Sposoby określania liczebności wilków (Canis lupus L.)

Sękocin Stary, 9 czerwca 2016 r.

Autor wystąpienia: Jacek Sagan

2

Po co inwentaryzować wilki?

• Wiedza o wielkości populacji gatunku -znajomość liczebności i trendu zmian

• Określenie terytoriów i centrów występowania

• Śledzenie fluktuacji w organizacji przestrzennej i strukturze socjalnej

• Określenie wpływu na gatunki potencjalnych ofiar

• Konflikt ze społeczeństwem • Wpływ na gospodarkę leśną i łowiecką

• Właściwa ochrona gatunkowa• Racjonalne gospodarowanie

3

Strategia gospodarowania populacją wilka

4

Metody monitoringu

• Badania genetyczne• Całoroczne obserwacje• Tropienia zimowe na śniegu• Stymulacja wokalna• Telemetria, GSM/GPS• Fotopułapki i kamery

Fot. Adam Gełdon

5

Morfologia wilka

Wilk podobnie jak wszyscy przedstawiciele psowatych stąpa na palcach stóp, a nie na całejich powierzchni. Kończyny przednie zakończone są pięcioma palcami (jeden z nich nie dotykapowierzchni gruntu), a tylne czterema . Każda stopa ma rozległą poduszkę „piętową”. Wielkośćodcisku łapy wilka zależy od wieku, płci oraz indywidualnych cech poszczególnych osobników. U dorosłych wilków wynosi ona 10- 13,7 cm długości i 8- 9 cm szerokości. Długość odcisku łapyosobników młodych wynosi około 8 cm, a szerokość 6- 7 cm

6

Trop wilka

7

Fot. Adam GełdonFot. Adam Gełdon

Fot. Adam Gełdon Fot. Ryszard Karabin

Fot. Archiwum Nadleśnictwa Strzałowo

8

Liniowy ciąg tropów

Fot. Adam Gełdon Fot. Archiwum Nadleśnictwa Mrągowo

9

Ofiary

10

Inne ślady

znakowanie moczemdrapanie

Fot. Adam GełdonFot. Romuald Mikusek, http://wspolistnienie.eco.pl

11

Ekologia wilkaW trakcie wędrówek, kiedy śnieg jest głęboki, wilki często wykorzystują przetarte ścieżki innych

zwierząt, drogi leśne, linie oddziałowe, tory kolejowe, zamarznięte jeziora, rzeki, strumienie, a nawet kanały melioracyjne.

W ciągu doby wilk może przebyć ponad 70 km. Badania telemetryczne przeprowadzone na terenie Puszczy Białowieskiej wykazały, że najdłuższą przebytą odległością był dystans 38 km. Wilki mogą dojrzewać płciowo już w 10. miesiącu życia i rodzić potomstwo w wieku jednego roku, ale większość nie rozmnaża się przynajmniej do 22 miesiąca życia. Na terenie naszego kraju, cieczka u wilków ma miejsce na przełomie lutego-marca. Ciąża trwa 62- 64 dni. Przeciętna wielkość miotu to 4-6 szczeniąt.

12

Czy wilk zjadł czerwonego kapturka??

Podstawą diety wilków są duże ssaki kopytne, tak dzikie jak i domowe

Wilki często kilkakrotnie wracają do pozostałości starych ofiar, gryzą i żują kości, na których nie ma już nawet resztek mięsa. Wielkość konsumpcji, według badań nad wilkami w niewoli wynosi 1-2 kg mięsa dziennie. W warunkach naturalnych wilki mają jednak znacznie wyższe zapotrzebowanie pokarmowe . W celu utrzymania stałej masy wilków, ich konsumpcja w naturze jest 2- 4 krotnie większa niż w niewoli. Na 1 kg masy ciała wilka przypada od 0,1 kg do 0,21 kg zjedzonego mięsa

13

Metoda genetyczna

14

Fot. Adam Gełdon

Koszt 400 złotych za próbkę z uwzględnieniem kosztów preselekcji qPCR

15

Całoroczne obserwacje

Każdorazowo zapisujemy uzyskane wyniki potwierdzające występowanie wilków w karcie obserwacji.

