SŁOWNICZEK POZYTYWIZMU

SpekulatywnySpekulatywny (łac.) –

abstrakcyjny, lekceważący

doświadczenie; oparty na dociekaniach teoretycznych.

Siły wytwórczeSiły wytwórcze – termin ekonomiczny oznaczający narzędzia pracy, metody

wytwarzania oraz doświadczenie i

umiejętność człowieka stosowane w produkcji.

Ernest RenanErnest Renan (1823-1892) –

francuski historyk, filozof, religioznawca. Zwolennik psychologicznej koncepcji

pochodzenia religii.

Jerzy W. BorejszaJerzy W. Borejsza (ur.

1935) – profesor, badacz historii

polskiej emigracji XIX w.

Stefan KieniewiczStefan Kieniewicz (1907-1992) – profesor, historyk,

autor podręczników i monografii poświęconych

problematyce XIX w.

Janina Kulczycka-Saloni

Janina Kulczycka-Saloni (ur.1910) – profesor, historyk

literatury, badaczka pozytywizmu polskiego.

KrausharowieKrausharowie – rodzina

finansistów warszawskich. Aleksander Kraushar

(1842-1931) – działacz kulturalny i historyk,

prowadził w Warszawie salon literacki.

Maria IlnickaMaria Ilnicka (1825-

1897) – poetka, powieściopisarka,

redaktorka tygodnika „Bluszcz”.

Adam PługAdam Pług(właśc. Antoni

Pietkiewicz 1823-1903) – pisarz i publicysta zbliżony do „ starej prasy”. Redaktor

„ Kłosów”.

Kobiety posiadającej […] głośne imię

Kobiety posiadającej […] głośne imię – Orzeszkowa

powtarza pogłoskę o miłości Sienkiewicza do Heleny Modrzejewskiej,

znakomitej aktorki dramatycznej.

Adam BełcikowskiAdam Bełcikowski

(1839-1909) – historyk literatury.

DeotymaDeotyma – Jadwiga

Łuszczewska(1834-1908), powieściopisarka.

Prowadziła w Warszawie salon literacki. Autorka powieści dla młodzieży

(m.in. Panienki z okienka).

Ludwik AncyzLudwik Ancyz (1823-

1883) – poeta i dramaturg. W swojej

twórczości podejmował tematy ludowe.

UltramontanizmUltramontanizm (łac.) –

kierunek polityczny zmierzający do zapewnienia papiestwu i duchowieństwu zdecydowanego wpływu na wszystkie dziedziny życia.

LegitymizmLegitymizm (łac.) – kierunek polityczny

uznający niezmienność praw dynastycznych i

historycznych; monarchizm.

Sposoby topienia […] wojsk faraonowychSposoby topienia […] wojsk faraonowych – wyrazista aluzja do Starego Testamentu

(Exodus).

Stanisław KoźmianStanisław Koźmian (1836-1922) – publicysta, polityk, krytyk teatralny. Jeden z przywódców stronnictwa

„stańczyków”.

ProstracjaProstracja (łac.) – stan

krańcowego wyczerpania, niechęć do

życia.

Jean Francois RetzJean Francois Retz (1613-1679)- kardynał, francuski

polityk i pisarz, autor głośnych Pamiętników.

Cytat z Pamiętników Retza.

Ludwik KrzywickiLudwik Krzywicki (1859-1941)- socjolog, działacz społeczny i publicysta.

Związany z ruchem socjalistycznym. Tłumacz

Kapitału Marksa. Po I wojnie światowej prowadził działalność naukową.

JaźńJaźń – termin filozoficzno-

psychologiczno oznaczający trwałe

podłoże zjawisk psychicznych lub

świadomość własnego „ja”.

Bolesław Limanowski Bolesław Limanowski (1835-

1935)- jeden z pierwszych polskich działaczy

socjalistycznych, historyk, socjolog, publicysta. Autor Historii demokracji polskiej

w epoce porozbiorowej,1901.

Ludwik Waryński Ludwik Waryński (1856-

1889)- działacz socjalistyczny, twórca I

Proletariatu. Skazany na 16 lat katorgi, zmarł w

twierdzy szliselburskiej.

Du beatu et du mauvais temps Du beatu et du

mauvais temps (fr.) – o dobrych i złych

czasach.

Stanisław TarnowskiStanisław Tarnowski (1837-

1917) – historyk i krytyk literatury polskiej.

Konserwatysta związany z krakowskimi stańczykami.

Profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prezes Akademii Umiejętności.

GalwanizacjaGalwanizacja (od nazwiska

Luigi Galvaniego)- tu: w znaczeniu sztucznego

ożywiania, pobudzania do życia.

