85laski klasztor

KS. MIECZYSAW KOGUT

LASKI KLASZTOR

1. Najstarsze rda do dziejw ly. W pierwszej poowie IX w. teren lska zamieszkiwany by przez plemiona wczesnopolskie. Spis tych plemion sowiaskich, znajdu-jcych si na wschodniej granicy pastwa Karolingw, sporzdzony zosta w IX w. przez anonimowego mnicha, zwanego Geografem Bawarskim. W opracowanym przez siebie dokumencie wyliczy on m.in. nazwy 13 plemion sowiaskich, wrd ktrych znajdoway si cztery lskie: lanie, Opolanie, Goszyce, Dziadoszanie. Kade z tych plemion dysponowao okrelon liczb grodw (civitates): l-anie mieli ich 15 (Sleenzane, civitates XV), Dziadoszanie 20, Opolanie 20 i Goszyce 5. Cenne szczegy dotyczce plemienia lan podaje kronikarz niemiecki Thietmar, biskup merseburski, przy okazji ob-lenia grodu niemczaskiego w 1017 r. Pisa on: Grd ten ley w kraju lskim (in pago Silensi), ktry t nazw otrzyma niegdy od pewnej wielkiej i bardzo wysokiej gry. Owa gra doznawaa wielkiej czci u wszystkich mieszkacw z powodu swego ogromu oraz prze-znaczenia, jako e odprawiano na niej przeklte pogaskie obrzdy1. Druga cz relacji bpa Thietmara nie pozostawia wtpliwoci, e la bya wit gr Sowian2. Wanym potwierdzeniem cisoci przekazu Geografa Bawarskiego w zakresie lskich nazw plemien-nych byy take wiadomoci zawarte w tzw. dokumencie praskim

1 Kronika Thietmara. Pozna 1953 s. 554-555.2 Zob. L. LECIEJEWICZ. O funkcji miejsc kultu pogaskiego w systemie politycznym Sowian Zachodnich. Sobtka 42:1987 s. 125-135.

Legnickie StudiaTeologiczno-Historyczne

Rok IV 2005 Nr 2

PERSPECTIVA

86 KS. MIECZYSAW KOGUT

z 1086 r. Przypuszcza si, e lanie tworzyli zwizek ponadplemien-ny wraz z Dziadoszanami, a take z Bobrzanami i Trzebowianami3.

2. Czas zaoenia klasztoru.

Nie ulega wtpliwoci, e laski klasztor kanonikw regular-nych reguy w. Augustyna by jedn z pierwszych fundacji zakonnych w Polsce. Do tego miejsca przybyli mnisi z Arrovaise we Flandrii. Jednak niedugo tutaj przebywali. Ju po 1148 r. przenieli si do Wrocawia na Wysp Piaskow, gdzie w bardzo szybkim czasie stali si jedn z gwnych instytucji, a wpywy jakie osignli na dworze ksicym i diecezji wrocawskiej, byy przyczyn tego, i opactwo wyroso na potn jednostk, znaczeniem swym wykraczajc poza Wrocaw i dzielnic lsk4. Podejmujc si omwienia zagadnienia czasu i miejsca powsta-nia klasztoru oraz osoby jego fundatora naley stwierdzi, e aden chyba z polskich klasztorw wieku XII nie wywoywa tylu sprzecz-nych opinii i sporw co wanie klasztor kanonikw regularnych na grze ly5. Bardzo ceniony historyk J. Heyne6, a za nim wielu in-

3 L. A. TYSZKIEWICZ. lsk plemienny i piastowski. Stadia integracji plemion lskich. Sobtka 47:1992 s. 303-311.4 Dzieje i znaczenie opactwa NMP na Piasku we Wrocawiu doczekay si wielu opra-cowa naukowych. Rys syntetyczny dziejw opactwa daj: J. HEYNE. Dokumentierte Geschichte des Bisthums und Hochstiftes. Bd. I. Wrocaw 1860 s. 155-161, 233-242, 375-378, 459-461, 506-510, 839-845; J. HEYNE. Dokumentierte Geschichte des Bisthums und Hochstiftes. Bd. II. Wrocaw 1864 s. 671-691; H. HOFFMANN. Sandsstift und Pfarrkirche St. Maria in Breslau. Gestalt und Wandel im Laufe der Jahrhunderte. Stuttgart Aalen 1971; T. SILNICKI. Dzieje i ustrj kocioa katolickiego na lsku do koca XIV wieku. Warszawa 1953 s. 102 nn; A. POBG-LENARTOWICZ. Uposaenie i dziaalno gospodarcza klasztoru kanonikw regularnych we Wrocawiu do poczt- ku XVI w. Opole 1994; W. KORTA. W sprawie autentycznoci i interpretacji doku-mentu ksicia Henryka Brodatego dla klasztoru NMP we Wrocawiu z 10 V 1209 r. Wrocaw 1978 s. 61-76; L. MATUSIK. Zwizki wrocawskiego opactwa na Piasku z polsk central w okresie redniowiecza. Sobtka 28:1973 nr 2 s. 229-259.5 Ze starszej literatury warto tu wspomnie P. KNTEL. Das Augustinerchorherrenstift und die Steinaltertmer des Zobtengebietes. Zeitschrift des Vereins fr Geschichte Schlesiens (dalej: ZVGS) 62:1928 s. 31-64; G. LUSTIG. Die Rtsel des Zobtenberges. Schlesische Monatshefte II-III 1926 nr 6 s. 14, 55; H. UHTENWOLDT. Peter Wlast der Siling (Zobten) und Breslau. Beitrge zur Geschichte der Stadt Breslau. Bd. II. Breslau 1936 s. 32 nn; SILNICKI. Dzieje i ustrj Kocioa katolickiego na lsku do koca w. XIV. s. 103; K. MALECZYSKI. Zagadnienie gry ly Sobtki. Materiay Wczesnoredniowieczne 2:1950 s. 2-21 oraz Kodeks dyplomatyczny lska. Zbir

