Szkodniki i choroby wirusowe zbóż

cmykcmyk

Szkodniki i choroby wirusowe zbóż

cmykcmyk

Wprowadzenie 3

Mszyce 4

Niezmiarka paskowana 6

Ploniarka zbożówka 8

Pryszczarek pszeniczny 10

Pryszczarek zbożowiec 12

Skrzypionki 14

Śmietka ozimówka 16

Wirus mozaiki żółtej na jęczmieniu ozimym 18

Wirus żółtej karłowatości jęczmienia 20

Zasady stosowania insektycydów 22

Spis treści Wprowadzenie

Zwalczanie szkodników zbóż, z pozoru mniej istot-

ne niż zwalczanie chwastów czy chorób, nabiera

w ostatnich latach znaczenia. Coraz wyższe straty

powodowane przez szkodniki oraz ich rola w roz-

przestrzenianiu się chorób wirusowych nie pozo-

stają bez wpływu na dla uzyskiwane plony, a tym

samym na opłacalność uprawy zbóż.

Zwrócenie większej uwagi na problem szkodników

jest tym bardziej uzasadnione, że wielu entomolo-

gów wyraża opinię, iż nastała „era owadów”, a więc

i szkodników. Szczególnie dobre warunki rozwoju

stwarzają owadom wszelkie monokultury roślinne,

którymi także są uprawy rolnicze, prowadzone na

dużych obszarach. W takich warunkach może do-

chodzić do gradacji, czyli do masowego występo-

wania poszczególnych gatunków.

W przypadku roślin uprawnych taka sytuacja może

doprowadzić do znacznego spadku plonów. Pew-

nym pocieszeniem dla rolników jest fakt, że zwal-

czanie szkodników nie stwarza wielu problemów

i jest stosunkowo tanie. Pod warunkiem, że użyjemy

właściwych insektycydów we właściwym czasie.

Właśnie temu ma służyć niniejsza publikacja.

Zamieszczone fotografie i opisy szkodników zbóż

pomogą w identyfikacji agrofaga, co również jest

podstawą skutecznej ochrony.

Z poważaniem

Jacek Brol

Produkt Manager

BASF Polska

Produkty wymienione w tej publikacji powinny być stosowane zgodnie z etykietami rejestracyjnymi i tylko do zalecanych celów. Ponieważ producent nie ma wpływu na magazynowanie i stosowanie produktów, nie ponosi żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe ze sposobu magazynowania i stosowania tych produktów. Różne, szczególnie występujące miejscowo iregionalnie czynniki mogą wpływać na działanie produktów. Należą do nich np. czynniki pogodowe, stosunki glebowe, odmiany roślin uprawnych, zmianowanie, terminy zabiegow, stosowane dawki, mieszaniny z innymi produktami, występowanie odpornych organizmów (np. szczepy grzybów, roślin, owadów), technika stosowania itp. W wyniku szczególnie niekorzystnych warunkow nie można wykluczyć zmian w skuteczności preparatów lub uszkodzeń roślin uprawnych. Za takie przypadki producent lub sprzedawca nie ponosi żadnej odpowiedzialności.

cmykcmyk

Zboża są atakowane przez różne gatunki mszyc. Pospolicie występują:

= Mszyca czeremchowo-zbożowa (Rhopalosiphum padi),= Mszyca zbożowa (Sitobion avenae),= Mszyca różano-zbożowa (Metopolophium dirhodum).

Mszyca czeremchowo-zbożowa jest najczęściej występującym gatunkem mszyc w uprawach zbóż.

Wszystkie gatunki zbóż zasiedlane są przez mszyce. Mszyce dwu-domowe opanowują także inne rośliny np. czeremchę – (mszyca czeremchowo-zbożowa), różę – (mszyca różano-zbożowa).

Występowanie mszyc na zbożach jest przyczyną powstawania dwóch rodzajów szkód. Szkody bezpośrednie to: wysysanie soków, a w konsekwencji np. bielelenie kłosów, obniżkę MTZ.Szkody pośrednie to: przenoszenie wirusa żółtej karłowatości jęczmienia (BDYV) – choroby pszenicy ozimej i jęczmienia ozi-mego. Spadź wydzielana przez mszyce i mechaniczne uszkodzenie tkanki roślinnej ułatwia wnikanie grzybów chorobotwórczych.

Usuwanie z sąsiedztwa pól roślin żywicielskich (np. czeremchy).

