TAKSONOMIA I STRUKTURA CECH OSOBOWOŚCI … · psów, odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej...

29
1 TAKSONOMIA I STRUKTURA CECH OSOBOWOŚCI PRZYPISYWANYCH ZWIERZĘTOM DOMOWYM Oleg Gorbaniuk Monika Kiełb Katedra Psychologii Eksperymentalnej Instytut Psychologii Wydział Nauk Społecznych Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Al. Racławickie 14 20-950 Lublin e-mail: [email protected]

Transcript of TAKSONOMIA I STRUKTURA CECH OSOBOWOŚCI … · psów, odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej...

1

TAKSONOMIA I STRUKTURA CECH OSOBOWOŚCI PRZYPISYWANYCH

ZWIERZĘTOM DOMOWYM

Oleg Gorbaniuk

Monika Kiełb

Katedra Psychologii Eksperymentalnej

Instytut Psychologii

Wydział Nauk Społecznych

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Al Racławickie 14

20-950 Lublin

e-mail oleggorbaniukkullublinpl

2

TAKSONOMIA I STRUKTURA CECH OSOBOWOŚCI PRZYPISYWANYCH

ZWIERZĘTOM DOMOWYM

Wprowadzenie

Zwierzęta odgrywają znaczącą rolę w życiu człowieka zaspokajają potrzeby

emocjonalne i kontaktu z innymi podtrzymują więzi rodzinne niekiedy są traktowane

jako element rozbijający monotonię życia codziennego lub jako symbol statusu

społecznego właściciela Zwierzęta mogą mieć także pragmatyczne użycie w

gospodarstwach lub przedsiębiorstwach pomagają roacutewnież w prawidłowym rozwoju i

psychoterapii dzieci Poznanie specyfiki postrzegania zwierząt domowych oraz cech

z uwagi na ktoacutere one roacuteżnią się między sobą pozwala zrozumieć usprawnić i

kształtować ten obszar relacji człowieka z jego środowiskiem Percepcja stałych

właściwości zwierząt i ludzi stanowi także interesujący przedmiot badań

poroacutewnawczych

Antropomorfizacja zwierząt

Antropomorfizacja rozumiana jako tendencja do przypisywania przedmiotom

zjawiskom zwierzętom i postaciom mitycznym cech właściwych człowiekowi jest

wszechobecna w kulturze religii i codziennym życiu (Barrett Keil 1996 Guthrie

1997) Problemem samym w sobie jest jednak określenie tego co jest właściwością

wyłącznie ludzką a nie przysługuje np zwierzętom Atrybucja jakich cech jest

antropomorfizacją zwierząt a jakich nie jest lecz wskazuje na podobieństwo między

człowiekiem a zwierzętami

Udomowienie głęboko zmieniło nie tylko zwierzęta ale roacutewnież spojrzenie

człowieka na nie Przypisujemy zwierzętom cechy uczucia myśli uwieczniamy je na

fotografiach traktujemy jako członkoacutew rodziny Zdaniem Horowitz i Bekoffa (2007)

antropomorfizm stanowi sposoacuteb na opisywanie objaśnianie przepowiadanie

zwierzęcych zachowań Dzięki temu dystans pomiędzy światem ludzkim a

zwierzęcym ulega skroacuteceniu Podobnego zdania jest Guthri (1997) ktoacutery upatruje

przyczyny antropomorfizmu w chęci redukcji niepewności Jego zdaniem ludzie w

sposoacuteb nieświadomy używają swojego własnego schematu Ja jako źroacutedła pojęć

3

przez pryzmat ktoacuterych interpretują zewnętrzny świat redukując w ten sposoacuteb

niepokoacutej oraz czyniąc otoczenie bardziej zrozumiałym i przewidywalnym

W procesie percepcji zachowań zwierząt niewątpliwie istotną rolę odgrywają

procesy atrybucji dyspozycyjnych Obserwując zachowanie innych obiektoacutew w tym

roacutewnież nieożywionych i abstrakcyjnych (por Heider Simmel 1944) jesteśmy

skłonni przypisywać im intencje W ten sposoacuteb uzyskujemy subiektywne poczucie

rozumienia przyczyn ich zachowań dopatrując się ich najczęściej w stałych

predyspozycjach ludzi lub zwierząt popełniając przy tym często podstawowy błąd

atrybucji polegający na niedocenianiu znaczenia czynnikoacutew sytuacyjnych (Gilbert

Malone 1995) Możliwość wielokrotnego obserwowania zwierząt w roacuteżnych

sytuacjach pozwala nam zauważać stałe wzorce zachowań ktoacutere określamy mianem

cech dyspozycyjnych tak jak to czynimy w przypadku ludzi Dzięki temu możemy

przewidywać zachowania zwierząt

O ile antropomorfizacja jest naturalnym i spontanicznym zjawiskiem w życiu

codziennym ktoacutere należy opisywać i badać to naukowcy zdaniem Lorenza (1996)

powinni tego unikać zaroacutewno w analizie zachowań zwierząt jak też w teorii poznania

odnoszącej się do świata natury A zatem oproacutecz poszukiwania cech wspoacutelnych

wymaga to pogłębienia naszej wiedzy na temat właściwości specyficznych wyłącznie

dla ludzi

Wymiary postrzegania osobowości człowieka w podejściu leksykalnym

Poszukując punktoacutew odniesienia w ocenie liczby i treści wymiaroacutew

spostrzegania osobowości zwierząt domowych należy odwołać się do percepcji

osobowości ludzi Podejście leksykalne w teorii cech może stanowić właściwą

płaszczyznę takich poroacutewnań U jego podstaw leży hipoteza leksykalna zakładająca

że w naturalnym języku na drodze ewolucji gatunku ludzkiego zostały zakodowane

najważniejsze indywidualne roacuteżnice najbardziej istotne z punktu widzenia

przetrwania oraz życia społecznego (John Angleitner Ostendorf 1988) Z biegiem

czasu te wiązki znaczeń zostały wyrażone w formie słowa Im bardziej znacząca jest

dana cecha tym posiada ona więcej znacznikoacutew w języku i jest szerzej

reprezentowana Aktualnie najważniejsi przedstawicieli podejścia leksykalnego

utrzymują że Wielka Piątka (Big Five) stanowi przede wszystkim użyteczne

4

narzędzie w opisie i klasyfikacji roacuteżnic indywidualnych dostępnych ludzkiej

obserwacji a badania leksykonu osobowości nie należy utożsamiać z badaniami

osobowości (Saucier Hampson Goldberg 2000) Innego zdania są przedstawicieli

podejścia psychometrycznego według ktoacuterych pięcioczynnikowy model (Five-Factor

Model) ma swoje podłoże biologiczne (McCrae Costa 1996)

Badania leksykalne prowadzone w roacuteżnych krajach i roacuteżnych językach w

ostatnich latach zamiast struktury pięcioczynnikowej doprowadziły do wyłonienia

sześcioczynnikowej struktury percepcji osobowości ludzi ktoacutera jest obecnie

określana jako HEXACO (Lee Ashton 2004 Ashton Lee 2007) Poroacutewnując wyniki

niezależnie zrealizowanych badań w siedmiu krajach i odpowiednio w siedmiu

roacuteżnych językach (w tym polskim) zgodnie ze standardową procedurą leksykalną

wyodrębniono sześć głoacutewnych czynnikoacutew z uwagi na ktoacutere opisy osobowości roacuteżnią

się w każdym z uwzględnionych obszaroacutew kulturowych Ekstrawersja Ugodowość

Sumienność Stabilność emocjonalna Intelekt oraz UczciwośćSkromność (Ashton

Lee Perugini Szarota Vries Blas Boies Raad 2004) W stosunku do Wielkiej

Piątki (Goldberg 1990) UczciwośćSkromność stanowi wymiar ktoacutery wielu badaczy z

roacuteżnych powodoacutew wcześniej pomijało w analizie wynikoacutew badań leksykalnych a jego

uwzględnienie sprawia że model HEXACO jest znacznie bardziej użyteczny w opisie

roacuteżnic indywidualnych niż model Wielkiej Piątki (Ashton Lee 2007)

Wyniki badań wielokrotnie wykazały że osoby opisują osobowość innych ludzi

na takich samych wymiarach na jakich opisują własną osobowość zaroacutewno w

przypadku rozwiązania 5-czynnikowego (Goldberg 1990 Hofstee Kiers De Raad

Goldberg Ostendorf 1997 Norman 1963) jak i 6-czynnikowego (Di Blas Forzi

1998 Szarota Ashton Lee 2007) Przy czym nasilenie ocen na poszczegoacutelnych

skalach przymiotnikowych ulega zmianom w zależności od obserwatora i stopnia

znajomości osoby ocenianej Niezmienną natomiast pozostaje struktura

spostrzegania ndash osoby nadal posługują się tymi samymi wymiaramikategoriami

(Passini Norman 1966 Watson 1989) aczkolwiek niektoacutere wymiary jak na przykład

neurotyzmstabilność emocjonalna nie są tak wyraźne w opisie innych ludzi jak w

przypadku samoopisu (Saucier 1998)

