KANCELARIA SEJMU

BIURO STUDIW I EKSPERTYZ

WYDZIA ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOECZNYCH

Specjalne Strefy Ekonomiczne w Polsce

Maj 1996 Zdzisaw Woodkiewicz-Donimirski

Informacja

Nr 403

Na pocztku maja br. udzielono pierwszych zezwole na prowadzenie dziaalnoci gospodarczych na terenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec. Przewiduje si, e w 1996 r. ustanowione bd dwie kolejne specjalne strefy ekonomiczne (sse): Katowicka i Suwalska.

Inwestorom dziaajcym w sse przyznawane s znaczneulgi w podatku dochodowym oraz inne udogodnienia. Aby uzyska cakowite zwolnienie z podatku dochodowego w Strefie Mieleckiej wystarczy zainwestowa co najmniej 2 min ECU lub zatrudnia ponad 100 osb lub wykazywa odpowiedni poziom eksportu. Zwolnienie to przysuguje podmiotom w cigu pierwszych 10 lat od momentu rozpoczcia dziaalnoci gospodarczej.

Oceniajc funkcjonowanie sse trzeba bra pod uwag nie tylko wzgldy ekonomiczne, ale i spoeczne. Naley mie wiadomo rwnie i tego, e utworzenie danej strefy odbywa si najczciej kosztem rozwoju innych regionw.

BSE 1

1. Podstawa prawna

Po prawie trzyletnim postpowaniu legislacyjnym, 20 padziernika 1994 r. Sejm uchwali ustaw o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz. U. Nr 123, poz. 600, z 1994 r.). Specjalna strefa ekonomiczna (sse) jest to "wyodrbniona zgodnie z przepisami ustawy, niezamieszkaa cz terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, na ktrej terenie moe by prowadzona dziaalno gospodarcza na za-sadach okrelonych ustaw". Sse moe by ustanowiona w celu przypieszenia rozwoju gospodarczego czci terytorium kraju...". Owo przypieszenie ma pole-ga na:

1) rozwoju okrelonych dziedzin dziaalnoci gospodarczej, 2) rozwoju nowych rozwiza technicznych i technologicznych oraz ich

wykorzystaniu w gospodarce narodowej, 3) rozwoju eksportu, 4) zwikszeniu konkurencyjnoci wytwarzanych wyrobw i wiadczo-

nych usug, 5) zagospodarowaniu istniejcego majtku przemysowego i

infrastruktury gospodarczej, 6) tworzeniu nowych miejsc pracy, 7) zagospodarowaniu nie wykorzystanych zasobw naturalnych z zacho-

waniem zasad rwnowagi ekologicznej. W celu przycignicia kapitau do specjalnych stref ekonomicznych,

proponuje si znaczne ulgi podatkowe i inne udogodnienia dla podmiotw dziaajcych w tych strefach. Najwiksze preferencje przysugiwa maj podmiotom dziaajcym w sse na podstawie zezwolenia, udzielanego przez Ministra Przemysu i Handlu. Dla podmiotw tych jest moliwo cakowi-tego zwolnienia od podatku dochodowego dla osb prawnych i fizycznych prowadzcych dziaalno gospodarcz w sse, w okresie rwnym poowie czasu, na jaki strefa jest ustanowiona. Natomiast w pozostaym okresie, pod-mioty dziaajce w strefie bd mogy by zwolnione od podatku dochodowego, w czci nie przekraczajcej 50% dochodw. Skala korzystania ze zwolnie ma by uzaleniona od wielkoci podejmowanych inwestycji, iloci zatrudnionych i poziomu produkcji przeznaczonej na eksport.

Dla podmiotw, ktre nie maj prawa korzysta z powyej przedstawio-nych zwolnie w podatku dochodowym i prowadz dziaalno na podstawie zezwolenia, przewiduje si innego rodzaju ulgi i preferencje. Podmioty takie mo-g zaliczy niektre wydatki inwestycyjne (oprcz rodkw trwaych) do kosz-tw uzyskania przychodu w roku, w ktrym zostay poniesione te wydatki. Po-nadto istnieje moliwo podwyszenia stawek amortyzacji rodkw trwaych.