Stosowanie preparatów Fastac® 100 EC i Bi® 58 Nowy w okre-sie nalotu i bytowania mszyc na zbożach. Można wyróznić trzy terminy zwalczania mszyc:

1. jesienny (w okresie nalotu form uskrzydlonych) – termin zabiegu można wyznaczyć używając umieszczonych na wysokosci 1 m nad powierzchnią gleby żółtych naczyń. Po stwierdzeniu obecności mszyc w żółtym naczyniu natychmiast wykonać zabieg ochronny.

2. wiosenny – wczesną wiosną po stwierdzeniu obecności mszyc.

3. letni – w okresie kłoszenia i kwitnienia zboż.

Mszyce

Opis

Występowanie

Szkodliwość

Ograniczenie występowania

Zwalczanie

4

Mszyca czeremchowo-zbożowa

Mszyca zbożowa

Mszyca różano-zbożowa

5

Rhopalosiphum padiSitobion avenae

Metopolophium dirhodum

cmykcmyk

Muchówka koloru żółtego, o ciele długości około 3-4 mm, z pięcioma czarnymi paskami na grzbiecie. W warunkach Polski rozwijają się dwa pokolenia:

1. Wylot muchówek pierwszego pokolenia następuje w maju i czerwcu. Samice składają jaja na liściach zbóż ozimych i jarych.

2. Wylot drugiego pokolenia ma miejsce w sierpniu – przed żniwami. Składnie jaj następuje we wrześniu i październiku na perzu, samosiewach zboż i zasiewach zboż ozimych. Muchówka pokolenia drugiego jest wyraźnie ciemniejsza od osobników pierwszego pokolenia.

Jęczmień ozimy i jary, pszenica ozima i jara, żyto, perz, trawy. Nie są atakowane rośliny owsa.

Główne szkody w zasiewach zbóż są powodowane przez larwy pierwszego pokolenia niezmiarki.W czasie kłoszenia zbóż ozimych na dokłosiu widoczna jest bruzda wyżarta przez larwę. Dochodzi także do utrudnienia w kłoszeniu.

Wyróżnia się trzy stopnie porażenia:I – niski, kłos całkowicie wychodzi z pochwy,II – średni, kłos częściowo ukryty w pochwie,III – najsilniejszy, kłos pozostaje ukryty w pochwie.Obniżka plonów może sięgać 30%.Larwy pokolenia zimującego (drugiego) mogą atakować wcze-sne zasiewy zbóż ozimych, głównie jęczmień i pszenicę. Za-atakowane rośliny nadmiernie się krzewią, niekiedy zamierają.

W regionach o nasilonym występowaniu późniejszy siew zbóż ozimych, natomiast wcześniejszy siew zbóż jarych, higiena pól.

Brak zarejestrowanych w Polsce preparatów. W Europie Za-chodniej stosowany jest dimetoat w celu zwalczania nalatują-cych muchówek, w terminie od początku do końca kłoszenia.

Niezmiarka paskowana

Opis

Występowanie

Szkodliwość

Ograniczenie występowania

Zwalczanie

6

Niezmiarka paskowana – postać dorosła

Niezmiarka paskowana – postać dorosła i bobówka

Niezmiarka pakowana – uszkodzenia

Chlorops pumilionis

7

cmykcmyk

Opis

Jedną nazwą polską obejęte są dwa gatunki muchówek Osci-nella frit oraz Oscinella pusilla.

Muchówka długości około 2-3 mm, czarna, lśniąca, z czerwo-nymi oczami i czarnym lśniącym trójkątem czołowym. Oscinel-la frit ma nogi czarne, Oscinella pusilla jest nieco jaśniejsza, a jej nogi są żółte.

= Jaja – białe, lśniące, podłużnie żebrowane.= Larwa – początkowo biała lub przezroczysta, później żółta-

wa. Ciało cylindryczne, z przodu zwężone, z tyłu tępo za-kończone.

= Poczwarka – biała, ukryta w baryłkowatej, jasnobrązowej bobówce.

= 3 do 4 pokoleń w ciągu roku. = zimuje larwa.

Wszystkie gatunki zbóż, kukurydza, różne gatunki traw.

