Redakcja: Renata GromuOpracowanie graficzne: Marek SibilaSkad: Magdalena SibilaProjekt okadki: Sandra Dudek

Copyright by Agata Natalia Rainka, Karolina Taranko, 2011 Copyright by Wydawnictwo Harmonia, 2011

Redakcja i Biuro Handlowe: 80-283 Gdask, ul. Szczodra 6 tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51 fax 58 348 09 00 e-mail: harmonia@harmonia.edu.pl

Szczegowe informacje o naszych publikacjach:www.harmonia.edu.pl

Wszelkie prawa zastrzeone. Zarwno caa publikacja, jak i jakakolwiek jej cz nie moe by prze-drukowywana ani reprodukowana mechanicznie, elektronicznie lub w jakikolwiek inny sposb, z kserokopiowaniem i odtwarzaniem w rodkach masowego przekazu wcznie bez pisemnej zgody Wydawnictwa Harmonia.

ISBN 978-83-7134-506-7Gdask 2011 Wydanie I

3Zdecydowaymy si napisa t ksik, poniewa naszym zdaniem na rynku wydawniczym brakuje publikacji, ktra traktuje temat dramy dla dzieci w wieku przedszkolnym w sposb praktyczny. Kiedy rozpoczymy prac z dziemi na tym poziomie edukacji, same szukaymy lektur, ktre wzbogaciyby nasz warsztat. Wikszo publikacji na temat dramy zostaa opracowana z myl o starszych dzie-ciach. Od nas samych zaleao to, czy bdziemy umiay nasz wiedz dostosowa do maluchw i ich sposobu odbioru wiata.

Wiedz o dramie zdobywaymy na studiach i dodatkowych kursach, a do-wiadczenie zbieraymy w codziennej pracy. Jedna z nas posiada wyksztacenie i praktyk w zakresie psychologii, druga pedagogiki. Inspirujc si wasnymi do-wiadczeniami, stworzyymy autorskie narzdzia pracy. Chcemy da wychowaw-com, instruktorom, psychologom, a nawet rodzicom i opiekunom ksik, ktra pozwoli im uzyska wiedz zarwno teoretyczn, jak i praktyczn z zakresu sto-sowania dramy. Wielu nauczycieli pracujcych z dziemi w wieku przedszkolnym intuicyjnie stosuje t metod. W naszej ksice osoby te znajd wskazwki, jak wzbogaci swoje pomysy. Poniewa dram mona wykorzystywa na wielu rodza-jach zaj, publikacja ta jest skierowana do wszystkich osb pracujcych z dziemi i chccych urozmaici swj warsztat pracy.

W ksice znajduj si cenne informacje i wskazwki na temat dramy w kon-tekcie pracy z maymi dziemi. Opisujemy, jak metod dramy stosowanej prze-ksztaci i wykorzysta w pracy z przedszkolakami. Wymieniamy cele, w jakich stosuje si dram, oraz efekty wykorzystywania tej metody. Podpowiadamy te, jak przygotowa dzieci do udziau w zabawach dramowych. Poza tym w publikacji zawarymy przykadowe scenariusze zaj przeznaczone do wykorzystania przy

4rnych okazjach. Rwnie przydatna i atrakcyjna moe okaza si Skarbnica zabaw obejmujca opisy a 55 wicze, ktre mog by stosowane w praktyce albo mog stanowi jedynie inspiracj.

Mamy nadziej, e nasza publikacja zachci do posugiwania si t niezwyk metod w pracy z najmodszymi odbiorcami. yczymy miej lektury, duo inspiracji i ciekawych pomysw na urozmaicanie zaj.

Agata Rainka i Karolina Taranko

5Rozdzia 1

Drama w przedszkolu wprowadzenie

Czytelnik sigajcy po t ksik prawdopodobnie zetkn si ju z pojciem dra-my. Kojarzone jest ono z teatrem czy gr aktorsk. Zanim przejdziemy do szcze-gw dotyczcych praktyki, doprecyzujemy, jakim sposobem rozumienia dramy posugujemy si w ksice.

Sowo drama jest zapoyczeniem z jzyka angielskiego. Pochodzi od starogre-ckiego sowa drao, czyli usiuj, dziaam, albo greckiego drma oznaczajcego czynno lub akcj. W literaturze i na szkoleniach, z ktrych czerpaymy wiedz, spotykaymy si z rnymi definicjami dramy i jej podziaami.

