Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 5): Społeczna organizacja „etniczności”: granice etniczne, włączanie i wykluczanie etniczne.

1. Granice a skala dystansu społecznego (E. Bogardus): o czy zgodziłby się Pan/ Pani dopuścić członków inne grupy

etnicznej do: 1. bliskiego pokrewieństwa przez małżeństwo; 2. swojego klubu lub kręgu bliskich przyjaciół;3. jako sąsiada z tej samej ulicy; 4. jako współpracownika w miejscu pracy; 5. jako współobywatela w swoim kraju; 6. tylko jako gościa w swoim kraju; 7. usunąłbym go z mojego kraju. o charakter skali – liniowe uporządkowanie ze względu na

rosnącą wartość pozytywnych związków emocjonalnych; o dystans społeczny: normatywny, interakcyjny,

kulturowy, zwyczajowy.

2. Grupa etniczna a społeczne aspekty „etniczności”:• etniczność – przynależność do grupy oraz samoidentyfikacja; • problem granic etnicznych:

• podstawową funkcją zasady „etniczności” jest porządkowanie świata społecznego rzez wydzielanie i tworzenie klasyfikacji grup etnicznych, to stąd pytanie o kryteria i formę dzielących je granic?;

• granice między poszczególnymi grupami etnicznymi nie mają jedynie charakteru kulturowego i terytorialnego, są one także (a nawet muszą być) „efektywnie społeczne”;

• kiedy oraz w jakich sytuacjach społecznych tożsamości etniczne ludzi staja się dla nich oraz „innych” społecznie znaczące?;

• jakie elementy kultur i odrębności etnicznych stają się ważne , aby czynić „różnice „ między ludźmi?

• zjawisko (renesans) „ukrytej etniczności”.

3. Pojęcie „granicy” w naukach społecznych: • granica - czy to jest tylko „linia” rozdzieląjąca „coś” od

„czegoś”?; • pojęcie „granicy” a inne zbliżone terminy socjologiczne:

• dystans społeczny, podział , różnica, dystynkcja społeczna;• pogranicze.

• Georg Simmel:• granica a „poczucie obcości” - jest to szczególny rodzaj

relacji (więzi) społecznej, inny od tej, jaka powstaje między tymi, którzy uznają się za „swoich”.

• „granica” w badaniach klasycznej socjologii (Ezra Park i Louis Wirth);

• „granica” w badaniach polskiej socjologii: • F. Znaniecki,J. Chałasiński, J. Obrębski, S. Ossowski, E.

Nowicka, J. Kurczewska; • artykuł Frederika Bartha „Grupy i granice etniczne… ”:

• pytania o społeczną efektywność „granic etnicznych” oraz ich charakter w sytuacjach mniejszościowych?

4. Koncepcja „granic etnicznych” Frederika Bartha: • grupa etniczna a cechy kultur etnicznych; • błędem jest utożsamiać grupę etniczną z każdą odrębną

grupą kulturową (nie każda kultura stanowi o odrębności grupowej)– więc pytania:

• w jaki sposób zjawia się „etniczność?; • co staje się tutaj ważne – treści kultury („zawartość

kulturowa”) czy też interakcje i organizacja społeczna?; • nacisk na granice etniczne, które opierają się na

społecznych procesach „wyłączania” i „włączania” określonych osób do grupy oraz jej społecznych praktyk: • jak członkowie istniejącej grupy definiują to, co ich

łączy i to, co ich oddziela od innych?;• jak definiują granice między „swoimi” i „obcymi”?; • jakimi działaniami mają oni podtrzymywać te granice,

a w jaki sposób pozwalają na ich przekraczanie?

5. F. Barth: społeczny kontekst funkcjonowania grup etnicznych:

• grupy etniczne są „kategoriami społecznymi” wynikającymi z przypisywania, samoprzypisywania i samoidentyfikowania się działających w ich obrębie osób (podmiotów):• są kategoriami organizowania przez ludzi interakcji w

obrębie grupy i między grupami; • grupy etniczne to „całości przypisania”, gdzie istnienie

„granic” zapewnia przetrwanie grupy; • Frederick Barth:

• przypisywanie osoby do jakiejś kategorii staje się etniczne wówczas, gdy klasyfikuje ono dana osobę z punktu widzenia jej tożsamości, a która – jak się zakłada - jest określona przez jej pochodzenie i „podłoże” kulturowe; • wspólne pochodzenie i kultura mają znaczenie, ale

głównie świadomościowe;

6. Społeczny kontekst funkcjonowania grup etnicznych (II): • nie są dane z góry cechy kulturowe, lecz wartości i

charakterystyki społeczne świadomie dobierane przez ludzi tworzą granice grupowe;

• zdaniem Bartha: • świadczą o tym te sytuacje, w których małe różnice kulturowe

pomiędzy grupami etnicznymi nie są związane ze zmniejszaniem się istotności tożsamości etnicznych („załamywaniem” się granic międzygrupowych);

• jego podejście badawcze: • co jest „społecznie skuteczne „w stosunkach między-etnicznych?

• F. Barth:• etniczność jest „kategorią przypisania”, która klasyfikuje ludzi w

ich najbardziej ogólnych tożsamościach; • członkostwo w grupie etnicznej musi być uznane przez same

jednostki, aby było społecznie skuteczne. Brak ciągłości tożsamości jest wynikiem braku społecznej ciągłości, a nie kulturowej.

7. Społeczny kontekst funkcjonowania grup etnicznych (III):

• dwie logiki tworzenia granic:• wewnętrznej (samo-potwierdzania) i zewnętrznej (przypisania).

• kulturowe różnice mają znaczenie dla „etniczności” tylko wtedy, gdy mają znaczenie dla stosunków społecznych:• mogą być skutkiem, a nie przyczyną granic etnicznych. Jeżeli

odrębności między grupami staną się znaczące społecznie, to inne aspekty kultury będą stawały się ważne;

•  „granice” pozwalają wyjaśnić zjawisko „ukrytej etniczności” lub też jej renesansu (odrodzenia):• granice etniczne (etniczność) ma zarówno znaczenie

symboliczne, jak i użyteczne (umożliwia dostęp do zasobów). • koncepcja granicy etnicznej stawia w centrum badań problem

relacji między grupami etnicznymi:• granica, choć „niewidoczna”, tworzy i rozgranicza linię

graniczną między nimi.

8. Grupy etniczne a „granice etniczne”: • dwa aspekty granicy etnicznej:

• rozgranicza i tworzy własną tożsamość; • tworzy odrębność w stosunku do innych.

• zmienność granicy etnicznej – w skrajnych przypadkach mamy przypisaną nazwę (służy do klasyfikacji ludzi), która determinuje całość życia jednostki;

• poziomy społeczne „granic etnicznych”: • społeczeństwa (podział pracy, „etniczna” struktura

społeczeństwa); • stosunków międzygrupowych (poziom organizacji i

stowarzyszeń oraz stosunków władzy); • życia codziennego (podziały etniczne w codziennych

spotkaniach, „interpersonalnych” relacjach).

9. Wyrażanie „granic” (zróżnicowań) etnicznych: „widoczne”:

• upozowana, paradna, na pokaz, nad-komunikowana (over-communicated), jasne, głośne i widoczne wyrażanie identyfikacji etnicznych, podkreślanie etniczności w różnych formach i sytuacjach społecznych, głównie publicznych (np. w sztuce);

„ukryta” („niedo-komunikowana”):

• etniczność nie jest uważana za coś ważnego dla sfery publicznej, jednostki nie uważają jej za coś istotnego, co warto przekazywać.  

granice etniczne wiążą się z takimi zjawiskami społecznymi:

• taksonomia etniczną (dystans społeczny wobec innych – „my” i „oni”, skala Bogardusa);

• procesy dychotomizacji oraz współpracy („uzupełniania”) w życiu społecznym (codziennym);  

• stereotypami etnicznymi;

• stygmatyzacją etniczną (naznaczanie „gorszością”, może to być początkiem odrodzenia etnicznego).