Stadium szkodliwym jest larwa, która uszkadza pęd, dokłosie. Gdy składanie jaj ma miejsce jesienią, to objawy żerowania wi-doczne są już jesienią (w przypadku długiej i ciepłej jesieni) lub dopiero wiosną – rośliny słabo rosną, nadmiernie się krze-wią, liść sercowy jest zżółkły, daje się łatwo wyjąć. Gdy jaja składane są wiosną, to żerująca larwa uszkadza do-kłosie, czego efektem jest niewykłaszanie się lub usychanie kłosa. Możliwe jest także uszkodzenie ziarna będące wynikiem żero-wania larw w ziarniakach.

W rejonach o dużym nasileniu występowania ploniarki później-szy siew zboż ozimych, wcześniejszy zbóż jarych.

Stosować Fastac® 100 EC w okresie nalotu muchówek i skła-dania jaj. W Europie Zachodniej stosowane są także prepraty fosforoorganiczne.

Ploniarka zbożówka

Występowanie

Szkodliwość

Ograniczenie występowania

Zwalczanie

8

Ploniarka zbożówka –- postać dorosła

Ploniarka zbożówka – bobówki

9

Oscinella fritOscinella pusilla

3-4

mm

cmykcmyk

Muchówka barwy pomarańczowej. Larwa pomarańczowo-czerwona, długości 1,5-2,5 mm.

Wszystkie gatunki zbóż.

Samica składa jaja do środka kwiatków – pojedyncze lub po kil-ka. Larwa żeruje w rozwijających się kłoskach, wysysając soki z zawiązujących sią ziarniaków, powodując ich niedorozwój.

Unikanie siewu zbóż po zbożach.

Zalecane stosowanie preparatu Fastac® 100 EC na początku kwitnienia zboż.

Pryszczarek pszeniczny

Opis

Występowanie

Szkodliwość

Ograniczenie występowania

Zwalczanie

10

Pryszczarek pszeniczny – larwa

Pryszczarek pszeniczny – larwy

Sitodiplosis mosellana

11

cmykcmyk

Muchówka, podobna do komara, żółtopomarańczowa, dłu-gości 3-6 mm. Jaja czerwonopomarańczowe. Larwa o ciele długości 4-5 mm, ceglastoczerwona z przeświecającym zie-lonkawo jelitem.

Pszenica, żyto, jęczmień, perz oraz inne gatunki traw.

Stadium szkodliwym jest larwa. Jeśli jaja złożone na dolnej częsci liścia to larwy uszkadzają dolne międzywęźla, zaś gdy na górnej stronie to uszkadzane są górne międzywęźla.

Objawem uszkodzeń są powstające w miejscu żerowania larw siodełkowate wyrośla (galasy) na źdźbłach. Na jednym źdźble – w międzywęźlach – może być zgrupowane rzędami po kilka galasów wytworzonych przez kilka do kilkuset larw.

W miejscu, gdzie znajduje się galas, roślina łatwo się łamie. Sil-nie zaatakowane rośliny nie kłoszą się lub też kłosy są płone.

Unikanie wysiewu zbóż po przedplonach zbożowych, wykony-wanie głębokiej orki jesiennej.

W czasie nalotu muchówek stosować Fastac® 100 EC.

Pryszczarek zbożowiec

Opis

Występowanie

Szkodliwość

Ograniczenie występowania

Zwalczanie

12

Pryszczarek zbożowiec – owad dorosły

Pryszczarek zbożowiec – larwy

Pryszczarek zbożowiec – uszkodzenia

Haplodiplosis equestris

13

cmykcmyk

Skrzypionki

Skrzypionka zbożowa (Oulema melanopa)Skrzypionka błękitek (Oulema lichenis)

Oba gatunki występują najczęściej razem. Chrząszcze, długości 4-5 mm (skrzypionka błękitek jest nie-co mniejsza 3-4 mm), mają ciało wydłużone o metalicznym połysku. Larwy obu gatunków są brunatnożółte. Cała larwa pokryta jest lepką, czarną substancją.

Larwy skrzypionki błękitek przepoczwarczają się w białych ko-konach w kątach pochew liściowych lub na kłosie. Przepo-czwarczenie się skrzypionki zbożowej następuje w glebie na głębokości 2-5 cm.

Wszystkie gatunki zbóż, ale najsilniej porażana jest pszenica ozima oraz jęczmień jary.