87laski klasztor

nych twierdzio, e Piotr Wostowic zaoy klasztor na grze ly w miejscu, gdzie mia swj zamek. Oczywicie rok 1108 zaczerpnity bezkrytycznie z tradycji klasztornej, nie mg by utrzymany, bowiem jak wykaza Schulte, opactwo macierzyste w Arrovaise powstao do-piero w 1090 r., a swoich braci do zakadania lii mogo skierowadopiero za rzdw opata Gerwazego (1121-1147)7. Nie jest zatem moliwa ich dziaalno misyjna ju na przeomie XI i XII wieku. Pierwsza pochodzca od niego kolonia lialna powstaa dopiero w roku 11238, std te w zagadnieniu pocztkw klasztoru kanonikw regularnych na grze ly przyjmowano od dugiego czasu ustalony terminus post quem fundacji ok. 1121 r.9 Wydaje si za suszne przy- jcie daty zaoenia na lata 1128-1138, jakie byy wysuwane przez wielu badaczy, jak np. Silnicki, Likowski czy Deptua10. Ostatnio stan bada podsumowa i przedstawi wasn wizj dziejw pocztkw klasztoru Wacaw Korta11. Z tego krtkiego przedstawienia proble-mu wynika, e kwestia pocztkw klasztoru wymaga dalszych bada, przy czym du wag wydaje si posiada analiza wzmianek rdo-wych o najstarszym kociele na ly, czy te w bezporednim s-siedztwie gry. Najstarszym i najpewniejszym ze rde pisanych jest bulla papiea Eugeniusza III z 19 padziernika 1148 r., w ktrej na proby Arnulfa, opata kocioa NMP na grze ly (Arnulfo abbati ecciesie sanc-te Marie de Monte Silencii) wzi pod opiek Stolicy Apostolskiej

dokumentw i listw dotyczcych lska (dalej: KD) T. I. Wyd. K. Maleczyski. Wrocaw 1956 nr 10, 22, 26, 68, 71; H. HOUBOWICZ, W. HOUBOWICZ. Z bada na ly w 1949 Studia Wczesnoredniowieczne 1:1952 s. 122-124; S. BIENIEK. Piotr Wostowic. Wrocaw 1965 s. 116-120.6 HEYNE. Dokumentierte Geschichte des Bisthums und Hochstiftes. Bd. I. s. 155nn.7 L. MILIS. Lordre des chanoines reguliers dArrouaise. Brugge 1969 s. 93n.8 SILNICKI. Dzieje i ustrj Kocioa katolickiego na lsku do koca w. XIV. s. 104.9 Terminus wyznaczony przez W. SCHULTE. Die Anfnge des Marienstifts der Augustiner Chorherrn auf dem Breslauer Sande. Gross Strehlitz 1906 s. 73-80; por. V. CZYPIONKA. Das Marienkloster in Gorkau am Zobten. Zeitschrift des Vereins fr Geschichte Schlesiens 18:1924 s. 25-27; F. REMY. Arrouaise. W: Dictionnaire dhistoire et de geographie ecclesiastiques. T. IV. Paris 1930 col. 729; C. DEPTUA. Przyczynek do dziejw ly i jej opactwa. Roczniki Humanistyczne 15:1967 z. 2 s. 17.10 SILNICKI. Dzieje i ustrj Kocioa katolickiego na lsku do koca w. XIV. s. 104; H. LIKOWSKI. Pocztki kanonikw regularnych w Polsce. Pozna 1929 s. 30; DEPTUA. Przyczynek do dziejw ly i jej opactwa. s. 17.11 Zob. W. KORTA. Tajemnice gry ly. Katowice 1988 s. 145.

88 KS. MIECZYSAW KOGUT

klasztor i zatwierdzi jego posiadoci: gr i przynalenoci, targ pod gr (forum sub monte) i koci w. Wojciecha we Wrocawiu12. Dokument ten bardzo wyranie stwierdza, e ju w poowie XII wieku na grze ly funkcjonowa klasztor. Drugi dokument, ktry w znacznym stopniu przybliy nas do okrelenia czasu zaistnienia ka-nonickiego monasterium, zachowa si w kopii akt biskupa wrocaw-skiego Waltera, ktre datowane s na lata 1149/1150. Informuje nas, e na prob komesa Piotra, jego ony Marii i syna witosawa nada dwm kocioom: pw. NMP we Wrocawiu i na grze ly (in monte Silencii), przy ich konsekracji, dziesiciny z kilku wsi, w tym grskich (montane vero ecclesie villarum nomina sunt hec: Wgyasd, Tczanscowa, Scrobis i Bistricza)13. O zaoeniu laskiego klasztoru wspominaj dwie kroniki. Pierwsza z nich to Kronika opatw klasztoru NMP we Wrocawiu, napisana w pierwszej poowie XV wieku przez opata Jodoka z Gu-choazw, ktra zostaa oparta na zaginionej Kronice Polakw i ksi-t lskich14 oraz tzw. Spominki wrocawskie z przeomu XV/XVI wieku15, bdce rdowym zestawem zapiskw oraz streszcze do-kumentw opactw kanonikw regularnych na Piasku i premonstraten-sw na Obinie wrocawskim. To ostatnie rdo podaje nastpujc informacj: Anno domini 1090 fundata est ecclesia beatae Virginis in Arena Wratislaviae a Petro comite Corek et consecrata a Petro Wratislaviensi episcopo octavo, praesente Vladislao duce Poloniae et uxore eius Agnete, Henrici quarti imperatoris lia et MariaWlosconissa Petri comitis uxore et Swentoslao lio eius (Roku pa-skiego 1090 ufundowany zosta koci NMP na Piasku we Wrocawiu przez komesa Piotra Korka i konsekrowany przez Piotra, smego bi-skupa wrocawskiego, w obecnoci Wadysawa, ksicia Polski i ony jego Agnieszki, crki cesarza Henryka IV i Marii Wloskonissy, ony komesa Piotra, i jego syna witosawa). Informacj t powtrzya dokadnie Kronika o Piotrze, spisana na pocztku XVI w. w klaszto-rze w. Wincentego na Obinie, przy czym wyranie zaznaczono po-chodzenie przekazu z archiwaliw opactwa NMP. Falsykat klasztoruna Piasku sporzdzony w XIV w. wzgldnie na pocztku XV, wysta- wiony rzekomo przez Henryka Brodatego i opatrzony dat 1209 r.

12 KD nr 22.13 Tame. nr 26.14 Cronica abbatum Beatae Virginis in Arena. Wyd. A. G. Stenzel. Breslau 1839; Scriptores rerum Silesiacarum (dalej: SRS) Bd. II. Breslau 1902 s. 161-162.15 Spominki wrocawskie. Monumenta Poloniae Historica (dalej: MPH) T. III. Lww 1878 s. 732-734.