Tam, gdzie mwi si o pracy z dorosymi czy modzie, czsto dram okrela si jako dram stosowan, czyli wykorzystanie dziaa teatralnych do osignicia czsto wczeniej okrelonej zmiany w danym spoecznym kontekcie (Sommers, 2007, s. 13). Drama stosowana korzysta z technik takich, jak: Karty rl, Stop-klatka, Rzeby czy Teatr Forum. Wikszo z nich w penej wersji jest zbyt trudna do wyko-nania z maymi dziemi. Jednak metod prb i bdw udao si nam dostosowa niektre z tych technik do poziomu poznawczego przedszkolakw. W pracy z ma-luchami uywamy wicze, ktre na zajciach z dorosymi funkcjonuj jako tak zwane rozgrzewki dramowe. Przykady tego rodzaju aktywnoci znajd Pastwo gwnie w zabawach rozwijajcych wyobrani, opisanych w rozdziale Skarbnica zabaw. Udao nam si dostosowa wiczenia typu Stop-klatka czy Rzeby. Idea tego podejcia do dramy, opierajca si na spontanicznoci w przyjmowaniu r-nego rodzaju rl, przyniosa nam wiele inspiracji.

Drama jest te znana ze swoich zastosowa w psychoterapii czy psychiatrii (Ko-nieczna, 2007; Sommers, 2007). Rozrnia si pojcie psychodramy rozumiane

6jako forma pracy terapeutycznej polegajcej na przepracowywaniu wasnych problematycznych przey i konfliktw w formie improwizacji. Tego typu dzia-alno powinien prowadzi psycholog lub psychiatra. Metoda ta miaa po czci wpyw na nasz stosunek do pracy nad trudnymi zachowaniami u dzieci. W ksice nie opisujemy penych dziaa terapeutycznych w tym zakresie, jednak fragmen-ty dotyczce pracy nad rozwizaniem problemw przedszkolakw s inspirowane wanie psychodram.

Znane jest te pojcie dramoterapii. Z zaoenia za pomoc tej metody pracuje si z pacjentami zaburzonymi psychicznie. Polega ona na rozwijaniu umiejtnoci spoecznych poprzez wiczenia dramowe, w czasie ktrych uczestnicy odgrywaj dane role, a nastpnie analizuj to i dziel si z innymi swoimi wraeniami. Wiele technik tej metody mona zastosowa w pracy z dziemi.

W literaturze na temat arteterapii zdarza si rozrnienie pomidzy dram i pantomim, czyli wyraaniem zdarze poprzez same gesty, bez uycia sw (Ko-nieczna, 2007). Pantomim traktujemy jako technik dramy przydatn w pracy z dziemi w wieku przedszkolnym. Jej obecno mona dostrzec w wielu propono-wanych w ksice zabawach.

W literaturze pedagogicznej spotykamy si take z pojciem dramy waciwej, czyli pedagogicznej metody przypieszajcej nauk oraz twrczy i spoeczny roz-wj dziecka (Machulska, 1992). W duej mierze definicja ta pokrywa si ze sposo-bem rozumienia dramy przedstawianym w tej ksice.

Opierajc si na wasnych dowiadczeniach, moemy potwierdzi, e po odpo-wiednim dostosowaniu metoda dramy sprawdza si w pracy z dziemi w wieku przedszkolnym. eby wprowadzi j z powodzeniem na zajcia z maymi dziemi, naley pamita, na jakim etapie rozwojowym maluchy si znajduj. wiadomo ogranicze i potrzeb charakterystycznych dla ich wieku uatwi zaplanowanie pro-gramu aktywnoci, pozwalajc unikn nieporozumie i niepowodze. Naley uwzgldnia rozwj zarwno fizyczny, jak i emocjonalny, poznawczy oraz psycho-spoeczny. Grupy, w ktrych pracowaymy metod dramy, czsto nie byy spjne wiekowo byway tam zarwno tak zwane Krasnale, jak i Starszaki. Sprbujemy

7zatem scharakteryzowa oglny profil przedszkolaka, zwracajc uwag na konkret-ne przedziay wiekowe.

Dzieci w modszym wieku przedszkolnym, a zwaszcza do trzeciego roku ycia, i te, ktre dopiero adaptuj si w warunkach grupowych, potrzebuj rytuaw. Czynnoci nastpujce w staym porzdku daj maluszkom poczucie bezpiecze-stwa, s wane w przypadku zaj cyklicznych. O powtarzalno mona dba, zachowujc porzdek kolejnych aktywnoci, na przykad zaczynajc zajcia od powitania piosenk, nastpnie przeprowadzajc wiczenia ruchowe, potem po-lecajc prac plastyczn (techniczn), a na koniec prezentujc konkretny sposb poegnania. Mona te na kadym spotkaniu stosowa jedno czy dwa wiczenia, ktre dzieci najbardziej lubi. Powtarzanie wicze jest cennym zabiegiem. Dzie-ci ucz si przez dowiadczenie. Z czasem aktywno, ktr grupa potrafi wyko-nywa tylko poprzez naladownictwo osoby prowadzcej, moe przeksztaci si w spontaniczne wchodzenie w role. Dzieci czsto reaguj entuzjastycznie na po-wtarzalne magiczne rytuay, typu przenoszenie si do wiata teatru za dotkni-ciem czarodziejskiej rdki. Maluchy do trzech lat maj may zasb sw, dlatego mog niechtnie wcza si do wicze i mie trudnoci w rozumieniu polece. Na pocztku naley im pokazywa, w jaki sposb powinny wykona dane czyn-noci, lub wiczy razem z nimi. W tym wieku dzieci maj rwnie duy problem z samodzielnym nadawaniem cech odgrywanym przez siebie postaciom. Posiadaj z kolei rozwinit umiejtno nadawania przedmiotom cech istot oywionych. Dlatego na zajciach z maluszkami wietnie sprawdza si praca z pacynk lub re-kwizytami czy swobodna zabawa na przykad w dzie na play. Najmodsze dzieci wypowiadaj si dopiero, gdy zaufaj prowadzcemu i oswoj si z sytuacj. Na pocztkowym etapie pracy lepiej nie zakada ich aktywnego udziau w pogadan-kach mona si raczej liczy z odmow wsppracy.

