SSYYSSTTEEMM WWSSPPAARRCCII AA

RROOZZWWOOJJUU II NNII CCJJAATTYYWW

EEKK OONNOOMM II II SSPPOOŁŁ EECCZZNNEEJJ

WW GGMM II NNII EE WWII EEJJSSKK II EEJJ

Chudobczyce, kwiecień 2008

2

Opracowanie broszury:

Krystyna Dorsz, Kinga Koza, Zbigniew Kośla Grafika i skład: Artur Szmidt

3

Projekt „Ekonomia społeczna w praktyce” wpisuje się w europejską

Inicjatywę Wspólnotową EQUAL, od 2004 r. wdraŜaną takŜe w Polsce. Realizacja

Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL odbywa się przez opracowanie i sprawdzanie w

praktyce innowacyjnych rozwiązań prowadzących do zwalczania wszelkich form

dyskryminacji i nierówności związanych z rynkiem pracy. Nadrzędnym celem

EQUAL jest inicjowanie zmian sposobów udzielania pomocy grupom

dyskryminowanym na rynku pracy. Projektodawcami PIW EQUAL są Partnerstwa

na rzecz Rozwoju (PRR).

Działania Partnerstw koncentrowały się wokół pięciu obszarów

tematycznych. Jeden z tematów - Temat D poświęcony był wzmocnieniu krajowej

gospodarki społecznej, (trzeciego sektora), a w szczególności usług na rzecz

społeczności lokalnych oraz poprawie jakości miejsc pracy. Głównym przesłaniem

było wsparcie i wypracowywanie tworzenia polskiego modelu gospodarki

społecznej, powiązanej z lokalnymi rynkami pracy, a takŜe wypracowanie metod

zaangaŜowania społeczności lokalnych na rzecz wykorzystania instrumentów

gospodarki społecznej w aktywizacji zawodowej.

W powyŜsze załoŜenia wpisywał się projekt „Ekonomia społeczna w

praktyce” realizowany przez 14 podmiotów - organizacji pozarządowych, Instytut

Studiów Politycznych PAN, firmę komputerową MaroonPoint, Gminę Kwilcz.

Projekt administrowała Fundacja Barka.

W ramach projektu testowano i wdraŜano system wsparcia rozwoju inicjatyw

ekonomii społecznej w trzech środowiskach, duŜego miasta, małego miasta oraz

na wsi.

Niniejsza publikacja przedstawia rezultaty projektu „Ekonomia społeczna w

praktyce”, w środowisku wiejskim.

Krystyna Dorsz Stowarzyszenie Regionalny Ośrodek Socjalno-Edukacyjny „Dla Ludzi i Środowiska”

4

W ramach projektu Ekonomia społeczna w praktyce wypracowywano i wdraŜano

w trzech środowiskach system wsparcia rozwoju inicjatyw ekonomii społecznej.

Jednym z obszarów realizacji była gmina wiejska.

Na obszarach wiejskich w Polsce Ŝyje obecnie około 14 mln ludzi. Wśród nich 58%

posiada gospodarstwa rolne, jednak tylko 15 proc. utrzymuje się z nich. Drugą grupę

stanowią mieszkańcy wsi nie mający własnego gospodarstwa. Jest ich 42 % i ta grupa liczy

około 6 mln osób. Struktura źródeł utrzymania ludności wiejskiej jest bardzo zróŜnicowana.

Pośród nich 17% mieszkańców wsi Ŝyje wyłącznie lub głównie z niezarobkowego źródła,

jak emerytury i renty, a co najistotniejsze 39% mieszkańców wsi jest utrzymywanych przez

pozostałych członków rodziny.

Na tym tle problemy bezrobocia i wiąŜącego się z nim ubóstwa są znacznie trudniejsze do

rozwiązania niŜ w mieście. Szacuje się, Ŝe bezrobocie na obszarach wiejskich obejmuje

około miliona osób. Obok bezrobocia rejestrowanego w rodzinach nie mających

gospodarstw (31%) i w rodzinach posiadających gospodarstwa rolne (13,4%), zjawiskiem

charakterystycznym dla polskiej wsi jest tzw. bezrobocie ukryte w rolnictwie. Wg

ekspertów zajmujących się wsią, bezrobocie ukryte wynosi około 800 000 osób. Są to

członkowie rodzin uŜytkujących gospodarstwo rolne, którzy faktycznie nie mają

zatrudnienia w gospodarstwach.. Szczególną kategorię wśród bezrobotnych stanowią byli

pracownicy PGR i ich rodziny. W latach 1989 – 2000 liczba zatrudnionych w byłych PGR

obniŜyła się z 450 000 do około 120 000. Powodem były procesy związane ze zmianami

własnościowymi. Wiele gospodarstw zostało przejętych przez prywatnych przedsiębiorców,

którzy minimalizowali zatrudnienie. Inne zostały rozwiązane, a ziemia i zabudowania

przeszły w gestię Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa zmienionej później na Agencję

Nieruchomości Rolnych. .

Odnosząc się do sytuacji na obszarach wiejskich, naleŜy takŜe zwrócić uwagę na

czynniki, które w istotny sposób róŜnicują sytuację mieszkańców miast, miasteczek oraz

wsi. Na pozycję mieszkańców wsi na rynku pracy wpływają: jakość edukacji, kwalifikacje

zawodowe, sytuacja materialna, źródła dochodu, moŜliwość tworzenia alternatywnych form

zatrudnienia. Struktura bezrobotnych na wsi ze względu na wykształcenie jest znacznie

mniej korzystna niŜ w przypadku bezrobotnych zamieszkałych na obszarach miejskich, co

zmniejsza ich szanse na podjęcie pracy. Niski poziom wykształcenia jest takŜe powaŜną

5

barierą dla rozwoju pozarolniczej działalności gospodarczej . Poziom wykształcenia

ludności wiejskiej to kolejny wskaźnik pokazujący dystans, który mieszkańcy wsi muszą

pokonać, by skutecznie rywalizować z mieszkańcami miast na trudnym rynku pracy. Nadal

43% mieszkańców wsi ma zaledwie podstawowe wykształcenie (w miastach 24%),

natomiast wykształcenie wyŜsze zaledwie 4,3%, gdy w miastach 13,7%.

Wsparcie mieszkańców wsi w procesie ich równania do poŜądanego poziomu Ŝycia w

Polsce poakcesyjnej staje się więc problemem pierwszoplanowym w polityce społecznej

prowadzonej na terenach wiejskich. Powinno to być wsparcie ujawniające i wyzwalające

potencjały osobiste oraz grupowe mieszkańców wsi. Jego cel powinno stanowić stworzenie

takich warunków, by ludzie nie mogący znaleźć swojego miejsca w zmieniającym się

świecie wykorzystali do maksimum swe własne potencjały, moŜliwości działania, z

poŜytkiem dla siebie i dla innych. Potrzebne im są do tego: wiedza, jak to zrobić,

przekonanie, Ŝe moŜna i warto to zrobić, oraz wsparcie w działaniu. Wymaga to działań o

charakterze aktywizującym, w miejsce dotychczas dominujących działań o charakterze

pomocowym. Przykładem takiego działania było Partnerstwo na Rzecz Rozwoju „Ekonomia

społeczna w praktyce” (projekt dofinansowany ze środków Inicjatywy Wspólnotowej

EQUAL), powołane dla wsparcia rozwoju polskiego modelu gospodarki społecznej. Dla

realizacji tego celu powstały trzy modelowe centra ekonomii społecznej: w duŜym mieście

(Poznań), małym mieście (Drezdenko) i na obszarach wiejskich – w Kwilczu wraz z filią w

Lwówku Wlkp. Ich misją jest wsparcie polskiego modelu gospodarki społecznej poprzez

doprowadzenie do integracji społeczno-zawodowej osób długotrwale bezrobotnych.