Podmioty prowadzce dziaalno gospodarcz na terenie sse na podstawie zezwolenia s zwolnione od podatku od nieruchomoci. W sse przewiduje si

2 BSE take udogodnienia z zakresu prawa budowlanego np. uproszczenie procedury wydawania decyzji o pozwoleniu na budow, przenoszenie pozwolenia na budo-w na inn osob.

2. Specjalna Strefa Ekonomiczna Euro-Park Mielec

W 1992 r. minister przemysu i handlu Wacaw Niewiarowski obieca strajkujcym robotnikom WSK PZL Mielec, e w Mielcu powstanie specjalna strefa ekonomiczna. Sytuacja Mielca bya o tyle wyjtkowa, e z pracujcych na pocztku lat dziewidziesitych ponad 20 tysicy ludzi, 12 tysicy objy zwol-nienia grupowe. Fabryka bya (i jest nadal) zdecydowanie najwikszym zaka-dem pracy nie tylko w Mielcu, ale i caym regionie liczcym 110 tysicy miesz-kacw.

Celowo ustanowienia sse w Mielcu zostaa zbadana przez irlandzk firm Shannon International Development Ireland Ltd. Odpowiednie opracowanie po-wstao w lipcu 1993 r. i zostao sfinansowane ze rodkw pomocowych PHARE.

Na podstawie ustawy z dnia 20 padziernika 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych, Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 5 wrzenia 1995 r. (Dz. U. Nr 107 z 22 wrzenia 1995 r., poz. 526) ustanowio Specjaln Stref Ekono-miczn Euro-Park Mielec.

Obszar strefy obejmuje ok. 575 ha, ktre s wasnoci Skarbu Pastwa i pozostaj w wieczystym uytkowaniu WSK PZL Mielec i wyodrbnionych z tego przedsibiorstwa spek. W skad Strefy wchodzi m.in. teren przemysowy czciowo zabudowany (hale WSK Mielec), 60 ha przeznaczonych pod now zabudow i lotnisko o powierzchni 350 ha. Na lotnisku mog ldowa cikie samoloty transportowe. Podstawowym atutem strefy jest rozwinita infrastruktu-ra, wykwalifikowana sia robocza, blisko granicy z Ukrain i Sowacj i "sze-rokiego toru" czcego z krajami b. ZSRR. Zarzdzajcym stref jest Agencja Rozwoju Przemysu S.A..

Stref Mielec ustanowiono na 20 lat. Magnesem majcym przycign inwestorw s przede wszystkim znaczne ulgi w podatku dochodowym. Zgodnie z ustaw o sse ulgi te s przyznawane podmiotom, ktre uzyskaj ze-zwolenia na dziaalno w strefie. Ulgi s uzalenione od wysokoci nakadw inwestycyjnych, wielkoci eksportu i iloci zatrudnionych. W cigu pierw-szych 10 lat dziaalnoci zwolnienia mog obejmowa cao dochodu, a pniej tj. a do koca dziaalnoci strefy, 50% dochodu.

Przy inwestycji (np. zakup nowych maszyn i urzdze, zakup, budowa i rozbudowa budynkw) dochd podmiotu jest zwolniony z podatku dochodowe-go, a do wysokoci wyczerpania si caoci poniesionych nakadw inwestycyj-nych. Oznacza to np., e jeli pocztkowa inwestycja wynosia 100 jednostek, a dochd firmy wynosi rocznie 20 jednostek, to przez 5 lat firma nie paci podatku dochodowego. Jeli inwestycja wynosi co najmniej 2 min ECU, to w cigu 10 lat

BSE 3 podmiot jest cakowicie zwolniony z podatku dochodowego (nawet wtedy gdy skumulowane dochody podmiotu s wysze od 2 min ECU).

Przy eksporcie, dochd podmiotu jest wolny od podatku dochodowego w wysokoci odpowiadajcej poowie kwoty przychodw z eksportu towarw i usug wytworzonych na terenie strefy. Oznacza to np. e jeli co roku dochd firmy wynosi 100 jednostek, a warto eksportu 140 jednostek, to firma paci podatek dochodowy w sposb nastpujcy:

- w cigu pierwszych 10 lat dziaalnoci od kwoty 30 jednostek (kwota 70 jednostek dochodu jest zwolniona od podatku),

- po upywie 10 lat, nie duej jednak ni do koca funkcjonowania strefy od kwoty 50 jednostek.

