Syntetyczna ocena wyników płodno ści kohortowej według wykształcenia

– kohorty urodzeniowe 1951–1975.

E.Frątczak A.Ptak-Chmielewska M.Pęczkowski I.SikorskaZakład Analizy Historii Zdarzeń i Analiz Wielopoziomowych

Instytut Statystyki i Demografii SGH

Prezentacja – A. Ptak-Chmielewska

Wprowadzenie

• Wielokrotnie dokumentowany jest efekt opóźniającego wpływupozostawania w procesie edukacji na urodzenie dziecka przez kobietę.

• Edukacja wpływa zarówno na liczbę urodzeń, jak i na rozkład w czasieurodzeń (proces odkładania urodzeń w czasie).

• Niezależnie od teorii, zachowania kobiet są głównie weryfikowane napodstawie danych przekrojowych. Analizy oparte na danych kohortowychnależą do rzadkości.

• Płodność kohortowa według wykształcenia mierzona jest za pomocąkohortowego współczynnika dzietności. Dla kohort urodzonych w latach1951–1962(65) można mówić o zakończonym procesie reprodukcji,ponieważ są to kobiety w wieku 40 lat lub prawie 40 lat. Da kohortmłodszych procesu nie można uznać za zakończony.

Kohortowy współczynnik dzietno ści dla kohort urodzeniowych 1951–1975 według poziomu wykształcenia

• Dla wszystkich kohort urodzeniowych współczynnik dzietności jestznacząco wyższy dla kobiet z wykształceniem podstawowym niż dla kobietz wykształceniem wyższym.

• Wraz ze wzrostem wykształcenia o kolejny poziom współczynnik dzietnościspada średnio o ok. 0,4 dziecka.

• Na kobietę z wykształceniem podstawowym przypadało średnio 2,8dziecka, natomiast na kobietę z wykształceniem wyższym przypadałośrednio tylko 1,6–1,7 dziecka. Zakładając poziom współczynnika dzietności2,1 jako poziom gwarantujący prostą zastępowalność pokoleń, kryterium tojest spełnione tylko w przypadku kobiet z wykształceniem poniżejśredniego, czyli kobiet z wykształceniem podstawowym lub zasadniczymzawodowym.

• Na przestrzeni lat nie widać, aby zachowania kobiet z różnym poziomemwykształcenia zbliżały się do siebie. Luka pomiędzy tymi grupami kobietutrzymuje się na stałym poziomie. Kobiety z wykształceniem wyższym mająśrednio o ponad 1,2 dziecka mniej niż kobiety z wykształceniempodstawowym, co faktycznie można tłumaczyć mniejszym kosztemalternatywnym posiadania dziecka.

Rozkład kobiet według liczby urodzonych dzieci w wybran ych 5-letnich kohortach urodzeniowych

• Wyniki nie potwierdziły powszechnej opinii, iż dłuższe pozostawanie wprocesie edukacji wpływa na spadek płodności kobiet.

• Podział na kolejne 5-letnie kohorty urodzeniowe odzwierciedla postępującezmiany w preferowanej i posiadanej liczbie potomstwa. Porównujączachowanie kobiet urodzonych w latach 1951–1955 z zachowaniem kobieturodzonych 10 lat później, można stwierdzić, że różnice nie są znaczące.

• Wśród kobiet urodzonych w latach 1961–1965 posiadających wykształceniepodstawowe nieznacznie więcej jest kobiet, które urodziły 3 i więcej dzieci.

• W przypadku kobiet urodzonych w latach 1971–1975 widać efektniezakończonego jeszcze procesu prokreacji oraz odkładania urodzeńprzez kobiety z wyższym wykształceniem. Kobiety z wykształceniempodstawowym i zasadniczym zawodowym już posiadały dzieci, zaledwie15% z nich jeszcze nie miało żadnego dziecka (dla porównania wśródkobiet, które zakończyły prokreację, odsetek ten wynosił ok. 7–8%),natomiast kobiety z wykształceniem wyższym nie posiadały dziecka wprawie 43% przypadków (dla porównania odsetek ten wśród kobiet, którezakończyły proces prokreacji, wynosił poniżej 15%).

