Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej 2017/10 · Więcej na ten temat: J.Z. Holzer,...

www.wuw.pl

Stud

ia Inter

ku

ltur

ow

e Eur

opy r

od

ko

wo

-Wsc

ho

dn

iej

Studia InterkulturoweEuropy rodkowo-Wschodniej

TOM 10

W nastpnym numerze Studiw Interkulturowych Europy rodkowo-Wschodniej midzy innymi:

Magdalena Dbrowska, Sny owieconych o szczliwym spoeczestwie (z zawartoci czasopism rosyjskich drugiej poowy XVIII pocztku XIX wieku)

Elena Janchuk, Metafizyka ycia Mariny Cwietajewej

Olga Lesicka, Dwie powieci Aleksandra Tierechowa czyli o tym, jak ksika moe by jednoczenie wcigajca i nieprzyjemna

10

Studia Inter nr 10.indd 3 18/10/17 11:10


TOM 10

logo WUW.indd 1 5/12/2014 12:54:19 PM


TOM 8

Warszawa 2015

str Studia Inter nr 10.indd 1 17/10/17 16:18

Rada redakcyjna

Madina Aleksejewa, Aleksander Barszczewski, Magdalena Dbrowska,

Joanna Getka, Jerzy Grzybowski, Eriks Jekabsons, Stefan H. Kaszyski,

Rolf-Dieter Kluge, Juraj Marusiak, Wanda K. Roman, Anatol Wialiki

Kolegium redakcyjne

Robert Boroch, Katarzyna Bortnowska, Elena Janczuk, Joanna Kozowska

(sekretarz redakcji), Jan Kobia (redaktor naczelny), Olga Lesicka,

Justyna Misztal-Szlachta

Adres redakcji

02-678 Warszawa, ul. Szturmowa 4, pok. 319, Polska

tel.: (0 48) 22 55 34 219; tel./faks: (0 48) 22 55 34 229

e-mail: [email protected]

Recenzenci stali

Madina Aleksejewa, Ihar Bortnik, Magdalena Dbrowska, Joanna Getka,

Jerzy Grzybowski, Elena Janczuk, Stefan H. Kaszyski, Rolf-Dieter Kluge,

Aleksander Krawcewicz, Taras Lylo, Irena Mytnik, Zbigniew Palski,

Wanda K. Roman, Jarosaw Wokonowski, Anatol Wialiki

Projekt okadki

Jakub Rakusa-Suszczewski

Ilustracja na okadce: obraz Magorzaty Kobia Nostalgia

Redaktor prowadzcy

Dorota Dziedzic

Redaktor

Iwona Dornarowicz

ISSN 1898-4215

e-ISSN 2544-3143

tytuu: Studia Interkulturowe Europy rodkowo-Wschodniej

by Jan Kobia, Warszawa 2017

Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017

Wersja elektroniczna czasopisma jest wersj pierwotn

Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

00-497 Warszawa, ul. Nowy wiat 4

www.wuw.pl; e-mail: [email protected]

Dzia Handlowy WUW: tel.: (0 48) 22 55 31 333

e-mail: [email protected]

Ksigarnia internetowa: www.wuw.pl

http://mail%20to:%[email protected]://www.wuw.plhttp://mail%20to:%[email protected]://mail%20to:%[email protected]://www.wuw.pl

A. Czy, S. Kubas, Pastwa Grupy Wyszehradzkiej: midzy przeszoci a teraniejszoci,1

Katowice 2014, s. 167.

A. Orzelska-Stczek, Wsppraca regionalna w Europie rodkowo-Wschodniej w polskiej2

polityce zagranicznej, Myl Ekonomiczna i Polityczna 2015, nr 2, s. 244.

Por. A. Czy, S. Kubas, Pastwa..., op. cit., s. 1326.3

STUDIA INTERKULTUROWE 10/2017

HISTORIA I SPOECZESTWO

Edyta Chwiej

PROBLEMY DEMOGRAFICZNE KRAJW GRUPY

WYSZEHRADZKIEJ ANALIZA PORWNAWCZA

W 2016 roku Grupa Wyszehradzka obchodzia jubileusz 25-lecia

swojego istnienia. Ugrupowanie, zwane pocztkowo Trjktem Wysze-

hradzkim, zostao utworzone 15 lutego 1991 roku na mocy Deklaracji

o wsppracy Rzeczypospolitej Polskiej, Czeskiej i Sowackiej Republiki

Federacyjnej i Republiki Wgierskiej w deniu do integracji euro-

pejskiej, podpisanej przez prezydentw Lecha Was, Vclava Havla

i premiera Jzsefa Antalla . Po rozpadzie Czechosowacji Trjkt zosta1

przeksztacony w Grup Wyszehradzk .2

Pastwa Grupy Wyszehradzkiej czy nie tylko blisko geograficzna,

ale take wsplna, niekiedy trudna historia . Pod koniec lat osiem-3

dziesitych XX wieku rozpocz si w nich proces transformacji poli-

tyczno-ustrojowej, zwizany z rozpadem Zwizku Radzieckiego i bloku

wschodniego. Wybrane w demokratycznych wyborach elity polityczne

tych pastw przyjy w polityce zagranicznej kierunek euroatlantycki, co

zaowocowao ostatecznie czonkostwem w NATO w 1999 roku (z wy-

jtkiem Sowacji, ktra uzyskaa czonkostwo w 2004 roku) i Unii Euro-

pejskiej w 2004 roku.

4 Edyta Chwiej

Por. M. Oklski, Demografia: podstawowe pojcia i teorie w encyklopedycznym zarysie, War-4

szawa 2004, s. 193204.

W cigu 25 lat istnienia Grupy Wyszehradzkiej powstao wiele publi-

kacji na temat stosunkw midzy pastwami czonkowskimi i funkcjono-

wania samego ugrupowania. Niniejszy artyku dotyczy zagadnienia nieco

rzadziej poruszanego sytuacji demograficznej krajw Grupy Wysze-

hradzkiej.

Potencja demograficzny znaczco wpywa na funkcjonowanie i rozwj

kadego pastwa (czy bloku pastw) oraz na jego pozycj na arenie mi-

dzynarodowej. Zwracali na to uwag wielcy myliciele, politycy i eko-

nomici . W przeszoci koncentrowano si gwnie na liczbie ludnoci4

danego kraju, od ktrej zaleaa wysoko pobieranych podatkw i li-

czebno armii. Obecnie bada si raczej cechy jakociowe populacji, takie

jak struktura ludnoci wedug pci i wieku oraz struktura wedug cech

spoeczno-zawodowych i wyksztacenia.

Gwnym celem niniejszego artykuu jest dokonanie analizy najwa-

niejszych wspczynnikw i porwnanie sytuacji demograficznej krajw

Grupy Wyszehradzkiej. Zamiarem autorki byo take wskazanie przyczyn

i skutkw zachodzcych obecnie procesw.

Tabela 1. Liczba ludnoci krajw Grupy Wyszehradzkiej, miejsce w UniiEuropejskiej i na wiecie pod tym wzgldem dane za 2016 rok

Kraj Liczba ludnoci (mln) Miejsce w UE Miejsce na wiecie

Czechy 10,6 11 86

Polska 38,5 6 34

Sowacja 5,5 19 118

Wgry 9,9 13 90

Unia Europejska 513,9

rdo: opracowanie wasne na podstawie: Population, Central Intelligence Agency

The World Factbook 2016, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-fact-

book/rankorder/2119rank.html (dostp: 1.12.2016).

W 2016 roku w krajach Grupy Wyszehradzkiej mieszkao cznie oko-

o 64,5 miliona osb, co stanowio 12,6% ludnoci Unii Europejskiej.

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.htmlhttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html

Problemy demograficzne krajw Grupy Wyszehradzkiej... 5

Gross domestic product 2015, The World Bank, 5 http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdf (dostp: 1.12.2016).

Gross domestic product 2015, PPP, The World Bank, 6 http://databank.worldbank.org/data/download/GDP_PPP.pdf (dostp: 1.12.2016).

A. Balcer, K. Wycicki, Polska na globalnej szachownicy, Warszawa 2014, s. 207.7

Dane za: Central Intelligence Agency The World Factbook.8

J.Z. Holzer, Demografia, Warszawa 2003, s. 15.9

Najwikszym i najludniejszym krajem ugrupowania jest Polska (por. ta-

bela 1); ludno Polski stanowia w 2016 roku 59,9% ludnoci Grupy Wy-

szehradzkiej.

Polska ma take przewag nad pozostaymi krajami pod wzgldem

gospodarczym. W 2015 roku PKB Polski stanowio 54,8% PKB Grupy5

Wyszehradzkiej i 56,8% PKB (PPP) mierzonego si nabywcz. Rodzi to6

niekiedy obawy wadz pozostaych pastw czonkowskich, e Polska jest

partnerem zbyt duym, ktry moe zdominowa charakter caej grupy .7

Polska jest rwnie najbardziej jednolitym etnicznie krajem Grupy

Wyszehradzkiej. Wedug ostatnich danych spisowych Polacy stanowili

prawie 97% populacji, podczas gdy Wgrzy 86%, Sowacy 81%, a Czesi

64%. Do najliczniejszych pozostaych grup etnicznych nale Wgrzy na

Sowacji (8,5%), Morawianie w Czechach (5%) i Romowie, obecni we

wszystkich tych krajach (najwicej jest ich na Wgrzech okoo 300 ty-

sicy) .8

Zdaniem demografw decydujcy wpyw na zmiany stanu i struktu-

ry ludnoci wywiera ruch naturalny, ktry obejmuje urodzenia, zgony

i zmiany w stanie cywilnym ludnoci, a take ruch wdrwkowy, na ktry

skadaj si migracje w obrbie kraju lub poza jego granice . W oparciu9

o analiz wybranych wspczynnikw, dotyczcych ruchu naturalnego

i wdrwkowego, mona stwierdzi, e sytuacja demograficzna krajw

Grupy Wyszehradzkiej wyglda podobnie.

We wszystkich krajach Grupy Wyszehradzkiej warto wspczynnika

zawieranych maestw (liczba maestw na 1000 osb) jest wysza ni

wspczynnika rozwodw (liczba rozwodw na 1000 osb). Najwysz war-

to wspczynnik zawieranych maestw osign w 2013 roku w Polsce

i na Wgrzech, a najnisz na Sowacji (por. tabela 2). Warto jednak odno-

towa znaczny spadek wartoci tego wspczynnika we wszystkich krajach

w stosunku do pocztku lat dziewidziesitych XX wieku (por. tabela 2).

http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdfhttp://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdfhttp://databank.worldbank.org/data/download/GDP_PPP.pdfhttp://databank.worldbank.org/data/download/GDP_PPP.pdf

6 Edyta Chwiej

Tabela 2. Porwnanie wybranych wspczynnikw, dotyczcych ludnoci krajwGrupy Wyszehradzkiej 1990 i 2013 rok

Wspczynnikdemograficzny

Czechy Polska Sowacja Wgry

1990 2013 1990 2013 1990 2013 1990 2013

Maestwa(na 1000 osb)

8,8 4,1 6,7 4,7 7,6 3,7 6,4 4,7

Rozwody (na1000 osb)

3,1 2,7 1,1 1,7 1,7 2,0 2,4 2,0

Urodzeniaywe (na1000 osb)

12,6 10,2 14,4 9,7 15,1 10,1 12,1 9,0

Zgony (na1000 osb)

12,5 10,4 10,2 10,2 10,3 9,6 14 12,8

Przyrostnaturalny (%)

0,268 0,033 0,362 0,06 0,44 0,107 1,033 0,275

Wspczynnikdzietnocioglnej*

1,90 1,45 2,06 1,34 2,09 1,40 1,87 1,44

Oczekiwanadugo ycia mczyni

67,5 75,2 66,5 73,1 66,6 72,2 65,1 72,9

Oczekiwanadugo ycia kobiety

75,4 81,3 75,5 81,1 75,4 80,1 73,7 79,1

* dane za 1990 i 2016 rok

rdo: opracowanie wasne na podstawie: Rocznik statystyki midzynarodowej 2015,

Gwny Urzd Statystyczny, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystycz-

ne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2015,10,3.html (dostp:

3.12.2016); Total Fertility Rate, Central Intelligence Agency The World Factbook

2016, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2127rank.

html (dostp: 3.12.2016); World Bank Open Data, The World Bank, http://data.world-

bank.org (dostp: 5.12.2016); Marriage and divorce statistics, EUROSTAT, http://ec.

europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Marriage_and_divorce_statistics (do-

stp: 5.12.2016).

http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2015,10,3.htmlhttp://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2015,10,3.htmlhttps://www.cia./hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2127rank.htmlhttps://www.cia./hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2127rank.htmlhttp://data.worldbank.org/http://data.worldbank.org/http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Marriage_and_divorce_statisticshttp://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Marriage_and_divorce_statistics


Rocznik Demograficzny 2016, Gwny Urzd Statystyczny, 10 http://stat.gov.pl/obszary-te-matyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demograficzny-2016,3,10.html(dostp: 3.12.2016); Czech Demographic Handbook 2015, Czech Statistical Office, https://www.czso.cz/csu/czso/czech-demographic-handbook-2015 (dostp: 3.12.2016).