Biorc pod uwag wielko zatrudnienia, dochd podmiotu jest zwolniony od podatku dochodowego w wysokoci 10% dochodu uzyskanego odrbnie w kadym miesicu z tytuu zatrudnienia w tym samym miesicu kadych 10 pra-cownikw (maksymalnie do 100% dochodu). Oznacza to np. e jeli dochd fir-my wynosi co roku 100 jednostek i firma zatrudnia 86 pracownikw przez cay okres funkcjonowania strefy, to w paci podatek dochodowy w sposb nastpuj-cy:

- w cigu pierwszych 10 lat dziaalnoci od kwoty 20 jednostek (kwota 80 jednostek dochodu jest zwolniona od podatku),

- po upywie 10 lat, nie duej jednak ni do koca funkcjonowania strefy, od kwoty 50 jednostek.

Podmiotowi, ktry zatrudnia mniej ni 10 pracownikw przysuguje zwol-nienie od podatku dochodowego w wysokoci 10% dochodu.

Dla uzyskania zwolnienia od podatku dochodowego wystarczy, e inwestor spenia jeden z przedstawionych wyej trzech warunkw. Aby korzysta z ulg musi wybra jeden z tych warunkw i nie moe go zmienia w cigu roku podat-kowego.

Podsumowujc mona stwierdzi, e aby uzyska cakowite zwolnienie z podatku dochodowego w Strefie Mieleckiej wystarczy zainwestowa co najmniej 2 min ECU lub zatrudnia ponad 100 osb lub wykazywa odpo-wiedni poziom eksportu. Zwolnienie to przysuguje podmiotom w cigu pierwszych 10 lat od momentu rozpoczcia dziaalnoci gospodarczej.

Podmioty, ktre nie maj prawa do zwolnie w podatku dochodowym, a prowadz dziaalno gospodarcz na terenie strefy na podstawie zezwolenia mog podwysza stawki amortyzacji rodkw trwaych sucych do tej dzia-alnoci, przy zastosowaniu wspczynnikw nie wyszych ni 4. Podmioty te mog rwnie wydatki na zakup wartoci niematerialnych i prawnych (np. znaki towarowe), zwizanych bezporednio z dziaalnoci gospodarcz prowadzon na terenie strefy, zaliczy do kosztw uzyskania przychodw w roku podatko-

4 BSE wym, w ktrym wydatki te faktycznie zostay poniesione.

Podmioty, ktre, dziaay na terenie strefy w momencie jej utworzenia, mo-g funkcjonowa w dalszym cigu, ale nie mog korzysta z obowizujcych ulg. Te bowiem wymagaj zezwolenia na dziaalno w strefie. Zezwolenie i wice si z nim ulgi podmiot otrzymuje wtedy, jeli speni jeden z trzech wy-mienionych poniej warunkw:

(a) poniesie po dniu ustanowienia strefy na jej terenie wydatki inwestycyj-ne o wartoci nie mniejszej ni 25% cznej wartoci rodkw trwaych tego podmiotu,

(b) w okresie ostatnich 6 miesicy przed zoeniem wniosku o wydanie ze-zwolenia, osignie wzrost przychodw ze sprzeday towarw lub usug wykona-nych na terenie strefy wyszy o 15% ponad wskanik wzrostu cen towarw i usug konsumpcyjnych liczony przez GUS,

(c) w okresie ostatnich 6 miesicy przed zoeniem wniosku o wydanie ze-zwolenia, zwikszy zatrudnienie przy prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej na terenie strefy o co najmniej 15%, lecz nie mniej ni o 10 pracownikw.

W Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec przewidziano znacz-ne udogodnienia w prowadzeniu prac budowlanych na terenie strefy. Szczego-wy zakres tych udogodnie jest zawarty w Regulaminie SSE Euro-Park Mielec. Warto take przypomnie, e na mocy ustawy o sse, podmioty dziaajce w tych strefach na podstawie zezwolenia s zwolnione od podatku od nieruchomoci.

