PDF wygenerowany przy uyciu narzdzi open source mwlib. Zobacz http://code.pediapress.com/ aby uzyska wicej informacji.PDF generated at: Mon, 17 Jan 2011 01:06:26 UTC

Sumer, Sumerowie iMitologia Sumeryjska

TreArtykuyI 1

Sumer 1Sumerowie 6

II 8Mitologia sumeryjska 8Anu 10Enlil 11Enki 12Nanna (bg) 13Anat 14Dumuzi (bg) 14Isztar 16Anunnaki 18

III 19Potop 19

Przypisyrda i autorzy artykuu 38rda, licencje i autorzy grafik 39

Licencje artykuuLicencja 40

1I

SumerSumer (Szumer, Sumeria; sum. Ki-en-gir, hebr. Szinar [1] [2] - por. Gen 10:10) staroytna kraina leca wpoudniowej czci Mezopotamii (dzisiaj poudniowy Irak). Zamieszkiwali j Sumerowie. Sumerowie stworzyliwysoko rozwinit cywilizacj, uznawan za kolebk kultur Bliskiego Wschodu i Europy. Wybudowali na terenieMezopotamii szereg miast, z ktrych najwiksze to: Eridu, Ur, Lagasz, Umma, Uruk, Kisz, Sippar.Sumerowie prowadzili osiady tryb ycia. Trudnili si gwnie hodowl, rolnictwem i rzemiosem. Nie utworzylijednak scentralizowanego pastwa, a jedynie system miast-pastw. Kade miasto-pastwo posiadao swojego krla,zarazem najwyszego kapana, w ktrego rkach spoczywaa wadza religijna, administracyjna, jak rwniemilitarna.

Historia SumeruPochodzenie Sumerw stanowi dla nauki zagadk. Jedynie nieliczne dane umoliwiaj wnioskowanie w tej kwestii.Wedle poda sumeryjskich twrcy cywilizacji mezopotamskiej przybyli drog morsk do poudniowegoMidzyrzecza i osiedlili si nad Zatok Persk. Moliwe, e przybyli tu z gr Zagros. Cz jzykoznawcw skaniasi nawet widzie kolebk Sumerw w Tybecie, Azji Poudniowo-Wschodniej lub nawet na Malajach, udowadniajcrzekome pokrewiestwo jzyka Sumerw z jzykami ludw dzi zamieszkujcych te obszary. Jzyk Sumerw niewykazuje jednak tak naprawd adnych podobiestw z innymi jzykami. Jego geneza (podobnie jak caego ludu)jest cakowicie nieznana. Mimo tych niewiadomych mona jednak postawi tez, i twrcami kultury Ubajd, Uruk ipierwszymi mieszkacami dolnego biegu Tygrysu i Eufratu byli przynajmniej po czci Sumerowie. Ostatnio corazbardziej doszukuje si korzeni Sumerw z powstaniem kultury Indusu. Istniej rwnie teorie powizane zwierzeniami sumeryjskimi, jakoby twrcami kultury Sumeru jak i caej ludzkoci byy istoty pozaziemskie.Oprcz antropologii Sumerw nieznana jest rwnie ich infiltracja z pierwotnymi Semitami. Najprawdopodobniejprzybysze pokojowo zasymilowali si z gospodarzami, a dziki znacznie wyszemu stopniowi kultury, atwoosignli przewag w dolnej Mezopotamii (zwanej przez Semitw Sumerem).

Okres Uruk (4300-3100 p.n.e.)Sumerowie pojawiaj si w poudniowej Mezopotamii i rozpoczynaj budow kanaw oraz osuszanie rozlewisk wdelcie Tygrysu i Eufratu. Powstaj pierwsze miasta, z ktrych najwikszym byo Uruk, majce okoo 10 tysicymieszkacw. Okoo 3400 roku p.n.e. pojawio si pismo obrazkowe, a pod koniec IV tysiclecia p.n.e. brz. Wpocztkowo zdominowanych przez rolnikw miastach pojawiao si coraz wicej rzemielnikw. Rozwija sihandel.

Okres Demdet Nasr (3100-2900 p.n.e.)Okres ten jest w prostej linii kontynuacj poprzedniego, a jego wyodrbnienie jest czysto arbitralne, oparte naniewielkich rnicach w stylu i jakoci, m.in. w rozplanowaniu wity, dekoracjach cian; jedynie w rzebie monazauway wiksze rnice w stosunku do okresu Uruk, gwnie w zakresie jej wikszego rozwoju. Szerzej na tentemat w artykule Demdet Nasr.Sumerowie stworzyli pierwsze w wiecie formy pastwowoci. Kade ich miasto byo oddzielnym, niezalenympastwem. Kade miao wasnego wadc. Spoeczestwo ich miao hierarchi i podzia rl. Jedni uprawiali ziemi,

Sumer 2

czy budowali; inni rzdzili. Sumerowie zbudowali sztuczne kanay, ktre nawadniay suche tereny. Teraz rolnicymogli uprawia ziemi tam, gdzie kiedy nie byo to moliwe.Sumerowie znali pismo. Pisali na glinianych tabliczkach o powierzchni najczciej 25 centymetrw kwadratowych.Znaki wyciskali w glinie za pomoc rylca. Pismo Sumerw byo obrazkowe, to znaczy kady znak by ideogramem oznacza cay wyraz. Pisane wwczas teksty miay przede wszystkim charakter praktyczny. Spisywano ywyinwentarz i narzdzia rolne, pisemnie ustalano podzia produktw rolnych i wytworw rzemiosa. Zapisywanoliczby: kreski oznaczay jednoci, a koa dziesitki. Pisano rwnie listy. List dostarcza posaniec i odczytywa go,adresatowi. Zdarzao si, e na jednej tabliczce pisano kilka listw do rnych osb. List zaczyna si sowami:"Mw do tego a tego: oto co rzecze ten a ten."Religia Sumerw bya politeistyczna. Bogw widzieli w siach przyrody, czyli upersonifikowali je. Wierzyli, ebogowie tworz arystokracj Wszechwiata, a ludzie s niewolnikami pracujcymi dla nich.Sumerowie nieustannie byli nkani najazdami nomadw z zachodniej pustyni. Mniej wicej w tym okresie, napnoc od Sumeru nad Tygrysem osiady plemiona koczownicze mwice w jzyku semickim. Wybudowali miastoAszur, dajc pocztek pastwu asyryjskiemu. Jednak sabsza Asyria pozostawaa pod wpywem Sumeru. J. Laessoe "Ludy Asyrii", Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocaw 1972

Okres wczesnodynastyczny (ok. 2900-2350 p.n.e.)Okres wczesnodynastyczny w historii Sumeru podzieli moemy waciwie na trzy czci. O ile o pierwszym idrugim wiemy niewiele, to trzecia cz tego okresu jest nam znana cakiem dobrze dziki licznym inskrypcjomkrlewskim.Opis historii tego okresu moemy zacz waciwie od pierwszego, historycznie potwierdzonego wadcy jakim byEnmebaragesi (ok. 2700 r. p.n.e.), wadca Kisz. Powszechnie uznaje si go zaoycielem I Dynastii z Kisz.Wszystkie dostpne rda potwierdzaj dominujc rol Kisz w wiecie Sumeryjskim w III tysicleciu przedChrystusem. Warto wspomnie i pochodzi on z pierwszego, sabo znanego nam okresu. Enmebaragesi kontrolowaNippur, ktre byo powszechnie uwaane za stolic wszystkich Sumerw ze wzgldu na liczne obiekty religijneznajdujce si w tym miecie takie jak witynia gwnego boga Sumerw Enlila. Ten kto kontrolowa Kisz,kontrolowa cay Sumer. Enme-baragesi toczy zwyciskie wojny z Elamem, jednak nie wiemy (z powodu niewieluinskrypcji) czy si tylko broni, czy wystpowa w roli agresora.Drugim gwnym orodkiem politycznym wczesnego Sumeru byo miasto Uruk. Rzdzia wtedy tam I Dynastia zUruk a zdecydowanie jej najwspanialszym przedstawicielem by niejaki Gilgamesz. By to wadca ktry prowadziliczne wojny z wspomnianym wyej miastem Kisz. Pokona syna Enmebaragesi o imieniu Agga. Jednoczenieprzej kontrol nad Nippur przez co Uruk uroso w randze politycznej. Jednoczenie pokonanie Kisz spowodowaozatrzymanie ekspansji tego miasta. Mimo tego zwycistwa nie moemy mwi o jakiejkolwiek stabilizacjipolitycznej w tym okresie. Historycy argumentuj ten fakt tym, i wikszo pastw-miast budowao w tym czasiepotne mury obronne. wiadczyo to o zagroeniu ze strony ssiadw lub barbarzyskich (cho w tym okresie nieznano jeszcze takiego sowa) ludach pnocy.W tym momencie koczy si sabo znajoma nam historia I i II czci okresu wczesnodynastycznego. Histori tegookresu warto zacz od miasta Lagasz, ktre doszo do swej potgi dziki dynastii Ur-Nansze. Naley doda tutaj, iLagasz waciwie przez cay czas swego istnienia toczyo liczne boje z miastem Umma. Tematem sporw byyzapewne yzne gleby przygraniczne. Wprawdzie nie pierwszym ale najwybitniejszym przedstawicielem dynastiiUr-Nansze by niejaki Eanatum (ok. 2450 r. p.n.e.). Nie tylko rozgromi on Umm, ale podporzdkowa sobiewikszo terenw Sumeru nie wyczajc Nippur i samego Kisz. Jego wojska dotar nawet pod Marii.Z niewiadomych przyczyn (prawdopodobnie z powodu mierci wadcy) imperium Eanatuma rozpado si a rol hegemona sumeryjskiego przej przedstawiciel I dynastii z Ur Mesannepadda. Niestety jednak, ale ju w tym okresie moemy mwi o osabieniu kadej wadzy, za spraw umacniania si semickich ludw Akadw.

Sumer 3

Prawdopodobnie fala najazdw tego ludu wstrzsna tamtejszymi strukturami pastwowymi. To oczywiste ibezporednie zagroenie zmusio wadcw poszczeglnych miast do zawarcia sojuszw. Zrobili to po raz pierwszy(w historii wiata) krlowie Entemena z Lagasz oraz Lugal-kinisze-dudu z Ur. Nie by to jednak zwyky sojuszmilitarny. Porozumienie to dzielio strefy wpyww oraz potwierdzao wzajemn pomoc wobec kadego agresorazewntrznego.Okoo 2370 r. p.n.e. hegemona Sumeru przej Ummyjski wadca Lugalzagesi (ok. 2375-2350 r. p.n.e.), ktry zawszelk cen chcia pokona odwiecznego wroga jakim by Lagasz rzdzone przez Urukagin. Mia jednak rwnieinny cel, znacznie ambitniejszy. Chcia zjednoczy wszystkie miasta Sumeru (pod wodz Ummy) by przeciwstawisi nowemu wrogowi jakim byli Akadowie. Niestety dozna katastrofalnej klski i ugi si pod naporem wojskAkadysjkich Sargona. Zwycistwo Sargona Akadyjskiego (2350-2210 r. p.n.e.) byo cakowite. Lugalzagesiskoczy w pohabieniu, uwizany do bram wityni Enlila w Nippur. Zdobyte zostay Uruk, Ur, Lagasz, Umma aich mury zniszczone. Inne miasta zapewne podday si bez walki. Stolic przeniesiono do nowo utworzonego miastaAkad, a Sumer od tego momentu sta si Sumero-Akadem. W ten sposb zakoczy si okres wczesnodynastyczny arozpocz okres staroakadyjski.

Okres staroakadyjski i gutejski (2350-2120 p.n.e.)

Okres staroakadyjski (2350-2210 p.n.e.)

Sargon po podbiciu Sumeru stworzy wielkie imperium, ktre rozcigao si od Zatoki Perskiej po pnocnMezopotami. Mimo do rozpowszechnionej propagandzie, ktra ukazywaa go jako wielkiego, sprawiedliwego imiujcego pokj wadc, podbite tereny sumeryjskie tylko czekay na zrzucenie jarzma tyrana. Po jego mierciwadz przejli dwaj synowie Sargona Akadyjskiego o imionach Rimusza i Manisztusu. Jednak ich panowanie tylkokompromitowao pierwszego krla Sumero Akadu. Stracili wikszo dziedzictwa ojca za spraw licznych buntwmiast sumeryjskich. Najpierw Rimusza utraci liczne tereny pnocne imperium, a po wstpieniu na tron jego brata,czyli Man-isztusu, odczy si rwnie podbity za Sargona Elam.Odrodzenia imperium dokona wnuk Sargona Akadyjskiego o imieniu Naram-Sin (2270-2235 r. p.n.e.). Jegopanowaniu przypisywany jest wielki bunt, ktry wybuch w poudniowym Sumerze. Zbuntoway si prawiewszystkie miasta pod przywdztwem krla Uruk, jakim by w tym okresie Mamor-girida oraz krla Kisz noszcyimi Iphur-Kisz. Walki trway kilka lat, ale bunt stumiono. Naram-sin nie tylko ponownie podporzdkowa sobietereny buntownicze, ale zdoby rwnie wany rejon jakim by Chabur.Ju za panowania Naram-sina powanym zagroeniem stay si ludy Gutejczykw i Lulubejw z gr Zagros, ktrepustoszyy pnocne tereny Sumero-Akadu. Mimo wielu zwycistw wielkiego wadcy, liczne bitwy zostaynierozstrzygnite i byy to pierwsze przejawy schyku pastwa. Wadz po Naram-sinie przej Szar-kali-szarri,ktry utrzyma tereny imperium tylko na pocztku swego panowania. Atakowany ze wszystkich stron przezElamitw, koczownicze plemiona Amorytw oraz ludy Zagrosu, Gutejczykw i Lulubajw uleg potdze wroga akraj pogry si w ruinie na blisko 100 lat. Miao to miejsce w roku 2210 p.n.e.

Okres gutejski (2210-2120 p.n.e.)