16

„Wywiad środowiskowy”

17

Całoroczne obserwacje

Fot. obrazująca dwa wilki w okolicy Zalewu Zegrzyńskiego wykonana przez Krzysztofa Lewandowskiego w październiku 2015 r.

Fragment nagranego na fotopułapkę filmu z wilkiem na terenie Nadleśnictwie Łuków.

Wilki nagrane na fotopułapkę w Nadleśnictwie Spychowo

18

Liczenia zimoweWażnym elementem jest skoordynowanie prac inwentaryzacyjnych na dużymobszarze. Prowadzona inwentaryzacja wymaga zaangażowania większejliczby osób, które zostały wcześniej odpowiednio przeszkolone.

19

Metodyka

• Szkolenia z zakresu metodyki prowadzenia prac terenowych• Zbiór danych z ostatniego kwartału danego roku do dnia tropień;• Dwukrotne tropienia na transektach;• Analiza danych

Fot. Archiwum Nadleśnictwa Jedwabno

20

Mapa z transektami przykładowego nadleśnictwa

21

Tropienia wilków należy prowadzić jednocześnie, 1-2 razy w ciągu zimy, tego samego dnia wewszystkich nadleśnictwach danego kompleksu leśnego (i ewentualnie w sąsiadującym parkunarodowym), najlepiej w pierwszej połowie zimy (grudzień-styczeń). Tropienia mogą byćwykonane tylko w ciągu pierwszej doby po świeżym opadzie śniegu, najlepiej kilkanaście godzin poponowie. Później, duża ilość tropów i nakładanie się tras przejścia drapieżników z kolejnych nocyuniemożliwiają rozróżnienie watah wilków lub poszczególnych osobników rysi. Najlepsze warunkisą wtedy, gdy śnieg przestanie padać wieczorem, a inwentaryzacja prowadzona jest następnegodnia rano.

Tropieniami zimowymi w ramach całego kompleksu leśnego steruje wyznaczony przez RDLPkoordynator. Koordynator oraz osoby odpowiedzialne za zbieranie danych w nadleśnictwach iparkach narodowych wcześniej wytyczają tzw. transekty, czyli trasy przejazdu samochodów iprzejścia pieszych obserwatorów, wzdłuż leśnych dróg i linii oddziałowych. Trasy te powinnytworzyć zamkniętą sieć, o odległości pomiędzy sąsiednimi transektami od 2 do 4 km,równomiernie rozłożoną w całym rejonie inwentaryzacyjnym. W górach transekty przechodzićbędą po drogach stokowych, przypotokowych, szlakach turystycznych i granicznych. Transekty tepowinny tworzyć pętle otaczające doliny, przechodzące przez różne strefy wysokościowe.W każdym nadleśnictwie i parku do przeprowadzenia tropień na transektach powinno sięwyznaczyć od jednej do kilku osób dobrze rozpoznających tropy.

Zasady organizacji prac

22

23

Przeprowadzenie tropień

Samochody i piesi obserwatorzy ze wszystkich nadleśnictw i parków danego rejonuinwentaryzacyjnego wyruszają tego samego dnia rano (około godz. 7-8) i poruszają się poprzydzielonych im do sprawdzenia transektach.

Na mapki nanoszą oni wszystkie napotkane świeże tropy wilków i rysi, liczbę osobników w grupiei kierunek przemieszczania się drapieżników.

Ważne jest dokładne naszkicowanie tropów przecinających transekt, lub wchodzącychi schodzących z transektu.

Aby zwiększyć dokładność oceny liczby osobników w grupie wilków, wskazane jest przejście około50-100 m za tropem, gdy wchodzi on w las.

Głównym celem tropienia ma być wykrycie i rozróżnienie wszystkich watah wilków orazpojedynczych osobników i grup rodzinnych rysi bytujących w danym kompleksie leśnym, a takżeustalenie wielkości tych watah i grup. Odnalezione tropy naniesione na mapy będą podstawą dowyrysowania tras przejścia poszczególnych drapieżników w kompleksie leśnym i zdefiniowania,które tropy pozostawił ten sam/te same drapieżniki, a które należą do różnych osobników/grup.Wilki można tropić w czasie tego samego wyjazdu, ale należy zwracać uwagę na specyfikę obu tychgatunków.

