Model Schneidera, Hastorfa i EllsworthI. UwagaI. Uwaga

II. Sądy migawkoweII. Sądy migawkowe

III. AtrybucjeIII. Atrybucje

zach. reaktywnychzach. reaktywnych

zach. celowychzach. celowych

IV. InferencjeIV. Inferencje

V. Formowanie wrażeniaV. Formowanie wrażenia

VI. Predykcja przyszłych zachowańVI. Predykcja przyszłych zachowań

Sądy migawkowe

Sądy migawkowe to inferencje typu:Sądy migawkowe to inferencje typu:Gruby – wesoły (leniwy); stary – słaby (nudny), Gruby – wesoły (leniwy); stary – słaby (nudny),

wysokie czoło - inteligentny itp.wysokie czoło - inteligentny itp.Sądy migawkowe - nierefleksyjne inferencje Sądy migawkowe - nierefleksyjne inferencje

dokonywane na podstawie wyglądu osoby dokonywane na podstawie wyglądu osoby bazujące na kulturowych stereotypachbazujące na kulturowych stereotypach

Wyniki badań:Wyniki badań:Osoby z niskim czołem i krótkim nosem – Osoby z niskim czołem i krótkim nosem –

szczęśliwe, wiarygodne i szczodre a osoby z szczęśliwe, wiarygodne i szczodre a osoby z długim nosem – smutne (Brsdshaw)długim nosem – smutne (Brsdshaw)

Sądy migawkowe

Typ budowy ciała (endo-, ekto-, mezomorfia)Typ budowy ciała (endo-, ekto-, mezomorfia)Mezo- energiczny, przystosowany, Mezo- energiczny, przystosowany,

samodzielnysamodzielnyEndo- niepopularny, leniwy, gadatliwyEndo- niepopularny, leniwy, gadatliwyEkto – ambitny, spięty, podejrzliwyEkto – ambitny, spięty, podejrzliwyKolor włosów: kobiety blondynki – urocze, Kolor włosów: kobiety blondynki – urocze,

uspołecznione; brunetki – inteligentne, uspołecznione; brunetki – inteligentne, zależne („blonds do have more fun”)zależne („blonds do have more fun”)

Sądy migawkowe

Mężczyźni: blondyni – sympatyczni; bruneci – silniMężczyźni: blondyni – sympatyczni; bruneci – silni

Brodaci – silni psychicznieBrodaci – silni psychicznie

RasaRasa

Upośledzenie fizyczneUpośledzenie fizyczne

PłećPłeć

WiekWiek

Atrakcyjność fizycznaAtrakcyjność fizyczna

Atrybucje

Proces wnioskowania o przyczynach Proces wnioskowania o przyczynach zachowania osoby zachowania osoby

Proces wnioskowania o dyspozycjach Proces wnioskowania o dyspozycjach (cechach) osoby z obserwacji zachowania i (cechach) osoby z obserwacji zachowania i jego skutków jego skutków

Atrybucje: Teoria Jonesa i Davisa From acts to dispositions- Teoria wniosków From acts to dispositions- Teoria wniosków

korespondentnych korespondentnych

Pytanie: od czego zależy to, że niekiedy po Pytanie: od czego zależy to, że niekiedy po obserwacji zachowania innej osoby obserwacji zachowania innej osoby obserwator formułuje radykalne obserwator formułuje radykalne (korespondentne) wnioski o jej charakterze (korespondentne) wnioski o jej charakterze („agresywny”, „inteligentny” itp.) a („agresywny”, „inteligentny” itp.) a niekiedy nie?? (nie wiem jaki jest) niekiedy nie?? (nie wiem jaki jest)

Teoria wniosków korespondentnych inferowaneinferowane obserwowaneobserwowane

D1 wiedzaD1 wiedza S1 S1

D2D2 intencja zachowanie S2intencja zachowanie S2

D3 zdolności S3D3 zdolności S3

kierunek procesu atrybucjikierunek procesu atrybucji

Teoria wniosków korespondentnychObserwator ocenia intencjonalność działania w Obserwator ocenia intencjonalność działania w

zależności od tego czy w jego mniemaniuzależności od tego czy w jego mniemaniu

wykonawca dysponował wiedzą o możliwych wykonawca dysponował wiedzą o możliwych skutkach swego działania i czy miał odpowiednie skutkach swego działania i czy miał odpowiednie zdolności aby te skutki uzyskać. zdolności aby te skutki uzyskać.