Badania nad osobowością zwierząt

5

W literaturze przedmiotu podjęto wiele proacuteb identyfikacji na podstawie

zachowania zwierząt wymiaroacutew ich osobowości Gosling i John (1999) podobnie jak

wielu innych autoroacutew potraktowali jako punkt wyjścia w swoich badaniach

pięcioczynnikowy model osobowości W tym celu przekształcili pozycje

kwestionariusza do opisu osobowości człowieka w taki sposoacuteb aby opisywały one

zachowania zwierząt ktoacutere stanowią odpowiedniki analogicznych zachowań

człowieka Używając tego narzędzia opisywano zachowania psoacutew i kotoacutew w roacuteżnych

warunkach Na podstawie analizy zebranych opisoacutew zidentyfikowali cztery wymiary

z uwagi na ktoacutere zwierzęta roacuteżnią się między sobą (1) Emocjonalna reaktywność

(rarrNeurotyzm w Wielkiej Piątce) (2) Uczucie sympatii i przywiązania

(rarrUgodowość) (3) Energia (rarrEkstrawersja) (4) Kompetencja

(rarrSumienność+Intelekt) W badaniach innych autoroacutew także stwierdzono mniejszą

liczbę wymiaroacutew dyferencjacji psoacutew Coren (1998) wyroacuteżnił wymiar (1)

StabilnościPobudliwości (rarrNeurotyzm) (2) Towarzyskości (rarrEkstrawersja) (3)

Zdolności do nauki (rarrIntelekt+Sumienność) oraz (4) DominacjiTerytorialności (poza

Wielką Piątką) Z kolei Wilsson i Sundgren (1997) zidentyfikowali trzy wymiary (1)

Nerwowość vs Stabilność (rarrNeurotyzm) (2) Uprzejmość vs Agresja

(rarrUgodowość) oraz (3) Żywiołowy temperament (rarrEkstrawersja) Podobną liczbę

wymiaroacutew wyroacuteżnił Draper (1995) analizując wyniki badań Harta i Hart (1985) (1)

AgresjaNieugodowość (2) ReaktywnośćSurgencja oraz (3) Zdolność do tresury

(rarrIntelekt) Są też badania w ktoacuterych stwierdzono podobieństwo percepcji ludzi i

psoacutew odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej Piątki w opisach zwierząt domowych

(Kuczaj Ii Gory Xitco 2009)

Analogiczne badania były roacutewnież realizowane na podstawie obserwacji

innych zwierząt niż psoacutew np szympansoacutew (King Figueredo 1997 Bard Cardner

1996) goryli (Gold Maple 1994) rezusoacutew (Bolig Price OrsquoNeill Suomi 1992) hien

(Gosling 1998) świń (Forkman Furuhaug Jensen 1995) i nawet ośmiornic (Mather

Anderson 1993) We wszystkich tych badaniach udało się wyroacuteżnić wymiary

opisujące cechy temperamentu Reaktywność i TowarzyskośćEnergię Pozostałe

jeden-dwa wymiary zależały od przedmiotu badań i roacuteżniły się między sobą

Wadą większości opisywanych badań było ukryte założenie że zwierzęta

powinny roacuteżnić się wymiarami z uwagi na ktoacutere roacuteżnią się ludzie między sobą

6

Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć

wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w

percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując

kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach

zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w

percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy

istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości

należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań

Założenia teoretyczne i problemy badawcze

Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną

przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy

można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie

społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania

i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie

cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące

ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości

zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy

ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i

wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka

Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić

jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego

ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg

kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego

leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe

metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od

założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania

struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe

umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi

pomiarowych

Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w

postaci następujących pytań badawczych

7

P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi

P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają

się najczęściej

Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania

badawcze

P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w

zakresie przypisywanych im cech osobowości

P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom

domowym

P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od

struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli

P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się

między sobą

Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania

hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania

zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej

rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka

TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI

BADANIA JAKOŚCIOWE

Metoda badań jakościowych

Kwestionariusz wywiadu

Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu

badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o

swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana

psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o

wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej

opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca

uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota

Opis proacuteby

8

Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a

54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba

respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu

miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio

387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65

spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53

stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a

23 ndash na wsi

Procedura taksonomii skojarzeń

Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji

przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą

wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ

skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych

przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej

procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej

klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z

każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone

przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy

magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim

W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są

pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii

(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera

bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem

Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej

rozpowszechniona w badaniach leksykalnych

Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku

oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych

kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)

9

stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb (α=094)

W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i

poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)

Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach

kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter

oraz zdolności i talenty

Analiza wynikoacutew badań jakościowych

W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano

ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli

793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich

właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub

kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech

ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki

klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń

ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia

potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują

że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości

wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak

ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np

mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski

wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń

odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404

wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny

słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem

zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny

rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze

zwierzętami

Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania

listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2

(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych

10

Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części

artykułu

STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH

BADANIA ILOŚCIOWE

Metoda badań ilościowych

Lista przymiotnikowa

Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń

zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały

wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory

osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane

rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości

znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej

samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a

jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone

określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37

bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie

deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew

opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych

W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały

charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i

pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona

do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń

Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały

poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej

od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany

przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe

Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie

za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew

Opis proacuteby

11

W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash

posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był

zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale

od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w

przypadku właścicieli psoacutew

Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie

średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a

zawodowe ndash 4

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35

spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie

studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie

zawodowe (8) lub podstawowe (5)

Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na

wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w

blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku

właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52

Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted

rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie

syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci

żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz

budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość

badanych posiadała tylko jednego kota (72)

40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy

przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki

niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele

labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej

a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy

przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się

karmieniem zwierząt

Procedura badań

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

2

TAKSONOMIA I STRUKTURA CECH OSOBOWOŚCI PRZYPISYWANYCH

ZWIERZĘTOM DOMOWYM

Wprowadzenie

Zwierzęta odgrywają znaczącą rolę w życiu człowieka zaspokajają potrzeby

emocjonalne i kontaktu z innymi podtrzymują więzi rodzinne niekiedy są traktowane

jako element rozbijający monotonię życia codziennego lub jako symbol statusu

społecznego właściciela Zwierzęta mogą mieć także pragmatyczne użycie w

gospodarstwach lub przedsiębiorstwach pomagają roacutewnież w prawidłowym rozwoju i

psychoterapii dzieci Poznanie specyfiki postrzegania zwierząt domowych oraz cech

z uwagi na ktoacutere one roacuteżnią się między sobą pozwala zrozumieć usprawnić i

kształtować ten obszar relacji człowieka z jego środowiskiem Percepcja stałych

właściwości zwierząt i ludzi stanowi także interesujący przedmiot badań

poroacutewnawczych

Antropomorfizacja zwierząt

Antropomorfizacja rozumiana jako tendencja do przypisywania przedmiotom

zjawiskom zwierzętom i postaciom mitycznym cech właściwych człowiekowi jest

wszechobecna w kulturze religii i codziennym życiu (Barrett Keil 1996 Guthrie

1997) Problemem samym w sobie jest jednak określenie tego co jest właściwością

wyłącznie ludzką a nie przysługuje np zwierzętom Atrybucja jakich cech jest

antropomorfizacją zwierząt a jakich nie jest lecz wskazuje na podobieństwo między

człowiekiem a zwierzętami

Udomowienie głęboko zmieniło nie tylko zwierzęta ale roacutewnież spojrzenie

człowieka na nie Przypisujemy zwierzętom cechy uczucia myśli uwieczniamy je na

fotografiach traktujemy jako członkoacutew rodziny Zdaniem Horowitz i Bekoffa (2007)

antropomorfizm stanowi sposoacuteb na opisywanie objaśnianie przepowiadanie

zwierzęcych zachowań Dzięki temu dystans pomiędzy światem ludzkim a

zwierzęcym ulega skroacuteceniu Podobnego zdania jest Guthri (1997) ktoacutery upatruje

przyczyny antropomorfizmu w chęci redukcji niepewności Jego zdaniem ludzie w

sposoacuteb nieświadomy używają swojego własnego schematu Ja jako źroacutedła pojęć

3

przez pryzmat ktoacuterych interpretują zewnętrzny świat redukując w ten sposoacuteb

niepokoacutej oraz czyniąc otoczenie bardziej zrozumiałym i przewidywalnym

W procesie percepcji zachowań zwierząt niewątpliwie istotną rolę odgrywają

procesy atrybucji dyspozycyjnych Obserwując zachowanie innych obiektoacutew w tym

roacutewnież nieożywionych i abstrakcyjnych (por Heider Simmel 1944) jesteśmy

skłonni przypisywać im intencje W ten sposoacuteb uzyskujemy subiektywne poczucie

rozumienia przyczyn ich zachowań dopatrując się ich najczęściej w stałych

predyspozycjach ludzi lub zwierząt popełniając przy tym często podstawowy błąd

atrybucji polegający na niedocenianiu znaczenia czynnikoacutew sytuacyjnych (Gilbert

