Wystawa powstała w ramach

XIX Małopolskich Dni Dziedzictwa

Kulturowego Od kuchni

Opracowanie tekstów i koncepcji wystawy:

Joanna Nowostawska-Gyalókay

Współpraca: Zakon Braci Mniejszych Kapucynów

Opracowanie graficzne: Zbigniew Czapnik, Marcin Hernas

Korekta: Marcin Hernas

dnidziedzictwa.pl

Fragment ulicy Loretańskiej

w Krakowie z widokiem na kościół

i klasztor kapucynów od północy. NAC

Organizator: Patron: Gospodarz:

Za murem

Bracia Mniejsi Kapucyni (łac. Ordo Fratrum Minorum Capuccinorum) to jedna z reform

zakon franciszkańskiego. Początki zakonu sięgają 1525 roku, kiedy to Matteo Serafini

de Bascio, włoski franciszkanin, zainicjował reformę, by odnowić życie wedłuw Regu-

ły św. Franciszka. Zależało mu przede wszystkim na przestrzeganiu przez zakonników

ślubów ubóstwa, a także o służbę chorym i ubogim, o czym przekonał się de Bascio

w 1523 roku podczas epidemii zarazy, która nawiedziła księstwo Camerino. Papież

Klemens VII, bullą Religionis zelus z 3 lipca 1528, zatwierdzał rodzącą się reformę.

Pełne uniezależnienie od zakonu franciszkanów nastąpiło w 1619 roku, kiedy papież

Paweł V udzielił kapucynom całkowitej autonomii, na ten czas przypada największy

rozkwit zakonu. Obecnie zakon kapucynów liczy około 10 000 zakonników. Najbardziej

znany jest św. ojciec Pio, stygmatyk z Gragano.

Matteo de Ba-

scio, inicjator

reformy kapu-

cyńskiej, obraz

namalowano

w XVII wieku.

WIkIpedIA,

domeNA

publICzNA

Brat Teodor (Józef

Kałuc ki) pośród uli

w ogrodzie przyklasz-

tornym. W krakow-

skim klasztorze pełnił

obowiązki furtiana,

odpowiadał za pro-

dukcję i ekspedycję

balsamu kapucyńskie-

go, a także hodowlę

pszczół. Druga połowa

XX wieku. z ArChIWum

krAkoWskIej proWINCjI

kApuCyNóW

Nazwa kapucyni pochodzi z języka włoskiego – cappuccini

to po prostu zakapturzeni (cappuccio z wł. kaptur). Bracia noszą

kasztanowo-brązowe habity z długimi, obszernymi kapturami i –

niegdyś obowiązkowo – długie brody. Habity przepasują białym

sznurem (łac. cingulum), na którym formują trzy węzły

symbolizujące podjęte śluby czystości, posłuszeństwa i ubóstwa.

Do Polski kapucyni przybyli za sprawą króla Jana III

Sobieskiego, który zwrócił się do papieża Klemensa X

z prośbą o udzielenie pozwolenia na pobyt zakonników

w Polsce. Władze zakonu we Włoszech nie godziły się

na to przede wszystkim ze względu na surowy klimat

i znaczne odległości pomiędzy miejscowościami,

w których mogłyby powstać konwenty mające przecież

za zadanie odnowienie pierwotnej, rygorystycznej reguły

zakonnej. Te niedogodne warunki w pewnym sensie temu

przeczyły. Dlatego dopiero papież Innocenty XI w 1680

roku przychylił się do prośby Sobieskiego (zapewne

w wyniku przystąpienia Polski do przymierza przeciw

Turkom) i zezwolił na ufundowanie dwóch domów

zakonnych w Warszawie i Krakowie.

Mapa polskiej prowincji kapucynów, Ambrosius Ramellatus,

po 1714, Mediolan. Prawdopodobnie z: Chorographica descriptio

provinciarum, et conventuum FF. Min. S. Francisci Capucinorum

Fasada kościoła Zwiastowania Nmp.

fot. po 1860. ze zbIoróW mhk

W 1694 roku zdecydowano o bu-

dowie klasztoru krakowskiego,

nieco tylko łagodząc surową re-

gułę zakonną. Środki na budowę

przeznaczyło wielu darczyńców,

przede wszystkim zaś Wojciech

Dembiński, chorąży zatorski i oświę-

cimski, właściciel pobliskiego dworu.