Z kolei dzieci po trzecim roku ycia czsto chc powiedzie wiele, ale nie zawsze na temat. Naley zatem zarezerwowa troch czasu w cigu zaj na rozmow, eby unikn przerywania wicze przez maluchy, ktre chc o czym powiedzie. W trakcie wicze mona pyta dzieci o rne cechy odgrywanych rl i zachca

8je do wymylania dalszego cigu inscenizacji. Tego typu dziaania sprawdzaj si jeszcze lepiej z czterolatkami. W przypadku pracy z trzylatkami dobrze jest poka-zywa im przykadow interpretacj danego wiczenia lub wykonywa je razem z nimi. Dzieci trzy- i czteroletnie maj czsto silnie rozwinit fantazj: rozmawiaj z nierzeczywistymi postaciami, atwo przenosz si w wyobrani w wymylone sy-tuacje. Piciolatki i starsze dzieci najczciej dobrze rozumiej polecenia i mog je wykonywa bez wspudziau osoby prowadzcej.

Przedszkolaki potrzebuj duo ruchu. Drama daje tu duo moliwoci. Trzeba jednak pamita rwnie o odpoczynku, czyli przeplataniu zabaw mocno mcz-cych ze spokojnymi, oraz o przerwach. Dzieci szybko wchodz w role czy w wymy-lone sytuacje, ale pamitajmy take, e czsto myl wiat rzeczywisty z bajkowym. Wane s zatem rytuay wychodzenia z rl mocno angaujcych emocjonalnie. Je-li dziecko grao posta o cechach niepodanych lub wstydliwych, na koniec wi-czenia naley zrobi rytualne wychodzenie z roli. Moe to by na przykad zabawa w zdejmowanie z siebie roli, tak jakby by to kombinezon, czy zmywanie jej na niby prysznicem. Po kadym duszym odgrywaniu jakiej sytuacji, dobrze jest sownie zaznaczy koniec tej zabawy. Mona powiedzie na przykad: Nie jestecie ju zwierzakami. Jestecie z powrotem dziemi lub Wrcilimy ju z play, jestemy z powrotem w sali przedszkolnej. Gdy uywamy jakiej pacynki do zabaw dra-mowych, lepiej nie zostawiajmy jej na pce do swobodnej zabawy. Dzieci mylc rzeczywisto z fikcj, mog na przykad przestraszy si, e co stao si ulubionej Zuzi, lub po prostu nie zareagowa, kiedy nastpnym razem bdzie chciaa z nimi porozmawia. Ta zasada dotyczy zwaszcza pacynek w formie skarpet, ktre nie zachowuj waciwego sobie wygldu po zdjciu z rki.

Obecnie okres edukacji przedszkolnej rozpoczynaj ju maluszki 2,5-letnie, a edukacj szkoln dzieci 6- i 7-letnie i ten okres ycia przy opracowywaniu zabaw dramowych traktujemy jako grn granic wieku. Nasza ksika dotyczy stosowa-nia metody na zajciach z dziemi w wieku przedszkolnym niezalenie od tego, czy uczszczaj one do przedszkola. wiczenia i scenariusze bowiem adresowa-ne s rwnie do prowadzcych zajcia dodatkowe czy animacje. Jeli pracujemy

9z dziemi, ktre nie s objte pen edukacj przedszkoln, naley wicej pracy powici na przyzwyczajanie do bycia w grupie. Czasami z okresem adaptacji w nowym rodowisku wi si sytuacje, w ktrych dzieci pacz na pierwszych za-jciach z tsknoty za mam. Wtedy mona rwnie za pomoc dramy sprbowa przepracowa kopoty podopiecznych. S w tym pomocne zabawy z elementami relaksacji, takie jak masayki z fabu czy poruszanie si do spokojnej muzyki.

Oczywicie etap rozwojowy nie jest jedynym czynnikiem, o ktrym warto pa-mita, pracujc metod dramy. Naley zwraca uwag take na indywidualny rozwj kadego dziecka oraz potrzeby i ograniczenia charakterystyczne dla grupy. W pocztkowej pracy warto jest sprawdza, jakie zabawy spotykaj si z najwik-szym entuzjazmem podopiecznych, co maluchy najbardziej lubi. Moe si okaza, e jedna grupa wykae du ch odgrywania rl do podkadu muzycznego, a w in-nej, z dziemi w tym samym wieku, muzyka nie bdzie mile widziana, ale sprawdzi si na przykad uywanie rekwizytw.