Jeśli odpowiedź na oba pytania jest negatywna nie Jeśli odpowiedź na oba pytania jest negatywna nie dochodzi do wniosków o charakterze dochodzi do wniosków o charakterze (dyspozycjach) sprawcy(dyspozycjach) sprawcy

Teoria wniosków korespondentnych Jeśli (w opinii obserwatora) wykonawca Jeśli (w opinii obserwatora) wykonawca

przewidywał skutki swoich działań i był przewidywał skutki swoich działań i był zdolny je osiągnąć – działanie jest zdolny je osiągnąć – działanie jest rozpoznawane jako zamierzone, rozpoznawane jako zamierzone, intencjonalne. intencjonalne.

Tylko w tych warunkach formułowane są Tylko w tych warunkach formułowane są wnioski o charakterze wykonawcywnioski o charakterze wykonawcy

Teoria wniosków korespondentnych Wyznaczniki pewności sądów o intencjach i Wyznaczniki pewności sądów o intencjach i

cechach wykonawcycechach wykonawcy

-obserwator wnioskuje o motywach wykonawcy -obserwator wnioskuje o motywach wykonawcy dopiero wtedy, gdy ten dokonuje wyboru działania dopiero wtedy, gdy ten dokonuje wyboru działania spośród alternatywnych możliwościspośród alternatywnych możliwości

-wiedza o zamiarach wykonawcy pochodzi z -wiedza o zamiarach wykonawcy pochodzi z porównania skutków działania wybranego porównania skutków działania wybranego (obserwowanego) ze skutkami działań (obserwowanego) ze skutkami działań odrzuconych (alternatywnych)odrzuconych (alternatywnych)

Teoria wniosków korespondentnych Źródłem informacji o charakterze wykonawcy są Źródłem informacji o charakterze wykonawcy są

działania podejmowane w warunkach swobody działania podejmowane w warunkach swobody wyboruwyboru

Osoba A (kierownik) wydaje polecenia, instruuje, Osoba A (kierownik) wydaje polecenia, instruuje, ocenia, chwali lub gani osobę B. Jaki jest A?ocenia, chwali lub gani osobę B. Jaki jest A?

Osoba A (współpracownik, nie kierownik) wydaje Osoba A (współpracownik, nie kierownik) wydaje polecenia, instruuje, ocenia, chwali lub gani osobę polecenia, instruuje, ocenia, chwali lub gani osobę B. Jaki jest A?B. Jaki jest A?

Teoria wniosków korespondentnych Pewność (radykalizm/korespondentność) Pewność (radykalizm/korespondentność)

wniosków o charakterze wykonawcy zależy od :wniosków o charakterze wykonawcy zależy od :

1.1. Stopnia zróżnicowania skutków działania Stopnia zróżnicowania skutków działania wybranego (obserwowanego) od skutków wybranego (obserwowanego) od skutków działania odrzuconego (liczba skutków działania odrzuconego (liczba skutków „niewspólnych”) – im mniej„niewspólnych”) – im mniej

2.2. Stopnia typowości (akceptowalności, Stopnia typowości (akceptowalności, „normalności”) działania obserwowanego; - im „normalności”) działania obserwowanego; - im mniejszymniejszy

Teoria wniosków korespondentnych3. Siły reakcji emocjonalnej obserwatora na 3. Siły reakcji emocjonalnej obserwatora na

działanie i skutki działania sprawcy – im działanie i skutki działania sprawcy – im silniejszasilniejsza

4. „Adresu” zachowania (inna osoba vs 4. „Adresu” zachowania (inna osoba vs obserwator) – jeśli zachowanie adresowane obserwator) – jeśli zachowanie adresowane do obserwatorado obserwatora

Teoria wniosków korespondentnych Ad. 1. Efekty „niewspólne”Ad. 1. Efekty „niewspólne”

DzidkaDzidka JolaJola

AA B B CC D D

Piękny = PięknyPiękny = Piękny Piękny = Piękny Piękny = Piękny

Mądry =Mądry Mądry GłupiMądry =Mądry Mądry Głupi

Bogaty Ubogi Bogaty UbogiBogaty Ubogi Bogaty Ubogi

1 „niewspólny” 2 „niewspólne”1 „niewspólny” 2 „niewspólne”

Teoria wniosków korespondentnych Ad2. Typowość/akceptowalność zachowaniaAd2. Typowość/akceptowalność zachowania Dzidka JolaDzidka JolaA A B B CC DDPiękny = PięknyPiękny = Piękny Piękny = Piękny Piękny = PięknyMądry =Mądry Mądry GłupiMądry =Mądry Mądry GłupiBogaty Ubogi Bogaty UbogiBogaty Ubogi Bogaty Ubogi

wybór Dzidki Wybór Joliwybór Dzidki Wybór Joli„„trywialna jasność” „intrygująca niejasność”trywialna jasność” „intrygująca niejasność”

Teoria wniosków korespondentnychAd3. Siła reakcji emocjonalnej obserwatora na Ad3. Siła reakcji emocjonalnej obserwatora na

działanie (i skutki) wykonawcy: im silniejsza działanie (i skutki) wykonawcy: im silniejsza reakcja emocjonalna, tym radykalniejsze opinie o reakcja emocjonalna, tym radykalniejsze opinie o charakterze wykonawcy.charakterze wykonawcy.

- efekt powagi/surowości konsekwencji- efekt powagi/surowości konsekwencji

(Walster)(Walster)

- „wyjściowy” stan pobudzenia obserwatora- „wyjściowy” stan pobudzenia obserwatora

(Thronton)(Thronton)

Eksp. Walster; procedura

Walster: trzy słuchowiska; wypadek samochodowy o Walster: trzy słuchowiska; wypadek samochodowy o „niewielkich” , „średnich” i „poważnych” „niewielkich” , „średnich” i „poważnych” skutkachskutkach

Ocena odpowiedzialności sprawcy, opis Ocena odpowiedzialności sprawcy, opis „charakteru” sprawcy„charakteru” sprawcy

rozsądny 1 2 3 4 5 6 7 lekkomyślnyrozsądny 1 2 3 4 5 6 7 lekkomyślny

Wskaźnik: bezwzględna różnica: ocena badanego-4Wskaźnik: bezwzględna różnica: ocena badanego-4

Walster; wyniki

0

1

2

3

4

5

6

k. Małe k. Średnie k. Duże

odpow.radykalizm

Thronton: procedura

Połowa badanych bierze udział w prostej Połowa badanych bierze udział w prostej replikacji eksperymentu Walster, druga replikacji eksperymentu Walster, druga połowa przed przystąpieniem do połowa przed przystąpieniem do wysłuchania jednej z wersji słuchowiska wysłuchania jednej z wersji słuchowiska otrzymuje tabletkę kofeiny (podwyższenie otrzymuje tabletkę kofeiny (podwyższenie poziomu niespecyficznego pobudzenia); poziomu niespecyficznego pobudzenia); reszta identyczna jak u Walsterreszta identyczna jak u Walster

Thronton; wyniki

0

1

2

3

4

5

6

małe średnie duze małe średnie duże

odpow.radyk.

bez kofeiny (pobudzenia) Kofeina (pobudzenie)

Teoria wniosków korespondentnychAd. 4. „Adres zachowania” Ad. 4. „Adres zachowania”

Jeśli zachowanie wykonawcy jest Jeśli zachowanie wykonawcy jest „adresowane” do obserwatora, obserwator „adresowane” do obserwatora, obserwator dokonuje radykalniejszych wniosków o dokonuje radykalniejszych wniosków o charakterze wykonawcycharakterze wykonawcy

Teoria wniosków korespondentnychStatus wyznaczników stopnia korespondencji i wzajemne Status wyznaczników stopnia korespondencji i wzajemne

między nimi relacjemiędzy nimi relacje

„„Centralny: -siła reakcji emocjonalnejCentralny: -siła reakcji emocjonalnej„„nietypowe”/”dziwne”/”nieaprobowane” = silniejsze nietypowe”/”dziwne”/”nieaprobowane” = silniejsze

pobudzeniepobudzenieJeśli obserwator „adresatem” (biorcą skutków) to reakcja Jeśli obserwator „adresatem” (biorcą skutków) to reakcja

emocjonalna silniejsza niż wtedy, gdy zachowanie emocjonalna silniejsza niż wtedy, gdy zachowanie adresowane do innej osobyadresowane do innej osoby

Teoria wniosków korespondentnych; Najważniejsza determinanta stopnia Najważniejsza determinanta stopnia

korespondencji wniosków o charakterze korespondencji wniosków o charakterze wykonawcy to – siła reakcji emocjonalnej wykonawcy to – siła reakcji emocjonalnej obserwatora, która jest zależna od:obserwatora, która jest zależna od:

-”typowości” zachowania-”typowości” zachowania- „„powagi” skutków zachowaniapowagi” skutków zachowania- „„stanu” obserwatora (wcześniejsze, pobudzenie, stanu” obserwatora (wcześniejsze, pobudzenie,

adres)adres)- „„Modelowy człowiek teorii” – obserwator Modelowy człowiek teorii” – obserwator

kierujący się heurystyką, „jak silnie to czuję”kierujący się heurystyką, „jak silnie to czuję”

Teoria atrybucji H.H. Kelley’a

Pytanie: w jaki sposób obserwator szacuje Pytanie: w jaki sposób obserwator szacuje przyczynową doniosłość (dla przyczynową doniosłość (dla obserwowanego zachowania):obserwowanego zachowania):

1.1. Właściwości wykonawcy (Aktora)Właściwości wykonawcy (Aktora)

2.2. Cech przedmiotu zachowania (Bodźca)Cech przedmiotu zachowania (Bodźca)

3.3. Sytuacji (okoliczności zachowania)Sytuacji (okoliczności zachowania)

Teoria Kelle’a

Janek uśmiechnął się do Zosi w niedzielę Janek uśmiechnął się do Zosi w niedzielę po sumie.po sumie.

Uśmiechnął się - zachowanieUśmiechnął się - zachowanie

Janek – wykonawca, aktorJanek – wykonawca, aktor

Zosia – przedmiot zachowania, bodziecZosia – przedmiot zachowania, bodziec

Niedziela po sumie – okoliczność, sytuacjaNiedziela po sumie – okoliczność, sytuacja

Teoria Kelle’a

Aby ustalić wagę każdej z potencjalnych przyczyn (aktora, bodźca, Aby ustalić wagę każdej z potencjalnych przyczyn (aktora, bodźca, sytuacji) obserwator uwzględnia trzy rodzaje informacji:sytuacji) obserwator uwzględnia trzy rodzaje informacji:

- Informacji o Informacji o spójności (consistencyspójności (consistency) zachowania; czy zachowanie ) zachowania; czy zachowanie pojawia się w innych sytuacjach, czy tylko w danej sytuacji? Czy pojawia się w innych sytuacjach, czy tylko w danej sytuacji? Czy Janek uśmiecha się do Zosi tylko w niedzielę po sumie, czy również w Janek uśmiecha się do Zosi tylko w niedzielę po sumie, czy również w innych okolicznościach?innych okolicznościach?

- Informacje o Informacje o wybiórczości zachowania (distinctivenesswybiórczości zachowania (distinctiveness); Czy aktor ); Czy aktor zachowuje się w dany sposób tylko wobec tego bodźca, czy również zachowuje się w dany sposób tylko wobec tego bodźca, czy również wobec innych bodźców. Czy Janek uśmiecha się tylko do Zosi, czy wobec innych bodźców. Czy Janek uśmiecha się tylko do Zosi, czy również do innych dziewcząt?również do innych dziewcząt?

- Informacje o powszechności zachowania (consensusInformacje o powszechności zachowania (consensus); Czy inne ); Czy inne osoby (niż aktor – Janek) emitują to samo zachowanie wobec danego osoby (niż aktor – Janek) emitują to samo zachowanie wobec danego bodźca. Czy tylko Janek uśmiecha się do Zosi, czy też robią to bodźca. Czy tylko Janek uśmiecha się do Zosi, czy też robią to również inni chłopcy?również inni chłopcy?

Teoria Kelley’a

Informacje o:Informacje o:Spójności, Wybiórczości, PowszechnościSpójności, Wybiórczości, Powszechności mogą wskazywać na:mogą wskazywać na:Niską spójność (Janek uśmiecha się do Zosi tylko w niedzielę po Niską spójność (Janek uśmiecha się do Zosi tylko w niedzielę po

sumie)sumie)Wysoką spójność (Janek uśmiecha się do Zosi w każdej sytuacji)Wysoką spójność (Janek uśmiecha się do Zosi w każdej sytuacji)Niska spójność – przesłanka do wniosku, że przyczyna Niska spójność – przesłanka do wniosku, że przyczyna

zachowania jest ulokowana w sytuacjizachowania jest ulokowana w sytuacjiWysoka spójność – przesłanka do wniosku, że przyczyna Wysoka spójność – przesłanka do wniosku, że przyczyna

zachowania jest ulokowana we właściwościach aktora lub zachowania jest ulokowana we właściwościach aktora lub bodźca (ale nie wiadomo gdzie)bodźca (ale nie wiadomo gdzie)

Teoria Kelley’a

Niska wybiórczość – Janek uśmiecha się do Niska wybiórczość – Janek uśmiecha się do wszystkich dziewcząt, nie tylko do Zosiwszystkich dziewcząt, nie tylko do Zosi

Wysoka wybiórczość – Janek uśmiecha się tylko do Wysoka wybiórczość – Janek uśmiecha się tylko do ZosiZosi

Niska wybiórczość – przyczyna zachowania Niska wybiórczość – przyczyna zachowania ulokowana we właściwościach aktora (Janka)ulokowana we właściwościach aktora (Janka)

Wysoka wybiórczość – przyczyna zachowania Wysoka wybiórczość – przyczyna zachowania ulokowana we właściwościach bodźca (Zosi)ulokowana we właściwościach bodźca (Zosi)

Teoria Kelle’a

Niska powszechność – Tylko Janek uśmiecha Niska powszechność – Tylko Janek uśmiecha się do Zosi, inni tego nie robiąsię do Zosi, inni tego nie robią

(przyczyna „w aktorze”(przyczyna „w aktorze”

Wysoka powszechność – wszyscy uśmiechają Wysoka powszechność – wszyscy uśmiechają się do Zosi, nie tylko Janeksię do Zosi, nie tylko Janek

(„przyczyna w Zosi”)(„przyczyna w Zosi”)

Teoria Kelley’a; „sześcian”

niskaniska wysokawysoka

spójnośćspójność sytuacjasytuacja aktor lub aktor lub bodziecbodziec

wybiórczośćwybiórczość aktoraktor bodziecbodziec

powszechnośćpowszechność aktoraktor bodziecbodziec

„Sześcian atrybucyjny”

Teoria zakłada, że informacje o wybiórczości i powszechności Teoria zakłada, że informacje o wybiórczości i powszechności zachowania są ekwiwalentne.zachowania są ekwiwalentne.