Proces pierwszych urodze ń

Proces pierwszych urodze ń

• Kohortowy współczynnik dzietności dla pierwszych urodzeń nie wskazujena znaczący spadek urodzeń pierwszych przypadających na kobietę.

• Wartość współczynnika różni się w zależności od poziomu wykształcenia.Najniższa wartość tego współczynnika jest obserwowana dla kobiet zwyższym wykształceniem. Dla wszystkich kohort urodzeniowych poziomtego współczynnika jest najniższy dla kobiet z wykształceniem wyższym, aróżnice pomiędzy kobietami z pozostałymi poziomami wykształcenia nie sąznaczne.

• Tylko dla kobiet z wyższym wykształceniem współczynnik ten utrzymuje sięna poziomie poniżej 0,9 (z wyjątkiem kobiet urodzonych w 1961 r.). Dlapozostałych kobiet współczynnik dzietności dla pierwszych urodzeń osiągawartość powyżej 0,9.

Proces pierwszych urodze ń – średni wiek kobiety przy urodzeniu dziecka

• Typową statystyką charakteryzującą proces urodzeń jest średni wiek przy urodzeniudziecka. Znaczne przesunięcia w średnim wieku wskazują na postępujący procesodkładania urodzeń w czasie. Uwzględniając tylko kobiety urodzone w latach 1951–1963, czyli kobiety, które ukończyły proces prokreacji (lub są w jego końcowej fazie),średni wiek przy urodzeniu pierwszego dziecka nie wskazuje na proces odkładania wczasie pierwszych urodzeń.

• Miary przekrojowe będące odzwierciedleniem i przybliżeniem faktycznych procesówkohortowych (zrealizowanych) wskazują na proces odkładania w czasie, zwłaszczapierwszych urodzeń. Efekt ten jednak nie jest widoczny dla miar kohortowych. Średniwiek przy urodzeniu pierwszego dziecka wynosi 26–27 lat dla kobiet z wyższymwykształceniem, 22–23 lata dla kobiet z wykształceniem podstawowym izawodowym, natomiast ok. 24 lat dla kobiet z wykształceniem średnim.

• Interpretacja tej miary dla kobiet urodzonych po 1963 r. będzie możliwa dopiero pozakończeniu przez te kobiety procesu prokreacji. Wartości prezentowane dla tychkohort są zaniżone, ponieważ zrealizowane zostały tylko wcześniejsze urodzeniapierwsze, natomiast urodzenia w późniejszym wieku jeszcze nie miały możliwościrealizacji, nie były jeszcze widoczne na moment badania.

Proces drugich urodze ń

• Dla drugich urodzeń różnice między kobietami z wykształceniempodstawowym i zasadniczym zawodowym zmniejszają się jeszcze bardziej,natomiast różnicuje się zachowanie kobiet z wykształceniem średnim.

• Poziom kohortowego współczynnika dzietności dla urodzeń drugich dlakobiet z wykształceniem wyższym jest najniższy i oscyluje wokół poziomu0,6. Dla kobiet z wykształceniem średnim poziom tego współczynnikawynosi niewiele ponad 0,7 z nieznacznym wzrostem dla kohort 1957–1963.Z niewielkimi wahnięciami poziom współczynnika dzietności dla drugichurodzeń utrzymuje się powyżej 0,8 dla kobiet z wykształceniempodstawowym i zasadniczym zawodowym

Proces drugich urodze ń

Proces drugich urodze ń – średni wiek kobiety przy urodzeniu dziecka

• Najwyższy średni wiek przy urodzeniu drugiego dziecka charakteryzuje kobiety zwykształceniem wyższym. Średni wiek dla tej grupy kobiet wynosi prawie 30 lat. Dlakobiet z wykształceniem średnim wiek ten jest niższy o ok. 2 lata.

