Z historii franciszkanów we...

NUMER SPECJALNY

czerwiec

2017 XLVII

WIADOMOŚCI PROWINCJI ŚW. JADWIGI ZAKONU BRACI MNIEJSZYCH W POLSCE

Z historii franciszkanów

we Wrocławiu

Czêœæ 1. Franciszkanie we Wroc³awiu1

„Przybycie i rozkwit zakonu franciszkańskiego na

Śląsku łączymy z księciem Henrykiem Pobożnym i

jego żoną Anną, którzy w 1236 r. ufundowali fran-

ciszkanom klasztor we Wrocławiu. W XIII w. zało-

żyli oni na Śląsku ok. 20 klasztorów, m.in. w Złoto-

ryi (1243), Kłodzku, Lwówku i Opolu (1248), Ny-

sie i Wodzisławiu (1257), Bytomiu (1258), Gło-

gówku (1264), Krośnie (1272), Lubaniu (1273),

Legnicy i Żaganiu (1284), Brzegu (1285) oraz w

Środzie Śląskiej i Ziębicach przed końcem XIII w.

Henryk Pobożny (†1241) i Anna Czeska (†1265)

Zahamowanie życia franciszkańskiego na Śląsku

wiąże się z reformacją Marcina Lutra (†1546).

Wraz z rozwojem tego ruchu nastąpiła likwidacja

domów zakonnych i w wielu wypadkach przejście

zakonników na protestantyzm. Bracia mniejsi z

wielu swoich klasztorów zostali usunięci siłą. Tak

1 Materiał tu zamieszczony (część 1-7) został opracowany

przez o. Tomasza Skibińskiego i opublikowany na blogu

http://100-lecie.blogspot.com/2017/05/100-lecie-parafii-pw-

sw-antoniego-we.html

Wykorzystano też opracowania dotyczące tematu: doku-

mentacja sporządzona przez Archiwistę Prowincji – o. Irene-

usza Bednarka, oraz o. Błażej B. Kurowski, Franciszkanie

Prowincji św. Jadwigi na Śląsku 1887-1939, Wrocław 1997.

miało to miejsce we Wrocławiu, gdy 20 czerwca

1522 r. zakonnicy zostali usunięci z miasta przez

Radę Miejską.

Kościół pw. św. Wincentego i Jakuba

- pierwsza świątynia franciszkańska we Wrocławiu

(dziś katedra greckokatolicka)

Po nasilonych działaniach reformacji protestanckiej

nastąpiła rewindykacja klasztorów na ziemiach

śląskich. Odnowienie życia franciszkańskiego na

Śląsku nastąpiło dzięki staraniom kardynała wro-

cławskiego Melchiora von Diepenbrocka (†1853),

który to w 1852 r. sprowadził zakonników z pro-

wincji saksońskiej, zwanych alkantarynami. Zakon-

nicy zaczęli głosić misje i rekolekcje w okolicznych

parafiach, jednak po niedługim czasie powstały

nieporozumienia z klerem diecezjalnym, a w 1853

r. pojawił się konflikt z kurią wrocławską. To do-

prowadziło do rozwiązania wspólnoty w 1855 r.

przez papieża Piusa IX (†1878), w wyniku czego

bracia opuścili Śląsk i udali się do macierzystej

prowincji św. Krzyża.

Ponownego sprowadzenia Zakonu Braci Mniej-

szych na Śląsk dokonał abp wrocławski Henryk

Förster (†1881), oddając franciszkanom prowincji

saksońskiej pod wezwaniem św. Krzyża klasztor na

Górze Świętej Anny, który przejęli 13 sierpnia 1859

http://100-lecie.blogspot.com/2017/05/100-lecie-parafii-pw-sw-antoniego-we.html

http://100-lecie.blogspot.com/2017/05/100-lecie-parafii-pw-sw-antoniego-we.html

WIADOMOŚCI – Numer specjalny – 100-lecie parafii na Kar³owicach – czerwiec/2017 2

r. Działalność ich nie trwała jednak długo, gdyż z

powodu wybuchu kulturkampfu w 1875 r. po raz

kolejny byli zmuszeni do opuszczenia Śląska.

Okres kulturkampfu zakończył się w 1887 r., kiedy

to cesarz Wilhelm I dnia 29 kwietnia 1887 r. po-

twierdził nieważność ustaw majowych, dzięki cze-

mu zakony zaangażowane w duszpasterstwo mogły

na nowo pracować w monarchii pruskiej. Francisz-

kanie jako pierwszy zakon po kulturkampfie wrócili

na Śląsk, osiedlili się w swoich klasztorach w Górze

Świętej Anny i w Prudniku. Chociaż wygnanie

trwało tylko 12 lat, to ich klasztory były zniszczone.

Działalność zakonników nie skupiła się jedynie na

odbudowie klasztorów, lecz ukierunkowana była

także na zakładanie nowych domów zakonnych.

Uwaga braci mniejszych skierowana była przede

wszystkim na stolicę regionu – Wrocław, w którym

od czasu sekularyzacji z 1810 r. nie istniało życie

franciszkańskie. Inicjatywa osiedlenia się braci we

Wrocławiu wyszła od biskupa wrocławskiego Je-

rzego Koppa (†1914), późniejszego kardynała. W

1888 r. bracia przybyli do stolicy Dolnego Śląska,

by pełnić tu funkcję spowiedników katedralnych, a

w następnym roku zamieszkali w klasztorze przyle-

gającym bezpośrednio do kościoła św. Idziego.

Kościół św. Idziego – zakonnicy opuścili to miejsce w 1953 r.