89laski klasztor

czy wiadomo o konsekracji ze spraw nadania opactwu posiado-ci we Wrocawiu, ktra per Petirkonem Wlast [...] et suos fratres in fundacione ecclesie seu monasterii [...] fuerat collata [...] et per Petrum ponticem egregium Wratislaviensis ecclesie octavum in con-secratione ecclesie supradicte conrmata. O wiele obszerniejsz relacj przyniosa nam Kronika opatw klasztoru NMP: ut colligitur ex actis et productis in causa Vortret nuncupata pro parte monasterii, anno domini MXC. (alibi dicitur MCVIII, et verius videtur) currenti [...] dominus Petrus Wlast cum do-mina Maria conthorali sua, Swentoslao ac Beatrice liis suis, nec non cum fratribus suis [...] ecclesiam et monasterium prope Wratislaviam cum prepositura in Gorka [...] fundavit [...] Quam ecclesiam cum pre-positura [...] dominus Petrus, Wratislaviensis episcopus VIII [...] in presentia cujusdam L. Ducis Slezie et uxoris sue, lie Henrici quinti imperatoris, et multorum primatum, et nobilium et [...] Petri Wlast, fundatoris et suorum consecravit [...] anno domini MC et decimo, IX. die Januarii. (Roku paskiego 1090 [...] pan Piotr Wast, komes lska, z pani Mari swoj maonk, witosawem i Beatrycze, swoimi dziemi [...] ufundowa koci i klasztor koo Wrocawia z prepozytur w Grce pod wezwaniem NMP i fundacj dotowa [...] pan wrocawski biskup VIII [...] w obecnoci L [tj. Ladysawa czy-li Wadysawa] ksicia lska i jego ony, crki cesarza Henryka IV [...] wspomnianego Pana Piotra Wasta fundatora i konsekrowa i uczynion donacj [...] potwierdzi w roku paskim 1110, 9 dnia stycznia). Relacja opata Jodoka informuje nas zarwno o fundacji opactwa we Wrocawiu, jak i prepozytury w Grce pod l, co stanowio zapewne jak reminiscencj danych o wczeniejszym opactwie l-askim16. Causa Vortret, o ktrej wspominaa Kronika, to synny XIV-wieczny spr o pierwszestwo midzy opatami NMP na Piasku i w. Wincentym na Obinie, stanowicy inspiracj bogatej twrczoci obu klasztorw w dziedzinie historiograi i produkcji falsykatw17.

16 Opat Jodok by zreszt o jego istnieniu dobrze poinformowany, gdy nieco dalej zapisa: Legitur eciam ibidem, quod ipse Petrus comes primo instituit monasterium canonicorum regularium in ipso monte Silencii in quo eciam nonnulli abbates cum fratribus per aliquot annos commorati sunt. Sed propter nimiam distemperantiam aeris in predicto monte, quam ipsi fratres sufferre non poterunt, per ipsum funda-torem translati sunt ad monasterium beate Marie virginis Wratislaviam in arena. SRS t. II s. 163-164; por. Spominki wrocawskie, not. z dat 1170. MPH T. III s. 733-734. 17 SCHULTE. Die Anfnge des Marienstifts. s. 66-73.

90 KS. MIECZYSAW KOGUT

Wydaje si za uzasadnione przypuszczenie, e powysze teksty zaczerpnite z obu wanych rde, jakimi byy Spominki wrocaw-skie i Kronika opatw, opieraj si porednio czy bezporednio na wsplnej podstawie starej zapisce o konsekracji pewnego kocio-a niewtpliwie jeszcze na grze ly lub w jej pobliu, a nie we Wrocawiu przez biskupa Piotra, rzdzcego diecezj wrocawsk w latach 1073/74-1111. Staym elementem w zacytowanych przeka-zach jest jednak tylko osoba konsekratora. Nie budzi te wtpliwoci podana przez Kronik opatw data dzienna konsekracji 9 stycznia. Natomiast wtpliwoci budz ju dwie daty roczne: 1090 i 1110 oraz obecno ksicia Wadysawa Wygnaca, jego ony Agnieszki cr-ki cesarza Henryka IV, Piotra Wasta, jego ony Marii oraz dzieci: witosawa i Beatrycze. Zarwno obie daty, jak i wymienione osoby podwaaj jednak wiarygodno wszystkich tych przekazw18. Przede wszystkim, przyjmujc za Spominkami i literatur, e chodzi tu o Wadysawa Wygnaca19 i jego on Agnieszk, crk Leopolda III margrabiego Austrii, a po matce wnuczk cesarza Henryka IV (+ 1102), trzeba stwierdzi, e nie tylko nie mogli oni by wiadkami konsekracji dokonanej przez bpa Piotra, ale rwnie uczestnikami konsekracji wityni klasztornej na Piasku, gdy odbya si ona co najmniej kilka lat po ich wygnaniu. Wystpowa tu take istotny czyn-nik przeciwdziaajcy powstawaniu w rodowisku kanonikw NMP wersji o powizaniach wspomnianej pary ksicej z momentem tak wanym dla klasztoru. Bya nim historyczna, a ponadto szczeglnie mocno wyakcentowana w legendzie, wrogo Wadysawa, zwaszcza za Agnieszki, wobec fundatora opactwa Piotra Wostowica. Pewne wtlipwoci pojawiaj si take przy osobie konsekrato-ra biskupa Piotra, zwaszcza jeeli chodzi o postawione przy nim okrelenie episcopus octavus. Zgodnie z Katologami biskupw wro-cawskich przysugiwaoby ono Walterowi, a w kadym razie jak

18 Zob. KORTA. Tajemnice gry ly. s. 236-241.19 Cz historiograi niemieckiej upatrujca za W. Schultem w opactwie laskimfundacj ksic, prbowaa kreowa Wadysawa II na fundatora klasztoru por. np. KNTEL. Das Augustinerchorherrenstift und die Steinaltertmer des Zobtengebietes. s. 39-45; UHTENWOLDT. Peter Wlast der Siling (Zobten) und Breslau. s. 38-42, 52. Pogld o fundacji ksicej, zreszt od pocztku mocno przez krytyk podwaany, naley od-rzuci na korzy tradycyjnej opinii o zaoeniu opactwa przez rd abdziw por. A. MOEPERT. Peter Wlast und die Stiftung des Augustinerklosters auf dem Zobten. Archiv fr schlesischen Kirchegeschichte (dalej: ASKG) 4:1939 s. 2-29.