W 1695 roku przybyli do Krakowa

włoscy zakonnicy, którzy zaku pili

od karmelitów trzewiczkowych

i kupców włoskich teren pod budo-

wę klasztoru poza centrum miasta,

na dawnych rozlewiskach Wisły.

W latach 1696–1703 kolejno architek-

ci Jan Ceroni z Warszawy, a później

Marcin Pellegrini z Opola wznieśli

kościół pw. Zwiastowania Najświęt-

szej Marii Panny oraz zabudowania

klasztorne z refektarzem, kuchnią,

wewnętrznymi oficynami, 16 celami

i infirmeriami, czyli salami przezna-

czonymi dla  chorych.

Nieistniejący już kościół św. Piotra na Garbarach. Za: J. Marecki, Kościół i klasztor Kapucynów w Krakowie. Przewodnik, Kraków

1995. To przy tym kościele początkowo zamieszkali przybyli z Warszawy do Krakowa w 1695 roku włoscy kapucyni, zanim znaleźli

dogodny plac pod budowę własnego kościoła.

Najstarszy wizerunek konwentu kapucynów (pierwsza połowa XIX wieku).

Za: J. Marecki, Kościół i klasztor Kapucynów w Krakowie. Przewodnik, Kraków 1995

Kilka lat później

Wojciech Dembiński

postanowił ufundo-

wać przy klasztorze

oddziel ną świątynię

pełniącą funkcję domo-

wej kaplicy fundatora.

Miała ona przybrać

kształt Świętego Domu

(Santa Casa) z Loreto

z miniaturowym poko-

jem i kuchnią wzorowa-

nymi na pierwotnym

domu Maryi.

Klejnoty miasta Krakowa: dwadzieścia cztery widoki

w chromolitografiach podług oryginalnych akwarel Juliusza

Kossaka i Stanisława Tondosa, Kraków 1886.

z ArChIWum muzeum hIstoryCzNego mIAstA krAkoWA

Według legendy ów dom miał zostać cudownie przeniesiony przez aniołów z Ziemi Świę-

tej do włoskiego miasta Loreto. W rzeczywistości domek został przewieziony do Włoch

na statkach przez rodzinę Angelich (z włoska „Aniołów”) w 1291 roku, kiedy Ziemia Świę-

ta została zajęta przez Arabów. Na podstawie planów domku przesłanych z sanktuarium

w  Loreto w 1712 roku krakowski architekt Kasper Bażanka rozpoczął budowę domku lo-

retańskiego, którą ukończył w 1719 roku. Budowla składa się z domku właściwego i oka-

lających go krużganków. Wnętrze domku podzielił zaś na pokoik i kuchenkę. W kuchence,

zgodnie z tradycją, znalazła się szafka na naczynia dla Świętej Rodziny i kominek.

Grafika ilustrująca cud prze-

niesienia domku loretańskiego

autorstwa Baldassare Barto-

liego, J.L. Buchner, Historische Beschreibung Des Heil. Hauses

zu Loreto, Frankfurt 1725.

WIkIpedIA, domeNA publICzNA

Pamiątkowa grafika

z Sanktuarium Lore-

tańskiego ze sceną

cudownego prze-

niesienia domku,

ok. 1800. bIblIotekA

NArodoWA, dome-

NA publICzNA

Renesansowa rycina

tylnej części domku

loretańskiego autorstwa

Giovanniego Battisty

de Cavalieri, Wolf-Dietrich

Klebeband Städtebilder.

Rycina ta służyła za wzornik

do budowy domków

loretańskich. WIkIpedIA,

domeNA publICzNA

Krzysztof Zdanow-

ski, Loret albo do-

mek Najświętszej

Bogarodzicy Panny

Maryi, Kraków 1687.

bIblIotekA NAro-

doWA, domeNA

publICzNA

Wnętrza budowli ozdobił sztukator brat Bernard z Lugano, pokrywając ściany kuchni

i kolumny ołtarzowe czerwonymi i zielonymi stiukami imitującymi marmur. Zaprojekto-

wał także ołtarz, do którego figurę Matki Bożej Loretańskiej wykonał Franciszek z Pescio,

który zimą 1718–1719 mieszkał w krakowskim klasztorze. Rzeźba Marii z Dzieciątkiem

wykonana była z drewna, głowy zaś z wosku, nakryto je naturalnymi włosami i pozła-

canymi koronami. Figura ta przez wiernych uważana była za cudowną i zdobiła domek

do 1967 roku. Pierwotny wystrój nie zachował się do dziś, gdyż domek był wielokrot-

nie przebudowywany, w tym w 1744 roku przez Franciszka Placidiego. Budowla nakry-

ta jest dachem czterospadowym, na którym ustawiono kamienne figury aniołów mające

nawiązywać do cudownej historii z Loreto. Dziś wnętrze kaplicy pokrywają malowidła

Jana Bukowskiego z 1926 roku.