Malone 1995) Możliwość wielokrotnego obserwowania zwierząt w roacuteżnych

sytuacjach pozwala nam zauważać stałe wzorce zachowań ktoacutere określamy mianem

cech dyspozycyjnych tak jak to czynimy w przypadku ludzi Dzięki temu możemy

przewidywać zachowania zwierząt

O ile antropomorfizacja jest naturalnym i spontanicznym zjawiskiem w życiu

codziennym ktoacutere należy opisywać i badać to naukowcy zdaniem Lorenza (1996)

powinni tego unikać zaroacutewno w analizie zachowań zwierząt jak też w teorii poznania

odnoszącej się do świata natury A zatem oproacutecz poszukiwania cech wspoacutelnych

wymaga to pogłębienia naszej wiedzy na temat właściwości specyficznych wyłącznie

dla ludzi

Wymiary postrzegania osobowości człowieka w podejściu leksykalnym

Poszukując punktoacutew odniesienia w ocenie liczby i treści wymiaroacutew

spostrzegania osobowości zwierząt domowych należy odwołać się do percepcji

osobowości ludzi Podejście leksykalne w teorii cech może stanowić właściwą

płaszczyznę takich poroacutewnań U jego podstaw leży hipoteza leksykalna zakładająca

że w naturalnym języku na drodze ewolucji gatunku ludzkiego zostały zakodowane

najważniejsze indywidualne roacuteżnice najbardziej istotne z punktu widzenia

przetrwania oraz życia społecznego (John Angleitner Ostendorf 1988) Z biegiem

czasu te wiązki znaczeń zostały wyrażone w formie słowa Im bardziej znacząca jest

dana cecha tym posiada ona więcej znacznikoacutew w języku i jest szerzej

reprezentowana Aktualnie najważniejsi przedstawicieli podejścia leksykalnego

utrzymują że Wielka Piątka (Big Five) stanowi przede wszystkim użyteczne

4

narzędzie w opisie i klasyfikacji roacuteżnic indywidualnych dostępnych ludzkiej

obserwacji a badania leksykonu osobowości nie należy utożsamiać z badaniami

osobowości (Saucier Hampson Goldberg 2000) Innego zdania są przedstawicieli

podejścia psychometrycznego według ktoacuterych pięcioczynnikowy model (Five-Factor

Model) ma swoje podłoże biologiczne (McCrae Costa 1996)

Badania leksykalne prowadzone w roacuteżnych krajach i roacuteżnych językach w

ostatnich latach zamiast struktury pięcioczynnikowej doprowadziły do wyłonienia

sześcioczynnikowej struktury percepcji osobowości ludzi ktoacutera jest obecnie

określana jako HEXACO (Lee Ashton 2004 Ashton Lee 2007) Poroacutewnując wyniki

niezależnie zrealizowanych badań w siedmiu krajach i odpowiednio w siedmiu

roacuteżnych językach (w tym polskim) zgodnie ze standardową procedurą leksykalną

wyodrębniono sześć głoacutewnych czynnikoacutew z uwagi na ktoacutere opisy osobowości roacuteżnią

się w każdym z uwzględnionych obszaroacutew kulturowych Ekstrawersja Ugodowość

Sumienność Stabilność emocjonalna Intelekt oraz UczciwośćSkromność (Ashton

Lee Perugini Szarota Vries Blas Boies Raad 2004) W stosunku do Wielkiej

Piątki (Goldberg 1990) UczciwośćSkromność stanowi wymiar ktoacutery wielu badaczy z

roacuteżnych powodoacutew wcześniej pomijało w analizie wynikoacutew badań leksykalnych a jego

uwzględnienie sprawia że model HEXACO jest znacznie bardziej użyteczny w opisie

roacuteżnic indywidualnych niż model Wielkiej Piątki (Ashton Lee 2007)

Wyniki badań wielokrotnie wykazały że osoby opisują osobowość innych ludzi

na takich samych wymiarach na jakich opisują własną osobowość zaroacutewno w

przypadku rozwiązania 5-czynnikowego (Goldberg 1990 Hofstee Kiers De Raad

Goldberg Ostendorf 1997 Norman 1963) jak i 6-czynnikowego (Di Blas Forzi

1998 Szarota Ashton Lee 2007) Przy czym nasilenie ocen na poszczegoacutelnych

skalach przymiotnikowych ulega zmianom w zależności od obserwatora i stopnia

znajomości osoby ocenianej Niezmienną natomiast pozostaje struktura

spostrzegania ndash osoby nadal posługują się tymi samymi wymiaramikategoriami

(Passini Norman 1966 Watson 1989) aczkolwiek niektoacutere wymiary jak na przykład

neurotyzmstabilność emocjonalna nie są tak wyraźne w opisie innych ludzi jak w

przypadku samoopisu (Saucier 1998)

Badania nad osobowością zwierząt

5

W literaturze przedmiotu podjęto wiele proacuteb identyfikacji na podstawie

zachowania zwierząt wymiaroacutew ich osobowości Gosling i John (1999) podobnie jak

wielu innych autoroacutew potraktowali jako punkt wyjścia w swoich badaniach

pięcioczynnikowy model osobowości W tym celu przekształcili pozycje

kwestionariusza do opisu osobowości człowieka w taki sposoacuteb aby opisywały one

zachowania zwierząt ktoacutere stanowią odpowiedniki analogicznych zachowań

człowieka Używając tego narzędzia opisywano zachowania psoacutew i kotoacutew w roacuteżnych

warunkach Na podstawie analizy zebranych opisoacutew zidentyfikowali cztery wymiary

z uwagi na ktoacutere zwierzęta roacuteżnią się między sobą (1) Emocjonalna reaktywność

(rarrNeurotyzm w Wielkiej Piątce) (2) Uczucie sympatii i przywiązania

(rarrUgodowość) (3) Energia (rarrEkstrawersja) (4) Kompetencja

(rarrSumienność+Intelekt) W badaniach innych autoroacutew także stwierdzono mniejszą

liczbę wymiaroacutew dyferencjacji psoacutew Coren (1998) wyroacuteżnił wymiar (1)

StabilnościPobudliwości (rarrNeurotyzm) (2) Towarzyskości (rarrEkstrawersja) (3)

Zdolności do nauki (rarrIntelekt+Sumienność) oraz (4) DominacjiTerytorialności (poza

Wielką Piątką) Z kolei Wilsson i Sundgren (1997) zidentyfikowali trzy wymiary (1)

Nerwowość vs Stabilność (rarrNeurotyzm) (2) Uprzejmość vs Agresja

(rarrUgodowość) oraz (3) Żywiołowy temperament (rarrEkstrawersja) Podobną liczbę

wymiaroacutew wyroacuteżnił Draper (1995) analizując wyniki badań Harta i Hart (1985) (1)

AgresjaNieugodowość (2) ReaktywnośćSurgencja oraz (3) Zdolność do tresury

(rarrIntelekt) Są też badania w ktoacuterych stwierdzono podobieństwo percepcji ludzi i

psoacutew odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej Piątki w opisach zwierząt domowych

(Kuczaj Ii Gory Xitco 2009)

Analogiczne badania były roacutewnież realizowane na podstawie obserwacji

innych zwierząt niż psoacutew np szympansoacutew (King Figueredo 1997 Bard Cardner

1996) goryli (Gold Maple 1994) rezusoacutew (Bolig Price OrsquoNeill Suomi 1992) hien

(Gosling 1998) świń (Forkman Furuhaug Jensen 1995) i nawet ośmiornic (Mather

Anderson 1993) We wszystkich tych badaniach udało się wyroacuteżnić wymiary

opisujące cechy temperamentu Reaktywność i TowarzyskośćEnergię Pozostałe

jeden-dwa wymiary zależały od przedmiotu badań i roacuteżniły się między sobą

Wadą większości opisywanych badań było ukryte założenie że zwierzęta

powinny roacuteżnić się wymiarami z uwagi na ktoacutere roacuteżnią się ludzie między sobą

6

Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć

wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w

percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując

kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach

zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w

percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy

istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości

należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań

Założenia teoretyczne i problemy badawcze

Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną

przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy

można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie

społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania

i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie

cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące

ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości

zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy

ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i

wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka

Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić

jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego

ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg

kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego

leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe

metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od

założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania

struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe

umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi

pomiarowych

Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w

postaci następujących pytań badawczych

7

P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi

P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają

się najczęściej

Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania

badawcze

P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w

zakresie przypisywanych im cech osobowości

P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom

domowym

P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od

struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli

P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się

między sobą

Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania

hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania

zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej

rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka

TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI

BADANIA JAKOŚCIOWE

Metoda badań jakościowych

Kwestionariusz wywiadu

Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu

badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o

swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana

psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o

wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej

opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca

uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota

Opis proacuteby

8

Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a

54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba

respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu

miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio

387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65

spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53

stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a

23 ndash na wsi

Procedura taksonomii skojarzeń

Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji

przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą

wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ

skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych

przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej

procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej

klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z

każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone

przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy

magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim

W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są

pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii

(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera

bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem

Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej

rozpowszechniona w badaniach leksykalnych

Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku

oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych

kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)