Dast ist der Herren eigener Egist

Dast ist der Herren eigener Egist (niem.) –

jest to własny duch panów.

Prowincja polska

Prowincja polska – tu: Galicja.

Nieprzerwalność snuNieprzerwalność snu –

wyrazista aluzja do poglądów demokratów o „

nieprzerwalności powstania”.

Wieża paryska

Wieża paryska – wieża Eiffla.

Strabon 

Strabon (ok. 65 p.n.e.- 20 n.e.) – grecki geograf.

Pogrzeb Giedymina

Pogrzeb Giedymina – obraz Kazimierza

Alchimowicza. Giedymin – wielki Książę Litewski

z XIV w.

Orly

Orly (niem.) – człowiek zajmujący się

spławianiem drzewa, flisak.

BerlinkaBerlinka – żaglowa łódź

do przewożenia towarów.

WiorstaWiorsta – dawna

rosyjska miara długości, ok. 1070 m.

A.Br.

A.Br. – Adam Breza, dziennikarz i

sprawozdawca „ Kuriera

Codziennego”.

Traveller

Traveller (ang.) – podróżnik.

Jadwiga Janczewska

Jadwiga Janczewska – szwagierka

Sienkiewicza, siostra pierwszej żony pisarza, Marii z Stetkiewiczów.

Guide

Guide (fr.) – przewodnik.

ArchitrawArchitraw (gr.) – w

architekturze antycznej najniższa część

belkowania spoczywająca na

kolumnach.

FryzFryz (łac.) – środkowa

część belkowania zdobiona

ornamentem.

Metopa

Metopa (łac.) – część fryzu zdobiona

płaskorzeźbą.

KapitelKapitel (łac.) – górna

wieńcząca część kolumny lub filara.

PilasterPilaster (włos.) – płaski

filar służący do dekoracji lub wzmocnienia konstrukcji.

John Watt John Watt – angielski

badacz literatury, autor prac o początkach

powieści.

Henryk Markiewicz Henryk Markiewicz (ur.1922) – historyk i teoretyk literatury,

autor podręcznika uniwersyteckiego Pozytywizm

oraz szeregu studiów na literaturą XIX i XX w.

Homologiczny

Homologiczny (gr.) – równoważny, o

podobnych proporcjach lub wartościach.

Lud Aryjski Lud Aryjski – lud należący do grupy indoeuropejskiej, posiadający wspólny pień

językowy i pierwotnie, wspólne terytorium.

Hybrydy 

Hybrydy (właśc. Hebrydy) – archipelag

wysp u wybrzeży Szkocji.

EmporiumEmporium (łac.) – w starożytnej Grecji i

Rzymie portowe miejsce wymiany handlowej.

Municypalny

Municypalny (łac.) – miejski.

Klaudiusz 

Klaudiusz  – poeta rzymski z V w. n.e.

Guido ReniiGuido Renii (1575-1642)

– malarz włoski, przedstawiciel

wczesnego baroku (szkoła bolońska).

Claudie BernardClaudie Bernard (1813-1878) – francuski lekarz,

fizjolog i patolog; twórca fizjologii

eksperymentalnej.

Le vente de Paris

Le vente de Paris (fr.) – Brzuch Paryża, tytuł powieści Emila Zoli.

„Jego myślą, jego mową”…

„Jego myślą, jego mową”… – cytat z

Odpowiedzi na „ Psalmy przyszłości” Juliusza

Słowackiego.

Serwilizm

Serwilizm (łac.) – służalstwo.

Loika

Loika – logika.

ŁazienkaŁazienka – tu:

odpowiednio urządzony budynek nad rzeką,

morzem lub jeziorem, wyposażony w basen

kąpielowy.

Drop

Drop – ptak z rzędu żurawi.

Bidka

Bidka (biedka) – wózek

dwukołowy.

Sztafetnik 

Sztafetnik (z włos.) – umyślny posłaniec

konny, goniec.

Sztuka dla sztukiSztuka dla sztuki –

sformułowanie użyte po raz pierwszy w 1818r. przez

francuskiego filozofa Victora Cousina. W Polsce

upowszechnianie przez filozofów heglistów: Józefa Kremera i Karola Libelta.

Czyny nierozważne

Czyny nierozważne – tu: powstanie

zbrojne.

Licencja poetycznaLicencja poetyczna (licentia

poetica – łac.) – wykorzystanie uprawnień do odejścia od przyjętych

reguł tworzenia ( w poetykach

normatywnych).

Per sonat 

Per sonat (łac.) – ważna

osobistość, dygnitarz.