Okres gutejski to prawdziwe ciemne wieki w historii Sumero-Akadu. Wadz objli gwnie Gutejczycy i Lulubajowie, zachowujc typowo koczowniczy, lub pkoczowniczy tryb ycia. Zadowalali si gwnie daninami oraz upami ktre zdobywali podczas regularnych najazdw na miasta byego Sumero-Akadu. Sumeryjska Lista Krlw wspomina o 21 krlach barbarzyskich. Najszybciej odrodzio si miasto Lagasz, dziki swemu trudno dostpnemu pooeniu. Prawdopodobnie nigdy nie zaznao obecnoci Gutejczykw na swym terytorium. W poowie XXII w. p.n.e. do wadzy dosza tam lokalna II dynastia ktrej najwspanialszym przedstawicielem by niejaki Gudea (2144-2124 r. p.n.e.). Uzna on zwierzchnictwo Gutejczykw i za ich zgod zjednoczy poudniowy Sumer w tym Uruk, Ur, Eridu, Lars i Zabalam. Doprowadzi do rozkwitu gospodarczego podlegych mu terytoriw. Jego panowanie byo pierwszym przejawem "renesansu sumeryjskiego". Jednak to nie on ostatecznie wypdzi wrogie

Sumer 4

ludy. Zrobi to Utuhengal, krl uniezalenionego Uruk, zaoyciel i jedyny przedstawiciel IV dynastii. Zebra wielkarmi i stopniowo wypdza barbarzycw z Sumero-Akadu a do ostatecznego zwycistwa.

Okres neosumeryjski (2120-2005 p.n.e.)W roku 2113 p.n.e. wadca z Uruk zosta obalony przez swojego gubernatora z Ur, niejakiego Urnammu, ktrynastpnie, gwnie drog dyplomatyczn, podporzdkowa sobie cay Sumero-Akad. Oficjalnym bogiem pastwasta si bg ksiyca Suena. Odbudowano struktury administracyjne oraz system irygacyjny i prawo. Posta tegokrla musiaa by bardzo istotna w czasach gutejskich, gdy dopiero w jego czasach sporzdzono pierwsz wersjSumeryjskiej listy krlw jako programowego tekstu ideologicznego. Nie wiele wiemy o podbojach Ur-Nammu.Jednak pewne jest, e pokona Utuhengala oraz gwnego rywala, jakim by Nam-hani z Lagasz. Podporzdkowasobie cay Sumero-Akad oraz przej wpywy i kontakty handlowe po nastpcach Gudei. Jednak prawdziwymtwrc potgi III dynastii z Ur by Szulgi (2095-2048 r. p.n.e.). Podbi on ca Mezopotami oraz Elam. Dotarnawet do Zatoki Perskiej. Doprowadzi do perfekcji system zarzdzania prowincjami i ziemi. Rdzeniem pastwaby Sumer-Akad, a na terenach prowincji rzdzili namiestnicy (ensi) w imieniu krla. Armi dowodzili dostojnicywojskowi (szagina). Za panowania Ur-Nammu pastwo uroso do roli wielkiego imperium, jednak ju jego nastpcyborykali si z wielkimi problemami, takimi jak rozwizo i kosztowno systemu administracyjnego. Do tegoogromnym problemem stao si utrzymanie odlegych prowincji, w ktrych lokalni namiestnicy uzurpowali sobiewadz starajc si odczy od rdzenia pastwa. Prawdziwym problemem jednak byy koczownicze ludyAmorytw, Hurytw i Elamitw regularnie atakujcych prowincje imperium. Katastrofalne apogeum osignito zapanowania Ibbisina (2029-2005 r. p.n.e.). Ju na pocztku jego rzdw amoryccy najedcy przerwali gwny pasumocnie zwany "murem przeciw Amorytom" wdzierajc si do samego Sumero-Akadu. Chciano utrzyma wadznadajc najedcom liczne tytuy z namiestnikami prowincji wcznie. Niestety nic to nie dao i barbarzyskie ludyspustoszyy wikszo miast imperium. Ostatni krl sumeryjski zosta prawdopodobnie uprowadzony, a wraz z nimw bezpowrotn przeszo odesza caa epoka w dziejach Mezopotamii. Skoczy si czas Sumerw.Wydaje si jednak, e nawet ju w tamtych czasach zdawano sobie spraw z dokonujcego si przeomu. wiadczyo tym spisany nieco pniej "Lament nad upadkiem Ur". Przemiany polityczne nie spowodoway upadkukulturalnego oraz ekonomicznego. Amoryci, w odrnieniu od barbarzycw z okresu gutejskiego, szybkozasymilowali si z ludnoci podbitego imperium. Przejli ich jzyk, pismo a wymieszawszy kultur sumeryjsk zeswoj przyczynili si do jej rozkwitu.

Okres starobabiloski (2005-1595 p.n.e.)Po upadku Ur nastpi okres ostrej rywalizacji midzy pozostaymi miastami. W tym czasie w wielu sumeryjskichmiastach dominowali Semici (np. Amoryci), a jzyk sumeryjski powoli stawa si jzykiem martwym i w roku 1800p.n.e. by uywany ju tylko w literaturze i administracji.Pocztkowo najsilniejszym miastem byo sumeryjskie Isin, ktre opanowao Akad, a w roku 1931 p.n.e. wypdzioElamitw z Ur. Jednak pod koniec XX w. p.n.e. na czoo wysuno si miasto Larsa i na przeomie XIX i XVIII w.p.n.e. ostatecznie podbio Isin. W roku 1763 p.n.e. potga Larsy zostaa zniszczona przez Hammurabiego amoryckiego wadc akadyjskiego Babilonu. Dwadziecia jeden lat pniej w Larsie wybucha rebelia przeciwkowadzy Babilonu. Po piciu latach walk mieszkacy Sumeru ulegli synowi Hammurabiego, Samsuilunowi.Na tym w zasadzie koczy si historia Sumerw. W roku 1595 p.n.e. Babilon zosta zupiony przez Hetytw, alemiasta sumeryjskie ju si nie podniosy, a sami Sumerowie roztopili wrd ludw semickich.Za potomkw Sumerw uznaj si Mad'an (tzw. Arabowie z bagien), ktrzy wci zamieszkuj mokrada w delcieEufratu i Tygrysu.

Sumer 5

Gospodarka i przemiany spoeczneW drugiej poowie IV tysiclecia nastpiy na Bliskim Wschodzie istotne przemiany w yciu ludzi, majcedoprowadzi do powstania cywilizacji miejskiej. Wielu badaczy opierajc si na wynikach badapaleoklimatologicznych postuluje zmian klimatu z wilgotnego na bardziej suchy w omawianym okresie, cospowodowao ruchy ludnoci i jej grupowanie si w osiedlach. Cho ten czynnik na pewno mia due znaczenie, tojednak wydaje si, e nie byo ono decydujce.Silniejszym czynnikiem mg by autorytet religijnych sanktuariw istniejcych w tym okresie. Staway si oneorodkami wyspecjalizowanego rzemiosa, a rolnicy potrzebowali przecie narzdzi pracy i ceramiki, ktrych niemogli wytworzy wasnym sumptem. Wielu rolnikw musiao zamieszkiwa w ssiedztwie wity i oddawa jejswe plony w zamian za narzdzia pracy wytwarzane przez witynnych rzemielnikw. Z czasem kapani przejlikontrol nad gospodark i irygacj, co zapewne zwikszyo wydajno rolnictwa. Ziemi poczto uwaa zawasno bstw. Kontrola nad wsplnym wysikiem spoecznoci w dziedzinie irygacji miaa tu kluczowe znaczenie,poniewa ta wana dziedzina gwarantowaa kapanom kontrol nad ludmi i zasobami ywnoci.Dolny odcinek Niziny Mezopotamskiej to region gorcy i parny, o kontynentalnym klimacie, obfitujcy w bagna imokrada. Tylko dziki wytonej pracy ludzi nad nawadnianiem za pomoc systemu irygacyjnego tutejsze ziemiemog da bardzo wysokie plony. Tygrys i Eufrat wylewaj na przeomie kwietnia i maja, tu przed upalnym latem.Wylewy te s gwatowne, albowiem zasilaj je topniejce niegi w grach Armenii. W szybkim czasie objtowody w rzekach wzrasta omiokrotnie zalewajc niemal zupenie paski teren. Wylew nanosi ogromn ilo muuskadajcego si w wikszoci z gliny i wapna. Dziki caorocznemu nawodnieniu wod kierowano na pola, gdzieywia roliny, a mu uynia gleb. Niestety, kanay bardzo szybko si zamulay, a parujca woda pozostawiaa napolach sl, ktra szybko uniemoliwiaa uprawy.Kada spoeczno miaa odrbny system kanaw, tam i zbiornikw zapasowych, co prowadzio do utrwalenia sipodziaw politycznych (system irygacji sprzyja tworzeniu si odrbnych miast-pastw). Taki system irygacyjnyby dzieem caej spoecznoci kierowanej przez przedsibiorcze i ambitne jednostki kierujce caymprzedsiwziciem, czyli przez wadcw kapanw nadzorujcych jednoczenie kult i gospodark oraz administracj.Podporzdkowali sobie oni mieszkacw wiosek i pierwszych miast. Z czasem kopanie kanaw zaczo bypostrzegane jako wity religijny obowizek kapanw-krlw (en), tak samo jak odbudowa wity. Wadcypoczli si uwaa za namiestnikw bstw, rzdzcych w ich imieniu (w rozumieniu Sumerw kademiasto-pastwo byo domen odpowiedniego boga zamieszkujcego miejsk wityni). Odtd kady wadca stawasi namiestnikiem boskim, a wszelkie nieposuszestwo wobec niego stanowio zbrodni i witokradztwo. Krlowizyskali naczeln rol w spoeczestwie. Powsta w ten sposb specyficzny ustrj pastw staroytnego Wschodu.Przemiany te miay miejsce w pnym okresie Uruk. Wtedy to wskutek zmiany biegu rzek osadnictwoskoncentrowao si nad dolnym Eufratem i Tygrysem, blisko ujcia do Zatoki Perskiej. Osiedla w tym rejonieznacznie powikszyy sw powierzchni. wiadectwem due roli irygacji jest wyrane usytuowanie osad wzdugwnych kanaw i rzek. Powstaa wyrana hierarchia osad, z dominujcymi osiedlami, ktre ju wkrtce stan simiastami.

Sumer 6

Przypisy[1] K. van der Toorn, P. W. van der Horst (Jan 1990). "Nimrod before and after the Bible". The Harvard Theological Review 83 (1).[2] Zdaniem niektrych biblistw nazwa Szinar odnosi si nie do Sumeru, lecz do caej Mezopotamii lub Babilonii (czyli terenw Sumeru i

Akadu). Porwnaj: Wojna "Krlw ze Wschodu" z picioma krlami Pentapolis. Uprowadzenie Lota do niewoli. W: Alfred Tschirschnitz:Dzieje ludw biblijnych. Cz. VII: Dzieje staroytnego Izraela. Warszawa: M. Sadren i S-ka, 1994, s. 179. ISBN 83-86340-00-3.

Zobacz te bala en ensi gun mada historia staroytna mitologia sumeryjska piecz cylindryczna pismo klinowe sztuka sumeryjska i akadyjska

SumerowieSumerowie (sumeryjskie Sag-gi-ga co oznacza ciemnogowi) lud nieznanego pochodzenia, posugujcy sijzykiem sumeryjskim, ktry pod koniec IV tysiclecia p.n.e. stworzy wysoko rozwinit cywilizacj w dolnejMezopotamii (Sumer). Istnieje wiele hipotez dotyczcych lokalizacji kolebki Sumerw oraz chronologii zasiedleniaprzez nich poudniowej Mezopotamii. Prawdopodobnie nastpio to w okresie Uruk lub nawet ju w okresie Ubajd.Nie prowadzili jednolitej chronologii. Za punkty odniesienia suyy im wane wydarzenia: wstpienie na tron krla (np. "w pitym roku panowania Hammurabiego, syna Sin-muballita, Babilon zaj miasto

Ur i Uruk"). wane wydarzenie (trzy lata po lubie krla zawarto sojusz). kadencja eponimosa by to wany urzdnik pastwowy jak konsul rzymski, czy archont w AtenachZestawienie dat z Mezopotamii i Europy umoliwi nam Klaudiusz Ptolemeusz, yjcy w II w. n.e. w Aleksandrii.W swym dziele o yciu Aleksandra Wielkiego zamieci tablice porwnujce wydarzenia w Grecji i na BliskimWschodzie.Sumerowie stworzyli kultur, ktra najsilniej oddziaywaa na terytorium caego dzisiejszego Iraku, pnocnej Syrii,poudniowo-wschodniej Turcji i poudniowo-zachodniego Iranu.Prowadzili oni osiady tryb ycia, zajmujc si upraw ziemi, hodowl byda, rybowstwem, handlem i rzemiosem.Zorganizowani byli w strukturach rodowych i plemiennych. Utworzyli pierwsze miasta-pastwa ju w ok.3000r.p.n.e., rda mwi o dwunastu sumeryjskich miastach: Eridu, Uruk i Ur, Akszak, Adab, Larsa, Umma,Sippar, Lagasz, Nippur, Szurupak, Kisz. Miasta byy orodkami niezalenymi, toczcymi midzy sob czste wojny.Zamieszkiwali w nich gwnie rolnicy, uprawiajcy okoliczne tereny, ale take rzemielnicy, zajmujcy sigarncarstwem, budownictwem, tkactwem, odlewnictwem brzu, oraz kupcy, ktrzy prowadzili wymian towarw zSyri, Palestyn, Egiptem, a nawet drog morsk z mieszkacami doliny Indusu. Centralnym miejscem miasta bykompleks witynny, w ktrym oddawano hod bogu, opiekunowi miasta. Miasta byy rozlege. W Eriduzabudowania wzniesione na 10 hektarach powierzchni zamieszkiwao prawie 2000 ludzi. W najwikszych miastachwielko populacji dochodzia do 50000 mieszkacw.Spoeczestwa miast - pastw sumeryjskich miay struktur klasow, wadz w nich sprawowa krl-kapan, za na dole drabiny spoecznej znajdowali si niewolnicy. Zatrudniano ich gwnie do budowy kanaw nawadniajcych i

