz niewiadomo który - jakiś artykuł, który mu się bardzo podobał.




-2-

O ile chodzi o to, co się często nazywa, „tysiącleciem kultury polskiej", ja sam jestem samoukiem w całym słowa tego znaczeniu. Nigdy, ani jednego dnia nie byłem w szkole polskiej. Gdy wyjechałem jako młody chłopak ze stron rodzinnych, z Małopolski wschodniej, nie było jeszcze wówczas ani Polski Niepodległej ani szkoły polskiej. Uczęszczałem coś cztery lata do szkoły ukraińśkiej, gdzie nigdy nie wspomniano ani o Polsce ani o literaturze polskiej. tylko przypadkowo dowiedziałem się, że Kościuszko by/ .k-olakiem. Obecnie, może po amatorsku, zajęty propagowaniem tego czego nigdy przy pomocy fachowców nie mogłem poznać, nie mam niestety czasu na nadrabianie braków. Nie znam więc literatury polskiej - ale zawsze znajdę czas, by Tygodnik Polski przeczytać. Czytam go dla myśli w nim zawartych, czytam dla języka. Nie odbiegnę chyba daleko od prawdy gdy powiem, że po raz pierwszy w historji Ameryki (dzięki okolicznościom, które daj Boże, by się nigdy nie powtórzyły ) ukazuje siki czasopismo, które redagowane jest polskim j,:zykiem, którego by się żaden Polak -nawet Mickiewicz - nie powstydził. Chowam każdy numer, by je potem razem oprawić i zachować w rosnącej bibliotece Fundacji Kościuszkow-skiej jako dorobek polskiej literatury na wygnaniu. Słyszałem również, że studenci na kursach polonistyki tu i ówdzie czytają Ty-godnik Polski dla zaznajomienia się ze współczesnym językiem lite-rack im.

Łączę wyrazy należnego szacunku i poważania

Stefan P. Mierzwa Dyrektor Wykonawczy

111 Będąc w kontakcie ze wszystkimi prawie poczynaniami - ta ze strony Rządu jak i prywatnych wysiłków - w kierunku zaznajamiania społeczeństwa tutejszego ze "Sprawą Polską", jestem jako tako zapoz-nany z kolosalnymi trudnościami nieomal z każdego punktu widzenia. Wiem, że rezultaty może niezawsze dosięgnęły wyżyn życzeń. Swietną "robotę" robi prof. Halecki z ramienia Instytutu. Tak obydwie agencje telegraficzne jak i P.ł.C., mimo częstych narzekań tych, którzy umilą radzić ale sami nie umieliby pokazaęc jak lepiej zrobić - również mogą się poszczycić znacznycli rezultatami pracy. Tygodnik Polski ma inne zadania,. zadania nie mniej ważne na dalszą metę i powinien byd również utrzymany. Gdyby miał upad z braku pewnego - nawet nie wiem jak skromnego subsydjum, stałaby się krzywda nietyle samym literatom, ile sprawie polskiej.




The Polish Institute and Sikorski Museumpolishinstitute.com/prm/prm100a.pdf · Europa, za wyją...

Documents

Transcript of The Polish Institute and Sikorski Museumpolishinstitute.com/prm/prm100a.pdf · Europa, za wyją...