Gminy Kwilcz i Lwówek Wlkp., kwalifikowane jako obszary wiejskie, borykają się

zarówno z wysokim zatrudnieniem w rolnictwie, z ukrytym bezrobociem, jak i z

problemami pozostałymi po dawnych PGRach. Aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych

tutaj zamieszkujących wymaga zatem podjęcia kompleksowych działań, które pomogą im

w znalezieniu zatrudnienia. Rozwiązaniem, a przynajmniej złagodzeniem ich problemów

moŜe być ekonomia społeczna, jako bardziej przyjazna osobom słabszym, potrzebującym

wieloaspektowego wsparcia.

Projekt „Ekonomia społeczna w praktyce” realizowało 3 partnerów z gminy Kwilcz -

Stowarzyszenie Regionalny Ośrodek Socjalno-Edukacyjny „Dla Ludzi i Środowiska”,

Stowarzyszenie Integracyjne Wspólnoty Barka oraz Gmina Kwilcz. Z gminy Lwówek

Wlkp. w programie jako partner uczestniczyło Stowarzyszenie Integracji Społeczności

6

Lokalnych „Wielkopomoc”. W ramach realizacji projektu wypracowywano i wdraŜano

model wspierania inicjatyw ekonomii społecznej. Model ten powstał poprzez

współuczestnictwo stowarzyszeń, spółdzielni, Centrum Integracji Społecznej, Centrum

Ekonomii Społecznej, partnerów publicznych. Na jego przykładzie moŜemy

przeanalizować, jaki proces i jakie podmioty tworzą system wsparcia dla ekonomii

społecznej na obszarach wiejskich.

SSTTOOWWAARRZZYYSSZZEENNII AA

Niski stopień samoorganizacji mieszkańców wsi jest jednym z powaŜniejszych

problemów, które w zasadniczy sposób mogą utrudniać podejmowanie inicjatyw na rzecz

ekonomii społecznej. Mieszkańcy wsi na ogół w niewielkim stopniu angaŜują się w

organizowanie Ŝycia społecznego. Nie mają teŜ często poczucia, Ŝe sami mogą kreować

rzeczywistość. Stąd głównym inicjatorem działań o charakterze lokalnym staje się gmina.

Na wsi działają nieliczne organizacje, a te, które funkcjonują, są na ogół niewielkie i nie

odgrywają istotnej roli w środowisku. Nie mają decydującego wpływu na Ŝycie lokalnej

społeczności, dla samorządu nie są równowaŜnym partnerem, który moŜe realizować

zadania publiczne powierzone gminie. Słabość organizacji pozarządowych na obszarach

wiejskich wynika z ich złej kondycji finansowej oraz braku lokalnych liderów, a takŜe braku

majątku, na którym moŜna budować stabilizację. Większość organizacji pozarządowych w

gminie nie ma po prostu kapitału umoŜliwiającego im prowadzenie działalności. Dla

realizacji swoich statutowych celów zwracają się więc coraz częściej w stronę samorządu

lokalnego, od którego oczekują finansowego wsparcia. Stąd większość przedstawicieli gmin

widzi w organizacjach pozarządowych jedynie odbiorcę publicznych funduszy, a czasem

konkurenta w kolejce po publiczne środki. Jednocześnie organizacje nie są przygotowane do

sięgania po środki zewnętrzne, na przykład w konkursach, w tym takŜe po środku unijne. W

poprzednim okresie finansowania 2004-2006 tylko 2 proc. organizacji otrzymało wsparcie

w ramach funduszy unijnych. Nie ma statystyk, jaka liczba wśród tej grupy ma swoje

siedziby na obszarach wiejskich, ale prawdopodobnie jest to tylko ułamek spośród nich.

7

Kapitalne znaczenie dla rozwoju ekonomii społecznej ma budowanie kapitału

społecznego poprzez inicjowanie lokalnych stowarzyszeń. Stowarzyszenia są bardzo

dobrym sposobem do budowania systemu i wdraŜania modelu ESP na wsi. Zakładane

przez mieszkańców wiosek mają tę nieocenioną wartość, Ŝe w najlepszy sposób integrują

lokalną społeczność. Poprzez stowarzyszenia łatwiej podejmować wspólne inicjatywy Przy

stowarzyszeniu moŜna zainicjować działalność Klubu Integracji. Łatwiej takŜe organizować

wspólne spotkania. Stowarzyszenia i Kluby to bardzo waŜne elementy, bez których model

na wsi nie ma szans na funkcjonowanie. Są one pierwszym elementem aktywizacji lokalnej

społeczności oraz aktywizacji osób bezrobotnych. A rozwój lokalny jest uwarunkowany

aktywizacją jego mieszkańców. Bez zabrania społeczności lokalnych w proces przemian nie

ma szans na budowanie kapitału społecznego,

W gminie Kwilcz sytuacja wyjściowa była stosunkowo niezła. W 2003 r. gmina

zainicjowała konkurs „Sołectwo Aktywne”. Poprzez konkurs mieszkańcy wsi są zachęcani

do wspólnego decydowania o przyszłości swojego środowiska, kultywowania lokalnych

tradycji i obyczajów itp. Takie ukierunkowanie programu sprzyja organizowaniu się

mieszkańców w formalne i nieformalne grupy, które stają się aktywnym podmiotem przy

realizacji programów na rzecz lokalnego społeczeństwa oraz aktywnym partnerem

samorządu gminnego. W środowisku działa teŜ kilka organizacji, które podejmują wiele

ciekawych i cennych inicjatyw. Jest stowarzyszenie Tęcza, prowadzące warsztaty terapii

zajęciowej, funkcjonuje lokalne koło agroturystyki, jest silna grupa starszych osób

zorganizowana w Koło Emerytów i Rencistów, stowarzyszenia sportowe, Kwileckie

Towarzystwo Przyjaciół Europy. Aktywnie działa równieŜ Stowarzyszenie Wsi Prusim

„Jezioraki”. Jest Stowarzyszenie Integracyjne Wspólnoty Barka, prowadzące ośrodek dla

bezdomnych.. W gminie Kwilcz działa teŜ pierwsze na terenach wiejskich Centrum

Integracji Społecznej, załoŜone przez Stowarzyszenie Regionalny Ośrodek Socjalno-

Edukacyjny „Dla Ludzi i Środowiska”. ROSE jako jedna z niewielu organizacji na terenach

wiejskich skutecznie aplikowało ośrodki unijne.

W gminie Kwilcz brakowało jednak inicjatyw, które tworzyli sami mieszkańcy

poszczególnych sołectw.

Od sierpnia 2005 r. Stowarzyszenie ROSE prowadziło intensywną kampanię

zapraszając osoby bezrobotne do CIS. Przez kilka miesięcy odbyło się kilkadziesiąt

8

najróŜniejszych spotkań. Zarówno w gminie, w parafiach, jak i w poszczególnych wioskach.