91laski klasztor

wynika z wyliczenia analogicznego miejsca na licie biskupw oso-bie konsekrujcej ju koci na Piasku20. Wedug wylicze podanych przez J. Patera, biskup Piotr zajmuje czwarte miejsce, Robert II sme, a Walter dopiero dziesite21. Pewne nadzieje na rozwizanie zagadki pocztkw opactwa przy-niosy badania archeologiczne, przeprowadzone w latach 1908-1910. Znaleziono na ly i w jej okolicach szereg kamiennych zabytkw romaskich, wrd ktrych s cztery fragmenty pyty granitowej, usytuowane niedaleko od rzeb postaci z ryb i niedwiedzia22. Od-tworzony przez G. Lustiga23 tekst pisany romask majusku infor-mowa: ANNO AB INCARNATIONE D[omi]NI MC. (Roku od wcielenia Paskiego 11...)24. Trudno tu rozstrzygn, czy po cyfrze C wyst-poway jeszcze dalsze, czy te nie. Wikszo badaczy zgodnie przyj-mowao, e kocowe liczby rzymskie s jedynie pocztkiem daty rocznej i odnosili to do jakiego, bliej nie ustalonego, etapu rozwoju instytucji kocielnych na ly. Niektrzy, jak Trawkowski uznali j za pewn dat fundacji arrowezyjskiej na grze ly25. Przypuszcza si, e moga tam osi przed kanonikami regularnymi inna wsplno-ta duchownych, otoczona szczegln opiek przez Wadysawa Her-mana i Judyt salijsk26. Podejrzewa si take istnienie na ly czy w jej okolicy maego klasztoru benedyktyskiego, a nie mona take wykluczy istnienia obu grup jednoczenie, przy dwch rnych ko-cioach27.

20 Katalogi biskupw wrocawskich wymieniaj stale Piotra jako trzeciego biskupa, Waltera natomiast jako smego. MPH T. VI s. 558, 560-561, 566-567, 576-577.21 J. PATER. Z dziejw wrocawskiego Kocioa. Wrocaw 1997 s. 17 i 135.22 W. SEMKOWICZ. Zabytki romaskie na grze Sobtce. Przegld Historii Sztuki 1929/30 nr 1.23 G. LUSTIG. Zur Frage der Zobtenaltertmer. Schlesische Monatshefte 3:1926 z. 2 s. 57.24 DEPTUA. Przyczynek do dziejw ly i jej opactwa. s. 32.25 S. TRAWKOWSKI. Uwagi o katalogu zabytkw architektury romaskiej na lsku. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 2:1957 s. 96.26 Por. T. LALIK. Zagadnienie vitae communis kapitu polskich XII w. W: Wieki red-nie. Prace oarowane Tadeuszowi Manteufowi w 60. rocznic urodzin. Warszawa 1962 s. 104; J. SZYMASKI. Wczesnoredniowieczne kanonickie rodowisko zawichoj-sko-sandomierskie. Roczniki Humanistyczne 12:1964 z. 2 s. 215-220.27 Pogld o fundacji benedyktyskiej spotykamy u Maleczyskiego, przy czym autor mwi czasem o opactwie, czasem o mniejszym klasztorze celli (Bolesaw Krzywousty. Krakw 1947 s. 196-197; KD nr 30; DEPTUA. Przyczynek do dziejw ly i jej opactwa. s. 32.

92 KS. MIECZYSAW KOGUT

Po dokadnym przebadaniu dostpnych rde naley stwierdzi, e laski klasztor nie mg by zaoony wczeniej, zanim rzdy w Arrovaise obj opat Gerwazy, czyli po 1121 r. W ugruntowaniu tego pogldu pomagaj nam dane odnoszce si do procesu formowa-nia si majtku opactwa. Znajduj si one w spisie posiadoci i ludzi opactwa NMP na Piasku, sporzdzonym w niezupenie jasnym celu jeszcze przed rokiem 1193, ale zachowanym jedynie we fragmencie, w zepsutej i mao czytelnej kopii z XVI w.28 rdo to, zredagowane bez jakiegokolwiek porzdku chronologicznego nada i relacjonowanych aktw prawnych, interpretuj badacze, posugujc si kluczem wspo-mnianego termini powstania kongregacji arrowezyjskiej. Oparli si o to ostatnie rdo, jak i rwnie o wyniki bada przeprowadzonych przez znakomitego znawc Ludo Milisa, a za nim A. Pobg-Lenartowicza i W. Kort, ktrzy uznali, e monasterium zostao zaoone ok. 1138 r., a pierwsi mnisi przybyli tam ok. 1142-1145 r., po wybudowaniu ko-cioa i klasztoru, ktrych powicenie miao miejsce gdzie w la-tach 1143-114729. Potwierdza to zapis w kronice, w ktrej czytamy, e za czasw opata Gerwazego: infra breue tempus, excepta vicina Flandria ipsa quoque Anglia, Scotia, Burgundia et apud extremas gen- tes Polonia, de fratribus nostris nouellas plantationes sponte susci-piunt30. Jak nam wiadomo, Burgundia zostaa aliowana ok. 1142 r., a termin za post quem wyznacza dymisja opata Gerwazego w 1147 r. Dlatego naley przyj, e pierwsze z wymienionych opactw do-czyo do kongregacji ok. 1142 r., a drugie ok. 1145 r. Potwierdzaj to rwnie pniejsze listy opatw przybywajcych na kapituy general-ne: opat z Wrocawia zajmowa na kapitule miejsce midzy opatem z Valenciennes a Eekhout. Wiemy, e miejsca te byy ustalane wedug starszestwa klasztorw31. Datacja zaproponowana przez L. Milisa, wydaje si najbardziej suszna i raczej mao prawdopodobne jest, aby mona byo do tej sprawy wnie jeszcze co nowego.

28 KD nr 68. Bulla protekcyjna dla ly z 1148 r. nie mwia o darczycach ani o okolicznociach nada, bulla dla Piasku z 1193 r. wspominaa jedynie Piotra Wostowica w oglnej formule zatwierdzenia dziesicin z dbr nalecych niegdy do komesa oraz niewolnych darowanych przez niego klasztorowi (KD nr 71).29 KD nr 68; MILIS. Lordre des chanoines reguliers dArrouuaise. s. 381; TENE. Les origines des abbayes de la et du Piasek a Wrocaw. Rocznik Humanistyczny 19:1971 z. 2 s. 6-7; KORTA. Tajemnice gry ly. s. 268-306.30 MILIS. Les origines des abbayes de la et du Piasek a Wrocaw. s. 8.31 Tame. s. 10.