Dla przedszkolakw zabawa we wchodzenie w rol jest czym naturalnym. Na podwrku czy podczas czasu wolnego w przedszkolu maluchy czsto bawi si w parzenie herbaty, dom, sklep itp. Dajmy im tylko troch swobody i natchnienie, a zdoamy wykorzysta i rozwin ich naturalne predyspozycje.

10

Rozdzia 2

Zastosowania dramy

W naszej ksice chcemy pokaza, jak metod dramy mona wplata w rnego rodzaju dziaania. Dziki temu z publikacji skorzystaj nie tylko osoby, ktre chc bawi si z maluchami w teatr, ale take nauczyciele, wychowawcy, psychologo-wie, a nawet rodzice. Zastanawiajc si nad tym, jak opowiedzie Pastwu o za-stosowaniach dramy w sposb prosty do przeoenia na praktyk, postanowiymy wyrni cztery gwne moliwoci wykorzystania metody w pracy z przedszkola-kami. Znalazo si tu zatem jej zastosowanie najbardziej oczywiste, czyli na zaj-ciach dramowo-teatralnych. Ponadto opisaymy, jak mona uywa dramy na po-trzeby animacji okolicznociowej oraz do zaj stricte edukacyjnych. Ze wzgldu na nasze kwalifikacje i dowiadczenie z zakresu psychoedukacji i udzielania dzieciom wsparcia psychologicznego, zdecydowaymy si przybliy Pastwu czwarte za-stosowanie polegajce na dziaaniach terapeutycznych i interwencji w sytuacjach wychowawczo trudnych. Z tego podrozdziau moe skorzysta zarwno nauczyciel przedszkolny, jak i psycholog czy rodzic, ktry chce rozwija u dziecka inteligencj emocjonaln, umiejtnoci psychospoeczne oraz odpowiednio reagowa na nie-pokojce zachowania maluszka.

Do kadego z tych czterech wymienionych zastosowa znajd Pastwo po dwa warianty scenariuszy. Mog one by wykorzystane w praktyce albo stanowi rd-o inspiracji do stworzenia wasnych konspektw speniajcych konkretne cele. W tworzeniu programw autorskich bd pomocne liczne zabawy, ktre opisay-my w czci Skarbnica zabaw. Szczegowy opis poszczeglnych zastosowa znaj-d Pastwo na kolejnych stronach.

11

ZaJCIa DRaMOWO-TeaTRalNe

Zajcia dramowo-teatralne rni si od zaj teatralnych w cisym znaczeniu gwnie tym, e dzieci nie otrzymuj scenariusza i sztywnych instrukcji do wyko-nania zadania. Waniejsze ni techniczne umiejtnoci aktorskie jest wczucie si w rol, przeywanie jej. Sytuacja, w jak maj wej dzieci, jest jedynie zaryso-wana przez instruktora, wiele zaley od ich spontanicznej reakcji oraz wyobrani. Dziki takim zajciom dzieci poprzez obserwacj i naladownictwo innych ucz si, jak mona pokaza wiele znanych im, codziennych czynnoci oraz nada im wasn interpretacj. Doskonal w ten sposb zachowania przydatne w realnych sytuacjach yciowych i przygotowuj si do podjcia nowych wyzwa.

Podczas tego typu zaj zaczynamy od odgrywania sytuacji znanych dzieciom z codziennego ycia. Dopiero pniej warto wprowadza nowe okolicznoci. Na pocztku pracy skupmy si na prostych, pojedynczych scenkach, potem moemy przej do bardziej zoonych. Co interesujce, pokazywanie najprostszych czynno-ci, takich jak na przykad: wstawanie z ka, mycie rk i buzi, jedzenie niadania bdzie inne u kadego uczestnika zaj. Dziki temu pokazujemy dzieciom, e ka-dy moe inaczej zinterpretowa zadanie. Uczymy tym samym tolerancji i poszerza-my wiedz o otaczajcym wiecie. W takich momentach wane jest podkrelenie indywidualizmu dziecka. Jeli zdarzy si sytuacja, w ktrej maluch nie ma pomysu na wykonanie zadania, warto wraz z grup wesprze go i pokaza moliwe rozwi-zania.