Jesienią 1895 r. przystąpiono do budowy kolejnego

kościoła i klasztoru we Wrocławiu-Karłowicach. W

klasztorze tym 4 października 1899 r. utworzone

zostało kolegium dla chłopców, które przyjęło na-

zwę Collegium Seraphicum. Natomiast 1 stycznia

1917 r. przy kościele klasztornym erygowano para-

fię pw. św. Antoniego z Padwy.


Czêœæ 2. Klasztor pw. œw. Idziego

na Ostrowie Tumskim we Wroc³awiu

Katedra wrocławska w 1759 r., z lewej strony kościół św. Idziego

Zapewne niewielu z nas wie, że pierwszym domem

zakonnym franciszkanów we Wrocławiu po sekula-

ryzacji 1810 r. był klasztor pw. św. Idziego na

Ostrowie Tumskim. Bracia przybyli do stolicy Dol-

nego Śląska z inicjatywy biskupa wrocławskiego

Jerzego Koppa w 1888 r. Po roku zamieszkali w

klasztorze pw. św. Idziego. Zakonnicy opuścili

klasztor w 1953 r.

Klasztor i kościół św. Idziego w 1927 r.

Franciszkanie wprowadzili się do klasztoru w wigi-

lię uroczystości św. Franciszka, tj. 3 października

1889 r. W domu tym mieli do dyspozycji na parte-

rze: kuchnię, refektarz i cztery pokoje gościnne.

Natomiast na piętrze znajdowało się pięć pokoi,

które stały się celami zakonnymi.

Ponieważ kościół pw. św. Idziego był zawilgocony,

po porozumieniu z konserwatorem, przystąpiono do

odwilgacania ścian, założenia instalacji elektrycznej

i wykonania nowych tynków. Następnie odnowiono

polichromię oraz ufundowano nowy ołtarz główny.

Wnętrze kościoła pw. św. Idziego przed 1945 r.

Kościół pw. św. Idziego. Stan obecny, po zniszczeniach wojennych

Do obowiązków braci jako spowiedników katedral-

nych należało słuchanie spowiedzi od godziny 5

rano do 12 w południe oraz od 16 do 22. Z umowy,

jaką zawarli zakonnicy, wynikało, że przynajmniej

jeden ze spowiedników franciszkańskich powinien

znać język polski. Rocznie bracia słuchali około 25

tysięcy spowiedzi.


Ogród przy klasztorze św. Idziego; z tyłu widoczne wieże katedry.

ŹRÓDŁO ARCHIWALNE:

Placzek A. Zum 50-jährigen Bestehen des St. Aegidi-

Klosters in Breslau, w: Die Schlesische Franziskaner-

provinz im Jahre 1939, red. E. Schiprowski, Antonius-

Verlag, Breslau 1940, s. 26-49.

Czêœæ 3. Klasztor œw. Antoniego

we Wroc³awiu-Kar³owicach w latach 1897-1945

Kościół i klasztor na Karłowicach, fotografia wykonana po 1901 r.

Po osiedleniu się franciszkanów w klasztorze pw.

św. Idziego na Ostrowie Tumskim, rozpoczęto sta-

rania o utworzenie nowej placówki zakonnej. Za-

konnicy postanowili zakupić grunt pod budowę

klasztoru w północnej części miasta, w dzielnicy

Karłowice. Dnia 28 marca 1894 r. akt nabycia tere-

nu spisany został pomiędzy o. Franciszkiem Cze-

chem, a właścicielem gruntów karłowickich – Gwi-

donem von Drabiciusem.

Kościół i klasztor na Karłowicach, fotografia wykonana po 1901 r.

Dnia 28 kwietnia 1894 r. przełożony saksońskiej

prowincji św. Krzyża, wystosował do nadprezyden-

ta prowincji śląskiej oraz do ministra kultu w Berli-

nie prośbę o zezwolenie na budowę domu zakonne-

go i kościoła na Karłowicach. Pozwolenie rządowe

otrzymano 8 grudnia 1894 r. Do budowy klasztoru

przystąpiono jesienią 1895 r. W pracach budowla-

nych towarzyszyli braciom zakonnym i robotnikom

firmy budowlanej okoliczni mieszkańcy oraz ochot-

nicy z różnych części Śląska.

Pomnik św. Franciszka przy wejściu do klasztoru od strony furty

klasztornej

Uroczystość 700-lecia przybycia franciszkanów do Wrocławia,

poświęcenie pomnika św. Franciszka 1936 r.


Budowę klasztoru zakończono we wrześniu 1897 r.,

natomiast poświęcenie budynku miało miejsce 3

października 1897 r. W refektarzu klasztornym

pełniącym rolę tymczasowej kaplicy odprawiono

Mszę św. za wszystkich dobrodziejów klasztoru.

Eucharystię w intencji dobrodziejów klasztoru od-

prawia się do dnia dzisiejszego w każdy wtorek o

godz. 9.00.

Wspólnota klasztorna przed kościołem pw. św. Antoniego

Wspólnota klasztorna przed pomnikiem św. Franciszka.

Klasztor, widok od strony ogrodu przed 1901 r.

Bracia zakonni Theobald i Józef w ogrodzie klasztornym 1907 r.

Widok klasztoru od strony ogrodu po 1901 r.

Refektarz klasztorny, nad drzwiami widoczny obraz przedstawiający

Ostatnią Wieczerzę, znajdujący się w tym miejscu do dnia dzisiej-

szego


Zakrystia

Korytarz klasztorny z widocznym napisem SILENTIUM (cisza).