93laski klasztor

3. Fundator i motywy jego fundacji.

O fundatorze do dokadnie relacjonuj nam dwa wyej wspo-mniane rda: Kronika opatw i Spominki wrocawskie. Pierwsze z nich osob fundatora przedstawio nastpujco: komes Piotr usta-nowi najpierw klasztor kanonikw regularnych na samej grze ly, w ktrym przez kilka lat przebywali nawet niektrzy opaci z bra-mi. Lecz z powodu zbytniej wilgotnoci powietrza na wspomnianej grze, ktrej bracia ci cierpie nie mogli, przez samego fundatora zostali przeniesieni do klasztoru NMP na Piasku we Wrocawiu. Drugie natomiast rdo w takich sowach ujo kwesti fundatora klasztoru: niegdy mieszkali na grze ly lub Sobtce oddalonej od miasta Wrocawia o pi mil, gdzie komes Piotr na szczycie teje gry mia swj grd, ktrego pozostaoci istniej a dotd. Nastpnie owi Arowezyjczycy, z powodu surowoci klimatu, ktry tam pano-wa, przenieli si pod t gr, gdzie teraz to miejsce jest nazywane Grk. Potem podyli do Wrocawia, w miejsce gdzie przebywaj obecnie predykanci (tj. dominikanie), mianowicie do [kocioa] w. Wojciecha. Wreszcie (...) przenosz si poza miasto w miejsce, ktre nazywane jest Piaskiem. W wietle przytoczonych rde nie ulega wtpliwoci, e fun-datorem klasztoru Kanonikw Regularnych na grze ly by ko-mes Piotr Wostowic, zmary w 1153 r. W literaturze naukowej zda-nia s podzielone. Roli fundatora opactwa na grze ly Piotrowi Wostowiczowi odmawia Schulte, Kntel i Uhtenwoldt32. Natomiast t rol przyznaj mu w swoich przemyleniach badawczych Czypionka, Friedberg, Semkowicz, Silnicki, Korta, Deptua, erelik i Pobg-Le-nartowicz33.

32 KNTEL. Das Augustinerchorherrenstift und die Steinaltertmer des Lobtengebietes. s. 39-45; SCHULTE. Die Anfnge des Marienstifts. s. 66-73; UHTENWOLDT. Peter Wlast der Siling (Zobten) und Breslau. s. 32nn.33 CZYPIONKA. Das Marienkloster in Gorkau am Zobten. s. 25; M. FRIEDBERG. Rd abdziw w wiekach rednich. Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie 7:1926 s. 91; SEMKOWICZ. Zabytki romaskie na grze Sobtce. s. 35; SILNICKI. Dzieje i ustrj kocioa katolickiego na lsku do koca XIV wieku. s. 107; KORTA. Tajemnice gry ly. s. 268-277; DEPTUA. Przyczynek do dziejw ly i jej opactwa. s. 26; R. ERELIK. Dzieje Sobtki od redniowiecza do 1740 roku. W: Dzieje Sobtki. Red. W. Fabisiak, R. erelik. Sobtka 1999 s. 27; A. POBG-LENARTOWICZ. Kanonicy regularni na lsku. Opole 1999 s. 30.

94 KS. MIECZYSAW KOGUT

O ile w kwestii fundatora rda nie pozostawiaj adnej wtpli-woci co do jego osoby i pniejszych dobrodziejw klasztoru, o tyle znalezienie motyww, jakimi si kierowa, jest bardzo trudne. Istniej dwa przekazy rdowe, ktre mog nam przybliy motywacj fun-datora przy zakadaniu klasztoru na grze ly. Chronica abbatum NMP na Piasku podaje dwie wersje tego wydarzenia. Pierwsza mwi o tym, e pewien ksi lski poj za on crk ksicia Francji, ta za wzia ze sob do Polski na kapelana brata z klasztoru w Arrovaise. Prowadzone przez niego ycie duchowne tak mocno wyrniao si na tle innych, e ujty tym przykadem Piotr Wostowic zdecydowa si wanie stamtd sprowadzi zakonnikw do swego nowo fundowane-go opactwa34. Opat Jodok opowiada nam drug histori, wedug ktrej sam Piotr wzi za on ksiniczk francusk. Ona to przyjechaa na lsk z kapelanem wywodzcym si z Arrovaise i z tej samej przy-czyny, co wyej wspomniana, Piotr zdecydowa si na sprowadzenie zakonnikw35. Jak w kadej tradycji, tak w tej moe tkwi ziarenko prawdy. Chocia wydaje si, e wykluczone jest to, by Piotr mia za on ksiniczk francusk36. Historia bowiem jego maestwa z Mari, krewn Zbysawy, ony Bolesawa Krzywoustego jest po- wszechnie znana, to jednak nie moemy wykluczy, e w otoczeniu Piotra znalaz si jaki kanonik regularny, pochodzcy z Arrovaise, ktry swoim przykadem czy wrcz namow skoni go do sprowa-dzenia zakonnikw z macierzystego klasztoru. Do tego naley doda rwnie powszechnie znane kontakty Piotra i jego ony z Francj37. Wart podkrelenia jest fakt, e fundacja kanonii przez przedstawi-cieli monowadztwa polskiego w tym okresie nie jest rzecz wyjt-kow. Wrcz przeciwnie, z caym przekonaniem moemy stwierdzi, e byo to wwczas zjawisko typowe, tyle tylko e dotyczyo kanonii wieckich, a nie regularnych. Dlatego nie dziwi tego typu inicjatywa, zwaszcza ze strony tak znaczcego wielmoy, jakim by Piotr, ktry uzyska znaczc pozycj w ostatnich latach panowania Bolesawa

34 Chronica abbatum Beatea Virginis in Arena. s. 163.35 Tame.36 W swojej pracy DEPTUA. Przyczynek do dziejw ly i jej opactwa. s. 29-30 zakada jej istnienie. Uwaa, e Piotr mia dwie ony Marie, z ktrych pierwsza, Francuzka, bya fundatork klasztoru na ly, a druga, Rusinka, dobrodziejk opac-twa we Wrocawiu.37 Zwizki Piotra z opactwem w Saint-Gilles omawia ostatnio M. DERWICH. Mona-stycyzm benedyktyski w redniowiecznej Europie i Polsce. Wrocaw 1998 s. 86-87.