Szukano lokalnych liderów, rozmawiano z sołtysami, spotykano się z bezrobotnymi

mieszkańcami gminy Kwilcz. Był to czas o tyle waŜny, Ŝe w sposób systemowy

przedstawione zostały projekty wdraŜane na terenie gminy. Jednocześnie ten osobisty

kontakt i rozmowy zaprocentowały stworzeniem klimatu zaufania. Ta animacja otworzyła

lokalne środowisko na nowe inicjatywy i ułatwiła zakładanie własnych stowarzyszeń

przez mieszkańców wsi.

Proces powoływania lokalnych stowarzyszeń w gminie Kwilcz rozpoczęli

mieszkańcy Mościejewa. Grupa kobiet uczestnicząca w zajęciach Centrum Integracji

Społecznej zainicjowała u siebie Klub Integracyjny. Kobiety uznały, Ŝe warto podjąć

działania u siebie. To one zdecydowały, Ŝe chcą organizować u siebie w wiejskiej świetlicy

spotkania dla swoich sąsiadów. Od marca 2006 r. w kaŜdą środę świetlica oddana była do

dyspozycji osób, które załoŜyły Klub Integracyjny. Oddanie świetlicy na potrzeby Klubu

zostało uzgodnione z sołtysem. Kobiety w Mościejewie zaraziły swoją aktywnością duŜą

grupę osób. Na spotkania, szkolenia w Klubie przychodziło regularnie ponad 20 osób. Klub

organizował duŜe imprezy integracyjne, na które zapraszani byli wszyscy mieszkańcy wsi,

przedstawiciele innych miejscowości, takŜe z gminy i powiatu. Klub podejmował działania

na rzecz dzieci i młodzieŜy. Dla nich odbywały się okolicznościowe imprezy, Andrzejki,

Wigilia, Dzień Dziecka. Pomocą mieszkańcom w animacji lokalnej słuŜyło stowarzyszenie

Regionalny Ośrodek Socjalno-Edukacyjny, sprawujące niejako patronat nad tą inicjatywą.

Proces takiej aktywności trwał w Mościejewie ponad rok, kiedy to środowisko Mościejewa

doszło do przekonania, Ŝe naleŜy sformalizować swoje działania. W lipcu 2007 r.

zarejestrowane zostało lokalne stowarzyszenie.

Czas tak intensywnie przepracowany ze społecznością Mościejewa zaowocował tym,

Ŝe znacznie łatwiej podejmowano rozmowy w innych miejscowościach. W ciągu kilku

miesięcy 2007 r. w 6-tysięcznej gminie powstało 8 stowarzyszeń.

Proces powstawania stowarzyszeń wspierało Centrum Ekonomii Społecznej.

Pracownicy Centrum uczestniczyli w spotkaniach grup inicjatywnych, doradzali, w jaki

sposób przeprowadzić wszystkie sprawy formalne związane z zarejestrowaniem

stowarzyszeń w Krajowym Rejestrze Sądowym, pomagali wypełniać niezbędną

9

dokumentację. Podpowiadali, jakie trzeba spełnić wymogi, aby stowarzyszenie rozpoczęło

działalność. W ten sposób w ośmiu wioskach powstały lokalne stowarzyszenia.

Wszystkie te stowarzyszenia które podjęły działalność na rzecz lokalnej

społeczności i zajęły się budowaniem swojej małej ojczyzny.

Podobny proces zachodził takŜe w gminie Lwówek Wlkp. W momencie rozpoczęcia

realizacji programu "Ekonomia społeczna w Praktyce” na terenie gminy Lwówek działało

kilka organizacji - Stowarzyszenie Współpracy z Zagranicą, zajmujące się budowaniem

kontaktów z partnerami zagranicznymi; w sferze wykluczenia społecznego działają

Stowarzyszenie Integracji Społeczności Lokalnych "WIELKOPOMOC", Fundacja

Gospodarstwo Edukacji Ekologicznej Marszewo zajmująca się takŜe popularyzacją wiedzy

z zakresu ekologii w rolnictwie, Stowarzyszenie Pomocy i Integracji Bezrobotnych "Lepsza

Przyszłość" Władysławowo. Ogólnopolskie Stowarzyszenie na Rzecz osób z

Upośledzeniem Umysłowym koło Lwówek prowadzi Warsztaty Terapii Zajęciowej.

Ponadto aktywnych jest kilka Kół Gospodyń Wiejskich i stowarzyszenia sportowe.

Nazwa organizacji Prezes Siedziba

Stowarzyszenie Daleszynek „Babiniec”

Danuta Gapik Daleszynek 18/4

Stowarzyszenie Chudobczyce „Wspólnie w Przyszłość”

Krzysztof Agaciński Chudobczyce 8/2

Stowarzyszenie Kurnatowiczanie Wojciech Woś Kurnatowice 8A

Stowarzyszenie Mościejewo „Sami Sobie i Dla Innych”

Ewa Lubik Mościejewo -

Świetlica Wiejska

Stowarzyszenie Upartowo Michalina Sroka Upartowo -

Świetlica Wiejska

Stowarzyszenie Wituchowo Maria Piątek Wituchowo 11/2

Stowarzyszenie Wsi Kubowo - Stara Dąbrowa

Kazimierz Kostrzyński Kubowo 12

Stowarzyszenie Ziemi Luboskiej Zenon Kowalka ul. Sportowa 1 64-423 Lubosz

10

W trakcie realizacji projektu w gminie powstało osiem nowych stowarzyszeń.

Nazwa organizacji Prezes zarządu Siedziba organizacji

Stowarzyszenie „Aktywna Wieś” Wiesława

Fornalik – Lisek Świetlica wiejska

Zębowo

Stowarzyszenie „Aktywne Grońsko”

Andrzej Loba Świetlica wiejska

w Grońsku

Stowarzyszenie Mieszkańców Zgierzynki

Andrzej Jędrzejczak Świetlica wiejska

w Zgierzynce

Stowarzyszenie Amatorski ruch artystyczny „ARA”

Zbigniew Torchała Miejsko Gminny Dom Kultury we Lwówku

Stowarzyszenie Mieszkańców Chmielinki

Renata Marciniak Zespół Szkoły i Przedszkola w Chmielinku

Stowarzyszenie Mieszkańców Brodów Świetlica wiejska

w Brodach

Stowarzyszenie „SPEKTRUM” Renata Torchała Miejsko Gminny Dom Kultury we Lwówku

Stowarzyszenie Mieszkańców Posadowa

Danuta Konieczka Szkoła Podstawowa

w Posadowie

Powstałe stowarzyszenia w gminie Kwilcz i w gminie Lwówek Wlkp. to inicjatywy

nowej gospodarki społecznej, zorientowane nie tylko na korzyści członków – zasada

wzajemności, ale przede wszystkim na korzyści społeczne, zwłaszcza społeczności

lokalnych i środowisk marginalizowanych, do jakich niestety naleŜą obszary wiejskie

poprzez swoją peryferyjność, brak dostępu do nowoczesnych technologii itp. Ekonomia

społeczna oparta na wartościach solidarności, partycypacji i samorządności, odgrywa tutaj

kluczową rolę w społecznym rozwoju lokalnym. Pozwala wykorzystywać zasoby ludzkie w

sposób komplementarny do sektora prywatnego i publicznego, zapobiega wykluczeniu

społecznemu i łagodzi napięcie społeczne. Szerzej, ekonomia społeczna wspomaga proces

budowania społeczeństwa obywatelskiego, tak niezwykle potrzebnego na obszarach

wiejskich. Doskonale widoczne jest to w gminach, gdzie był realizowany projekt

„Ekonomia społeczna w praktyce”.