Kościół i klasztor widziany z ogrodu

Ogród klasztorny

Staw i wieża ciśnień w ogrodzie klasztornym

Od 1897 r. klasztor karłowicki stał się siedzibą

Wyższego Seminarium Duchownego Franciszka-

nów. W pierwszym roku istnienia kształciło się w

nim 8 kleryków. Natomiast w roku akademickim

1936/1937 stan personalny wynosił 57 alumnów.

Studia seminaryjne na Karłowicach odbywali także

zakonnicy spoza prowincji, między innymi z Litwy,

Austrii, Jugosławii, Węgier, Polski, a od 1934 r.

przebywali w nim studenci franciszkańscy z Mek-

syku.

Profesorowie i alumni Wyższego Seminarium Duchownego


Rekreacja w altanie znajdującej się w ogrodzie klasztornym

Dotarcie ze Słowem Bożym do szerokiej rzeszy

ludności ułatwiło braciom założenie w 1922 r. dru-

karni. Korzystając z postanowień tzw. Konwencji

genewskiej z 1922 r., zezwalającej na druk w języ-

ku polskim i niemieckim, w kwietniu 1923 r. roku

wydrukowano na Karłowicach pierwszy numer

polskiej edycji „Głosu św. Franciszka”, który wy-

dawany był w innych drukarniach od 1908 r. Nie-

mieckojęzycznym odpowiednikiem „Głosu św.

Franciszka” drukowanym od 1924 r. było pismo

„Franziskusbote”. Następnie pojawił się periodyk

prowincjalny „Seraphische Warte” oraz czasopismo

dla młodzieży „Franziskanische Jugend”. Popular-

nym na Śląsku stał się także wydawany przez pro-

wincję kalendarz pt. „St. Hedwigskalender”. Na

bazie drukarni 13 stycznia 1925 r. utworzono Wy-

dawnictwo św. Antoniego, które do 1938 r. wyda-

wało także książki w języku polskim. Wydawnic-

two zamknięto w 1939 r., kiedy to drukarnię zare-

kwirowano na potrzeby wojska.

Okładka pierwszego numeru polskiej edycji „Głosu św. Franciszka”,

1908 r.

W 700. rocznicę przybycia franciszkanów na Śląsk,

w 1936 r. w Prowincja św. Jadwigi liczyła 10 kon-

wentów, 4 rezydencje i 3 hospicja oraz 399 braci:

123 ojców, 57 kleryków, 8 kleryków nowicjuszy,

147 braci zakonnych, 14 braci nowicjuszy i 50 kan-

dydatów na braci zakonnych. Okres szybkiego roz-

kwitu przerwał wybuch II wojny światowej. Już w

1938 r. zaczęto powoływać do wojska braci zakon-

nych, a w 1939 r. także ojców i kleryków. W trosce

o kleryków, 24 grudnia 1939 r. wyświęcono studen-

tów WSD do czwartego roku włącznie. W latach

1939-1941 z klasztoru karłowickiego powołano do

wojska i skierowano na front 25 ojców, 14 klery-

ków i 31 braci zakonnych.

Liczba zakonników poszczególnych domów zakonnych Prowincji

św. Jadwigi powołanych do odbycia służby wojskowej w latach

1939-1941

Prowincjał o. Odilo Schmidt z zakonnikami udającymi się na front

II wojny światowej 13.06.1940 r.

Po zakończeniu II wojny światowej i przesunięciu

granicy państwowej Śląsk, a co za tym idzie klasz-

tory Prowincji św. Jadwigi, znalazły się w Polsce, w

nowej sytuacji politycznej, zbudowanej na ideologii

komunistycznej. Zakładała ona zwierzchnictwo

państwa nad Kościołem, mające prowadzić do jego

całkowitej likwidacji. Ograniczenie działalności

Kościoła na ziemiach zachodnich dokonywało się

poprzez zastosowanie środków prawno-administra-

cyjnych. Jednym z nich był nakaz wysiedlenia z

tych terenów duchowieństwa pochodzenia niemiec-

kiego, uznając ich za wrogów Polski Ludowej. Po-

wyższa sytuacja spowodowała, że w prowincji na

terenie Polski pozostało tylko 36 ojców i 26 braci

zakonnych, którym udało się potwierdzić swoje

polskie pochodzenie.


Czêœæ 4. Koœció³ pw. œw. Antoniego

we Wroc³awiu-Kar³owicach

Po ukończeniu prac budowlanych klasztoru karło-

wickiego przystąpiono do planowania budowy ko-

ścioła. W 1899 r. brat architekt Manswet Fromm

przygotował pierwszy projekt kościoła, nie został

on jednak zrealizowany, gdyż władze zakonne

uznały, że koszt wybudowania tej świątyni jest

niezgodny z franciszkańskim duchem ubóstwa.

W związku z odrzuceniem planu br. Mansweta

zlecono wykonanie nowego projektu architektowi

Ludwikowi Schneiderowi. Zaprojektował on neogo-

tycką świątynię o lżejszej niż br. Manswet kon-

strukcji z uboższym wystrojem architektonicznym.

Prezbiterium kościoła, widoczne wrota oddzielające chór zakonny

od nawy głównej kościoła

Roboty ziemne przy budowie kościoła wykonano

jesienią 1899 r., natomiast 14 maja 1900 r. wmuro-

wano kamień węgielny i rozpoczęto prace murar-

skie. Prowadziła je firma kierowana przez majstra

Jerzego Rzechulkę z Wrocławia.