Panteista

Panteista (gr.) – zwolennik poglądu, że Bogiem jest całokształt

praw i sił natury; utożsamianie Boga z

przyrodą.

Ireneusz Opacki

Ireneusz Opacki (ur.1933) – profesor Uniwersytetu

Śląskiego, badacz literatury romantycznej i poezji międzywojennej.

Kazuistyka

Kazuistyka (od łac. casus) – drobiazgowe

rozstrzyganie problemów.

Bleichroeder, Rothschild

Bleichroeder, Rothschild –

słynni bankierzy XIX w.

Jakości emotywneJakości emotywne – termin

teoretyczny oznaczający nastawienie uczuciowe wobec poszczególnych

składników dzieła literackiego.

Anakolut

Anakolut – zdanie zniekształcone, w

którym brak harmonii Między

poszczególnymi częściami.

Asocjacja

Asocjacja (łac.) – kojarzenie wyobrażeń,

z których jedno wywołuje drugie.

Cechy wolicjonalne

Cechy wolicjonalne – cechy uzależnione

od woli.

Georg Gottfried Gervinus

Georg Gottfried Gervinus (1805-1871) –

niemiecki historyk i historyk literatur, autor Geschichte der poetischen National literatur der Deutsche (1835-1842) i

monografii Shakespeare (1849-1850).

Falstaff

Falstaff – Szekspirowski bohater, łgarz i

opój.

Karol SzajnochaKarol Szajnocha (1818-1868)

– wybitny historyk pierwszej połowy XIX w.

Autor prac o polskim średniowieczu (Jadwiga i Jagiełło) oraz o XVII w.

(Dwa lata dziejów naszych).

Michał Bobrzyński

Michał Bobrzyński (1849-1935) – historyk szkoły

krakowskiej, autor Dziejów Polskich w

zarysie.

Jurgieltnik

Jurgieltnik (niem.) – najemnik, płatny

żołnierz.

Nefele

Nefele (gr.) – dosłownie „obłok”. Postać z mitologii

greckiej.

Kazimierz WykaKazimierz Wyka (1910-

1975) – historyk literatury, głownie XIX i XX w., krytyk

literacki, eseista. Związany z Uniwersytetem

Jagiellońskim.

Michał Głowiński 

Michał Głowiński (ur.1934) –

profesor, członek Instytutu Badań

Literackich, historyk i teoretyk literatury.

Stanisław Eile 

Stanisław Eile (ur.1934) –

profesor Uniwersytetu w Londynie, historyk i

teoretyk literatury.

Julian MohortJulian Mohort (Julian

Ochorowicz, 1850-1917) – filozof, psycholog, publicysta.

Zwolennik programu pozytywistycznego. Pionier

empirycznych badań psychologicznych.

Władysław Ordon

Władysław Ordon (Władysław Szans er, Szancer,

1848-1914) – poeta i prozaik.

Surma

Surma – rodzaj trąby.

Wiktor GomulickiWiktor Gomulicki (1848-

1919) – poeta, powieściopisarz, eseista,

tłumacz. Związany z prasą warszawską.

Rota

Rota – tekst przysięgi, przysięga.

Maria Bartusówna 

Maria Bartusówna (1854-

1885) – poetka, nauczycielka w

szkołach ludowych.

Stanisław Grudziński

 Stanisław Grudziński (1852-1884) – poeta, prozaik, publicysta,

związany z prasą zachowawczą.

Meandry Meandry (z gr.) – utwory

wierszowane o kunsztownej budowie stroficznej, oparte na

układzie rymowym abbaab, jedno- lub kilkustrofowe.

Lewita

Lewita (bibl.) – potomek pokolenia

Lewi, przeznaczonego do niższych służb

religijnych.

Dulcynea z ToboloDulcynea z Tobolo (To

boso) – urojona piękność uwielbiana

prze Don Kichota, tytułowego bohatera

powieści M. Cervantesa.

Kruża

Kruża – rodzaj dzbana.

Chloe

Chloe – bohaterka greckiej powieści

pasterskiej, kochanka Dafnisa.

Murano

Murano – dzielnica Wenecji.

Tum 

Tum (łac.) – kościół

katedralny, kolegiata.

CorreggioCorreggio (właśc. Antonio Allegri, ok. 1489-1534) – malarz

włoski przełomu renesansu i

manieryzmu.

LigawkaLigawka – polski

instrument muzyczny, złożony z długiej drewnianej trąby

(Zwykle z podpórką); wydaje przenikliwy głos.

KONIEC

AUTOR : MARZENA

SKIBA