Zajcia grupowe pozwalaj dzieciom na otworzenie si i poznanie innych osb. Dziki kolejnym wiczeniom grupa integruje si oraz wzmacnia wizi z osob pro-wadzc. Wane jest, aby rozwj psychospoeczny dziecka odbywa si w prawid-owy sposb. Jeli w zajciach uczestniczy dziecko bardzo niemiae, to zadaniem prowadzcego jest poprzez zadania omieli je, sprawi, by czuo si pewniej w grupie rwieniczej. Wzmacnianie pewnoci siebie jest istotnym celem zaj dramowo-teatralnych. Kade wystpienie, nawet w maej i znanej grupie osb, moe by dla dziecka stresujce. Wane jest to, by zachca je do dziaania, ale do

12

niego nie zmusza. By moe maluch potrzebuje wicej czasu ni inni uczestnicy lub danego dnia wydarzyo si co, co bardzo przeywa. Inne dziecko, ktre na przykad jest skoncentrowane tylko na sobie, podczas zaj dramowych bdzie si uczyo wsppracy, pozna rne punkty widzenia. W naszej pracy wiele razy dzieci zaskoczyy nas sposobami pokazywania najprostszych rzeczy. W takich momen-tach warto dopyta malucha o to, co chcia przekaza odpowied bdzie cenn informacj dla grupy. Oto przykad takiej sytuacji. Na pewnych zajciach zadaniem dzieci byo ubranie przed spacerem kilku elementw: butw, szalika, rkawiczek, czapki, kurtki. Jedno z dzieci zaoyo co, a potem usiado i patrzyo, jak inni zakadali poszczeglne czci ubrania. Na pytanie, co zaoyo, odpowiedziao: Magiczny kombinezon nieprzepuszczajcy deszczu, niegu i zimna. Mimo e nie byo to odzwierciedlenie realnej sytuacji, warto doceni kreatywno i wyobrani dziecka. Dla nauczyciela waniejsza powinna by ch wykonania zadania przez dziecko i umiejtno pokazania tego, co wymylio, ni idealne odzwierciedlenie rzeczywistoci. Jeli przedszkolak z powodu zego odegrania scenki spotka si z na-gan, moe nie wykona wicej zada i straci pewno siebie.

Kiedy maluchy nabior ju pewnoci siebie i nie bd wstydzi si wystpw przed grup, mog wiczy kontrol nad swoim ciaem. Dziki samokontroli ich ruch stanie si atwiejszy do odczytania zarwno na zajciach, jak i w codziennych sytuacjach. Warto na pocztku wprowadza wiczenia rozwijajce wiadomo wasnego ciaa. Nastpnie mona popracowa nad mimik twarzy i gestami przed-szkolakw. Kolejnym krokiem jest wzbogacanie ekspresji ruchu, pokazanie, jak ciaem mona wyrazi swj nastrj lub dan sytuacj. Dzieci w wieku przedszkol-nym odczuwaj du potrzeb ruchu, dlatego warto zaspokaja j podczas zaj kadego rodzaju.

Gdy grupa pozna ju moliwoci mowy ciaa, zaczynamy rozwija komunika-cj werbaln. Zajcia dramowo-teatralne maj za zadanie wzbogaci sownictwo dzieci oraz pokaza, jak tonem, nateniem gosu mona przekaza innym infor-macje. Na zajciach czsto korzystamy z krtkich, znanych wierszykw. Jeli dzieci nie rozumiej w nich jakich sw, naley im je wytumaczy, porozmawia na dany

13

temat. Potem mona powiedzie wierszyk bardzo cichutko lub bardzo gono, smutno lub wesoo. Dziki temu dzieci dostrzeg rnice, moliwoci i znaczenie mowy.

ROZRyWKa OKOlICZNOCIOWa I aNIMaCJe

Jeli przyjrzymy si dzieciom podczas ich swobodnej zabawy w przedszkolu lub na placu zabaw, zauwaymy, e dua cz ich aktywnoci to spontaniczne wchodze-nie w role. Zobaczymy, jak bawi si w dom, zapraszaj na wyimaginowan her-batk czy te jad gdzie pocigiem stworzonym z krzese. Pamitajmy, e drama to nie tylko metoda, ktr wymylili doroli. Jest to jedna z bardziej ulubionych form spdzania czasu przez nasze pociechy. Co si z tym wie jest idealnym sposobem na sprawienie im przyjemnoci.

Gdy chcemy z dziemi uczci jakie wane, radosne wito, chodzi nam wa-nie o to, eby skojarzyy je z pozytywnym samopoczuciem, z wyjtkow, dobr zabaw. Drama dobrze sprawdza si na przyjciach urodzinowych, zabawach kar-nawaowych, imprezach z okazji Gwiazdki oraz szeregu innych wartych uczczenia wydarze. Scenariusze na potrzeby takich okolicznoci tworzymy, majc na uwa-dze gwnie zaakcentowanie wydarzenia oraz rozrywk, ale zajcia te oczywicie zawsze bd pozytywnie wpywa na rozwj dziecka w rnych obszarach. Spot-kania okolicznociowe silnie pobudzaj wyobrani maych uczestnikw. Moemy podczas nich wykorzysta wiczenia, ktre rwnie edukuj, daj narzdzia do ra-dzenia sobie w realnych sytuacjach, pobudzaj kreatywno czy integruj grup. Jest tu bardzo due pole do popisu, ale w tym przypadku przede wszystkim trzeba pamita o odbiorcach, ich potrzebach oraz moliwociach.