Obywatele poprzez swoje instytucje, wspólnoty, związki, stowarzyszenia, fundacje,

przedsiębiorstwa społeczne mogą organizować w sposób pełny nowe społeczne Ŝycie, a

państwo powinno, zgodnie z zasadą pomocniczości, tworzyć jedynie niezbędne warunki dla

funkcjonowania róŜnorodnych przedsięwzięć obywatelskich..

11

Powstałe stowarzyszenia animują rozwój rynku róŜnorakich usług świadczonych na

rzecz społeczności lokalnych. Przykładem moŜe być szereg szkoleń przeprowadzanych w

ramach projektu „Ekonomia społeczna w praktyce”, skierowanych do osób bezrobotnych.

Gros tych szkoleń odbywało się we współdziałaniu z lokalnymi stowarzyszeniami, które

wspomagały proces rekrutacji beneficjentów czy uŜyczały pomieszczeń dla realizacji

szkolenia. Tak przeprowadzone zostały m.in. szkolenia z wikliniarstwa, rękodzieła,

opiekunek środowiskowych. Stowarzyszenia włączały się takŜe w inne działania projektu,

jak chociaŜby organizacja lokalnych spotkań.

Przykład przeprowadzonych szkoleń jest świadectwem na to, iŜ poprzez stowarzyszenia

moŜna takŜe prowadzić edukację ustawiczną. W ten sposób bezpośrednio w miejscu

zamieszkania dorośli mieszkańcy wsi mogą podnosić swoje kwalifikacje zawodowe w celu

podjęcia pracy czy przekwalifikowania. Budowany jest kapitał społeczny.

CCEENNTTRRUUMM II NNTTEEGGRRAACCJJII SSPPOOŁŁ EECCZZNNEEJJ

WaŜnym elementem w systemie rozwoju inicjatyw ekonomii społecznej jest Centrum

Integracji Społecznej. Jest to forma aktywizacji dla osób długotrwale bezrobotnych,

wykluczonych, z niską motywacją do podjęcia pracy lub innej działalności. Poprzez

reintegrację społeczną i zawodową prowadzoną systemowo CIS jest skuteczną metodą

rozwiązywania problemów ubóstwa i bezrobocia szczególnie na wsi.

Na znaczenie Centrum Integracji Społecznej dla budowania systemu wspierania i rozwoju

inicjatyw ekonomii społecznej w gminie wiejskiej wskazywały ewaluatorki z Polskiej

Akademii Nauk podczas badań projektu „Ekonomia Społeczna w Praktyce”, dlatego warto

temu zagadnieniu poświęcić takŜe trochę uwagi.

Stowarzyszenie ROSE załoŜyło pierwszy CIS wiejski. Od początku teŜ Kwileckie

Centrum Integracji Społecznej poprzez swoje działania wpisuje się w ekonomię społeczną.

CIS jest nową formą przedsięwzięć ekonomii społecznej. Tworzenie Centrum

Integracji Społecznej umoŜliwia Ustawa o zatrudnieniu socjalnym, uchwalona w 2003 r.

Po nowelizacji ustawy status Centrum Integracji Społecznej nadawany jest na okres 5 lat

przez Wojewodę. Centrum Integracji Społecznej moŜe być tworzone zarówno przez

12

organizacje pozarządowe, jak i przez samorządy, jako jednostki wydzielone organizacyjnie i

budŜetowo. Ustawa o zatrudnieniu socjalnym określa precyzyjnie, jakie działania naleŜy

prowadzić w Centrum :

� społeczno-ekonomiczne – rozumiane jako uczenie aktywności w sferze

reintegracji społecznej i zawodowej, resocjalizacja i socjalizacja,

� edukacyjne – rozumiane jako praktyka działania w zakresie szeroko rozumianej

reorientacji zawodowej oraz doskonalenia zawodowego,

� terapeutyczne – rozumiane jako eliminowanie źródeł, objawów, skutków

psychologiczno-społecznych dysfunkcji,

� ochronne - rozumiane jako zabezpieczenia odpowiednich warunków nauki

zawodu, pracy, czasu pracy, wyŜywienia.

CIS łączy dwa komponenty – reintegrację społeczną i reintegrację zawodową.

Reintegracja społeczna

Ma na celu odbudowanie, kształcenie i podtrzymywanie uczestników projektu umiejętności

uczestniczenia w Ŝyciu społeczności lokalnej i pełnieniu ról społecznych w miejscu pracy,

zamieszkania lub pobytu, naukę planowania Ŝycia i zaspokajania potrzeb własnym

staraniem, zwłaszcza przez moŜliwość osiągnięcia własnych dochodów przez zatrudnienie

lub działalność gospodarczą a takŜe uczenie umiejętności gospodarowania posiadanymi

środkami pienięŜnymi. Program reintegracji społecznej obejmuje poradnictwo

psychologiczne, grupę wsparcia, edukacje ogólną

Reintegracja zawodowa

Dotyczy odbudowywania, podwyŜszania i podtrzymywania kwalifikacji zawodowych a

takŜe nabywania nowych umiejętności zawodowych u beneficjentów CIS, co ma prowadzić

do zdolności samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy, przygotować do działalności

wytwórczej, usługowej i handlowej.

Reintegracja zawodowa obejmuje:

� indywidualny program zatrudnienia socjalnego

13

� szkolenia zawodowe, na które składają się:: edukacja zawodowa (kursy,

szkolenia) i praktyka w warsztatach aktywizacji zawodowej: wytwórczych,

usługowych i handlowych

Ustawa o zatrudnieniu socjalnym wprowadziła takŜe moŜliwość dla uczestników

Centrum Integracji Społecznej, po zakończeniu Programu, podejmowania zatrudnienia

wspieranego. Jest to forma zatrudnienia na wolnym rynku pracy przy wsparciu Starostwa

Powiatowego Pracodawca, który zdecyduje się na zatrudnienie absolwenta CIS, podpisuje

ze starostą umowę, a starosta zobowiązuje się do refundacji części wynagrodzenia tej osoby

przez pierwszych 12 miesięcy zatrudnienia w następującej wysokości - 100 proc. zasiłku dla

bezrobotnych wraz ze składką na ubezpieczenie społeczne przez pierwsze trzy miesiące, 80

proc. zasiłku dla bezrobotnych wraz ze składką na ubezpieczenie społeczne przez następne

trzy miesiące, 60 proc. zasiłku wraz ze składką przez następne sześć miesięcy.

Zatrudnienie na wolnym rynku, zatrudnienie wspierane oraz załoŜenie spółdzielni

socjalnej to trzy formy podjęcia pracy po zakończeniu uczestnictwa w Centrum Integracji

Społecznej. CIS, prowadzony przez stowarzyszenie ROSE, które działa w otoczeniu i na

rzecz ekonomii społecznej, kładzie duŜy nacisk na przygotowanie swoich uczestników do

załoŜenia i prowadzenia spółdzielni socjalnych.

SSPPÓÓŁŁ DDZZII EELL NNII EE SSOOCCJJAALL NNEE

W 2005 r. dodanie działu IV do Ustawy Prawo spółdzielcze dało moŜliwość tworzenia

spółdzielni socjalnych w Polsce. Bazując na tych zapisach oraz na wprowadzonym pojęciu

spółdzielnia socjalna do Ustawy o promocji zatrudnienia rozpoczęliśmy proces zakładania

spółdzielni socjalnych.