Rocznik statystyki midzynarodowej 2015, Gwny Urzd Statystyczny, 11 http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzy-narodowej-2015,10,3.html (dostp: 3.12.2016).

Total Fertility Rate, Central Intelligence Agency The World Factbook 2016, 12 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2127rank.html (dostp:3.12.2016).

W 2013 roku wspczynnik rozwodw osign najwysz warto

w Czechach, a najnisz w Polsce (por. tabela 2). Zarwno Polacy, jak

i Czesi jako powd rozwodw najczciej podawali niezgodno charak-

terw, niedochowanie wiernoci maeskiej i naduywanie alkoholu .10

Trzeba doda, e warto wspczynnika rozwodw wzrosa w Polsce i na

Sowacji w stosunku do 1990 roku, natomiast nieznacznie zmniejszya si

w przypadku Czech i Wgier w tym samym okresie (por. tabela 2).

W 2013 roku wartoci wspczynnikw urodze (liczba urodze y-

wych na 1000 osb) i zgonw (liczba zgonw na 1000 osb) byy do sie-

bie zblione we wszystkich krajach Grupy Wyszehradzkiej. W zwizku

z tym kraje te maj bardzo niski albo nawet ujemny przyrost naturalny

(por. tabela 2). Najmniej korzystn sytuacj pod tym wzgldem miay

w 2013 roku Wgry, gdzie zanotowano najnisz warto wspczynni-

ka urodze i najwysz zgonw (por. tabela 2). Ludno Czech, Polski,

Sowacji i Wgier najczciej umiera na choroby ukadu krenia i nowo-

twory zoliwe .11

We wszystkich krajach ugrupowania obserwujemy nisk warto

wspczynnika dzietnoci. Jest to, w znacznym uproszczeniu, liczba dzie-

ci przypadajca na kobiet w wieku rozrodczym (statystycznie przypada

on na lata 1549). W 2016 roku najwysz warto tego wspczynnika za-

notowano w Czechach 1,45, a najnisz w Polsce 1,34 (por. tabela 2).

Naley doda, e dopiero warto wspczynnika dzietnoci powyej 2,1

zapewnia zastpowalno pokole. Pod wzgldem wartoci tego wspczyn-

nika Czechy zajmoway w 2016 roku odlege 204. miejsce na wiecie,

Wgry 206., Sowacja 211., a Polska 215. .12

We wszystkich krajach Grupy Wyszehradzkiej kobiety yj duej od

mczyzn. Oczekiwana dugo ycia kobiet urodzonych w 2013 roku

http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demograficzny-2016,3,10.htmlhttp://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demograficzny-2016,3,10.htmlhttps://www.czso.cz/csu/czso/czech-demographic-handbook-2015https://www.czso.cz/csu/czso/czech-demographic-handbook-2015http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2015,10,3.htmlhttp://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2015,10,3.htmlhttp://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2015,10,3.htmlhttps://www.cia.gov/library/publi/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20cations/the-world-factbook/rankorder/2127rank.htmlhttps://www.cia.gov/library/publi/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20cations/the-world-factbook/rankorder/2127rank.html

8 Edyta Chwiej

Teoria wyjaniajca proces przechodzenia od wysokiego do niskiego poziomu wsp-13

czynnikw urodze i zgonw. Dotyczy gwnie rozwinitych gospodarczo krajw europej-skich. Wicej na ten temat: J.Z. Holzer, Demografia..., op. cit., s. 2025.

Women in the EU gave birth to their first child at almost 29 years of age on average,14

EUROSTAT 2015, http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/6829228/3-13052015-CP-EN.pdf/7e9007fb-3ca9-445f-96eb-fd75d6792965 (dostp: 4.12.2016).

World Fertility Report 2013. Fertility at the Extremes, United Nations, 15 http://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/fertility/worldFertilityReport2013.pdf(dostp: 4.12.2016).

wynosia 79 lat na Sowacji, 80 lat na Wgrzech i ponad 81 lat w Polsce

i w Czechach. W przypadku mczyzn warto tego wspczynnika bya

najnisza na Sowacji 72 lata, a najwysza w Czechach ponad 75 lat

(por. tabela 2).

Zblione wartoci wspczynnika urodze i zgonw, niski przyrost na-

turalny, warto wspczynnika dzietnoci poniej poziomu zastpowal-

noci pokole i wzrost dugoci ycia wiadcz o tym, e w krajach Grupy

Wyszehradzkiej mamy do czynienia z populacj starzejc si. Zgodnie

z teori przejcia demograficznego (tak zwane drugie przejcie) w ta-13

kich krajach obserwowane s nastpujce zjawiska:

spadek natenia urodze we wszystkich grupach wiekowych;

zmniejszenie dzietnoci poniej prostej zastpowalnoci pokole;

zmiana wieku maksymalnej podnoci kobiet, a co za tym idzie, wzrost

przecitnego wieku przy urodzeniu pierwszego i kolejnych dzieci

przykadowo w 2013 roku redni wiek kobiet w momencie urodze-

nia pierwszego dziecka wynosi w Polsce i na Sowacji 27 lat, a w Cze-

chach i na Wgrzech 28 lat , podczas gdy w 1995 roku wynosi on14

22 lata na Sowacji i 23 lata w pozostaych krajach ugrupowania ;15

zmniejszenie skonnoci do zawierania maestw (por. tabela 2)

i wzrost liczby zwizkw nieformalnych;

wzrost przecitnego wieku przy zawarciu pierwszego maestwa.

We wszystkich krajach Grupy Wyszehradzkiej maleje liczba tradycyj-

nych gospodarstw domowych, zoonych z rodzicw i dzieci, a wzrasta

liczba gospodarstw zoonych z osb samotnych czy te zwizkw bez

dzieci (por. tabela 3). Spord krajw ugrupowania najwyszy odsetek

gospodarstw zoonych z osb samotnych zanotowano w 2015 roku na

http://h/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20ttp://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/6829228/3-13052015-CP-EN.pdf/7e9007fb-3ca9-445f-96eb-fd75d6792965http://h/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20ttp://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/6829228/3-13052015-CP-EN.pdf/7e9007fb-3ca9-445f-96eb-fd75d6792965http://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/fertility/worldFertilityReport2013.pdfhttp://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/fertility/worldFertilityReport2013.pdf


Wgrzech 33,3%, a zwizkw bez dzieci w Czechach stanowiy one

prawie 1/3 gospodarstw domowych (por. tabela 3).

Tabela 3. Porwnanie typw gospodarstw domowych i urodze pozamaeskichw krajach Grupy Wyszehradzkiej w wybranych latach

Typ gospodarstwa domowego(% gospodarstw domowych)

Kraj

Osoba dorosaz dziemi

Osoba dorosabez dzieci

Para z dziemi Para bez dzieci

2006 2015 2006 2015 2006 2015 2006 2015

Czechy 4,7 4,8 25,5 29,8 24,9 22,3 25,0 27,3

Polska 4,3 3,7 18,8 22,8 25,8 23,3 18,3 22,9

Wgry 3,7 4,0 25,7 33,3 25,5 18,3 21,2 21,9

Sowacja 2,9 2,9 19,0 21,8 25,7 22,2 17,4 20,7

Urodzenia pozamaeskie(% ywych urodze)

Kraj 2003 2014

Czechy 28,5 46,7

Polska 15,8 24,2

Wgry 32,3 47,3

Sowacja 23,3 38,9

rdo: opracowanie wasne na podstawie Share of live births outside marriage,

EUROSTAT, http://ec.europa.eu/eurostat/web/products-datasets/-/tps00018 (dostp:

3.12.2016); Private households by household composition, 20062015, EUROSTAT, http://

ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Household_composition_statistics

(dostp: 6.12.2016).

Jednoczenie w Czechach, w Polsce, na Wgrzech i na Sowacji wzra-

sta liczba urodze pozamaeskich (por. tabela 3). W 2014 roku najni-

szy odsetek urodze pozamaeskich, spord wszystkich krajw Grupy

Wyszehradzkiej, odnotowano w Polsce 24,2%; w tym samym czasie na

Wgrzech i w Czechach ten odsetek by prawie dwukrotnie wyszy.

http://ec.europa.eu/eurostat/web/produc/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20ts-datasets/-/tps00018http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Household_/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20composition_statisticshttp://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Household_/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20composition_statistics

10 Edyta Chwiej

Czechy: Legalizacja zwizkw homoseksualnych, Wprost 15.03.2006, 16 https://www.wprost.pl/87938/Czechy-Legalizacja-zwiazkow-homoseksualnych.html (dostp: 6.12.2016).

Wgry zalegalizoway zwizki tej samej pci, Rzeczpospolita 19.12.2007, 17 http://www.rp.pl/artykul/78029-Wegry-zalegalizowaly-zwiazki-tej-samej-plci.html (dostp: 6.12.2016).

M. Oklski, A. Fihel, Demografia. Wspczesne zjawiska i teorie, Warszawa 2012, s. 235.18

E. Frtczak, Przemiany podnoci i rodziny w Polsce i Europie. Oceny interpretacje teorie19

polityka rodzinna, [w:] Procesy demograficzne u progu XXI w., Z. Strzelecki (red.), RzdoweCentrum Studiw Strategicznych, Warszawa 2003, s. 75.