Ukadajc plan takiego wydarzenia, naley koniecznie uwzgldni to, z jak gru-p mamy do czynienia. Gdy chodzi o dzieci dobrze nam znane, ktre tworz zwar-t grup i nieraz wprowadzalimy do pracy z nimi elementy dramy, to moemy po-kusi si nawet o skomplikowane zabawy zakrawajce o gry fabularne, wyznacza im zoone zadania dramowe i wprowadza w zawikane historie.

14

Czsto jednak zdarza si tak, e animacje prowadzimy w grupach, ktrych nie znamy. Co wicej zespoy te mog skada si z uczestnikw, ktrzy nie znaj siebie nawzajem, a my z kolei nie wiemy, na ile mieli oni do czynienia z zabawami dramo-wymi. Przykadem takich zaj s imprezy okolicznociowe dla dzieci pracownikw duych firm, bale otwarte w centrach edukacyjnych czy te bardzo ostatnio po-pularne, prowadzone przez animatorw na zlecenie rodzicw, przyjcia urodzino-we. W tego typu sytuacjach naszym zadaniem jest szybko dotrze do grupy. Kiedy prowadzimy zajcia cykliczne, na pocztku moemy eksperymentowa z zabawa-mi najpierw sprawdza, w czym maluchy si odnajduj, a potem planowa dal-sz prac. Gdy chodzi o jednorazowe zajcia ze szczeglnej okazji, lepiej ostronie dawkowa dram. Bardzo rozbudowany i ciekawy scenariusz w takim przypadku moe po prostu si nie sprawdzi. Majc do czynienia z nieznan grup, lepiej skoncentrowa si na mocno angaujcych ruchowo, radosnych, prostych aktyw-nociach. Podczas imprez mona ograniczy si tylko do wplatania pojedynczych wicze dramowych, ale za to warto pokusi si o scenariusz tematyczny. Taka forma spotyka si z duym entuzjazmem. Chodzi o to, by wprowadzajc konkretn tematyk, na czas spotkania przenie si do zwizanej z ni rzeczywistoci. Moe to by na przykad kraina magii, dno oceanu, redniowieczny zamek czy te wyspa skarbw. Bardzo pomocne dla przebiegu takich zaj s rekwizyty, dekoracje oraz przebrania dla dzieci i animatorw. Przypieszaj one proces wcielania si w role, uatwiaj prowadzenie i czyni spotkanie wyjtkowo atrakcyjnym. animacje dra-mowe warto zabarwia humorem, stosowa duo zabaw poczonych z tacem i muzyk. Maj to by energetyczne, wesoe zajcia. Dobrze, jeli bd poprzedzo-ne teatrzykiem czy inn rozrywk zwizan z tematyk spotkania.

DRaMa W DyDaKTyCe

Zajcia dramowe mog zosta wykorzystane rwnie w celach edukacyjnych. Pro-wadzcy zawsze powinien ukada scenariusz zaj, biorc pod uwag to, czego chce nauczy dzieci. Dziki aktywnej metodzie, jak jest drama, dzieci atwiej

15

przyswoj wiedz. Dobrze, eby zdobywanie informacji odbywao si w atmosfe-rze gier i zabaw, ktre dadz przedszkolakom wiele radoci oraz uatwi zapami-tanie nowych wiadomoci.

Dla maych dzieci forma przedstawienia wiedzy jest bardzo wana. Przede wszystkim nie umiej one jeszcze, tak jak dzieci w wieku szkolnym, skupi swej uwagi na dugo. Potrzebuj duo ruchu i atrakcyjnych rekwizytw, by nauka nie bya dla nich monotonna. Dlatego doroli, czy to w domu, czy w przedszkolu, powin ni wykorzysta w edukacji naturaln skonno dzieci do zabaw dramowych. Niepozorn zabaw w sklep mona potraktowa jako wietn okazj do nauki licze-nia, a zabaw w Czerwonego Kapturka jako sprzyjajc okoliczno do przestrze-gania przed rozmow z obcymi na ulicy. Wykorzystujmy naturaln form nauki, by zarwno spdzi mio czas z dziemi, jak i zrealizowa cele edukacyjne.

Zalet tak prowadzonych zaj edukacyjnych jest to, e dzieci ucz si poprzez dowiadczanie, prbowanie, przeywanie. Tak podana wiedza nie bdzie ani szyb-ko zapomniana, ani nudna. Dzieci chtnie bd wraca do tych samych wicze, utrwalajc zdobyte informacje, a prowadzcy moe z czasem modyfikowa, utrud-nia zadania, dodajc nowe elementy. Ponownie warto podkreli, e oprcz zdo-bywanej wiedzy, wana powinna by dla nas rado dziecka z udziau w zajciach.

Na co warto zwrci uwag podczas takich wicze? Najpierw naley w cieka-wy sposb wprowadzi dzieci w temat. Niezwykle istotne jest, aby wstp prze-biega na zasadzie interakcji, w atmosferze zaciekawienia, tajemniczoci. Mog nam w tym pomc przerne zdjcia, obrazki, rekwizyty. Z reakcji dzieci dowiemy si, co ju wiedz, a co jest dla nich nowe. Nastpnie uczestnicy mog wciela si w rne role i odgrywa krtkie scenki.

