1

Strategiczna polityka

handlowa

Jan J. Michałek

Motywy wprowadzenia polityki

handlowej przy doskonałej konkurencji 1. Względy produkcyjne, uzasadniane wagą danego produktu (np. nowoczesny

technologicznie) lub potrzebą utrzymania zatrudnienia w danym sektorze.

2. Ograniczenie konsumpcji. Często stosuje się wysokie cła na tzw. dobra luksusowe na towary szkodliwe dla zdrowia (alkohole wysokoprocentowe)

3. Względy fiskalne, bo generuje pewien dochód budżetowy. Lepiej byłoby stosować jednolitą stawkę celną bez międzysektorowej redystrybucji dochodów.

4. Ograniczenie importu ze względu brak równowagi bilansu handlowego (ale podatek importowy w modelu "czystego handlu" jest symetryczny do podatku eksportowego)

5. Optymalna taryfa celna, mająca zastosowanie jedynie w przypadku kraju dużego mogącego jednostronnie podnosić stawki celne (poprawa terms of trade).

6. Protekcjonizm wychowawczy, mający teoretycznie znaczenie dla krajów mniej rozwiniętych.

7. Protekcjonizm może być wykorzystywany dla uzyskania korzyści wynikających z niedoskonałości rynkowych (ale czy są inne metody).

8. Redystrybucja wynagrodzenia czynników produkcji, która może być wykorzystywana na korzyść czynników produkcji rzadkich w danym kraju (Stolper-Samuelson)

JJ Michalek

2

„Wyrafinowane” argumenty na

rzecz aktywnej polityki handlowej

Efekty zewnętrzne związane z generowaniem

wiedzy

Niedoskonała konkurencja i generowanie

zysków nadzwyczajnych

Efekty zewnętrzne i ich

przezwyciężanie Inne aspekty zawodności rynku

Problem efektów zewnętrznych (np. gałęzie wysokich technologii)

Firmy, które inwestują w nowe technologie, wpływają na rozprzestrzenianie się wiedzy i nie są w stanie zapobiec temu, że wszyscy inni korzystają z postępu technicznego – problem zawłaszczalności dobra publicznego

Inwestując w nową technologię firmy tworzą dodatkową korzyść społeczną

Efekt zewnętrzny: korzyści lub koszty dotyczą nie tylko tych, którzy generują postęp techniczny

Pozytywny efekt zewnętrzny oznacza, że krańcowa korzyść społeczna jest większa niż krańcowa korzyść prywatna z innowacji

Oznacza to, że podaż takiego dobra będzie w sytuacji równowagi wolnorynkowej zbyt mała

3

Kontrargumenty

Trudno jest właściwie ocenić ilościowe znaczenie efektów zewnętrznych – jakie jest właściwe subsydium?

Efekty zewnętrzne mogą przenosić się między krajami – żaden kraj nie będzie miał wtedy motywacji do subsydiowania sektorów, które je generują

Subsydia powodują realokację zasobów, uzasadnienie subsydiowania musi być zatem bardzo dobre

Strategiczna polityka

handlowa

Strategiczna polityka handlowa – poprawa

pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw

krajowych w sytuacji niedoskonałej

konkurencji

W sytuacji niedoskonałej konkurencji, firmy

osiągają ponadnormalne zyski

Aktywna polityka rządu może służyć

przechwytywaniu tych dodatkowych zysków

4

Przykład

Dwie firmy (Boeing i Airbus) konkurują na rynku międzynarodowym i pochodzą z dwóch różnych krajów (USA i UE)

Obie firmy zamierzają produkować samoloty, lecz decyzje każdej z nich będą zależne od decyzji podjętych przez konkurenta

Każda z firm decyduje czy wejść na rynek i produkować czy też nie, na podstawie oceny oczekiwanych zysków

Rynek zbytu jest ograniczony i występują korzyści skali produkcji (produkcja małej liczby samolotów nie jest za bardzo opłacalna)

Konkurencja 2 firm przy IRS oraz

ograniczonym rynku zbytu

JJ Michalek

5

Subsydium

Wynik gry rynkowej zależy od tego, kto pierwszy dokonuje ruchu (inwestycji lub decyzji o wejściu na rynek)

Jeśli Boeing decyduje się produkować jako pierwszy, wówczas dla Airbusa wejście jest nieopłacalne

Jeśli Airbus decyduje się produkować jako pierwszy, wówczas dla Boeinga wejście jest nieopłacalne

Jednak subsydium w wysokości 25 dokonane na rzecz Airbusa może zmienić wynik gry, czyniąc wejście dla Airbusa opłacalnym, niezależnie od tego, co zrobi Boeing

Subsydium działa tak jakby to Airbus miał prawo pierwszego ruchu

6

Skutki subsydium

Jeśli Boeing oczekuje, że UE zacznie

subsydiować Airbusa, nie wejdzie na rynek,

ponieważ poniósłby straty

Subsydium udzielone Airbusowi generuje ekstra

zyski dla Airbusa (kosztem Boeinga)

Ponieważ konkurent został wyparty z rynku, zyski

rosną bardziej niż suma udzielanych

subwencji (IRS)

Problemy z analizą

strategiczną

Ryzyko retaliacji

Informacje potrzebne są w zasadzie

niedostępne

Brak możliwości stosowania tego typu analiz

w praktyce

7

Przypadek alternatywny: problem

wiedzy na temat kosztów

Boeing ma pewną przewagę technologiczną pozwalającą mu produkować z

zyskiem nawet po wejściu Airbusa na rynek. Ale Airbus nie może odnieść

korzyści z produkcji, jeśli Boeing wejdzie na rynek.

Równowaga

bez

subsydium

Przypadek alternatywny: problem

wiedzy na temat kosztów –

równowaga z subsydium Równowaga z

subsydium: jego

koszty są większe niż

korzyści krajowego

producenta

8

Przypadek alternatywny: problem

wiedzy na temat kosztów i inne

Jeśli dokonano błędnej oceny poszczególnych

wypłat w macierzy gry między Boeingiem i

Airbusem, to subwencja dla Airbusa spowoduje, że

obaj producenci wejdą na rynek

Tym razem jednak subwencja jest nieefektywna,

gdyż nie udało się wyeliminować Boeinga z rynku

Marnotrawstwo ograniczonych zasobów

Skąd brać środki na subwencje (efekty dla innych

gałęzi)

Polityka zubażania sąsiada

Model Jamesa Brandera

i Barbary Spencer: Export subsidies and international market

share rivalry (1985)

Wersja uproszczona

wg. Ch. V. Marrewijka

© Jan J. Michałek

9

Model B-S: założenia

Analiza sytuacji, w której występują jedynie 2 firmy,

wytwarzające identyczny produkt

konkurują ze sobą w ramach modelu równowagi

ilościowej Cournota.

Firmy konkurują na wielu rynkach, ale w krajach ich

pochodzenia nie ma konsumpcji danego dobra,

subsydia mają charakter eksportowy, a nie

produkcyjny.

Występują "rozsądne" rządy, wspierające narodowe

firmy za pomocą subwencji (s).

© Jan J. Michałek

Model B-S: oznaczenia,

funkcja popytu i zysku

- Dwie firmy krajowa: (a) i zagraniczna: b: (*) - Krajowa wytwarza q a zagraniczna q*. - Produkcja obu firm jest eksportowana do kraju trzeciego o liniowej funkcji popytu:

*1 qqbap

- c: koszt krańcowy produkcji obu firm; - s: subsydium (na jednostkę produkcji) przyznawane firmie krajowej;

Funkcje zysku obu firm:

***;2 qcqpqscqp

© Jan J. Michałek

10

Model B-S:

funkcje reakcji obu firm

To wówczas wyliczamy funkcje reakcji (wyliczone z warunku koniecznego I stopnia maksymalizacji zysku obu firm) Firma krajowa:

bqscabqscbqbqaq

sqcqbqqbqaqqscqqqba

202

;'2

**

*2*

Firma zagraniczna:

bqcabqcbqbqaq

cqbqbqqaqcqqqqba

**

*

*

*2*******

202

;"2

© Jan J. Michałek

Równowaga firm z subsydiami

Maksymalizacja dobrobytu

A więc funkcje reakcji obu form wyglądają następująco:

(3) Firmy krajowej: ;2)(* q

b

scaq

firmy zagranicznej:

22

* q

b

caq

;

Przecięcie się obu krzywych reakcji wyznacza równowagę produkcyjną między firmami:

;3

;3

24 *

b

scaq

b

scaq

Ustalenie optymalnego poziomu subwencji (maksymalizującej dobrobyt krajowy):

© Jan J. Michałek

11

Maksymalizacja dobrobytu

Ustalenie optymalnego poziomu subwencji (maksymalizującej dobrobyt krajowy):

Rząd krajowy dąży do maksymalizacji zysku firmy krajowej minus koszt subwencji

(zał.: mikroekonomiczne: że zyski krajowe są tyle samo warte co przychody budżetowe)

tzn.:

qcqpqs 5 ;

Jest to ekwiwalentne z funkcją zysku firmy krajowej (bez subwencji)

Rząd krajowy dąży by zagraniczna krzywa reakcji była styczna do krajowej krzywej jednakowego zysku

bez subwencji.

© Jan J. Michałek

International Trade & the World Economy; Charles van Marrewijk

0

1

2

3

4

0 2 4 6 8

output domestic firm

outp

ut fo

reig

n firm

Domestic firm

reaction curve

Foreign firm

reaction curve

Brander-Spencer

Domestic firm

reaction curve

after subsidy

Cournot

Domestic firm

iso-profit curves

Strategic

trade

policy

12

Wyznaczania równowagi

maksymalizującej krajowy dobrobyt

Dla danego poziomu zysków firmy krajowej ( ) to krzywa jednakowego zysku firmy krajowej

bez subwencji jest dana przez kombinację produkcji obu firm, tzn.:

2**6 bqqbqcaqcqqbaqcp ;

bq

qb

caq

*

nachylenie krzywej jednakowego zysku (pochodna po q) jest zatem równe:

2

*

1'6bqq

q

;

Rząd krajowy dąży by zagraniczna krzywa reakcji (nachylenie =-1/2) była styczna do krajowej

krzywej jednakowego zysku bez subwencji. A więc: 212

1

bq

2"6

2bq

© Jan J. Michałek

Ustalenie równowagi firm

Wstawiając równanie do krajowej krzywej jednakowego zysku (6) równej zagranicznej

krzywej reakcji (3) otrzymujemy:

bq

bqq

b

ca

bqq

b

caq

b

caq

2

227

2*

Wyliczając z tego równania najpierw q

b

caq

qq

b

caq

b

ca

2222'7

i wstawiając do innych zmiennych otrzymujemy następujące rozwiązania:

b

cacas

b

caq

8;

4;

48

2

*

© Jan J. Michałek

13

Ustalenie optymalnego subsydium: sposób

alternatywny bez krzywej jednakowego zysku

Wyliczamy funkcję zysku firmy krajowej z subwencją

(I) sqscps ;

gdzie: z równania ;3

;3

24 *

b

scasq

b

scaq ss

(I’) sss qscqqbas *

(I”)

b

sca

b

scasca

b

scascscaa

b

scasc

b

scabas

9

2

3

2

3

2

3

2

3

33223

3

2

3

)22(

2

© Jan J. Michałek

Wyznaczenie subsydium z

maksymalizacji funkcji dobrobytu

Poziom dobrobytu netto z subwencją sW jest równy

zyskowi firmy krajowej minus koszty subwencji:

(II)

csasacscab

scsascscacasacab

b

scasca

b

sscasca

b

scas

b

scasqssW s

229

1

2229

1

9

2

9

322

3

2

9

2

222

222

2

Warunek konieczny pierwszego rzędu na maksymalizacje dobrobytu:

(III)

049

1 cas

bds

sdW

Subwencja maksymalizująca dobrobyt: 4

cas

© Jan J. Michałek

14

Zmiany cen pod wpływem

strategicznej polityki handlowej

Wyznaczamy najpierw p’ cena z subwencją (z równania (4)):

33

233

2'8

scaa

b

sca

b

scabap

Następnie wyznaczamy cenę bez subwencji (p) w warunkach wolnego

handlu

W równaniu 4:

;3

;3

24 *

b

scaq

b

scaq

przyjmujemy, że subwencja s=0

*

3)'2( q

b

caq

tzn. symetryczne wielkości dostaw obu firm bez subwencji

© Jan J. Michałek

Zaniżenie ceny światowej wskutek

strategicznej polityki handlowej

Cena w warunkach wolnego handlu ( po wstawieniu q i q* do krzywej popytu (1)

otrzymujemy):

caab

cabap

3

2

329

a przy stosowaniu subwencji:

'33

2'8 pp

scaap (dla b,s>0)

=> optymalna subwencja obniża cenę światową w stosunku do wolnego handlu

© Jan J. Michałek

15

Simulations on strategic trade policy (sim.11-10)

Marginal cost 1 Marginal cost 1 Total output

EC subsidy (per unit) 0 US subsidy (per unit) 0 Price level

Output 4,3 Output 3,3

Profit 18,8 Profit 11,1

Received subsidies 4,3 Received subsidies 0,0

Legend

Reaction and iso-profit curve Airbus

Reaction and iso-profit curve Boeing

Base case reaction and iso-profit curves

Airbus Boeing Southeast Asia

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ou

tpu

t B

oein

g

Output Airbus

Brander-Spencer: symulacja

Zyski

Firma A

bez subsydium

Firma A

Optymalne

subsydium

Firma B

bez subsydium

13,444

13,444

15,125

7,563

Firma B

Optymalne

subsydium

7,563

15,125

8,403

8,403

16

Wnioski końcowe z modelu B-S

W klasycznym już modelu Brandera-Spencer wykazano, że zastosowanie strategicznych subwencji zmienia charakter konkurencji (firma krajowa staje się liderem Stackelberga) i powinny one zwiększyć dobrobyt krajowy.

Jednak analiza ta jest oparta na szeregu rygorystycznych założeń (konkurencja typu Cournota, duża firma krajowa, doskonała informacja, niekosztowne transfery od społeczeństwa do firmy).

Późniejsze modyfikacje modelu Brandera-Spencera, uchylające niektóre z powyższych założeń, pokazują, że wnioski nie są już tak jednoznaczne. W szczególności, konkurencja cenowa typu Bertranda, niedoskonała informacja, kosztowne transfery i zmienna liczba firm, powodują, że udzielenie subwencji nie musi prowadzić do podniesienia dobrobytu

W krańcowych przypadkach bardziej pożądane może być nawet stosowanie podatków. Natomiast przy braku informacji na temat sposobu konkurencji (model Eatona-Grossmana) lub nierzetelnej informacji (Brainard-Martimort) najlepsza może być polityka nieinterwencji (wolnego handlu).

Wnioski te są w dużym stopniu zbieżne z konkluzjami płynącymi z analizy subwencji w doskonałej konkurencji.

© Jan J. Michałek

J. Eaton, G. Grossman: Optimal trade and

industrial policy under oligopoly,

Journal of int’l economics, 1986

Model uproszczony wg. Marrewijka

Konkurencja cenowa (typu Bertranda)

Równowaga firm

Zmiany poziomu cen i produkcji

Ocena strategicznej polityki handlowej

JJ Michalek

17

Model Eatona-Grossmana

założenia

Dwie firmy konkurują na trzecim rynku

konkurują cenowo (Bertrand)

dobra nie są doskonałymi substytutami

popyt na produkty danej firm rośnie gdy cena drugiego dobra rośnie (niedoskonałe substytuty)

c: koszt krańcowy produkcji (stały i taki sam dla obu firm)

liniowa funkcja popytu:

JJ Michalek

Model Eatona-Grossmana

funkcja popytu i zysków

JJ Michalek

- liniowa funkcja popytu:

ppaqppaq ***;9

a funkcje zysku:

;;10 *** qcpqcp

18

Model E-G: warunki konieczne

maksymalizacji zysków bez interwencji

JJ Michalek

Firma krajowa dążąc do maksymalizacji zysku i traktując cenę konkurenta jak daną

wyznacza krzywą reakcji w przestrzeni cenowej:

Czyli liczymy warunki konieczne maksymalizacji zysku firmy krajowej:

**2* cppcacppppappacp

;02 *

cppa

p

oraz warunki maksymalizacji zysku firmy zagranicznej:

;**2***** cpcpacpppapppacp

;02 *

*

*

cppa

p

Model E-G: równowaga

cenowa obu firm, bez interwencji

JJ Michalek

Równowaga cenowa obu firm bez polityki handlowej

(przecięcie się obu krzywych reakcji) jest wyznaczona

przez:

;202*

***

pcppacppa

p

;11 * capp

19

Funkcje reakcji obu firm z

podatkiem eksportowym

Jeżeli rząd krajowy dąży do maksymalizacji krajowego dobrobytu to powinien

zastosować podatek produkcyjny (eksportowy) w wysokości t i wtedy powstaje nowy

warunek równowagi w modelu Bertranda (Eatona-Grossmana):