Stowarzyszenie ROSE od początku pracowało z kilkoma grupami inicjatywnymi, spośród

których zarejestrowane zostały cztery spółdzielnie:

� Spółdzielnia socjalna Świt – rejestracja październik 2005

� Spółdzielnia socjalna Kram – rejestracja wrzesień 2005

� Spółdzielnia socjalna Nadzieja – rejestracja październik 2005

14

� Spółdzielnia socjalna Marszewo – rejestracja listopad 2005

Początki były trudne z wielu powodów. Niespójne prawo uniemoŜliwiło sięgnięcie po

dotacje z Powiatowego Urzędu Pracy. Spółdzielnie próbowały wówczas pozyskać środki z

Powiatowego Urzędu Pracy w Międzychodzie. Jednak Ŝadna z nich nie otrzymała dotacji na

rozpoczęcie działalności. Problem wiązał się z róŜną interpretacją przepisów. ZłoŜone pismo

do PUP, jeszcze przez zarejestrowaniem spółdzielni, informujące o inicjatywie nie

wywołało odzewu ze strony Urzędu. Natomiast po rejestracji spółdzielni w Krajowym

Rejestrze Sądowym nie było juŜ moŜliwości pozyskania środków. Niestety nie było

wówczas rozporządzenia, które regulowałoby te kwestie w sposób jednoznaczny.

NiemoŜność uzyskania dofinansowania na rozpoczęcie działalności znacznie utrudniła

funkcjonowanie spółdzielni. Praktycznie tylko Spółdzielnia Socjalna Kram rozpoczęła

działalność jesienią 2005 r. Pozostałe przez blisko rok nie funkcjonowały. W tym czasie

Spółdzielnia Socjalna Nadzieja i Spółdzielnia Socjalna Świt podjęły decyzję o połączeniu.

Dziś jest to jedna Spółdzielnia Socjalna Świt.

Spółdzielnie uzyskały w pierwszych miesiącach po zarejestrowaniu dotacje z

Ministerstwa Pracy w wysokości 15 tys. zł. Nie były to jednak wystarczające środki na

uruchomienie planowanych działalności. Dopiero granty z programu PIW Equal w ramach

projektu „Ekonomia społeczna w praktyce” dały moŜność uruchomiania planowanych

działalności i zatrudnienia członków spółdzielni.

W gminach Kwilcz i Lwówek powstały jeszcze dwie spółdzielnie socjalne. Jedną

załoŜyły uczestniczki Centrum Integracji Społecznej. Druga powstała wokół partnerstwa w

Lwówku Wlkp.

Spółdzielnie podejmują róŜnorodne działalności. Ich aktywność w zakresie działań

gospodarczych jest przykładem szukania nisz i budowania lokalnego rynku usług.

Spółdzielnia Socjalna Świt zajmuje się usługami gastronomiczno-hotelarskimi, prowadzi

centrum konferencyjno-szkoleniowe oraz uruchamia produkcję makaronów ekologicznych.

Obie te działalności zostały dofinansowane przez Fundusz Grantowy z projektu ESP. Świt

powiązany jest ze stowarzyszeniem Integracyjnym Wspólnoty Barka, z którym ściśle

współpracuje. Działalność prowadzi, wynajmując obiekty od Fundacji Barka.

Spółdzielnia Socjalna Kram to przykład współdziałania na płaszczyźnie ekonomicznej z

Centrum Integracji Społecznej. Kram obsługuje CIS, przygotowując dla jego uczestników

15

posiłki. Wykonuje drobne remonty i wspiera Centrum w zakresie konserwacji i utrzymania

obiektów. Ponadto Spółdzielnia Kram dzięki środkom z Funduszu Grantowego uruchomiła

Centrum Ogrodnicze, sytuując je w Kwilczu, gdzie dotychczas nie było takiego sklepu.

Znalazła niszę do prowadzenia swojej działalności. Centrum znajduje się w części starego

nieuŜytkowanego dworca PKP.

W Kwilczu działa teŜ Kwilecka Spółdzielnia Socjalna, świadcząca usługi gastronomiczne.

Ta spółdzielnia to takŜe przykład szerokiego współdziałania wielu lokalnych podmiotów.

Kwilecka Spółdzielnia wynajęła lokal, w którym uruchamia jadłodajnię. Pomieszczenia

remontuje Spółdzielnia Socjalna Kram wspólnie z uczestnikami Centrum Integracji

Społecznej.

Kolejne działające na tym terenie spółdzielnie to przykład współdziałania podmiotów

ekonomii społecznej z lokalnym samorządem. Spółdzielnia Socjalna Marszewo otrzymała

środki z Funduszu Grantowego na projekt dotyczący świadczenia usług w zakresie terenów

zielonych. Pomysł zyskał uznanie u władz samorządowych gminy Lwówek Wlkp. Gmina

zleciła spółdzielni konkretne usługi, związane z utrzymaniem zieleni miejskiej, tj.

wykaszanie trawników, utrzymanie boiska czy poboczy na lokalnych drogach.

W lutym 2007 r. powstała Spółdzielnia Socjalna Eko-Farma. Wśród kilku rodzajów

działalności, spółdzielnia prowadzi usługi pielęgnacyjne. Członkinie spółdzielni

uczestniczyły w kursach branŜowych z zakresu opieki na osobami starszymi i chorymi.

Tak przygotowane mogły startować w przetargu zorganizowanym przez Miejsko-Gminny

Ośrodek Pomocy na świadczenie usług pielęgnacyjnych w gminie. Dziś mają dwuletni

kontrakt. Spółdzielnia znalazła i zagospodarowała kolejną niszę na lokalnym rynku pracy.

Spółdzielnie tylko wtedy będą miały rację bytu, kiedy będą spełniać podstawowy

warunek związany z ekonomiką podjętych przez nie zadań. W załoŜeniach, mogą stanowić

alternatywne miejsca pracy dla osób wymagający integracji społecznej. Aby zapewnić

członkom spółdzielni pracę, spółdzielnie muszą być przedsięwzięciami efektywnymi

ekonomicznie. Jednocześnie poniewaŜ członkowie spółdzielni zwykle są osobami, które z

róŜnych przyczyn nie radziły sobie na wolnym rynku, stąd waŜne jest, aby przedsięwzięcia

ekonomii społecznej były mocno wpisane w lokalny rynek. Łatwiej wówczas utrzymać taką

strukturę. Łatwiej takŜe reagować na wszelkie problemy, jakie mogą się pojawić w ich

funkcjonowaniu.

16

Poza prowadzeniem działalności stricte gospodarczej spółdzielnia socjalna jest zobowiązana

do prowadzenia społecznej reintegracji jej członków, przez co naleŜy rozumieć działania

mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w Ŝyciu

społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu.

Kolejnym obszarem jest zawodowa reintegracja jej członków, przez co naleŜy rozumieć

działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego

świadczenia pracy na rynku pracy. Przy czym działania te nie są wykonywane w ramach

prowadzonej przez spółdzielnię socjalną działalności gospodarczej.