Stadium szkodliwym są larwy obu gatunków. Larwy wyjada-jąc (zeskrobując) tkankę miękiszową pomiędzy nerwami liści powodują powstawanie białych podłużnych pasemek, które łącząc się tworzą niereguralne białe plamy, powodując zmiej-szenie powierzchni asymilacyjnej, co prowadzi do obniżenia plonowania. Uszkodzone tkanki są drogą infekcji grzybami chorobotwórczymi.Skrzypionki mogą być wektorami wirusów traw.

Po zauważenie objawów żerowania larw stosować preparat Fastac® 100 EC.

Opis

Występowanie

Szkodliwość

Zwalczanie

14

Skrzypionka – uszkodzenia

Skrzypionka zbożowa i błękitek – chrząszcze

15

Oulema melanopaOulema lichenis

Larwa skrzypionki

cmykcmyk

Owad dorosły jest podobny do muchy domowej, ma ciało dłu-gości około 6-8 mm, szarożółte z licznymi, czarnymi włoskami. Larwa cylindryczna, kremowobiała, długości do 9 mm. Ostatni segment ma charakterystyczną budowę: dwa silnie schitynizo-wane wyrostki stigm i cztery mięsiste brodawki.

Zboża ozime, sporadycznie także zboża jare, trawy. Nie wystę-puje na owsie.

Stadium powodującym szkody jest larwa. Samica składa jaja w sierpniu i wrześniu do gleby, gdzie zimują.

Wiosną (marzec) wylęgają się larwy, przedostają się do środka źdźbła i wyżerają całe wnętrze. Po zniszczeniu jednej rośliny przenoszą się na drugą. Uszkodzone rośliny giną lub nadmier-nie się krzewią. W przypadku długich i ciepłych jesieni możli-wy jest wylęg larw już jesienią.

W rejonach o dużym nasileniu występowania poźniejszy siew ozimin, uprawa międzyplonów, higiena pól.

Brak zarejestrowanych insektycydów w Polsce. W krajach Eu-ropy Zachodniej prowadzone jest zwalczanie tego szkodnika w następujący sposób:

1. Zaprawianie materiału siewnego zbóż preparatem Fastac® 100 EC, lub też opryskiwanie w czasie nalotu much.

2. Stosowanie w okresie wiosennym preparatów zawierają-cych dimetoat.

Śmietka ozimówka

Opis

Występowanie

Szkodliwość

Ograniczenie występowania

Zwalczanie

16

Śmietka ozimówka – owad dorosły

Śmietka ozimówka – bobówka

Śmietka ozimówka – uszkodzene rośliny

Phorbia coarctata

17

cmykcmyk

W rejonach porażeń najgroźniejsza – o wzrastającym znaczeniu – choroba jęczmienia ozimego.

Wczesna wiosna.

Żółknięcia o gniazdowym charakterze. Na młodszych liściach widać równoległe do nerwów liścia smugowate, żółtawe rozjaśnienia. Wraz ze starzeniem się liści plamy powiększają się i zlewają ze sobą. Liście żółkną od końca i obumierają. System korzeniowy chorych jest bardzo zmniejszony i bru-natny, także rośliny przedwcześnie obumierają. Choroba może przebiegać bez wyraźnych objawów.

= ciężkie gleby,= podatne odmiany,= wczesny wysiew i długa, łagodna jesień,= długo utrzymująca się chłodna pogoda wiosną sprzyja

nasileniu się objawów i szkód, szybkie ocieplenie ogra-nicza wielkość uszkodzeń.

= uprawa odpornych odmian,= ewentualne zwiększenie uprawy jęczmienia jarego,= unikać czynników stresowych dla roślin na stanowiskach

objętych chorobą.

Wirus mozaiki żółtejna jęczmieniu ozimym

Występowanie

Okres wykrywania

Objawy choroby

Wzmożone występowanie

18

Działania zapobiegawcze

Ogniska infekcji w jęczmieniu ozimym

Porażone rośliny

Smugi na liściach

Barley yellow mosaic virus

19

Nekrozy na liściach

cmykcmyk

Na jęczmieniu, owsie, na pszenicy rośnie znaczenie choroby.

Po wschodach aż do kłoszenia.

