Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej

Instytut Socjologii UW

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej

(WDS 2008/2009 nr 11)

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11)

1. Przykład: „Potrzeby prokreacyjne oraz preferowany i realizowany model rodziny (CBOS, 2006)

- miłość i rodzina; - potrzeby prokreacyjne Polaków; - preferowane i realizowane modele małżeństwa.

- społeczne przemiany instytucji rodziny (kierunki): - od kolektywnej do indywidualistycznej; - od społecznej (gospodarczej) do intymnej (emocjonalnej, rodzina

jako podstawowa „przestrzeń intymności”; - „spustoszenie” (dezorganizacja) rodziny a zmiany społeczne:

porównanie z historią, wchodzenie w następne związki („wielorodziny”), dysfunkcje rodziny (przemoc w rodzinie i seksualne wykorzystywanie dzieci);

- współcześnie przykłada się większą wagę rodziny dla jednostki, a nie dla społeczeństwa.


2. Pokrewieństwo i system pokrewieństwa w społeczeństwie: - rozumienie, zasady ustalania oraz funkcje pokrewieństwa;

- najbardziej „pierwotna” struktura społeczna i powszechnik kulturowy;

- łączy jednostki uznające więzi genealogiczne; - definiuje miejsce, prawa i obowiązki jednostki w zbiorowości.

- pokrewieństwo a klasyczne rozumienie rodziny: - trwała grupa społeczna złożona z osób powiązanych między sobą

przez wspólnych przodków, małżeństwo lub adopcję. 3. Rodzina w perspektywie socjologicznej – może być rozumiana jako:

- mała grupa społeczna (małżeństwo, więzi pokrewieństwa); - grupa pierwotna (intymność i socjalizacja);- uniwersalna instytucja społeczna (utrwalona w tradycji

wszystkich kultur).


4. Płaszczyzny analizy rodziny:• rodzina jako proces:

– demograficzny (patrzymy na rodzinę poprzez następstwo pokoleń); – rodowy (zachowanie tradycji, pamięć rodzinna); – „codzienności” (życie codzienne, podział obowiązków itp.).

• rodzina jako podstawowy mechanizm reprodukcji biologicznej, ekonomicznej i społecznej;

• rodzina jako gospodarstwo domowe (podział obowiązków, rodzina jako wielofunkcyjne „przedsiębiorstwo” i „pole negocjacji” );

• rodzina jako „jednostka polityczna”:– wspólne podejmowanie decyzji i troska o „interes zbiorowy” (o

wizerunek rodziny, „co ludzie powiedzą?”).


5. Rodzina a małżeństwo (cechy i typologie): • forma zawarcia małżeństwa :

– porozumienie się partnerów; – umowa rodzin; – małżeństwo-dar; – lewirat i sorrorat.

• liczba partnerów w małżeństwie: – monogamiczne i poligamiczne (poligynia/ poliandria);

• dziedziczenie w małżeństwie (rodzinie) :– uni- i bi- oraz patry- i matrylinearne.

• miejsce zamieszkania: – matry-, patry- i neo-lokalne.

• dobór małżeński: endogamiczne i egzogamiczne.


6. Typy rodzin ze względu na kryterium: • wielkości (liczebności członków):

– nuklearna, rozszerzona, wielka i ród. • rodzaj małżeństwa:

– monogamiczne i poligamiczne. • pokrewieństwo:

– matrylinearne i patrylinearne. • stosunki władzy:

– matriarchat i patriarchat. • kwestia – „rodzina tradycyjna” w społeczeństwie i historii.


7. Funkcje rodziny: • regulacja zachowań seksualnych; • prokreacyjna (biologiczne odtwarzanie populacji); • wychowawcza (socjalizacyjna); • opiekuńcza (bezpieczeństwo), zapewnienie materialnych środków do

życia; • ochrona i wsparcie emocjonalne; • usytuowanie w społeczeństwie (na hierarchii stratyfikacji) i określanie

społecznej (kulturowej) tożsamości; • integracyjno-kontrolna;

• rekreacyjno-towarzyska.