10. CZYNNIKI ZWIĘKSZAJĄCE WIDOCZNOŚĆ RÓŻNIC - GRANICE ETNICZNYCH

10A. CZYNNIKI ZMNIEJSZAJĄCE WIDOCZNOŚĆ RÓŻNIC – GRANIC ETNICZNYCH

• „przeszła” obecność tożsamości etnicznych w społecznych relacjach;

• grupy „inne” są względnie duże liczebnie wobec dominującej populacji;

• ich praktyki kulturowe (język, wyznanie etc.) różnią się w dużym stopniu od większości społeczeństwa;

• członkowie tych grup zajmują podobne pozycje klasowe (zawód);

• grupy te cechuje duży kapitał społeczny;

• maja one rozbudowany repertuar symboliczny.

• brak „przeszłości” w obecności tożsamości etnicznych w społecznych relacjach;

• grupy „inne” są względnie małe liczebnie wobec dominującej populacji;

• ich praktyki kulturowe (język, wyznanie etc.) nie różnią się od większości społeczeństwa;

• członkowie tych grup nie zajmują podobnych pozycji klasowych (zawód);

• grupy te cechuje mały kapitał społeczny;

• maja one słabo rozbudowany repertuar symboliczny.

11. Krytyka koncepcji F. Bartha: ekskluzywność i inkluzywność granic:

• dyskusja na temat „centrów identyfikacyjnych” osób (kto pragnie należeć i gdzie?)

granice są sztywne, ale bywają także przekraczalne (w jaki sposób i pod jakimi warunkami?);

 czy nie ma możliwości „bycia” ponad granicami?; „otwartość” zasobów grupy na rzecz innych społeczności; ewolucja granic i grup etnicznych:

• grupa etniczna przechodzi od stadium wspólnoty pokrewieństwa, przez wspólnotę interesu, następnie – zamiennie – wspólnotę instytucji i kultury, by zamknąć to wszystko powrotem do wspólnoty pokrewieństwa.

12 Badanie „granic” etnicznych: • Anthony Cohen – „granice symboliczne”:

• granice symboliczne (obrzędy, obyczaje itp.) są obecnie wyrazem odrębności i podziałów kulturowych;

• zanik podziałów strukturalnych a zwiększona rola granic symbolicznych;

• Służą one ideologii „budowy wspólnoty kulturowej” (są one „maską” na rzecz zewnętrznego świata);

• wspólnoty oraz ich granice są tworzone symbolicznie i dyskursywnie przez ludzi, nadając ich działaniu sens i tworząc poczucie „wspólnoty”.

• istnieją w społecznej świadomości. • granice a „nacjonalizm banalny” (różnice etniczne i

narodowe na poziomie lokalnym i życia codziennego); • antropologia i socjologia „granic państwowych” i pogranicz

etnicznych.

12. Podsumowanie – granice etniczne: • granice etniczne służą organizacji (uporządkowaniu) życia

społecznego;• są one rozumiane jako bariery utrudniające (uniemożliwiające)

wchodzenie w określone stosunki społeczne przez osoby pochodzące z odrębnych kategorii (grup) etnicznych:• w praktyce realizują się one przez unikanie wchodzenia w

określone relacje i sytuacje społeczne z osobami z innych grup.

• granice te mogą przyjmować różne formy, od „szerokiej” (obejmującej większość dziedzin życia społecznego) do „wąskiej” (dotyczą niektórych, wybranych fragmentów życia społecznego);

• granice te ulegają instytucjonalizacji – są obwarowane normami i sankcjami społecznymi;

• granice ulegają zmianom wraz z upływem czasu; • granice - dzielenie (dychotomizacja) i łączenie (uzupełnianie).

13. Granice a skala dystansu społecznego (E. Bogardus): o czy zgodziłby się Pan/ Pani dopuścić członków inne grupy

etnicznej do: 1. bliskiego pokrewieństwa przez małżeństwo; 2. swojego klubu lub kręgu bliskich przyjaciół;3. jako sąsiada z tej samej ulicy; 4. jako współpracownika w miejscu pracy; 5. jako współobywatela w swoim kraju; 6. tylko jako gościa w swoim kraju; 7. usunąłbym go z mojego kraju. o charakter skali – liniowe uporządkowanie ze względu na

rosnącą wartość pozytywnych związków emocjonalnych; o dystans społeczny: normatywny, interakcyjny,

kulturowy, zwyczajowy.