Od koca lutego 1996 r. Agencja Rozwoju Przemysu, ktra jak ju wspo-mniano peni funkcj "zarzdzajcego stref", prowadzi negocjacje z potencjal-nymi inwestorami w sse w Mielcu, stosujc procedur rokowa okrelon w za-rzdzeniu Ministra Przemysu i Handlu. Podmiotom, ktre przedstawi najlepsze oferty s przydzielane zezwolenia na podjcie dziaalnoci w Euro-Park Mielec.

Przy ocenie bierze si pod uwag wielko zaangaowanego kapitau, wiel-ko zatrudnienia, moliwoci wchodzenia w kooperacj z istniejcymi firmami (powstaymi przy podziale WSK PZL Mielec), moliwoci oddziaywania na gospodark regionu. Due znaczenia ma wiarygodno i kondycja ekonomiczno-finansow firm starajcych si o zezwolenia.

Pierwsze zezwolenia wrczono 10 maja br. Otrzymay je spka Agmar-Telecom oraz Wytwrnia Zespow Kooperacyjnych PZL-Mielec, ktra koope-ruje z amerykaskim Boeingiem. S to firmy, ktre powstay w ramach restruk-turyzacji WSK PZL Mielec i rozpoczy dziaalno jeszcze przed ustanowie-niem Stref).

3. Projekty niektrych innych specjalnych stref ekonomicznych

Wnioski o utworzenie sse zoyo do Ministerstwa Przemysu i Handlu ju ponad 40 miejscowoci. Jednak realnych koncepcji zagospodarowania stref jest

BSE 5 nie wicej ni kilkanacie. 25 kwietnia 1996 r. Podkomitet Polityki Regionalnej i Rozwoju Obszarw Wiejskich KERM zaakceptowa projekty utworzenia dwch stref: Katowickiej i Suwalskiej. Ocenia si, e do koca 1996 r. istniej realne na szanse na ustanowienie tych dwch stref. Poniej przedstawiamy krtk charak-terystyk tych projektw.

Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna Na podstawie Kontraktu Regionalnego dla Wojewdztwa Katowickiego

rzd zobowiza si do utworzenia w regionie trzech sse. W wyniku konsultacji Urzdu Wojewdzkiego w Katowicach z gminami wnioskujcymi o utworzenie stref ostatecznie przedstawiono projekt utworzenia jednej sse z czterema podstre-fami: - sosnowiecko-dbrowsk, - tysk, - jastrzbsko-orsk, - gliwick.

W trakcie przygotowywania projektu Strefy Katowickiej stwierdzono, e najkorzystniej bdzie utworzy nie odrbne strefy, lecz jedn stref z podstrefa-mi. Wedug Ministerstwa Przemysu i Handlu ograniczy to koszt przedsiwzicia i zapobiegnie niepotrzebnej konkurencji midzy sse. Zdaniem wielu obserwato-rw, duy wpyw na wczenie podstrefy gliwickiej do projektu miay plany Ge-neral Motors, dotyczce budowy fabryki samochodw w Gliwicach.

Strefa Katowicka ma przypieszy restrukturyzacj regionu. Wprawdzie stopa bezrobocia w wojewdztwie katowickiem naley do najmniejszych w kraju (9,6% w kocu marca 1996 r.), ale w liczbach bezwzgldnych oznacza to ok. 160 tys. ludzi. Ponadto naley liczy si z tym, e w przypadku prowadzenie efek-tywnej restrukturyzacji grnictwa i hutnictwa, stopa bezrobocia w Katowickiem znacznie wzronie.

Autorzy projektu Katowickiej SSE przewiduj, e ulgi w podatku dochodo-wym dla inwestorw bd takie same jak dla Strefy Mieleckiej.

Strefa Katowicka ma mie czn powierzchni 830 ha, z czego prawdopo-dobnie 220 ha przypadnie na podstref sosnowiecko-dbrowsk, 143 ha na pod-stref tysk, 127 ha na jastrzbsko-orsk i 340 ha na podstref gliwick. Kada podstrefa dzieli si bdzie na kilka obszarw.