Wyrazem sabncego przywizania spoeczestwa do tradycyjnego mo-

delu rodziny wydaje si by take decyzja wadz Czech (2006 r.) i Wgier16

(2007 r.) o zalegalizowaniu zwizkw osb tej samej pci.17

Wedug demografw proces starzenia si spoeczestw pastw euro-

pejskich jest zjawiskiem naturalnym. Zgodnie z zaoeniami teorii przej-

cia demograficznego, w ostatniej fazie reprodukcja ludnoci powinna si

ustabilizowa na poziomie umoliwiajcym zastpowalno pokole. Tak

si jednak nie stao. Druga wojna wiatowa spowodowaa gwatowny

wzrost umieralnoci i spadek podnoci. Po zakoczeniu wojny pojawi

si natomiast znaczny wzrost rozrodczoci. Kolejne zmiany, tym razem

kulturowe i wiatopogldowe, ktre zapocztkoway faz tzw. drugie-

go przejcia, rozpoczy si w Europie w poowie lat szedziesitych

XX wieku. Zdaniem Marka Oklskiego w tym czasie zaczto zwraca

szczegln uwag na takie wartoci, jak wolno, autonomia jednostki,

indywidualizacja, samorealizacja czy tolerancja. Doprowadzio to m.in. do

osabienia istniejcych grup spoecznych, zwaszcza rodziny, i do zmiany

tradycyjnego pojmowania podziau rl .18

W czasie tych przemian Polska, Czechosowacja i Wgry znajdoway

si w strefie wpyww Zwizku Radzieckiego. W adze komunistyczne sta-

ray si kontrolowa wszystkie aspekty ycia obywateli, cznie z prze-

pywem ludnoci. Ponadto krytykowano, a niekiedy i zwalczano przejawy

zachodniego stylu ycia. Dlatego te zmiany demograficzne, obecne

w Europie Zachodniej ju od poowy lat szedziesitych XX wieku,

rozpoczy si w Polsce dopiero na pocztku lat osiemdziesitych XX stu-

lecia. Z kolei proces transformacji systemowej po roku 1989 znacznie je

przypieszy. wiadczy o tym chociaby to, e w Polsce obnienie wsp-

czynnika dzietnoci z poziomu, ktry gwarantowa zastpowalno poko-

le (2,1), do poziomu poniej prostej zastpowalnoci dokonao si w cigu

14 lat, a w Europie Zachodniej w cigu 27 lat .19

https://www.wprost.pl/87938/Czechy-Legalizacja-zwiazkow-homoseksualnych.htmlhttps://www.wprost.pl/87938/Czechy-Legalizacja-zwiazkow-homoseksualnych.htmlhttp://www.rp.pl/artykul/78029-Wegry-zalegalizowaly-zwiazki-tej-samej-plci.htmlhttp://www.rp.pl/artykul/78029-Wegry-zalegalizowaly-zwiazki-tej-samej-plci.html


W oparciu o porwnanie wybranych wspczynnikw z pocztku lat

dziewidziesitych XX wieku i z 2013 roku mona stwierdzi, e pro-

ces transformacji systemowej przypieszy take zamiany demograficzne,

zachodzce na Sowacji (por. tabela 2). Na Wgrzech na pocztku lat

dziewidziesitych XX wieku odnotowano najnisze (urodzenia ywe,

przyrost naturalny, wspczynnik dzietnoci, oczekiwana dugo ycia)

lub najwysze (wspczynnik zgonw) wartoci wspczynnikw demogra-

ficznych spord krajw Grupy Wyszehradzkiej i sytuacja ta nie ulega

zmianie w 2013 roku. Z kolei w Czechach wartoci niektrych wspczyn-

nikw istotnie si zmniejszyy (wspczynnik maestw), a inne zwik-

szyy (przyrost naturalny) w porwnaniu z 1990 rokiem (por. tabela 2).

Tabela 4. Struktura wieku ludnoci w krajach Grupy Wyszehradzkiej w 2015i 2050 roku (%)

Kraj

Struktura wieku ludnoci2015 rok

Struktura wieku ludnoci2050 rok

(projekcja wariant redni)

014 1559 60 i wicej 014 1559 60 i wicej

Czechy 15,0 60,0 24,9 14,5 48,5 37,0

Polska 14,9 58,9 21,7 11,7 47,1 41,2

Sowacja 15,1 64,3 20,5 13,7 50,1 36,2

Wgry 14,6 60,5 24,9 13,8 51,6 34,6

rdo: opracowanie wasne na podstawie World Population Prospects, 2015 Revision,

United Nations, https://esa.un.org/unpd/wpp/publications/files/key_findings_wpp_

2015.pdf (dostp: 7.12.2016).

Wymienione wyej procesy demograficzne prowadz do powanych

zmian stanu i struktury ludnoci. W krajach Grupy Wyszehradzkiej spada

odsetek ludnoci poniej 15. roku ycia; w 2015 roku wynosi we wszyst-

kich krajach ugrupowania okoo 15%. Wedug prognoz Organizacji Na-

rodw Zjednoczonych do 2050 roku (wariant redni prognozy) odsetek ten

zmniejszy si do 14,5% w Czechach, 13,713,8% na Sowacji i na Wgrzech

i do zaledwie 11,7% w Polsce (por. tabela 4). Wzrasta natomiast odsetek

osb w wieku poprodukcyjnym. W 2015 roku ludno powyej 60. roku

https://esa.un.org/unpd/wpp/publications/files/key_findings_wpp_2015.pdfhttps://esa.un.org/unpd/wpp/publications/files/key_findings_wpp_2015.pdf

12 Edyta Chwiej

World Population Prospects, 2015 Revision, United Nations, 20 https://esa.un.org/unpd/wpp/publications/files/key_findings_wpp_2015.pdf (dostp: 7.12.2016).

ycia stanowia w Polsce i na Sowacji ponad 1/5 spoeczestwa, a w Cze-

chach i na Wgrzech 1/4 (por. tabela 4). Do 2050 roku odsetek ludnoci

w wieku poprodukcyjnym ma si zwikszy w Czechach, na Wgrzech

i na Sowacji do ponad 30%, a w Polsce nawet do ponad 40% populacji

(por. tabela 4).

Wedug prognoz Polska i Sowacja do 2050 roku z krajw o najmod-

szej populacji (wsplnie z Irlandi, Cyprem i Luksemburgiem) stan si

jednymi z najstarszych krajw Unii Europejskiej (wsplnie z Grecj,

Niemcami, W ochami, Portugali i Hiszpani). W 2015 roku redni wiek

ludnoci Polski wynosi 39,6 lat, a ludnoci Sowacji 39,1 lat. W 2050 ro-

ku redni wiek ludnoci Sowacji ma wynosi 49 lat, a ludnoci Polski

51,8 lat .20

W zwizku z procesem starzenia si spoeczestwa w krajach Grupy

Wyszehradzkiej wzrasta warto wspczynnika obcienia demograficz-

nego osobami w wieku poprodukcyjnym. Jest to liczba osb w wie-

ku poprodukcyjnym przypadajca na 100 osb w wieku produkcyjnym.

Z danych Eurostatu wynika, e w 1990 roku na 100 osb w wieku pro-

dukcyjnym przypadao w Polsce 15 osb w wieku poprodukcyjnym, na

Sowacji 16, w Czechach 19, a na Wgrzech 20 (por. tabela 5).

Tabela 5. Wspczynnik obcienia demograficznego osobami w wiekupoprodukcyjnym w krajach Grupy Wyszehradzkiej w latach 19902050

Kraj 1990 2015 2050

Czechy 19,0 26,6 48,2

Polska 15,4 22,2 51,9

Sowacja 16,0 19,7 54,2

Wgry 20,0 26,5 47,3

rdo: opracowanie wasne na podstawie Old-age dependency ratio, Eurostat, http://

epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en

&pcode=tsdde510 (dostp: 18.12.2016); Projected old-age dependency ratio, EUROSTAT,

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language

=en&pcode=tsdde511 (dostp: 18.12.2016).

https://esa.un.org/unpd/wpp/publ/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20ications/files/key_findings_wpp_2015.pdfhttps://esa.un.org/unpd/wpp/publ/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20ications/files/key_findings_wpp_2015.pdfhttp://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdde510http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdde510http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdde510http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdde511http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdde511


Informacja o kierunkach i rozmiarach emigracji z Polski w latach 20042015, GUS, 21 http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042015,2,9.html (dostp: 9.12.2016).

Dane dotycz zasobu migrantw w tym przypadku jest to szacunkowa liczba osb22

z danego kraju, przebywajca w poowie 2015 r. czasowo za granic; nie jest to liczba to-sama z wyjazdami w danym roku.

International Migration, United Nations Population Division, 23 http://www.un.org/en/de-velopment/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.shtml (dostp: 9.12.2016).

Ibidem.24

W 2015 roku obcienie demograficzne zwikszyo si na Sowacji do

19 osb, w Polsce do 22 osb, a w Czechach i na Wgrzech do 26 osb.

Wedug prognoz do 2050 roku obcienie demograficzne osobami w wie-

ku poprodukcyjnym wzronie w krajach Grupy Wyszehradzkiej jeszcze

dwukrotnie w stosunku do 2015 roku (najwicej w Polsce i na Sowacji;

por. tabela 5).

Zmiany stanu i struktury ludnoci w krajach Grupy Wyszehradzkiej

wywoane s take ruchem wdrwkowym. Znaczny wpyw na szybki

proces starzenia si polskiego spoeczestwa wywara fala migracji Pola-

kw, ktrzy wyjechali z kraju po otwarciu granic Unii Europejskiej.

Wedug szacunkw Gwnego Urzdu Statystycznego w kocu 2015 roku

poza granicami przebywao czasowo okoo 2,4 mln Polakw (6,2% popu-

lacji), z czego okoo 2,1 mln w krajach czonkowskich Unii. Najwicej

osb przebywao w Wielkiej Brytanii (720 tysicy), Niemczech (655 ty-

sicy), Holandii (112 tysicy), Irlandii (111 tysicy) oraz we W oszech

(94 tysice) .21

Moliwo legalnego zatrudnienia w krajach Unii Europejskiej wpy-

na take na wzrost liczby migrantw z Czech, Sowacji i Wgier. Wedug

danych Organizacji Narodw Zjednoczonych w 2015 roku liczba migran-

tw z Czech w krajach Unii Europejskiej wynosia okoo 800 tysicy22

(7,5% populacji), z czego najwicej przebywao w Niemczech (544 tysi-

ce), na Sowacji (89 tysicy), w Austrii (55 tysicy) i Wielkiej Brytanii

(42 tysice) . W tym samym roku liczba migrantw ze Sowacji w krajach23

Unii Europejskiej wynosia okoo 310 tysicy (5,6% populacji), z czego

najwicej przebywao w Czechach (88 tysicy), Wielkiej Brytanii (68 tysi-

cy), Niemczech (43 tysice) i Austrii (27 tysicy) . Z kolei liczba migran-24

tw wgierskich w 2015 roku w krajach Unii wynosia okoo 406 tysicy

(4,1% populacji); przebywali oni gwnie w Niemczech (173 tysice),

http://stat.gov.pl/obsza/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20ry-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042015,2,9.htmlhttp://stat.gov.pl/obsza/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20ry-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042015,2,9.htmlhttp://stat.gov.pl/obsza/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20ry-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042015,2,9.htmlhttp://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.shtmlhttp://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.shtml

14 Edyta Chwiej

Ibidem.25

T. Fic, D. Holland, P. Paluchowski, A. Rincon-Anzar, L. Stokes, Labour mobility within26

EU. The impact of enlargement and transitional arrangements, National Institute of Economicand Social Research 2011, http://www.niesr.ac.uk/sites/default/files/publications/050811_152043.pdf (dostp: 9.12.2016).

People in the EU population projection, EUROSTAT, 27 http://ec.europa.eu/eurostat/stati-stics-explained/index.php/People_in_the_EU_%E2%80%93_population_projections (dostp:12.12.2016).

M. Oklski, Europe in movement: migration from/to Central and Eastern Europe, CMR28

Working Papers, No 22/80, 2007, http://pdc.ceu.hu/archive/00003130/01/022_80.pdf (dostp:9.12.2016).

Migration in Central and Eastern Europe: Czech Republic, Multicultural Centre Prague,29

http://migrationonline.cz/en/countries/czech-republic (dostp: 9.12.2016).

An overview of the migration policies and trends Hungary, Multicultural Centre Prague,30

http://migrationtothecentre.migrationonline.cz/en/an-overview-of-the-migration-policies-and-trends-hungary (dostp: 14.12.2016).

Wielkiej Brytanii (56 tysicy) i Austrii (44 tysice) . W rezultacie tego,25

e do Unii Europejskiej migruje gwnie ludno w wieku produkcyjnym

(1564 lata) , pogbiaj si nie tylko problemy demograficzne, ale take26

gospodarcze krajw Grupy Wyszehradzkiej.

Zdaniem ekspertw w zwizku z prognozowanym spadkiem liczby

ludnoci (do 2060 r. do okoo 33 mln w Polsce, do 4,5 mln na Sowacji,

do 9,3 mln na Wgrzech; tylko w Czechach przewiduje si nieznaczny

wzrost liczby ludnoci do 11 mln) , starzeniem si spoeczestwa i nie-27

doborem siy roboczej kraje Grupy Wyszehradzkiej powinny otworzy

swoje granice dla imigrantw. Liberalizacja przepywu osb nastpia

w Czechach, Polsce, Sowacji i na Wgrzech wraz z rozpadem bloku

wschodniego i demokratyzacj ycia politycznego w tych krajach. Napyw

migrantw zwikszy si jeszcze po uzyskaniu przez pastwa Grupy Wy-

szehradzkiej czonkostwa w Unii Europejskiej .28

W 2015 roku liczba imigrantw do Czech wynosia okoo 406 tysi-

cy, co stanowio 3,8% populacji tego kraju. Imigranci pochodzili gw-

nie z Ukrainy, Sowacji, Wietnamu i Federacji Rosyjskiej (por. tabela 6).