9

stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb (α=094)

W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i

poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)

Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach

kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter

oraz zdolności i talenty

Analiza wynikoacutew badań jakościowych

W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano

ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli

793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich

właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub

kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech

ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki

klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń

ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia

potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują

że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości

wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak

ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np

mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski

wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń

odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404

wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny

słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem

zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny

rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze

zwierzętami

Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania

listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2

(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych

10

Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części

artykułu

STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH

BADANIA ILOŚCIOWE

Metoda badań ilościowych

Lista przymiotnikowa

Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń

zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały

wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory

osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane

rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości

znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej

samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a

jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone

określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37

bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie

deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew

opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych

W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały

charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i

pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona

do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń

Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały

poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej

od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany

przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe

Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie

za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew

Opis proacuteby

11

W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash

posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był

zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale

od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w

przypadku właścicieli psoacutew

Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie

średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a

zawodowe ndash 4

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35

spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie

studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie

zawodowe (8) lub podstawowe (5)

Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na

wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w

blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku

właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52

Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted

rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie

syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci

żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz

budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość

badanych posiadała tylko jednego kota (72)

40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy

przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki

niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele

labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej

a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy

przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się

karmieniem zwierząt

Procedura badań

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

3

przez pryzmat ktoacuterych interpretują zewnętrzny świat redukując w ten sposoacuteb

niepokoacutej oraz czyniąc otoczenie bardziej zrozumiałym i przewidywalnym

W procesie percepcji zachowań zwierząt niewątpliwie istotną rolę odgrywają

procesy atrybucji dyspozycyjnych Obserwując zachowanie innych obiektoacutew w tym

roacutewnież nieożywionych i abstrakcyjnych (por Heider Simmel 1944) jesteśmy

skłonni przypisywać im intencje W ten sposoacuteb uzyskujemy subiektywne poczucie

rozumienia przyczyn ich zachowań dopatrując się ich najczęściej w stałych

predyspozycjach ludzi lub zwierząt popełniając przy tym często podstawowy błąd

atrybucji polegający na niedocenianiu znaczenia czynnikoacutew sytuacyjnych (Gilbert

Malone 1995) Możliwość wielokrotnego obserwowania zwierząt w roacuteżnych

sytuacjach pozwala nam zauważać stałe wzorce zachowań ktoacutere określamy mianem

cech dyspozycyjnych tak jak to czynimy w przypadku ludzi Dzięki temu możemy

przewidywać zachowania zwierząt

O ile antropomorfizacja jest naturalnym i spontanicznym zjawiskiem w życiu

codziennym ktoacutere należy opisywać i badać to naukowcy zdaniem Lorenza (1996)

powinni tego unikać zaroacutewno w analizie zachowań zwierząt jak też w teorii poznania

odnoszącej się do świata natury A zatem oproacutecz poszukiwania cech wspoacutelnych

wymaga to pogłębienia naszej wiedzy na temat właściwości specyficznych wyłącznie

dla ludzi

Wymiary postrzegania osobowości człowieka w podejściu leksykalnym

Poszukując punktoacutew odniesienia w ocenie liczby i treści wymiaroacutew

spostrzegania osobowości zwierząt domowych należy odwołać się do percepcji

osobowości ludzi Podejście leksykalne w teorii cech może stanowić właściwą

płaszczyznę takich poroacutewnań U jego podstaw leży hipoteza leksykalna zakładająca

że w naturalnym języku na drodze ewolucji gatunku ludzkiego zostały zakodowane

najważniejsze indywidualne roacuteżnice najbardziej istotne z punktu widzenia

przetrwania oraz życia społecznego (John Angleitner Ostendorf 1988) Z biegiem

czasu te wiązki znaczeń zostały wyrażone w formie słowa Im bardziej znacząca jest

dana cecha tym posiada ona więcej znacznikoacutew w języku i jest szerzej

reprezentowana Aktualnie najważniejsi przedstawicieli podejścia leksykalnego

utrzymują że Wielka Piątka (Big Five) stanowi przede wszystkim użyteczne

4

narzędzie w opisie i klasyfikacji roacuteżnic indywidualnych dostępnych ludzkiej

obserwacji a badania leksykonu osobowości nie należy utożsamiać z badaniami

osobowości (Saucier Hampson Goldberg 2000) Innego zdania są przedstawicieli

podejścia psychometrycznego według ktoacuterych pięcioczynnikowy model (Five-Factor

Model) ma swoje podłoże biologiczne (McCrae Costa 1996)

Badania leksykalne prowadzone w roacuteżnych krajach i roacuteżnych językach w

ostatnich latach zamiast struktury pięcioczynnikowej doprowadziły do wyłonienia

sześcioczynnikowej struktury percepcji osobowości ludzi ktoacutera jest obecnie

określana jako HEXACO (Lee Ashton 2004 Ashton Lee 2007) Poroacutewnując wyniki

niezależnie zrealizowanych badań w siedmiu krajach i odpowiednio w siedmiu

roacuteżnych językach (w tym polskim) zgodnie ze standardową procedurą leksykalną

wyodrębniono sześć głoacutewnych czynnikoacutew z uwagi na ktoacutere opisy osobowości roacuteżnią

się w każdym z uwzględnionych obszaroacutew kulturowych Ekstrawersja Ugodowość

Sumienność Stabilność emocjonalna Intelekt oraz UczciwośćSkromność (Ashton

Lee Perugini Szarota Vries Blas Boies Raad 2004) W stosunku do Wielkiej

Piątki (Goldberg 1990) UczciwośćSkromność stanowi wymiar ktoacutery wielu badaczy z

roacuteżnych powodoacutew wcześniej pomijało w analizie wynikoacutew badań leksykalnych a jego

uwzględnienie sprawia że model HEXACO jest znacznie bardziej użyteczny w opisie

roacuteżnic indywidualnych niż model Wielkiej Piątki (Ashton Lee 2007)

Wyniki badań wielokrotnie wykazały że osoby opisują osobowość innych ludzi

na takich samych wymiarach na jakich opisują własną osobowość zaroacutewno w

przypadku rozwiązania 5-czynnikowego (Goldberg 1990 Hofstee Kiers De Raad

Goldberg Ostendorf 1997 Norman 1963) jak i 6-czynnikowego (Di Blas Forzi

1998 Szarota Ashton Lee 2007) Przy czym nasilenie ocen na poszczegoacutelnych

skalach przymiotnikowych ulega zmianom w zależności od obserwatora i stopnia

znajomości osoby ocenianej Niezmienną natomiast pozostaje struktura

spostrzegania ndash osoby nadal posługują się tymi samymi wymiaramikategoriami

(Passini Norman 1966 Watson 1989) aczkolwiek niektoacutere wymiary jak na przykład

neurotyzmstabilność emocjonalna nie są tak wyraźne w opisie innych ludzi jak w

przypadku samoopisu (Saucier 1998)

Badania nad osobowością zwierząt

5

W literaturze przedmiotu podjęto wiele proacuteb identyfikacji na podstawie

zachowania zwierząt wymiaroacutew ich osobowości Gosling i John (1999) podobnie jak

wielu innych autoroacutew potraktowali jako punkt wyjścia w swoich badaniach

pięcioczynnikowy model osobowości W tym celu przekształcili pozycje

kwestionariusza do opisu osobowości człowieka w taki sposoacuteb aby opisywały one

zachowania zwierząt ktoacutere stanowią odpowiedniki analogicznych zachowań

człowieka Używając tego narzędzia opisywano zachowania psoacutew i kotoacutew w roacuteżnych

warunkach Na podstawie analizy zebranych opisoacutew zidentyfikowali cztery wymiary

z uwagi na ktoacutere zwierzęta roacuteżnią się między sobą (1) Emocjonalna reaktywność

(rarrNeurotyzm w Wielkiej Piątce) (2) Uczucie sympatii i przywiązania

(rarrUgodowość) (3) Energia (rarrEkstrawersja) (4) Kompetencja

(rarrSumienność+Intelekt) W badaniach innych autoroacutew także stwierdzono mniejszą

liczbę wymiaroacutew dyferencjacji psoacutew Coren (1998) wyroacuteżnił wymiar (1)

StabilnościPobudliwości (rarrNeurotyzm) (2) Towarzyskości (rarrEkstrawersja) (3)