Jeli mamy za zadanie nauczy dzieci nazw najwaniejszych polskich miast, sprawmy, by wspominay t lekcj z umiechem na twarzy. Zaproponujmy pod-opiecznym podr pocigiem, ktry ma przystanki w rnych miejscach na mapie. Kady przystanek powinien by wspania przygod. Dziaajc na wyobrani ma-luchw, wsplnie odegrajmy scenki, zataczmy lub powiedzmy wierszyk zwizany z charakterystycznymi przedmiotami-symbolami, ktre dzieci skojarz z danym

16

regionem. Cho wyprawa moe zawiera magiczne elementy, powinna te dostar-cza wanych, prawdziwych informacji. Po zakoczeniu zaj dzieci bez problemu przypomn sobie, jakie miejsca odwiedziy i co tam widziay, bo dowiadczyy tego bezporednio. Zatem cel zdobycia wiedzy o polskich miastach zostanie osignity.

DRaMa W PRaCy WyCHOWaWCZeJ I TeRaPeUTyCZNeJ

elementy dramy wietnie sprawdzaj si jako narzdzie do diagnozy i wspoma-gania w radzeniu sobie z kopotliwymi sytuacjami czy przeyciami dzieci w wieku przedszkolnym.

Zakres pojciowy maych dzieci nie jest rozwinity na tyle, eby mogy przeka-za nam wszystko to, czego bymy chcieli si o nich dowiedzie. Ich ograniczona zdolno koncentracji uwagi uniemoliwia dugie dyskusje, a niemiao i lki ha-muj opowiadanie o trudnych przeyciach. Psycholog, wychowawca, jak rwnie rodzic, aby dowiedzie si wicej o maym czowieku, musi go obserwowa w r-nych sytuacjach, by uwanym na jego reakcje i komunikaty. Zachowania dziecka podczas wicze dramowych s kopalni wiedzy na temat jego punktu widzenia, poziomu rozwoju emocjonalnego czy te zjawisk zachodzcych w bliskim mu oto-czeniu. Maluch odgrywajcy rol mamy pluszowej zabawki pokae nam, z jakimi zachowaniami wasnej matki ma do czynienia, jakie zachowania rodzicw wobec dzieci widzia i jakie uwaa za prawidowe. Oczywicie tutaj, jak przy kadej innej formie diagnozy, naley zachowa szczegln ostrono. To, e malec odgrywa-jcy rol rodzica bije swoje dziecko, niekoniecznie oznacza, e sam dowiadcza przemocy. Jest to jednak sygna, e mia kontakt z takim zjawiskiem, i dobra okazja do poruszenia z nim tego zagadnienia, do dopytania. Narzdzie dramy moe ua-twi nam nawizanie kontaktu z podopiecznym i uzyskanie podanych informa-cji. Dziecko chtniej podzieli si swoimi przeyciami, bawic si, ni bdc pytane wprost. O tym, jak wychowanek czuje si w przedszkolu, wicej dowiemy si, gdy on opowie o tym w rozmowie z pacynk penic rol nowego, zagubionego ko-legi. Swoimi reakcjami na zabawy w odgrywanie rnych stanw emocjonalnych

17

maluch pokae nam, na ile rozpoznaje swoje uczucia, jak je postrzega oraz na ile potrafi sobie z nimi radzi.

Gdy ju mamy sprecyzowany obszar dziaania podczas zabaw odkrylimy co, nad czym chcemy popracowa, w grupie zaistniay niepokojce zachowania czy te po prostu chcemy przygotowa maluchy na jak sytuacj planujemy nasz pra-c metod dramy. Jak to zrobi? Przede wszystkim przy tworzeniu czy te dobiera-niu scenariuszy i projektowaniu dziaa pamitajmy, co chcemy osign. Wtedy uda nam si odpowiednio dostosowa zabawy dramowe oraz poprzedzajce lub podsumowujce je aktywnoci.