Jako powd swojego przyjazdu do Czech najczciej podawali czenie

rodzin, zatrudnienie i ch ksztacenia si . Podobn liczb imigrantw29

zanotowano w 2015 roku na Wgrzech (prawie 450 tysicy). Pochodzili

oni gwnie z krajw historycznie zwizanych z Wgrami Rumunii,

Serbii i Ukrainy, oraz z Niemiec (por. tabela 6). Systematycznie wzrasta

take liczba imigrantw z Azji, a szczeglnie z Chin . W 2015 roku wy-30

http://www.niesr.ac.uk/sites/default/files/publications/050811_152043.pdfhttp://www.niesr.ac.uk/sites/default/files/publications/050811_152043.pdfhttp://ht/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20tp://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/People_in_the_EU_%E2%80%93_population_projectionshttp://ht/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20tp://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/People_in_the_EU_%E2%80%93_population_projectionshttp://pdc.ceu.hu/archive/00003130/01/022_80.pdfhttp://migrationonline.cz/en/countries/czech-republichttp://migrationtothecentre.migrationonline.cz/en/an-overview-of-the-migration-policies-and-trends-hungaryhttp://migrationtothecentre.migrationonline.cz/en/an-overview-of-the-migration-policies-and-trends-hungary


International Migration..., op. cit.31

Rnica midzy napywem a odpywem ludnoci z danego obszaru w okrelonym czasie.32

Dane dotyczce zasobu migrantw: International Migration..., op. cit.33

Bezprecedensowa fala imigracji do Polski. Kto i dlaczego chce przyjeda do naszego kra-34

ju?, 31.03.2015, http://forsal.pl/artykuly/862600,bezprecedensowa-fala-imigracji-do-polski-kto-i-dlaczego-chce-przyjezdzac-do-naszego-kraju.html (dostp: 15.12.2016).

nosia ona 11,5 tysica i bya to najliczniejsza migracja Chiczykw do

jednego z krajw Grupy Wyszehradzkiej . Jeli chodzi o Sowacj, to licz-31

ba imigrantw do tego kraju wynosia w 2015 roku ponad 177 tysicy,

co stanowio 3,2% populacji. Pochodzili oni gwnie z krajw ssiednich

Czech, Wgier, Ukrainy, a take z Rumunii (por. tabela 6). Najniszy

odsetek populacji stanowili imigranci w Polsce w 2015 roku byo to

okoo 1,6%. Pochodzili oni, podobnie jak w przypadku Sowacji, z kra-

jw ssiednich Ukrainy, Niemiec, Biaorusi i Litwy (por. tabela 6).

Tabela 6. Liczba imigrantw do krajw Grupy Wyszehradzkiej (zasb) czna liczba i gwne kraje pochodzenia (stan w poowie2015 roku)

Czechy Polska Sowacja Wgry

cznie 405 093 cznie 619 403 cznie 177 190 cznie 449 632

Ukraina 97 474 Ukraina 206 518 Czechy 89 304 Rumunia 204 603

Sowacja 87 584 Niemcy 76 313 Wgry 17 537 Serbia 38 724

Wietnam 47 475 Biaoru 75 929 Ukraina 10 001 Ukraina 34 369

Rosja 31 669 Litwa 50 444 Rumunia 8 152 Niemcy 30 123

rdo: opracowanie wasne na podstawie International Migration, United Nations

Population Division, http://www.un.org/en/development/desa/population/migration/

data/estimates2/estimates15.shtml (dostp: 9.12.2016).

Imigracja do krajw Grupy Wyszehradzkiej nie rekompensuje jednak

strat demograficznych, zwizanych z procesem starzenia si spoecze-

stwa i du liczb emigrantw. W 2015 roku saldo migracji we wszyst-32

kich krajach ugrupowania byo ujemne . Ponadto zwikszony w ostatnim33

czasie napyw osb do Czech, Polski, Sowacji i Wgier zwizany jest

przede wszystkim z migracjami na skutek konfliktw na Ukrainie, Bli-

skim Wschodzie i w Afryce Pnocnej . Cz imigrantw i uchodcw34

http://forsal.pl/artykuly/862600,bezprecedensowa-fala-imigracji-do-polski-kto-i-dlaczego-chce-przyjezdzac-do-naszego-kraju.htmlhttp://forsal.pl/artykuly/862600,bezprecedensowa-fala-imigracji-do-polski-kto-i-dlaczego-chce-przyjezdzac-do-naszego-kraju.htmlhttp://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.shtmlhttp://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.shtml

16 Edyta Chwiej

G. Arnett, Which EU countries had the most asylum seekers?, The Guardian 11.05.2015,35

https://www.theguardian.com/world/datablog/2015/may/11/which-eu-countries-receive-the-most-asylum-seekers (dostp: 15.12.2016).

Why migrants dont want to stay in Hungary, The New York Times 5.09.2015, 36 https://www.nytimes.com/interactive/projects/cp/reporters-notebook/migrants/hungary-treat-ment-refugees (dostp: 15.12.2016).

Wsplny Europejski System Azylowy, Komisja Europejska, 37 https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/docs/ceas-fact-sheets/ceas_factsheet_pl.pdf (dostp:15.12.2016).

I. Kacprzak, Syryjczycy nie chc do Polski, Rzeczpospolita 15.09.2015, 38 http://www.rp.pl/Uchodzcy/309159793-Syryjczycy-nie-chca-do-Polski.html#ap-1 (dostp: 16.12.2016).

D. Mikuovi, as z asrskych kresanov, ktor prili na Slovensko z Iraku, sa vrtila domov,39

Dennk 17.05.2016, https://dennikn.sk/462831/cast-asyrskych-krestanov-ktori-prisli-slo-vensko-iraku-sa-vratila-domov (dostp: 16.12.2016).

traktuje kraje Grupy Wyszehradzkiej jako szlak tranzytowy do bogatszych

i lepiej rozwinitych krajw Unii Europejskiej, jak Niemcy, Szwecja,

Francja czy Wielka Brytania .35

Take w czasie ostatniej fali migracji z Bliskiego Wschodu i Afryki

(2015 rok) napywajce osoby chciay dosta si przede wszystkim do

Niemiec . Natomiast, zgodnie z procedurami unijnymi, za rozpatrzenie36

wniosku o azyl odpowiedzialne powinno by pierwsze pastwo Unii, kt-

rego granica zostaa przekroczona . Z kolei polskie media informoway,37

e ponad poowa Syryjczykw sprowadzonych do Polski przez Fundacj

Estera (udzielajc pomocy ofiarom wojny domowej w Syrii) po uzy-

skaniu statusu uchodcy w Polsce wyjechaa do Europy Zachodniej .38

Jeszcze bardziej dziwi, e cz osb, ktra uzyskaa ochron w krajach

Grupy Wyszehradzkiej, zdecydowaa si wrci do kraju pochodzenia.

Przykadem moe tu by grupa 21 migrantw z Iraku, ktrzy przybyli do

Sowacji w grudniu 2015 roku, a po kilku miesicach powrcili do oj-

czyzny. Swoj decyzj motywowali trudnociami w integracji ze spoe-

czestwem kraju przyjmujcego .39

Z drugiej jednak strony polityka migracyjna pastw Grupy Wysze-

hradzkiej czsto pozostawia wiele do yczenia. Jest ona tak naprawd

w trakcie dostosowywania si do nowych wyzwa (zwikszona emigracja

i napyw imigrantw) i uregulowa midzynarodowych. Trzeba te doda,

e rzdy pastw Grupy Wyszehradzkiej sceptycznie odnosz si do cz-

ci propozycji rozwizania obecnego kryzysu migracyjnego, zgaszanych

przez Komisj Europejsk. Na szczycie z okazji 25-lecia powstania Grupy

https://www.theguardian.com/world/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20/datablog/2015/may/11/which-eu-countries-receive-the-most-asylum-seekershttps://www.theguardian.com/world/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20/datablog/2015/may/11/which-eu-countries-receive-the-most-asylum-seekershttps://www.nytimes.com/interactive/projects/cp/reporters-notebook/migrants/hungary-treatment-refugeeshttps://www.nytimes.com/interactive/projects/cp/reporters-notebook/migrants/hungary-treatment-refugeeshttps://www.nytimes.com/interactive/projects/cp/reporters-notebook/migrants/hungary-treatment-refugeeshttps://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/docs/ceas-fact-sheets/ceas_factsheet_pl.pdfhttps://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/docs/ceas-fact-sheets/ceas_factsheet_pl.pdfhttp://www.rp.pl/Uchodzcy/309159793-Syryjczycy-nie-chca-do-Polski.htmlhttp://www.rp.pl/Uchodzcy/309159793-Syryjczycy-nie-chca-do-Polski.htmlhttps://dennikn.sk/462831/cast-asy/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20rskych-krestanov-ktori-prisli-slovensko-iraku-sa-vratila-domov/https://dennikn.sk/462831/cast-asy/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20rskych-krestanov-ktori-prisli-slovensko-iraku-sa-vratila-domov/


J. Groszkowski, Kulisy planu B: wyszehradzka perspektywa kryzysu migracyjnego, Oro-40

dek Studiw Wschodnich 17.02.2016, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2016-02-17/kulisy-planu-b-wyszehradzka-perspektywa-kryzysu-migracyjnego (dostp: 16.12.2016).

Big, bad Visegrad, The Economist 28.01.2016, 41 http://www.economist.com/news/europe/21689629-migration-crisis-has-given-unsettling-new-direction-old-alliance-big-bad-visegrad(dostp: 20.12.2016).

Budapeszt w ogniu krytyki za stosunek do imigrantw, 5.07.2015, 42 http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1471408,Budapeszt-w-ogniu-krytyki-za-stosunek-do-imigrantow (dostp:20.12.2016).

Wyszehradzkiej, ktry odby si 15 lutego 2016 roku w Pradze, przy-

wdcy Czech, Polski, Sowacji i Wgier opowiedzieli si za wspprac

Unii Europejskiej z Turcj w kwestii powstrzymania zwikszonego na-

pywu osb oraz uszczelnienia unijnych granic zewntrznych. Jednocze-

nie sprzeciwili si planom tworzenia automatycznego systemu relokacji

uchodcw i wezwali do podjcia dziaa w celu zlikwidowania przyczyn

fali migracji m.in. zakoczenia konfliktw w Syrii i Iraku oraz ustabi-

lizowania sytuacji w Libii .40

Takie stanowisko pastw Grupy Wyszehradzkiej i niech do przyj-

cia migrantw z tych krajw Unii, do ktrych trafiaj oni w pierwszej

kolejnoci (Grecja, W ochy), jest powszechnie krytykowane w Europie.

W adze Czech, Polski, Sowacji i Wgier oskara si o ksenofobi, dzia-

ania obliczone na zdobycie elektoratu i brak poczucia unijnej solidar-

noci . Stanowisko to krytykuj take dziaacze organizacji pozarzdo-41

wych, ktrzy na co dzie pomagaj imigrantom i uchodcom. Zwracaj

uwag, e niektre dziaania podejmowane przez politykw wpywaj na

wzrost antyimigranckich nastrojw w spoeczestwie (przykadowo budo-

wa muru na granicy serbsko-wgierskiej) .42

Wedug przeprowadzonych bada opinii publicznej obywatele pastw

Grupy Wyszehradzkiej w rnym stopniu s otwarci na przyjcie osb

uciekajcych przed przeladowaniami i konfliktami w swoim kraju.