Zdolności do nauki (rarrIntelekt+Sumienność) oraz (4) DominacjiTerytorialności (poza

Wielką Piątką) Z kolei Wilsson i Sundgren (1997) zidentyfikowali trzy wymiary (1)

Nerwowość vs Stabilność (rarrNeurotyzm) (2) Uprzejmość vs Agresja

(rarrUgodowość) oraz (3) Żywiołowy temperament (rarrEkstrawersja) Podobną liczbę

wymiaroacutew wyroacuteżnił Draper (1995) analizując wyniki badań Harta i Hart (1985) (1)

AgresjaNieugodowość (2) ReaktywnośćSurgencja oraz (3) Zdolność do tresury

(rarrIntelekt) Są też badania w ktoacuterych stwierdzono podobieństwo percepcji ludzi i

psoacutew odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej Piątki w opisach zwierząt domowych

(Kuczaj Ii Gory Xitco 2009)

Analogiczne badania były roacutewnież realizowane na podstawie obserwacji

innych zwierząt niż psoacutew np szympansoacutew (King Figueredo 1997 Bard Cardner

1996) goryli (Gold Maple 1994) rezusoacutew (Bolig Price OrsquoNeill Suomi 1992) hien

(Gosling 1998) świń (Forkman Furuhaug Jensen 1995) i nawet ośmiornic (Mather

Anderson 1993) We wszystkich tych badaniach udało się wyroacuteżnić wymiary

opisujące cechy temperamentu Reaktywność i TowarzyskośćEnergię Pozostałe

jeden-dwa wymiary zależały od przedmiotu badań i roacuteżniły się między sobą

Wadą większości opisywanych badań było ukryte założenie że zwierzęta

powinny roacuteżnić się wymiarami z uwagi na ktoacutere roacuteżnią się ludzie między sobą

6

Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć

wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w

percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując

kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach

zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w

percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy

istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości

należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań

Założenia teoretyczne i problemy badawcze

Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną

przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy

można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie

społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania

i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie

cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące

ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości

zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy

ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i

wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka

Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić

jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego

ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg

kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego

leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe

metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od

założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania

struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe

umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi

pomiarowych

Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w

postaci następujących pytań badawczych

7

P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi

P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają

się najczęściej

Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania

badawcze

P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w

zakresie przypisywanych im cech osobowości

P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom

domowym

P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od

struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli

P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się

między sobą

Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania

hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania

zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej

rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka

TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI

BADANIA JAKOŚCIOWE

Metoda badań jakościowych

Kwestionariusz wywiadu

Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu

badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o

swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana

psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o

wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej

opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca

uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota

Opis proacuteby

8

Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a

54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba

respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu

miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio

387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65

spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53

stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a

23 ndash na wsi

Procedura taksonomii skojarzeń

Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji

przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą

wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ

skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych

przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej

procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej

klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z

każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone

przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy

magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim

W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są

pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii

(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera

bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem

Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej

rozpowszechniona w badaniach leksykalnych

Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku

oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych

kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)

9

stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb (α=094)

W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i

poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)

Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach

kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter

oraz zdolności i talenty

Analiza wynikoacutew badań jakościowych

W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano

ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli

793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich

właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub

kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech

ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki

klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń

ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia

potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują

że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości

wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak

ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np

mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski

wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń

odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404

wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny

słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem

zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny

rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze

zwierzętami

Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania

listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2

(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych

10

Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części

artykułu

STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH

BADANIA ILOŚCIOWE

Metoda badań ilościowych

Lista przymiotnikowa

Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń

zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały

wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory

osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane

rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości

znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej

samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a

jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone

określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37

bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie

deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew

opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych

W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały

charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i

pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona

do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń

Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały

poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej

od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany

przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe

Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie

za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew

Opis proacuteby

11

W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash

posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był

zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale

od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w

przypadku właścicieli psoacutew

Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie

średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a

zawodowe ndash 4

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35

spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie

studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie

zawodowe (8) lub podstawowe (5)

Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na

wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w

blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku

właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52

Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted

rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie

syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci

żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz

budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość

badanych posiadała tylko jednego kota (72)

40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy

przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki

niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele

labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej

a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy

przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się

karmieniem zwierząt

Procedura badań

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

4

narzędzie w opisie i klasyfikacji roacuteżnic indywidualnych dostępnych ludzkiej

obserwacji a badania leksykonu osobowości nie należy utożsamiać z badaniami

osobowości (Saucier Hampson Goldberg 2000) Innego zdania są przedstawicieli

podejścia psychometrycznego według ktoacuterych pięcioczynnikowy model (Five-Factor

Model) ma swoje podłoże biologiczne (McCrae Costa 1996)

Badania leksykalne prowadzone w roacuteżnych krajach i roacuteżnych językach w

ostatnich latach zamiast struktury pięcioczynnikowej doprowadziły do wyłonienia

sześcioczynnikowej struktury percepcji osobowości ludzi ktoacutera jest obecnie

określana jako HEXACO (Lee Ashton 2004 Ashton Lee 2007) Poroacutewnując wyniki

niezależnie zrealizowanych badań w siedmiu krajach i odpowiednio w siedmiu

roacuteżnych językach (w tym polskim) zgodnie ze standardową procedurą leksykalną

wyodrębniono sześć głoacutewnych czynnikoacutew z uwagi na ktoacutere opisy osobowości roacuteżnią

się w każdym z uwzględnionych obszaroacutew kulturowych Ekstrawersja Ugodowość

Sumienność Stabilność emocjonalna Intelekt oraz UczciwośćSkromność (Ashton

Lee Perugini Szarota Vries Blas Boies Raad 2004) W stosunku do Wielkiej

Piątki (Goldberg 1990) UczciwośćSkromność stanowi wymiar ktoacutery wielu badaczy z

roacuteżnych powodoacutew wcześniej pomijało w analizie wynikoacutew badań leksykalnych a jego

uwzględnienie sprawia że model HEXACO jest znacznie bardziej użyteczny w opisie

roacuteżnic indywidualnych niż model Wielkiej Piątki (Ashton Lee 2007)

Wyniki badań wielokrotnie wykazały że osoby opisują osobowość innych ludzi

na takich samych wymiarach na jakich opisują własną osobowość zaroacutewno w

przypadku rozwiązania 5-czynnikowego (Goldberg 1990 Hofstee Kiers De Raad

Goldberg Ostendorf 1997 Norman 1963) jak i 6-czynnikowego (Di Blas Forzi

1998 Szarota Ashton Lee 2007) Przy czym nasilenie ocen na poszczegoacutelnych

skalach przymiotnikowych ulega zmianom w zależności od obserwatora i stopnia

znajomości osoby ocenianej Niezmienną natomiast pozostaje struktura

spostrzegania ndash osoby nadal posługują się tymi samymi wymiaramikategoriami

(Passini Norman 1966 Watson 1989) aczkolwiek niektoacutere wymiary jak na przykład

neurotyzmstabilność emocjonalna nie są tak wyraźne w opisie innych ludzi jak w

przypadku samoopisu (Saucier 1998)

Badania nad osobowością zwierząt

5

W literaturze przedmiotu podjęto wiele proacuteb identyfikacji na podstawie

zachowania zwierząt wymiaroacutew ich osobowości Gosling i John (1999) podobnie jak

wielu innych autoroacutew potraktowali jako punkt wyjścia w swoich badaniach

pięcioczynnikowy model osobowości W tym celu przekształcili pozycje

kwestionariusza do opisu osobowości człowieka w taki sposoacuteb aby opisywały one

zachowania zwierząt ktoacutere stanowią odpowiedniki analogicznych zachowań

człowieka Używając tego narzędzia opisywano zachowania psoacutew i kotoacutew w roacuteżnych

warunkach Na podstawie analizy zebranych opisoacutew zidentyfikowali cztery wymiary

z uwagi na ktoacutere zwierzęta roacuteżnią się między sobą (1) Emocjonalna reaktywność

(rarrNeurotyzm w Wielkiej Piątce) (2) Uczucie sympatii i przywiązania

(rarrUgodowość) (3) Energia (rarrEkstrawersja) (4) Kompetencja

(rarrSumienność+Intelekt) W badaniach innych autoroacutew także stwierdzono mniejszą

liczbę wymiaroacutew dyferencjacji psoacutew Coren (1998) wyroacuteżnił wymiar (1)

StabilnościPobudliwości (rarrNeurotyzm) (2) Towarzyskości (rarrEkstrawersja) (3)

Zdolności do nauki (rarrIntelekt+Sumienność) oraz (4) DominacjiTerytorialności (poza

Wielką Piątką) Z kolei Wilsson i Sundgren (1997) zidentyfikowali trzy wymiary (1)