Jednocześnie spółdzielnia socjalna moŜe prowadzić działalność społeczną i oświatowo-

kulturalną na rzecz swoich członków oraz ich środowiska lokalnego, a takŜe działalność

społecznie uŜyteczną w sferze zadań publicznych określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia

2003 r. o działalności poŜytku publicznego i o wolontariacie. Takie usytuowanie spółdzielni

socjalnej ułatwia jej funkcjonowanie. Nawiązywanie więzi społecznych i działalność na

rzecz lokalnego środowiska pomaga w przedsięwzięciach gospodarczych. Rozeznanie

lokalnego otoczenia i zakorzenienie się w nim jest niezbędne dla długofalowej polityki, jaką

powinna prowadzić kaŜda spółdzielnia. Pomocą w tym powinno słuŜyć Centrum Ekonomii

Społecznej, jak to się działo w przedstawianych gminach, lub inna instytucja wspierająca.

Spółdzielnie nie powinny funkcjonować w oderwaniu od innych struktur ekonomii

społecznej.

Spółdzielnie są najistotniejszym elementem gospodarki społecznej, stwarzają szansę na

skuteczne rozwiązywanie problemów osób, które mają największe trudności z

funkcjonowaniem w Ŝyciu społecznym i zawodowym, głównie na rynku pracy.

CCEENNTTRRUUMM EEKK OONNOOMM II II SSPPOOŁŁ EECCZZNNEEJJ

Kluczowym elementem systemu tworzonego w ramach projektu Ekonomia społeczna

w praktyce jest Centrum Ekonomii Społecznej. Instytucja utworzona w ramach projektu

Ekonomia społeczna w praktyce, powołana została dla wsparcia rozwoju ekonomii

społecznej. W załoŜeniach projektu CES to instytucja pośrednicząca w integracji z rynkiem

pracy osób długotrwale bezrobotnych. Jego misją jest wsparcie polskiego modelu

17

gospodarki społecznej poprzez doprowadzenie do integracji społeczno-zawodowej osób

długotrwale bezrobotnych. Centrum Ekonomii Społecznej to rodzaj szeroko pojętego

inkubatora, który wspiera rozwój wszelkich inicjatyw związanych z gospodarką społeczną.

Centrum Ekonomii Społecznej w Kwilczu z filią w Lwówku Wlkp. powstało przy

Stowarzyszeniu Regionalny Ośrodek Socjalno-Edukacyjny „Dla Ludzi i Środowiska”.

Centrum Ekonomii Społecznej w Kwilczu koncentrowało się na działaniach związanych z

budową środowiska przyjaznego ekonomii społecznej. Składało się nań wiele róŜnorodnych

działań, wśród których wymienić naleŜy: rozpoznawanie środowiska lokalnego,

propagowanie idei partnerstwa lokalnego i dialogu społecznego czy organizowanie spotkań

partnerstwa. CES aktywnie uczestniczył w tworzeniu podmiotów ekonomii społecznej.

Pracownicy Centrum pomagali zakładać lokalne stowarzyszenia, wspierali powstawanie i

rozwój spółdzielni socjalnych, m.in. poprzez konkurs grantowy. Organizowali szkolenia i

kursy branŜowe dla osób bezrobotnych i członków spółdzielni socjalnych.

Adresatami działań CES były osoby długotrwale bezrobotne oraz przedstawiciele lokalnej

społeczności zainteresowani programem gospodarki społecznej.

Centrum Ekonomii Społecznej w gminie wiejskiej spełniało funkcję animatora

lokalnych działań. W niewielkim stopniu współpracowało z Powiatowym Urzędem Pracy.

W zakresie realizacji programu największą rolę w środowisku Kwilcz i Lwówka odegrał

Ośrodek Pomocy Społecznej. WaŜna teŜ była rola Centrum Integracji Społecznej. O wiele

mniejsze znaczenie niŜ w Poznaniu czy Drezdenku miało ukierunkowywanie beneficjentów

na podjęcie pracy w przedsiębiorstwach komercyjnych. WiąŜe się to z mało mobilnym,

słabo rozwiniętym rynkiem pracy. Stąd teŜ wynika niewielka rola planowanego

pośrednictwa pracy. W tym kontekście natomiast silny nacisk został połoŜony na rozwój

róŜnych form przedsiębiorczości społecznej, zwłaszcza spółdzielni socjalnych. Istotne

znaczenie ma doradztwo oraz trening w miejscu pracy, przy czym owym „miejscem pracy”

jest przede wszystkim prowadzenie działalności gospodarczej w ramach spółdzielni

socjalnej.

Centrum Ekonomii Społecznej w Kwilczu wpisuje się w działania Stowarzyszenia ROSE

prowadzone na rzecz edukacji i aktywizacji w powiecie i gminie. PoniewaŜ osią tych

działań jest promocja przedsiębiorczości społecznej w zaniedbanym ekonomicznie regionie,

Centrum Ekonomii Społecznej moŜe być silnym narzędziem słuŜącym do umacniania

18

pozycji oraz roli organizacji pozarządowych w procesie budowania lokalnych porozumień i

partnerstw.

PPAARRTTNNEERRSSTTWWOO LL OOKK AALL NNEE

Działania podjęte w lokalnym środowisku wykreowały szeroką współpracę pomiędzy

róŜnorodnymi partnerami, którzy wspólnie w sposób systematyczny, trwały planują,

projektują, wdraŜają i realizują działania i inicjatywy, związane z szeroko pojętą ekonomią

społeczną. Partnerzy uczestniczący na róŜnych etapach realizacji projektu brali udział w

kreowaniu wspólnych przedsięwzięć. W ten sposób tworzył się system trwałych więzi i

powiązań pomiędzy poszczególnymi organizacjami i instytucjami.

Ponadto we współpracę zaangaŜowani zostali partnerzy reprezentujący róŜne sektory, takie

jak gospodarka, rynek pracy, kultura, edukacja i opieka społeczna. Partnerzy zainteresowani

byli rzeczywistą i efektywną współpracą.

Partnerstwo lokalne, które spaja działania na terenie gmin Kwilcz i Lwówek Wlkp.,

powstawało oddolnie. W gminach Kwilcz i Lwówek Wlkp. proces budowy partnerstwa

wyglądał nieco inaczej. Realizacja projektu ESP w Kwilczu rozpoczęła się praktycznie w

2005 r. , kiedy to oficjalnie gmina przystąpiła do Partnerstwa.

Tworzenie Partnerstwa lokalnego i spajanie wszystkich podjętych działań we wspólną

platformę współpracy to trudny proces. Pierwszym etapem było rozpoznanie środowiska i

zidentyfikowanie podmiotów prawnych, lokalne organizacje, liderów, biznes, tudzieŜ

lokalne instytucje publiczne. Najprostszym sposobem jest przeprowadzenie diagnozy i

analizy lokalnego rynku, tak jak to uczyniono dla gminy Kwilcz.

Kolejny etap to był czas animowania lokalnych społeczności. Zarówno w Kwilczu, jak i

Lwówku organizowano cotygodniowe spotkania Partnerstwa, przygotowywane przez róŜne

podmioty, na początku z aktywnym udziałem gminy. To był czas pracy nad grupami

inicjatywnymi i czas tworzenia stowarzyszeń. TakŜe poszukiwanie liderów wokół których

koncentrowały się początkowe działania na wioskach. Lider to osoba znacząca w

środowisku, która łączy środowisko. I jest osobą na tyle wiarygodną, Ŝe ufa mu lokalna

19

społeczność. W wielu wioskach takimi niekwestionowanymi liderami byli sołtysi

(Daleszynek, Wituchowo, Kubowo, Upartowo, Miłostowo, by wymienić tylko niektórych z

gminy Kwilcz ), w innych liderzy lokalnych organizacji (Prusim), czy mieszkańcy, którzy

dotychczas nie przejawiali większej aktywności (Chudobczyce, Mościejewo).