W 2016 roku przeciwnych przyjmowaniu uchodcw bya 1/3 ankietowa-

nych Czechw, 39% ankietowanych Sowakw, 47% badanych Polakw

(wzrost w stosunku do 2015 roku z 24%) i 78% badanych Wgrw. Duo

zaley take od miejsca pochodzenia potencjalnych uchodcw. Zgod na

przyjcie uchodcw z Ukrainy deklarowao w 2016 roku 38% ankieto-

wanych Czechw i 61% Polakw, natomiast uchodcw z Afryki i Bli-

skiego Wschodu ju tylko 30% Polakw i 15% Czechw. W arto doda,

https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2016-02-17/kulisy-planu-b-wyszehradzka-perspektywa-kryzysu-migracyjnegohttps://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2016-02-17/kulisy-planu-b-wyszehradzka-perspektywa-kryzysu-migracyjnegohttp://www.economist.com/news/europe/21689629-migration-crisis-has-given-unsettling-new-direction-old-alliance-big-bad-visegradhttp://www.economist.com/news/europe/21689629-migration-crisis-has-given-unsettling-new-direction-old-alliance-big-bad-visegradhttp://www.polskieradio.pl/5/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20/3/Artykul/1471408,Budapeszt-w-ogniu-krytyki-za-stosunek-do-imigrantowhttp://www.polskieradio.pl/5/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20/3/Artykul/1471408,Budapeszt-w-ogniu-krytyki-za-stosunek-do-imigrantow

18 Edyta Chwiej

Opracowanie danych na podstawie Komunikatw z bada CBOS: Nr 81/2015 i 1/2016,43

http://www.cbos.pl/PL/home/home.php (dostp: 20.12.2016); Prieskum: Slovci sa stle ob-vaj migrantov a ich kultury, 8.03.2016, http://www.webnoviny.sk/slovensko/clanok/1046177-prieskum-slovaci-sa-stale-obavaju-migrantov-a-ich-kultury (dostp: 20.12.2016); Uprchlkytady vbec nechceme, hls dv tetiny ech, 23.11.2016, http://www.tyden.cz/rubriky/domaci/uprchliky-tady-vubec-nechceme-hlasi-dve-tretiny-cechu_406890.html (dostp: 20.12.2016);V. Jwiak, Wgierskie referendum w sprawie obowizkowego przyjmowania imigrantw, BiuletynPISM 2016, nr 66, https://www.pism.pl/publikacje/biuletyn/nr-66-1416 (dostp: 20.12.2016).

Procesy demograficzne i metody ich analizy, J. Kurkiewicz (red.), Krakw 2010, s. 5057.44

e 2 padziernika 2016 roku przeprowadzono na Wgrzech referendum

w sprawie obowizkowych kwot rozdzielania migrantw wrd krajw

Unii Europejskiej. Ponad 98% tych, ktrzy oddali wany gos (40% upraw-

nionych), byo przeciw kwotom. W badaniu ankietowym przeciwko obo-

wizkowym kwotom opowiadao si take 82% Sowakw .43

W oparciu o przedstawione fakty i dane statystyczne mona stwierdzi,

e w krajach Grupy W yszehradzkiej, podobnie jak w caej Unii Euro-

pejskiej, mamy do czynienia z procesem starzenia si spoeczestwa. Do

przyczyn tego zjawiska zalicza si m.in. rozwj gospodarczy tej czci

wiata, ktry przyczyni si do poprawy warunkw ycia i jego wydue-

nia, rozwj technologiczny, dziki ktremu moliwe byo zmniejszenie

miertelnoci niemowlt i leczenie wielu chorb powodujcych przed-

wczesne zgony, efektywn antykoncepcj, a przede wszystkim przemia-

ny wiadomociowe, zwizane z deniem do realizacji potrzeb jednostki.

Istotny wpyw wywar take wzrost uczestnictwa kobiet w yciu ekono-

micznym i spoecznym, ktry spowodowa odkadanie w czasie decyzji

o sformalizowaniu zwizku czy posiadaniu potomstwa .44

W zwizku z tym, e kraje Grupy Wyszehradzkiej znajdoway po si

po II wojnie w strefie wpyww Zwizku Radzieckiego, zmiany te roz-

poczy si dopiero w latach osiemdziesitych XX wieku, jednak proces

transformacji systemowej znacznie je przypieszy. Szczeglnie intensyw-

ne zmiany zachodz w Polsce i Sowacji.

Proces starzenia si spoeczestwa powoduje przede wszystkim spadek

liczby osb w wieku przedprodukcyjnym (014 lat) i wzrost liczby osb

w wieku poprodukcyjnym. Rodzi to konieczno dostosowania si do

nowych wyzwa, jak potrzeba zapewnienia odpowiedniej opieki osobom

starszym, wzrost kosztw opieki zdrowotnej oraz wiadcze socjalnych

http://www.cbos.pl/PL/home/home.phphttp://www.webnoviny.sk/slovensko/clanok/10461/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%2077-prieskum-slovaci-sa-stale-obavaju-migrantov-a-ich-kultury/http://www.webnoviny.sk/slovensko/clanok/10461/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%2077-prieskum-slovaci-sa-stale-obavaju-migrantov-a-ich-kultury/http://www.tyden.cz/rubriky/domaci/uprchliky-tady-vubec-nechceme-hlasi-dve-tretiny-cechu_406890.htmlhttp://www.tyden.cz/rubriky/domaci/uprchliky-tady-vubec-nechceme-hlasi-dve-tretiny-cechu_406890.htmlhttps://www.pism.pl/publikacje/biuletyn/nr-66-1416


World Population Ageing 2015, United Nations, 45 http://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/ageing/WPA2015_Report.pdf (dostp: 21.12.2016).

P. Arak, Pro-family policy in Poland and around the world, Financial Observer 14.03.46

2016, http://www.financialobserver.eu/poland/pro-family-policy-in-poland-and-around-the-world (dostp: 21.12.2016).

i emerytalnych czy te prognozowane obnienie tempa rozwoju gospodar-

czego .45

Zdaniem demografw procesu starzenia si spoeczestwa nie da si

zatrzyma, mona jednak sprbowa go spowolni. Jeli chodzi o dziaa-

nia w zakresie zmian w ruchu naturalnym, to zachca si mieszkacw

krajw Grupy Wyszehradzkiej, aby decydowali si na wicej dzieci po-

przez wyduanie urlopu macierzyskiego, wzrost wiadcze dla rodzin

wielodzietnych, dziaa w kierunku uatwienia czenia pracy zawodo-

wej z wychowaniem dzieci itp. . Podejmuje si take kroki w kierunku46

aktywizacji zawodowej seniorw.

Eksperci s zgodni, e pastwa Grupy Wyszehradzkiej bd musiay

otworzy si na migrantw, aby zmniejszy negatywne skutki procesu

starzenia si spoeczestwa. W obliczu zaprezentowanych w artykule

problemw wydaje si to by jednak procesem skomplikowanym i dugo-

trwaym.

Bibliografia (orygina i przekady)

Monografie i opracowania:

Balcer A., Wycicki K., Polska na globalnej szachownicy, Warszawa 2014.

Czy A., Kubas S., Pastwa Grupy Wyszehradzkiej: midzy przeszoci a teraniej-

szoci, Katowice 2014.

Frtczak E., Przemiany podnoci i rodziny w Polsce i Europie. Oceny interpretacje

teorie polityka rodzinna, [w:] Procesy demograficzne u progu XXI w., Z. Strze-

lecki (red.), Warszawa 2003.

Holzer J.Z., Demografia, Warszawa 2003.

Oklski M., Demografia: podstawowe pojcia i teorie w encyklopedycznym zarysie,

Warszawa 2004.

Oklski M., Fihel A., Demografia. Wspczesne zjawiska i teorie, Warszawa 2012.

http://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/ageing/WPA2015_Report.pdfhttp://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/ageing/WPA2015_Report.pdfhttp://www.financialobserver.eu/poland/pro-family-policy-in-poland-and/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20-around-the-world/http://www.financialobserver.eu/poland/pro-family-policy-in-poland-and/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20-around-the-world/

20 Edyta Chwiej

Orzelska-Stczek A., Wsppraca regionalna w Europie rodkowo-Wschodniej w pol-

skiej polityce zagranicznej, Myl Ekonomiczna i Polityczna 2015, nr 2.

Procesy demograficzne i metody ich analizy, J. Kurkiewicz (red.), Krakw 2010.

Zasoby internetowe:

An overview of the migration policies and trends Hungary, Multicultural Centre

Prague, http://migrationtothecentre.migrationonline.cz/en/an-overview-of-the-

migration-policies-and-trends-hungary.

Arak P., Pro-family policy in Poland and around the world, Financial Observer

14.03.2016, http://www.financialobserver.eu/poland/pro-family-policy-in-po-

land-and-around-the-world.

Arnett G., Which EU countries had the most asylum seekers?, The Guardian

11.05.2015, https://www.theguardian.com/world/datablog/2015/may/11/which-

eu-countries-receive-the-most-asylum-seekers.

Bezprecedensowa fala imigracji do Polski. Kto i dlaczego chce przyjeda do naszego

kraju? 31.03.2015, http://forsal.pl/artykuly/862600,bezprecedensowa-fala-imi-

gracji-do-polski-kto-i-dlaczego-chce-przyjezdzac-do-naszego-kraju.html.

Big, bad Visegrad, The Economist 28.01.2016, http://www.economist.com/news/

europe/21689629-migration-crisis-has-given-unsettling-new-direction-old-

alliance-big-bad-visegrad.

Budapeszt w ogniu krytyki za stosunek do imigrantw 5.07.2015, http://www.polskie-

radio.pl/5/3/Artykul/1471408,Budapeszt-w-ogniu-krytyki-za-stosunek-do-imi-

grantow.

Czechy: Legalizacja zwizkw homoseksualnych, Wprost 15.03.2006, https://www.

wprost.pl/87938/Czechy-Legalizacja-zwiazkow-homoseksualnych.html.

Fic T., Holland D., Paluchowski P., Rincon-Anzar A., Stokes L., Labour mobility

within EU. The impact of enlargement and transitional arrangements, National

Institute of Economic and Social Research 2011, http://www.niesr.ac.uk/sites/

default/files/publications/050811_152043.pdf.

Groszkowski J., Kulisy planu B: wyszehradzka perspektywa kryzysu migracyjnego,

Orodek Studiw Wschodnich 17.02.2016, https://www.osw.waw.pl/pl/publi-

kacje/analizy/2016-02-17/kulisy-planu-b-wyszehradzka-perspektywa-kryzysu-

migracyjnego.

Jwiak V., Wgierskie referendum w sprawie obowizkowego przyjmowania imigran-

tw, Biuletyn PISM 2016, nr 66, https://www.pism.pl/publikacje/biuletyn/nr-66-

1416.