Budowę świątyni zakończono w październiku 1901

r. Jej wnętrze mogło pomieścić ok. 3000 wiernych.

Uroczystego poświęcenia kościoła dokonano 12

listopada 1901 r. Dokonał tego wrocławski wika-

riusz generalny dr Speil. Podczas tej uroczystości,

komisarz wrocławskich franciszkanów – o. Otton

Kaudewitz, przypomniał, że karłowicka świątynia

jest pierwszą wybudowaną przez braci mniejszych

po okresie kulturkampfu.


W 1901 r., gdy jeszcze budowa nie była w pełni

ukończona, postanowiono wyposażyć kościół w

organy. Po zapoznaniu się z ofertami różnych firm

organmistrzowskich wybrano firmę „Schlag & Sö-

hne” ze Świdnicy. W listopadzie 1901 r. podpisano

umowę i przystąpiono do budowy. Po niespełna

dwóch latach, 4 lipca 1903 r., komisyjnego odbioru

instrumentu dokonali: ówczesny gwardian klasztoru

franciszkanów o. Julian Kohlsdorfer, o. Cherubin

Kunert, dyrektor muzyczny, organista Georg Rie-

menschneider oraz z ramienia kurii metropolitalnej

Paul Mitmann, sprawujący nadzór nad organami w

diecezji wrocławskiej.

Widok na prospekt organowy

Budynek kościoła jest sześcioprzęsłową bazyliką, z

łękami odporowymi nad nawami bocznymi i pseu-

dotranseptem, otoczona jest przyporami. Trzyprzę-

słowe prezbiterium otrzymało trójboczne zakończe-

nie. Wnętrze kościoła utrzymane jest w architektu-

rze pseudogotyckiej. Wyposażenie świątyni, ołtarz

główny i boczne, stalle w prezbiterium oraz stacje

Drogi Krzyżowej utrzymane są w stylu pseudokla-

sycystycznym.

Ołtarz św. Antoniego w prezbiterium oraz po przeniesieniu

do nawy bocznej

Ołtarz św. Franciszka, jubileusz 700-lecia Zakonu Braci Mniejszych

Tradycją franciszkańską jest coroczna budowa Sta-

jenki Betlejemskiej w okresie Bożego Narodzenia.

Do prawie zapomnianych już dziś tradycji należało

budowanie ołtarzy poświęconych Najświętszej Ma-

ryi Pannie oraz Najświętszemu Sercu Pana Jezusa,

przy których odprawiano przy nich nabożeństwa

majowe i czerwcowe.

Stajenka Betlejemska 1961 r.


Ołtarz poświęcony Najświętszej

Maryi Pannie

Ołtarz poświęcony Najświętszej

Maryi Pannie, 1958 r.

Ołtarz poświęcony Najświętszemu Sercu Pana Jezusa

W lutym 1945 r., kiedy Wrocław bronił się przed

Armią Czerwoną, hitlerowcy spodziewali się, że

główne natarcie na miasto nastąpi od wschodu i

północy. Niebezpieczeństwo zniszczenia klasztoru i

kościoła stało się realne. Wskazuje na to ks. Paul

Peikert, który w Kronice dni oblężenia pod dniem

18 marca 1945 r. zanotował: „Dziś bowiem opo-

wiadano, że planuje się wysadzenie w powietrze

klasztoru franciszkanów wraz z kościołem na Kar-

łowicach, jak również tamtejszego klasztoru urszu-

lanek” (klasztor urszulanek, to dzisiejszy budynek

byłego szpitala im. Korczaka). Ostatecznie zburzo-

no jedynie wierzę kościoła, gdyż była ona zbyt do-

brym punktem orientacyjnym dla Rosjan. Wieżę

odbudowano 8 września 1972 r.

Pozostałość po zburzonej wieży kościelnej w 1945 r.

Odbudowa wieży kościoła 8 września 1972 r.

Z ostatnich prac remontowych wykonanych w ko-

ściele należy wymienić: założenie nowej instalacji

elektrycznej i grzewczej (1966), malowanie świąty-

ni (1966, 1996, 1981, 2015-2016). Odbudowanie

wieży kościelnej (1972). Umieszenie nad wejściem

głównym do kościoła figur św. Jadwigi i św. Anny

Samotrzeciej zaprojektowanych przez Mirosława

Przyłęckiego, wykonanych przez Mirosława Kopera

(1982), remont instrumentu organowego (2003).

Polichromia kościoła w latach 1966-1981

Polichromia kościoła

w latach 1966-1981

Polichromia kościoła

w latach 1966-1981


Wejście główne do kościoła przed ustawieniem figur św. Jadwigi

i św. Anny w 1982 r.

Figury św. Jadwigi i św. Anny, miedzy figurami stoi o. Honoriusz

Podleśka - proboszcz w latach 1973-1982.

Figura św. Jadwigi Śląskiej 1982 r.

Przygotowanie do przetransportowania figur 1982 r.

Montaż figur 1982 r.

Figury św. Jadwigi i św. Anny nad wejściem głównym do kościoła

1982 r.


Prezbiterium Kościoła po remoncie w 2016 r. (fot. o. Fabian)

Czêœæ 5. Powstanie parafii pw. œw. Antoniego

I Komunia św., dzieci i duszpasterze przed Domem Parafialnym

(późniejsze Kino „Ognisko”, na zdjęciu widoczny krzyż procesyjny

używana do dnia dzisiejszego podczas uroczystości kościelnych)

W roku 1901 zakończono budowę kościoła pw. św.