Warto wiedzie, e pojedyncze wiczenia moemy wykorzystywa do bardzo r-nych celw w zalenoci od kontekstu. Zabawa w pokazywanie strachu moe by zarwno rozgrzewk podczas zaj dramowo-teatralnych uatwiajc wchodzenie w rol, jak rwnie czci zaj edukacyjnych o istnieniu rnych emocji, ale moe te stanowi element zaj o radzeniu sobie z emocj lku. a jeli wybierzemy ostat-ni sytuacj, to wystpi znaczne rnice w planie zaj, w zalenoci od tego, czy chodzi o obawy przed ciemnoci, lk separacyjny zwizany z zostawaniem w przed-szkolu, czy te po prostu nauczenie si rozpoznawania u siebie tej emocji, komuniko-wania jej i radzenia sobie z ni. Pamitajmy, e efektywno metody dramowej tkwi w uczeniu si poprzez dowiadczanie, w samodzielnej interpretacji i w indywidual-nym dochodzeniu do wnioskw. Pracujc nad problemowymi zagadnieniami, nie da-wajmy dziecku gotowych rozwiza, nie moralizujmy, ale stwrzmy mu warunki do wycignicia akceptowanych przez nas wnioskw i wypracowania swoich wasnych cieek radzenia sobie z trudnoci. Czasem jest to nieatwe, bo jako osoby dorose chcemy dzieciom da gotowe, sprawdzone przez nas samych recepty. Oczywicie mwienie o naszych dowiadczeniach jest tu bardzo wane i potrzebne, moe po-mc maluchowi w odnalezieniu wasnych rozwiza. Warto jest przedstawi swj stosunek do tematu, ale dajmy te dziecku moliwo samodzielnego sformuowa-nia wnioskw jeli samo je wypracuje, lepiej je zapamita i istnieje wiksza szansa, e posu mu one jako narzdzie do dziaania w rzeczywistej sytuacji. Podczas zaj bdzie mogo zastanowi si, jak wcieli je w ycie, i to przewiczy.

18

Skoro jestemy przy temacie pracy nad problemami, warto zaznaczy ogromn rol dramy w ksztatowaniu empatii, zrozumienia dla innych osb poprzez przyj-mowanie ich punktu widzenia. Ju wrd dzieci w wieku przedszkolnym mamy do czynienia z agresj, dyskryminacj, przemoc. Prba poznania emocji pozostaych maluchw moe znacznie ograniczy wystpowanie takich zjawisk. Warto na zaj-ciach dotyczcych problemw stosowa zabawy dramowe jako cz bajkoterapii, czc je z opowiadaniami terapeutycznymi czy psychoedukacyjnymi.

19

Rozdzia 3

Przykadowe scenariusze zaj z rnymi zastosowaniami dramy

1. Scenariusze zaj dramowo-teatralnychZimowy spacerCicho gono

2. Scenariusze zaj animacyjnychBal czarownic i czarodziejwWioska indiaska

3. Scenariusze zaj dydaktycznychZwierzta wiejskieKraina Liter

4. Scenariusze zaj wychowawczo-terapeutycznychPrzyjazne przedszkoleOswoi zo

20

Scenariusze zaj dramowo-teatralnych

SCeNaRIUSZ ZaJ: Zimowy spacer

Cakowity czas: 40 minut Wiek uczestnikw: 3 6 lat Liczba dzieci: 3 20 osbLiczba prowadzcych: 1 lub 2 osobyCele:

nauka wykonywania codziennych czynnoci; integracja grupy; wzbogacenie sownictwa o pojcia zwizane z tematem zimy; pobudzenie wyobrani dzieci; wzmocnienie ekspresji ruchu.

WPROWaDZeNIe

Przywitanie Czas: 5 minutGrupa siedzi w kole. Prowadzcy podaje rk dziecku siedzcemu po jego prawej stronie i wita si z nim. Kady maluch po kolei ma zadanie przywita si z ssia-dem po prawej stronie. wiczenie koczy si, gdy ucisk doni wraca do prowa-dzcego.

83

Spis treci

Wstp ................................................................................................................. 3Rozdzia 1. Drama w przedszkolu wprowadzanie ............................................ 5Rozdzia 2. Zastosowania dramy ......................................................................... 10

Zajcia dramowo-teatralne ............................................................................ 11Rozrywka okolicznociowa i animacje ........................................................... 13Drama w dydaktyce ....................................................................................... 14Drama w pracy wychowawczej i terapeutycznej ........................................... 16

Rozdzia 3. Przykadowe scenariusze zaj z rnymi zastosowaniami dramy ....................................................................... 19

Scenariusze zaj dramowo-teatralnych ........................................................ 20Zimowy spacer .......................................................................................... 20Cicho gono ........................................................................................... 26

Scenariusze zaj animacyjnych .................................................................... 30Bal czarownic i czarodziejw ..................................................................... 30Wioska indiaska ...................................................................................... 35

Scenariusze zaj dydaktycznych ................................................................... 39Zwierzta wiejskie ..................................................................................... 39Kraina liter ................................................................................................ 44

Scenariusze zaj wychowawczo-terapeutycznych........................................ 48Przyjazne przedszkole ............................................................................... 48Oswoi zo .............................................................................................. 52

Rozdzia 4. Skarbnica zabaw ............................................................................... 57Zabawy pogbiajce wiadomo wasnego ciaa ........................................ 58

84

Zabawy rozwijajce kontrol ciaa ................................................................. 61Zabawy rozwijajce zmys suchu .................................................................. 63Zabawy uatwiajce interakcje z innymi i rozwijajce empati ...................... 66Zabawy rozwijajce wyobrani .................................................................... 69Zabawy uatwiajce wchodzenie w role ........................................................ 78

Bibliografia ......................................................................................................... 82