Osoba dokonująca atrybucji działa jak profesjonalny badacz planujący Osoba dokonująca atrybucji działa jak profesjonalny badacz planujący eksperment w układzie ANOVAeksperment w układzie ANOVA

Modelowy człowiek teorii Kelle’a – naiwny badacz, doskonale Modelowy człowiek teorii Kelle’a – naiwny badacz, doskonale racjonalny, poszukujący odpowiedzi na pytanie: która z trzech racjonalny, poszukujący odpowiedzi na pytanie: która z trzech potencjalnych przyczyn zachowania (aktor, bodziec, sytuacja) potencjalnych przyczyn zachowania (aktor, bodziec, sytuacja) wywołała obserwowane zachowanie?wywołała obserwowane zachowanie?

Modelowy człowiek teorii Kelleya jest badaczem nieuprzedzonym; w Modelowy człowiek teorii Kelleya jest badaczem nieuprzedzonym; w momencie przystępowania do atrybucji zakłada równe momencie przystępowania do atrybucji zakłada równe prawdopodobieństwo każdej z trzech możliwych hipotez (żadnej prawdopodobieństwo każdej z trzech możliwych hipotez (żadnej wstępnie nie faworyzując)wstępnie nie faworyzując)

Weryfikacje teorii Kelley’a

Czy ludzie używają informacji o spójności, Czy ludzie używają informacji o spójności, wybiórczości i powszechności w wybiórczości i powszechności w formułowaniu sądów o przyczynach formułowaniu sądów o przyczynach zachowań?zachowań?

Weryfikacja teorii Kelley’a

L. Zebrowitz-McArthurL. Zebrowitz-McArthur

Opisy zachowań:Opisy zachowań:

Marysia wczoraj przestraszyła się psa Burka.Marysia wczoraj przestraszyła się psa Burka.

Oraz informacje o atrybucyjnych kryteriachOraz informacje o atrybucyjnych kryteriach

powszechność powszechność

Kasia teżKasia też Kasia nieKasia nie

Zosia teżZosia też Zosia nieZosia nie

Hania teżHania też Hania nieHania nie

Weryfikacja teorii Kelley’a

WybiórczośćWybiórczość

Marysia (nie) bała się innych psówMarysia (nie) bała się innych psów

SpójnośćSpójność

Marysia przedwczoraj (tydzień temu, miesiąc Marysia przedwczoraj (tydzień temu, miesiąc temu..) (nie) bała się Burkatemu..) (nie) bała się Burka

Weryfikacja teorii Kelleya; wynikiAtrybucje przyczynowe były zależne od Atrybucje przyczynowe były zależne od

informacji o spójności, wybiórczości i informacji o spójności, wybiórczości i powszechności zachowania ale:powszechności zachowania ale:

-wysoka spójność = atrybucja „do aktora”-wysoka spójność = atrybucja „do aktora”

(niezgodnie z teorią)(niezgodnie z teorią)

-zróżnicowana siła wpływu poszczególnych -zróżnicowana siła wpływu poszczególnych informacji na atrybucjeinformacji na atrybucje

Weryfikacja; wyniki

% wariancji sądów atrybucyjnych wyjaśnianych % wariancji sądów atrybucyjnych wyjaśnianych przez poszczególne informacjeprzez poszczególne informacje

Spójność Spójność 2222Wybiórczość Wybiórczość 1111PowszechnośćPowszechność 3(!!) 3(!!)

Sprzeczne z teorią, która postuluje ekwiwalentność Sprzeczne z teorią, która postuluje ekwiwalentność wybiórczości i powszechności zachowania wybiórczości i powszechności zachowania

Dlaczego teoria Kelle’a nie działa?