Antoniego. W tym czasie Karłowice należały do

parafii pw. św. Michała z kościołem przy obecnej

ul. Nowowiejskiej. Parafia ta liczyła wówczas około

20 tys. wiernych. Pierwsze rozmowy dotyczące

powstania parafii pw. św. Antoniego miały miejsce

w 1916 r., gdy to ówczesny biskup wrocławski

Adolf Bertram w rozmowie z prowincjałem braci

mniejszych – o. Jerzym Simonem, uzasadniał po-

trzebę objęcia przez zakonników duszpasterstwa na

Karłowicach, Sołtysowicach i Różance.

Wspólnota klasztoru karłowickiego

Zakonnicy pływający po stawie klasztornym

Przejęcie posługi duszpasterskiej nad nowo wyzna-

czonym rejonem duszpasterskim nastąpiło w 1916

r. Poprzedziło go spisanie umowy pomiędzy kurią

diecezjalną a klasztorem franciszkanów na Karło-

wicach. Porozumienie wchodziło w życie z dniem 1

stycznia 1917 r., stąd tę datę uważa się za dzień

powstania PARAFII PW. ŚW. ANTONIEGO. Na mocy

umowy przełożeni zakonni mianowali proboszcza,

którego zatwierdzał biskup. Pierwszym probosz-

czem został o. Ignacy Morawietz.

O. Ignacy Morawietz,

pierwszy karłowicki proboszcz (1917-1924)


Uroczystość św. Antoniego. Liturgii przewodniczy kard. Bertram

W nowej parafii mieszkało około 4,5 tys. wiernych.

Franciszkanie objęli posługą duszpasterską nie tyl-

ko dla mieszkańców Karłowic, ale także Różanki,

która do tej pory była częścią parafii pw. św. Boni-

facego przy obecnym pl. Staszica. Parafia obejmo-

wała także Sołtysowice należące uprzednio do para-

fii pw. św. Michała. Nowy rejon duszpasterski za-

mieszkiwała pokaźna liczba protestantów oraz Ży-

dów (świątynia protestancka znajdowała się przy

dzisiejszej ul. Orkana’ została wyburzona w 1953

r.).

Kard. Bertram przed kościołem św. Antoniego

Pogrzeb br. Rocha Giericha na cmentarzu zakonnym,

styczeń 1907 r.

Powstanie parafii wiązało się ze zmianami odpra-

wiania nabożeństw w kościele klasztornym. Nie-

dzielny porządek Mszy św. i nabożeństw wyglądał

następująco: 6.00 – Msza św. bez kazania, 7.30 –

Msza św. z kazaniem, 9.00 – Suma z kazaniem,

16.00 – nabożeństwo z wystawieniem Najświętsze-

go Sakramentu.

Natomiast w dni powszednie Eucharystię sprawo-

wano o 5.15. W pierwszym roku działalności parafii

miało miejsce 5 chrztów, 3 śluby, 6 pogrzebów,

rozdano około 53 tys. Komunii św.

Ambona, miejsce proklamacji Słowa Bożego

W 1930 r. zbudowano przy dzisiejszym skwerze

Obrońców Helu Dom Parafialny z salą widowisko-

wą oraz przedszkolem. Po zakończeniu II wojny

światowej franciszkanie rozpoczęli walkę z wła-

dzami administracyjnymi o prawo własności do

Domu Parafialnego. Drogą sądową 5 maja 1947 r.

przyznano parafii prawo do własności tego budyn-

ku. Jednak 28 kwietnia1954 r. nastąpiła likwidacja

Domu Parafialnego, a władze państwowe przezna-

czyły budynek na kino „Ognisko”.

Dom Parafialny przed rozbudową


Dom Parafialny, późniejsze Kino "Ognisko"

Sala w Domu Parafialnym

Pokój zabaw w przedszkolu

Czêœæ 6. Franciszkanie na Kar³owicach

w latach 1945-1954

Kościół i klasztor po 1945 r. (brakuje wierzy kościelnej zburzonej

w lutym 1945 r.)

Po zakończeniu II wojny światowej i przesunięciu

granicy państwowej Śląsk, a tym samym klasztory

Prowincji św. Jadwigi, znalazły się w granicach

Polski, w nowej sytuacji politycznej – wrogiej Ko-

ściołowi.

Ołtarz Matki Bożej w pierwotnym miejscu,

zdjęcie wykonane około 1910 r.

Ograniczenie działalności Kościoła na ziemiach

zachodnich dokonywało się poprzez zastosowanie

środków prawno-administracyjnych. Jednym z nich

był nakaz wysiedlenia z tych terenów duchowień-

stwa pochodzenia niemieckiego, uznając ich za

wrogów Polski Ludowej. Powyższa sytuacja spo-

wodowała, że w prowincji na terenie Polski pozo-

stało 36 ojców i 26 braci zakonnych, którym udało

się potwierdzić pochodzenie polskie.


Pomnik św. Franciszka trzymającego na kolanach

zakonnika w mundurze wojskowym. Obecnie na

cokole pomnika znajdują się wypisane imiona za-

konników, którzy zginęli podczas I i II wojny świa-

towej.

Nabożeństwo na cmentarzu zakonnym w intencji zakonników

poległych w czasie wojny

Mimo braków personalnych franciszkanie rozpo-

częli pracę duszpasterską wśród autochtonów oraz

nowych parafian zasiedlających Karłowice. Przyby-

li oni z następujących województw: lwowskiego

(3000 osób), tarnopolskiego (2600), stanisławow-

skiego (1900), wileńskiego (1600), łuckiego (1300),

pińskiego (1200), poznańskiego (1100), lubelskiego

(1000), warszawskiego (900), częstochowskiego

(900), przemyskiego (800), krakowskiego (800),

łódzkiego (700), kieleckiego (400).