W sierpniu 1745 roku jezuici

ofiarowali kamienną statuę

Matki Boskiej Loretańskiej

w intencji szybkiego zakoń-

czenia remontu domku i ko-

rytarzy, zawalonych pod-

czas katastrofy budowlanej

spowodowanej obsunięciem

się podłoża. Domek stanął

wszak na korycie Rudawy…

Wygląd ołtarza i sepetu z domku loretańskiego.

Za: J. Marecki, Kościół i klasztor Kapucynów

w Krakowie. Przewodnik, Kraków 1995

Odbitki z wizerunkiem cu-

downej figury Matki Boskiej

Loretańskiej rozchodziły się

w tysiącach kopii. Po prawej:

odbitka wizerunku Matki Bo-

skiej Loretańskiej, kopia obra-

zu przywiezionego z wyprawy

wiedeńskiej przez króla Sobie-

skiego. U góry: odbitka mie-

dziorytu autorstwa Huberta

Vincenta, Loreto 1683.

Kabinet-sekretarzyk, Giacomo Herman, 3 ćw. XVIII wieku, nr inw. 687.

fot. AgNIeszkA INdyk, muzeum pAłACu królA jANA III W WIlANoWIe

W domku loretańskim nastawę ołtarzową

z tabernakulum stanowi sepet, czyli rodzaj

nastawy na biurko z licznymi szufladami

na kosztowności. Sepet ten należał do Jana

III Sobieskiego. Do kaplicy loretańskiej

ofiarował go syn Jakub w 1733 roku. Mebel

zdobią miniatury wykonane gwaszem

na pergaminie. Większość pochodzi

z pierwszej połowy XVII wieku. Przedstawiają

one historie z życia Mojżesza i Józefa.

Sepet przeszedł gruntowną konserwację

i przechowywany jest w muzeum

w Wilanowie.

Kabinet-sekretarzyk, Giacomo Herman, 3 ćw. XVIII wieku, nr inw. 687.

fot. AgNIeszkA INdyk, muzeum pAłACu królA jANA III W WIlANoWIe

Dzieci przed

kościołem

kapucynów

z palemkami,

1927. NAC

Dzieci przed kościo-

łem kapucynów z pa-

lemkami. Na bramie

wejściowej widoczny

herb braci mniejszych,

skrzyżowane ręce

Chrystusa i św. Fran-

ciszka, 1927. NAC

Figura św. Feliksa z kościoła

Zwiastowania Najświętszej Ma-

rii Panny, 1879. rys. WAlerego

elIAszA-rAdzIkoWskIego.

z ArChIWum mhk

Figura Matki Bożej

Łaskawej z 1771 roku

stała pierwotnie

na cmentarzu przy

kościele Mariackim.

Po likwidacji cmentarza

rzeźbę zakupili bracia

kapucyni i postawili

przy ul. Kapucyńskiej.

W 1941 roku Niemcy

ponownie przenieśli

figurę na ul. Jagiellońską,

przeszkadzała bowiem

w dostępie do pobliskich

koszar, fot. 1927. NAC

Figura Matki Bożej

u zbiegu ulic Stra-

szewskiego i Kapu-

cyńskiej, obok bu-

dynek ujeżdżalni,

w głębi kościół ka-

pucynów, 1937. rys.

zygmuNt WIerCIAk,

z ArChIWum mhk

Fasada kościoła Zwiastowania Nmp,

przed kościołem widoczny krzyż

zatknięty na mogile konfederatów

barskich poległych w 1768 roku

i pochowanych przy stojącym tu

już uprzednio krzyżu. Jego historia

sięga XVII wieku. Być może jest

to pamiątka po stojącym tu niegdyś

klasztorze reformatów albo fundacji

konwentu kapucynów, ok . 1885.

fot. IgNACy krIeger.

z ArChIWum mhk