95laski klasztor

Krzywoustego. U podstaw motywacji fundacji klasztoru moga te lee ch zamanifestowania siy politycznej tym bardziej, e Piotr lubi takie gesty, typowe dla suwerenw38. A. Pobg-Lenartowicz zwraca uwag na to, e wyrazem tego byy nie tylko liczne fundacje klasztorne, ale i choby uroczycie sprowadzane do Polski relikwie witych. Niewykluczone, e odbywao si to w ramach walki midzy Piotrem a ksiciem Wadysawem II. Nie moemy take zapomina o powodach religijnych, w tym zwaszcza motywach ekspiacyjnych ze strony Piotra, na ktre tak chtnie powouj si redniowieczne rda w zwizku ze spraw porwania Woodara39. Omawiajc kwesti celu fundacji, naley wzi take pod uwag funkcje speniane przez samych kanonikw regularnych, w tym tych konkretnych z Arrovaise. Przede wszystkim ograniczaa si ona do dwch podstawowych zada: sprawowania ofcium divinum i pro-wadzenia cura animarum. Co do tej pierwszej funkcji, nie budzi ona zaskoczenia, jakkolwiek kociek na ly mia bardzo prowi-zoryczny charakter40. Wicej kontrowersji wzbudza sprawa ewentu-alnego duszpasterstwa prowadzonego przez kanonikw. C. Deptua twierdzi wrcz, e arrowezyjczycy nie odegrali w Polsce wikszej roli duszpasterskiej, ze wzgldu na zbyt ma liczb placwek41. Z ko-lei L. Matusik uwaa, e gwnym celem sprowadzenia zakonnikw na lsk byo duszpasterstwo42. Wyklucza ona take cele misyjne ze strony tej wsplnoty43. Nie naley zapomina, e la przez wiele lat bya miejscem rnorakich kultw ludowych. Chocia od czasu relacji Thietmara nastpi zdecydowany postp w chrystianizacji ziem

38 R. MICHAOWSKI. Princeps Fundator. Studium z dziejw kultury politycznej w Polsce X-XIII wieku.Warszawa 1989 s. 29-50.39 POBG-LENARTOWICZ. Kanonicy regularni na lsku. s. 32.40 wiadczy o tym dokument z 1209 r. dotyczcy obejcia Grki, z ktrego wynika, e po zabudowaniach tych nie zostao ju wwczas adnego ladu. Szczegowo oma-wia go KORTA. W sprawie autentycznoci i interpretacji dokumentu ksicia Henryka Brodatego dla klasztoru NMP we Wrocawiu z 10 V 1209 r. s. 68n.41 C. DEPTUA. Arrowezyjska reforma klasztorw w Polsce po r. 1180 a reforma pre-monstrateska. Roczniki Humanistyczne 17:1969 z. 2 s. 48.42 L. MATUSIK. Prba spojrzenia na postaw polityczn rodowiska wrocawskich ka-nonikw regularnych w redniowieczu. bmw. 1974 s. 45.43 Tame. Tu naley doda, e Autorka bya zwolenniczk tezy, jakoby gwnym ini-cjatorem sprowadzenia zakonnikw by biskup wrocawski Walter, a Piotr Wostowic spenia jedynie rol hojnego dobrodzieja.

96 KS. MIECZYSAW KOGUT

lskich44, nie moemy jednak wykluczy, e na szczycie gry cigle si odbyway jakie pogaskie zwyczaje ludowe. Dlatego osiedlenie tam zakonnikw mogo mie wrcz symboliczne znaczenie. Poza tym, jakkolwiek kanonicy mieli wie ywot o charakterze eremickim, to jednak nie byli odizolowani od ludzi. Bulla papiea Eugeniusza III z 1148 r. wymienia wrd dbr klasztoru forum sub monte (tj. w So-btce), co wiadczy o tym, e by to ju okrg do licznie zamieszka-ny. Byaby wic moliwo prowadzenia duszpasterstwa na szerok skal, zwaywszy na fakt, e koci w Sobtce jeszcze nie istnia.

4. Usytuowanie klasztoru.

Sprawa lokalizacji laskiego klasztoru budzia najwicej wt-pliwoci i w lad za tym powicono jej najwicej bada i uwagi45. Przyczyn tego stanu rzeczy jest przede wszystkim niepewno i ogl-nikowo zachowanych informacji rdowych. Najstarsz wzmiank o usytuowaniu klasztoru laskiego za-wiera bulla Eugeniusza III z 1148 r., adresowana do Arnulfa, opata ecclesie sancte Marie de monte Silencii46. Dokument biskupa wro-cawskiego Waltera z 1149/50 r., podobnie okrela pooenie opac-twa, lokujc je in monte Silencii lub nazywajc koci klasztorny gr-skim, montana ecclesia47. Natomiast tzw. fragment dokumentu sprzed 1193 r. wyranie mwi o kociele klasztornym z gry ly, na grze ly czy wrcz nazywaj go kocioem grskim ecclesia montana lub sancte Marie ad montem48. Brak wzmianki o kociele klasztornym odnajdujemy w bulli protekcyjnej Celestyna III z 1193 r., mimo e dokument ten zajmuje si m.in. szczegowo posiadociami klasz-tornymi obejmujcymi l i jej najblisz okolic49. W bulli pro-tekcyjnej Innocentego IV z 1250 r., w ktrej papie wzi pod opiek

44 Na pocztku XI w. biskup Thietmar zapisa, e la doznawaa wielkiej czci u mieszkacw z powodu swego ogromu oraz przeznaczenia, jako e odprawiano na niej przeklte pogaskie obrzdy. Kronika Thietmara. s. 552.45 MALECZYSKI. Zagadnienie gry ly Sobtki. s. 10; TRAWKOWSKI. Uwagi o kata-logu zabytkw architektury romaskiej na lsku. s. 95; W. KORTA. W sprawie lokali-zacji klasztoru laskiego. Sobtka 36:1981 s. 27-33.46 KD nr 22.47 Tame. nr 26.48 Tame. nr 68; zob. KORTA. Tajemnice gry ly. s. 283-284.49 KD nr 71.

97laski klasztor

gr zwan l oraz kocioy na tej grze z dziesicinami i przyna-lenociami, mwi oglnie o kocioach laskich ecclesie ipsius montis50. Bardziej dokadne informacje na temat pooenia klaszto-ru laskiego pojawiy si dopiero w XV i na pocztku XVI w. Kronika opatw klasztoru NMP na Piasku we Wrocawiu, powoujc si na Cronica Polonorum et ducum Silesie, przekazywaa, e komes Piotr wznis klasztor kanonikw regularnych in ipso monte Silencii51. Jeszcze dokadniej pooenie klasztoru opisuj Spominki wrocawskie podajc, e najpierw mnisi mieszkali in monte Silencii (...) ubi Petrus comes in vertice ipsius suum habebat castrum52. Przedstawione powy-ej informacje wyranie stwierdzaj, e klasztor usytuowany by na samym wierzchoku gry ly. Mimo tak wyranych informacji istniay grupy badaczy majce rne zdania na ten temat. Pierwsza grupa badaczy idc za przekazami Kroniki opatw i Spominkw sdzi, e pierwszy koci Kanonikw Regularnych znajdowa si na samym szczycie53. Drudzy wskazuj na znajdujc si u jej pnocnych stp miejscowo Grk54. Wreszcie zdaniem trzeciej grupy historykw mieci si on w masywie ly, przy drodze ze Strzegomia i Sobtki55.