Pierwszym powojennym proboszczem był o. Am-

broży Maria Lubik.

O. Ambroży Lubik, proboszcz w 1945 r.

Po redukcji personalnej, związanej z emigracją

zakonników, kolejnym problemem dla prowincji

stało się upaństwowienie majątków kościelnych.

Stan prawny własności zakonnych w Polsce po II

wojnie światowej opierał się na konstytucji marco-

wej z 1921 r. Dokument ten gwarantował Kościo-

łowi prawo do posiadania, zarządzania i nabywania

majątku ruchomego i nieruchomego. Jednak dekre-

tem z 8 marca 1946 r. wszystkie majątki kościelne

niemieckich osób prawnych prawa publicznego

przeszły na własność polskich osób prawnych. Tak

też stało się z nieruchomościami Prowincji św. Ja-

dwigi, która jako jedyna jednostka zakonna wszyst-

kie swoje domy zakonne miała zlokalizowane na

ziemiach zachodnich. Postanowienie tego dekretu

przestało obowiązywać w lutym 1950 r., gdy na

posiedzeniu Sekretariatu KC PZPR przyjęto wnio-

sek o przejęciu przez państwo majątku kościelnego

i utworzeniu Funduszu Kościelnego.


Wieża ciśnień i most nad stawem zakonnym;

zdjęcia wykonane ok. 1910 r.

Upaństwawianie majątku prowincji rozpoczęło się

przejęciem drukarni zakonnej we Wrocławiu. W

latach 1945-1947 rząd PRL nie wydawał zgody na

wznowienie działalności wydawniczej zakonów, w

skutek czego 20 kwietnia 1946 r. maszyny drukar-

skie wrocławskich franciszkanów zarekwirowano

na rzecz Wydawnictwa „Książki” w Łodzi.

Święcenia subdiakonatu 12 kwietnia 1953 r.,

szafarzem święceń był bp Bernard Czapliński

Po likwidacji drukarni dokonano przeniesienia

Wyższego Seminarium Duchownego franciszkanów

z Wrocławia do Kłodzka oraz likwidacji klasztoru

na Karłowicach. Wstępem do likwidacji domu za-

konnego było przekazanie parafii duchowieństwu

diecezjalnemu. Decyzją Prezydium Rady Narodo-

wej we Wrocławiu, zakonnicy opuścili klasztor 2

czerwca 1954 r. Powrócili na Karłowice 18 grudnia

1956 r.


Czêœæ 7. Franciszkanie opuszczaj¹ Kar³owice

(1954-1956)

Proces usunięcia franciszkanów z Karłowic rozpo-

czął się 31 października 1953 r. Tego dnia zjawili

się w klasztorze przedstawiciele Wrocławskiej Ku-

rii Archidiecezjalnej, którzy poinformowali gwar-

diana konwentu o. Lotara Dudka oraz proboszcza

parafii pw. św. Antoniego o. Alberta Odelgę, o

przejęciu parafii przez księży diecezjalnych.

Dekret administratora apostolskiego ks. Kazimierza

Lagosza, dotyczący przejęcia parafii przez księży

diecezjalnych, został skierowany do zarządu pro-

wincji franciszkańskiej 12 listopada 1953 r., nato-

miast 22 listopada został on odczytany w karłowic-

kiej świątyni.

Po przekazaniu parafii księżom diecezjalnym Pre-

zydium Miejskiej Rady Narodowej we Wrocławiu

podjęło decyzję o wysiedleniu zakonników z Kar-

łowic. W piśmie z dnia 9 kwietnia 1954 r. czytamy

miedzy innymi, że usunięcie franciszkanów z Kar-

łowic związane jest „niedostateczną ilością po-

mieszczeń” na terenie tej dzielnicy. W związku z

tym zakon franciszkanów opróżni budynek przy al.

J. Kasprowicza 24/26 i przeniesie się do lokalu

zastępczego przy ul. Stalina 1 w Kłodzku.

Kościół franciszkanów w Kłodzku

Opróżniony budynek zostanie przydzielony Wy-

działowi Oświaty Prezydium Miejskiej Rady Naro-

dowej we Wrocławiu na cele szkolne.

Od decyzji Prezydium Rady Narodowej przysługi-

wało franciszkanom prawo odwołania do Woje-

wódzkiej Komisji Lokalowej we Wrocławiu w cią-

gu siedmiu dni od otrzymania dokumentu. Dnia 15

kwietnia 1954 r. prowincjał skierował prośbę o

uchylenie decyzji o opuszczeniu klasztoru. W pi-

śmie z 6 maja 1954 r. komisja udzieliła odpowiedzi

negatywnej, nakazując opuszczenie i opróżnienie

pomieszczeń klasztornych w ciągu 14 dni.

Korytarz klasztorny (po opuszczeniu budynku przez zakonników

korytarz X LO)

Po uzyskaniu decyzji odmownej przystąpiono do

spisu i pakowania inwentarza klasztornego. Zebrane

rzeczy załadowano na wagony i przewieziono do

różnych klasztorów prowincji. Dzień 6 czerwca

1954 r. był ostatnim dniem pobytu franciszkanów

na Karłowicach.