Sumerowie 7

regulacji czsto wylewajcych rzek.Wadca pocztkowo nosi trzy tytuy oznaczajcego niezalenego wadc. Z biegiem czasu zmieniy czciowo sweznaczenie. en zarezerwowany dla szanowanego wadcy. Potem uywany przez wadcw Uruk mieszkajcych w wityni. lugal krl. Noszony przez wadcw Kisz mieszkajcych w paacu. ensi ksi.Krl rzdzi z ramienia lokalnego bstwa. Mia dba o pomylno swego ludu. Przejawiao si to w budownictwie,wyprawach wojennych, kasacj dugw itp. Co pewien czas w wityni zbiera si "sd bogw" reprezentowanychprzez kapanw, aby oceni wadc. Nigdy adnego nie potpiono, lecz czyniono aluzje do pewnych spraw, ktrewadca zaniedbywa.Wierzenia Sumerw oparte byy na kulcie si przyrody i bstw astralnych, a wadcy sumeryjskich pastw opierali sina radach astrologwWikipedia:Weryfikowalno i wrbitw, bez ktrych nie podejmowali powaniejszychdecyzji. Panteon Sumerw by bardzo rozlegy, a jego wpywy odcisny si na wierzeniach ludw na terenieMezopotamii przez najblisze tysiclecia. Kade gwne bstwo miao sw gwn wityni w innym miecie. Donajwaniejszych naleeli: Anu bg nieba, wadca wszechwiata, ojciec wszystkich bogw. Uruk; Enlil syn Ana, brat Enkiego, wadca powietrza. Stworzy czowieka, lecz pozostawi go samemu sobie. Nippur; Enki syn Ana, bg podziemnego oceanu, patron magii, mdroci i rzemiosa. Podobnie jak Prometeusz

zaopiekowa si porzuconym czowiekiem. Eridu; Nanna bg ksiyca. Decydowa o yciu i zdrowiu. Ur; Anat bogini wojny. Ma wiele imion, gdy kade miasto chciao mie wasnego boga wojny. Jest znana jako

Nin-Girsu i Ninurta; Dumuzi bg pasterzy i podziemia, m Inany; Inana bogini mioci i walki, okrelana mianem Krlowej Niebios, najwaniejsza bogini sumeryjska. Prbowaa

uwie Gilgamesza, lecz zostaa odtrcona.By moe to wanie Sumerowie wynaleli pismo klinowe zoone ze znakw, odciskanych w mikkiej glinierylcem lub trzcin o trjktnym przekroju. Jednake w obliczu odkry najnowszych zabytkw pisma klinowego wNiniwie i na obszarach Iranu, kwestia wynalezienia tego pisma przez Sumerw zostaa podwaona, ale niewykluczona. Sumerowie zaczli te stosowa matematyk, wprowadzajc midzy innymi: szedziesitny system pomiaru czasu 24 godziny, 60 minut, 60 sekund i 360 stopni w okrgu; system miar i wag: 1 talent = 30 min, 1 mina = 60 szekli; kalendarz ksiycowy.

Zobacz te jzyk sumeryjski mitologia sumeryjska sztuka sumeryjska i akadyjska

8II

Mitologia sumeryjskaMitologia sumeryjska to mitologia z poudniowych terenw Mezopotamii z okresu, kiedy byy pod panowaniemSumerw. Wiele przejy z niej mitologie Akadu, Babilonii i Asyrii.Najstarsze dokumenty pochodz z miasta Uruk, w ktrym znajdowa si kompleks witynny obejmujcyposiadoci ziemskie i dwie wielkie witynie (ziggurat), jedna boga nieba Anu i druga bogini podnoci, mioci iwojny Inanny, uosobienia Wielkiej Matki.Kade z wielkich miast Sumeru stanowio orodek kultu jakiego boga, w Nippur czczono Enlila, w Eridu czczonoEnkiego. Zazwyczaj gwne bstwo nazywano "Panem miasta". Utu by Panem Larsy, Nanna Panem Ur, a NinurtaPanem Lagasz. Pomniejszym bstwom stawiano otarze w wityniach gwnych bogw i niewielkie kapliczki.Kultura Sumeru przeya swj okres wietnoci midzy III a II tysicleciem p.n.e., wtedy powstay pierwszepoematy opowiadajce o bogach, najstarsze z nich s datowane na okoo 2500 p.n.e., pniejsze na okoo 1700 p.n.e.W jednym z najstarszych mitw kosmologicznych stworzycielk ycia jest bogini Nammu (pierwotne wody), ktraprzez partenogenez zrodzia pierwsz par bogw: Niebo (An) i Ziemi (Ki). Oni byli rodzicami boga powietrzaEnlila.Wedug innego mitu, po oddzieleniu nieba i ziemi Enlil sporzdzi motyk i zrobi ni dziur w ziemi, a z tej dziurywyrs jak rolina pierwszy czowiek. Inny mit o tej samej tematyce przypisuje stworzenie pierwszego czowiekaEnkiemu i Inannie. Poniewa bogowie byli zmczeni staraniem o zapewnienie sobie poywienia, Enki wpad napomys ulepienia z gliny czowieka, ktremu daaby ycie Bogini Matka. Tak powstali ludzie i ich zasadniczymobowizkiem jest zapewni poywienie bogom."Gdy krlestwo boe zstpio na ziemi, rozkwito w Eridu" tym tekstem otwiera si najstarsza lista sumeryjskichkrlw, wiadczy to o przekonaniu Sumerw, e wadza zstpia z nieba i przez niebo jest usankcjonowana.Pierwszy krl Alilim panowa 28800 lat, a drugi Alagar 36000 lat, co przypomina dugowieczno Adama i jegopotomkw w Starym Testamencie. Ta dugowieczno wadcw Sumeru koczy si wraz z potopem.Pierwsza triada najwaniejszych bogw obejmowaa: Anu, Enlila i Enki. Druga triada bogw astralnych skadaa siz: Nanny (Ksiyca), Utu (Soca) i Inanny bogini gwiazdy Wenus.Obok ziemi istnia jeszcze raj Dilmun, w ktrym nikt nie chorowa i nie umiera, oraz wiat podziemny Kur, wktrym krlowaa starsza siostra Inanny Ereszkigal.Najwaniejszym witem religijnym Sumeru, byo wito Nowego Roku (a-ki-til), obchodzone przezBabiloczykw (akitu).Po czci mitologia sumeryjska jest znana z eposu o Gilgameszu i poematu kosmogonicznego Enuma Elisz.

Mitologia sumeryjska 9

Panteon bstwDo waniejszych bstw zaliczaj si: Anu (An) bg nieba Abzu (Apsu) ocean sodkich wd Dumuzi (Tammuz) bg wiosny i urodzaju, opiekun pasterzy, kochanek Isztar Enki bg sodkich wd, czczony w Eridu Enlil bg powietrza, ojciec Nanna Ereszkigal bogini mierci i wiata podziemnego, siostra Isztar Inanna bogini mioci i wojny, czczona gwnie w Uruk, utosamiana z babilosko-asyryjsk Isztar Iszkur bg burzy Ki (Uras)- ziemia Nammu bogini pierwotnego morza Nanna (Enzu) bg ksiyca, syn Enlila i Ninlil, ojciec Utu Ningal ona Nanna Ninhursag bogini matka, symbol ycia i podnoci ziemi Ninlil ona Enlila, matka Nanna Nintur opiekunka ciarnych kobiet Tiamat bogini sonego oceanu, matka bogw Utu bg soca, syn Nanna Asag

rda(dla wymienionych bstw) M. Leach Leksykon bstw, wyd Atena, 1992 Pozna, ISBN 83-85414-30-4 K. McLeich Leksykon mitw i legend wiata wyd. Ksika i Wiedza, Warszawa 2001 ISBN 83-05-13168-8

Zobacz te Akitu

Anu 10

Anu

plan okrgu witynnego boga Anu w Uruk

plan podwjnej wityni bogw Anu i Adada w miecie Aszur

Anu (sum. An, akad. Anu, Anum) - wmitologii mezopotamskiej"Bg-Niebo", "ojciec wszystkichbogw", "krl Anunnakw", bgstojcy formalnie na czele panteonusumeryjskiego i babiloskiego,tworzcy wraz ze swym synemEnlilem "Panem Powietrza" i Enkim"Panem Ziemi" wielk trjc bogw.

By pierwsz si sprawcz w dzielestworzenia. Uwaany za potomka bogaUrasza, a pniej z nimidentyfikowany. Jego on bya boginiziemi, rwnie o imieniu Urasz. Wpniejszej tradycji oeniony zosta zbogini Ki. Jako babiloski bg ma zaon bogini Antu.

Jego imi pisano za pomoc znakuklinowego w ksztacie gwiazdy, ktryoznacza zarwno niebo (sum. AN), jaki boga (sum. DINGIR, akad. ilu). Panwszystkich bogw rozsdza ichktnie, a jego wyroki s nieodwoalne;niewiele obchodz go jednak sprawyludzkie. Majestatyczny, szanowany,ale zajmujcy najwysz sfer niebapozostaje zawsze kim dalekim i wgruncie rzeczy dosy niewyranym.

W trzech niebach, umieszczonychjedno nad drugim, zajmuje onnajwysze. W sztuce byprzedstawiany bardzo rzadko, jeli wogle. Jego gwna witynia E-annaznajdowaa si w miecie Uruk. WAszur dzieli witynie E-sza-an (Dom- rodek niebios) z bogiem burzyAdadem. Z kolei Hammurabi odnowi babilosk witynie E-tur-kalam-ma (Dom - obora kraju) powiconarwnie boginiom Isztar I Nanai.

Renesans kultu Anu, mao popularnego w okresie nowobabiloskim, nastpi za panowania perskiego w V wiekuprzed Chrystusem. Okupacyjne wadze perskie traktoway kult Anu jako przeciwwag dla kultu bogini Isztar,gwnej patronki Uruk, ktrej kapani mieli powizania z buntami antyperskimi, jakie wybuchay w pnocnej

Anu 11

Babilonii za panowania Kserksesa. Dziaania wadz perskich spotkay si jednak z pozytywnym odzewemintelektualnych krgw w Uruk, dcych do powrotu do korzeni, dziki czemu kult Anu przetrwa take upadekAchemenidw. Dobudowano wwczas nowy ziggurat (najwikszy w Mezopotamii) do jego wityni Bit Re wUruk. Za panowania Seleucydw Anu zdetronizowa Marduka na czele panteonu w poudniowej Mezopotamii,aczkolwiek nie doszo do podwaenia pozycji Marduka w samym Babilonie. Kult Anu zanik za panowaniapartyjskiej dynastii Arsacydw, kiedy ziggurat w Uruk zamieniono na obiekt militarny."Drog Anu" nazywano poziomy pas horyzontu, rozcigajcy si midzy 30 nad i 30 pod rwnikiem, znajdujcysi midzy "Drog Enlila" a "Drog Enkiego".Imi O'n wystpujce w komiksie Szninkiel to znieksztacona wersja imienia Anu.

EnlilEnlil (sum. - den-lil

2, tum. "Pan Wiatru/Powietrza" ) w mitologii mezopotamskiej bg stojcy (jako

nastpca Anu) faktycznie na czele panteonu sumeryjskiego i babiloskiego; syn Ziemi (Ki) i Nieba (Anu), maonekNinlil, ojciec Nanny, Nergala, Ningirsu, Ninurty i Nisaby; gwnym orodkiem jego kultu bya witynia Ekur wmiecie Nippur; razem z Anu i Enkim tworzy trjc wielkich bogw.Wedug jednego z mitw, Enlil stworzy pierwszego czowieka wykopujc motyk dziur w ziemi, z ktrej czowiekwyrs jak rolina. Inny mit opowiada, jak Enlil rozdziela swych rodzicw: Niebo (Anu) zostaje podniesiony w gr,a Matka Ziemia (Ki) pozostaje przy jego boku.Przyjazny w stosunku do ludzi, jednak potrafi by rwnie okrutny zsyajc na ludzko plagi. Nosi na gowiekoron z rogami, ktra bya symbolem jego siy.

Bibliografia Marek Stpie: Kodeks Hammurabiego. Warszawa: ALFA, 2000, s. 150.

Enki 12

Enki

Bg Enki

Enki w mitologii sumeryjskiej (Ea w mitologiibabiloskiej) bg sodkich wd, bg mdroci,stwrca czowieka, czczony w Eridu. Razem zbogiem nieba Anu i bogiem Enlilem tworzy wielktriad gwnych bstw.

Jego on bya Damgalnuna bogini ziemi,natomiast crka Ninkasi bya bogini piwa.

Wedug sumeryjskiego mitu Enki organizatorwiata Enki pod postaci byka zapeni swoimnasieniem rzek Tygrys i przydzieli pomniejszymbogom ich role oraz powierzy opiek nad Ziemibogu soca Utu.

Ea mia te stworzy mdrca Adap.

Bibliografia

Praca zbiorowa, Mitologie wiata LudyMezopotamii, New Media Concept sp. z o.o.,2007, ss. 38-39, ISBN 978-83-89840-14-1.

Nanna (bg) 13

Nanna (bg)Nanna, Nannar sumeryjski bg Ksiyca. Nazywany te by Suen, Zuen (akad. Sin). Inne imiona: Aszimbabar,Namrasit, Inbu. Jego imi zapisywano rwnie liczb trzydzieci (tyle jest dni w miesicu ksiycowym).By synem Enlila i Ninlil. Jego on zostaa Ningal (Nikkal), z ktr mia dzieci: Utu (Szamasza) i Inann (Isztar).Gwnym miejscem kultu Nanny bya witynia E-hulhul (Dom radoci) w miecie Harran (dzisiejsza Turcja). Innewitynie zlokalizowane byy w Ur, Borsippie, Uruku, Aszur, Babilonie, Agade, Kalchu i Larsie, a take w oazieTema na Pwyspie Arabskim.. W Ur kapanki tego boga byy wybierane spord rodziny krlewskiej,najsynniejsz kapank bya Enheduanna, poetka, crka Sargona Wielkiego. Babiloski krl Nabonid (555-539p.n.e.) dy do wyniesienia boga Sina na gwnego boga panteonu, co spotkao si z oporem kapanw Marduka wBabilonie. Kult tego boga by ywy a do 382, kiedy cesarz Teodozjusz I Wielki rozkaza zburzy wityni wHarranie.Kult Nanny popularny by wrd mezopotamskich kupcw, ktrych karawany chtniej podroway w nocy przyblasku ksiyca ni w palcym wietle soca[1] .Symbol: sierp Ksiyca w pozycji lecej lub barka, ktr podrowa po nocnym niebie.Zwierz: byk lub lew-smok.

Przypisy[1] Z Ur do Kanaanu (http:/ / www. luteranie. pl/ www/ biblioteka/ dbiblia/ st/ tschirschnitz4. htm). W: Alfred Tschirschnitz: Dzieje ludw

biblijnych. Wyd. I. Cz. VII: Dzieje staroytnego Izraela. Warszawa: M. Sadren i S-ka, 1994, s. 170. ISBN 83-86340-00-3.

Bibliografia1. Praca zbiorowa: Mitologie wiata Ludy Mezopotamii. New Media Concept sp. z o.o., 2007, ss. 50-51. ISBN

978-83-86840-14-1. (pol.)