8. Geneza i ewolucja rodziny: • początek „rodziny”:

– promiskuityzm a seryjna monogamia. rodzina w społeczeństwie „prostym”:

– pokrewieństwo jako podstawowa struktura społeczna; – „niesamodzielność” rodziny w społeczeństwie.

• rodzina tradycyjna („domostwo”): – małżeństwo jako związek rodzin (ród, dom, „rasa”);– powinność grupowa i wspólnota potrzeb;– rodzina a ziemia (posiadanie, własność) i stan społeczny.


• rodzina w społeczeństwie przemysłowym: – małżeństwo jako osobisty wybór; – rodzina mała i możliwość planowania rodziny; – konieczność pracy najemnej (logika rynku i państwa).

rodzina współczesna:– atomizacja (indywidualizacja) rodziny („kryzys rodziny”): związki

nieformalne, małe rodziny, rozwody; – izolacja rodziny i dominacja czynnika pracy; – reprodukcja biologiczna jako przedmiot indywidualnej decyzji; – mała liczba dzieci i mniej czasu na ich wychowanie (dzieci „wysokiej

jakości”); – rodzina jako związek oparty na zaufaniu (potrzeba intymności –

„głód miłości”).


9. Przyszłość rodziny – formy: • konkubinat (kohabitacja); • rodzina „dwustopniowa”: małżeństwo „intymne” i małżeństwo rodzinne;• „kółko przyjacielskie” (”friends”); • kultura „singli” - ludzie samotni (z wyboru); • rodziny niepełne: samotni rodzice: samotne matki i samotni ojcowie; • „rodzina – układanka” (patchwork family), wielorodziny; • DINKS; • rodzina homoseksualna (związki partnerskie);• rodzina zastępcza; • rodzina przybrana.


10. Tworzenie rodziny a teoria racjonalnego wyboru: • rodzinę budują jednostki, które nie muszą mieć identycznych interesów i

potrzeb, ich zasoby są ograniczone, a do dodatkowo wszystko kosztuje; • główne dylematy rodziny:

– czy zakładać rodzinę?– czy mieć dzieci?– moment urodzenia pierwszego dziecka;– liczba dzieci; – odstęp czasowy między urodzeniem dzieci. – wyzwanie dla współczesnej rodziny: pogodzenie liczby dzieci z ich

„jakością”?


11. Rodzina w społeczeństwie polskim: • rodzina w systemie wartości społeczeństwa polskiego; • „rodzina socjalistyczna”; • okres stanu wojennego; • rodzina w Polsce po 1989 roku:

• wzrost kosztów posiadania dzieci; • znaczenie pracy i wykształcenia; • słabnie skłonność do zawierania małżeństwa i posiadania

większej liczby dzieci;• rozwody.

• dobór małżeński w Polsce -


cdn. 11 - dobór małżeński w Polsce: - ewolucja kryteriów społecznych doboru małżeńskiego w Polsce; - społeczno-demograficzne kryteria doboru małżeńskiego:

- stan cywilny: dominują małżeństwa kawalerów z pannami (rośnie kategorii małżeństw powtórnych, zawierają je 2 razy częściej mieszkańcy miast niż wsi, głównie osoby rozwiedzione);

- wiek: duża homogenia wiekowa - normą jest kojarzenie par w podobnym wieku (podobny wiek to różnica 3 lat między małżonkami, ew. mąż starszy o 5 lat; ¾ małżeństw to mężczyzna w wieku 21-29 lat i kobieta w wieku 18-29 lat);

- poziom wykształcenia: tendencja do „jedności środowiskowej” (w co drugim małżeństwie członkowie mają ten sam poziom wykształcenia);

- cechy terytorialne: dobór następuje zazwyczaj w ramach społeczności lokalnej, dominującą formą zamieszkania po ślubie jest dom rodziców jednego z współmałżonków, rośnie znaczenie Internetu (kryterium terytorialne przestaje być barierą).

Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

Documents

Transcript of Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW