1

Sytuacja finansowa banków spółdzielczych

w ocenie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

Warszawa, październik 2008 r.Warszawa, październik 2008 r.

2

Wprowadzenie

Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym do zadań Funduszu w zakresie funkcjonowania systemów obowiązkowego i umownego gwarantowania zgromadzonych środków pieniężnych należy gromadzenie i analizowanie informacji o podmiotach objętych systemem gwarantowania”.

W ramach realizacji tego zadania opracowano w BFG m. in. system oceny banków komercyjnych i spółdzielczych. Podstawowym celem tego systemu jest identyfikacja banków zagrożonych niewypłacalnością oraz banków o pogarszającej się sytuacji finansowej.

Ponadto poprzez wyliczenie indeksu zagrożenia realizowany jest także cel syntetycznej oceny bezpieczeństwa bazy depozytowej w sektorze bankowym.

3

Ocena banków

W ramach systemu oceny bankom objętym obowiązkowym systemem gwarantowania depozytów nadawany jest rating, który składa się z dwóch części:

ratingu podstawowego: A, B, C, D, który jest wynikiem oceny punktowej czynników sprawozdawczych (mierzalnych),

ratingu uzupełniającego: I, II, III, IV, który stanowi ocenę ekspercką czynników pozasprawozdawczych.

Po nadaniu ratingu bank klasyfikowany jest do jednej spośród 5 grup zagrożenia: bardzo wysokiego, wysokiego, średniego, niskiego lub bardzo niskiego, co z kolei jest podstawą konstrukcji macierzy zagrożeń, zaś zmiany klas zagrożenia są podstawą budowy macierzy migracji.

4

Macierz zagrożeń

Kształt macierzy zagrożeń banków

A-I A-II A-III A-IV

B-I B-II B-III B- IV

C-I C-II C-III C- IV

D-I D-II D-III D- IV

A-I, A-II, B-I banki o bardzo niskim zagrożeniu

C-I, B-II, A-III banki o niskim zagrożeniu

D-I, C-II, B-III, A-IV banki o średnim zagrożeniu

D-II, C-III, B-IV banki o wysokim zagrożeniu

D-III, D- IV, C-IV banki o bardzo wysokim zagrożeniu

5

Ocena czynników sprawozdawczych

Oceny czynników sprawozdawczych dokonuje się na podstawie analizy 13 wskaźników dla banków komercyjnych (BK) i 12 wskaźników dla banków spółdzielczych (BS), charakteryzujących 4 zasadnicze obszary analityczne: efektywność, jakość należności, jakość zobowiązań pozabilansowych udzielonych oraz wypłacalność.

Obszar / Punktacja minimalna wskaźnika cząstkowego

BK BS

Efektywność 4 wskaźniki,

-35 pkt 4 wskaźniki,

-35 pkt

Jakość należności 3 wskaźniki,

-22,5 pkt

Jakość zobowiązań pozabilansowych udzielonych

2 wskaźniki, -7,5 pkt

4 wskaźniki ( w tym: 3 dla jakości należności),

-27,5 pkt

Wypłacalność 4 wskaźniki,

-35 pkt 4 wskaźniki,

-37,5 pkt

6

Ocena czynników sprawozdawczych

EfektywnośćROA netto obciążenie wyniku działalności bankowej saldem rezerw

obciążenie wyniku działalności bankowej kosztami działania

częstotliwość strat miesięcznych netto w okresie ostatnich 12 miesięcy

Jakość należności i zobowiązań pozabilansowych udzielonych

BK BS

udział należności zagrożonych w należnościach od sektora niefinansowego, sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz pozostałych instytucji pośrednictwa finansowego

-10 pkt -12,5 pkt

udział należności zagrożonych w należnościach od sektora finansowego - z wyłączeniem pozostałych instytucji pośrednictwa finansowego

częstotliwość miesięcznej dynamiki należności zagrożonych powyżej 105% w okresie ostatnich 12 miesięcy

udział zobowiązań pozabilansowych udzielonych zagrożonych w zobowiązaniach pozabilansowych udzielonych ogółem

-5 pkt -2,5 pkt

częstotliwość miesięcznej dynamiki zobowiązań pozabilansowych udzielonych zagrożonych powyżej 105% (BK)

-2,5 pkt -

Wypłacalność BK BSwspółczynnik wypłacalności -10 pkt -12,5 pktrelacja straty skumulowanej netto do funduszy zasadniczych relacja funduszy własnych do pasywówrelacja aktywów pracujących do pasywów kosztowych

-5 pkt -10 pkt

-10 pkt

-2,5 pkt

Punktacja minimalna wskaźnika

(BK i BS)

Obszar / Wskaźniki

-10 pkt

-7,5 pkt

-10 pkt

-10 pkt-7,5 pkt

7

Ocena czynników sprawozdawczych

Suma wartości punktacji wskaźników cząstkowych stanowi tzw. wskaźnik syntetyczny, którego wartość „najlepsza” wynosi 0 – brak zagrożeń, „najgorsza” natomiast -100, co oznacza, że bank jest istotnie zagrożony we wszystkich analizowanych obszarach. W poniższej tabeli zaprezentowano kryteria nadania ratingu podstawowego.

BK BS

A Dobra

B Satys fakcjonująca

C Wątpliwa <30, -50) <-30, -45)

D Zła <50, -100> <-45, -100>

<-15, -30)

Rating podstawowy SytuacjaWartość wskaźnika syntetycznego

<0, -15)

8

Ocena czynników pozasprawozdawczych

Drugim elementem konstrukcji systemu ratingowego jest ocena czynników pozasprawozdawczych. Wyróżniono 5 grup tych czynników, ale tylko 3 mają zastosowanie do banków spółdzielczych.

Do czynników pozasprawozdawczych podlegających ocenie zaliczono:

1. wyniki inspekcji nadzoru bankowego i kontroli BFG (BK, BS),

2. opinię audytora do sprawozdań finansowych banku (BK, BS) bądź/i sprawozdania skonsolidowanego (BK),

3. ocenę inwestora strategicznego (BK),

4. kondycję podmiotów powiązanych z bankiem kapitałowo lub/i organizacyjnie o znaczącym udziale w grupie kapitałowej (BK),

5. pozostałe czynniki wpływające bezpośrednio bądź pośrednio na sytuację ekonomiczno-finansową banku, w szczególności dla banków korzystających z pomocy BFG: znaczenie pomocy zewnętrznej dla wyników finansowych, ocena realizacji programu postępowania naprawczego (BK, BS). Rating uzupełniający I II III IV

Jakość czynników pozasprawozdawczych:

Interpretacja (BK) Dobra Satysfakcjonująca Wątpliwa Zła

Interpretacja (BS)

Neutralna Brak informacji Wątpliwa Zła

9

Indeks zagrożenia – ocena grup banków

Indeks zagrożenia (I) jest zdefiniowany jako suma punktacji (czyli suma wskaźników syntetycznych) poszczególnych banków ważonych udziałem w depozytach sektora niefinansowego i instytucji samorządowych określonej grupy banków. Indeks zagrożenia przyjmuje wartości ujemne (ze względu na wyrażenie wskaźnika syntetycznego poszczególnych banków w liczbach ujemnych).

sektor

in

iisektor d

dpI

1

sektor – sektor BK krajowych lub sektor BS lub krajowy sektor bankowy lub grupa banków,

n – liczba banków,

p – punktacja przypisana bankowi krajowemu w ramach części sprawozdawczej systemu ratingowego,

d – depozyty sektora niefinansowego i instytucji samorządowych.

10

Ocena sytuacji finansowej banków spółdzielczych

Na koniec czerwca 2008 r. sektor BS charakteryzował się dobrą i stabilną sytuacją ekonomiczno-finansową.

W I półroczu 2008 r. banki spółdzielcze osiągnęły bardzo dobre wyniki finansowe, które stanowiły ponad 70% zysków wypracowanych w całym 2007 r.

Utrzymywał się korzystny trend w zakresie należności ogółem netto oraz pozyskiwania źródeł ich finansowania.

Systematycznej poprawie ulegał indeks zagrożenia dla sektora BS (np. w 2006 r. wzrósł o 2,75 pkt, w 2007 r. o 2,23, a w I półroczu 2008 r. o 1,61).

11

Syntetyczna miara ryzyka - Indeks zagrożenia

W okresie od końca 1999 r. do końca czerwca 2008 r. indeks zagrożenia dla sektora BS uległ znaczącej poprawie z -20,66 pkt do -5,48 pkt.

Na powyższe miał wpływ m.in. spadek liczby banków spółdzielczych klasyfikowanych do grupy o bardzo wysokim i wysokim zagrożeniu (z 17 w 2002 r. do 4 w 2008 r.).

-35

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

1999.12 2000.12 2001.12 2002.12 2003.12 2004.12 2005.12 2006.12 2007.12 2008.06

Sektor BS Zrzeszenie BPSZrzeszenie GBW Zrzeszenie MR BANK

12

Ocena sytuacji finansowej banków spółdzielczych

W latach 1996 – 2007 nastąpiła znacząca poprawa sytuacji finansowej w sektorze banków spółdzielczych m.in. w zakresie:

jakości należności,

efektywności działania,

wypłacalności.

13

Jakość należności

W analizowanym okresie sektor BS charakteryzował się dobrą jakością

należności, która była lepsza niż w sektorze BK i wynosiła 3,61% na koniec

1996 r. oraz 1,85% na koniec czerwca 2008 r.

Ponadto od końca 2003 r. zmalała liczba banków spółdzielczych o wskaźniku

jakości należności wynoszącym co najmniej 10% (z 38 do 3).

79

326

18

12

26

3835

23

17

10

7

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

%

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

liczba bs

Jakość należności ogółem bs Jakość należności ogółem bkBS o wsk. jak. nal. >= 10% (prawa skala)

14

Efektywność działania

Pomimo tego, iż sektor BS charakteryzował się wyższym obciążeniem wyniku

działalności bankowej kosztami działania niż sektor BK, zaobserwowano spadek

tego wskaźnika (z 71% w 1998 r. do 59% w 2008 r.) oraz zmniejszenie liczby

banków spółdzielczych o wskaźniku wynoszącym co najmniej 80% (z 623 do 10).

426

102131 39

623

24

100616254

253

40

45

50

55

60

65

70

75

%

0

100

200

300

400

500

600

700

liczba bs

Obciążenie wyniku działności bankowej kosztami działania BSObciążenie wyniku działności bankowej kosztami działania BKBS o wsk. >= 80 (prawa skala)

15

Rentowność aktywów

W latach 1997 – 2004 sektor BS charakteryzował się wyższą rentownością niż

sektor BK. Tendencja ta uległa odwróceniu w 2005 r.

Zmniejszeniu uległa liczba banków spółdzielczych wykazujących straty w danym

roku bilansowym (na koniec 1998 r. 47 banków spółdzielczych wykazało stratę

bieżącą netto, natomiast na koniec 2007 r. jedynie 3 banki).

17

6 4

11 9

43

47

003 2

0

1

1

2

2

3

%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

liczba bs

ROA netto bs ROA netto bk BS o wsk. ROA <=0 (prawa skala)

16

Strata skumulowana netto w sektorze BS

Liczba banków wykazujących stratę skumulowaną netto (tj. np. stratę z lat ubiegłych, w trakcie zatwierdzania lub stratę bieżące netto), a także wielkość tych strat uległa zmniejszeniu.

W latach 2004-2005 odnotowano jedynie przejściowy wzrost liczby banków spółdzielczych wykazujących straty, który był wynikiem przede wszystkim przyjętych zasad wyceny aktywów i zobowiązań finansowych*.

352

248

171

78

192

11 7

362

2630

19

51

3

0

50

100

150

200

250

300

350

1996.12 1997.12 1998.12 1999.12 2000.12 2001.12 2002.12 2003.12 2004.12* 2005.12* 2006.12 2007.12 2008.06

0

50 000

100 000

150 000

200 000

tys.

zł

Liczba banków w ykazujących stratę skum ulow aną netto (lew a skala)

Strata skum ulow ana netto (praw a skala)

* tzn. odniesienia skutków wyceny aktywów i zobowiązań finansowych metodą zamortyzowanego kosztu z zastosowaniem efektywnej stopy procentowej na wynik z lat ubiegłych

17

Relacja straty skumulowanej netto do funduszy zasadniczych

Zmniejszeniu uległa także średnia relacja straty skumulowanej netto do funduszy zasadniczych oraz liczba banków spółdzielczych charakteryzujących się najgorszymi wskaźnikami w tym zakresie. Na koniec czerwca 2008 r. najwyższa wartość tego wskaźnika wśród banków spółdzielczych wynosiła 8,03%.

Kryteria klasyfikacji

1996.12 1997.12 1998.12 1999.12 2000.12 2001.12 2002.12 2003.12 2004.12 2005.12 2006.12 2007.12 2008.06

<2% 4 4 16 9 2 1 24 12 57 89 8 4 2<2%;4%) 6 15 16 11 4 1 14 3 53 122 2 0 0<4%;6%) 9 9 10 4 4 1 1 0 45 79 0 1 0<6%;8%) 6 7 8 5 1 1 2 4 21 41 0 0 0<8%;30%) 67 76 58 32 10 6 3 5 14 30 1 1 1

>=30% 260 137 63 17 9 9 7 2 2 1 0 1 0

Średni wsk. dla banków

wykazujących straty

97,19 58,53 35,90 18,74 26,36 40,01 9,86 25,23 4,30 4,37 1,65 10,51 1,55

Tabela: Rozkład liczby banków spółdzielczych pod względem relacji straty skumulowanej netto do funduszy zasadniczych

18

Współczynnik wypłacalności

Liczba banków spółdzielczych o współczynniku wypłacalności poniżej 8%

15 6 3 2

137

87

7 2 2 1 1 1 1

35

121

10

3122

277

0

50

100

150

200

250

300

1996.12 1997.12 1998.12 1999.12 2000.12 2001.12 2002.12 2003.12 2004.12 2005.12 2006.12 2007.12 2008.06

<=0% (0%;8%)

Liczba banków spółdzielczych wykazujących współczynnik wypłacalności poniżej 8% systematycznie zmniejszała się z 398 na koniec 1996 r. do 172 na koniec 1997 r., 102 (w 1998 r.), 37 (w 1999 r.), 25 (w 2000 r.) oraz 9 - 10 w latach 2001 - 2002 r. i jedynie 2 w latach 2003 -2007.

Średni współczynnik wypłacalności wzrósł z 12,61% na koniec 1997 r. do 18,67% na koniec 2007 r. Według danych sprawozdawczości COREP na koniec czerwca 2008 r. średni współczynnik wypłacalności wynosił 13,81%.

19

Współczynnik wypłacalności

Struktura banków spółdzielczych pod względem wysokości współczynnika wypłacalności

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

14,00

16,00

18,00

med

iana

<0 (0%;8%) <8;9) <9;12) >=12 Mediana zbiorow ości

20

Fundusze własne

W latach 1996-2007 prawie dziesięciokrotnie zwiększyła się wielkość funduszy własnych w sektorze BS, na co wpływ miała m.in. konieczność osiągnięcia kolejnych progów kapitałowych przez banki spółdzielcze zrzeszone.

Banki spółdzielcze zrzeszone zobowiązane były do zwiększenia funduszy własnych do poziomu nie niższego niż:

300 tys. euro do końca 2001 r. (46 bs)*,

500 tys. euro do końca 2005 r. (6 bs),

1 mln euro do końca 2007 r. (3 bs).

* w nawiasach podano liczbę banków spółdzielczych, które nie spełniły wymagań kapitałowych na koniec wyznaczonego okresu

21

Fundusze własne

Średnia wielkość funduszy własnych zwiększyła się z 91 tys. euro na koniec 1996 r. do 2 005 tys. euro na koniec 2007 r., mediana dla tej wielkości z 64 tys. euro do 1 412 tys. euro.

Zmalała liczba banków spółdzielczych o najniższych funduszach własnych (na koniec 1996 r. ponad 90% banków spółdzielczych posiadało fundusze własne na poziomie poniżej 300 tys. euro, na koniec 1999 r. ok. 50%, pod koniec 2001 r. jedynie 7% wszystkich banków).

Wzrosła liczba banków spółdzielczych o najwyższych funduszach własnych (tj. pow. 5 mln euro) z 3 banków w latach 2000-2001 do 4 (w latach 2002-2003), 7 (w 2004 r.), 12 (w 2005 r.), 17 (w 2006 r.), 31 (w 2007 r.) osiągając wartość 56 na koniec II kwartału 2008 r.

22

Fundusze własne banków spółdzielczych w latach 1996-2007

Fundusze w łasne (w tys. EUR w g kursu ustaw ow ego)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

0,00

200,00

400,00

600,00

800,00

1000,00

1200,00

1400,00

1600,00

med

iana

<300 <300;500) <500;1000) <1000;5000) >=5000 Mediana zbiorow ości

23

Połączenia w sektorze BS

W latach 1996-2007, m.in. z uwagi na konieczność osiągnięcia kolejnych progów kapitałowych, nastąpiła konsolidacja w sektorze BS (szczególnie silna w latach 1999-2000) w wyniku, której ponad dwukrotnie zmniejszyła się liczba banków spółdzielczych, przy czym liczba placówek* bankowych znacząco wzrosła (do ok. 3,5 tys.), a zatrudnienie utrzymywało się na relatywnie stabilnym poziomie.

1387 1291 1188

781680 642 605 600 596 588 581 579584

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 06.2008

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

Liczba bs (praw a skala) Liczba placów ek w bs (praw a skala)Fundusze w łasne w m ln zł (lew a skala)

*Pojęcie placówka odnosi się do oddziału, filii, ekspozytury lub innych placówek obsługi klienta.

24

Upadłości banków oraz pomoc finansowa BFG

Tabela: Upadłości banków w latach 1995-2007

BK+BS BS

1995* 2 48 105 54,7

1996 1 30 50,8 50,8

1997 - 6 6,4 6,41998 - 4 8,2 8,21999 1 - 4,7 -2000 1 - 626 -2001 - 1 12,5 12,52002 - - 0,1 -2003 - - 0,1 -2004 - - 0,4 -2005 - - 0,1 -2006 - - 0,1 -2007 - - - -

RAZEM 5 89 814,4 132,6* Od 17 lutego, tj. od dnia rozpoczęcia działalności przez BFG.

Środki przeznaczone na wypłaty

gwarancyjne (w mln zł)Rok

Banki spółdzielcze

(BS)

Banki komercyjne

(BK)

10

0

4

3 3

0 0

9

21

4

20

0

10 000

20 000

30 000

40 000

50 000

60 000

70 000

80 000

90 000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ty s. zł

0

5

10

15

20

25

liczba pożyczek

Kwota pożyczek dla BS w tys. zł - lewa skala Liczba pożyczek dla BS - prawa skala

Poprawa sytuacji ekonomiczno-finansowej banków znalazła swoje odzwierciedlenie w malejącej liczbie upadłości banków oraz liczbie pożyczek udzielonych z funduszu pomocowego BFG.

25

Udział sumy bilansowej i funduszy własnych sektora banków spółdzielczych w sektorze bankowym

4,4% 4,3% 4,3%

5,1%5,3% 5,4%

5,8%

6,4% 6,4%

4,8% 4,9%

6,0%6,3%

7,0%7,2% 7,2%

7,8%

6,4%

4,6%4,5%

5,2%4,8%

4,3% 4,4%

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

9%

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008.06

udział sumy bilansowej netto BS w sektorze bankowym udział funduszy własnych BS w sektorze bankowym

26

Wpływ indeksu zagrożenia BS na indeks sektora bankowego

-35

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

1999.12 2000.12 2001.12 2002.12 2003.12 2004.12 2005.12 2006.12 2007.12 2008.06

Sektor BS Sektor bankowy Sektor BK

Z uwagi na wysoki udział sektora BK w depozytach od sektora niefinansowego i instytucji samorządowych największy wpływ na poziom indeksu zagrożenia sektora bankowego ma sytuacja w sektorze banków komercyjnych.

Udział banków spółdzielczych w depozytach od sektora niefinansowego i instytucji samorządowych mimo tego, iż wykazuje tendencję rosnącą był relatywnie niewielki (na koniec czerwca 2008 r. wynosił 9,61% wobec 6,03% na koniec 1996 r.), dlatego też nie ma większego wpływu na indeks zagrożenia sektora bankowego.

27

Aktualne wyzwania dla sektora BS

Zapewnienie bazy kapitałowej adekwatnej do podejmowanego ryzyka

- w kontekście nowych wymogów kapitałowych,

Utrzymanie wysokiej dynamiki wzrostu bazy depozytowej, będącej tradycyjnie podstawowym źródłem finansowania działalności w sektorze banków spółdzielczych – w kontekście aktualnych niepokojów na rynkach finansowych,

Konieczność wypełniania nadzorczych norm płynności - zgodnie z uchwałą nr 9/2007 KNB z dn. 13 marca 2007 r.

28

Dziękuję