WaŜnym momentem dla lokalnej społeczności w procesie budowania partnerstwa były

wspólne projekty i programy. W Lwówku np. sieć partnerów przygotowała wspólny

wniosek do Funduszu Inicjatyw Obywatelskich Otrzymane wsparcie zaowocowało

wspólnym programem, w który zaangaŜowane zostały organizacje pozarządowe,

spółdzielnie, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Dom Kultury, sołectwa.

Dla Partnerstwa istotne jest takŜe tworzenie obszarów współpracy czy tworzenie

wewnętrznego rynku usług. Ten aspekt został szerzej opisany przy spółdzielniach.

PPRRAAWWOODDAAWWSSTTWWOO ZZWWIIĄĄZZAANNEE ZZ EEKK OONNOOMM IIĄĄ SSPPOOŁŁ EECCZZNNĄĄ

UWAGI DOTYCZĄCE ZMIAN W ZAKRESIE ROZWOJU INICJATYW EKONOMII SPOŁECZNEJ

W ostatnich latach nastąpił powaŜny postęp w zakresie rozwoju inicjatyw ekonomii

społecznej organizacji pozarządowych, spółdzielni socjalnych i innych form aktywnej

integracji. Przede wszystkim powstały podstawowe ramy prawne dla podejmowanych

inicjatyw i rozwoju alternatywnych form przedsiębiorczości. Ekonomia społeczna w Polsce

ma dobre podwaliny. WaŜne jest jednak, aby istniejące prawo odpowiednio zmieniać. Dla

kolejnych nowelizacji warto rozwaŜyć następujące sugestie, wypracowane w trakcie

wdraŜania projektu „Ekonomia społeczna w praktyce”.

Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności poŜytku publicznego i wolontariacie

Dz. U. 2003, nr 96, poz. 873

Pierwszą, istotną ustawą, która buduje podwaliny pod partnerstwo jest Ustawa o

Działalności PoŜytku Publicznego i Wolontariacie. Traktuje się ją jak swoistego rodzaju

konstytucję dla organizacji obywatelskich. Ustawa określa zasady funkcjonowania

organizacji, współpracy z samorządem, kwestie wolontariatu itd. To, co powinno być

20

zmienione w odniesieniu do organizacji, wiąŜe się z księgowością. Jest sprawą oczywistą,

Ŝe w przypadku organizacji pozarządowych w zakresie finansów musi być pełna

przejrzystość. Sięganie po środki zewnętrzne oznacza często wiele dodatkowych procedur.

Niemniej jednak, wydaje się zasadnym rozwaŜenie moŜliwości, aby organizacje, które

rozpoczynają działalność lub ich budŜety są w skali roku niewielkie, rzędu np. kilkuset

złotych czy kilku tysięcy, nie musiały prowadzić pełnej księgowości.

Organizacje w większym stopniu teŜ powinny mieć moŜliwość dysponowania kapitałem i

pozyskiwania środków na projekty inwestycyjne. Bez stałej infrastruktury, na bazie której

moŜna tworzyć długofalową politykę, organizacje będą uzaleŜnione od projektów, od

okazjonalnego finansowania. Aby stowarzyszenia czy fundacje mogły funkcjonować w

obszarze ekonomii społecznej muszą dysponować kapitałem. Tylko wtedy będą

równorzędnym partnerem dla innych podmiotów, w tym administracji lokalnej.

SPÓŁDZIELNIE

Ustawa z 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych

Dz. U 2006, nr 94, poz.651

Dla rozwoju ekonomii społecznej najistotniejsza jest ustawa o spółdzielniach

socjalnych z 2006 r. Tworzenie spółdzielni socjalnych ma na celu aktywizację zawodową i

ułatwienie zaistnienia na rynku pracy bezrobotnych. Spółdzielczość socjalna nie tylko

wpisuje się w politykę walki z bezrobociem, ale stanowi takŜe istotny element ruchu

spółdzielczego a zarazem stanowi jeden z waŜniejszych komponentów światowej

gospodarki, który nie tylko spełnia waŜną rolę gospodarczą, ale teŜ wiele funkcji

społecznych. Ustawa wpisuje się w realizację załoŜeń Strategii Lizbońskiej oraz

wspólnotowego programu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.

Po blisko dwóch latach wdraŜania Ustawa o spółdzielniach socjalnych wymaga

stosownych zmian.

1. zwiększenie liczby członków, którzy nie naleŜą do grup mogących załoŜyć

spółdzielnię. Ustawa dopuszcza moŜliwość zatrudnienia osób o niezbędnych

kwalifikacjach do prowadzenia działalności spółdzielni przy relacji 1:5

(1 „specjalista” na 5 członków spółdzielni). Wydaje się jednak, Ŝe wzorem chociaŜby

21

spółdzielni włoskich naleŜy zwiększyć liczbę osób, których nie dotyczy problem

wykluczenia. Optymalnym wydają się proporcje 50:50.

2. Zmiana sposobu pozyskiwania środków przeznaczonych na rozpoczęcie

działalności gospodarczej przez spółdzielnie. Środki na rozpoczęcie działalności

powinny być kierowane na podmiot prawny, a nie na poszczególnych członków.

WiąŜe się to chociaŜby z przygotowaniem spójnego biznesplanu przez członków

spółdzielni.

3. stworzenie mechanizmu zabezpieczenia środków z dotacji z PUP, np. poprzez

utworzenie funduszu poręczeniowo-gwarancyjnego. Nie moŜna od osób

zakładających spółdzielnię oczekiwać, iŜ będą dysponować stosownym majątkiem,

koniecznym do zabezpieczenia dotacji na rozpoczęcie działalności. Bez stworzenia

odpowiedniego mechanizmu dobry skądinąd zapis wspierania spółdzielni socjalnych

pozostanie nie w pełni wykorzystany. Nie kaŜdy PUP podejmie ryzyko, aby

wystarczającym zabezpieczeniem był np. weksel in blanco. Zmiana sposobu

zabezpieczenia środków przeznaczonych na rozpoczęcie działalności gospodarczej

przez spółdzielnie wydaje się być niezbędna.

4. ujednolicenie regulacji w PUP dotyczących przyznawania środków z PUP. We

wszystkich Powiatowych Urzędach Pracy powinny obowiązywać jednakowe

regulaminy, wzory dokumentów, biznes planu czy wniosku.

5. Opracowanie i wdroŜenie systemu szkoleń dla wszystkich PUP dotyczących

ekonomii społecznej. Wszystkie Urzędy Pracy powinny przejść szkolenia dotyczące

ekonomii społecznej. Przy czym tego typu szkolenia powinny być przeprowadzone

przez praktyków.

CENTRUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

USTAWA z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym

Dz. U. 2003, nr 122, poz. 1143

USTAWA z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu socjalnym oraz o

zmianie niektórych innych ustaw

Dz. U. 2007, nr 115, poz. 793

22

Kolejnym, niezwykle waŜnym aktem prawnym dla działalności i moŜliwości

podejmowania przedsięwzięć w zakresie ekonomii społecznej w Polsce jest ustawa o

Zatrudnieniu Socjalnym, przyjęta przez Sejm w czerwcu 2003 roku. Odpowiada ona na

problemy wykluczenia spowodowanego niskim poziomem edukacji. Ustawa o Zatrudnieniu

Socjalnym pozwala tworzyć Centra Integracji Społecznej (CIS), które są nową formą

przedsięwzięć ekonomii społecznej, oraz Kluby Integracji Społecznej.