Anat 14

AnatAnat (gr. , fenic. , ugar. ) - Kananejska bogini, siostra i rwnoczenie ukochana Baala, pomimo to czstotytuowana dziewic. W jednym z aspektw swej osobowoci jawi si nam jako zmysowa bogini mioci ipodnoci, w innym - jako budzca groz wojowniczka.Wedug tekstw z Ugarit posiadaa zdolno wprowadzania si w sza bojowy, podczas ktrego w bitwach cinaagowy "jak kosy" i caa zbryzgana krwi zawieszaa sobie odrbane rce pozabijanych wrogw wok pasa a ichgowy na swoich plecach. Z owego szau zabijania nieatwo byo si jej potem wyprowadzi.Pomoc Anat odegraa znaczn rol w zakoczonych sukcesem staraniach Baala, syna Dagona o uzyskaniedominujcej pozycji pord bogw. Dziki jej perswazjom a nawet grobom najwyszy bg El zdecydowa siprzekaza wadz Baalowi, pomijajc przy tym wasne dzieci.Kiedy Baal ponis mier z rki swego wroga - boga Mot, Anat okrutnie rozprawia si z jego zabjc a nastpniedoprowadzia do powstania z martwych swojego ukochanego.W sztuce zwykle przedstawiano j nag, z symbolami podnoci - kwiatami lilii lub wami w rkach, czsto jadcna koniu. W czasie obrzdw ku czci Anat nierzadko skadano w ofierze mae dzieci.

Anat whieroglifach

Kult Anat, podobnie jak kult bogini Astarte rozpowszechni si take w Egipcie od czasw Nowego Pastwa. Jakocrka Re i wojowniczka posiadaa witynie w Tanis - rammesydzkiej stolicy we wschodniej Delcie Nilu.

Dumuzi (bg)Dumuzi, Tammuz, Tamuz w mitologii mezopotamskiej bg-pasterz, maonek bogini Isztar (Inanny), skazanyprzez ni na pobyt w wiecie podziemnym. Czczony te jako bg wegetacji.

OpisDumuzi jako bstwo przyrody, wegetacji i plonw czczono pierwotnie w Babilonie a nastpnie w innych krajachstaroytnej Mezopotamii. Jego symbolem bya mistyczna litera tau, ktra z czasem przeksztacia si w krzy.Tammuz przedstawiany by rwnie z kosami w rkach lub na ramionach. Co roku pod koniec niw schodzi dopodziemi, by mc si ponownie powrci wraz z budzc si do ycia przyrod.Pod koniec niw, z ostatnich kosw, pleciono wachlarze albo koszyki. Miao to by symboliczne schronienie dlaboga przed nastpnymi zbiorami. Pochodne tej tradycji przetrway do dzi wszdzie tam gdzie uprawia si zboa.Stary Testament wspomina o kulcie tego boga w czasach odstpienia Izraela od kultu Jahwe (Ksiga Ezechiela 8:13,14).Tammuz utosamiany jest z egipskim Ozyrysem oraz grecko-rzymskimi Attisem, Adonisem, Bachusem i/lubpersko(irasko)-indyjsko-rzymskim Mitr. Jego siostr bya Belet-seri, a za on przypisuje si mu bogini Isztar(Inann).

Dumuzi (bg) 15

Dumuzi i InannaPewnego dnia Inanna zdecydowaa si zstpi do Kur-nu-gi-a, "Krainy bez powrotu", gdzie wadaa jej mrocznasiostra Ereszkigal. Zawsze dna wadzy bogini zapragna obj swoim panowaniem rwnie to pospne, jaowemiejsce. Ubraa si w swe najlepsze szaty, woya najpikniejsze ozdoby, starannie umalowaa i wyposaona wboskie prawa me wyruszya w drog. Zdajc sobie spraw, e wyprawa do krainy zmarych jest skrajnieniebezpieczna przed odejciem nakazaa swej posance Ninszubur, by ta odprawia aobne obrzdy i prosia bogwEnlila, Nannara i Enki, by nie pozwolili umrze jej pani.Zstpujc do podziemnego wiata Inanna swoim zwyczajem zachowywaa si wadczo i wyniole, lecz wkrtceokazao si, e jest bezsilna wobec praw me Krainy bez powrotu. Przy kadej kolejnej z siedmiu bram wiodcych doKur-nu-gi-a Inanna musiaa odda stranikom jak cz swego odzienia, a wreszcie stana naga przed obliczemEreszkigal i siedmiu sdziw umarych. Na mocy ich decyzji bogini staa si martwym ciaem, ktre powieszono nasupie.Gdy miny trzy dni i trzy noce Ninszubur zacza baga bogw o ratunek, Enlil i Nanna odrzekli jednak, e niemona sprzeciwia si wyrokom podziemnego wiata. W kocu baganiom posanki uleg bg Enki, ktry stworzydwie uskrzydlone, istoty Galaturra i Kurgarra. Przebiegy Enki nakaza swoim tworom, by wkrady si w askiEreszkigal okazujc jej wspczucie w cierpieniu a wwczas ona poprzysignie speni ich yczenie. Wtedy majzada wydania ciaa Inanny. I rzeczywicie, stao si dokadnie wedle jego sw. Galaturra i Kurgarraprzystpiwszy do ciaa Inanny day jej pokarmu ycia i wody ycia, dziki czemu bogini zmartwychwstaa. Jednakegdy Inanna opucia krain mierci, wci bya eskortowana przez gromad straszliwych demonw Galla, ktre niechciay jej opuci, pki nie wskae im nastpcy na oprnione przez siebie miejsce w Kur-nu-gi-a, gdy takie sprawa podziemnego wiata.Pierwsz osob, ktr spotkaa na swej drodze bya pogrona w aobie Ninszubura, lecz bogini ulitowaa si nadni. Idc dalej napotykali kolejne bstwa, ubrane w aobne szaty, ale Inannie al byo wyda ich na mier.Tymczasem demony zaczynay si niecierpliwi.Bogini w eskorcie demonw wrcia do rodzinnego Uruk, gdzie odkrya, e jej maonek, Dumuzi, krl Kulab,wcale za ni nie rozpacza ani nie tskni. Wrcz przeciwnie, gdy Inanna wkroczya do paacu, wanie wesoobiesiadowa. Rozzoszczona bogini wskazaa na niego i ogosia, e odtd Dumuzi bdzie j zastpowa wKur-nu-gi-a. Dumuzi po dwakro wyrywa si z elaznego ucisku demonw, lecz po dwakro przegrawszy, musiasi uda do krainy mierci.

Bibliografia1. Mity Sumeryjskie w tumaczeniu Krystyny Szarzyskiej, Agade, Warszawa 20002. Davies Norman, Europa rozprawa historyka z histori, (przek. Tabakowska Elbieta), Wydawnictwo ZNAK,

Krakw 2003, ISBN 83-240-0004-63. Opracowanie Zbiorowe, Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1997, ISBN

83-01-11097-1

Isztar 16

Isztar

tzw. "Waza Isztar" z wizerunkiem nagiej boginiw otoczeniu zwierzt (wielorona tiara na

gowie jest symbolem boskoci); Larsa; pocz. IItys. p.n.e.; zbiory Luwru (AO 17000)

Inan(n)a (sum. dinana), Isztar (akad. ditar) - w mitologiimezopotamskiej bogini wojny i mioci, z czasem gwna i jedynaliczca si bogini panteonu mezopotamskiego; jej kult rozpowszechnisi szeroko na caym obszarze staroytnego Bliskiego Wschodu - wSyrii i Fenicji (Asztarte) oraz Anatolii (Szauszka); w Babilonii czczonagwnie w Uruk w wityni E-anna ("Dom nieba").

Sumeryjskie imi bogini - "Inana" ("Inanna") - wywodzi siprawdopodobnie z domniemanego Nin-anna ("Pani Nieba") i wystpujerwnie w formie Innin. Znak dla zapisania imienia Inany (wgar zpiercieniem) znany jest ju z najstarszych tekstw pisanych.

Imi Isztar (wczeniej Esztar) w jzyku akadyjskim jest spokrewnione zimieniem poudniowoarabskiego (mskiego) bstwa Attar oraz zimieniem syryjskiej bogini Astarte (biblijna Asztoret), z ktrymi tobstwami bya niewtpliwie czona.

Gwne przekazy dotyczace Inany przedstawiaj j jako crk bogaAna, blisko zwizan z sumeryjskim miastem Uruk. Wedug innejtradycji bya uwaana za crk boga ksiyca Nanny (Sina) i siostrboga soca Utu (Szamasza). W odmiennych przekazach uchodzia zacrk Enlila a nawet Enkiego. Siostr Inany bya bogini Ereszkigal,krlowa wiata podziemnego Kur. Jej wezyrem (posank) bya boginiNinszubur.

Inana nie ma staego maonka, ten fakt jest zwizany z tym, e jestbogini mioci cielesnej. Nawet z Dumuzim, ktry czsto jestokrelany jako jej "umiowany", cz j niejasne stosunki, a ostatecznieto ona ponosi odpowiedzialno za jego mier. Rwnie nieprzypisywano jej dzieci (z jednym moliwym wyjtkiem - bogiemSzara).

Wydaje si bardzo prawdopodobne, e w klasycznej postaci bogini Inanny/Isztar zsynkretyzowano pewn liczbpierwotnie niezalenych bogi lokalnych. Najwaniejsz z nich bya oczywicie Inanna z Uruk. W Uruk znajdowaasi gwna witynia Inanny (E-anna - "Dom nieba"). Jednake istniay te inne lokalne odmiany tej bogini,otoczone niezalenym kultem: Inanna z Zabalam (w pnocnej Babilonii), Inanna z Agade (szczeglnie czczonaprzez krlw dynastii z Agade), Inanna z Kisz oraz Isztar z Niniwy i Isztar z Arbeli w Asyrii.

Inana bya rwnie po przyjacielsku czona z bogini Nanaj i wraz z ni czczona w Uruk i w Kisz.W "osobowoci" Inanny/Isztar mona wyodrbni 3 niezalene postaci (aspekty):

Isztar 17

terakotowa pytka z przedstawieniem Isztar; Esznunna;pocz. II tys. p.n.e.; zbiory Luwru (AO 12456)

detal z kudurru (steli) krla babiloskiegoMeli-Szipaka, ukazujcy omioramienn gwiazd -

symbol bogini Isztar

bogini mioci cielesnej i zachowa seksualnych (jest onaszczeglnie zwizana z seksem pozamaeskim i z prostytucj- w sposb, ktry do tej pory nie zosta jeszcze w penizbadany, pomimo uwag Herodota na ten temat. Tak zwanewite zalubiny , w ktrych uczestniczy Inana, nie nios zesob adnych implikacji moralnych dla zwizkw mazeskichludzi. Szsta tabliczka babiloskiego eposu o Gilgameszu, wktrej Gilgamesz czyni wymwki bogini Isztar z powodusposobu, w jaki traktowaa ca seri kochankw i nie chce stasi ostatnim na tej licie, jest wanym rdem informacji o tejcesze bogini Isztar, podobnie jak rne wersje poematwsumeryjskich o Inanie i jej mioci do Dumuziego).

bogini wojny (rozmiowana w walce, metaforycznie okrelanejjako "plac zabawy bogini Isztar". Gwatowna i dna wadzy,staje w czasie walki u boku swoich ulubionych krlw. Wjednym z poematw sumeryjskich Inana prowadzi wyprawwojenn przeciwko grze Ebih. Inny przedstawia jej podr doEridu, aby uzyska me, a jeszcze inny - jej zejcie do wiatapodziemnego. Wszystkie ukazuj denie bogini doposzerzenia wadzy. Dla Asyryjczykw bogini wojny byazwaszcza Isztar z Arbeli).

utosamienie bogini z planet Wenus ("jestem Inan wschodusoca" - mwi bogini o sobie w "Zejciu Inany do wiatapodziemnego". W tej formie wystpowaa czasami podimieniem Ninsianna. Jej transformacja w gwiazd porann jestsawiona w poemacie uoonym prawdopodobnie w okresiekasyckim). Bogini Inany dotycz take mity: "Inana i Bilulu" -w ktrym Inana zmienia star kobiet Bilulu w wz skrzany,uwaajc j za winn mierci Dumuziego; "Inana iSzu-kale-tuda" - dotyczcy ogrodnika Szu-kale-tudy oraz"Gilgamesz, Enkidu i zawiaty" - w pierwszej czci tego mitubogini Inana przesadza do Uruk wite drzewo halub, z ktregodrewna zostan pniej wykonane jej tron i ko).

W sztuce Inana przedstawiana jest jako bogini-wojownik, czstouskrzydlona, w penym uzbrojeniu, albo te otoczona nimbem zgwiazd.

Zwierzciem Isztar by lew, a jej symbolem gwiazda lub tarcza z gwiazd. W pewnym okresie symbolem moga byte rozeta.

zapis imienia Inanna w pimie klinowym (okres nowosumeryjski, XXI wiek p.n.e.)

Isztar 18

zapis imienia Inanna/Isztar w pimie klinowym (okres nowoasyryjski, VII wiek p.n.e.)

Bibliografia Praca zbiorowa, Mitologie wiata Ludy Mezopotamii, New Media Concept sp. z o.o., 2007, ss. 46-47, ISBN

978-83-89840-14-1. Marek Stpie, Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000, s. 153.

Zobacz te Brama Isztar

Anunnaki

Sumeryjska piecz cylindryczna przedstawiajca Anunnaki

Anun(n)a, Anun(n)aki (sum. da/e4-nun-na[1] , tum.

"ksice potomstwo"[2] ; akad. A/Ennak,A/Enukk[3] ) w mitologii mezopotamskiej oglnanazwa bstw jako dzieci boga Anu, zamieszkujcychniebo i ziemi; w odrnieniu od paralelnegookrelenia Igigi zwykle oznacza bstwa najstarsze inajznaczniejsze.

Przypisy[1] D.O.Edzard obok tradycyjnego odczytu da-nun-na proponuje

odczyt de4-nun-na w oparciu o pniej istniejce akadyjskie

formy Ennak i Enukk; D.O.Edzard, Sumerian..., s.13.[2] tumaczenie w oparciu o dane zawarte w: John A. Halloran,

Sumerian Lexicon (http:/ / www. sumerian. org/ sumerlex. htm) (dostp 23 sierpnia 2010): "a/e4" (= "potomstwo", ang. "offspring") + "nun"

(= "ksi", ang. "prince") + "na" (forma tworzca genetyw/dopeniacz) = "a/e4-nun-na" ("ksice potomstwo", dos. "potomstwo ksicia")

[3] D.O.Edzard proponuje zastpienie powszechnie przyjtej akadyjskiej formy A/Enunnak form A/Ennak. Na poparcie swej tezy podaje onwystpowanie skrconej formy A/Enukk, ktra powsta moga jedynie w wyniku przejcia oryginalnego -n(a)k- w -kk-, lecz nigdy -nn(a)k- w-kk-, D.O.Edzard, Sumerian..., s. 13.