Intensywne żółte przebarwienie liści jęczmienia; na pszenicy i owsie przebarwienie czerwone. Niejednolity rozwój łanu – porażone rośliny są niższe. Często obserwuje się rośliny silnie wyprostowane oraz nadmiernie rozkrzewione. Czasami w ogó-le nie dochodzi do wykształcenia się kłosów lub niedostatecz-nie rozwija się ziarno. Kłosy chorych roślin często zasiedlane są przez pasożyty atakujące osłabione organizmy. Głównymi wektorami są mszyce, wśród których do najgroźniejszych zalicza się mszycę czeremchowo-zbożową i mszycę zbożową.

= wysokie temperatury latem (minimum przez trzy doby średnia dobowa równa lub wyższa niż 26°C),

= obecność mszyc jesienią na zasiewach pszenicy ozimej i jęczmienia ozimego,

= wysoki poziom porażenia wirusem na sąsiednich stanowi-skach (trawy na terenach zielonych i miedzach przydroż-nych, kukurydza).

Ze względu na brak możliwości zwalczania chorób wirusowych naj-większe znaczenie zapobiegawcze rozwoju tej choroby ma zwal-czanie mszyc bytujących na zbożach. Coraz większego znaczenia nabiera lustracja pól pod kątem występowania mszyc. Pierwszym sygnałem zagrożenia chorobami wirusowymi jest wystąpienie co najmniej kilku upalnych dni, a także stwierdzenie masowego wystę-powania mszyc skupionych na źdźbłach tuż przy ziemi. Jesienne występowanie mszyc na oziminach jest najgroźniejsze – doświadczenia ostatnich lat pokazują, że jest to pewnym sy-gnałem wystąpienia chorób wirusowych. Konieczne jest zatem monitorowanie jesienią czasu zasiedlenia siewek zbóż przez mszyce. W praktyce można tego dokonać umieszczając żółte naczynia wypełnione wodą ze środkiem zmniejszającym napięcie powierzchniowe na wysokości 1 m nad powierzchnią gleby. Po stwierdzeniu obecności mszyc w naczyniu w ciągu kilku godzin należy wykonać zabieg zwalczania mszyc za pomocą insektycy-dów Bi® 58 Nowy lub Fastac® 100 EC.

Wirusżółtej karłowatości jęczmienia

Występowanie

Okres wykrywania

Objawy choroby

Wzmożone występowanie

20

Działania zapobiegawcze

Jęczmień ozimy o zakłóconym wzroście i z objawami żółknięcia

Luki w łanie na skutek porażenia wirusem żółtej karłowatości

Barley yellow dwarf virus

21

Objawy na pszenicy ozimej

cmykcmyk

W ostatnich latach coraz częściej mamy do czynienia ze szkod-nikami zbóż. Już nie tylko te najpowszechniej występujące jak, mszyce i skrzypionki, lecz także muchówki (śmietka ozimów-ka, pryszczarki) wyrządzają coraz więcej szkód w zasiewach zbóż – głównie ozimin. Do bezpośrednich szkód wyrządzanych przez owady dochodzą pośrednie gdzie mszyce i skrzypionki są wektorami (roznosicielami) chorób wirusowych.

Prawidłowe zwalczanie szkodników jest tanie, stwarza jednak dużo problemów.

O skuteczności zabiegu decyduje kilka czynników:

= termin zabiegu,= dobór odpowiedniego insektycydu,= warunki atmosferyczne panujące podczas i po zabiegu.

Terminu zabiegu:

= Zależy od stadium rozwojowego owada, które jest zwal-czane np. muchówki możemy zwalczać w czasie nalotu osobników dorosłych, skrzypionkę po pojawieniu się larw.

= Szczególnie dużą wagę należy przyłożyć do obserwacji pojawiania się szkodników, a głównie do czasu pojawiania się stadiów, które możemy skutecznie zwalczać.

Dobór rodzaju preparatu

= Do zwalczania szkodników ssących (mszyce) stosujemy preparaty systemiczne (Bi® 58 Nowy).

= Skrzypionki, ze względu na sposób żerowania, lepiej jest zwalczać preparatami, które nie wnikają do rośliny, a wo-bec szkodnika wykazują działanie kontaktowe (Fastac® 100 EC).

Warunki atmosferyczne

Warunki atmosferyczne nie tylko wpływają na bezpośrednie działanie insektycydu (pyretroidy są skuteczne w niższej tem-peraturze), ale także na sposób bytowania i żerowania szkod-ników.

Zasady stosowania insektycydów

Ori

enta

cyjn

e te

rmin

y zw

alcz

ania

róż

nych

gru

p sz

kodn

ików

zbo

żow

ych

22 23