50 Schlesisches Urkundenbuch. T. II. Wyd. W. Irgang. Wien Kln Graz 1978 nr 397.51 Chronica abbatum Beatae Virginis in Arena. s. 163.52 Spominki wrocawskie. s. 733.53 KORTA. Tajemnice gry ly. s. 283-306; POBG-LENARTOWICZ. Kanonicy regularni na lsku. s. 30. 54 Za Grk, jako pierwotn siedzib klasztoru kanonikw regularnych, opowiadali si bez bliszego uzasadnienia m.in.: W. NEHRING. Ueber die Jungfrau mit dem Fisch auf dem Zobtenberge. Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift. T. II. 1875 s. 223; M. TREBLIN. Beitrge zur Siedlungskunde im ehemaligen Frstentum Schweidnitz. Darstellungen und Quellen zur Schlesischen Geschichte. T. VI. 1908 s. 33 (dalej: DQSG); O. GRKA. Przyczynki do dyplomatyki polskiej XII wieku. Kwartalnik Historyczny 25:1911 s. 417; CZYPIONKA. Das Marienkloster der Augustinerchorherrn in Gorkau om Zobten. s. 19 nn., 58 nn.; FRIEDBERG. Rd abdziw w wiekach red-nich. s. 91; LIKOWSKI. Pocztki kanonikw regularnych w Polsce. s. 30; K. EISTERT. Peter Wlast und die Ohlauer Blasiuskirche. ASKG 13:1955 s. 3; E. RICHSTEIG. Peter Wlast. ASKG 19:1961 s. 22; DEPTUA. Przyczynek do dziejw ly i jej opactwa. s. 32; P. KNTEL. Zur Zobtenfrage. s. 84; MOEPERT. Peter Wlast und die Stiftung des Augustinerklosters auf dem Zobten. s. 32; H. ADLER. Aelteste Geschichte der am Fsse des Zobtenberges liegenden Drfer des Augustiner Chorherren Stiftes auf dem Sande in Breslau. Breslau 1873 s. 3 nn.; SCHULTE. Die Anfnge des Marienstifts der Augustiner Chorherrn auf dem Breslauer Sande. s. 24, 50.55 R. ERELIK. Dzieje Sobtki od redniowiecza do 1740 r. W: Dzieje Sobtki. Red. W. Fabisiak, R. erelik. Sobtka 1999 s. 29.

98 KS. MIECZYSAW KOGUT

Przeprowadzone w ostatnich latach penetracje wrocawskiego ro-dowiska archeologicznego56 nie pozostawiaj wtpliwoci, e pierw-sza witynia Kanonikw Regularnych miecia si na samym szczy- cie, a tym samym potwierdzone zostay najstarsze przekazy rde pi-sanych. Potwierdzone take zostao przypuszczenie, e lokalizacja ta miaa za zadanie zniszczy resztki pogaskich kultw na tej grze57. Niezalenie od tego, jak dugo trwao na lsku zorganizowane i wal-czce pogastwo, wybudowanie wityni na szczycie gry naley uzna za cz doniosej akcji chrystianizacyjnej.

5. Pierwotne uposaenie klasztoru.

O stanie pierwotnego uposaenia klasztornego dowiadujemy si z szeregu dokumentw. Pierwszy z nich, bulla papiea Eugeniusza III z 1148 r. wymienia jedynie targ pod gr 58, ale ju akt wrocaw- skiego biskupa Waltera podaje ich cztery: zaginiony dzi Ujazd (Wgyasd), Tczanscowa, czyli cz obecnego Mysakowa, Strzeblw (Scrobis) i Bystrzyc (Bistricza)59 oraz nieco oddalone Jaroszw, Lu-sin, Pastuchw, Rusko i Strzegom. Z nadania ksicia Wadysawa II Wygnaca klasztor uytkowa w tym czasie w okolicach ly za-ginion wie Bezdada oraz tajemnicz Abrinicoy. Tene ksi wsplnie z ojcem (a wic przed 1138 r.) dokona wwczas obejcia i wyznaczenia posiadoci kanonickich60. W jej granicach znajdoway si Biaa (Biaa), Cescouici (czyli cz Mysakowa), Wiry (Wiri), Zebrzydw (Syuridow), Strzelce (Strelec), ktrej nazwa pochodzia od mieszkajcych w niej myliwych klasztornych, nastpnie Chwakw z mynem (villa ad molendinum), targ w Sobtce, ktrego nazwa za-istniaa tutaj po raz pierwszy w rdach pisanych (forum in Soboth) oraz Strzegomiany (villa Stregomane)61. Kolejny dokument, protek-cyjna bulla papiea Celestyna III z 9 IV 1193 r., ujmowaa wszystkie

56 Tame.57 W. DZIEWULSKI. Postpy chrystianizacji i proces likwidacji pogastwa w Polsce wczesnofeudalnej. Wrocaw 1964 s. 163-165 utrzymuje np., i przetrwao ono tam do poowy XII w. i e jeszcze ok. r. 1130 lsk by terenem powanych rozruchw pogaskich.58 KD nr 22.59 Tame. nr 26. Zob. te W. KORTA. Uposaenie klasztoru kanonikw regularnych na Grze ly. Zapiski Historyczne 50:1985 s. 51-67.60 KD nr 68.61 Tame.

99laski klasztor

wyej wspomniane miejscowoci. Dodatkowo do okrgu gry ly zaliczono jeszcze: zaginione dzi Uino, niewyjanione Lubouo, Do-manice, Maniw i zagadkowe Solay62. Wszystkie wsie paciy klasz- torowi dziesicin. Strzelce dodatkowo dostarczay zwierzyn, w Chwakowie dziaa myn, natomiast wie Wino zaopatrywao zapew-ne klasztor w ten szlachetny trunek dla celw kultowych i konsump-cyjnych. Nie powstay one jednak w wyniku dziaalnoci osadniczej kanonikw regularnych, lecz pochodz z nada ksicych i zapewne Piotra Wasta. Jedyn wsi, ktr mogli zorganizowa kanonicy, byo Wino63. Biorc pod uwag wszystkie zebrane informacje naley stwier-dzi, e pod koniec XII wieku w posiadaniu kanonikw regularnych znajdowaa si gra la z kocioem i pomieszczeniami klasztor-nymi, by moe resztkami grodu Piotra Wasta. Z tego niedogodnego komunikacyjnie miejsca administrowali oni kluczem wsi laskich (wymienionych w aktach z lat 1148-1193) oraz miejscowociami nie-co oddalonymi od nich w kierunku Strzegomia.