Bibliografia Dietz Otto Edzard, Sumerian Grammar, Brill Academic Publishers 2003, ISBN 90-04-12608-2 Marek Stpie, Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000, s. 146, ISBN 83-7179-192-5.

Zobacz te Igigi Anu Grigori Elohim Nefilim

19

III

Potop

Potop ilustracja Gustave Dor

Potop wystpujca w wielu dawnopowstaych wierzeniach wielka powd zesanaprzez Boga lub bogw i obejmujca caZiemi. Najbardziej znana w Europie opowieo potopie pochodzi z Biblii. Istnieje wiele podao potopie znajdujcych si w tradycji ludw zewszystkich stale zamieszkaych kontynentw[1][2] . Opowieci te niejednokrotnie rni si odsiebie w opisie kataklizmu, ale maj i elementywsplne.

Potop w kulturze europejskiej

W Europie znane s nastpujce podania opotopie: arkadyjskie, celtyckie, Cyganwtransylwaskich, germaskie, rosyjskie,rzymskie, samotrackie i walijskie[3] .

Grecja

Potop 20

"Potop wiata". Rycina ze schrobenhausenowskiegowarsztatu Carla Poellath

Potop ilustracja Adi Holzer (1975).

Mity greckie

Potop 21

Deukalion i Pyrra zaludniajcy ponownie Ziemi

Najbardziej bodaje znanym europejskim podaniem tegotypu jest to pochodzce z Grecji, ktrego bohaterami sDeukalion i Pyrra. Wg tego podania krl Likaon (Lykaon),aby sprawdzi wszechwiedz bogw, nakarmipodrujcego po ziemi Zeusa ludzkim misem, a tenrozgniewany zesa na ziemi potop. Uratowali si tylkoDeukalion i Pyrra, ktrzy z porady Prometeusza zbudowalisobie specjaln skrzyni. Pynli w niej przez 9 dni i przez9 nocy, a przybili do gry Parnas w Fokidzie. Wszyscyinni ludzie zginli poza kilkoma, ktrzy schronili si wwysokich grach. Gry w Tesalii byy podzielone i caypozostay wiat poza Istmusem i Peloponezem byprzykryty wod. Starsza wersja opowiedziana przez

Hellanikusa okrela miejsce ldowania "arki" Deukaliona jako gr Othrys w Tesalii. Inne podanie mwi oosadzeniu na szczycie, prawdopodobnie Phouka, w Argolidzie, o pniejszej nazwie Nemea. Gdy deszcze ustay,Deukalion zoy ofiar Zeusowi. Po potopie Deukalion i Pyrra, przeraeni sw samotnoci, udali si dowyroczni bogini Temidy, ktra nakazaa rzuca im za siebie koci matki. Staruszkowie zaczli rzuca kamieniami- komi Ziemi-matki. Z kamieni rzuconych przez Deukaliona wyrastali mczyni, z kamieni za Pyrry kobiety.Inne stworzenia spodzia po obfitym deszczu sama yzna ziemia. Apollodoros z Aten podaje to jako etymologidla greckiego laos (ludzie), ktre miao jakoby pochodzi od laas (kamie). Megaryci opowiadali, e Megaros,syn Zeusa, uciek przed powodzi Deukaliona dopywajc do szczytu gry Gerania, kierowany przez krzykurawi[4] .

Ogyges, Ogygus Nazwa "potop ogygiaski" pochodzi std, e wystpi on w czasie Ogygesa[5] , mitycznego krlaAttyki. Ogyges oznacza "pierwotny", "najwczeniejszy wit". Inni mwili, e by on zaoycielem i krlem Teb.Wada nad beockim ludem Hektenw. Jego ojcem mia by Bojotos lub Posejdon, wg mitw attyckich byziciem Okeanosa a ojcem Eleusis. Za jego czasw wylao jezioro Kopais[6] . Potop ogygiaski pokry cay wiati dokona tak wielkiego zniszczenia, e w kraju nie byo krlw a do panowania Kekropsa[7] . Platon w IIIksidze Praw, szacowa, e potop ten wystpi 10000 lat przed jego czasami.

Hipotetyczna mapa wschodniego obszaru Morza rdziemnego iGrecji w 10000 pne.

Take w Timajosie (22) i w Kritiaszu (111-112) opisuje"wielki potop wszystkich" w czasie dziesitegomillenium p.n.e. W tym ostatnim dziele dodatkowopojawia si stwierdzenie, e "duo wielkich potopwmiao miejsce w cigu dziewiciu tysicy lat" odkdAteny i Atlantyda stay si znaczce[8] . Istnieje teoria,e powd w basenie morza Egejskiego wystpia podkoniec miocenu. Powd ta zbiega si w czasie zkocem ostatniego zlodowacenia, ktre szacuje si, enastpio 10 000 lat temu. Poziom morza podnis siwtedy o 130 metrw. Mapa z prawej strony pokazujejak ten region mg wyglda okoo 12 000 lat temu,kiedy poziom morza mg znajdowa si o 100 metrw niej ni dzisiaj.

Inn greck wzmiank o potopie jest podanie o Dardanosie.

Potop 22

IrlandiaIrlandzka ksiga Lebor Gabla renn jest kompilujc podania, zmylenia i fakty "pseudohistori" Irlandiizawierajc m.in. informacje o potopie i opisujc kolonizacj Zielonej Wyspy przez potomkw Noego.

SkandynawiaSagi[9] zawieraj mit o potopie, ktry nastpi w czasach, kiedy nie istniay jeszcze kary ani ludzie. Wedug tychmitw, synowie Borra (Odyn, Wili oraz We) postanowili zabi Ymira, swojego praojca, aby z jego krwi utworzymorza i jeziora, jednak krew (lub te zimna woda[10] ), ktra trysna gdy dokonali planowanego przez siebie czynubya nadspodziewanie obfita i spowodowaa wielki potop, w ktrym zgino cae "Pierwsze Pokolenie Olbrzymw".Wszystkie olbrzymy uciekay w gry lub do jaski starajc si schroni przed niebezpieczestwem. JedynieBergelmir ("Mruczcy jak Niedwied" lub "Woajcy w Grach") syn Trudgelmera (rgelmir) a wnukAurgelmira lub Ymira ocala wraz z on i dziemi chronic si w statku - "ludrze" wykonanym z szuflady doprzechowywania mki. Inna wersja mwi o tym, e wczogali si do dziury wydronego pnia drzewa[10] . Falemiotay nimi przez wiele dni, a w kocu dotarli do samotnej skay na rubieach wiata. Z ciaa Ymira powstawiat, w ktrym obecnie yjemy, a z jego krwi powstay oceany[10] . Rodzina Bergelmira daa pocztek "DrugiemuPokoleniu Olbrzymw", osiedlajc si w Jotunheimie. Od czasu tej zagady olbrzymy stay si zaciekyminieprzyjacimi bogw[11] .Mitolog Brian Branston zwrci uwag na podobiestwo pomidzy mitem skandynawskim a wydarzeniem opisanymw anglosaskim poemacie Beowulf, ktry wedug tradycji by utosamiany z biblijnym potopem. Istnia zatemprawdopodobnie porwnywalny incydent zarwno w szerszej germaskiej mitologii jak i w mitologii anglosaskiej.

Potop w kulturze ludw azjatyckich

Bliski Wschd

Wersja sumeryjska

Sumeryjska wersja opowieci o potopie zachowaa si na czterech fragmentach jednej uszkodzonej tabliczki[12] .Ocalaa jedynie jedna trzecia pierwotnego tekstu. Z powodu luk w utworze nie wiadomo, dlaczego na zgromadzeniubogw podjto decyzj o wygubieniu ludzkoci przez zesanie potopu. Wiadomo jedynie, e niektrzy z bogwaowali tego, co zaplanowano. Przychylny ludziom bg Enki uda si do miasta Szuruppak, aby ostrzec oddanegomu bogobojnego krla Ziusudr o zbliajcym si kataklimie. Po kolejnej luce w tekcie nastpuje opis potopu:"Wszystkie niszczycielskie wichury i nawanice suny razem aw,potop przetoczy si wraz z nimi nad stolicami.Po siedmiu dniach i nocach,po potopie, ktry przeszed przez kraj Sumeru,a zy wicher zakoysa ark na wielkiej wodzie,(bg soca) Utu pojawi si roztaczajc wiato na niebo i ziemi.Ziusudra przebi otwr (w cianie) arkii da promieniom Utu zabysn w jej wntrzu.(Wwczas) krl Ziusudrapad na twarz przed Utu [...]Krl ubi liczne woy i wiele owiec (na ofiar dzikczynn)"[13]

Utwr koczy epilog, w ktrym bogowie obdarzaj ocalonego z potopu Ziusudr yciem wiecznym.

Potop 23

jedna z tabliczek z "Eposem o Atra-hasisie"; zbiory British Museum

wersja z "Eposu o Atra-hasisie"

Kolejn wersj opowieci o potopieodnajdujemy w akadyjskim "Eposie oAtra-hasisie", pochodzcym z okresustarobabiloskiego (XVIII-XVII w.p.n.e.)[14] . Mit ten mwi o stworzeniu ludzi,ktrzy mieli wyrcza w cikiej pracybuntujcych si bogw, nastpnie o zesaniuna niesforn, nadmiernie rozmnaajc siludzko potopu dla zmniejszenia populacjioraz o uratowaniu z tej katastrofyAtra-hasisa, jego rodziny i zwierzt. Opispotopu w "Eposie o Atra-hasisie" brzminastpujco:

"Pogoda zmienia swe oblicze,naraz w chmurach Adad zagrzmia.Gdy tylko usyszeli gos boga,przynieli asfalt, by uszczelni wejcie [dostatku].Skoro tylko (Atra-hasis) zamkn wejcie,Adad zagrzmia w chmurach,wiatr zawy dziko w swoich porywach.(Atra-hasis) odci lin, statek uwolni.[tekst uszkodzony][Nie] mg zobaczy brat brata,[nie] byli rozpoznawalni w katastrofie,[...]Przez siedem dni i siedem nocyszy wiatry, nawanica i (potop).[tekst uszkodzony]Bog[owie wchali] zapach,[jak muchy] nad ofiar (Atra-hasisa) si zebrali"[15]

Potop 24

XI tabliczka "Eposu o Gilgameszu" z opisem potopu; zbiory British Museum

wersja z "Eposu o Gilgameszu"

Najbardziej znany wariant pochodzi z XItabliczki babiloskiego Eposu oGilgameszu, gdzie bohater uratowany zpotopu nosi imi Utnapisztim. Wraz z onbyli jedynymi ludmi, ktrzy ocaleli zpotopu sprowadzonego na wiat przez bogaEnlila. Ostrzeony przez boga Ea(odpowiednika sumeryjskiego boga Enki) ozbliajcym si potopie, Utnapisztimzbudowa statek, na ktrym pomieci swojrodzin i dobytek oraz roliny i zwierztawszystkich gatunkw. W ten sposb znalelischronienie w czasie potopu, ktry nastpi.Przyczyny potopu s nieznane ("douczynienia potopu zachcio bogw ichserce"). Mona natomiast wnioskowa zgniewnej przemowy Ea do Enlila po ustaniuklski, e stao si tak wskutek nadmiernegorozmnoenia si ludzi, ktrzy zagraalispokojowi bogw. Ponownie mamyprzemow do cian chaty, podanie rodakom faszywych przyczyn budowy arki i siedmiodniowy potop. Ta wersjajest znacznie dramatyczniejsza i bardziej szczegowa ni znana nam z tabliczki sumeryjskiej. Po zalaniu ziemiprzez wody potopu arka zatrzymuje si na grze Nisir, po siedmiu dniach Utnapisztim wypuszcza gobia, ktrypowraca jednak wyczerpany, nie mogc znale miejsca na spoczynek. Jaskka take nie moe znale suchegoldu. Dopiero wypuszczony kruk znajduje ld ("jad, grzeba, fruwa i nie powrci"). Przybiwszy do ldu, zoyofiary, wypuci wszystkie zwierzta i zasadzi wszystkie roliny. Po potopie bogowie aowali zniszczenia, ktregosi dopucili i dlatego obdarzyli Utnapisztima z on niemiertelnoci. Dali oni rwnie na nowo pocztekrodzajowi ludzkiemu.

wersja Berossosa

Babiloski kapan Berossos, yjcy w III w. p.n.e., w swoim trzytomowym dziele "Babyloniaka" przytacza histori opotopie, ktrej bohaterem jest Ksisutros[16] . Bohater ten, ostrzeony o potopie przez boga Kronosa, ratuje swojrodzin, przyjaci i zwierzta na statku, ktry sam zbudowa. Gdy wody potopu zaczynaj opada, wypuszcza ptaki,aby sprawdzi, na ile wody ustpiy. Trzecia grupa ptakw nie powraca. Ksisutros opuszcza statek wraz z on,crk i sternikiem, skada razem z nimi ofiary bogom, a nastpnie wszyscy oni znikaj. Pozostali pasaerowie statkurwnie go opuszczaj i udaj si pieszo do Babilonu, pozostawiajc statek spoczywajcy w grach Armenii.

Potop 25

wersja biblijna

Zwierzta wchodzce do Arki, obraz Edwarda Hicksa.