Nowa funkcja zysku firm krajowej:

****

*

2 cpcpaccptptptappppa

ppactpqtcpt

Nowa funkcja reakcji firm krajowej (z podatkiem):

0*2

ctppa

p

a już wyliczona funkcja reakcji firmy zagranicznej (bez podatku) równa się:

02 *

*

*

cppa

p

Wyliczenie poziomu cen z

podatkiem

Nowe funkcje reakcji z podatkiem obu firm: 0*2 ctppa

;02 * cppa

Dodając drugie równanie i mnożąc przez 2:

022*42*2 ccpactppa

03*33 ctpa =>

Wyliczamy ceny w warunkach interwencji ( podatkiem)

3*

tcap oraz tcap

3

2

Potem liczymy nowy optymalny podatek:

20

International Trade & the World Economy; Charles van Marrewijk

3

4

5

6

7

8

3 4 5 6 7 8

price of domestic firm

pri

ce

of

fore

ign

fir

m

Domestic firm reaction curve

Domestic firm reaction curve after tax Foreign firm

reaction curve

Bertrand

Eaton- Grossman

Domestic firm iso-profits

Foreign firm iso-profit

The nature of competition

Model E-G: równowaga obu firm:

zmiany poziomu cen (i produkcji)

JJ Michalek

Cena światowa obu firm przy konkurencji Bertranda jest wyższa niż w wolnym handlu bo:

caca

porazcaca

p 4

5';

2

3'13 *

.

Można również wyznaczyć równowagę produkcyjną obu firm po zastosowaniu

strategicznej polityki handlowej oby firm (podstawiając równanie (13) do (9):

4

3

4

564

4

5

2

3'''14 * a

aca

ca

appaq

4

5

4

654

2

3

4

5'''15 ** a

aca

ca

appaq

21

Model E-G: równowaga obu firm:

zmiany wielkości produkcji

JJ Michalek

Natomiast wielkość produkcji w warunkach wolnego handlu była następująca:

appaqacacaappaq *** ;)()(16

A więc wskutek stosowania polityki strategicznej polityki handlowej:

Zmieniła się wielkość dostaw obu firm:

4

5'

4

3'17 * a

qaqa

q

A więc:

- mniej dostarcza firma krajowa stosująca wyższe ceny

- więcej dostarcza firma zagraniczna stosująca niższe ceny

Wnioski z modeli W warunkach duopolu Cournot, subsydium eksportowe podnosi dobrobyt krajowy;

W warunkach duopolu Bertranda, opodatkowanie eksportu podnosi dobrobyt krajowy.

Rekomendacje wypływające z modeli strategicznej polityki handlowej są wyjątkowo wrażliwe na formę konkurencji; Jeśli rząd nie wie, jaka jest typ konkurencji na danym

rynku, nie może wprowadzić w życie polityk poprawiających dobrobyt

A nawet gdyby rząd wiedział, że w danym sektorze mamy konkurencję Bertranda, firma krajowa sprzeciwiałaby się polityce opodatkowania jej w praktyce podatki eksportowe są bardzo rzadko używane.

22

Ocena strategicznej polityki

handlowej

Strategiczna polityka handlowa dostarcza intelektualnej motywacji dla rządów do działania na rzecz zwiększania krajowego dobrobytu; istnieją jednak wyraźne zastrzeżenia:

Ograniczone zasoby: w równowadze ogólnej wzrost produkcji jednego sektora dokonuje się kosztem innych sektorów (nieefektywna alokacja)

Wejście i wyjście nowych firm zmniejszy nadzwyczajne zyski

Retaliacja: istnieje ryzyko odwetu (paradoks więźnia)

Trudności w uzyskaniu odpowiedniej informacji nt. struktury kosztów, popytu, sposobu konkurencji między firmami wątpliwości co do skuteczności strategicznej polityki handlowej (jeżeli nic nie wiemy o oczekiwaniach to najlepsza polityka wolnego handlu w oryginalnym modelu E-G.

Ocena strategicznej polityki

handlowej

Strategiczna polityka handlowa, podobnie jak

każda inna polityka handlowa nie jest wolna

od nacisków politycznych i manipulacji ze

strony silnych grup nacisku (lobby) – analiza

ekonomii politycznej polityki handlowej na

następnym wykładzie