Kard. Bolesław Kominek (†1974)

Dnia 26 kwietnia 1951 r. bp Bolesław Kominek

otrzymał papieską nominację na biskupa tytularne-

go Sophene z zadaniami rządcy polskiej części ar-

chidiecezji wrocławskiej i z rezydencją we Wro-

cławiu. Tej nominacji sprzeciwiały się jednak wła-

dze państwowe. Biskup nie mógł więc rezydować

we Wrocławiu, a sakrę biskupią przyjął potajemnie

10 października 1954 r. w Przemyślu. Dopiero w

październiku 1956 r. został ostatecznie dopuszczony

https://pl.wikipedia.org/wiki/Biskup_tytularny


https://pl.wikipedia.org/wiki/Sophene

https://pl.wikipedia.org/wiki/Archidiecezja_wroc%C5%82awska

https://pl.wikipedia.org/wiki/Archidiecezja_wroc%C5%82awska

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sakra


do objęcia urzędu. 1 grudnia 1956 został mianowa-

ny biskupem tytularnym Vagi i specjalnym delega-

tem Prymasa Polski z uprawnieniami biskupa rezy-

dencjalnego we Wrocławiu.

Franciszkanie interweniowali u nowego biskupa w

sprawie przywrócenia im parafii i klasztoru na Kar-

łowicach. Dnia 18 grudnia 1956 r. zakonnicy wróci-

li do swego domu zakonnego. Nie udało się jednak

otrzymać całości zabudowań, w których wydzielono

im tylko kilka pokoi. Resztę budynku zajmował

urząd dzielnicowy, liceum nr 10 oraz szkoła pod-

stawowa nr 67, która wyprowadziła się z budynku

w 1968 r.

Przejęcie duszpasterstwa od księży diecezjalnych

nastąpiło 30 grudnia 1956 r., gdy o. Albert Odelga

otrzymał urząd administratora w parafii pw. św.

Antoniego. Pierwsze oficjalne wystąpienie fran-

ciszkańskiego administratora w kościele miało

miejsce 1 stycznia 1957 r. Wraz z nim w klasztorze

karłowickim zamieszkali ojcowie: Patryk Kroto-

wicz i Honoriusz Podleśka oraz br. Jordan Tchorz.

W 1958 r. przyłączono do parafii Poświętne.

Z czasem parafia św. Antoniego stała się matką dla

sąsiednich parafii: św. Alberta Wielkiego na Sołty-

sowicach (1942), NMP Matki Kościoła na Polano-

wicach (1987), NMP Bolesnej na Różance (1993)

oraz Odkupiciela Świata na Polance (1995), i po

części dla parafii NMP Matki Miłosierdzia na Ko-

walach (1990).

Według danych publikowanych na stronie interne-

towej kurii biskupiej we Wrocławiu – parafia św.

Antoniego liczy ponad 13 tys. mieszkańców.

Dopiero w 1991 r. Urząd Dzielnicowy opuścił bu-

dynek klasztorny, a w maju tego roku decyzją

Urzędu Miejskiego franciszkanie odzyskali cały

klasztor.

W 1997, w setną rocznicę swego istnienia, powróci-

ło do karłowickiego klasztoru Wyższe Seminarium

Duchowne.

Czêœæ 8. Duszpasterze

u œw. Antoniego na Kar³owicach

PROBOSZCZOWIE:

1917-1924 o. Ignacy Morawietz OFM

1924-1928 o. Ferdynand Kutschera OFM

1928-1931 o. Bruno Pietsch OFM

1931-1936 o. Alfred Żurek OFM

1936-1945 o. Dionizy Scholz OFM

1945 o. Ambroży Maria Lubik OFM

1945-1946 ks. Jan Figura

1946-1950 o. Wacław Tytko OFM

1950-1953 o. Albert Odelga OFM

1953-1954 o. Józef Jaskułowski OSPPE

1954-1956 ks. Paweł Nieużyła

1957-1970 o. Albert Odelga OFM

1970-1973 o. Jerzy Henrykowski OFM

1973-1982 o. Honoriusz Podleśka OFM

1982-1985 o. Kapistran Martzall OFM

1985-1992 o. Stanisław Paszewski OFM

1992-2000 o. Antoni Dudek OFM

2000-2006 o. Tobiasz Fiećko OFM

2006-2012 o. Jarosław Zatoka OFM

2012- o. Fabian Kaltbach OFM

OBECNI DUSZPASTERZE PARAFIALNI

o. Fabian Kaltbach,

proboszcz

o. Jordan Staffa,

wikariusz parafialny

WIKARIUSZAMI PARAFIALNYMI byli: o. Tymoteusz

Frankusz (1945-1949), o. Teofil Zawieja (1945-

1946), o. Grzegorz Foremny (1945-1946), o. Albert

Odelga (1946-1950), o. Anioł Porada (1950-1953),

ks. Bronisław Godlewicz (1953-1955), ks. Jan Kur-

dybelski (1953-1954), ks. Tadeusz Kisiński (1955-

1956), ks. Tadeusz Jaworski (1955-1956), ks. Stani-

sław Pikul (1956), o. Patryk Krotowicz (1957), o.

Honoriusz Podleśka (1957-1959), o. Hugolin

Langkammer (1957-1958), o. Teofil Wyleżoł

(1958-1964), o. Alfons (Jerzy) Henrykowski (1959-

1967), o. Marek Salańczyk (1964-1970), o. Bernar-

dyn Leisner (1967-1970), o. Paweł Hadas (1970), o.