Nerwowość vs Stabilność (rarrNeurotyzm) (2) Uprzejmość vs Agresja

(rarrUgodowość) oraz (3) Żywiołowy temperament (rarrEkstrawersja) Podobną liczbę

wymiaroacutew wyroacuteżnił Draper (1995) analizując wyniki badań Harta i Hart (1985) (1)

AgresjaNieugodowość (2) ReaktywnośćSurgencja oraz (3) Zdolność do tresury

(rarrIntelekt) Są też badania w ktoacuterych stwierdzono podobieństwo percepcji ludzi i

psoacutew odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej Piątki w opisach zwierząt domowych

(Kuczaj Ii Gory Xitco 2009)

Analogiczne badania były roacutewnież realizowane na podstawie obserwacji

innych zwierząt niż psoacutew np szympansoacutew (King Figueredo 1997 Bard Cardner

1996) goryli (Gold Maple 1994) rezusoacutew (Bolig Price OrsquoNeill Suomi 1992) hien

(Gosling 1998) świń (Forkman Furuhaug Jensen 1995) i nawet ośmiornic (Mather

Anderson 1993) We wszystkich tych badaniach udało się wyroacuteżnić wymiary

opisujące cechy temperamentu Reaktywność i TowarzyskośćEnergię Pozostałe

jeden-dwa wymiary zależały od przedmiotu badań i roacuteżniły się między sobą

Wadą większości opisywanych badań było ukryte założenie że zwierzęta

powinny roacuteżnić się wymiarami z uwagi na ktoacutere roacuteżnią się ludzie między sobą

6

Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć

wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w

percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując

kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach

zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w

percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy

istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości

należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań

Założenia teoretyczne i problemy badawcze

Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną

przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy

można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie

społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania

i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie

cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące

ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości

zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy

ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i

wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka

Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić

jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego

ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg

kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego

leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe

metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od

założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania

struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe

umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi

pomiarowych

Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w

postaci następujących pytań badawczych

7

P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi

P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają

się najczęściej

Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania

badawcze

P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w

zakresie przypisywanych im cech osobowości

P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom

domowym

P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od

struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli

P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się

między sobą

Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania

hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania

zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej

rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka

TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI

BADANIA JAKOŚCIOWE

Metoda badań jakościowych

Kwestionariusz wywiadu

Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu

badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o

swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana

psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o

wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej

opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca

uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota

Opis proacuteby

8

Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a

54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba

respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu

miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio

387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65

spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53

stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a

23 ndash na wsi

Procedura taksonomii skojarzeń

Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji

przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą

wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ

skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych

przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej

procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej

klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z

każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone

przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy

magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim

W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są

pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii

(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera

bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem

Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej

rozpowszechniona w badaniach leksykalnych

Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku

oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych

kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)

9

stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb (α=094)

W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i

poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)

Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach

kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter

oraz zdolności i talenty

Analiza wynikoacutew badań jakościowych

W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano

ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli

793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich

właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub

kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech

ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki

klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń

ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia

potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują

że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości

wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak

ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np

mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski

wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń

odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404

wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny

słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem

zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny

rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze

zwierzętami

Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania

listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2

(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych

10

Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części

artykułu

STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH

BADANIA ILOŚCIOWE

Metoda badań ilościowych

Lista przymiotnikowa

Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń

zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały

wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory

osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane

rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości

znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej

samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a

jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone

określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37

bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie

deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew

opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych

W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały

charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i

pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona

do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń

Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały

poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej

od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany

przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe

Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie

za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew

Opis proacuteby

11

W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash

posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był

zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale

od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w

przypadku właścicieli psoacutew

Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie

średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a

zawodowe ndash 4

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35

spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie

studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie

zawodowe (8) lub podstawowe (5)

Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na

wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w

blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku

właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52

Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted

rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie

syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci

żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz

budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość

badanych posiadała tylko jednego kota (72)

40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy

przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki

niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele

labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej

a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy

przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się

karmieniem zwierząt

Procedura badań

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

5

W literaturze przedmiotu podjęto wiele proacuteb identyfikacji na podstawie

zachowania zwierząt wymiaroacutew ich osobowości Gosling i John (1999) podobnie jak

wielu innych autoroacutew potraktowali jako punkt wyjścia w swoich badaniach

pięcioczynnikowy model osobowości W tym celu przekształcili pozycje

kwestionariusza do opisu osobowości człowieka w taki sposoacuteb aby opisywały one

zachowania zwierząt ktoacutere stanowią odpowiedniki analogicznych zachowań

człowieka Używając tego narzędzia opisywano zachowania psoacutew i kotoacutew w roacuteżnych

warunkach Na podstawie analizy zebranych opisoacutew zidentyfikowali cztery wymiary

z uwagi na ktoacutere zwierzęta roacuteżnią się między sobą (1) Emocjonalna reaktywność

(rarrNeurotyzm w Wielkiej Piątce) (2) Uczucie sympatii i przywiązania

(rarrUgodowość) (3) Energia (rarrEkstrawersja) (4) Kompetencja

(rarrSumienność+Intelekt) W badaniach innych autoroacutew także stwierdzono mniejszą

liczbę wymiaroacutew dyferencjacji psoacutew Coren (1998) wyroacuteżnił wymiar (1)

StabilnościPobudliwości (rarrNeurotyzm) (2) Towarzyskości (rarrEkstrawersja) (3)

Zdolności do nauki (rarrIntelekt+Sumienność) oraz (4) DominacjiTerytorialności (poza

Wielką Piątką) Z kolei Wilsson i Sundgren (1997) zidentyfikowali trzy wymiary (1)

Nerwowość vs Stabilność (rarrNeurotyzm) (2) Uprzejmość vs Agresja

(rarrUgodowość) oraz (3) Żywiołowy temperament (rarrEkstrawersja) Podobną liczbę

wymiaroacutew wyroacuteżnił Draper (1995) analizując wyniki badań Harta i Hart (1985) (1)

AgresjaNieugodowość (2) ReaktywnośćSurgencja oraz (3) Zdolność do tresury

(rarrIntelekt) Są też badania w ktoacuterych stwierdzono podobieństwo percepcji ludzi i

psoacutew odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej Piątki w opisach zwierząt domowych

(Kuczaj Ii Gory Xitco 2009)

Analogiczne badania były roacutewnież realizowane na podstawie obserwacji

innych zwierząt niż psoacutew np szympansoacutew (King Figueredo 1997 Bard Cardner

1996) goryli (Gold Maple 1994) rezusoacutew (Bolig Price OrsquoNeill Suomi 1992) hien

(Gosling 1998) świń (Forkman Furuhaug Jensen 1995) i nawet ośmiornic (Mather

Anderson 1993) We wszystkich tych badaniach udało się wyroacuteżnić wymiary

opisujące cechy temperamentu Reaktywność i TowarzyskośćEnergię Pozostałe

jeden-dwa wymiary zależały od przedmiotu badań i roacuteżniły się między sobą

Wadą większości opisywanych badań było ukryte założenie że zwierzęta

powinny roacuteżnić się wymiarami z uwagi na ktoacutere roacuteżnią się ludzie między sobą

6

Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć

wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w

percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując

kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach

zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w

percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy

istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości

należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań

Założenia teoretyczne i problemy badawcze

Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną

przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy

można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie

społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania

i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie

cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące

ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości

zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy

ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i

wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka

Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić

jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego

ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg

kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego

leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe

metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od

założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania

struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe

umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi

pomiarowych

Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w

postaci następujących pytań badawczych

7

P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi

P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają

się najczęściej

Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania

badawcze

P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w

zakresie przypisywanych im cech osobowości

P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom

domowym

P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od

struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli

P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się

między sobą

Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania

hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania

zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej

rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka

TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI

BADANIA JAKOŚCIOWE

Metoda badań jakościowych

Kwestionariusz wywiadu

Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu

badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o

swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana

psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o

wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej

opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca

uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota

Opis proacuteby

8

Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a

54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba

respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu

miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio

387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65

spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53

stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a

23 ndash na wsi

Procedura taksonomii skojarzeń

Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji

przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą

wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ

skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych

przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej

procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej

klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z

każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone

przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy

magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim

W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są

pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii

(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera

bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem

Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej

rozpowszechniona w badaniach leksykalnych

Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku

oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych

kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)

9

stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb (α=094)

W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i

poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)

Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach

kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter

oraz zdolności i talenty

Analiza wynikoacutew badań jakościowych

W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano

ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli

793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich

właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub

kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech

ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki

klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń

ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia

potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują

że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości

wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak

ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np

mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski

wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń

odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404

wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny

słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem

zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny

rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze

zwierzętami

Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania

listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2

(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych

10

Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części

artykułu

STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH

BADANIA ILOŚCIOWE

Metoda badań ilościowych

Lista przymiotnikowa

Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń

zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały

wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory

osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane

rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości

znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej

samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a

jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone

określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37

bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie

deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew

opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych

W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały

charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i

pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona

do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń

Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały

poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej

od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany

przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe

Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie

za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew

Opis proacuteby

11

W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash

posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był

zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale

od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w

przypadku właścicieli psoacutew

Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie

średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a

zawodowe ndash 4

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35

spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie

studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie

zawodowe (8) lub podstawowe (5)

Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na

wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w

blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku

właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52

Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted

rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie

syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci

żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz

budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość

badanych posiadała tylko jednego kota (72)

40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy

przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki

niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele

labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej

a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy

przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się

karmieniem zwierząt

Procedura badań

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

6

Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć

wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w

percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując

kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach

zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w

percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy

istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości

należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań

Założenia teoretyczne i problemy badawcze

Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną

przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy

można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie

społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania

i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie

cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące

ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości

zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy

ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i

wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka

Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić

jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego

ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg

kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego

leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe

metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od

założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania

struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe

umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi

pomiarowych

Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w

postaci następujących pytań badawczych

7

P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi

P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają

się najczęściej

Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania

badawcze

P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w

zakresie przypisywanych im cech osobowości

P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom

domowym

P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od

struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli

P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się

między sobą

Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania

hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania

zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej

rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka

TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI

BADANIA JAKOŚCIOWE

Metoda badań jakościowych

Kwestionariusz wywiadu

Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu

badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o

swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana

psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o

wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej

opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca

uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota

Opis proacuteby

8

Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a

54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba

respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu

miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio

387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65

spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53

stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a

23 ndash na wsi

Procedura taksonomii skojarzeń

Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji

przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą

wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ

skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych

przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej

procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej

klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z

każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone

przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy

magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim

W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są

pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii

(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera

bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem

Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej

rozpowszechniona w badaniach leksykalnych

Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku

oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych

kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)

9

stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb (α=094)

W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i

poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)

Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach

kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter

oraz zdolności i talenty

Analiza wynikoacutew badań jakościowych

W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano

ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli

793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich

właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub

kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech

ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki

klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń

ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia

potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują

że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości

wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak

ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np

mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski

wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń

odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404

wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny

słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem

zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny

rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze

zwierzętami

Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania

listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2

(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych

10

Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części

artykułu

STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH

BADANIA ILOŚCIOWE

Metoda badań ilościowych

Lista przymiotnikowa

Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń

zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały

wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory

osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane

rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości

znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej

samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a

jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone

określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37

bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie

deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew

opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych

W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały

charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i

pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona

do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń

Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały

poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej

od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany

przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe

Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie

za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew

Opis proacuteby

11

W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash

posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był

zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale

od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w

przypadku właścicieli psoacutew

Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie

średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a

zawodowe ndash 4

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35

spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie

studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie

zawodowe (8) lub podstawowe (5)

Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na

wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w

blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku

właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52

Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted

rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie

syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci

żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz

budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość

badanych posiadała tylko jednego kota (72)

40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy

przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki

niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele

labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej

a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy

przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się

karmieniem zwierząt

Procedura badań

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

7

P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi

P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają

się najczęściej

Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania

badawcze

P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w

zakresie przypisywanych im cech osobowości

P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom

domowym

P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od

struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli

P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się

między sobą

Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania

hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania

zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej

rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka

TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI

BADANIA JAKOŚCIOWE

Metoda badań jakościowych

Kwestionariusz wywiadu

Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu

badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o

swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana

psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o

wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej

opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca

uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota

Opis proacuteby

8

Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a

54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba

respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu

miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio

387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65

spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53

stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a

23 ndash na wsi

Procedura taksonomii skojarzeń

Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji

przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą

wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ

skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych

przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej

procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej

klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z

każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone

przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy

magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim

W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są

pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii

(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera

bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem

Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej

rozpowszechniona w badaniach leksykalnych

Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku

oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych

kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)

9

stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb (α=094)

W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i

poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)

Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach

kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter

oraz zdolności i talenty

Analiza wynikoacutew badań jakościowych

W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano

ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli

793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich

właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub

kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech

ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki

klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń

ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia

potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują

że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości

wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak

ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np

mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski

wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń

odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404

wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny

słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem

zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny

rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze

zwierzętami

Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania

listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2

(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych

10

Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części

artykułu

STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH

BADANIA ILOŚCIOWE

Metoda badań ilościowych

Lista przymiotnikowa

Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń

zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały

wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory

osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane

rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości

znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej

samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a

jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone

określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37

bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie

deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew

opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych

W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały

charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i

pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona

do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń

Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały

poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej

od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany

przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe

Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie

za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew

Opis proacuteby

11

W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash

posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był

zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale

od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w

przypadku właścicieli psoacutew

Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie

średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a

zawodowe ndash 4

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35

spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie

studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie

zawodowe (8) lub podstawowe (5)

Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na

wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w

blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku

właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52

Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted

rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie

syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci

żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz

budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość

badanych posiadała tylko jednego kota (72)

40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy

przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki

niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele

labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej

a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy

przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się

karmieniem zwierząt

Procedura badań

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

8

Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a

54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba

respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu

miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio

387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65

spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53

stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a

23 ndash na wsi

Procedura taksonomii skojarzeń

Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji

przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą

wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ

skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych

przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej

procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej

klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z

każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone

przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy

magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim

W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są

pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii

(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera

bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem

Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej

rozpowszechniona w badaniach leksykalnych

Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku

oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych

kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)

9

stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb (α=094)

W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i

poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)

Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach

kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter

oraz zdolności i talenty

Analiza wynikoacutew badań jakościowych

W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano

ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli

793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich

właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub

kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech

ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki

klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń

ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia

potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują

że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości

wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak

ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np

mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski

wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń

odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404

wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny

słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem

zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny

rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze

zwierzętami

Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania

listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2

(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych

10

Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części

artykułu

STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH

BADANIA ILOŚCIOWE

Metoda badań ilościowych

Lista przymiotnikowa

Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń

zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały

wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory

osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane

rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości

znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej

samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a

jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone

określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37

bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie

deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew

opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych

W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały

charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i

pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona

do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń

Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały

poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej

od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany

przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe

Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie

za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew

Opis proacuteby

11

W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash

posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był

zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale

od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w

przypadku właścicieli psoacutew

Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie

średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a

zawodowe ndash 4

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35

spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie

studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie

zawodowe (8) lub podstawowe (5)

Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na

wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w

blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku

właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52

Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted

rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie

syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci

żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz

budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość

badanych posiadała tylko jednego kota (72)

40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy

przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki

niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele

labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej

a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy

przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się

karmieniem zwierząt

Procedura badań

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

9

stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna

charakterystyka osoacuteb (α=094)

W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i

poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)

Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach

kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter

oraz zdolności i talenty

Analiza wynikoacutew badań jakościowych

W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano

ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli

793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich

właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub

kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech

ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki

klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń

ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia

potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują

że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości

wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak

ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np

mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski

wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń

odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404

wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny

słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem

zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny

rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze

zwierzętami

Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania

listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2

(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych

10

Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części

artykułu

STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH

BADANIA ILOŚCIOWE

Metoda badań ilościowych

Lista przymiotnikowa

Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń

zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały

wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory

osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane

rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości

znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej

samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a

jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone

określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37

bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie

deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew

opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych

W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały

charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i

pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona

do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń

Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały

poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej

od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany

przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe

Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie

za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew

Opis proacuteby

11

W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash

posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był

zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale

od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w

przypadku właścicieli psoacutew

Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie

średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a

zawodowe ndash 4

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35

spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie

studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie

zawodowe (8) lub podstawowe (5)

Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na

wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w

blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku

właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52

Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted

rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie

syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci

żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz

budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość

badanych posiadała tylko jednego kota (72)