24

25

Na terenach nizinnych, gdzie możliwe jest wykorzystanie do tego celu samochodów, zwykle wystarczy(w zależności od wielkości nadleśnictwa) zaangażowanie 2-3 osób, chociaż pomocna jest większa liczbatropicieli.

W górach, gdy objazd wszystkich transektów samochodem nie jest możliwy, dodatkowo należy zaangażowaćpieszych tropicieli.

Wskazane jest by osoby tropiące wyposażone były w środki łączności radiowej lub telefonicznej, w celuwzajemnego przekazywania informacji o znalezionych tropach i ich kierunku.

Każdy tropiciel powinien posiadać po dwie mapki sprawdzanego obszaru (osobno na informacje o wilkach,osobno o rysiach) oraz formularze inwentaryzacyjne. Przydatna jest także linijka i ew. kompas.

26

Wokalistyka

Wolf

27

„Metoda stymulacji głosowej” była w przeszłości jednym ze sposobów polowań (tzw. polowanie na wab). Jako metodę naukową wykorzystano ją po raz pierwszy w latach 60. na terenie Algonquin National Park w Kanadzie.

W Polsce jako pierwsza, metodę tą wykorzystała na przełomie lat 1997-98 Sabina Nowak, prowadząc badania nad populacją wilka w Puszczy Białowieskiej. Metoda ta polega na emitowaniu przez człowieka głosu naśladującego wycie wilka.

Dzięki zainicjowaniu „rozmowy z wilkami” można skutecznie i właściwie lokalizować miejsca bytowania wilków i ciągle śledzić ich przemieszczanie się. Łatwiej można było odnajdywać ofiary, a często niewielkie ich resztki, będące efektem aktywności wilków.

Wokalistyka

28

Wykonanie

• Kierunek nadawany obrotem głowy o 180°

• Upodobnienie swojego wycia do wycia wilczego (częstotliwości i natężenia)

• Maksymalne wykorzystanie mięśnia oddechowego (przepony) oraz

rezonatorów ciała (piersiowego i czołowego)

• Wykorzystanie topografii terenu (wzniesienia, brak barier ograniczających

nośność dźwięku)

• Odpowiednie warunki atmosferyczne (brak opadów, wiatru,mróz)

29

Wokalistyka (efekt nagrań- sonogram)

Czas (s)Amplituda (dB)

Częstotliwość (Hz)

Wykres wyjącego dorosłego wilka

30

Wilcze rozmowy…

• Częstotliwość: 200 -1 300 Hz

• czas : 1 -14 sekund (3-7s)

• rozkład natężenia w pojedynczym tonie, najwyższa wartość: początkowej i środkowej fazie

• Pojedynczy wilk do 9 minut z przerwami

• Duże zróżnicowanie charakteru wycia wilków zmienność modulacji i czasie trwania.

• Zasięg: 1-2 km , 4-5 km

31

Częstotliwość wyjących (Hz)

200260

430 480

320

490

1300

470

750 750

1230

600

WILK Łukasz Adam Maria Katarzyna Magdaminimum maksimum

32

Sonogramy wyjących:

WILK

Katarzyna

Magda

Maria

Adam

Łukasz

33

Zdobyte doświadczenia i uwagi

• Skuteczność wabienia podczas obozów wynosi ok. 33% i jest zależna od doświadczenia osób wabiących

• Duża zależność od czynników atmosferycznych.

• Odpowiedzi z obszarów „buforowych”-większą aktywność wokalną związaną z terytorializmem.

• Stymulacja głosowa powinna być usprawniana i stosowana jako metoda pomocnicza w kompleksowej metodzie inwentaryzacji wilków obok tropień, obserwacji, badań genetycznych i telemetrycznych.

34

Wabienie

35

Only a mountain has lived long enough to listen objectively to the howl of a wolf.

Aldo Leopold

36

Regionalna DyrekcjaLasów Państwowych w Warszawieul. Grochowska 27803-841 Warszawa rdlp@warszawa.lasy.gov.pltel. +48 22 517 33 00, fax +48 22 517 33 61

e-mail: jacek.sagan@warszawa.lasy.gov.pl

Dziękuję za uwagę