Najbardziej znanym na wiecie opisem potopu jestbiblijne podanie z Izraela zawarte w rozdziaach 6-9Ksigi Rodzaju. Przyczyna potopu wraz z krtkilustracj stosunkw panujcych przed tymwydarzeniem opisane s nastpujco: "A kiedy ludziezaczli si mnoy na ziemi, rodziy im si crki.Synowie Boga, widzc, e crki czowiecze s pikne,brali je sobie za ony, wszystkie, jakie im si tylkopodobay. Wtedy Bg rzek: Nie moe pozostawaduch mj w czowieku na zawsze, gdy czowiek jestistot cielesn; niechaj wic yje tylko sto dwadziecialat. A w owych czasach byli na ziemi giganci"(Nefilim)[17] "; a take pniej, gdy synowie Bogazbliali si do crek czowieczych, te im rodziy. Bylito wic owi mocarze, majcy saw w owych dawnychczasach. Kiedy za Pan widzia, e wielka jestniegodziwo ludzi na ziemi i e usposobienie ich jest wci ze, aowa, e stworzy ludzi na ziemi, i zasmuci si.Wreszcie Pan rzek: Zgadz ludzi, ktrych stworzyem, z powierzchni ziemi: ludzi, bydo, zwierzta pezajce iptaki powietrzne, bo al mi, e ich stworzyem. [Tylko] Noego Pan darzy yczliwoci. Oto dzieje Noego. Noe,czowiek prawy, wyrnia si nieskazitelnoci wrd wspczesnych sobie ludzi; w przyjani z Bogiem y Noe. ANoe by ojcem trzech synw: Sema, Chama i Jafeta. Ziemia zostaa skaona w oczach Boga. Gdy Bg widzia, iziemia jest skaona, e wszyscy ludzie postpuj na ziemi niegodziwie, rzek do Noego: Postanowiem pooy kresistnieniu wszystkich ludzi, bo ziemia jest pena wykrocze przeciw mnie; zatem zniszcz ich wraz z ziemi." (Ks.Rodzaju 6:1-13, Biblia Tysiclecia)

Gra Ararat - jedno z miejsc zwizanych z podaniem o wielkimpotopie.

Dalej znajduje si opis tego, jak Bg nakaza Noemuprzygotowanie arki: "Ty za zbuduj sobie ark z drzewaywicznego, uczy w arce przegrody i powlecz j smowewntrz i zewntrz. A oto, jak masz j wykona:dugo arki - trzysta okci, pidziesit okci jejszeroko i wysoko jej - trzydzieci okci. Nakryciearki, przepuszczajce wiato, sporzdzisz na okiewysokie i zrobisz wejcie do arki w jej bocznej cianie;uczy przegrody: doln, drug i trzeci. Ja za sprowadzna ziemi potop, aby zniszczy wszelk istot podniebem, w ktrej jest tchnienie ycia; wszystko, coistnieje na ziemi, wyginie, ale z tob zawr przymierze.Wejd przeto do arki z synami twymi, z on i z onamitwych synw. Spord wszystkich istot yjcych

wprowad do arki po parze, samca i samic, aby ocalay wraz z tob od zagady. Z kadego gatunku ptactwa, byda izwierzt pezajcych po ziemi po parze; niechaj wejd do ciebie, aby nie wyginy. A ty nabierz sobie wszelkiejywnoci - wszystkiego, co nadaje si do jedzenia - i zgromad u siebie, aby bya na pokarm dla ciebie i na pasz dlazwierzt. I Noe wykona wszystko tak, jak Bg poleci mu uczyni." (Ks. Rodzaju 6:14-22, Biblia Tysiclecia)

Noe - (hebr. ) syn Lameka zgodnie z Boym nakazem zbudowa ark i schroni si w niej wraz z on, trzemasynami oraz ich onami.

Potop 26

Bg nakaza Noemu zabra na ni rwnie zwierzta ldowe i ptaki, by te mogy ocale. Zgodnie z tym nakazemNoe zgromadzi wszelkiego rodzaju ywno dla swej rodziny i dla zwierzt, z ktrych wzi po samcu i samicy zkadego rodzaju (przy czym zwierzt "czystych" wzi po siedem par)[18] .Gdy Arka zostaa ukoczona, Bg zesa na ziemi wielki potop. Nieustanny deszcz podnis poziom wody tak, ezakrya ona nawet najwysze gry. Po 40 dniach deszcz przesta pada. Noe wraz z rodzin przetrzyma opadydeszczu na arce przez 40 dni i 40 nocy[19] (liczba 40 ma w Biblii znaczenie symboliczne) i dryfowa po oceanieprzez nastpne 150 dni (Rdz 7,17-24 [20], Rdz 8,3 [21]. Miesica sidmego, siedemnastego dnia miesica arkaosiada na grach Ararat. (Rdz 8,4). Woda nadal ustpowaa. Czterdzieci dni po tym, jak dziesitego miesicaukazay si szczyty gr, Noe wypuci najpierw kruka, aby sprawdzi czy woda ju opada. Pniej wypuszczagobic, ktra przyniosa mu w dziobie gazk drzewa oliwnego, a nastpnie, gdy nie wrcia do arki, Noestwierdzi, e wody ju opady[22] . Noe zszed na ld i zoy Panu ofiary z czystego byda i czystego ptactwa[23] .

Noe po ocaleniu

Po zakoczeniu potopu Pan powiedzia w swym sercu:"Ju nigdy nie bd przeklina ziemi z powoduczowieka, gdy myli serca ludzkiego s ze odmodoci jego" (Genesis 8:21, Biblia Warszawska).Tak wic potop usun przedpotopow ludzko jakocao nie posiadajc perspektywy nawrcenia, caoktra bya skaona cakowicie i dogbnie, ale sampotop nie rozwiza problemu grzechu w sercuczowieka. Bg jednak zapowiada rozwizanie taketego problemu[24] . Bg obieca nie sprowadza wicejpotopu z powodu czowieka i na znak przymierzarozcign na niebie uk - tcz. Caa wczeniejszaludzko zostaa zniszczona. Noe, jego rodzina izwierzta z arki na nowo zapenili ziemi.

Wedug tradycyjnej chronologii biblijnej Noe y w latach 2902 p.n.e.-1952 p.n.e. Tak jak w podaniach niektrych innych ludw, tak i w Biblii wspomina si o olbrzymach w kontekcie potopu. Niektrzy publicyci twierdzili, e wrak arki zosta zlokalizowany na podstawie zdj satelitarnych w grskim

lodowcu, i podejmowane s prby dotarcia do niego, utrudnione przez niedostpno miejsca.

Krytyka biblijna

Wedug teorii rde opowie o potopie, ktr znamy z Biblii, jest najprawdopodobniej poczeniem wersji dwchrnych umownych[25] , nie znajcych si wzajemnie autorw, ktrym nadano imiona : Jahwista oraz Priester (niem.Kapan). Taka hipoteza stanowi wg tej teorii wiarygodne wyjanienie sprzecznoci, jakie maj si jakoby znajdowaw tym fragmencie Biblii do czsto.Wedug tej teorii rozbienoci wida we fragmencie mwicym o tym, e Noe mia wzi na Ark po parzewszystkich zwierzt a innym, mwicym, e mia wzi: po siedem zwierzt czystych kadego rodzaju i kadej pci (tak podaje widerkwna [26]), cho z niektrych

tumacze mona take zrozumie, e po siedem zwierzt kadego rodzaju, w tym samce i samice. podobnie po siedem ptakw kadego rodzaju i kadej pci (znw - by moe po 7 kadego rodzaju, w tym samce

i samice) po parze nieczystych.By moe rnica co do iloci zwierzt wzitych przez Noego wynika z tego, i wedug relacji jednego z autorw Biblii czowiek na tym etapie ywi si wycznie rolinami (Rdz 1:29 [27]), std Noemu wystarczyo po parze kadego zwierzcia. Drugi za autor wzi pod uwag to, e rodzina Noego bdzie zjadaa zwierzta czyste i w jego wersji Noe bierze po 14 (ewentualnie 7) zwierzt czystych. Jednak ten autor, w relacji ktrego Noe bierze po parze

Potop 27

wszystkich zwierzt, rwnie zna podzia na zwierzta czyste i nieczyste, o czym wiadczy Genesis 7,8-9. Noe skada Panu ofiar caopaln, za Pan obiecuje sobie w sercu, i ju nigdy nie ukarze ziemi potopem (rdo

jahwistyczne); Bg wygasza wane przemwienie, w ktrym m.in. przeznacza miso zwierzt na ywno czowieka (wczeniej

u tego autora czowiek ywi si rolinami) i zawiera z Noem przymierze (rdo kapaskie).

Inne ludy

U innych ludw staroytnego Bliskiego Wschodu odpowiednikami Ziusudry-Utnapisztima byli amorejski Nuabu,hetycki Ullusz[1] oraz chaldejski Xisuthru (imi to stanowi transpozycj imienia Ziusudra)[1] .

rodkowy Wschd

Inkarnacja Wisznu w rybie

Indie

W Indiach zapis o potopie odnajdujemy w Matsja Purana(Matsja - sanskr. Ryba) - pierwszym i najstarszym tekciehinduistycznym (opowiadajcym w gwnej mierze historipierwszego wcielenia Wisznu w formie ryby) a take w innymstarym tekcie Shatapatha Brahmana (I-8, 1-6). Pan Matsjastanowi wcielenie Wisznu, w ktrym ostrzeg on protoplastludzkiego rodu, krla legendarnej Drawidy, ktry jest synemmdrca Wiwaswata lub albo zarazem synem "Boga Soca"Surji, pobonego Stayavat znanego pniej jako Manu przedzbliajcym si kataklizmem. Manu my rce w rzece, gdy maarybka wpyna do jego doni i bagaa go, aby ocali jej ycie,chronic przed wikszymi rybami. Woy j do dzbana, ktryszybko sta si dla niej za may. Przenosi j kolejno do misy,zbiornika, rzeki i w kocu do oceanu. Wtedy ryba ostrzega go,e za tydzie nastpi potop, ktry zniszczy wszelkie ycie.Manu zwany "Ojcem wszystkich Ariw" schroni si wraz zrodzin i siedmioma mdrcami, synami Angirasa, dozbudowanego w popiechu okrtu. Przed zagad ocali nasionawszelkich rolin, przedstawicieli wszystkich gatunkw ywychstworze oraz Wedy, wite ksigi hinduizmu objawione mu przez Matsj wraz z normami nowej aryjskiej lubwedyjskiej drogi ycia. Wisznu-Ryba powiz okrt, przytroczony do wasnego rogu, na bezpieczn wysp, czy tezgr Himalaja. [1] Inn inkarnacj Wisznu zwizan z potopem jest w Kurma.

Azja Poudniowo-WschodniaW tym regionie Azji podania te wystpuj na Filipinach, w Wietnamie, u ludu Miao[28] .

Chiny

Nwa () - Wedug mitologii chiskiej, w jednej z wersji mitu, w odlegej przeszoci w wyniku potyczki dwch z waniejszych bogw cztery filary wszechwiata zawaliy si po uderzeniach przegrywajcego wodnego boga Gonggonga i wiat pogry si w chaosie, firmament nie by w stanie duej przykrywa wszystkiego a ziemia nie bya w stanie duej podtrzymywa samej siebie. Rozgorza dziki ogie i nastpia wielka powd. Dzikie bestie poeray ludzi a okrutne ptaki atakoway starych i sabych. Nwa zaataa rozdzielone niebo roztapiajc kamienie o

Potop 28

piciu (lub siedmiu) kolorach. ata staa si tcz. Bohaterka odcia te nog wielkiemu wiowi aby podeprzecztery filary i zabia czarnego smoka aby pomc ziemi. Zebraa rwnie popi z trzciny, aby zatrzyma powd.Odtworzya rwnie ludzko lepic pierwszych ludzi z gliny (lub tej ziemi)[29] .

Daleki WschdMona wyrni co najmniej dwa rodzaje poda o potopie wystpujce w Korei. Wg jednego typu podania z potopuuratowao si rodzestwo - brat z siostr, ktrzy pync na pniu wielkiego drzewa dobili do szczytu wysokiej gry.Nie wspyli ze sob a do momentu otrzymania znaku z Nieba. Wydarzenie stanowice oczywisty znak polegaona tym, e gdy pewnego razu staczali z gry kamienie na arna to oba te kamienie spoczy na sobie u podstawygry chocia jedno staczao kamie z zachodniego a drugie ze wschodniego zbocza. W wyniku tego stali simaestwem i mieli wiele potomstwa. Drugi typ podania jest bardziej rozbudowany. Bohaterem jest dobry chopiecMok Dorjong, syn niebianki i wielkiego drzewa laurowego. Ojciec pomaga synowi uratowa si z potopu. MokDorjong pync na drzewie laurowym ratuje z wd mrwki, komary a take innego chopczyka. Potem dopywaj doszczytu gry, na ktrej mieszka kobieta wraz z rodzon i przybran crk. Poniewa z powodzi nie uratowa si junikt wicej kobieta postanawia wyda crki za chopcw. Dla swojej rodzonej crki chce jednak wybra lepszegoma. Mok Dorjongowi w zadaniu pomagaj uratowane przez niego mrwki, ktre oddzieliy dla niego proso odpiasku oraz owady, ktre po ciemku doprowadzaj go do jego wybranki. Drugiemu chopcu mimo podstpuprzypada przybrana crka. Obie pary doczekay si wielu potomkw oraz yy dugo i szczliwie[30] .Podania o potopie wystpuj take u innych ludw azjatyckich oprcz tych wymienionych powyej.

W AfryceW Afryce podania o potopie odnotowano w Kamerunie oraz u ludw: Basonge, Kikuju z Kenii, Komililo Nandi,Masajw, Pigmejw, Kwaya z Tanzanii, Mandingo z Wybrzea Koci Soniowej oraz Ababua, Bakongo iBena-Lulua z Zairu, Efik-Ibibio i Ekoi z Nigerii. Joruba z Nigerii opowiadaj t histori w nastpujcy sposb[31] :Po tym jak bg Ifa zmczony powrci do Obatali w niebie ludzie nie majc jego poucze nie potrafili rozpoznawawoli bogw. Olokun w przypywie gniewu zniszczya prawie wszystkich z pomoc powodzi.Bg Obatala stworzy ludzi i wszyscy inni bogowie oprcz bogini Olokun byli z tego powodu szczliwi. Olokun -wadczyni wszystkiego pod niebem, nie podobao si to, e Obatala zawaszczy dla siebie tak du cz jejkrlestwa i zalaa ziemi. Wielu ludzi utono a przetrwali tylko ci, ktrzy dotarli do najwyszych punktw ziemi.Tam spotkali boga Eszu, ktry akurat wizytowa ziemi. Bg w zgodzi si (pod warunkiem zoenia Obatali orazjemu ofiar) zanie wie o tych wydarzeniach do nieba. Ludzie ofiarowali bogom kozy i Eszu dostarczywiadomo. Usysza o tym Orunmila i po spuszczeniu zotego acucha i wypowiedzeniu wielu zakl spowodowa,e powd ustpia.