Kacprzak I., Syryjczycy nie chc do Polski, Rzeczpospolita 15.09.2015, http://

www.rp.pl/Uchodzcy/309159793-Syryjczycy-nie-chca-do-Polski.html#ap-1.

http://migrationtothecentre.migrationonline.cz/en/an-overview-of-the-migration-policies-and-trends-hungaryhttp://migrationtothecentre.migrationonline.cz/en/an-overview-of-the-migration-policies-and-trends-hungaryhttp://www.financialobserver.eu/poland/pro-family-policy-in-poland-and-around-the-world/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20/http://www.financialobserver.eu/poland/pro-family-policy-in-poland-and-around-the-world/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20/https://www.theguardian.com/world/datablog//hich/af0/dbch/af13/loch/f0%202015/may/11/which-eu-countries-receive-the-most-asylum-seekershttps://www.theguardian.com/world/datablog//hich/af0/dbch/af13/loch/f0%202015/may/11/which-eu-countries-receive-the-most-asylum-seekershttp://forsal.pl/artykuly/862600,bezprecedensowa-fala-imigracji-do-polski-kto-i-dlaczego-chce-przyjezdzac-do-naszego-kraju.htmlhttp://forsal.pl/artykuly/862600,bezprecedensowa-fala-imigracji-do-polski-kto-i-dlaczego-chce-przyjezdzac-do-naszego-kraju.htmlhttp://www.economist.com/news/europe/21689629-migration-crisis-has-given-unsettling-new-direction-old-alliance-big-bad-v/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20isegradhttp://www.economist.com/news/europe/21689629-migration-crisis-has-given-unsettling-new-direction-old-alliance-big-bad-v/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20isegradhttp://www.economist.com/news/europe/21689629-migration-crisis-has-given-unsettling-new-direction-old-alliance-big-bad-v/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20isegradhttp://www.polskierad/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20io.pl/5/3/Artykul/1471408,Budapeszt-w-ogniu-krytyki-za-stosunek-do-imigrantowhttp://www.polskierad/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20io.pl/5/3/Artykul/1471408,Budapeszt-w-ogniu-krytyki-za-stosunek-do-imigrantowhttp://www.polskierad/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20io.pl/5/3/Artykul/1471408,Budapeszt-w-ogniu-krytyki-za-stosunek-do-imigrantowhttps://www.wprost.pl/87938/Czechy-Legalizacja-zwiazkow-homoseksualnych.htmlhttps://www.wprost.pl/87938/Czechy-Legalizacja-zwiazkow-homoseksualnych.htmlhttp://www.niesr.ac.uk/sites/default/files/publications/050811_152043.pdfhttp://www.niesr.ac.uk/sites/default/files/publications/050811_152043.pdfhttps://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/20/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%2016-02-17/kulisy-planu-b-wyszehradzka-perspektywa-kryzysu-migracyjnegohttps://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/20/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%2016-02-17/kulisy-planu-b-wyszehradzka-perspektywa-kryzysu-migracyjnegohttps://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/20/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%2016-02-17/kulisy-planu-b-wyszehradzka-perspektywa-kryzysu-migracyjnegohttps://www.pism.pl/publikacje/biuletyn/nr-66-1416https://www.pism.pl/publikacje/biuletyn/nr-66-1416http://www.rp.pl/Uchodzcy/309159793-Syryjczycy-nie-chca-do-Polski.htmlhttp://www.rp.pl/Uchodzcy/309159793-Syryjczycy-nie-chca-do-Polski.html


Migration in Central and Eastern Europe: Czech Republic, Multicultural Centre Pra-

gue, http://migrationonline.cz/en/countries/czech-republic.

Mikuovi D., as z asrskych kresanov, ktor prili na Slovensko z Iraku, sa vrtila

domov, Dennk 17.05.2016, https://dennikn.sk/462831/cast-asyrskych-kresta-

nov-ktori-prisli-slovensko-iraku-sa-vratila-domov.

Oklski M., Europe in movement: migration from/to Central and Eastern Europe, CMR

Working Paper, 2007, No 22/80, http://pdc.ceu.hu/archive/00003130/01/022_80.

pdf.

Prieskum: Slovci sa stle obvaj migrantov a ich kultury, 8.03.2016, http://www.

webnoviny.sk/slovensko/clanok/1046177-prieskum-slovaci-sa-stale-obavaju-

migrantov-a-ich-kultury.

Uprchlky tady vbec nechceme, hls dv tetiny ech, 23.11.2016, http://www.tyden.

cz/rubriky/domaci/uprchliky-tady-vubec-nechceme-hlasi-dve-tretiny-cechu_

406890.html.

Why migrants dont want to stay in Hungary, The New York Times 5.09.2015,

https://www.nytimes.com/interactive/projects/cp/reporters-notebook/migrants/

hungary-treatment-refugees.

Wgry zalegalizoway zwizki tej samej pci, Rzeczpospolita 19.12.2007, http://

www.rp.pl/artykul/78029-Wegry-zalegalizowaly-zwiazki-tej-samej-plci.html.Women in the EU gave birth to their first child at almost 29 years of age on average,

EUROSTAT 2015, http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/6829228/

3-13052015-CP-EN.pdf/7e9007fb-3ca9-445f-96eb-fd75d6792965.

Wsplny Europejski System Azylowy, Komisja Europejska, https://ec.europa.eu/

home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/docs/ceas-fact-sheets/ceas_

factsheet_pl.pdf.

Dane statystyczne:

Czech Demographic Handbook 2015, Czech Statistical Office, https://www.czso.cz/

csu/czso/czech-demographic-handbook-2015.

Gross domestic product 2015, PPP, The World Bank, http://databank.worldbank.org/

data/download/GDP_PPP.pdf.

Gross domestic product 2015, The World Bank, http://databank.worldbank.org/data/

download/GDP.pdf.

Informacja o kierunkach i rozmiarach emigracji z Polski w latach 20042015, GUS,

http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/

informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042015,

2,9.html.

International Migration, United Nations Population Division, http://www.un.org/

en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.shtml.

http://migrationonline.cz/en/countries/czech-republichttps://dennikn.sk/462831/cast-asyrskych-krestanov-ktori-prisli-slovensko-iraku-sa-vratila-domov/https://dennikn.sk/462831/cast-asyrskych-krestanov-ktori-prisli-slovensko-iraku-sa-vratila-domov/http://pdc.ceu.hu/archive/00003130/01/022_80.pdfhttp://pdc.ceu.hu/archive/00003130/01/022_80.pdfhttp://www.webnoviny.sk/slovensko/clanok/1046177-prieskum-slovaci-sa-stale-obavaju-migrantov-a-ich-kultury/http://www.webnoviny.sk/slovensko/clanok/1046177-prieskum-slovaci-sa-stale-obavaju-migrantov-a-ich-kultury/http://www.webnoviny.sk/slovensko/clanok/1046177-prieskum-slovaci-sa-stale-obavaju-migrantov-a-ich-kultury/http://www.tyden.cz/rubriky/domaci/uprchliky-tady-vubec-nechceme-hlasi-dve-tretiny-cechu_406890.htmlhttp://www.tyden.cz/rubriky/domaci/uprchliky-tady-vubec-nechceme-hlasi-dve-tretiny-cechu_406890.htmlhttp://www.tyden.cz/rubriky/domaci/uprchliky-tady-vubec-nechceme-hlasi-dve-tretiny-cechu_406890.htmlhttps://www.nytimes.com/interactive/projects/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20/cp/reporters-notebook/migrants/hungary-treatment-refugeeshttps://www.nytimes.com/interactive/projects/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20/cp/reporters-notebook/migrants/hungary-treatment-refugeeshttp://www.rp.pl/artykul/78029-Wegry-zalegalizowaly-zwiazki-tej-samej-plci.htmlhttp://www.rp.pl/artykul/78029-Wegry-zalegalizowaly-zwiazki-tej-samej-plci.htmlhttp://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/6829228/3-13052015-CP-EN.pdf/7e9007fb-3ca9-445f-96eb-fd75d6792965http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/6829228/3-13052015-CP-EN.pdf/7e9007fb-3ca9-445f-96eb-fd75d6792965https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/docs/ceas-fact-sheets/ceas_factsheet_pl.pdfhttps://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/docs/ceas-fact-sheets/ceas_factsheet_pl.pdfhttps://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/docs/ceas-fact-sheets/ceas_factsheet_pl.pdfhttps://www.czso.cz/csu/czso/czech-demographic-handbook/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20-2015https://www.czso.cz/csu/czso/czech-demographic-handbook/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20-2015http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdfhttp://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdfhttp://stat.gov.p/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20l/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042015,2,9.htmlhttp://stat.gov.p/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20l/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042015,2,9.htmlhttp://stat.gov.p/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20l/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042015,2,9.htmlhttp://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.shtmlhttp://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.shtml

22 Edyta Chwiej

Marriage and divorce statistics, EUROSTAT, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-

explained/index.php/Marriage_and_divorce_statistics.

Old-age dependency ratio, EUROSTAT, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.

do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdde510.

People in the EU population projection, EUROSTAT, http://ec.europa.eu/eurostat/

statistics-explained/index.php/People_in_the_EU_%E2%80%93_population

_projections.

Private households by household composition, 20062015, EUROSTAT, http://ec.

europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Household_composition_

statistics.

Projected old-age dependency ratio, EUROSTAT, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/

tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdde511.

Rocznik Demograficzny 2016, Gwny Urzd Statystyczny, http://stat.gov.pl/ob-

szary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demo-

graficzny-2016,3,10.html.

Rocznik Statystyki Midzynarodowej 2015, Gwny Urzd Statystyczny, http://stat.

gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-

statystyki-miedzynarodowej-2015,10,3.html.

Share of live births outside marriage, EUROSTAT, http://ec.europa.eu/eurostat/web/products-datasets/-/tps00018.

Total Fertility Rate, Central Intelligence Agency The World Factbook 2016,

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2127

rank.html.

World Bank Open Data, The World Bank, http://data.worldbank.org/.

World Fertility Report 2013. Fertility at the Extremes, United Nations, http://www.un.

org/en/development/desa/population/publications/pdf/fertility/worldFertility

Report2013.pdf.

World Population Ageing 2015, United Nations, http://www.un.org/en/develop-

ment/desa/population/publications/pdf/ageing/WPA2015_Report.pdf.

World Population Prospects, 2015 Revision, United Nations, https://esa.un.org/unpd/

wpp/publications/files/key_findings_wpp_2015.pdf.

ABSTRACT

The demographic factor has a significant influence on the functioning andposition of the state or a group of states in the international arena. In the paperthe author presents the demographic situation of the Visegrad countries. She alsodiscusses the causes and effects of the current processes.

Keywords: demography, the Visegrad Group, ageing population

http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Marriage_and_divorce_statisticshttp://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Marriage_and_divorce_statisticshttp://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdde510http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdde510http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/People_in_the_EU_%/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20E2%80%93_population_projectionshttp://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/People_in_the_EU_%/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20E2%80%93_population_projectionshttp://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/People_in_the_EU_%/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20E2%80%93_population_projectionshttp://ec.eu/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20ropa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Household_composition_statisticshttp://ec.eu/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20ropa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Household_composition_statisticshttp://ec.eu/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20ropa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Household_composition_statisticshttp://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20/rocznik-demograficzny-2016,3,10.htmlhttp://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20/rocznik-demograficzny-2016,3,10.htmlhttp://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20/rocznik-demograficzny-2016,3,10.htmlhttp://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2015,10,3.htmlhttp://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2015,10,3.htmlhttp://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2015,10,3.htmlhttp://ec.europa.eu/eurostat/web/products-datasets/-/tps00018http://ec.europa.eu/eurostat/web/products-datasets/-/tps00018https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2127rank.htmlhttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2127rank.htmlhttp://data.worldbank.org/http://www.un.org/en/development//hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20desa/population/publications/pdf/fertility/worldFertilityReport2013.pdfhttp://www.un.org/en/development//hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20desa/population/publications/pdf/fertility/worldFertilityReport2013.pdfhttp://www.un.org/en/development//hich/af0/dbch/af13/loch/f0%20desa/population/publications/pdf/fertility/worldFertilityReport2013.pdfhttp://f0http://f0https://esa.un.org/unpd/wpp/publications/files/key_findings_wpp_2015.pdfhttps://esa.un.org/unpd/wpp/publications/files/key_findings_wpp_2015.pdf

P. ossowski, Stosunki polsko-litewskie 19211939, Warszawa 1997, s. 116117.1

STUDIA INTERKULTUROWE 10/2017

Joanna Kozowska

ECHA POLSKO-LITEWSKICH ROKOWA W KRLEWCU

W 1928 ROKU W LITEWSKIEJ I POLSKIEJ PRASIE I DYPLOMACJI

10 grudnia 1927 roku w Genewie w obecnoci premiera i ministra

spraw zagranicznych Litwy Augustinasa Voldemarasa Liga Narodw

podja uchwa, na mocy ktrej zostaa przyjta rezolucja, goszca, e

Polska i Litwa maj rozpocz rokowania w celu nawizania wzajemnych

stosunkw . Uchwaa bya nastpstwem spotkania i wymiany zda pomi-1

dzy Voldemarasem a Pisudskim. Do rozmw doszo w dniu poprzedza-

jcym przyjcie rezolucji ustalono wwczas, e stanu wojny pomidzy

obu krajami ju nie ma.

Strona polska i litewska odmiennie interpretoway wyniki spotkania

w Genewie: dyplomacja polska dostrzegaa w nich furtk do uregulowa-

nia w niedalekiej przyszoci stosunkw dyplomatycznych, a tym samym

wzmocnienia grupy pastw bdcych w sojuszu z Polsk na W chodzie

(widzc w perspektywie utworzenie sojuszu Polski i pastw batyckich).