40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy

przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki

niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele

labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej

a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy

przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się

karmieniem zwierząt

Procedura badań

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

10

Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części

artykułu

STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH

BADANIA ILOŚCIOWE

Metoda badań ilościowych

Lista przymiotnikowa

Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń

zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały

wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory

osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane

rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości

znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej

samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a

jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone

określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37

bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie

deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew

opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych

W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały

charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i

pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona

do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń

Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały

poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej

od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany

przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe

Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie

za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew

Opis proacuteby

11

W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash

posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był

zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale

od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w

przypadku właścicieli psoacutew

Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie

średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a

zawodowe ndash 4

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35

spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie

studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie

zawodowe (8) lub podstawowe (5)

Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na

wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w

blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku

właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52

Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted

rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie

syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci

żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz

budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość

badanych posiadała tylko jednego kota (72)

40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy

przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki

niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele

labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej

a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy

przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się

karmieniem zwierząt

Procedura badań

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

11

W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash

posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był

zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale

od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w

przypadku właścicieli psoacutew

Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie

średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a

zawodowe ndash 4

Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35

spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie

studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie

zawodowe (8) lub podstawowe (5)

Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na

wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w

blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku

właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52

Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted

rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie

syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci

żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz

budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość

badanych posiadała tylko jednego kota (72)

40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy

przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki

niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele

labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej

a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy

przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się

karmieniem zwierząt

Procedura badań

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

12

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana

została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź

była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około

10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w

badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze

Analiza wynikoacutew badań ilościowych

Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym

Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami

percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona

analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji

przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz

wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja

rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143

RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)

Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze

analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono

na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200

kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50

przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO

adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta

była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy

przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości

odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe

niż 10 (zob Tabela 2)

Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt

krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960

509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną

stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np

mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

13

czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem

powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji

Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych

poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -

(bi2 + ci

2 + di2 + ei

2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-

tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi

czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym

czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami

Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak

odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik

to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny

energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością

lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach

Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny

obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż

korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to

Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały

rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji

poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę

potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt

domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i

kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony

wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji

zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych

wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w

hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność

Sumienność Aspołeczność i Ugodowość

rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i

psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

14

zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że

psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej

sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu

standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania

demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca

zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W

przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania

osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z

kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne

(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku

właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym

w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem

zwierząt

Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych

Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji

zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę

konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i

swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące

ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W

przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości

wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z

uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych

Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie

obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)

rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej

swoistości czynnikowej

Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt

spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość

własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury

ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

15

czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych

wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120

plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla

skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki

dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew

ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za

satysfakcjonujące

W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i

pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami

podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali

Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi

towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali

Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do

skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I

wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny

z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych

czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis

1991 Schmitt 1996)

Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt

domowych

W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew

zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy

50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była

roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001

Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej

adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w

sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136

121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej

oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

16

sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050

Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)

rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi

czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)

Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość

i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli

jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny

wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji

siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność

W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy

zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich

właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za

pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki

zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001

chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew

te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153

plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań

wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych

nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew

istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew

Dyskusja wynikoacutew

Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości

człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość

zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że

lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla

zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie

kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury

osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność

Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004

Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

17

treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru

UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew

Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku

wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt

W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary

identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i

Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek

rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej

osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że

psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające

kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W

przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc

wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)

Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar

niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak

zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm

wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy

kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega

znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji

osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych

Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o

opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy

przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego

jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej

właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa

się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię

osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą

Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001

Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech

osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury

postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości

stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

18

tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w

zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to

stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech

osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli

Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad

percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w

dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała

czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych

zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy

upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka

ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem

może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich

właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych

obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru

Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami

badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard

Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał

zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W

badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne

względem siebie

Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i

Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w

dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar

Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą

temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły

jako niezależne względem siebie

Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy

osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach

Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status

ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo

Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między

zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

19

pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w

przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w

takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka

redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko

autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i

Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią

użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań

pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym

ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale

leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością

Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej

skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości

psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości

psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub

felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)

Literatura cytowana

Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality

descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of

Personality 22 89-118

Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the

HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology

Review 11 150-166

Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies

K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive

adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of

Personality and Social Psychology 86 356-366

Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees

Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker

(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)

Cambridge UK Cambridge University Press

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

20

Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity

Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47

Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of

reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal

of Primatology 13 287-306

Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal

of Personality 60 296-327

Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches

your personality New York Free Press

DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social

Research Methods Series 26 Newbury Park Sage

Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive

adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-

101

Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of

General Psychology 122 241-252

Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and

aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42

Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna

Wydawnicza bdquoImpulsrdquo

Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin

117 21-38

Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as

a management tool Zoo Biology 13 509-522

Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor

Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229

Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A

cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75

Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species

comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal

of Personality and Social Psychology 85 1161-1169

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

21

Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)

Journal of Comparative Psychology 112 107-118

Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW

Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and

Animals (s50-58) Albany State University of New York Press

Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford

England Blackwell

Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of

breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary

Medical Association 186 1181-1185

Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior

American Journal of Psychology 57 243-249

Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A

Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and

German European Journal of Personality 11 15-31

Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts

to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35

John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A

historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality

2 171-203

King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in

chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271

Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of

dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal

Psychology 59 99-115

Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej

Gdańsk GWP

Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality

Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358

Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut

Wydawniczy

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

22

Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus

rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340

McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories

Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The

five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New

York Guilford

McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)

Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the

covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535

Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w

Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl

Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes

Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of

Abnormal and Social Psychology 66 574-583

Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure

Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49

Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat

wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK

Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical

personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality

psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd

Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological

Assessment 8 350-353

Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth

elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42

319-338

Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish

Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852

Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence

of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social

Psychology 57 120-128

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

23

Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs

for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of

selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour

Science 54 235-241

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

24

Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami

Kategoriapodkategoria

Skojarzenia ogoacutelne

Skojarzenia personifikujące

n n

1 Dyspozycje 209 346 358 530

1a Temperament i charakter 167 276 290 430

1b Zdolności i talenty 42 70 68 101

2 Stany 62 103 86 127

2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81

2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12

2c Widoczna aktywność 15 25 10 15

3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404

3a Role i relacje 58 96 43 64

3b Reakcje społeczne 2 03 0 00

3c Oceny społeczne 188 311 175 259

3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00

4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19

4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07

4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10

Razem 604 100 675 100

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

25

Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew

Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118

22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113

30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126

32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121

35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118

24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119

27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122

36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123

28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114

39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131

40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099

49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103

10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111

38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102

11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127

16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102

41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106

33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092

34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093

45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098

5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100

19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102

17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100

7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113

21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125

48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136

23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127

12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129

14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137

9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128

50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135

44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117

13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096

18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097

3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097

6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132

37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129

8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124

20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121

4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137

42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122

1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123

2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126

31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118

29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118

26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123

15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113

43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124

47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120

46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101

wartość własna 539 406 596 332 281 282

udział 011 008 012 007 006 006

Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329

f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r

2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

26

Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom

Skala

Koty Psy Test t

Es M sd M sd t df p

Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043

Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014

Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043

Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028

Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008

Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010

plt001 plt0001

Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej

Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063

obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066

pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059

szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068

zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069

energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064

lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076

towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067

przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059

wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061

obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061

indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052

inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073

mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069

bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064

cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064

spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046

delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025

wartość własna 204 217 212 171 212 181

udział 011 012 012 010 012 010

alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070

średnia korelacja 048 053 053 034 054 044

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

27

Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych

Lp Przymiotnik

Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055

30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048

25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045

35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028

14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044

36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010

48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038

50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040

23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034

12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023

21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039

9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044

44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038

1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039

11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041

41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064

34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058

16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063

45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046

17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044

10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050

26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022

47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058

43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057

46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031

15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027

7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052

27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039

8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043

39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027

5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044

4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045

29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048

37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051

42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039

6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044

20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040

38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021

18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020

13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014

3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012

31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009

32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003

28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014

49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019

24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026

19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027

2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028

40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031

33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044

Wartość własna 360 392 470 488 272 316

Udział 007 008 009 010 005 006

Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

28

Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych

zwierzętom domowym

Streszczenie

Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania

cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W

badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały

swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana

przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50

deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu

zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200

badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i

konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są

postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność

Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura

postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna

Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych

posiadającą dobre właściwości psychometryczne

Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie

cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis

29

Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic

animals

Abstract

The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the

personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279

associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described

their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was

performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality

descriptors which are most often used by the owners describing their domestic

animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat

owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory

factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness

Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations

analysis established that the structures of personality characteristics attributed to

dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good

psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of

domestic animals

Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality

traits free associations HEXACO comparative analysis