W Amerykach

Ameryka Pnocna

Atabaskowie

Mit tego ludu opowiada o tym jak podczas srogiej zimy zwierzta chcc sie ogrza skrady worek z ciepem jaki znajdowa si w posiadaniu niedwiedzia (wczesnego pana nieba). Pewnego wieczora maa myszka przez swoj lekkomylno spowodowaa, e w worze powsta otwr, z ktrego wydostao si ciepo i roztopio niegi tak, e byskawicznie powstaa powd, ktra zakrya nawet najwysze gry. Przewidzia to stary Indianin o imieniu Etsie, ale nie chciano go sucha. Etsie namawia aby zbudowa wielk d, ale zosta wymiany. Uratowa si tylko Etsie oraz po parze wszelkich stworze, ktre ze sob zabra. Bdc w odzi Etsie wypuci gobia, ktry wracajc

Potop 29

przynis w dziobie gazk jedliny[32] .

Aztekowie

Jedno z poda gosi, e piramida w Choluli zostaa wybudowana przez siedmiu gigantw, ktrzy uciekli przedpotopem. Miaa posuy za ratunek przed mogcym si powtrzy kataklizmem. Przywdc tej grupy mia byXelhua, ktry wraz z pozostaymi wspi si w tamtym czasie na gr deszczowego boga Tlaloca. W indiaskimjzyku nahutal miasto nosio nazw cholllan lub chol-l-tlan. Co oznacza "miejsce ucieczki, w ktrym spadawoda". Wierzono, e wyamanie kamieni z piramidy doprowadzi do byskawicznej powodzi[33] .

Kaddo

W mitologii Kaddo cztery potwory wzrastay rozmiarem i potg tak e a dosigny nieba. W tym czasie czowiekusysza e ma wyhodowa pust w rodku trzcin. Uczyni tak a trzcina w bardzo krtkim czasie urosa ogromnie.Czowiek wkroczy do wntrza trzciny wraz ze swoj on i z parami ze wszystkich dobrych stworze. Wodypodnosiy si i pokryy wszystko oprcz szczytu trzciny i oprcz gw potworw. Nastpnie w wodny zabipotwory podkopujc ziemi pod nimi. Wody opady a wiatry wysuszyy ziemi.

Hopi

W mitologii ludu Hopi ludzie raz za razem oddalali si od stworzyciela Sotuknanga. On zniszczy wiat za pomocognia a potem poprzez mrz i za kadym razem wywodzi ludzko na nowo od tych, ktrzy wci byli posuszniprawom stworzenia a ktrzy przetrwali kryjc si pod ziemi. Take za trzecim razem ludzie stali si zepsuci iskorzy do wojny. Dlatego Sotuknang poprowadzi ludzi do Kobiety - Pajka a ona ucia olbrzymie trzciny i ukryaich w pustym wntrzu tych trzcin. Potem Sotuknang spowodowa wielk powd i ludzie unosili si na wierzchuwody w swoich trzcinach. Trzciny przybiy do maego skrawka ldu, na ktry ludzie wyszli z tak iloci jedzeniajak mieli na pocztku. Ludzie wdrowali w swoich kanoe kierowani swoj wewntrzna mdroci (ktra jakpowiadaj przychodzi od Sotuknanga poprzez drzwi na czubku ich gowy). Podrowali na pnocny wschdmijajc wiksze wyspy a dotarli do czwartego wiata. Kiedy dotarli do niego wyspy zatony w oceanie.

Potop 30

Mikmakowie

W mitologii Mikmakw zo panujce pomidzy ludmi spowodowao, e zaczli si zabija nawzajem. To stao sipowodem wielkiego smutku dla stworzyciela-soca-boga, ktry paczc zala zami Ziemi tak, e spowodowao topotop. Ludzie prbowali przetrwa unoszc si na barkach kanoe, ale przeya tylko para staruszkw, mczyzna ikobieta, ktrzy na nowo zaludnili Ziemi.Podanie to posiadaj take: Algonkini, Czejenowie, Czirokezi, Dakotowie, Inuici (Herschel-Eiland), Huroni,Lenape, Menomini,

Ameryka rodkowa

Majowie

W Ameryce rodkowej jedn z najstarszych relacji na temat potopu znale mona w majaskiej ksidze Popol Vuhnarodu Quiche. Kataklizm dotkn pierwszych ludzi stworzonych przez bogw. Byli oni drewnianymi kukami.Potrafili rozmnaa si, lecz nie mieli rozumu i nie oddawali czci swym bogom. Ci sprowadzili na nich wielkpowd. Powd staa si kar za ich niedoskonao. Opowie ta wg Raphel Girard, jest symbolem zakoczeniapierwszego etapu ewolucji czowieka i jego przejcia z koczowniczego trybu ycia do zorganizowanych strukturspoecznych[34] . W innej majaskiej ksidze Chilam Balam z Jukatanu potop jest przyczyna zniszczenia pierwszegosoca Nahui-Atl. Zalanie ziemi trwao 52 lata. W kodeksie Chimalpopoca czytamy:

Kiedy nadeszo Soce Nahui-Atl, mino czterysta lat, plus dwa wieki, plus siedemdziesit sze lat. Wwczas wszyscyludzie zginli, potopili sie lub zostali zamienieni w ryby. Niebo zbliyo si do wody. W cigu jednego dnia wszystkozgino. Nawet gry pogryy si pod wodami. Woda za pozostaa spokojna przez pidziesit dwie wiosny, po czymwymkno si dwoje ludzi w pirodze

Inne plemiona

Prcz Indian tworzcych amerykaskie cywilizacje, pami o potopie przetrwaa wrd mniejszych plemion.Indianie Cora, yjcy w wysokich grach Nayarit w Meksyku, wierzyli, i wiat otoczony jest wod, ktra zalaaziemie zaraz po jej powstaniu. kataklizm spowodowa wielki w yjcy w zachodnim morzu, symbolizujcy nocneniebo. Po potopie pozostao jezioro w. Teresy, znajdujce si na jednym z paskowyw. Dzi Indianie Corawierz, i W codziennie zabijany jest przez Gwiazd Porann a jego ciao ofiarowane jest bogu socu, ktry sweniszczycielskie promienie zamienia w ask w postaci rosy. Cora wierz, i moe nasta kolejny potop i z tegopowodu w kade wito zwracaj si do Gwiazdy Porannej, by ta chronia ich przed wem.Wrd ludw karaibskich Arawaks, wiat zosta zniszczony przez potop wody i ognia wywoany przez trzy wielkieduchy Mokanaimy, Aimon-Kindi i Morereway, ktre walczyy midzy sob.

Potop 31

Ameryka PoudniowaObfito rnych poda o potopie przechowywanych zwaszcza przez plemiona grskie Ameryki Poudniowejzadziwia Hiszpanw, ktrzy podjli si gorliwego ich przebadania. Napisane na polecenie krla Francisco deToledo Informaciones (ok. 1570 r.) zawieraj szczeglnie bogaty ich zbir[35] .

Inkowie

W Ameryce Poudniowej najwyej rozwinit cywilizacje tworzyli Inkowie. W ich mitologii bogiem, ktry zesa naludzi, ktrzy nie odnosili si do niego waciwie, potop by Paricia (by moe inne imi Pacha Kamaqa)[36] . Winkaskich podaniach wywodzcych si od Indian Ajmara Wirakocza Paczajaczaczi ("Stwrca Wszystkiego")pierwotnie stworzy olbrzymw. Uczyni ich z pomalowanych kamieni. To pierwsze stworzenie byo niejakoszkicem, nie posiadao soca ani gwiazd a olbrzymy przewyszay Wirakocz znacznie wzrostem oraz nie miaydobrych manier. Z tego powodu stworzy ludzi wzrostu podobnego do niego jak to jest i w obecnym czasie.Poniewa ludzie ci nie byli wierni nakazowi Wirakoczy by go czci, szanowa, suy mu oraz y moralnie i wzgodzie to zesa na nich klski. Niektrzy zostali przemienieni w kamienie inni w zwierzta; jednych pochonomorze, innych za ziemia. W kocu nastpio uno pachacuti - "potop, ktry zgadzi Ziemi". Ocalaa tylko dwjkaludzi[37] . Po potopie Wirakocza stworzy na nowo zwierzta i ludzi z gliny oraz stworzy ksiyc i soce[38] .Inn wersj legendy podawali inkascy Kipokamajokowie. Wedug nich, potop przetrwao tylko trzech sug boga,ktry stworzy potem ludzko na nowo.

Pozostae plemiona

Rwnie wrd obecnie yjcych plemion Ameryki poudniowej istniej rne wersje potopu i jego konsekwencje.Przewanie z kataklizmu ratuje si przedstawiciel gatunku, mczyzna lub kobieta, rzadziej para, ktra daje poczteknowej populacji. W podaniach Indian Botokudw podczas potopu wszyscy Botokudzi siedzieli na drzewach. Ci znich, ktrzy zeszli po opadniciu wody stali si ludmi a pozostali zamienili si w mapy[39] . U Indian Chiriguano zpotopu uratowaa si moda para, ktra w czasie kataklizmu przebywali w glinianym dzbanie. W naczyniuprzechowali rwnie nasiona wszystkich rodzajw rolin. Podobna wersja znajduje si u Yaruro, gdzie z potopuuratowao si dwch mczyzn oraz dwie kobiety U Maina samotny uratowany mczyzna, zamieszka w chacie,gdzie co dzie dostarczay mu jedzenia, dwie papugi, ktre nastpnie zamieniy sie w dwie kobiety. Jedna z nichzostaa suc a druga pani. Przez to, e mczyzna wybra pani na swoj maonk, kobiety obecnie s leniwe.Rwnie i u Indian Patangoro z potopu uratowa si jeden mczyzna, ktremu duch dostarczy kobiet. W podaniuNambicuara uratowaa si jedynie stara kobieta. Ludzie wywodzcy si od niej zasiedlili pniej ziemi[40] .Wedug tradycji kolumbijskich Indian Kagaba, ze wzgldu na rozwize zachowanie ludzi bogowie zniszczyliziemi potopem. Jedynie prawy kapan Mulkueikai zosta ostrzeony przed potopem i ocala wraz ze swoj rodzinbudujc ark, ktra osiada na szczytach Sierra Nevada de Santa Marta.

W AustraliiPowiadczono istnienie poda o potopie u Aborygenw z: Arnhem Land (pnocne Terytorium Pnocne), Maung(Wyspy Goulburn, Arnhem Land), Gunwinggu (pnocne Arnhem Land), Gumaidj (Arnhem Land), Manger(Arnhem Land), obszaru rzeki Fitzroy (zachodnia Australia), Mount Elliot (wybrzee Queensland), zachodniejAustralii, Andingari (Poudniowa Australia), Wiranggu (Poudniowa Australia), Narrinyeri (Poudniowa Australia),Wiktorii, okolic Jeziora Tyres (Wiktoria), Kurnai (Gippsland, Wiktoria), poudniowo-wschodniej Australii.

Potop 32

W OceaniiW Oceanii podania o potopie odnotowano u Dajakw z Borneo, na Markizach, w Indonezji, na Nowej Zelandii, naTahiti. Wg podania z Wysp Banksa melanezyjski bohater Quat zbudowa czno na wzniesieniu i na nim oczekiwa

ustania potopu[41] . Wg podania z Fidi stwrca wiata, wowy bg Degei rozgniewa si na dwch braci z pierwszego pokolenia

ludzi (ktrzy podobno mieli ogony) i postanowi ukara ich wielk powodzi za zabicie jego najlepszegoprzyjaciela jastrzbia Turukawy. Bracia prbowali ratunku wznoszc ostrok jednak morze wezbrao ipochono ich schronienie. Wtedy obydwaj ukorzyli si i zaczli baga o przebaczenie. Degei ulitowa si izesa im olbrzymi pomaracz, ktra unosia ich na wodzie. W tym kataklizmie zgino cae pierwsze pokolenieludzi (wg niektrych byy to wycznie kobiety). Po opadniciu wd pomaracza osiada na innej wyspie[42] .

Podanie z Hawajw przekazuje, e dugo po mierci pierwszego czowieka wiat sta si przeraajcym i zymmiejscem[43] . Jedynym dobrym czowiekiem jaki pozosta by Nu'u (Nu'u-pale "Nu'u modlcy si").Jego onbya Lili-noe. Uratowa si wraz z rodzin przed globaln powodzi budujc ogromne czno z nadbudwk napokadzie. Nu'u zabra ze sob te psy, winie, korzenie kava i orzechy kokosowe. Wody rozlay si nad caziemi i wszyscy ludzie zginli; tylko Nu'u wraz z rodzin pozostali przy yciu. W czasie gdy potop zaczynaustpowa wielka d wyldowaa na szczycie hawajskiej gry Mauna Kea. Nastpnie gdy omykowo zoyofiar ksiycowi z kava, wini i orzechw kokosowych zszed do niego z tczy bg Kane i wytumaczy mubd. Innym hawajskim podaniem odnoszcym sie do potopu jest to mwice o drzewie rosncym nadKa-wai-o-ulu ("Wody Pokole"), ktre swoimi korzeniami skupia wody na jednym miejscu nie dopuszczajc abyzatopiy one doliny[44] .

Na Polinezji podanie gosio, e "papa" - ziemia zostaa zalana w wyniku wojny jak w rozgniewaniu wytoczybg burzy swoim boskim braciom - bogu lasw, bogu oceanw i innym, ktrzy tak jak on byli synamiuranicznego boga Rangi. Podanie wspomina o "Ua-Roa" - dugim deszczu, ktry spowodowa zalanie ziemi.Potem potop usta i gdy woda opada ukazay si wyspy Polinezji[45] .

Historyczno potopu

Skamieniao trylobita

"The First Fossil Hunters" ("Pierwsi owcy Skamielin") Adrienne Mayor, poprzedzonyprzez "Fossil Legends of the First Americans" ("Legendy o Skamieniaociach uPierwszych Amerykanw"), spowodoway hipotezy, e podania o potopie zostayzainspirowane staroytnymi obserwacjami skamieniaych muszli i ryb w grach i narwninach. Grecy, Egipcjanie, Rzymianie i Chiczycy - wszyscy komentowali w swoichpismach kwesti tych znalezisk. Grecy podejrzewali, e Ziemia zostaa zalana kilka razyi jako dowd podawali skamieniaoci znalezione na szczytach grskich. RwnieIndianie wyraali to przekonanie wobec wczesnych osadnikw z Europy cho wczeniej nie spisali tych idei.Leonardo da Vinci postulowa, e natychmiastowy potop nie mg spowodowa uwarstwionych i systematycznieuoonych pokadw, ktre znalaz we woskich Apeninach.