Dlatego te kwestia stosunkw polsko-litewskich bya wnikliwie obser-

wowana przez Zwizek Radziecki. Pose Rzeczypospolitej w Moskwie

Stanisaw Patek w raporcie (Raport nr 1256/T/27) do ministra Zaleskiego

z 5 grudnia 1927 roku pisa:

W chwili biecej najbardziej obchodz Sowiety nasze stosunki z Niemcami,

z Batami (Finlandia, Estonia i otwa) oraz z Rumuni. [...] Niemcy i Baty maj

pewien wsplny mianownik w specjalnie aktualnej w danej chwili sprawie polsko-

24 Joanna Kozowska

S. Patek, Raporty i korespondencja z Moskwy (19271932), M. Gmurczyk-Wroska2

(oprac.), Warszawa 2013, s. 230.

Ibidem.3

J. Kozowska, Izolacja czy konfrontacja? Litwa w poszukiwaniu modus vivendi z Polsk4

w latach 19201927, [w:] Europa rodkowo-Wschodnia. Dowiadczenia i tradycje, M. Brze-ziska-Pajk, J. Getka, J. Grzybowski (red.), Warszawa 2016, s. 343.

-litewskiej, to te na nich skieroway swoj specjaln akcj Sowiety. Uzgodnienie

naszych stosunkw z Litw w pierwszej linii wzmacnia nasz pozycj polityczn,

zblia nas do Batw, wzmaga od strony Rosji pozycj strategiczn Wilna, wresz-

cie utrudnia tranzyt handlowy i bezporedni komunikacj pomidzy Sowietami

a Niemcami, ktre bd co bd s czynnikiem, na ktry i z ktrym najwicej liczy

si obecny rzd sowiecki .2

Litwa, majc podpisan umow z Rosj bolszewick z 12 lipca 1920 ro-

ku, uznajc jej niepodlego i traktujc Wilno, Grodno i Suwaki jako

obszary litewskie (potwierdzon aktem o nieagresji z ZSRR z 28 wrzenia

1926 r.), postrzegaa w Zwizku Radzieckim naturalnego sprzymierzeca

w kryzysie litewsko-polskim. Odnosi si do tej kwestii Stanisaw Patek:

Narkomindie zapewnia nas przy kadej okazji, e sprawa polsko-litewska nie

jest mu obojtna i e nie zgodzi si na jej rozstrzygnicie bez swego udziau lub

przynajmniej wbrew swoim interesom. Dotd niepodobna znale kombinacji,

ktra by cho wzgldnie zadowoli go moga. W kadej widzi pogwacenie swo-

body i suwerennoci Litwy, jeeli nie fizyczne, to moralne. Nawet wzmoenie si

wpyww naszych lub przyjaci naszych uwaa za rezultat intryg i podstpu. Samadnego projektu nie zgasza poza znan ju inspiracj Cziczerina, by stosunek

Litwy z Polsk urzdzi na wzr stosunku Sowietw z Rumuni .3

Natomiast delegacja litewska ustalenia w Genewie uwaaa za sukces,

gdy w uchwale nie zostaa wspomniana kwestia Wilna uznano wic

roszczenia litewskie za nadal penoprawne (mimo tego, e decyzj Rady

Ambasadorw z 15 marca 1923 r. granice wschodnie Rzeczypospolitej

zostay uznane przez Lig Narodw) . Chcc skonkretyzowa dat roz-4

poczcia rozmw oraz tematy, ktre miayby zosta poruszone, minister

Zaleski wysa pismo do Kowna 11 stycznia 1928 roku. Odpowied mi-

nistra Voldemarasa (z 16 stycznia 1928 r.) bya zaskoczeniem dla polskiej

strony, stwierdza w niej bowiem, e rzd polski le zinterpretowa usta-

lenia w Genewie i nie naley oczekiwa adnych zmian w stosunkach

Echa polsko-litewskich rokowa w Krlewcu w 1928 roku... 25

P. ossowski, Stosunki..., op. cit., s. 146149.5

Ibidem.6

Ibidem, s. 150.7

Lietuvos Centrinis Valstybs Archyvas (dalej: LCVA), f. 383, ap. 7, b. 767, l. 8789.8

polsko-litewskich po grudniu 1927 roku . Nie zgodzi si take na dat5

rozpoczcia rokowa, zaproponowan przez Zaleskiego na 31 stycznia

1928 roku. Oskara przy tym polsk stron o utrzymywanie oddziaw

emigrantw, mogcych zaatakowa obszary Litwy. Nie uzna te sformu-

owania odnoszcego si do ruchu granicznego, gdy nie byo zaakcepto-

wanej przez Litw granicy. Ze swojej strony zaproponowa wprowadzenie

do porzdku obrad kwestii odszkodowa za wojn Polski z Litw . Z ko-6

lei 9 lutego 1928 roku August Zaleski zwraca si do Voldemarasa, aby

rzd litewski odpowiedzia w sposb klarowny, czy zastosuje si do rezo-

lucji Rady Ligi Narodw z 10 grudnia 1927 roku .7

Stanowisko litewskie odnonie obrad i szanse na ocieplenie stosun-

kw polsko-litewskich wzbudzay zainteresowanie dyplomacji europejskiej.

Jednoczenie rzd litewski, obawiajc si, aby rozmowy, ktre miay si

rozpocz, nie zmusiy Litwy do ustpstw i w konsekwencji do nawiza-

nia stosunkw dyplomatycznych, poszukiwa rozwizania sprawy rokowa

z Polsk, radzc si zagranicznych dyplomatw. wiadczy o tym raport

wysany 22 lutego 1928 roku przez posa litewskiego w Berlinie Vaclovasa

Sidzikauskasa, ktry pisa do premiera Voldemarasa o omawianiu spra-

wy polskiej z dyplomatami niemieckimi, francuskimi i rosyjskimi .8

Premier Voldemaras przesa polskiej stronie not 26 lutego 1928 roku.

Pisa w niej, e polskie pismo otrzyma 13 lutego 1928 roku. Stwierdza,

e rzd polski nie ustosunkowa si do kwestii, o ktrej pisa w pimie

z 16 stycznia 1928 roku, dotyczcym wydalonych w listopadzie 1927 roku

z terenu Polski obywateli. Zarzuca stronie polskiej utrzymywanie band

wojskowych, ktre miay by przerzucane na obszary litewskie, a kt-

re miay zosta zgodnie z przyjtym zobowizaniem w Genewie roz-

wizane. Wytyka brak przedoenia szczegowych projektw umw,

ktre miayby by przedmiotem rokowa. Wyrazi przy tym zdziwienie

pytaniem ministra Zaleskiego co do woli wszczcia rokowa. Zapropono-

wa rozpoczcie rozmw albo za porednictwem Ligi Narodw, albo bez-

porednio, proponujc dat i miejsce ich rozpoczcia 30 marca 1928 roku

26 Joanna Kozowska

Sowo 1928, nr 50, 9 http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/245259?tab=1 (dostp:28.05.2017).

LCVA, f. 383, ap. 7, b. 767, l. 7879.10

LCVA, f. 383, ap. 7, b. 767, l. 54.11

A. Zaleski, Przemowy i deklaracje, Warszawa 1929, s. 102103.12


w Krlewcu . 14 marca minister Zaleski potwierdzi przyjazd delegacji9

polskiej w wyznaczonym terminie do Krlewca. W raporcie z 28 lutego

1928 roku Sidzikauskas pisa, e strona niemiecka wyrazia swoje popar-

cie dla Litwy, jednoczenie zwracajc uwag, eby w majcych rozpocz

si negocjacjach nie uczestniczyy osoby trzecie czy te instytucje (Liga

Narodw). Litwa obawiaa si Ligi Narodw jako sprzymierzeca Polski .10

Przykadem, e sprawa konfliktu polsko-litewskiego bya istotna dla

wczesnych mocarstw europejskich, moe by take rozmowa premiera

Voldemarasa z przybyym 12 marca 1928 roku z Rygi brytyjskim charg

daffaires, ktry chcia uzyska informacje, jak daleko strona litewska

moe pj w uzgodnieniach negocjacyjnych (czy byaby tylko omawiana

kwestia uregulowania wolnego spawu Niemnem). Mia wyrazi przy tym

sceptycyzm co do realnych efektw negocjacji .11

30 marca 1928 roku doszo do otwarcia obrad polsko-litewskich

w Krlewcu. W przemwieniu inauguracyjnym minister Zaleski wyrazi

nadziej, e wsplne rozmowy i dobra wola obu stron pomog przezwy-

ciy trudnoci . Rzd polski liczy, e obrady przynios uregulowanie12

kwestii spawu Niemnem oraz komunikacji kolejowej i pocztowo-tele-

graficznej. 31 marca 1928 roku dziennik wileski Sowo relacjonowa

przebieg pierwszego dnia obrad, podkrelajc liczn obecno prasy mi-

dzynarodowej. W skadzie delegacji litewskiej pod przewodnictwem pre-

miera Voldemarasa znaleli si pose Sidzikauskas i naczelnik Wydziau

Litewskiego MSZ Dovas Zaunius, polsk stron reprezentowa minister

Zaleski, pose polski w Berlinie Kazimierz Olszowski i naczelnik Wy-

dziau Wschodniego w Departamencie Politycznym MSZ Tadeusz Ho-

wko oraz Marian Szumlakowski i Adam Tarnowski. Charakteryzujc

postaw delegacji litewskiej, Sowo ocenio j jako powan i dc do

kontynuowania rokowa. W rozmowach miaa nie by poruszana sprawa

Wilna ani te inne sporne kwestie terytorialne .13

http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/245259?tab=1http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/245259?tab=1


Tautinink Balsas 1928, nr 13, 14 http://www.epaveldas.lt/object/recordDescription/LNB/C1C1B0000825908 (dostp: 28.05.2017).

Ibidem.15


Litewskie czasopismo rzdowe Tautinik Balsas w przeddzie ma-

jcych rozpocz si rokowa sceptycznie odnosio si do ewentualnej

przyszej wsppracy polsko-litewskiej.

Jakich szczeglnych korzyci ze zwizkw z Polsk Litwa nie dostrzega. Pol-

ska jest dla Litwy takim samym ssiadem, jak pozostali. Tak jak z pozostaymi, tak

i z Polsk Litwa chce mie zwyczajne relacje. Litwa nie widzi potrzeby wejcia

w szczeglne zwizki z Polsk, jakie byy w przeszoci, a wrcz uwaa, e odno-

wienie takich zwizkw byoby szkodliwe dla Litwy .14

Ponadto w artykule przypomniane zostao, e Litwa chce jedynie

zwrotu okupowanych przez Polsk ziem. Zauwaono przy tym, e inne

s oczekiwania polskie: zmierzaj bowiem do uznania linii demarkacyj-

nej za polsko-litewsk granic i do cisej wsppracy obu pastw, aby

w ten sposb powrci do podobnych stosunkw, jakie byy w przeszoci

w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodw. W artykule zaznaczono,

e oczekiwania obu pastw s diametralnie rne .15

Pocztek obrad ukaza rzeczywicie odmienne oczekiwania obu stron

wobec majcych toczy si rozmw. Kiedy strona polska 31 marca

1928 roku przesaa delegacji litewskiej projekty umowy pocztowej, ko-

lejowej i o maym ruchu granicznym, wwczas Voldemaras zada od-

szkodowania za tzw. bunt eligowskiego. W odpowiedzi minister Zaleski

stwierdzi, e rzd polski zwrci si w tym przypadku z roszczeniami od-

noszcymi si do naruszenia przez Litw zasady neutralnoci w wojnie

polsko-bolszewickiej w 1920 roku. W ten sposb zamiast bezporednich

prac w komisjach rozpocza si wymiana not . Ostatecznie 3 kwietnia na16

wsplnym posiedzeniu strona polska zaproponowaa, aby tematem obrad

w komisjach bya kwestia cznoci i komunikacji, a take maego ruchu

granicznego oraz na prob strony litewskiej: kwestia bezpieczestwa

i odszkodowa. W artykule w Tautinink Balsas z 12 kwietnia, ko-

mentujcym przebieg obrad w Krlewcu, przebrzmiewaa nuta powtpie-

wania w efekt spotkania.