Berard Kriger (1970-1971), o. Klemens Piechota

(1970-1975), o. Mateusz Pipa (1971-1976), o. Sta-

nisław Paszewski (1974-1979), o. o. Joachim

Dyrszlag (1976-1979), o. Florian Grocholski (1979-

1980), o. Jakub Włodarczyk (1979-1980), o. Bogu-

mił Bednarski (1980-1982), o. Antoni Dudek (1982-

1988), o. Bonifacy Reimann (1982-1983), o. Feliks

Skrzydło (1982-1983), o. Bonawentura Smolka

(1983), o. Anioł (Jerzy) Kwiatkowski (1983-1985),

o. Roman Celary (1983-1986), o. Bogdan Koczor

(1986-1987), o. Michał Borecki (1986-1987), o.

Jacek Bawiec (1987-1991), o. Alfred Kukiełka

(1987-1988), o. Cyprian Markowski (1987-1991),

o. Janusz Kołtun (1991-1992), o. Maciej Lenik

(1991-1992), o. Seweryn Masarczyk (1991-1992),

o. Cyryl Syndonin (1991-1992), o. Roman Celary

(1992-1995), o. Tobiasz Fiećko (1992-1997), o.

Waldemar Polczyk (1992-1997), o. Bronisław Kan-


https://pl.wikipedia.org/wiki/Prymas_Polski


ci (1993-1994), o. Faustyn Zatoka (1997-2000), o.

Mirosław Prochera (2000-2001), o. Eleazar Wroń-

ski (2001-2004), o. Witalis Stania (2004-2005), o.

Barnaba Lewkowicz (2005-2011), o. Oskar Macia-

czyk (2011-2012), o. Teofil Niewiński (2012-2015),

o. January Śliwa (2015-2016), o. Jordan Staffa

(2016-)

Czêœæ 9. Powo³ani pochodz¹cy

z parafii œw. Antoniego na Kar³owicach

KSIĘŻA DIECEZJALNI: 1. ks. Stanisław Wrobot (1947), diec. Opole

2. ks. Jan Tomczak (1967), diec. Wrocław

3. ks. Marian Kujawski (1981), diec. Świdnica

4. ks. Andrzej Brodawka (1988), diec. Wrocław

5. ks. Marek Mekwiński (1992), diec. Wrocław

KSIĘŻA ZAKONNI: 1. o. Wojciech Piętowski OFM (1974)

2. o. Zygmunt Skrzydło OFM (1976)

3. o. Feliks Skrzydło OFM (1979)

4. o. Eugeniusz Jasion SVD (1980)

5. o. Sławomir Klim OFM (1990)

6. o. Tobiasz Fiećko OFM (1991)

7. o. Samuel Cegłowski OFM (1992)

8. o. Dezyderiusz Pol OFM (1993)

9. o. Julian Mańkowski OFM (1993)

10. o. Witold Pelczar OFM (1996)

11. o. Jarosław Zatoka OFM (1996)

12. o. Emilian Gołąbek OFM (1996)

13. o. Jeremiasz Brzeziński OFM (1998)

14. o. Dominik Banaś OFM (1999)

15. o. Łazarz Żukowski OFM (2001)

16. o. Zacheusz Drążek OFM (2003)

17. o. Jozue Szymański OFM (2005)

BRACIA ZAKONNI: 1. br. Jakub Świtalski OFM (prof. urocz. 2004)

SIOSTRY ZAKONNE: 1. s. Maria Lubaczewska (prof. urocz. 1955)

2. s. Julia Kunowska (prof. urocz. 1955)

3. s. Inocenta Osińska (prof. urocz. 1956)

4. s. Ancilla Teodorczyk FMNP (prof. urocz.

1959)

5. s. Helena Szwed (prof. urocz. 1963)

6. s. Maria Kara (prof. urocz. 1969)

7. s. Maksymiliana Bieroń FMNP (prof. urocz.

1986)

8. s. Magdalena Krawczyk FMNP (prof. urocz.

1991)

9. s. Elżbieta Raszczyk OSC (prof. urocz. 1996)

10. s. Joanna Kościukiewicz, oblatka benedyktyń-

ska (prof. urocz. 1996)

MODLITWA ZA PARAFIĘ

Wszechmogący i miłosierny Boże!

Często gromadzimy się w naszej świątyni

na modlitwie i sprawowaniu sakramentów.

Czynimy to jako wspólnota parafialna.

Prosimy Cię o Twoje błogosławieństwo dla tych,

którzy ją tworzą – dla wiernych i duszpasterzy.

Polecamy Ci rodziny naszej parafii,

niech będą silne Twoją mocą.

Oddajemy Ci pod opiekę dzieci i młodzież,

aby ich wzrastanie ku prawdziwej dojrzałości

przebiegało zgodnie z Twoją wolą.

Modlimy się za chorych, starszych i samotnych,

abyś Ty sam był dla nich pociechą i umocnieniem.

Twojej łaskawości polecamy naszych kapłanów

i prosimy o nowe powołania kapłańskie i zakonne.

Ze szczególną mocą zawierzamy Ci tych,

którzy nie przyjęli dotąd orędzia zbawienia,

przemień ich serca i uczyń je miłymi Sobie.

Ojcze, przyjmij nasze pokorne oddanie się Tobie

i błogosław naszej parafii.

Amen.

WIADOMOŚCI

Redaktor:

o. Maksymilian Damian

e-mail: [email protected]

(+48) 71-32-73-487

Zastrzegam sobie prawo dokonywania skrótów, korekty i zmian

w materiałach nadesłanych do publikacji.

Dziękuję za zaangażowanie P.T. Braci w współtworzenie naszego

biuletynu informacyjnego.

mailto:[email protected]

Z historii franciszkanów we...

Documents

Transcript of Z historii franciszkanów we...