Potop 33

Potop oglnowiatowyZaistnienie oglnowiatowego potopu w czasach wspczesnych czowiekowi wielu uznaje za sprzeczne z biologi(rozmieszczenie i ewolucja gatunkw) i geologi. Stanowisko wiata naukowego nie zawsze byo takie jak obecnie -dawniej osady polodowcowe uwaano za lad biblijnego potopu, dlatego plejstocen nazywano Dyluwium. W chwiliobecnej kreacjonici s grup, ktra najsilniej wspiera teori o potopie oglnowiatowym.

Teoria Ryana-Pitmana

Morze Czarne obecnie (jasnoniebieskie) i w 5600 p.n.e.(ciemnoniebieskie) wg kontrowersyjnej teorii Ryana-Pitmana.

Rni naukowcy uwaaj, e wydarzeniem, ktreprzyczynio si do powstania mitu o potopie w rnychkulturach, byo zalanie terenw znajdujcych si wobszarze Morza Czarnego ponad 8 tys. lat temu.Wydarzenie to miao by spowodowane do szybkimroztopieniem si ogromnego lodowca Laurentide wAmeryce Pnocnej ok. 673 r. p.n.e. Uwolnio towielkie masy sodkiej wody i podnioso poziomoceanw o okoo 1,4 m. W wyniku tego nastpioprzerwanie naturalnej bariery znajdujcej si w miejscuobecnej cieniny Bosfor i zalanie sodkowodnegozbiornika znajdujcego sie za t barier. Poziom wd wpowstajcym w ten sposb (szacunkowo w okresie 34lat) Morzu Czarnym podnis si o 155 metrw. W wyniku tego zdarzenia naukowcy podejrzewaj, e nastpiexodus mieszkajcych tam rolnikw i zasiedlenie Europy, ktra dotychczas miaa by zasiedlona przez ludyowiecko-zbierackie[46] .

Impakt W 1932 r. Harry St. John Philby natrafi na krater meteorytu Wabar w Arabii Saudyjskiej. Pierwsze szacunki

datoway uderzenie na 4000 p.n.e. Uznawano, e mogo ono by przyczyn fali potopu. Pniej wiek fragmentwmeteorytu zosta oszacowany na 3500 lat. Ostatecznie uderzenie, ktre nastpio w okolicach staroytnego miastaIrem, przyjmuje si, e nastpio 300-500 lat temu. W zwizku z czym teoria jakoby meteoryt ten by przyczynbiblijnego potopu staa si bezpodstawna.

Inn teori jest ta, e w czasach prehistorycznych (okoo 2800-3000 p.n.e.) kometa uderzya w Ocean Indyjskitworzc podmorski trzydziestokilometrowy krater Burckle i powodujc ogromn fal tsunami, ktra zalaaobszary przybrzene.

Zbieno podaZ kolei liczne i w pewnym stopniu zbiene ze sob podania wystpujce na wszystkich kontynentach wskazuj nakonkretne wydarzenie historyczne. Podobiestwa s nastpujce:1. gniew Boga lub bogw2. deszcz jako przyczyna potopu3. niewielka liczba osb uratowanych z potopu4. wraz z ludmi uratowane zostay zwierzta lub roliny5. przybicie do gry6. ofiary zoone przez ocalonych7. pojawienie si tczy

Potop 34

Potopy lokalneNiektrzy geologowie wierz, e przyczyn mitw mogy by dramatyczne, wiksze ni zwykle wylewy rzek. Jednz ostatnich takich teorii jest teoria Ryana-Pitmana, ktra podlegaa znaczcej dyskusji oraz ktrej powiconoartyku w National Geographic'u w 2009 r. W artykule tym pado stwierdzenie, e zatapianie mogo by "cakiemagodne". MezopotamiaNa obszarze Mezopotamii znaleziono grube warstwy osadw oddzielajcych znaleziska archeologiczne wpoudniowych miastach Ur, Kish oraz Fara, jednak wg wspczesnych analiz archeologicznych i lingwistycznychowe powodzie nie s podstaw do uznania ich jako biblijnego potopu. Morze CzarneZdarzeniem na duo wiksz skal byo wlanie si wd Morza rdziemnego w nieck dzisiejszego MorzaCzarnego ok. 5600 p.n.e. (na tym zdarzeniu opiera si wspomniana powyej teoria Ryana-Pitmana). Tsunami na Morzu rdziemnymOk 1800-1500 lat p.n.e. wybuch wulkan Thera na greckiej wyspie Santoryn powodujc wystpienie ogromnej falitsunami, ktrej lady odkryto m.in. na Krecie. Datowanie geologiczne wskazuje na okres 1630-1600 p.n.e. adatowanie archeologiczne na ok. 1500 p.n.e. Mimo tego, e tsunami uderzyo na poudniowe Morze Egejskie i Kretnie dotkno ono miast pooonych w gbi Grecji, takich jak Mykeny, Ateny i Teby, dlatego wywaro ono raczejefekt lokalny a nie regionalny.

Dodatki

Cytaty biblijne dotyczce tekstuBiblia_Nehilim

duch Jahwe nie moe / nie bdzie pozostawa wczowieku

duch Jahwe nie bdzie walczy z czowiekiem duch Jahwe nie bdzie oddziaywa naczowieka

Biblia Warszawsko-Praska (fragment [47])

Biblia Tysiclecia (fragment [48])

Biblia Warszawska (r. 1975, fragment [49])

Bible in Basic English (r. 1949, fragment [50])

Tumaczenie Jewish Publication Society (fragment[51])

Revised Standard Version (r. 1952, fragment [52])

Biblia gdaska (r. 1632, fragment [53])

King James Version (r. 1611, fragment [54])

American Standard Version (r. 1901, fragment[55])

New American Standard Bible (fragment [56])

World English Bible (fragment [57])

Young's Literal Translation (fragment [58])

Tumaczenie Artura Sandauera

Przekad Nowego wiata (r. 1997, fragment[59])

Artur Sandauer pisze o tumaczeniu tego fragmentu: "Sowo jadon (>>wadzi siprzebywa

Potop 35

W serwisie Biblii Tysiclecia: Rdz 1,29 [70]

Zobacz te Atlantyda Lemuria (fikcyjna kraina)

Przypisy[1] Wadysaw Kopaliski: Sownik Mitw i Tradycji Kultury. Warszawa: Pastwowy Instytut Wydawniczy, 1988. (pol.)[2] The Deluge Story in Stone, Appendix 11, Flood Traditions, B.C. Nelson, Augsburg, Minneapolis, 1931[3] Flood Stories from Around the World (http:/ / www. talkorigins. org/ faqs/ flood-myths. html)[4] Deukalion, legenda o Dukalionie w wersji opowiedzianej przez Apollodorosa w Bibliotece, http:/ / bragus. republika. pl/ mity/ potop. html[5] (http:/ / www. perseus. tufts. edu/ cgi-bin/ ptext?layout. reflang=greek;layout. refembed=2;layout. refwordcount=1;layout.

refdoc=Perseus:text:1999. 01. 0159;layout. reflookup=*)wgugi/ as;layout. refcit=book=9:chapter=8:section=5;doc=Perseus:text:1999. 04.0057:entry=#116049;layout. refabo=Perseus:abo:tlg,0525,001) w Liddell & Scott

[6] WIEM, darmowa encyklopedia: Ogygos (http:/ / 213. 180. 130. 202/ 45238,,,,ogygos,haslo. html) (pol.). [dostp 22 sty 2009].[7] Gaster, Theodor H. Myth, Legend, and Custom in the Old Testament, Harper & Row, New York, 1969. (http:/ / home. earthlink. net/

~misaak/ floods. htm#Gaster)[8] Luce, J.V. (1971), "The End of Atlantis: New Light on an Old Legend" (Harper Collins)[9] MITOLOGIA GERMASKA Opowie o bogach mronej Pnocy, Artur Szrejter, Wydawnictwo L&L, Gdask 2006[10] Mark Isaac: Flood Stories from Around the World (http:/ / www. talkorigins. org/ faqs/ flood-myths. html) (ang.). W: The TalkOrigins

Archive [on-line]. [dostp 22 sty 2009].[11] Artur Szrejter: Mitologia germaska - Opowie o bogach mronej Pnocy. Gdask: Wydawnictwo L&L, 2006. (pol.)[12] K. Szarzyska, Mity..., s. 136[13] K. Szarzyska, Mity..., s. 139-140.[14] Stephanie Dalley: Myths from Mesopotamia. Nowy Jork: Oxford University Press, 1991. (ang.)[15] Krystyna yczkowska i inni, Mity..., s. 138-140.[16] haso Ziusudra, [w:] Jeremy Black, Anthony Green, "Sownik mitologii Mezopotamii", Wydawnictwo "Ksinica", Katowice 1998, s.

232-233[17] Ze wzgldu na problemy z tumaczeniem tego wyrazu wiele przekadw Biblii go nie tumaczy lub oddaje si to sowo jako mocarze,

olbrzymi lub herosi.[18] Pismo wite: Rdz 7:2 (http:/ / online. biblia. pl/ rozdzial. php?id=6& werset1=8& werset2=22#W8) (pol.). [dostp 22 sty 2009]. Cytat: Z

wszelkich zwierzt czystych we z sob siedem samcw i siedem samic, ze zwierzt za nieczystych po jednej parze: samca i samic;[19] Pismo wite: Rdz 7:4 (http:/ / online. biblia. pl/ rozdzial. php?id=6& werset1=8& werset2=22#W8) (pol.). [dostp 22 sty 2009]. Cytat: Bo

za siedem dni spuszcz na ziemi deszcz, ktry bdzie pada czterdzieci dni i czterdzieci nocy, aby wyniszczy wszystko, co istnieje napowierzchni ziemi - cokolwiek stworzyem.

[20] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Potop#endnote_2[21] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Potop#endnote_3[22] Pismo wite: Rdz 8:10-11 (http:/ / online. biblia. pl/ rozdzial. php?id=6& werset1=8& werset2=22#W8) (pol.). [dostp 22 sty 2009].

Cytat: Przeczekawszy za jeszcze siedem dni, znw wypuci z arki gobic i ta wrcia do niego pod wieczr, niosc w dziobie wiey listekz drzewa oliwnego. Pozna wic Noe, e woda na ziemi opada.

[23] Pismo wite: Rdz 8:18-19 (http:/ / online. biblia. pl/ rozdzial. php?id=6& werset1=8& werset2=22#W8) (pol.). [dostp 22 sty 2009].Cytat: Noe wyszed wic z arki wraz z synami, on i z onami swych synw. Wyszy te z arki wszelkie zwierzta: rne gatunki zwierztpezajcych po ziemi i ptactwa, wszystko, co si porusza na ziemi.

[24] Ksiga Jeremiasza 31:31-34: Oto nadchodz dni - wyrocznia Pana - kiedy zawr z domem Izraela i z domem judzkim nowe przymierze. Niejak przymierze, ktre zawarem z ich przodkami, kiedy ujem ich za rk, by wyprowadzi z ziemi egipskiej. To moje przymierze zamali,mimo e byem ich Wadc - wyrocznia Pana. Lecz takie bdzie przymierze, jakie zawr z domem Izraela po tych dniach - wyrocznia Pana:Umieszcz swe prawo w gbi ich jestestwa i wypisz na ich sercu. Bd im Bogiem, oni za bd Mi narodem. I nie bd si musieliwzajemnie poucza jeden mwic do drugiego: Poznajcie Pana! Wszyscy bowiem od najmniejszego do najwikszego poznaj Mnie -wyrocznia Pana, poniewa odpuszcz im wystpki, a o grzechach ich nie bd ju wspomina.

[25] umownych autorw, poniewa uznaje si, e nie byy to pojedyncze osoby, ale raczej tradycje.[26] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Potop#endnote_wid[27] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Potop#endnote_4[28] wg Edgara A. Truax[29] autor: Qu Yuan (), ksika: "Elegie Chu" (, lub Chuci), rdz. 3: "Proszc Niebo" (, lub Wentian), autor: Lie Yukou (),

ksika: Liezi (), rdz. 5 ( ), paragraf 1, autor: Liu An (), ksika: Huainanzi (), rdz. 6: Lanmingxun ()[30] Mitologia Korei, Halina Ogarek-Czoj, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1988, str. 92-93

Potop 36

[31] African Flood Myths (http:/ / www. mythome. org/ fludmyt5. html)[32] U rde cywilizacji Juliusz Lips za zbiorem mitw kanadyjskich E. Petitita z 1886 r.[33] Zmierzch Azteckich Bogw, W. Konrad Osterloff, Nasza Ksigarnia, Warszawa 1969, str. 129 i 135[34] Loc Chortis ante el Probleme Maya. Histria de las Culturas indigenas de America, desde su origin hasta hoy Meksyk 1949[35] Pastwo Inkw, Siegfried Huber, Biblioteka Problemw, PWN, Warszawa 1968[36] Paricia: Information from Answers.com (http:/ / www. answers. com/ topic/ paricia)[37] Informacja ta znajduje sie w Parfleche Marka Cichomskiego (http:/ / www. huuskaluta. com. pl/ marekc/ parfleche25. php) wraz z opisem

podania Indian Attacapa oraz Indian z wyspy Sitka[38] http:/ / www. meta-religion. com/ World_Religions/ Ancient_religions/ South_america/ flood_myth_of_the_incas. htm, http:/ / www.

labyrinthina. com/ flood. htm[39] ladami Indian, Maria Paradowska, Ossolineum 1979[40] Kobieta w yciu Indian, Rudolf H. Noco, Wydawnictwo 'lsk', Katowice 1967, str.119[41] Arthur Cotterell, Wydawnictwo Ksinica, Katowice 1996[42] Jan Knappert: Mitologia Pacyfiku, Dom Wydawniczy Rebis, Pozna 2001[43] Flood Legends - Answers in Genesis (http:/ / www. answersingenesis. org/ articles/ am/ v2/ n2/ flood-legends)[44] Mitologia Pacyfiku, Jan Knappert, Dom Wydawniczy Rebis, Pozna 2006, Sownik mitw wiata, Arthur Coterell, Wydawnictwo Ksinica,

Katowice 1996, str. 312[45] Jan Knappert:Mitologia Pacyfiku, Dom Wydawniczy Rebis, Pozna 2001[46] Biblijny potop wygna rolnikw do Europy - Nauka - Dziennik.pl (http:/ / www. dziennik. pl/ nauka/ article84731/

Biblijny_potop_wygnal_rolnikow_do_Europy. html)[47] http:/ / apologetyka. com/ biblia/ ?me