Ostatnia nowelizacja ułatwiła działanie Centrum. Jednak z doświadczeń blisko 3-letniego

prowadzenia CIS wydaje nam się, iŜ pewnych zmian wymaga:

1. Sposób kierowania do CIS – naleŜy ułatwić bezpośrednie kierowanie przez PUP

oraz organizację prowadzącą CIS. Dziś sposób kierowania przez ośrodki pomocy

społecznej sprawia, Ŝe w niektórych sytuacjach czas skierowania do CIS jest zbyt

wydłuŜany.

2. Finansowanie – podstawowym problemem dla małych CISów, takich jak

prowadzony w Kwilczu, jest sposób finansowania. Ustawa wskazuje, Ŝe utrzymanie

Centrum jest obligatoryjne dla gmin. Trudno jednak w małych biednych gminach

utrzymać stosunkowo kosztowny program. NaleŜy rozwaŜyć częściowe finansowanie

działalności CIS ze środków Funduszu Pracy.

3. MoŜliwość wykorzystywania majątku ANR (tereny popegeerowskie). W Ustawie

o zatrudnieniu socjalnym z 2003 r. zapisana została moŜliwość przekazywania przez

Agencję Nieruchomości Rolnych majątku na rzecz Centrum. Niestety w nowelizacji z

2005 r. ten zapis usunięto. W ten sposób ograniczono moŜliwości rozwoju Centrów

na terenach wiejskich. Przykład CIS prowadzonego w Kwilczu – stowarzyszenie nie

dysponowało odpowiednią bazą na organizację Centrum, gmina nie ma majątku

trwałego, który mogłaby przekazać na cele związane z reintegracją społeczną i

zawodową. Jednocześnie w gminie jest szereg obiektów popegeerowskich,

niezagospodarowanych, które z całą pewnością moŜna by przeznaczyć na budowę

zaplecza dla CIS, chociaŜby na warsztaty. Nasze rozmowy z Agencją w 2005 r. nie

przyniosły Ŝadnego rezultatu. W ten sposób majątek popegeerowski, który mógłby

słuŜyć lokalnej społeczności, albo dewastowany niszczeje, albo sprzedawany

prywatnym właścicielom. A mieszkańcy terenów popegeerowskich, o których w

dobie przemian po prostu zapomniano, zostają po raz kolejny pozbawieni swojej

szansy. W przypadku Kwilcza więcej odwagi wykazało PKP, które oddało w

23

dzierŜawę stary nieuŜytkowany dworzec. Wydaje się jednak wartym rozwaŜenia, aby

inicjatywy ekonomii społecznej miały łatwiejszy dostęp do obiektów i majątku

trwałego. Bez takiego kapitału nie ma szans na faktyczny rozwój gospodarki

społecznej.

Z punktu widzenia problemu bezrobocia, na szczególną uwagę zasługuje takŜe Ustawa

o Promocji Zatrudnienia i Instytucjach Rynku Pracy. Zasadniczym celem tego aktu

prawnego jest regulacja zasad tworzenia partnerstw lokalnych jako instytucji realizujących

inicjatywy partnerów rynku pracy. Ustawa ta określa takŜe zasady zlecania zadań

publicznych słuŜbom zatrudnienia, organizacjom pozarządowym, instytucjom

samorządowym, związkom zawodowym oraz organizacjom pracodawców. Ustawa ta po raz

pierwszy wprowadziła nową instytucję aktywizacji bezrobotnych, jaką jest spółdzielnia

socjalna. Z tą ustawą powiązanych jest wiele działań związanych z obszarem ekonomii

społecznej.

PPOODDSSUUMM OOWWAANNII EE

Związki ekonomii społecznej występujące pomiędzy

podmiotami ją tworzącymi

Działania podejmowane w trakcie realizacji programu Ekonomia Społeczne w

Praktyce doprowadziły do powstawania wielu nowych organizacji, których głównym celem

jest pobudzenie aktywności lokalnych społeczności w zakresie ekonomii społecznej.

Powstawały one z przekonania, Ŝe jedynie aktywna postawa mieszkańców moŜe zmienić

oblicze polskiej wsi, szczególnie tej, na której odcisnęło się piętno wsi popegeerowskiej,

zaniedbanej przez szereg lat, z mieszkańcami nieporadnymi z wyuczoną bezradnością, o

niskim poziomie wykształcenia, o wysokiej stopie bezrobocia, o wysokim odsetku

mieszkańców korzystających z pomocy Ośrodków Pomocy Społecznej, starzejącej się.

Jest to pierwszy krok na drodze do zbudowania społeczeństwa aktywnego, dbającego o

swoje interesy, mającego świadomość zachodzących zmian społeczno-ekonomicznych i

chcącego mieć na nie wpływ.

24

Działania podejmowane przez poszczególne organizacje znakomicie wpisują się w ramy

ekonomii społecznej szeroko rozumianej, nie tylko jako działania ściśle gospodarcze, ale

ukazujące konieczność zdobywania coraz to nowych umiejętności i wiedzy ogólnej,

rozwijające wraŜliwość społeczną poprzez pomoc dobrosąsiedzką, wychodzące naprzeciw

potrzebom osób niepełnosprawnych i starszych, a wreszcie działania o charakterze

kulturalnym, sportowym i rekreacyjnym, rozwoju tradycji regionalnych i lokalnych.

Dopiero wówczas moŜna powiedzieć o sukcesie w budowaniu ekonomii społecznej, kiedy

wszystkie te działania będą prowadzone równocześnie.

Dlatego tak waŜny jest element współpracy, wymiany doświadczeń i wspólnego uczenia się

jak największej liczby podmiotów tworzących całość społeczności lokalnej, przychylność i

aktywny udział w tych działaniach samorządu lokalnego, i władz gminy jest niezmiernie

waŜny. MoŜe mieć decydujący wpływ na powstawanie partnerstwa lokalnego, skupiającego

się na tym, co dzieje się na terenie gminy, ewentualnie gminy sąsiedniej powiązanej

najróŜnorodniejszymi uwarunkowaniami (dogodna komunikacja, związki tradycyjne,

podobne problemy do rozwiązania itp.).

Współdziałanie poszczególnych organizacji poprzez zlecanie sobie wzajemnie prac,

wykonywanie prac społecznie uŜytecznych na zlecenie jednostek samorządu terytorialnego,

czynny udział w organizowaniu imprez o znaczeniu lokalnym i gminnym, organizowanie

wspólnego wypoczynku, spotkań integracyjnych, imprez sportowych czy tez szkoleń.

Powstawanie nowych podmiotów ekonomii społecznej takich jak spółdzielnie socjalne czy

teŜ przedsiębiorstwa społeczne, pomaga rozwiązywać problemy związane z bezrobociem i

marginalizacją tej części społeczeństwa, która jest mniej zaradna i nie potrafiąca dać sobie

rady w zmieniającej się rzeczywistości.

Takie działania wzmacniają społeczność lokalną, wytwarza się więź pomiędzy

mieszkańcami (patriotyzm lokalny w dobrym tego słowa znaczeniu), ale równieŜ powodują

wzrost gospodarczy gminy i bogacenie się społeczeństwa, a co za tym idzie - rozwój całej

społeczności lokalnej.

Tak utworzony model zachowujący standardy działania i zarządzania moŜna z

powodzeniem replikować w inne regiony kraju.