Warto doda, e w ramach rodkw pomocowych PHARE-93 przewidzia-no 200 tys. ECU na opracowanie szczegowego studium Strefy Katowickiej. Celem studium bdzie stworzenie koncepcji organizacji i metod zarzdzania stre-f rozproszon, okrelenie profilu podanej dziaalnoci kadej podstrefy, za-proponowanie sposobu promocji oraz okrelenie przewidywanych kosztw udo-stpnienia poszczeglnych obszarw podstrefy z rozeznaniem moliwych do po-zyskania rde finansowania.

6 BSE

Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna Strefa ma liczy 432 ha powierzchni, z czego 261 ma przypada na podstre-

f w Suwakach, 107 ha na podstref w Eku i 64 ha na podstref w Godapi. Za-rzdza stref ma spka akcyjna, w ktrej 51% udziaw nalee ma do Mini-sterstwa Przemysu i Handlu, a reszta udziaw ma by rozdzielona midzy samo-rzdy lokalne i ewentualnie niektre banki1.

Suwalskie jest jednym z najbardziej zapnionych ekonomicznie woje-wdztw Polski. Upadek odgrywajcych kiedy dominujcych rol w gospodarce tego regionu pegeerw, sprawi e wojewdztwo znalazo si w cisej czowce pod wzgldem stopy bezrobocia. W Godapi, ktra liczy 13 tysicy mieszkacw wskanik ten wynis prawie 40%, a caym wojewdztwie suwalskiem (prawie p miliona mieszkacw) 28% (koniec marca 1996 r.).

Atutem projektowanej strefy jest lokalizacja przy granicach trzech ssied-nich pastw (Rosji, Litwy i Biaorusi). Lokalizacja ta powinna by czynnikiem rozwoju intensywnej wsppracy przygranicznej. Przez teren strefy biegn wane szlaki komunikacyjne z Pastw Batyckich do Europy Zachodniej i z obwodu kalingradzkiego do Biaorusi i Ukrainy.

Projektodawcy strefy w Suwakach przewiduj ulgi w podatku dochodo-wym wiksze ni w przypadku sse w Mielcu. Ot cakowite zwolnienie z po-datku dochodowego przysugiwaoby, w cigu 10 lat, podmiotom, ktre zainwe-stuj od 300 tys ECU lub zatrudni co najmniej 40 osb. Oczywicie ostateczna decyzja, co do wysokoci ulg, nalee bdzie do rzdu.

4. Dowiadczenia innych krajw

Na wiecie istnieje ok. 500 sse. W wikszoci przypadkw, na terenie sse funkcjonuj wolne obszary celne. Zasady funkcjonowania podstawowych typw sse w innych krajach zostay przedstawione w Informacji BSE nr 250 "Specjalne strefy ekonomiczne w wiecie" (wrzesie 1994).

W grudniu 1992 r., w Wiedniu, odbyo si pod auspicjami UNIDO (United Nations Industrial Development Organisation) spotkanie grupy ekspertw i kie-rownikw specjalnych stref ekonomicznych z 21 krajw, na ktrym wymieniono dowiadczenia i oceniono dziaalno sse w poszczeglnych krajach. W spotka-niu uczestniczya strona polska, ktra wykorzystaa dowiadczenia innych kra-jw w pracach nad przygotowaniem ustawy o sse.

Zdaniem przybyych do Wiednia przedstawicieli sse, najskuteczniejszym argumentem przycigajcym inwestycje zagraniczne do stref s proste, czytelne i nie podlegajce czstym zmianom regulacje prawne. W szczeglnoci mona stwierdzi, e w sse inwestorzy poszukuj2:

- jasnego obrazu polityki rzdowej oraz zasad dotyczcych inwestycji za- 1 I. Trusewicz, Rzd zdecyduje, "Rzeczpospolita" nr 84, z 9 kwietnia 1996 r. 2 B. Kablaski, Legislacje oywiajce gospodark, "Nowa Europa" z 21 lutego 1995 r.

BSE 7 granicznych,

- okrelenia czytelnych praw i obowizkw inwestora (jeli to moliwe, w formie kontraktu),

- minimum kontaktu z agencjami rzdowymi (ideaem jest kontakt z jedn organizacj),

- skutecznych zasad regulujcych system wywozu towarw ze strefy i przywozu towarw do strefy.