http://www.epaveldas.lt/object/recordDescription/LNB/C1C1B0000825908http://www.epaveldas.lt/object/recordDescription/LNB/C1C1B0000825908

28 Joanna Kozowska





Rozpoczte rokowania w Krlewcu niczego nam jasnego nie mog powie-

dzie czy zaowocuj, czy zostan przerwane. Dalszy cig obrad to pokae w ko-

misjach: cznoci, ekonomicznej i bezpieczestwa. Dla Litwy szczeglnie wana

jest komisja bezpieczestwa, ktra musi omwi warunki pokoju, i tu nie poru-

szy kwestii wileskiej w adnym wypadku nie mona .17

20 kwietnia w Berlinie delegacja polska w skadzie: Tadeusz How-

ko, Marian Szumlakowski i Adam Tarnowski, oraz litewska: Vaclovas

Sidzikauskas, Dovas Zaunius i Bronius Balutis, ustalia prace w trzech

komisjach: Komisja Bezpieczestwa i Uregulowa Roszcze z Przeszoci

miaa zebra si w Kownie 7 maja, Komisja Ekonomiczna, Komunikacji

i Tranzytu w Warszawie 18 maja oraz Komisja Prawna i Ruchu Lokalnego

w Berlinie 21 maja . Pierwsze spotkanie i obrady w dwch podkomisjach:18

bezpieczestwa i odszkodowa, odbyo si 8 maja. Litewskiej delegacji

przewodniczy Balutis, za stron polsk reprezentowa Howko, ktry

wrczy projekt paktu o nieagresji oraz konwencji arbitraowo-koncylia-

cyjnej . 12 maja dostarczona zostaa litewska odpowied, dotyczca obu19

projektw zostay one odrzucone, przy czym ustalono, e kolejne spo-

tkanie odbdzie si 25 czerwca. Tadeusz Howko w wywiadzie dla Pol-

skiej Agencji Telegraficznej (PAT) wyrazi optymizm co do dalszych

rozmw, dostrzegajc pozytywne oznaki w tym, e obie strony rozma-

wiaj ze sob bezporednio, nie za poprzez noty czy osoby trzecie. Jedno-

czenie zapewni, e Polska nie dy do wojny z Litw. Odnoszc si do

kwestii Wilna, stwierdzi:

Litwini wci oskaraj nas, e mylimy o militarnej inwazji na Litw w obec-

nych jej granicach. Nasz projekt temu mniemaniu kategorycznie kadzie kres.

Jeeli jednak Litwini chc za pomoc paktu o nieagresji podnosi spraw wile-

sk, to zacznie si stara historia, ktra do niczego pozytywnego nie doprowadzi .20

http://www.epaveldas.lt/object/recordDescription/LNB/C1C1B0000825908http://www.epaveldas.lt/object/recordDescription/LNB/C1C1B0000825908http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/245259?tab=1http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/245259?tab=1http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/245259?tab=1


LCVA, f. 383, ap. 7, b. 771, l. 47.21

A. Zaleski, Przemowy..., op. cit., s. 133135.22


1 maja 1928 roku wysany zosta raport z poselstwa litewskiego w Ber-

linie do Wydziau Informacyjnego Sztabu Najwyszego w Kownie. Opi-

sywano w nim nieformaln rozmow litewskiego attach z rosyjskim

attach wojskowym Lunajewem, ktra odbya si 22 kwietnia. Lunajew

stwierdzi wwczas, e rzd radziecki nie jest zainteresowany wojn

z Polsk, jest zainteresowany natomiast litewsk niepodlegoci, przy

czym wysannik radziecki nie da jasnej odpowiedzi, czy ZSRR udzieli-

oby pomocy militarnej Litwie w sytuacji napaci ze strony Polski .21

Minister August Zaleski na posiedzeniu Komisji Sejmowej do Spraw

Zagranicznych 18 maja 1928 roku zwraca uwag na wag podjcia roz-

mw oraz na to, e wzbudzaj one zainteresowanie dyplomacji europej-

skiej. W wygoszonym expos stwierdza:

W rokowaniach tych wysunlimy, jako pierwszy etap porozumienia, uregulo-

wanie spraw komunikacyjnych jako najbardziej yciowych, a mianowicie sprawy:

ruchu kolejowego, komunikacji pocztowo-telegraficznej, tranzytu i maego ruchu

granicznego. W odpowiedzi na wysunit przez stron litewsk kwesti bezpiecze-

stwa zaproponowalimy zawarcie Ukadu o Nieagresji oraz Ukadu Arbitraowego.

Oba przedstawione przez nas w tym wzgldzie projekty, pomimo i byy one

wzorowane na zwykych umowach tego typu, jakie s zazwyczaj zawierane midzy

dwoma rwnymi sobie pastwami, zostay odrzucone przez stron litewsk, ktra

obiecaa przedstawi swoje kontrprojekty na dzie 25 czerwca .22

Jednak kolejne spotkania Komisji Bezpieczestwa i Uregulowania

Roszcze z Przeszoci nie przynosiy konsensusu. Ostatnie spotkanie

odbyo si 10 lipca, a stronom nie udao si przygotowa wsplnego ra-

portu . Wydaje si, e zmiana stanowiska litewskiego oznaczaaby zwrot23

w polityce rzdzcych narodowcw (lit. tautininkai), mogcy w kon-

sekwencji doprowadzi do kryzysu rzdowego, do czego Voldemaras

z oczywistych wzgldw nie chcia dopuci.

23 maja w Warszawie na spotkaniu Komisji Ekonomicznej, Ko-

munikacji i Tranzytu, ktrej przewodniczyli Dovas Zaunius i Marian

Szumlakowski, ustalono prace w podkomisjach: kolejowej, pocztowej

30 Joanna Kozowska


Orany lit. Varna.25


Zob. szerzej: Suvalk sutartis: faktai ir interpretacijos. Umowa suwalska: fakty i interpretacje,27

. Laurinavius, J.J. Milewski (red.), Vilnius 2012.



i ekonomicznej . I tu take wyklaroway si odmienne stanowiska: li-24

tewska delegacja proponowaa komunikacj poredni przez Prusy

Wschodnie lub otw. 15 lipca wileskie Sowo artykuem na pierw-

szej stronie, zatytuowanym Od momentu konferencji krlewieckiej nic si

nie zmienio, komentowao zakoczenie obrad komisji. Zacytowana zostaa

wypowied przewodniczcego Szumlakowskiego, wyraajcego rozczaro-

wanie brakiem efektw rozmw, sam za propozycj komunikacji po-

redniej okreli on jako nielogiczn:

Gdy Litwini twierdz, e jeeli wagon przejdzie przez terytorium wedug ich

wasnego przekonania sporn drog najkrtsz, np. przez Wilno Orany na25

Litw, to nie moe by dopuszczony. Natomiast tene sam wagon moe przej

przez to samo Wilno, a potem przez otw do Litwy i wwczas wszystko jest

w porzdku .26

28 czerwca Tautinik Balsas, odnoszc si do rokowa, stwierdza, e

goszona w polskiej prasie i przez ministra Zaleskiego dobra wola i ch

nawizania przyjaznych stosunkw z Litw nie wystarczy, aby uleczy

rany, jakie wywoao zamanie umowy suwalskiej z 1920 roku i w kon-27

sekwencji odebranie Wilna .28

Jedynie Komisji Prawnej i Ruchu Lokalnego, ktrej przewodniczyli

Vaclovas Sidzikauskas i Adam Tarnowski, udao si osign kompromis,

polegajcy na podpisaniu porozumienia o ruchu lokalnym dla wacicieli

gospodarstw, ktrych ziemie podzielia granica polsko-litewska. Nastpia

take zmiana w dokumentacji litewskiej: okrelenie linia demarkacyjna

zostao zmienione na linia administracyjna .29

http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/245259?tab=1http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/245259?tab=1http://www.epaveldas.lt/object/recordDescription/LNB/C1C1B0000825908http://www.epaveldas.lt/object/recordDescription/LNB/C1C1B0000825908


LCVA, f. 383, ap. 7, b. 771, l. 26.30

LCVA, f. 383, ap. 7, b. 771, l. 46.31

S. Patek, Raporty..., op. cit., s. 330.32

19 lipca 1928 roku rzd angielski zwrci si z prob do rzdu li-

tewskiego, aby do sesji Ligi Narodw nastpi progres w negocjacjach

z Polsk. Tak sam sugesti wyrazi rzd francuski, niemiecki i woski .30

20 lipca do litewskiego Ministerstwa Obrony (lit. Krato Apsaugos Mini-

sterija) przyszed raport z poselstwa litewskiego w Rydze zawiadamia-

no, e 11 lipca litewskiego attach wojskowego pk. Giedraitisa odwiedzi

radziecki attach wojskowy Sudakow, ktry chcia uzyska informacje

o przebiegu rozmw litewsko-polskich. Zwrci si z pytaniem, dlacze-

go strona litewska nie chce doceni wsplnego politycznego pooenia

w Europie i jakie s ostateczne dania litewskie w rozmowach z Pola-

kami. Wyrazi przy tym opini, e w obecnym czasie moe si wszystko

wydarzy i byoby szkoda, gdyby ogie Europy rozpocz si od Litwy.

Jego zdaniem Niemcy pozostan obojtne, jeli pomidzy Polsk a Litw

wybuchnie konflikt .31

10 sierpnia 1928 roku Stanisaw Patek w raporcie (Raport nr 867/T/28)

z Moskwy cytowa wypowiedzi Litwinowa, z ktrych wynikao, e po-

mimo wraenia dyktowania kierunku rokowa przez Litwinw, to strona

polska ma ostateczne sowo.

W tych dniach w rozmowie z jednym z tutejszych ambasadorw Litwinow

rozgada si o polsko-litewskim konflikcie. Twierdzi, e w tej sprawie obecnie

nikt nic nie wie poza Marszakiem, e tylko Marszaek posiada klucz do rozwiza-

nia zagadki i zazdronie go strzee, e napicie oczekiwania na to, co si stanie

12 sierpnia w Wilnie [przyjazd Pisudskiego do Wilna J.K.], jest tak wielkie,

e cay wiat polityczny oczekuje z niecierpliwoci [staw na cypoczki; pol. stan

na palcach J.K.]. Na zapytanie, jakie stanowisko zajmie rzd sowiecki w tej

sprawie, Litwinow zarczy, e oficjalnie Sowiety doradzaj Litwie umiarkowanie,

jednake on osobicie uwaaby za bardziej celowe wszystkie demarsze w Polsce,

anieli na Litwie, gdy w istocie rzeczy wszystko zaley od Polski. Litwa jest ma-

a i saba, Voldemaras krzyczy, ale nikt go si nie boi, Polska wie o tym dobrze.

I jeeli Polska mwi o jakim niebezpieczestwie, ktre mogoby wystpi ze

scysji polsko-litewskiej, to tylko dlatego, aeby na t spraw zwrci uwag i aeby

zaatwi j z korzyci dla siebie z pomoc Ligi Narodw .32

32 Joanna Kozowska


Ibidem.34

A. Zaleski, Przemowy..., op. cit., s. 206207.35

Rokowania zakoczyy si 7 listopada 1928 roku, a ich efektem byo

podpisanie Konwencji o Ruchu Granicznym. Tautinink Balsas z 15 li-

stopada w artykule Czym zakoczyy si rokowania z Polakami obwinia

stron polsk o to, e wynik rozmw by z gry przesdzony.

Rozmowy w Krlewcu skoczyy si bez sukcesw. Tego mona si byo spo-

dziewa. Polacy przyjechali do Krlewca, od pocztku zdajc sobie spraw z nie-

monoci porozumienia z Litwinami: przybyli, poniewa Liga Narodw rezolucj

z 10 grudnia 1927 roku doradzia, aby podj bezporednie rozmowy .33

W dalszej czci artykuu zostao napisane, e past

Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej 2017/10 · Więcej na ten temat: J.Z. Holzer,...

Documents

Transcript of Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej 2017/10 · Więcej na ten temat: J.Z. Holzer,...