1

Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana (1)

Postulat: istnieją indywidualne różnice w optymalnym poziomie stymulacji, osiągnięcie tego poziomu jest warunkiem pozytywnego stanu emocjonalnego

Na różnice w optymalnym poziomie stymulacji wpływają czynniki sytuacyjne i konstytucjonalne

Cecha wyrażająca tendencję do poszukiwania/unikania stymulacji – poszukiwanie doznań (sensation seeking)

Źródłem stymulacji jest nie tyle wartość fizyczna bodźców, ale ich znaczenie uwarunkowane indywidualnym doświadczeniem

„Poszukiwanie doznań to cecha zdefiniowana przez poszukiwanie zróżnicowanych, nowych, złożonych i intensywnych wrażeń i doświadczeń oraz gotowość do podejmowania ryzyka fizycznego, społecznego, prawnego i finansowego w celu dostarczenia sobie tego typu doświadczeń” (Zuckerman, 1994)

2

Cztery czynniki wchodzące w skład poszukiwania pobudzenia Poszukiwanie grozy i przygód Poszukiwanie przeżyć Rozhamowanie Podatność na nudę

Biologiczne podstawy poszukiwania doznań Poszukiwacze doznań – typowy chronicznie niski poziom aktywacji

pewnych ośrodków nerwowych Osoby unikające doznań – chronicznie podwyższony poziom

aktywacji pewnych ośrodków nerwowych Rozhamowanie koreluje ujemnie z poziomem oksydazy

monoaminowej, amplituda potencjałów wywołanych, także z aktywnością niektórych hormonów płciowych

Współczynnik odziedziczalności – od 0,2 do 0,6 Odwołanie do optymalnego poziom aktywności układów

katecholaminowych (CSA)

Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana (2)

3

Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana (3)

Uwagi krytyczne Badania nie wykazały fizjologicznej czy też

biochemicznej specyficzności poszczególnych składników poszukiwania pobudzenia

Te same korelaty biologiczne są typowe dla poszukiwania doznań, ale także dla innych cech

Koncepcja aktywności układów katecholaminowych funkcjonujących jako całość jest empirycznie nieuzasadniona

Nieuwzględnienie roli środowiska, zwłaszcza kontekstu społecznego, w wyjaśnianiu genezy tego wymiaru, szczególnie jego specyficznych składników

4

Regulacyjna Teoria Temperamentu (1) RTT opiera się na przekonaniu, że cechy

temperamentu odnoszą się przede wszystkim do formalnych cech zachowania, w odróżnieniu od treści tego zachowania

Pierwotna forma RTTFormalna charakterystyka zachowania sprowadza się

do dwóch aspektów: energetycznego i czasowegoAspekt energetyczny

reaktywność – determinuje charakterystyczną dla danej jednostki wielkość (intensywność) reakcji

Aktywność – przejawia się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej wartości symulacyjnej

Aspekt czasowy – m.in. ruchliwość zachowania, rozumiana jako zdolność szybkiej zmiany zachowania adekwatnie do zmian w otoczeniu

5

Regulacyjna Teoria Temperamentu (2) Druga faza rozwoju RTT - sześć zasadniczych cech

temperamentu Żwawość Perseweratywność Wrażliwość sensoryczna Reaktywność emocjonalna Wytrzymałość Aktywność

Badania nad dziedziczeniem wyodrębnionych cech temperamenty – ok. 40% wariancji wyjaśniane jest przez czynnik genetyczny

W ramach RTT nie postuluje się żadnych specyficznych dla poszczególnych cech mechanizmów neurofizjologicznych czy też biochemicznych, ale wskazuje się, że cechy temperamentu uwarunkowane są specyficzną dla jednostki konfiguracją systemów nerwowych i hormonalnych

6

Funkcjonalne znaczenie cech temperamentu zgodnie z teorią RTT

Gdy jednostka ma możliwość regulacji wartości stymulacyjnej własnych działań i sytuacji poprzez wybór stylu działania odpowiadającego jej poziomowi reaktywności, nie ma różnic w poziomie efektywności wykonywanych czynności między jednostkami o dużej i małej reaktywności

W sytuacji o bardzo dużej wartości stymulacyjnej, jednostki wysoko reaktywne mają obniżoną efektywność (o ile nie mogą obniżyć stymulacji)

W sytuacji o bardzo małej wartości stymulacyjnej, jednostki nisko reaktywne mają obniżoną efektywność (o ile nie mogą stymulacji podwyższyć)

Kiedy istnieje możliwość wyboru sytuacji i form zachowania o określonej wartości stymulacyjnej, osoby nisko i wysoko reaktywne wybierają inne sytuacje i zachowania

W wyjątkowych sytuacjach różnice w poziomie efektywności mogą się nie ujawnić, ale występują one w zakresie podniesionych kosztów psychologicznych lub psychicznych

7

Związek temperamentu ze stresem Cechy temperamentu maja charakter specyficzny,

bo są obecne, zanim jeszcze pojawi się stresor czy wywołany min stan stresu

Cechy temperamentu mają status moderatorów w odniesieniu do stresorów i do konsekwencji stresuWysoki poziom aktywacji obniża się tolerancja na

wydarzenia o znacznej intensywności (wzmacnianie bodźców)

Niski poziom aktywacji obniża się tolerancja na wydarzenia o niskiej intensywności (tłumienie bodźców)

Pojęcie temperamentalnego czynnika ryzyka