Jak wynika z dowiadcze innych pastw, rzd prawie zawsze stara si za-chowa uprawnienia kontrolne w stosunku do inwestorw, dziaajcych w stre-fach. Jest to zrozumiae szczeglnie wtedy, kiedy dziaalno tych inwestorw nie pokrywa si z przyjtymi uzgodnieniami lub gdy naduywaj oni przyzna-nych im przywilejw.

Do zainwestowania w sse, ktre nie posiadaj zabudowa, urzdze (np. hal fabrycznych) czy rozwinitej infrastruktury mog zachci korzystne regula-cje podatkowe (w praktyce chodzi o pene zwolnienia podatkowe). Kracowym przypadkiem jest Sri Lanka, gdzie trzy istniejce sse zastpiono w kocu 1992 r. jedn stref obejmujc cay kraj. Interesujcy jest funkcjonujcy od 30 lat sys-tem zwolnie podatkowych w Puerto Rico. Zwolnienia otrzymuje nie dana firma, lecz konkretny produkt. System ten zachca do rozwoju "nowych" produktw.

Warto doda, e w niektrych krajach jednolite prawo dotyczce sse obo-wizuje w caym kraju, natomiast w innych tworzy si przepisy dla kadej strefy oddzielnie (Chiny, Malezja).

5. Uwagi podsumowujce

Chocia w Ustawie o specjalnych strefach ekonomicznych sformuowano kilka celw tworzenia stref, to jednak, przy pogbieniu nierwnomiernego roz-woju gospodarczym kraju w ostatnich kilku latach, na plan pierwszy wysuwa si cel polegajcy na przeciwdziaaniu bezrobociu, szczeglnie w regionach, gdzie ma ono charakter strukturalny i gdzie istniej szczeglne warunki ku temu, by przycign niezbdne inwestycje (np. rozwinita infrastruktura).

Naley oczywicie sobie zdawa spraw, e tworzenie sse pociga za sob niekorzystne dla budetu pastwa, czy gminy skutki w postaci spadku docho-dw. Chodzi tu przede wszystkim o spadek wpyww z podatku od dochodu od osb prawnych, czy spadek wpyww podatku od nieruchomoci (gmina). Z dru-giej jednak strony trzeba uwzgldni, e oywienie gospodarcze w specjalnych stre-fach ekonomicznych powinno przynie wzrost nastpujcych wpyww lub spadek nastpujcych wydatkw budetowych:

- wzrost dochodw z tytuu podatkw od dochodw osobistych pracownikw zatrudnionych w strefie,

- wzrost dochodw z tytuu podatku VAT od podmiotw dziaajcych w

8 BSE strefie,

- wzrost dochodw z tytuu podatkw (od dochodw osobistych i VAT) od dziaalnoci gospodarczej prowadzonej poza stref, ale zwizanej z dziaalnoci w strefie,

- spadek wydatkw z tytuu zmniejszonego bezrobocia (mniejsze zasiki dla bezrobotnych i nakady na opiek spoeczn, obnienie kosztw tzw. aktywnego zwalczania bezrobocia).

Bilans strat i zyskw tworzenia specjalnych stref ekonomicznych w regio-nach o duym bezrobociu uwzgldnia powinien take niewymierne, a niebagatel-ne korzyci spoeczne zwizane ze wzrostem zatrudnienia. Chodzi tu przede wszystkim o zmniejszenie wszelkich patologii spoecznych (np. obnienie przestp-czoci i alkoholizmu) i podniesienie statusu ekonomiczno-spoecznego rodziny.

Oceniajc celowo tworzenia specjalnych stref ekonomicznych nasuwa si kluczowe pytanie: czy tworzenie sse powoduje wzrost inwestycji w skali kraju, czy tylko ich przesunicie z jednych regionw do drugich? Wydaje si, e odpowied na to pytanie zaley od konkretnego przypadku (kraju). Nawet jeli przyjmiemy, e w Polsce bardziej prawdopodobny jest wariant drugi, to nie powinno to dyskwali-fikowa sse, a jedynie zwiksza ostrono decydentw przy tworzeniu tych stref. Naley mie wiadomo, e utworzenie danej strefy odbywa si najczciej kosz-tem rozwoju innych, przewanie ssiednich regionw.