6. Przeniesienie do Wrocawia.

Kanonicy regularni w poowie XII wieku przenieli si do Wro-cawia. Do dzi nieznane s powody teje decyzji. Wydaje si, e in-formacja zawarta w rdach pochodzcych z krgu kanonikw regu-larnych, jakoby na samej grze panowa bardzo niekorzystny wilgotny klimat64, bya niejako pretekstem. Pierwsi bowiem kanonicy pocho-dzili z Flandrii, gdzie klimat take by wilgotny. Ale nie mona tego rwnie tak atwo wykluczy. Chocia zakonnicy przywykli do ycia w trudnych warunkach, to jednak w zdecydowanie agodniejszym kli-macie. Mogli oni rzeczywicie z trudem znosi cige opady i zimne wiatry wiejce na ly. Wydaje si, e wyszli oni z racjonalnego za-oenia, i z dala od stoecznego Wrocawia nie czeka ich nic dobrego, chocia mogli liczy jeszcze na szczodrobliwo ksic. Nie jest

62 Tame. nr 71.63 Zob. POBG-LENARTOWICZ. Uposaenie i dziaalno gospodarcza klasztoru kanoni-kw regularnych we Wrocawiu do pocztku XVI w. s. 13.64 Sed propter nimiam distemperanciam aris in predicto monte, quam ipsi fratres suffe- rre non potuerunt, per ipsum fundatorem translati sunt ad monasterium beate Marie virginis Wratislaviam in Arena, in quo usque nunc manent divino servicio mancipati. Chronica abbatum Beatea Virginis in Arena. s. 164.

100 KS. MIECZYSAW KOGUT

wykluczone, e spenili te swoj misj likwidacji na grze poga-stwa. Wielu historykw snuje przypuszczenia, e powodem przenie-sienia byo zniszczenie zamku w czasie najazdw czeskich, ktre nie oszczdziy rwnie kociow65. Dlatego mnisi uchodzc, znaleli schronienie we Wrocawiu przy kociele w. Wojciecha, ktry nale-a do rodziny fundatora komesa Piotra66. Zdaniem innych nastpio to po utracie wpyww politycznych przez ich monego protektora (w latach 1145-1149) i oarowaniu im Wyspy Piaskowej przez wdo-w Mari i syna witosawa. Zakonnicy, pozostawieni samym sobie wrd lasw laskich, obawiali si o losy swego klasztoru. Dobra, ktre otrzymali, leay w centrum posiadoci Piotra Wostowica i jego rodziny. Po utracie wpyww politycznych Piotra Wostowica istniaa uzasadniona obawa ich utraty lub uszczuplenia. W sytuacji zagroenia bytu opactwa musieli znale sobie nowego protektora. Wyrazem pod-jtych prb bya bulla papiea Eugeniusza III z 1148 r., ktra zatwier-dzaa dobra posiadane przez kanonikw laskich. Wreszcie trzecia hipoteza zakada, e do pozostania we Wrocawiu na stae skonia ich nowa, bardzo hojna fundacja opiekuna, ktra przecie rokowaa im wietny rozwj i wynosia od razu na jedno z pierwszych miejsc pomidzy lskimi klasztorami. Otrzymali oni od niego wysp zwa-n Piasek (Arena), pomidzy miastem a Wysp Tumsk, z mostami, ktre umoliwiay ruch przez rzek. W tym tak niezwykle dogodnym pooeniu, naprzeciw zamku, katedry i biskupa, komes Piotr wznis klasztor pod wezwaniem NMP, ktry skoczony zosta po jego mier-ci (1153) przez jego on Mari i syna witosawa. Klasztor ten bu-dowany by w latach 1150-119367. Ta ostatnia hipoteza wydaje si naj-bardziej prawdopodobn. Dodatkowa pomoc w translacji przysza od strony nowomianowanego biskupa wrocawskiego Waltera, ktry wprowadzi do katedry wrocawskiej ofcium Laudunense cum cantu i podj si prby zreformowania kleru przykatedralnego68. Kanonicy regularni ze ly mogli mu by w tym celu bardzo pomocni. Gdy

65 K. MALCZEWSKI. Bolesaw III Krzywousty. Wrocaw 1975 s. 266; SILNICKI. Dzieje i ustrj Kocioa katolickiego na lsku do koca XIV wieku. s. 105.66 C. BLASEL. Geschichte von Kirche und Kloster St. Adalbert zu Breslau. DQSG 16:1918 s. 4.67 SCHULTE. Die Anfnge des Marienstifts der Augustiner Chorherrn auf dem Breslauer Sande. s. 39; FRIEDBERG. Rd abdziw w wiekach rednich. s. 90; KORTA. Tajemnice gry ly. s. 327nn.68 K. DOLA. Dzieje Kocioa na lsku. Cz. I: redniowiecze. Opole 1996 s. 36.

101laski klasztor

chodzi o datacj przeniesienia si zakonnikw ze ly do Wrocawia, to idc za sugesti L. Milisa mona przyj okres midzy 1142(45) a 1149 r.69 Przypuszcza si, e w tym pierwszym okresie po objciu przez kanonikw regularnych klasztoru we Wrocawiu funkcjonowa-y rwnolegle dwie siedziby, we Wrocawiu i na ly, korzystajce z osobnych majtkw. Z czasem, po zagospodarowaniu si w nowym miejscu, gwn siedzib sta si klasztor NMP na Piasku. Ze wzgl-du na niedogodnoci komunikacyjne domem kanonikw regularnych w majtku laskim staa si Grka. Miejsce to, po wybudowaniu kocioa, przejo te funkcje duszpasterskie.

LANIAN MONASTERY

S u m m a r y

la was saint mountain of Slavs. From a name of the mountain and the river came into being a name of the tribe called lanians, and later Silesia. On this mountain after building the church and the monastery settled in 1142 1145 rst friars (canon regulars according to the rule of St. Augustin. Founderof the monastery was magnate Piotr Wostowic (died in 1153). Monastery on the mountain la was a one of the rst monastic foundations in Poland. Inthe half of XII century the canon regulars moved to Wrocaw.

Tum. Jarosaw Sempryk

69 MILIS. Les origines des abbayes de la et du Piasek a Wrocaw. s. 117-126.