• Najmniejsze różnice w średnim wieku występują między kobietami z wykształceniempodstawowym i zasadniczym zawodowym. Średni wiek przy urodzeniu drugiegodziecka wynosi ok. 25 lat. Różnice pomiędzy średnim wiekiem dla kobiet zwykształceniem wyższym i podstawowym wynoszą do 5 lat i utrzymują się napodobnym poziomie dla wszystkich kohort urodzeniowych.

• Podobnie jak w przypadku pierwszych urodzeń, dla procesu drugich urodzeń widaćwyraźne różnice w zachowaniu kobiet z różnym poziomem wykształcenia. Wodróżnieniu jednak od zachowań kobiet w przypadku pierwszych urodzeń, dladrugich urodzeń pogłębiają się różnice w zachowaniu kobiet z wykształceniemśrednim. O ile dla pierwszych urodzeń zachowanie tych kobiet było zbliżone do grupykobiet z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym, o tyle dla drugichurodzeń jest to model pośredni między grupą kobiet z wykształceniem podstawowymi zawodowym a grupą kobiet z wykształceniem wyższym.

Proces trzecich urodze ń

Proces trzecich urodze ń

• Kohortowy współczynnik dzietności dla trzecich urodzeń tylko dla kobiet zwykształceniem podstawowym osiąga wartość 0,5. Co druga kobieta w tejgrupie ma trzecie dziecko lub więcej dzieci.

• Na kobiety z wykształceniem zasadniczym zawodowym przypada 0,4trzecich urodzeń, natomiast na kobiety z wykształceniem średnim 0,2–0,3dziecka.

• Najniższy poziom współczynnika dla trzecich urodzeń obserwowany jest dlakobiet z wykształceniem wyższym i wynosi zaledwie ok. 0,15. Tylko co 8–10kobieta z wykształceniem wyższym ma trójkę lub więcej dzieci.

Proces trzecich urodze ń – średni wiek kobiety przy urodzeniu dziecka

• Średnia wieku kobiety przy urodzeniu trzeciego dziecka osiąga wartość ok.33 lat dla kobiet z wykształceniem wyższym, a 27–28 dla kobiet zwykształceniem podstawowym.

• Na trzecie dziecko kobiety z wykształceniem wyższym decydują siętrzykrotnie rzadziej niż kobiety z wykształceniem podstawowym. Kobiety zwykształceniem podstawowym decydują się na trzecie dziecko wcześniejniż kobiety z wykształceniem wyższym.

Wnioski

• Dla urodzeń wszystkich kolejności obserwuje się podobne tendencje i różnice. Imwyższy poziom wykształcenia, tym niższy współczynnik dzietności. Im niższy poziomwykształcenia, tym wcześniej kobiety decydują się na posiadanie pierwszego ikolejnego dziecka.

• Można jednak zaobserwować pewne zaburzenia w obserwowanych ogólnietendencjach. Zachowanie kobiet dla drugich urodzeń jest zbliżone dla kobiet zwykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym, natomiast intensywnośćpierwszych urodzeń jest zbliżona dla wszystkich trzech poziomów wykształcenia:podstawowego, zasadniczego zawodowego i średniego. Wyjątek stanowią kobiety zwykształceniem wyższym.

• Analizy kohortowe stanowią rzetelne źródło wiedzy o faktycznej zrealizowanejpłodności kobiet. Dużą przewagą tego typu analiz nad analizami typu przekrojowegojest posiadanie wiedzy na temat procesu płodności faktycznie zrealizowanej przezkobietę, czyli informacji o czasie wystąpienia zdarzeń i ich intensywności, podczasgdy w analizach przekrojowych te informacje muszą być oszacowane – zawszebędzie to pewnym przybliżeniem, bez pełnej wiedzy o stanie faktycznym.